Thng xuyn b cc b mn hc thut gt ra nh l phi khoa hc v b cc t

chc y hc, cng ty bo him, v hi ng xt chng ch xem nh l m tn d

oan, cc hnh thc cha bnh da trn truyn thng tn gio v vn ho lu i
tip tc b hn ch m rng trn khp nc M v tng ng ngch trn ton th
gii. Trong khi thm ch cc quc gia ni c thu nhp trn u ngi, mc sng
v tui th trung bnh cao nht th gii nh Nht Bn, c, v an Mch cng
khng cn tn ti cc phng thc "cha bnh theo dn gian" truyn thng b coi
l tri php v mt y hc, th ngnh thn kinh hc v sinh y hc khng gy tn
hi g ti cc th ch ny v ang ngy cng pht trin (Alison, 2005;
Yamashita, Tsiukayama & Sugishita, 2002). iu ny ng khi chng ta nhn vo
cc hot ng nh cc nghi l ph thy, ch n king v thanh lc tinh thn,
tham gia cc nghi l chim nghim v cu nguyn, hoc tham gia vo cc hot ng
cha bnh tp trung vo cc di tch, vn bn, hoc cc nhn vt tn gio. Ph
thy, tim chng, v cc can thip v dc l c th tn ti song song.

V sao iu c th xy ra? Cu tr li n gin nht l nhng phng php ny

hu ch v chng ng thi tc ng n tr no, c th v tinh thn. Bi vit
sau s tm hiu mt s suy ngh mi v s hu ch ca phng php trn, ng
thi, xt li s phn bit gia phng php iu tr bng Ty Y v phng php
cha bnh dn gian hoc tn gio. Ngay t u, chng ti cng mun nu ln cc
vn ca vic phn chia ranh gii gia au n th xc v au n tinh thn,
vn bt r su sc trong trit hc phng Ty. Trn thc t, hiu r v
tnh hiu qu ca cc phng php cha bnh tn gio v dn gian, ngi ta cn
phi ch r cc vn trong vic khm cha bnh hin nay, vn ch tp trung ch
vo vic chn on v iu tr mt c th ring l m khng quan tm n
nhng cng thng, tn thng v s hi phc ca cng ng, gia nh v ton th
x hi loi ngi. Trong phn tch di y, chng ta s xem xt cc phng php
cha bnh trong khoa tm thn hc v so snh vi cc phng php cha bnh tn
gio v dn gian.

chng ta s bt u bng cch xc nh v phn tch nhng pp cha bnh tm thn

hoc v tn gio trong nhiu lng knh khc nhau, mt trong s bt ngun t
s giao thoa ca khoa hc x hi v y hc, vn gy c ting vang trong ba
thp k qua. Trong cc ngnh y hc x hi (scoial medicine), y nhn hc (medical
anthropology) v tm l hc vn ho (cultural psychology), nhiu s phn bit
(dichotomies) c tm nh hng lu di n cc cuc tho lun v y sinh hc v
s tng phn ca chng vi cc phng php iu tr y hc dn gian c lm
r v tho lun. Chng khng ch l s tng phn gia tm tr-c th -tinh thn
ni trn hoc tp trung vo cc c nhn so vi s tin b ca tp th tp
th v x hi, m cn l nhng tng phn gia cc gi tr ca tri thc khoa hc
v tn gio, iu tr bng cc phng php ty y (authoriyation treatment) so
vi phng php siu nhin (complementary treatment), chn dc (therapeutic,
?dch st ra l thuc c gi tr cha bnh) so vi gi dc (placebo). Cc khi
nim ca hai phe i lp u b tn cng lin tc trong ba thp k qua, v cc
kt qu thu c c tim nng gia tng ng k s hiu bit ca chng ta v cc
c im bi cnh-x hi ca tri thc y khoa v v nhng tm rng hn ca khi
nim au kh v cha lnh.

Mt minh ho v nhng kh khn vn c trong cch phn bit truyn thng ca

phng Ty c th c nhn thy trong lnh vc y hc tm thn, trong nn vn
hc lin vn ha vit v "somatization" (xut hin triu chng dai dng trn c
th nhng khng bit nguyn nhn bnh, ND) ca tm trng au kh. Trong cuc
iu tra ny, cc nh nghin cu khc nhau (Kleinman, 1982, Ryder, Yang, Zhu,
Yao et al. 2008, Yeung, Chang, Gresham, Nierenberg, & Fava, 2004) xem xt
nhn nh rng trn nhiu nn vn ho khng thuc Chu u, con ngi c khuynh
hng m t nhng phin toi v mt th cht khi i mt vi nhng kh khn,
tht vng v mt mt trong cuc sng ca h, trong khi ti Hoa K v Bc u, con
ngi trong nhng hon cnh nh vy li c xu hng tp trung nhiu hn vo cm
xc ca h v s phin mun. Ngi phng Ty thng dng nhng t ng m t
cm xc nhiu hn, nh bun b hoc chn nn, trong khi cc c nhn t n ,
Trung Quc hay cc ni khc, th hin n bng cc thut ng lin quan nhiu n
somatization hn, nh nhc u, au d dy hoc au tht lng. (? Giu t
somatization nhn mnh ngi TQ n khng bit au u l do bt n tm l,
ging vi nh ngha somatization trn)

Mc d nhng nhng khm ph ny khng nht qun, v c nhng kin (Ragarum,

Weiss, Channabasavanna & Devins, 1996) cho rng cc yu t nh s k th tng
i gn lin vi biu hin ca s cng thng v th xc v tm l trong cc nn
vn ho khc nhau gip gii thch nhng khuynh hng ny, vn c th hin r
trong y vn v somatization. Nu mt bnh nhn n bnh vin nng thn Trung
Quc k v cn bnh au d dy mn tnh hoc au lng, nhng ng thi cng
ni v cm gic bun b v anhedonia (mt nim vui), th mt chn on ca Bnh
trm cm nng (MDD) s c xem l thch hp. Nhng triu chng tiu biu ca
bnh ri lon thn kinh c th b che y hoc c miu t khc nhau, nhng
hu ht cc nh nghin cu trong lnh vc ny tin l MDD tn ti di dng tng
t nh nhau gia cc nn vn ho. Nguyn nhn ca tnh thng nht xuyn vn ho
ny c hiu l nm trong s ging nhau ca cc cu trc thn kinh n di c
s dng x l nhng kinh nghim ny trn tt c cc cng ng ngi, cc vn
hnh thnh nn ngnh Cultural Neuroscience (Chiao 2009). Xt v s phn chia
c th v tr tu, nhng tri nghim bnh tt khc nhau s c xem nh khng
chnh yu hoc ng nghi ng v mt bn cht.

Mt quan im khc tha nhn rng s khc bit trong tri nghim v bnh tt v
au kh ca c nhn trn nhiu cng ng nhn loi l c tht, v phn nh nhiu
hn l mt s chn la thin v v cch miu t ma trn t tng, cm xc v s
au kh m Y hc tm thn phng Ty m t bng thut ng MDD. Nhng yu t
khc c th ng vai tr nh th no trong vic nh hnh tri nghim ca c
nhn somatize khng phi l phng Ty? Chng c th bao gm: nim tin v c
th, thc n v s tiu ha, v bn thn trong gia nh v nhng ngi khc, bao
gm cc v thn, linh hn, t tin, hoc th gii t nhin. Chng c th bao gm
cc gi nh v trch nhim v hnh ng o c, cc nguyn tc yu cu gip
hoc nguyn tc biu hin cc rung ng, nhu cu v cm xc khc nhau.

Trn thc t, mt quan im chn on v khi nim hp hn ca ngnh y sinh hc

chnh thng ni chung, v v tm thn hc ni ring, c cc nh cc nh l
thuyt lm vic trong lnh vc y hc x hi, nhn chng hc y hc, khoa hc thn
kinh v tm l hc vn ha (Damasio, 1999, Dejarlais, 1992; Rosaldo, 1980,
Shore, 1996) gi ln, rng s hu ch hn khi tha nhn rng tt c con ngi
u cm nghim cm xc, au kh v hoang mang theo hng c nhn v x hi. Hn
na, nhng cch c bit m chng ta cm nhn cm xc v au kh (Shore, 1996)
xut hin do s tng tc gia cc qu trnh sinh hc t di ln v cc qu
trnh nhn thc v vn ho t trn xung. V d nh h thng thn kinh nhn bn
(mirror neural system) l mt cu trc trong v no tin vn ng ca b no lm
gim kinh nghim ny trong cc mi trng x hi (Oberman 2007) v c gi
khng ch lin quan n kinh nghim ca chng ta v bn thn m cn vi s ng
cm nhng ngi khc (Shulte-Ruther 2007). Nhng nim tin v hiu bit vn ho
ca chng ta v c th, tm hn, th gii, bn thn v nhng ngi khc trn
ngp chng ta trong tng giy pht v c tm nh hng sng cn n hnh phc
ca chng ta.

Nhn hc y hc v tm l hc vn ho (Kleinmen, 1980, Shweder, 1991) cho thy

nhng nim tin, gi tr v hiu bit x hi gip hng dn trc gic o c ca
chng ta, hnh thnh nn cch chng ta pht trin, mc tiu m chng ta hng
ti, v cch chng ta au kh. H cng cho bit cch chng ta tm thy s an i
v lm th no chng ta c th tm cch c cha lnh. y l nhng tuyn b
kh quan trng. Khi cung cp nhng thng tin ny, chng ti da vo mt nghin
cu su rng c thc hin trong cc lnh vc nhn chng hc y hc v y hc x
hi, v c bit l hc thuyt c ly cm hng t cng vic ca mt c nhn,
Aurthur Kleinman.

Mt trong nhng nh nhn hc y khoa quan trng nht trong sut 50 nm qua
Kleinman, (1980, 1988, Kleinman & Good, 1985) ch ra rt nhiu cu trc quan
trng v cc thut ng m cc nh nghin cu suy ngh v nhng cu hi ny. ng
phn bit gia thut ng bnh v bnh tt, th d, trong "bnh tt" biu th
tri nghim hin tng v x hi ca ngi au kh v tnh trng ca h. ng
chp nhn (Kleinman, 1980) thut ng "cc m hnh bnh l gii thch" biu
th nhng s c c s t vn ho m cc c nhn s dng hiu nhng tri
nghim ca h v nhng cng thng v th cht, tinh thn, tinh thn, v thm ch
chnh tr. Nhng s ny khng ch gip cc c nhn t chc nhng th nghim
phc tp ca s phin mun m cn gii thch nguyn nhn cho cc ngun gc ca
au kh ca h v hng dn cch tm kim s gip cho cc vn ca h.
Trong mt cng ng nht nh, s thng c nhiu m hnh gii thch m nhng
bnh nhn v ngi cha bnh c th t chc, gii thch hoc phn hi v nhng
tri nghim v s au kh. Mt dng ngi cha bnh c bit m Kleinman (1988)
lu , c th c c xem tng i chnh thc l mt ngh trong mt cng ng
vn ho, s s dng mt s m hnh gii thch nht nh. y c th l cc bc
s Ayurvedic n , cc linh mc shamanist min bc nc Nga, cc nh lnh
o nhm mi hai bc Chicago, hoc l cc nh tr liu hnh vi nhn thc
hnh ngh thc hin trung tm Manhattan.

Trong nhng trng hp bnh thng, cc phng php tip cn cha bnh m cc
"bc s" s dng (? t bc s trong ngoc kp v y khng phi BS thng thng
m l nhng ngi dng pp tm linh cha bnh), hoc, trong t ng ca Kleinman,
cc m hnh v phng php s c bt r su trong cc ngn ng, cc gi tr,
gi tr siu hnh, chun mc x hi, v th hin s hiu bit ca cng ng m
h cha bnh. (Shtyrov v cng s, 2014) Tuy nhin, iu ny khng ng. Theo
cch ny, sc mnh v tnh thuyt phc ca ppcb n t s gn kt khi nim v
ph hp vi hiu bit chung v tm tr v c th, l tng ca nhn v, ng x
trong x hi v s pht trin c nhn m x hi quy nh. S phin no trong mi
c th c th c xc nh l s biu hin ca xung t trong cng ng. Qu
trnh cha bnh c th c s tham gia ca cc thnh vin khc nhau ca cng ng
hoc gia nh . Vn hc lin vn ha v nhng phng php cha bnh trn ph
hy rt nhiu phn bit trc y trong cc tho lun y hc. Trong khun kh m
rng ny, cc tnh cht th v ca ngnh y sinh hc bt u c th hin r
nt.

Mt trong nhng phn tch th v nht ca Kleinman (1988) v nhng ngi khc
trong truyn thng tr tu ny l chng minh liu php tm l v y hc tm thn
ti Hoa K v Chu u c bt r su t vn ha trong cc gi tr x hi c
bit v cc t chc ca cc cng ng Anh-u. Trong nhng phn tch ny, Tm
thn hc l mt h thng nh gi v cha bnh trong nhiu h thng khc. Cc
tnh cht ca phng php ny, thng qua cch th nghim gi thuyt, kh nng
nhn rng v xc minh, khng cho php n vt qua nhng hn ch ca vn ha v
lch s. Mt h qu ca phn bin ny, l lm cc chuyn mc ca hai h thng
ln chn on cc ri lon tm thn, DSM-V (Hip hi tm thn M, 2013) v
ICD-10 (T chc Y t Th gii, 1993) khng vt thi gian cng khng "t nhin"
, v mt s xt li nghim tc s t cu hi v s quan trng ca phng php
ny trong chng trnh sc khe th gii.
i vi cc phng php chn on, mt phn tch so snh cc can thip v cc
phng php cha bnh tm l cho thy chng c nhiu c im ging cc phng
php cha bnh "phi khoa hc" trn ton th gii. Cc nghin cu gn y
(Kirsch, 2010) gi rng mt trong nhng phng php iu tr c xc minh r
nht trong y hc tm thn, s dng cc tc nhn dc l nhm mc tiu gii
quyt cc cc nhm triu chng bng cch thay i kch hot synapse v tng
cng bin xung thn kinh (potentiation) - hoc bng cch gii quyt s mt
cn bng ha hc trong no- khng ci thin nhiu tnh trng ca nhng ngi c
cc bnh nh MDD v chng ri lon cng thng sau chn thng (PTSD). 80% tc
dng ca cc thuc ny c th t c nh s dng ci gi l gi dc tch cc,
l tp trung cung cp cho bnh nhn cc l l v m hnh hnh ng thuyt
phc cng vi vic to ra k vng ca vic ci thin tnh trng bnh cho bnh
nhn.

Kleinman (1988) a ra mt m hnh chung v cu trc ca cc phng php cha

bnh m p dng tt nh nhau i vi nhiu phng php a dng nh tr liu tm
l, thy mo v bi ton. Di y l nhng tnh cht chnh:
- Vic cha bnh lun i hi kinh nghim v bnh tt hoc au kh trong cc
thut ng mang ngha vn ho hoc biu tng.
- Cuc gp g gia ngi cha bnh v bnh nhn i hi phi xc nh li kinh
nghim bnh tt ca c nhn / nhm vi mt trt t c ngha biu tng. iu
ny c th thng qua hnh ng chn on, nh gi, tin on, bi ton, trong
phm vi rng ca cc khun kh din gii. V d:
- Trong y hc tm thn hoc liu php tm l, bc s c th tin hnh mt
cuc phng vn lm sng c cu trc, nhn mnh vic tm kim s hin din ca
nhng k c xm ln, cc triu chng lo u hoc s c lp ca bnh nhn. Khi
pht hin ra nhng iu ny, bc s c th chn on PTSD v tin hnh iu tr
bng cch gii thch s hiu bit ca gii tm thn hc v bn cht ca chng
ri lon cho khch hng ca mnh.
- Trong cc truyn thng vn ho khc, ngi cha bnh c th tm kim cc
biu hin vi phm cc gii hn tnh dc hoc ch n ungca ngi bnh v s
, vn c th lm suy yu hoc cn kit nng lng sng ca c th (trong Yoga
hoc Ayurveda). Mt ngi cha bnh n th i mt vi mt gia nh c con
ang tri qua tnh trng cng thng tinh thn d di, c th khm ph ra vic b
b cu nguyn hoc bt cn trong quan st nghi l c th dn n vic b cc
linh hn tn cng hoc nhp vo c th ( Lo hoc Bangladesh). Ngi cha bnh
c th hi v s hong s t ngt c th dn n mt hn v cm gic trng rng
v tch mnh khi ngi khc trong cuc i ca bnh nhn (theo truyn thng Ty
Tng hoc Nepal).

- Mt phng php cha bnh c thc hin i hi sh thao tng v chuyn i

tm thn / biu tng / th gii ca ngi b ri lon. V d:
- Thng qua k n thuc thch hp, s mt cn bng ho hc trong no s
c gii quyt. Trong liu php hnh vi nhn thc (CBT), chuyn gia tr liu
gip bnh nhn xc nh v sau t cu hi v nhng nim tin bt bnh thng
ca h. Nh phn tch tm l s gip khch hng ca mnh gii quyt cc xung t
bn trong. Mt nh tr liu gia nh s gii quyt cc vn gii hn, xung
t vai tr hoc ci thin s giao tip trong mt gia nh.
- Thng qua cc bin php can thip ca cc ph thy trong cc th gii
linh hn, tra tn hoc n king, thin nh v t bi, xoa bp hoc thao tng
nng lc c th thng qua chm cu, moxibustion hoc vi lng ng tr, linh hn
c c lm trc xut, cc cht c c ty sch, tnh t ph c khc phc,
au n c gim thiu, cc b tc c khai thng, s cn bng v sc kho,
ha hp trong gia nh v cng ng c khi phc.

Phng php cha bnh kt thc vi s tha nhn s chuyn i thnh cng tinh
thn / biu tng / th gii. V d:
- Thng qua vic trch mu, cc cuc hn theo di lin tc, s hon thnh thnh
cng bi tp iu tr ti nh, cc tin b c ghi nhn trong k hoch iu
tr, ci thin kt qu trong cc bin php sng lc triu chng, hoc gii quyt
chuyn i thn kinh hay phc hp Oedipal trong phn tm hc, thnh cng ca
iu tr c xc nhn trong qu trnh t vn vi bnh nhn.
- Thng qua cc php o hoc bi ton lp i lp li, s hin din ca cc du
hiu vt l hoc cc du hiu phc hi hoc chuyn i, bnh nhn cm thy bnh
yn, hy vng, hoc phc hi tinh thn li sau khi tri qua mt nghi l iu tr
hoc s khng hong, thnh cng ca nghi thc c xc nhn vi nhng c nhn
hoc nhm ngi b bnh.

M hnh ny c li th l m t mt cch rng ri cc phng php cha bnh tn

gio v phi tn gio. Kleinman (1988) tip tc cung cp ci m ng gi l mt
mng li so snh lin vn ho nh gi liu php tm l nh l mt h thng
cha bnh bn a vi nhiu kha cnh, thm ch cn th hin s khu bit v
nhng gi nh v vn ho rt ph bin trong nhiu phng php iu tr phng
Ty.

iu quan trng khng km l ng ni n nhng kh khn c th xy ra khi c s

bt ng gia ngi cha bnh v bnh nhn v cc m hnh gii thch m h s
dng. Kleinman (1988) xc nh iu m ng gi l "ngy bin trong phn loi",
mt tnh hung xy ra khi mt ngi cha bnh c gng s dng mt s chn
on hoc m hnh bnh tt bt ngun t mt h thng vn ho ngoi lai trong mt
mi trng vn ho m n c t hoc khng c ngha hoc s kt ni vi s hiu
bit ti a phng. S ng, v d nh nu mt nhn vin tr gip tm thn
ngi M i vo mt ngi lng Hmong xa xi v bt u sng lc v chn on rng
nhng ngi dn a phng c PTSD. Chng ta cn phi t cu hi, liu mt chn
on v ngh iu tr liu php tm l c nhn c gi tr hoc ngha g i
vi ngi dn a phng? Liu mt phng php cha bnh khc bt ngun ti a
phng da trn nhng truyn thng ph thy m Fadiman (1997) m t c em li
hiu qu cao hn? Vic k toa thuc chng trm cm cho mt ngi cha b mt v
con trong cn sng thn Boxer Day liu c thch hp v hiu qu? y l nhng
cu hi kh v quan trng i vi cc nh hoch nh chnh sch y t cng ng
v cc bc s lm sng khi h cn nhc lm th no ci thin phc li cc
cng ng trn th gii.

Mt nghin cu lm sng quan trng (Kirsch, Moore, Scoboria, & Nicholls, 2002,
Kirsch, 2005, Wampold & Imel, 2015) cho thy hiu qu ca vic phng php tm
thn v liu php tm l i vi nhng bnh nh MDD v PTSD l nh vo cc yu
t iu tr khng c th, vo cc yu t trong mi quan h gia bnh nhn /
ngi cha bnh m m cho n gn y vn khuynh hng b coi l "gi dc". Lm
th no chng ta hiu c nhng yu t ny? Quan im ca cc nh tm l hc
v nh nhn chng hc vn ho l chng kh ging vi cc loi yu t thng lm
cho cc phng php cha bnh ca dn gian v tn gio c hiu qu. Cc tc gi
nghin cu cu hi lm th no cc phng php cha bnh li pht huy tc
dng trn t nht l su ngnh khc nhau. Mt s bo co trc y c gc nhn
rng hn cc nghi l n t nh nhn chng hc nh Turner (1967), Levi Strauss
(1966), Obeyesekere (1990) v Csordais (1997). Trong s cc nh nghin cu tm
l, nhng nhn vt nh Rogers (1965), Frank v Frank (1991) c nhng ng gp
quan trng v lu di cho s hiu bit ca chng ta.

&&&&
Vi mc ch ca cuc tho lun ngn ny, m hnh c Castillo (2001) a ra l
ph hp nh vo tnh n gin v r rng ca n. ng cho rng t nht mt phn
cc phng php cha bnh vn hnh bng cch chuyn i tri nghim v bnh ca
bnh nhn thng qua vic cung cp mt cm gic gn kt ln hn trong kinh nghim
. C th, phng php cha bnh gip cung cp cho ngi bnh:
- Tnh thu hiu c cn bnh
- Tnh qun l c cn bnh
- Tnh c ngha (cn bnh?)

xem xt m hnh ny cng vi m hnh ca Kleinman (1988), chng ta c th

thy rng d l thng qua qu trnh chn on, bi ton, hoc nh gi, qu
trnh ti xc nh kinh nghim bnh tt ca mt c nhn thng qua mt trt t c
ngha mang tnh biu tng c th l mt bc quan trng trong qu trnh
cha bnh. Nh Castillo (2001) miu t gi tr ca vic cung cp cho ngi bnh
cm gic thu hiu c tri nghim ca h, ng ni r v s bin i cm
gic hoang mang, s hi, ichoate(nguyn s?) hoc tr thnh mt cn bnh
bit, l mt nguyn nhn v qu trnh th d on c. Bc s thng cung cp
cm gic lm ch bnh trng, xut mt ch iu tr m bnh nhn v bc s
c th cng thc hin ci thin tnh trng. Thng th cc yu t ny l
to ra s ci thin ngay lp tc trong thc ch quan ca bnh nhn v sc
khe.

Cc liu php cha bnh hiu qu, cho d l liu php tn gio, y sinh, hay phi
tn gio (secular, ch tnh trng khng b rng buc bi tn gio), cng thng
gip ngi bnh tm kim ngha trong kinh nghim ca cn bnh v qu trnh
cha bnh. iu ny c gii thch bi tnh da trn v kt ni ca m hnh
bnh tt vi cc nim tin, gi tr, phng php v institutions (cng l mt
dng gi tr bn vng) quan trng trong th gii ca bnh nhn. Chn on v
iu tr, bi ton v ph php, xy ra trong cc bi cnh x hi ngha. Cc
can thip v cc nghi thc cha bnh thng lin quan n vic sa li cc mi
quan h, tip cn cc vai tr x hi mi, cc hnh thc ho gii hoc khc phc
cc au kh trong gia nh hoc cng ng (Turner, 1967, Turner, 1977). Cc n
d c s dng hng dn v m t kinh nghim cha bnh (Shweder, 2008)
thng bao gm s chuyn i ca c th, tm tr v tm hn, phc hi nhit
huyt, tip cn vi cc hnh thc gi tr ca t ng hoc kt ni vi nhng
ngi khc, t tin, hoc thn thnh.

Nghin cu v hiu ng "gi dc" ghi nhn rng hiu qu ca cc phng php y
t v iu tr phn ln l do "hiu ng k vng". Mc m nhng ngi mong i
mt phng php cha bnh thnh cng lin quan n mc m n c cho l
thnh cng. iu ny dng nh lm sng t cch thc hot ng ca phng php
cha bnh v bn cht ca nhng g c hiu qu trong cc nghi thc, nhng n
thc s cn ch ra nhng cu hi khc. Nu k vng l mt yu t then cht
trong hu ht cc phng php cha bnh, cu hi s tr thnh c nhn au kh
tht s mong mun iu g khi tham gia qu trnh cha bnh? Hy xem xt mc
k vng ca mt c nhn hoc mt nhm c th mang li . Mt ngi c th tm
kim tri nghim v s bnh an su sc, cm gic c ngha v mc ch ln hn
trong cuc sng ca h, cm gic siu vit t nhng hon cnh au n m h phi
ng u, hy vng cho tng lai, hoc kt ni vi Cha. Liu mt khch hng
mun cm thy hi ha tr li trong mi quan h ca c vi con ci, gia nh
chng, hoc vi nhng ngi hng xm ca c? Liu c y c kht khao tri nghim
mt v p, mt n sng, khao kht vt qua ca ci nhn gii hn v ci ti d
b tn thng, ng kn ca c y? Ngoi ra, ti c th tip cn bc s hoc
thy php vi mong mun gim nh cn au lng di ca ti, gic ng su mi
m, hoc thot khi cm gic s hi khi ti chun b bc ra ngng ca vo
bui sng.

Liu php tm l kt hp vi thuc c th thc s ph hp p ng mt s

nhng mong i ny. Tuy nhin i vi nhng ngi khc, nghi thc tn gio hoc
cc phng php cha bnh c hiu qu tt hn nhiu. iu th v nht l i vi
mt s kht vng ny, mt lot cc hot ng cha bnh, y sinh hc, tm thn
hoc dn gian khc nhau c th c hiu qu. N s ph thuc vo c im ca
ngi cha bnh v bnh nhn, nim tin, gi tr v k vng ca h.

Vi nhng cn nhc ny, khng c g ng ngc nhin rng trong nhiu trng hp,
nhng phng php cha bnh dn gian, v d cc phng php c lin h vi cc
th ch tn gio v x hi lu i, c th c chng minh l hiu qu hn cc
can thip hin i v hnh vi, y sinh hc hoc tm thn. Nhng hnh ng ny c
th c ngun gc su xa hn trong th gii cuc sng ca ngi bnh, trong mi
trng o c v x hi ca h, vi s hiu bit ngm v thn th, tm tr v
cm xc, v nhng nhu cu v o c v pht trin qu gi m mi c nhn nn
tm kim trong cuc sng ca h.

Cn lu rng ti thi im ny chng ti ng h vic tn trng cc phng thc

cha bnh vn ho a phng v cho rng s tn ti ca cc truyn thng cha
bnh c lin quan n cc hiu bit tn gio, o c v x hi a phng l
iu thit yu cho cng ng. Chng ti tin rng nhng n lc tham gia gia cc
h thng chm sc y t v phi y t s mang li li ch cho cng ng ni chung.
l mt minh chng cho cht lng cng vic c thc hin trong lnh vc y
hc x hi m, khng tranh ci g na, quan im ny by gi c lp li
nhng c s Ty y nht nh, v d trong cc khuyn ngh ca Hip hi Cc trng
Cao ng Y t Hoa K (AAMC). Trong d n xc lp v sa i cc mc tiu hc tp
cho gio dc y t, vo nm 1999, AAMC thng qua cc hng dn sau:

V vn tm linh v vn ho, trc khi sinh vin tt nghip s phi chng minh
nhng yu t sau cho nh trng
- Kh nng khm ph mt lch s tm linh
-Kh nng thu thp c lch s vn ho gi ln gi tr vn ho, tri nghim v
t gii thch bnh tt, cc phng php y t , cc din gii v cc yu t cng
thng x hi v cc h thng h tr lin quan n vn ho m bnh nhn c.
- S hiu bit rng kha cnh tinh thn trong cuc sng l mt con ng cho
bnh nhn s chm sc v yu thng
Kh nng p dng s hiu bit v tm linh, nim tin v hnh vi vn ho ca bnh
nhn i vi hon cnh lm sng thch hp (v d nh trong vic phng nga, lp
h s, k hoch iu tr, cc tnh hung lm sng kh)
- Kin thc v d liu nghin cu v tc ng ca tm linh i vi sc kho v
kt qu khm cha bnh, v nh hng ca nhn dng vn ha, nim tin vn ha, v
hnh ng mang tnh vn ho ca bnh nhn i vi sc kho, tip cn v tng
tc vi cc nh cung cp dch v chm sc sc kho v kt qu chm sc sc kho
- S hiu bit v tn trng vai tr ca hng gio phm v cc nh lnh o tinh
thn khc, cc bc s cha bnh v cc nh cung cp dch v chm sc sc kho
da vo nn vn ho, v cch giao tip v / hoc cng tc vi h thay mt bnh
nhn.
(Hip hi Cc trng Cao ng Y t Hoa K, 1999).

Cc hng dn ny th hin mt bc tin quan trng trong vic bt u khp li

khong cch khng th ng gia trc gia cc hnh thc chm sc c php v
khng c php. Cc hng dn tha nhn s lin tc ca nhng tri nghim ca
con ngi v au kh v au kh v nhn ra rng nhng tri nghim ny chc chn
s bao hm s kt hp ca cc chiu kch th xc, tnh cm, tm linh, quan h v
tn ti. Mc d cc tiu chun ny hin nay c s ph chun ca AAMC, thch thc
by gi c th l huy ng h, khuyn khch em chng vo s dng bi cc bc
s, nh gio dc, nh nghin cu v nh qun l y t cng cng.

Nhng hm ca qu trnh ny rt quan trng c Hoa K v trn cc nc ang

pht trin. Thu ht v a nhng ngi thc hnh cha bnh v cc cch tip cn
khc nhau vo cuc i thoi c v l mt bc i r rng v c li. Tuy nhin,
mt li lm c th mc phi l vic h thp gi tr ca cc phng php cha
bnh truyn thng v c gng p t mt h thng chm sc mt chiu. Trong mt
s trng hp, tm cch p t mt tp hp cc c ch v phng php c bit
mnh m trong mt mi trng vn ho mi c th c xem nh mt hnh thc mi
ca ch ngha thc dn. Mt v d l vic p dng v thc hin h thng chm sc
sc kho sinh hc-tm thn, vn thm m tnh c nhn, vt cht v th gii quan
y phn bit ca phng Ty, ng thi n p cc nghi l v phng php truyn
thng "cha c cng nhn". Mt trong nhng tc gi (Horton, in press?) lp
lun nhng ni khc, nhng tc ng tiu cc ca vic p t c gng nh vy
c th c nhiu hnh thc. Cc h thng mi ny n gin l khng thnh cng, v
cc thnh vin cng ng khng tham gia, cho cc kt qu xu, hoc b d vic
iu tr. S mt mt y n gin l s lng ph cc ngun lc chnh ph. Cc
kt qu khc cng c th xy ra. V d, vic p dng rng ri cc bin php ca
phng Ty v chm sc tm thn c th dn ti cc vic cc nh kinh t c thm
sc mnh thao tng h thng chm sc sc kho v cc ngun lc ca n . iu ny
c th thy trong cc hot ng ca cc cng ty dc phm ln (Horton, in Press,
Watters, 2010) trong nhng thp nin gn y, c th gy nh hng ln cc
nghin cu lm sng v thnh cng trong vic a vo th trng cc loi thuc
iu tr "trm cm" nh mt u tin thit yu ca sc kho cng ng (Watters
, 2010). Cui cng, nu h thng ngoi sinh bt r mnh vo mi trng mi,
ngi ta c th quan st thy s mt mt vn ho, s xi mn ca cc th ch
truyn thng, cc gi tr, v cc phng php cha bnh v to ra ngha (?
meaning making).

Mt con ng l tng hn s n lc a cc m hnh v phng php mi vo i

thoi vi cc gi tr v phng php truyn thng. Nhng kt qu tch cc tim
nng ca qu trnh ny c th c nhn thy nhiu ni trn th gii, ni giao
thoa v chuyn i c phng php cha bnh truyn thng v phng php y sinh
bt u xut hin. Mt v d v iu ny (Ozawa-de Silva, 2007) c th c
nhn thy trong s ni ln ca liu php Naikon Nht Bn, mt cch tip cn
cha bnh c cc yu t trung tm xut pht t o c Pht gio c in v thc
hnh chim nghim. Nh vo vic ci tin nhng phng php ny v p dng cc
cu trc mi vo chng m phong tro Naikon c v nh c sc nh hng mnh m
i vi nhiu c nhn trn khp cc nn vn ho v cc trung tm cho vic thc
hnh c m ra Chu u v Bc M. Mt v d na v phng php tm thn
phng Ty chp nhn v chuyn i thch nghi vi cc mi lin h xuyn vn
ho c th c nhn thy trong s gia tng cc can thip lm sng da vo chnh
nim phng Ty. Cc phng php iu tr tnh thc (Brown, Creswell & Ryan,
nm 2015, Roemer & Orsillo, 2009) hin ang c p dng cho cc ri lon tm
trng v lo u, ri lon n ung nh bing n v cung n, v to thnh nng ct
cc phng php iu tr tch hp nh Liu php hnh vi bin chng. Tt c nhng
v d v quan st ny l minh chng cho gi tr ca cc cch tip cn coi cc
mi quan h tn gio, vn ho v x hi nh l trung tm ca hnh phc, sc kho
v phc hi ca con ngi.