LUDI PERSICI ORIGINAL PLAYS FOR THE TEACHING OF LATIN TO MIDDLE FORMS IN SCHOOLS WITH AN INTRODUCTION TO THE METHOD OF USING THE BOOK IN CLASS BY R. B. APPLETON Non satis est pulchra esse poemata ; dulcia sunto,—Horace NEW EDITION OXFORD UNIVERSITY PRESS LONDON: HUMPHREY MILFORD 1921NOTE. Iam indebted to Mr. Jones for his kind permission to reprint Ludus from the first edition of these plays, and to the syndics of the Cambridge University Press for allowing me to include the Puer gui a ludo se ab- stinuit from “ Initium.” ! Gemznt and Trota Capta I owe to Mr. D. M. Simmonds, now scholar of Christ Church, Oxford, but at the time one of my pupils at the Perse School, whom it is a pleasure to thank for such appro- priate Sédaxrpa. R. B.A. 1 Initium, a first Latin Course on the Direct Method, by R. B, Appleton and W. H. S, Jones (Cambridge University Press). 28. 6d.CONTENTS. Pace INTRODUCTION = = = 7 | 7 GEMINI - - - . - . - 3 PUER QUI A LUDO SE ABSTINUIT - - 16 SOMNIUM- . - : - : 7 - 24 FORTUM - - : - : . . - 29 Lopus - - - - : - - - 34 PERSEUS . - - - - . - 37 LAQUEO SUG CAPTUS - - - . . - 44 Insura CycLépum CLUE 48 SEQUITUR VARAM VIBIA - - . ae - 52 SAGAE - - - : - 7 2 - 58 TROIA CAPTA - - . - - 7 - 63INTRODUCTION. Tue object of these plays is to improve the teaching of Latin in the lower and middle forms of schools by making the Latin lessons more interesting to the boys. All masters will admit that if they can get their boys interested they can do good work with them; and the masters at the Perse School have found that the use of these and similar plays has been a powerful factor in producing a lively interest and delight in the classical lessons. They are intended primarily for those who employ the direct method of teaching Latin, but they may be used equally well by those who have not yet adopted that method—their use may help to convert them. But it is hoped that they will help to fill a gap which must often have worried all classical teachers, namely the lack of simple Latin texts which can be read at a pace quick enough to provide interest to those who have only a moderate acquaintance with the Latin language. It is high time that we gave up spending weary hours in stumbling through a few chapters of Caesar and Livy ; let us postpone the reading of these authors until they can be read quickly enough to be enjoyed, and meanwhile let us give our boys something which, while providing a good preparation for the teading of the classical authors themselves, will, instead of producing a premature weariness of the classics, so enliven the hours of classical teaching that boys will have acquired a love for the language even before they come to read the great authors who wrote in it. At least a few weeks’ teaching is necessary before even the simplest of these little plays can be studied or acted with profit. It is however unnecessary (though perhaps advisable) to teach beforehand all the con- structions employed. If the general drift of each8 sentence is understood, the plays may be committed to memory and acted : in this way there are stored up in the brain many half-understood constructions which require a fuller explanation, and this, when it is given, will be welcomed by the learner, since he has already felt the need of it. But should the master prefer, he may prac- tise the main syntax constructions by means of oral work before attempting the reading of the plays. In some ways, this is the best course to pursue, for then the boys acquire a familiarity with the necessary constructions before they come to their actual reading, which is conse- quently much more rapid than it would otherwise have been. The boys are then delighted at the ease with which they can read and so become all the keener. The master must be his own judge as to which course to pursue, but he will not be using this book in the way in which it is intended to be used if he makes his boys plough slowly through the plays instead of running through them (over and over again, if he sees fit) with vivacity and alacrity. If the class cannot read the plays in this manner, then let them postpone them for a few weeks and devote the interval to practice on syntax constructions. To do this, the master must look through the first two or three plays which he intends to read, and “drill” his class in the necessary constructions. For example in the ‘‘ Laqueo suo captus ”’ the following constructions are employed :—‘‘ quin”’ with the sub- junctive, the gerundive, verbs of fearing, “ fieri potest ut” and “‘efficere ut,” accusative and infinitive, in- direct question, “‘prae se ferre,’’ purpose, petition, “facere quin,” preventing, etc. The majority of these constructions, then, should be previously understood by the class, nor need the requisite “ drill ’’ be dull work. Let the master walk about the room and go through and describe certain actions, illustrating the construc- tions ; then let him make the class tell him what he is doing (in the present tense) and afterwards repeat it in a past tense. It is a good plan to make different boys9 come out and go through similar things themselves, describing their actions as they perform them. The boys will enjoy this, and there is nothing to equal it for “rubbing home” the constructions. If this is properly done it will take a few weeks, but it will mean that when the plays are started they will be thoroughly enjoyed. By way of preliminary work to the ‘‘ Laqueo suo captus ”’ for example, a boy will (after having been shown by the master) come out of his place, walk about, and speak somewhat as follows :— “Ambulo; fenestrae appropinquo; fenestra clausa est, oportet me aperire, mihi aperienda est. Ianuae appropinquo ut eam aperiam. Hoc modo loquor ut bene intellegam linguam Latinam: quam sapientem me praesto (vel, praebeo), qualem sapientiam prae me fero: nunc scrinio appropinquo, haud multum abest quin scrinium attingam: scrinium tollere conor, sed non efficere possum ut tollam ; non fieri potest ut tollam, Namque non sum Hercules. Orabo magistrum ut auxilium mihi det ; veni huc, magister, ut me adiuves, namque vereor ne me laedam. O me miserum ! magister nonvolt me adiuvare ; negat se auxilium mihi daturum esse: pigrum se praebet ; pigritia ei obstat quominus me adiuvet (eum impedit). Velim scire quis me adiuvare velit (auxilium mihi daturus sit). Non facere possum quin fatiscam,” etc., etc. All this has been done at the Perse School, so let no one doubt that a boy will speak so much Latin at a time. In fact, the above is almost a verbal reproduction of the sentences spoken in class by a boy (just under twelve years of age) who started Latin a year and five weeks ago, who has spent the first five weeks of his second year at Latin in just such oral practice upon the main syntax constructions as is here recommended. Five weeks is not too long to spend on such work, for it is of little use if it is not known perfectly (in the case of the boy above mentioned the master only had to correct him once during the whole of his sentences), and10 to assure perfection boy after boy must be tried; the sentences must be repeated in different persons and in different tenses, and the substance of them must be written out for home-work, t.e. the boys must be told to write out at home an account of what such and such a boy did and said in class. And, of course, the con- structions must only be gradually accumulated—to begin with, only one or two constructions are employed. New ones are added as the earlier ones become more familiar, and all are kept fresh inthe mind by continual practice. Our experience is that this takes about five weeks. But, as was said above, this method is not the only possible one, and it is not essential to practise all the constructions employed before starting to read the plays. The master must decide for himself which course to pursue; perhaps he might try both methods and follow that which he finds most successful. If he follows the method of starting the plays before the main syntax constructions are familiar, he must (if he is teaching on the direct method) employ free paraphrase so that the boys will understand the sense of what they are reading rather than the literal meaning. For example, he may freely paraphrase such expressions as “ nobis faciendum est,”’ ““ qualem sollertiam prae te fers,” ‘‘ videndi causa,” etc., by equivalents such, as “oportet nos facere,”’ “quam sagax es,” or “‘ quam sagacem te praestas ” ; “ut videamus,” etc., and so make the boys familiar with the various ways in which a Roman could put a sentence even before they understand the literal translation of such expressions. It is assumed, then, that our young actors are familiar with at least enough Latin to enable them to understand the greater part of the play being read. The method of procedure adopted at the Perse was roughly as follows, and the account may be useful for those masters who are induced to go on after using these plays to write fresh ones of their own. Each part was dictated to the whole class and copied out into special exerciseIr books, section by section. This is by no means waste of time, as Latin dictation, to which this is practically equivalent, is a very useful exercise for acquiring acquain- ance with the language. In the case of very young boys each section was corrected by the master to secure perfect accuracy—with middle forms it is sufficient for the master to walk in amongst the class as he dictates and watch the boys as they write. Then each word was explained by the master, in Latin whenever such a course was possible, otherwise in English. With the third and fourth forms it was practically never necessary for the master to speak English, though he would sometimes ask for the English from the brighter boys for the benefit of the duller. Drawing on the blackboard too is very useful ; for example, one may explain what a well or an anvil is and then allow the first boy who understands the explanation to make a rough sketch on the board for the benefit of the rest of the class. These explanations of words and phrases must all be taken down by the boys in their note-books and learnt as home- work ; and this learning must be tested in school on the following day. After the play has been read through a few times by the boys with books in hand they will know it sufficiently well to act it without books if a preparation period has been given by each boy to the study of his own part. The play is then acted either in class or in the school hall. Finally, a few words as to the nature of the plays themselves. Although they are very short, much con- versation can arise from them, e.g. the different means of manumission of slaves arising from the ‘‘ Laqueo suo captus.” Hence the boys acquire considerable acquain- tance with the details and customs of Roman life. Again, it is essential that some of the plays should be acted, while others are rather difficult to act and are better treated as mere reading material. For example, no one who only reads the “ Sequitur Varam Vibia ”’ can realise the joy and life that there is in it when acted ;12 whereas the “De Sagis” and “Insula Cyclopum ” perhaps cannot adequately be acted at all and had better be simply read or accompanied by only such acting as the usual class-room will allow. No apology is needed for certain very obvious licences (such as the use of “ vigil” for a “ policeman ”) when it is remembered that the plays are only school exercises and do not pretend to historical accuracy, though it is hoped that there are no very glaring inaccuracies. Nor does the use of verses from Horace.and Catullus need to be defended ; it is good for the boys and can seem like sacrilege only to an over fastidious mind.13 GEMINI. DRAMATIS PERSONAE. MARCcus. | a. PHILIPPUS. aequalés Sextus, J Gemint. Licutius. Marci LUDI MAGISTER. Fraccus. et Sexti. MATER GEMINGRUM. [Puert, qui lidt magistrum exspectant, colloquuntur.] Marcus. Mé miserum, ciir geminus natus sum? Ita fratri SExtd similis sum ut né mater quidem interndscere possit. Licullus. N6s hanc ob rem dolére oportet ; nesci- mus enim utrum té an fratrem tuum alloquamur. Marcus. Ex qué infans eram haec similitiid6 mihi obest. Semper nds confundunt. Memini nitricem Slim mé bis lavisse, et saepenumerd nds confundébat ita ut mihi fratris ndmen, fratri meum, daret. Philippus. Memini mé pdma quaedam, quae tibi mé datiirum promisi, fratri dedisse. Marcus. Heri agricola quidam, quem Sextus lapide petierat, mé verberavit. Semper efficit Sextus ut ego poenas dem, Sextus. Tacé, stulte. Cir té Marcum esse non dixisti ? Marcus. Qud modé ti, si ego essés, té non té sed mé esse arguerés. Totiés ti mé esse dixisti ut agricola ille mihi n6dn créderet. Mendax es, Sexte. [Sextus piignum in 6s Marci impingit. Rixa fit.] Omnés. Macte virtiite, Sexte ! Flaccus. Cavéte! Appropinquat magister. (Intrat magister.] Magister. Sonitum audivi. Quid dicd? Respondé, Sexte. :14 Sextus. (Submissa voce] Respondé tii, Marce. Criis- tula tibi dabo. Marcus, Dicis té sonitum audivisse. Magister. Récté. Bene facere potes, si animum modo attendis. Hoc aliquid mihi in mentem revocat. _liissi té cdnstructiGnés hiiius modi in chart& scripts mihi apportare. Da mihi chartam. Marcus. Non habe6, magister. Mé nén idssisti. Magister. Té iiissi; dixi quoque, nisi mihi apporta- vissés, fore ut poends simerem. . Sextus. [Submissd vice] Actum est dé pelle Marci. Magister. Nunc, Sexte, vapulabis. Sublevate eum, pueri. Magister Marcum sublatum ferula verberat.] Marcus. O! Eimihi! Marcussum. Vae! Magister. Noli mentiri. Mendacem ddi. ([Verbera ingeminat.| Liberate eum, et abite omnés. Sextus. Mé fugere oportet. SCAENA SECUNDA. Marcus. Nunc Sexte, pauca técum loqui vold. Cir effécisti ut vapularem, sceleste? Scivisti fore ut crucia- tum mihi afferrés. Sextus. Nescivi. Marcus. Mendax es ; ubi sunt cristula ea quae mihi datirum affirmavisti ? Sextus. NO6li trasci, Marce. Ecce criistula. ([Criis- tula Marcé dat.] Nélui cruciatum tibi afferre. Paenitet quam maximé. [Intrat mdater.} Mater. Sexte, ubies? Aliquis criistula quae Marco dare volui firatus est. Prd certd habed Sextum hoc fcisse. : Sextvs. Quaenam criistula, mater ? Mater. Cristula dicd quae—Ecce, Sextus etiam nunc manii tenet. [Méarcé appropinquat.) Hic ades, ne- quissime! Semper incommodus es mihi, Sexte. Marcus. Egosum Marcus. Cirhidcmod6 . . .T5 Mater. Tacé. Noli mentiri. Maniféstum est scelus, nam cristula quae dixi habés. Da mihi. (Cristula capit.] Sextus. Noli saevire in eum, mater. N@6l6 ego cris- tula habére. Mater. Nimis cléméns es, Marce. carissime. [Criistula Sext6 dat.] Marcus. Pignum in és impingam. [Impetum in Sextum facit.] Mater. Tacé, pessime. Primum fratris criistula abstrahis, deinde ipsum fratrem, qui pré té precatur, laedere temptas. Vae tergd tud! Veni mécum. Ad patrem té diicam, qui poenas 4 té siimet. [Abeunt omnés.] Accipe cristula,16 PUER QUI A LODO SE ABSTINUIT. PERSONAE. SEXTUS MEDIcus. Quintus FRATRES. Lipi MAGISTER. MArcus ALIT DISCIPULI. PATER. MATER. SCAENA PRIMA. In villa Marci patris. (Mater et pater ientaculum edunt.] Pater. Ubi sunt Quintus, et Sextus, et Marcus ? Mater. Omnés excitavi. Venient mox; immé vérd iam veniunt. (Quintus et Sextus intrant.] Quintus. Salvé, mater! Salvé, pater! [Sextus calceds suds quaerit.] Mater. Patrem salvére iubé, Sexte. Sextus. Salvé! Calceds meds invenire nén possum. Mater. © pessime, néglegéns es. Veni hic. O puer abdminande! Collum nén lavisti, comas nén pexisti. Abi iterum ad cubiculum tuum et collum lava, comasque pecte. (Exit Sextus.] [Omnés ientaculum edunt. Quintus multum edit, et mulium bibit.] Quintus. Da mihi, sis, mater, aliquantulum porcinae. Mater. Nonne satis iam @disti, mi Quinte? Non oportet té nimis edere. Si nimis edés, ex ventre lab6- rabis. Quintus. Nondum satis édi ; etiam nunc ésurid. Pater. Satis ndn €disti, sceleratissime! Iam tria dva et multum pAnis édisti. Non licet tibi pliis edere. (Sextus iterum intrat.}17 Sextus. Marcus @ lecté surgere nénvolt. In lect jacet, neque ad liidum ire volt. Pater. Sed oportet eum statim surgere, Ciir néndum surréxit ? Sextus. Quia aegrdtat, mipater. Ex ventre, ex capite labérat. Quintus, Nimis édit Marcus ; nunc ex ventre labirat. Ego nimis ndn edam. Mater. Ti, tamen, féstind, Sexte. Ientaculum non &disti, et mox ad liidum ire té oportébit. Accipe aliquan- tulum porcinae. [Sextus porcinam edit.] Quintus. Ciir Sextd porcinam das, mater ? mihi n6n dedisti. Pater. Tacé! omnium avidissimus es. Ti iam tria dva édisti et nunc porcinam edere vis. Mater, Féstinite! iam oportet vds ad lidum ire. Valéte ! ego ad Marcum ibd. Sextus. Valé, mater! Valé, pater. Nds ad Quintus. lidum imus. SCAENA SECUNDA. In cubiculd Marci. Mater. Cir ndndum 6 lecté surréxisti, Marce ? Marcus. © mater, aegrots! Ex capite, ex ventre labors. Mater. Linguam mihi moénstra. [Marcus linguam suam extendit.| Sed rubra est lingua. Satis bene valés, ndén aegré Oportet té ad lidum ire. Marcus. Non satis valed, mea mater ; vehementer ex ventre labérd. O ventrem meum! Ad lidum ire non possum. Mater. Medicum igitur quaeram. (Mater exire coepit.] Marcus. © miter, redi, mea miter! Mater. Quid vis? Marcus. éiinus sum, mea mater, neque ientaculum édi. Licetne mihi ientaculum in lecté edere ? B18 Mater. Si ex ventre labdras, nin oportet té edere. Sed quid vis ? Marcus. Ova, sis, et aliquantulum porcinae. Mater. Babae! Porcinam tibi ndn dabd. Pultem adferam. (Exit mater] Marcus [Submissa vice]. © mé miserum! pultem nén am6. Sed necesse est edere. Ad lidum hodié nén ibd, quia pénsum meum non féci. Ego in lectd iaceéd ; Sextus et Quintus in ludé sunt. Illi scribunt et recitant, iterum recitant, iterum scribunt.- Ego in lecté iaced et dormid. (Mater redit quae pultem adfert.] Mater. Nunc, Marce, pultem adferé. Medicum arcessivi, qui mox veniet. Accipe pultem. [Marcus pultem capit, et edere coepit.] Marcus. Hoc mihi ndn placet, mater. Nonne licet mihi Svum edere ? Mater. Minimé. Nihil nisi pultem tibi dab. (Ianuam pulsat medicus.] Intra ! Medicus. Salvé, matréna! Quis aegrotat ? Mater. Salvé ti quoque! Hic mihi filius ex ventre labirat. Medicus. Pueri semper ex ventre labérant. Nimis edunt, deinde ex ventre labdrant. Manum mihi da, puerule ; pulsum sentiam. Unus, duo, trés, quattuor, quinque, sex, septem, octd, novem, decem, iindecim, duodecim, tredecim, quattuordecim, quindecim, sédecim, septemdecim, duodéviginti, tindéviginti, viginti. Nunc linguam mihi ménstra. [Mdtri in aurem dicit.] Satis bene valet puer; nén aegrotat. Sed ad lidum ire ndnvolt, itaque aegrum simulat. Ami§rissimum medi- camentum ei dabé. [Clara voce] Vehementer aegrotat, sed bonum medicamentum ei dabé. Marcus. Licetne mihi dva edere? Medicus. Minimé vérd. Nihil nisi pultem et medica- mentum tibi dabd. (Mater et medicus exeunt.]19 Marcus. Ego medicdmentum nén bibam. Per fenestram effugiam. _ : i [Celeriter é lecté surgit, vestes induit, per fenestram exit.| SCAENA TERTIA. In lids. [Discipult in sellis sedent : intrat magister.] Discipult. Salvé, magister ! Magister. Salvéte discipuli! Adsuntne omnés ? Quintus. Marcus, qui aegrétat, abest. Ex ventre labGrat. Magister. Mlle semper aegrdtat,—vel aegrum simulat. Is qui semper abest nihil potest discere. Ti, Quinte, multo eris sapientior quam frater tuus. Nunc animum attendite omnés, et librds aperite ! [Sextus per fenestram spectat.] Quem oportet recitare ? Decimus. Licetne mihi, magister ? Quintus (Interpellans). Ti heri recitavisti. Hodié mé oportet recitare. Magister. Puerd qui interpellat recitare nén licet. Sextus. © magister... Magister. Noli interpellare, Sexte! Manlius recitare coepit. mae tterum per fenestram spectat.} Manlius (E libré recitans] Olim homo quidam in hort6 sud sedébat... Sextus. [Interpellans] In horté tuo... Magister. Tac&, Sexte! Nén est “in hortd tud.” Specta librum! Est “‘ in hortd sud.” Manlius. ([Pergéns] Qui vinum bibébat, cibumque edébat... Sextus. [Interpellans] Nunc edit... Magister. (Sevéra voce] Non nunc edit. Olim edébat. Ta animum non attendis, sed per fenestram spectas. Librum specta, et ndli iterum interpellare. Si iterum interpellabis, té virgis caedam. Perge recitdre, Manli! Manlius. In ménsa erant dva, panis... Magisier. Désiste! Sextus animum non attendit.20 Sextus. Sed, magister... Magister. Tacé, improbissime! Vocem tuam audire ndn volé. Animum attende. Perge, Manli! [Sextus chartam capit et scribit.] Manlius. In ménsa erant dva, panis, tivae... Magister. Satis! Improbissimus ille Sextus scribit. Da mihi, Sexte, id quod scripsisti. [Sextus chartam magistré dat.] Magister. [Recitans] “‘ Magister mala siis est.” O puerum abdminandum, improbissimum, §sceleratissi- mum... Sextus. Sed hoc non scripsi, magister. Magister. Omnium mendicissimus es! Meis ipse oculis té scribentem vidi. Sextus. Ita, magister. Scribébam ; sed non “ mala ’”’ scripsi, sed “ mala.” Et verbum “ ést ” breviter scripst pro “ edit.” Nihil mihi dicere licébat, et per fenestram porcum vidi mala tua edentem. [Omnés ad fenestras ruunt.] Magister. Sedéte omnés! (Omnés iterum sedent, et Sextus dicere pergit.] Sextus. Temptavi tibi dicere, sed ti semper, “ Noli interpellare,” exclamabas. Scripsi igitur, quia loqui mihi nn licuit. Magister_ Num ré véra in horté porcus poma mea edit ? Sextus. Imm6 vérd omnia iam édit. Magister. Cir non antea mihi dixisti, stulte? O mé miserum! Pliis docére hodié ndn possum. Licet vGbis abire. Hodié discere nin necesse est. Ego porcum comprehendere temptabé. (Exit [Pueri extre coepérunt.] Sextus. © bedtum mé! Hodié nén discam, sed lidam. Mércus in lectd iacet ; ego curré, ego salté! Quintus. Mé quoque beatum! Marcus pultem edet, ego criistula edam. Sextus. © miserrimum Marcum !| Ile medicdmentum bibit ; nds porcum vidimus mala magistri edentem !ar Quintus. Medicus linguam Marci spectat. Manlius. Nos triumphum spectabimus. Decimus. Quem triumphum dicis ? Manlius. Nonneaudivisti ? Post meridiem Britannés in triumph diicet Iflius Caesar. Britannds vicit, et hodié erit triumphus. : Omnés. Euge! Euge! Ad triumphum ibimus. [Exeunt omnés.] SCAENA QUARTA. In Via Sacra. [Spectatorés pompam spectant.] Sextus. Ut multi sunt milités! 16 triumphe! Quintus. Specta gladids! Specta pila ! (Tubicinés “‘ taratantara " dicunt.] Decimus. Tubicinés audid. 16 triumphe! Spectatorés. 16 triumphe! 16 triumphe! Quintus. Optima est pompa. Ecce! vidésne ani- milia ista ? Manlius. Elephanti sunt. Elephantés anted non vidi. O bedtum mé! I6 triumphe! : Sextus Et signa militum specta! Vidésne ti, Quinte? Non vidés. Spectdtérés spectds ; ndli illds spectre; pompam specta! Ciir spectatdrés spectas ? Quintus. Quia Marcum vided. Sextus. Marcum non vidés. Ile in lectd iacet. Quintus. Vides eum. Ecce! nénne tii vidés ? Sextus. Ubi est ? Quintus. Specta! In summé miiré sedet. Manlius. A lid6 sé abstinuit. Nén aegrdtabat Magister eum virgis caedet. Sextus. Eum vided. [Climans] Marce, veni hic! Marcus. Minimé vérd. Ad mé venite !| Optimus est locus. Bene vidére possum. [Omnés ad Marcum eunt]. Sextus. Quémodo hiic vénisti ? Quinius. Non aegrotavisti. Aegrum simulavisti, et té 4 lid6 abstinuisti.22 Marcus. Ita vérd. Ad lidum ire nélui, quia pénsum meum non féceram. Sed pessimus ille medicus malum medicamentum mihi dedit, quod bibere ndlébam. Itaque per fenestram effiigi. Spectatorés. 16 triumphe! 13 triumphe! Quintus. Magister té virgis caedet. Marcus. Nihil cird. Pompam spectate. Spectatérés. 15 triumphe! 16 triumphe! Decimus. Vidétisne Britannds ? Manlius. Abéminandi sunt omnés ! Marcus. Ecce! ova pitida habed. In Britannds iaciam. Quintus. Sextus. Da mihi! Da mihi! Manlius. [Omnés in Britannds 6va taciunt.] Manlius. Bene! Caput Britanni ciiiusdam percussi. Marcus. Macte virtiite! Ovd med oculum dextrum Britannici ducis percussi. Habet! Habet ! Spectatorés. 16 triumphe! 16 triumphe! Sextus. Cavé, Marce! Liidi magistrum vides. Marcus. © mé miserum! -Ego effugiam. [Dé miiré déscendit, sed magister eum videt.] Magister. Té vided, Marce!. Veni hiic! [Marcum comprehendit magister.) Abdminande puerule! A lidd té abstinuisti. Nunc autem ad lidum redibimus, et virgis t€ caedam. - Marcus. © parce, magister, parce mihi! Spectatorés. 16 triumphe! 16 triumphe! (Magister Marcum abdicit.] Marcus. © magister, vidésne porcum istum? Ut magnus est! Magister. Porcum dicis? Ubi est ? [Grunnit porcus.] Marcus. Ecce! Specta! Magister. VideO eum. Curre, Marce, celeriter. Porcum comprehendere tempta. Si porcum compre- hendere poteris, tibi parcam. (Marcus celeriter currit, et porcum comprehendit quem ad magisirum dicit.]23 Marcus. Ecce! magister. Porcum comprehendi. Nunc oportet té mihi parcere, ut prémisisti. (Grunnit porcus.] Magister. Tibi parcam, optime. Porcum mihi da ! [Magister porcum abdiicit; Marcus ad pompam redit.] Spectatovés. 16 triumphe! 16 triumphe! Finis.24 SOMNIUM. PERSONAE. MArcus. ErriciEs. PaTeR MARCI. MAGISTER LOUDI. MATER MARCI. Sextus, discipulus quidam. ANCILLA. ACTUS PRIMUS. Domus Marci. Marcus. [Apud ménsam sedéns] Non possum facere pénsum meum. [Stilum déicit.] Auxilium mihi da, optime pater. . Pater. (Qui acta diurna legit] Noli mé irritare, pessime : non vacd. Marcus. [Submissa voce] Quam iracundus est! [Clara vice] N616 incommodé tibi esse, sed nén longum est hoc mihi expdnere: vereor né magister ferula mé percutiat nisi mé adiiiveris. [Lacrimare sé simulat.] Pater. Noli té infantem praestare, sed dic mihi quid faciendum sit. Marcus. Oportet mé narrare dé Gallis qui Capitélium ascendérunt, dé anseribus quoque qui vigilabant . . . . Pater. © stultissimum puerum! simplex est rés, neque necesse est ut té adiuvem: tacé igitur, namque Acta diurna mihi sunt legenda. Mater. [Quae iuxta focum vestés suit] Tempus est dormiendi, Marce: num perfécisti pénsum tuum ? Marcus. Nondum perféci, mater, quia pater nén volt mé adiuvare. Pater. Ignavissimus es: quid vis dicam? Marcus. Oblitus sum néminis Romani militis qui Gallés dé summé Capitdlid déturbabat. Pater. © sceleste, abi ad lectulum tuum: epistulae mihi sunt scribendae.25 Marcus. [Susurrans] Putd eum nescire. Pater. Quid dixisti, sceleratissime ? Abi ad cubi- culum sine mora. Marcus. Sed nondum cénam édi: iéiinus sum. Mater. Sine eum, pater, pénsum suum perficere. Féstina, tamen, Marce, namque iamdiidum oportet té dormire. : Marcus. Non memini ndminis: quaeram autem & Jibrd: mé miserum ! ubi est liber meus? Putd mé eum amisisse : rogabd ancillam num eum viderit. [Tintinnabuld ancillam accit.] Ancilla, [Intrat] Nonne tintinndbulum tinniit ? Marcus. Vidistine isquam librum meum ? Ancilla. Vidi sordidum quendam librum qui humi in auld iacet : nescid utrum tuus sit necne. Marcus. Adfer mihi: putd eum esse meum: [An- cilla exit ut librum quaerat]. Utinam perficerem. [Ancilla cum libré redit.] Ancilla. Hic est liber quem vidi. (Marcé librum dat.] Marcus. ‘ [Libram accipit.) Stultissimam ancillam ! Gallicus est hic liber. Ancilla. Semper negligéns es. (Exit. Mater. Tempus dormiendi est, Marce: da mihi ésculum et ad cubiculum abi. Marcus. Sine mé manére pauld diitius, mater Pater. (Sevérad vice] Paré matri tuae, statimque abi. Marcus. [Matri suae appropinquans} Bene dormias : [Sécum loguitur dum ad cubiculum abit.] Quid mé fiet cum ad liidum iveré opere infecté ? (Exit. ACTUS SECUNDUS. Cubiculum Marci. Marcus. [Media nocte é somné excitatus] Quis adest ? Paterne an mater es ? Effigiés. Quam dulcem linguam! Loquere iterum, per té deds 6rd,26 Marcus. Nescid quis sis: dic mihi unde véneris et guid velig. Effigiés. Ab inferis véni, optime puerule: vagor per tétum mundum ut aliquem inveniam qui mécum colloqui possit : sed omnés barbari esse videntur, quippe qui nén intelligant linguam Latinam. Gauded tamen quod té invéni. Dic mihi qualem ad civitatem pervé- nerim. Marcus. In Anglia es, ndsque Angli sumus. Effigiés. Pessima est regid: semper pluit, vel caligd tenebricédsa omnia tegit: vix sdlem vidi ex quo hiic véni: utinam apud inferés essem! civésque vestri stultissimi sunt qui nén possint Latiné loqui: sed unde accidit ut tii possis ? Marcus. Latinam linguam in lid6é discd. Ego quoque gaudes quod hiic advénisti, namque poteris bene- ficium mihi praebére. Effigiés. Quam dulce est iterum meam audire lingu- am: dic igitur quid velis: faciam quodcumque est: sed quid est tibi ndmen ? Marcus. Marcus est mihi ndmen: quid est tibi? Effigiés. Manlius sum, qui Capitdlinus quoque appellor. Marcus. O bedtum mé@! niiperrimé céndbar nomen tuum in memoriam revocare. Effigiés. Num iam periit gliria mea? quam in- grati sunt hominés ! Marcus. Noli irdsci: nén ré véra oblitus sum: & memoria modo exciderat : num ré véra is es qui Gallds dé Capitdlid déturbavit ? Effigiés. Doctissimus es puer, qui ndn modo Latiné loqui possis sed etiam gest6rum R6mandrum bene memineris! Récté dixisti, ipse med mani déturbavi. Marcus. Velim dé hac fabula audire, namque maximé mihi placet. Nén multum, puts, afuérunt Galli quin Romam caperent. Effigiés. Anserés tamen eis obstitérunt quéminus id facerent.27 Marcus. Dic mihi fabulam ab initid, optime. (Charta sumpta scribere coepit dum effigi?s narrat.} Effigiés. N6n longum est dicere. Galli enim quam- uam ad summum Capitdlium advénérunt Anserés non fefellérunt. Marcus. Sed qué modé Capitdlium ascendere pot- uerant ? Effigiés. Romanus quidam anted déscenderat ut aquam quaereret, vestigiisque éius animadversis. . . . Marcus. Quid significat ‘‘ animadversis ” ? Effigiés. Vestigiis visis, vel spectitis. Cum Galli vestigia vidissent, nocte saxuin ascendérunt: mox ad summum Capitdlium perventum est. Marcus. Quid sibi volt “ perventum est” ? Effigiés. Perventum est 4 Gallis, scilicet : . Galli pervénérunt ad summam arcem, tantdque silentid ad summum évasérunt ut non ciistédés sdlum fallerent, sed né canés quidem excitaérent. Anserés autem non fe- fellérunt, quae rés saliti fuit. Namque ego, clangére edrum alarumque crepiti excitus, arma arripui céter- dsque ad arma accivi, et Gallum, qui iam in summd constiterat, umbéne ictum déturbavi. Sed ciir scribis ? Marcus, Fabulam scribé né iterum obliviscar : modo perge narrare. Effigiés. Alii quoque télis missilibusque saxis per- turbabant hostés. Hoc modé Roma servata est. Marcus. Gratias tibi ago pro tam praeclara fabula : nunc tamen fessus sum ; itaque dormire cupid, sed ciira iterum venias ut mihi dé Romanis narrés. Effigiés. Nihil mé impediet quin redeam: nil enim mihi dulcius est quam técum colloqui: utinam céteri Angli Latiné possent loqui. [Marcus obdormit ; effigiés abit.] ACTUS TERTIUS. Liidus (posteré did). Magister. Pénsa collige Sexte: ti tamen, Marce tuum mihi recita: vereor né pessimé scripseris.28 Marcus. ([Recitat] Romanus quidam é Capitdlid ut aquam quaereret déscendit. Galli autem, qui héc tem- pore Romam obsidébant, vestigiis Gius animadversis, noctii saxum ascendérunt. Mox ad summum Capitélium perventum est, tantdque silentid ad summam arcem évasérunt ut nén ciistédés sdlum fallerent, sed né canés quidem excitarent. Anserés autem nén fefellérunt, quae rés saliiti fuit. Namque Manlius clangére edrum alarumque crepitii excitus arma arripuit, céterdsque ad arma accivit et Gallum, qui iam in summé cénstiterat, umbine ictum déturbavit. Alii quoque télis missilibusque saxis perturbabant hostés. Hédc modd Roma servata est. Magister. Optimum post hominum memoriam pue- rum! Sine mend6 scripsisti: bene scribere potes si modo vis: sed saepenumer6é animum in praeléctidne vel nén attendis, vel dormis. Hodié tamen tam bene fécisti ut omnibus veniam lidendi velim dare. Licet vobis abire. Marcus. (Cum vicind sud susurrat dum abit] Hoc ndn poteram scribere nisi dormiissem !29 FORTUM. PERSONAE. For. For alter. Vigil. Alii Vigilés. TULLUus. PRAETOR ROMANUS. CausIDIcus, qui est patrénus Tulli. CausIDIcus alter, qui est patrdnus firis, ACTUS PRIMUS. Rémae. Fir. (Altert fiirt nocte occurréns] Salvé! Fir alter. Salvé ti quoque ! Fir primus. Velim pauca técum colloqui, namque optimum invéni c6nsilium qué ambo divités fiaémus : (Vigilem appropinguare videt.}| Nunc autem tacendum est: vigil nds spectat, atque vereor né audiat dé quibus loquamur. * Fir alter. Veni igitur domum meam: est mihi aliquantulum porcinae. Fir primus. Benignus es: abeimus iina. Vigil. [Appropinguat firtbus] Nolite mordari in viis: quid hic agitis ? Fur alter. Abimus domum, sceleste: ndnne licet Réminis domum per vids ambulare ? Vigil. Statim abite: namque si iterum vos in hac parte offenderd in vincula vés iaciam. [Abeunt firés : vigil pexambulat.] ACTUS SECUNDUS. Casa fiiris. [Firés apud ménsam accumbunt porcinamgque edunt.] Fi primus. Hoc est cinsilium meum—scisne quam dives sit Tullus? Hunc per fenestram saepenumeré30 vidi scrinid cuidam inhiantem: nén dubium est quin mul- tum peciiniae insit. Hoc scrinium iuxta parietem est... , Fir alter. Cénsilium tuum intellegs; quid enim nobis obstat quéminus parietem perfodiamus peciiniam- que auferamus ? Fir primus. Bene dixisti! intempesta nocte domum Tulli edmus: égregia spolia capiémus. Fir alter. Aderd: vigilem modo cavedmus. [Abeunt iina.] ACTUS TERTIUS. Domus Tullli. (Fir primus domé cauté appropinguat: sonum audit.} Fir primus._ (Susurrdns] Quis adest ? Fiy alter. (E diversa parte intrat] Noli timére, amicus sum. Fir primus. Dis gratiis agd: putdvi té vigilem esse: sed incipe parietem perfodere. Fir alter. (Submissdé vice] Tacé, né quis té audiat : perfodid. [Parietem perfodit.} Fir primus. Potesne scrinium tangere ? Fi alter. Possum: iamque per foramen extrahé. Fir primus. Sine mé effringere. Ecce, iam patet. - Fiir alter. [Spé détectus] Mé miserum: nihil inest nisi charta ! Fi primus. Epistulae sunt ; sed sonum exaudié : quis appropinquat ? [Vigilés ex improvisd adveniunt.] Unus & vigilibus. Ecce! latronés domum circum- stant: comprehendite. Fir primus. [Alterum firem alloquéns] Nilla datur effugiendi facultas. Tacé modo, et té é periculé éripiam. [Ad vigilem versus] Quam opportiné vénistis, 6 vigilés ! Idem vigil. Opportiiné vénimus vis in vincula coniec- tum. Fiir primus. [Ad amicum suum reversus] Noli resis- tere: bonum consilium habed. [A vigilibus com- prehenditur.] Vigil. Abdiicite ad carcerem. [Exeunt.)7 ACTUS QUARTUS. Tribiinal Praetoris. ‘Adsunt praetor, Tullus giusque patronus, Sir eiusque atyonus, tidicés, vigil ut téstis. Praetor toga prae- texta amictus in sella citriili sedet ; tidicés in sub- sellits sedent.] Praetor. Reus adest qui dé firt6 acciisitur: quis est petitor qui eum acciisat ? Tullus. Ego petitor sum: namque media nocte domiis meae parietem perfédit scriniumque extraxit. Practor. (Reum interrogans] Adestne tibi patronus ui t@ défendat ? Reus. Patrdnus meus adest et draticnem prd mé habebit. Praetor. [Ad Tullum versus] Utrum causam tuam ipse agés an habés ti quoque patronum ? Causidicus. Ego petitéris sum patrénus. Praetor. Ambo adsunt patr6ni: V6s, ifidicés, animum dratidnibus attendite. Licet petitdris patrond causam agere. Patroénus Tulli. Non necesse est, itidicés, ut multa dicam: maniféstum est firtum: reus in ipsé scelere, manifésta ré, déprehénsus est: vigilés quoque adsunt qui eum vidébant parietem perfodientem: neque ipse negat sé scelus admisisse ; sed si voltis, itidicés, licet vobis téstem audire. Praetor. Quis est téstis ? Vigil. [Procédit] Ego téstis sum: ex animi mei sententia idirabd vérumque dicam. Per vids nocti ambulabam, cum repenté hunc invéni, vidique eum parietem perfodientem. Praetor. Quae dicit auditis, iidicés: nunc autem tei audiamus patrénum. Patrinus fitris. Negabat, itidicés, amicus meus— quem hon6ris causé ndmind —sé multa dictiirum esse : neque ré véra multa dixit. Dé eis tamen quae tam breviter dixit nunc mihi respondendum est: dixit enim reum ipsum fatéri: récté dixit; cliéns meus iam32 cénfessus est sé parietem perfddisse: sé scelus admisisse vehementer negat. Ciir enim perfodit ? Ut pectiniam auferret ? Minimé, nihil enim peciiniae inerat. Num putatis, itidicés, quemquam tam stultum esse ut velit scrinium vacuum summé cum periculd auferre? Némo hoc crédere potest. Sed reus rei piiblicae causa scrinium abstulit, jamque in medium posuit quae abstulerat, Epistulae sunt quads nescioqué modo hic cognévit ab hoste missds esse. Unam modo sententiam ex ind epistula vébis recitabé :—. “Si igitur nfintidveris ndbis quot milités in urbe sint hanc peciiniam accipiés. Nostri mox urbi appropinquabunt ; ti modo portam urbis pande = = Sed puté mé satis recitavisse. [Cénsidit.] Praetor. Reus, ut vidétur, petitdrem acciisat : crimen miiestatis est, dé qué vis, ifidicés, sententiam dare nén potestis : quaestidnem iubébd constitui. Nunc autem dé fiirtd sententias date: [Ad vigilem quemdam versus] Veni hiic. (Tabellas et dat] lidicibus tabellas distribue. [Tabellae itidicibus dantur, qui reum absolvunt.] Reus absolvitur: Tullus autem retinendus est ut dé crimine miiestitis quaeramus. [Vigilés Tullum comprehendunt et abdiicunt : omnés exive coepéerunt.] Fir primus. ([Patréné sud gratulans] Gratias tibi ago quam maximas foc . Fir alier. Ego quoque ; quam praeclaram dratidnem habuisti ! Causidicus. Nihil est cir mé remiinerémini : valéte. (Exit.] Ambo fiirés (Una vice). Vale! Fiir alter. (Cum primo fire loquitur dum abeunt] Néminem umquam té callididrem vidi, sed nescid quo mod6 cdgnéveris epistulds inesse. : Fir primus. [Submissad voce] Me& mani imposui, namque ab hostium duce eas accéperam heri, atque33 mécum portibam, ut accidit, cum vigilés appropin- uavérunt. Fir alier. -Deds immortalés! sed quid accidet ndbis cum fraus inventa erit ? Fir primus. Noli timére ; préditorés semper negant sé scelus admisisse: repertae sunt epistulae in scrinid Tulli, némé igitur crédet ei etiam si mé dicat imposuisse. Fir alter. Callidissimum hominem! Ad porcinam redeamus. [Exeunt. Aulaewm tollitur.LODUS, PERSONAE. ORBILIUS, magister lidi. MARcus GAtus Quintus} discipuli. SEXTUS j ' Titus Orbilius. Salvéte, discipuli. Hodié carmen Horiati poétae recitabimus. Num quis voliimen non habet ? Discipult. Habémus, sed in capsi sunt omnia. Orbilius. Tia, Marce, cape volimina et distribue. Cara ut suum cuique dés. NOli hidre, Sexte: num fessus es? Nonne satis difi hac nocte dormivisti ? Omnibus imperé ut attentd sitis animd. Nunc est discendum, nén dormiendum. Putd vids iam oblités esse cilius poétae carmen simus recitatiri. Quis scripsit carmen, Gai Gaius. Igndré. Orbilius. © puerum m&ximé immemorem! Ta, Marce, ndli ridére, ndli istum in modum Gaium spectre. Nihil est ciir spectés. Memento semper esse attentd animé. Préverbium meum non ignéras; discipulus ignavus poends dat. Cum, Tite, Gaius ignéret, ti mihi dic quis carmen scripserit. Titus. Horatius scripsit, magister. _ Orbilius. Récté respondés, mi Tite. O si sic omnés ! Multé essémus félicisrés. Spectate carmen in qué dé fonte Bandusiae narrat Hordatius. Num habétis ? Quintus. Invenire ndn possum. Marcus. [Susurrans] Tertié in libré.35 Orbilius. © pessimum puerum! N6li loqui inijissus. Si iterum ifissa mea negléxeris, ferula mea iitar, et ti doldre maxim6 afficiéris. Intellegisne, an surd6 loquor ? Mascus. Intellegd. [Discipulis] Ut irdscitur ! Orbilius. Quid dicis, pessime ? Marcus. Dicd mé intellegere quid dicds, magister optime. Orbilius. Tantd melius. Té vicind loqui arbitrabar : si lociitus essés, poends dedissés. Quinte, carmen recita ab initid iisque ad finem. Libri tertii carmen est tertium decimum. Quintus. {Recitans) © fons Bandusiae, splendidior vitrd Dulci digne meré, non sine floribus : Cras dénaberis haeds, Cui fréns turgida cornibus primis et venerem et proelia déstinat ; Fristra : nam gelidés inficiet tibi Rubré sanguine rivés Lascivi subolés gregis. Té flagrantis atrox hdra Caniculae Nescit tangere, tii frigus amabile Fessis vomere tauris Praebés et pecori vago. Fiés ndbilium ti quoque fontium, Mé dicente cavis impositam ilicem Saxis, unde loquacés Lymphae désiliunt tuae. Orbilius. Non male recitds, mi Quinte. Sed carmen est facillimum. Si difficilius esset, fortasse erravissés. Nunc non erravisti. Singulis dé verbis interrogabd. “Dulci digne meré.”’ Quid significat merum? Dex- tram Grigite si potestis respondére.36 Gaius. [Dextraé sublata] Merum significat id quod vinum. Orbilius. Récté dicis. Merum est vinum pirum nialla aqua admixta. Hoc proprié significat. Sed apud poétas merum et vinum idem significant. Nunc per- gamus. ‘Cras dénaberis haedd.”’ Aliter eadem dic, Marce. Marcus. Cras haedus tibi donabitur. Orbilius. Récté respondés. Nam nds Rémani dicimus vel ‘‘ dond haedum alicui ” vel “ ddnd aliquem haedd.” Versiis quartum et quintum velim aliquis ‘exprimat aliis atque simplicidribus verbis isus. Num quis id facere potest ? Sextus. Possum. Frons haedi primis turget cornibus, quad signum est aetatis iam provectae. Itaque poéta dicit frontem céniugem déstinadre et proelia, quibus scilicet céniunx ceteris ab haedis reportétur. Orbilius. Récté expinis rem. Pergit Hordtius in hunc modum. Prélés lascivi gregis—is lascivus est qui semper lidit—fontem sanguine rubrum _faciet. Frigidus vel media aestate fons manet, et taurés labore fessés vagumque pecus recreat. Marcus. (Vicind logwitur] Tle magister utinam haedus HorAti esset, et nds apud fontem— Orbilius. Tacé, tacé! puerum insolentem, té audid! Cape caput ti, et tii pedés retiné. Ego virgis caedam. Maxima débétur magistré reverentia, ut ego iam docébé. Marcus.. © magister, parce, parce! Cénfiteor_mé peccdvisse! O tergum meum, quantum dolet! 0, 0. Orbilius. Iterumne loquéris, pessime, dum ego té docére conor? Nunquamne mihi oboediés? Fessus sum caedend6d; iam désind. Utinam magis valérem, ut satis caederéris ! Marcus. Gratias agd, magister, dis non tibi. Orbilius. Tam fessus sum ut pliira docére nén possim, Exite omnés lisum. Puert. Gaudeamus! Liisum edmus!37 PERSEUS PERSONAE. PERSEUS. CEpHEuS, réx Aethiopum. Acristus, avus Persei. ANpDRoMEDA, filia Céphei. DANAE, mater Persei. MILiTéEs. POLYDECTES, réx Seriphi. SERVI. APOLLO. CivEs. GRAEAE. ARTIFEX. MEDUSA. PIscATOR. GORGONES CETERAE. SCAENA PRIMA. Spélunca, ubi est braculum Iovis. Acrisius. [Magné terréve affectus, spéluncam adit] © Iappiter, maxime deédrum, Graculum 4 té petd ut sciam quid sit faciendum. Namque Perseum nepdtem meum timed, né régem sé faciat. Dic mihi igitur quid sit faciendum. Vox. [Ex interidre spéluncae parte audita] Cavé Perseum ; magnopere timendus est. Acrisius. [Clara vice] Gratias tibi agd prd tam clard respéns6. [Submissd voce.] Occidam eum sine mora. Iamque oportet mé domum redire. (Exit. [Perventum est ad régiam Acrisi, ubi multi milités servique multt Acrisium ab draculé redeuntem excipiunt.] SCAENA SECUNDA. Regia Acrisi. Acrisius. Ubi sunt Danaé atque Perseus ? Milités. Nescimus, domine. Acrisius. Quaerite igitur, atque diicite eds ad mé. {Exeunt milités qui mox redeunt cum Persed Danaéque.]38 Danaé. Vénimus ad té, Acrisi, ut imperata tua facimus ; sed nescimus quid velis. Ndli ndbis nocére, [Perseus vagire coepit.] Acrisius. Comprehendite illés, milités. Proditdrés sunt ; quid oportet prodit6rés pati ? Milités. Taciendi sunt in mare. Artifex. quidam, Visne magnam arcam faciam qua incliidantur ? Acrisius. Hoc cénsilium mihi placet : ciira eam quam celerrimé faciendam. Artifex. Ecce! Iam parata est. Ego quidem eam ad litus med manii feram : ti modo milités iubé Perseum matremque éius dédiicere. Acrisius. Dédicite eds, milités: vdsque reliqui spectate per fenestras quid sit éventirum. (Milités Danaén Perseumque dédiicunt; servi & fenestris spectant.] Servi. Iam vidémus milités cds ad litus dédiicere ; iamque ad litus perventum est. In arca sedent atque altum petunt. Tempestas vidétur exoriri. Veni, domine, ad fenestram ut ipse videds. [Acrisius fenestrae appropinquat.] Nénne vidés qué mod6é Danaé timeat ? Acrisius. [Per fenestram spectins] Vided Danaén timére, sed Perseus minimé timet ; puté eum dormire. SCAENA TERTIA. Litus Insulae Seriphi. Danaé. Ndli timére, carissime : iam pervénimus ad terram. Putd Jovem, qui tranquillum fécerit mare, nds é pericul6 liberavisse. Dis gratias agamus : “‘ Iippiter omnipoténs, gratias tibi agimus ; tibi quoque, Neptine, qui omnia maria regis, prd saliite data.” [Perseum alloquéns.] Désiste vagire : nihil est cir timeds. Ego quidem itinere fessa sum ; dormiamus igitur in aréna. [Perseus coepit turrés arénad exstruere.] Piscator. [Intrat] Deds immortalés! Fémina nescio- quae formésissima in aréna dormit. Quid sit faciendum nesci6; relinquere eam ndn possum, nam timed né7 39 flaictibus inundétur, sed pudet mé eam excitare. [Per- seum vidéns.] Ti tamen, puerule, aliquantulum arénae jn caput Gius effunde. [Perseus super caput matris hamam évertit.| Iam coepit expergisci. Danaé. [Experrécta] Pluit, ut_vidétur; imm6 vérd grandinat. (Perseum vidéns.] © puer pessime, quid ae Piscator. Salvé, régina, quaecunque es, sive mulier sive nympha. Danaé. Salvé, domine; miserrima sum fémina, é naufragié servata. Hic est filius meus, adhiic infans. [Perseum alloquéns.] Iubé advenam salvére. Perseus. Salvé: Da mihi piscem; valdé ésurid Piscator. [Piscem &@ sporta proméns] Accipe. [Ad Danaén versus.] Si placet tibi, domum régis vis diicam. Benignus est qui cémiter vés excipiet. Danaé. Bene dixisti; eamus ind. [Exeunt omnés.] SCAENA QUARTA. Régia Polydectae. Piscator. Salvé, domine.. Ad té dédiicd féminam pucrumque, qués in litore invéni @ naufragid servatés. Polydectés. Gauded quod é tanto periculé effigistis : nunc autern in finibus meis tiitam sédem accipite. aé. Gratias tibi agd, optime princeps, pré tantd : hic manébé cum filis med. Spérd eum fortem futiirum esse iuvenem. [Multi anni praetereunt : Perseus iam tuvenis est.) Polydectés. Formosissima fémina est Danaé; velim igitur eam in matrim6nium diicere. Hoc tamen cén- silium Persed displicet, itaque mihi obstat quéminus matrem suam in matriménium dicam. Ipse igitur dimittendus est. [Ad milités versus.) Perseum arcessite. [Milités exeunt ; mox cum Persed redeunt. Polydectés Perseum adloquitur.] Qudiisque hic manébis? Noénne taedet té hiiius tantae ignaviae ? Oportet iuvenés fortés40 sé praestare; nam iamdiidum adulescéns es. Cape arma igitur et virtiitem praesta. Perseus. Equidem véré iamdidum abire cupid ; sed mater mihi obstat quéminus abeam. Semper enim timet né in aliquod periculum cadam. Sed si placet tibi, domine, statim abibé. Polydectés. Placet mihi: abi sine mora, et caput Mediisae mihi refer. [Perseus exit.] SCAENA QUINTA. ° Terra incégnita. Perseus. Nescid ubi sit Mediisa : sed advenam video quem drabé ut viam mihi démonstret. [Advenae appro- pinguans.] Scisne ubi Mediisa habitet ? Apollé. Haec est via quae ad Graeds, sordrés éius, fert. Primum oportet té ad Graeds ire ut magicam galeam accipias. Ego falcem tibi dabé speculumque quae magné tibi erunt auxili. Perseus. Prd falce gratiis tibi agd: sed speculd ciir opus est ? Apollé. Per speculum specté dum Gorgonibus appropinquas, nisi vis in saxum verti. Perseus. Hoc faciam. Nunc hac via progrediar. [Progreditur.] Graeae. [Persewm videntés] Advena quidam appro- pinquat. Perseus, Salvéte, matrénae. Galeam magicam pet ; num voltis mihi dare? [Gladium stringit.] Graeae. Gladium dépone, atque abi: licet tibi habére galeam. (Perseus cum galea magica exit.] ALIA PARS TERRAE. Mediisa, Putd aliquem appropinquare. Gorgones céterae. No6n poterit ndbis nocére: statim in saxum vertétur. Mediisa. Sed oculds ad nds non intendit : vereor néAT laedat mé. Ecce! in speculum inspicit : ndn dubium est quin fortis sit. Perseus. ([Mediisam aggressus] Horribili specié mon- strum es : occidam té falce mea. [Caput Mediisae abscidit.] Gorgones. Succurrite, sordrés: Mediisa mortua est. Perseus. Succurrite, si voltis: namque invenire mé non poteritis. [Galeam magicam induit.] Gorgones. E conspectii évasit : vix dubitare possumus quin deus sit. SCAENA SEXTA. Oraculum dei Ammonis. Cépheus. © lippiter omnipoténs, consilium 4 té pets; quid enim faciendum sit nescid. Saevissimum ménstrum, quod Neptiinus misit, cottidie € mari venit finésque nostrés vastat, hominésque dévorat. Dic mihi igitur qué mod6 é tantd periculd civés extrahere possim. Vox. [E spélunca audita] Filia tua ménstro tradenda est : quod si féceris statim abibit. Cépheus. [Summé dolore affectus] Mé miserum ! Filiam tradere n6n possum. Sed domum redibd; _fortisse ménstrum nén redibit. SCAENA SEPTIMA. Régia Céphei. Cépheus. Iterumne vénit saevissimum ménstrum ? Milités. Non vidimus, domine. Spéramus id num- quam reditirum esse. Civés. [Intrant] Salvé, optime princeps. Advénimus rem terribilem nintidtum; namque monstrum illud heri € mari appropinqu4vit litori dudsque piscatérés dévoravit. Andromeda. Oportet té, pater, Graculd parére. Non timed pré patria mori. Cépheus. Vix possum militibus imperare ut té dédi- cant ; sed faciendum est. O mé miserum ! miserrimam- que puellam ! (Milités Andromedam abdiicunt.]42 SCAENA OCTAVA. Litus.: Milités. [Andromeda vincta] Iam vincta est vinculis : méonstrum exspectémus. Perseus. _[Intrat] Quid sibi volt hic hominum con- cursus? [Andromedam videt.] Deds immortialés! for- mésissima puella, vinculis alligata, lacrimat. Dic mihi, per té deds 6rd, quam ob rem doleds. Miles quidam. Moritiira est, domine. Namque Cépheus, pater Gius, ménstrd eam tradidit ut céterds & periculé éripiat. [Fremitus’ auditur.] Iamque putd ménstrum appropinquare : ego abibé. Milités cétert. Nonne audis fremitum? ménstrum appropinquat ; fugidmus igitur né in periculum cadamus., [Omnés effugiunt.] Perseus. Ignavissimés hominés! Ego, qui Medisam interféci, nillum ménstrum timed. [Ménstrum videt.] Mediisé_tamen hoc terribilius est. Sed interficiendum est. [Gladid sud monstrum interficit. Andromedam é vinculis solvere coepit.] Noli timére; ménstrum mor- tuum est. Andromeda. Gratias tibi agd prd tantd beneficid : sed vereor né ménstrum té laeserit. Perseus. Tale ménstrum non potuit laedere Perseum, qui Mediisam occidit. Andromeda. Eamus ad patris mei régiam ut sciat mé tiitam esse. Ego viam tibi démonstrabo. [Exeunt.] REGIA CEPHEI. « Perseus, Ad té dédiicé filiam tuam quam dé ménstro servavi. Andromeda. Fortissimum sé praestitit, pater. Cépheus. Gratias tibi ago quam maximas: anted maximé dolébam quia putavi mé nén iterum visirum esse filiam meam. Perseus. Gaude6 quod civés & tanté periculé servavi. Cépheus. Non dubium est quin mercédem meritus43 sis: per té stetit quominus Andromeda mortua esset. Quod donum velis accipere ? Perseus. Si placeat tibi cupiam Andromedam in matrimGnium dicere. Cépheus. Ego non obstabé tibi quin in matrimonium eam diicas. Perseus. Benignus es, domine. [Andromedam allo- quens.] Placetne tibi hoc cénsilium ? Andromeda. Si in patria mea manébis, tibi nibam, Finis.44 “LAQUEO SUO CAPTUS.” PERSONAE. Manco primus. SERVUS FORMOSUS. Manco alter. Portiror. SERVI. ALIL PORTITORES. Praetor . Patroni Tiidicés. ACTUS PRIMUS. Navis manginum Brundisio appropinquat. Mangé primus. Haud multum abest quin portum attingamus. Mangé alter. Ipsam crepidinem iam vidére possum magnamque portitdrum multitidinem qui nds expectant. Mango primus. Mé miserum! quantum peciiniae pré portori6 solvendum erit. Mango alter. Equidem certé vereor né totum quae- stum amittamus: n6nne fieri potest ut portitdrés fallamus ? Mango primus. Optimum consilium: sed rés summi periculi est ; cavendum igitur est ndbis: sed fortasse efficere possumus ut crédant hunc tam formésum servum ingenuum esse: Mango alter. Scid quid faciendum sit: bullam et praetextam togam ei imponémus. Mango primus. Qualem sollertiam prae té fers! haec statim faciamus. [Insignia ingenuitatis servd formosd imponunt.] Mangé alter. Quam pulchram speciem prae sé fert ! créderés eum ré véra esse ingenuum ! Mango primus. Bene fécisti ; nunc autem tacé: iam in porta sumus ct portitdrés adsunt. :45 Mango alter. ([Nautés alloguéns] Ancoras iacite, vénalésque per fords Ediicite, Portitor primus. Unde vénistis ? Portitor secundus. Mercatorésne estis ? Mango primus. Vénialicii Déld vénimus ut servés hés véndamus. Portitor secundus. [Férmdsum seroum digitd sud méonstrans.) Hic autem non vidétur vénilicius esse. Mangé alter. Non est, sed Romanus quidam, qui nés dravit ut ndbiscum navigare sibi licéret. Portitor primus. Solvite igitur quinquagésimam pro portoris. Mangé primus. Ecce! accipe: nunc sine nds ad niindinas illds perdicere. Servus firmosus. Valéte nunc, amici; gratias vobis agd quod mé tam benigné maniimisistis. _ Mango primus. In malam crucem! O sceleste! quam maniimissiénem dicis ? Servus formosus. Cavéte né civi Romané maledicatis. Mangé alter. Deds immortalés ! quantam audaciam ! Civem Romanum sé dicit esse. Servus formésus. Véra dic6, namque vos qui bullam praetextamque togam mihi imposueritis, ultr6 mé in libertatem vindicavistis. : Mangé primus. [Submiss& voce] Vix facere possum quin audiciam viri admirer. [Clara voce] Quae, malum, est haec tanta audacia? Mox reperiémus utrum liber sis necne. [Alterum mangénem allocitus.] Compre- hende eum ut ad praetdrem diicimus, qui diem dicat itidiciumque ndbis det. ACTUS SECUNDUS. Vindiciae apud praetorem. [Adsunt praetor, servus qui libertatem sibi vindicat, duo mangonés edrumque patronus, iiudicés, portitor ut téstis, servique ut testes diversae partis.) Praetor. Omnés, qués oportet, videntur adesse. Petitérem audiam ut itis dicam.46 Mango. Licetne patrénd med SraticGnem prd mé facere, namque ipse meam causam n6n bene agere possum ? Praetor. Nihil obstat quin patrénus prd té causam agat : statim modo incipiat. Mangénis patrénus. Id vobis hodié, iiidicés, quaeren- dum est, utrum ingenuus an servus sit qui Délé in vénalium numeré Brundisium 4 clientibus meis adductus est. Sed forsitan quaerat aliquis, qué modé scire possu- mus num reus idem sit quem, vénalicii intrddixérunt ? Téstem statim praebébé. Portitor quidam. Ex animi mei sententia itrabd vérumque dicam. N6n dubium est quin hic servus sit quem Brundisi vidi inter alids servis Délé invectis. Mangénis patronus. Servus ipse non negat sé antea servum fuisse ; sed libertatem iam sibi vindicat quia 4 dominis suis maniimissus sit. Clientés tamen mei hoc vehementer negant : nillum servum maniimisérunt, sed servus ipse sua mani signa ingenuitatis sibi imposuit. Nunc eum vidétis, iiidicés, bullam praetextamque togam gerentem. Qudmodo tamen is ingenuus esse potest qui jam confessus sit sé anted servum fuisse? Némd dubitare potest quin aliquid fraudis insit: namque né libert6 quidem; nédum servé, licet signa ingenuitatis gerere. Et qué mod6é manimittendi sunt servi? num bullam praetextamque togam impdnendd? Minimé! sed vindicta tangendi sunt. Némé tamen hunc vindicta tetigit ; disque adhiic igitur servus est. Praetor. [Ad reum versus] Quid ti habés quod res- pondeas ? Servus formésus. Necesse est, iiidicés, ut ipse meam causam agam, quia némé mihi pré patrén6 exstat. Quae autem 4 mangénum patrénéd dicta sunt vehementer negd. Dixit enim mé ipsum mea manii signa ingenui- tatis mihi imposuisse ; id quod niillé modé facere potui, namque neque bullam neque togam praetextam habé- bam. Sed mangdnés ipsi sua mani haec mihi imposué- runt. Téstésque adhibébd mé vérum dicere.47 Servus quidam. Ex animi mei sententia iirabd vérumque dicam. Vidi hds mangénés ipsds sua mani signa ingenuitatis huic impénere. Servus alius. Ex animi mei sententia iirabd vérum- que dicam : ego quoque haec vidi; putéque mangénés ita Ggisse ut portitdrés fallerent, namque portérium solvere ndlébant. Praetor, Nunc mihi ifis dicendum est. Patrdnus mangénum negabat hunc liberum esse quia non rite manimissus esset. Léx certé dicit ‘si neque cénsi neque vindicta nec téstamenté liber factus est, ndn est liber.” Servus igitur adhiic esse mihi vidétur. [Man- gonés plaudunt.} Sed servus mangonum nén potest esse, namque qui simulavérunt eum ingenuum esse negavérunt servum esse. Equidem vérd cénsed eum piblicandum esse ut servus piblicus sit, mangdnés quoque multa peciinia multandos esse puté, quia porti- torés fallere cénadbantur. Sed oportet vés, iiidicés, sententias dare. [Iudicés, tabellis distribitis, sententias dant: servum piiblicant mangonésque multant.]48 INSULA CYCLOPUM. PERSONAE. ULIXEs. POLYPHEMUS. ComITEs EIus. Awl CycLépes. Ulixés. Nescié qualem ad terram pervénerimus : vés tamen reliqui hic manéte prope litus dum ego paucis cum comitibus ad interidrem partem terrae procédé ut qualis sit regié qualésque incolae sint reperiam. Comités. Nds vérd manébimus, ti tamen cavé né in periculum venias. Ulixés. Cavéb6d mihi atque comitibus : sed quis volt mé sequi ? Comes primus. Ego volé. Comes secundus. Ego quoque veniam. Comes tertius. Nunquam tibi déeré. Comes quartus. Té persequar quécumque volés diicere, Comes quintus. Neque ego quidem dubitabd quin cOnsequar. Ulixés. Venite igitur mécum, amici: vinumque voébiscum adferte né in itinere sitidmus. [Ulixés quin- que cum comitibus é litore ad interiérem insulae partem proficiscitur.] Ulixés. Spéluncam vided, prope quam multa ovium haeddrumque pecora circumstant. Comes primus. Sed specta gigantem qui pecus ciist6dit : vereor né ndbis noceat. Comes secundus. Non videt nds: ad pecus oculds intendit. Comes tertius. Onum modo oculum in media fronte habet. Comes secundus. Nil réfert : nds vidére nén potest.49 Comes quartus. Spéluncam igitur intrémus : namque guid insit cégnéscere vold. [Spéluncam intrant.] Ulixés. Gigas certé abest: sed quot rés adsunt! sportae casei plénae, ovés, hirci . Comes quintus. Optima spolia invénimus: omnia ad navem reportémus. Ulixés. Ndlite ita facere: omnibus imperd né quic- quam tangatis, namque putd Cyclopem iam redire. Comes primus. Vided eum magnum virgarum fascem in tergd portantem : mé miserum, quam timed né omnés moriamur ! Comes secundus, NOli timére, ignavissime. Comes tertius. In interiére spéluncae parte lated- mus omnés. [Omnes ad imam spéluncam sé recipiunt.} [Cyclips, cui ndmen est Polyphémus, cum pecoribus intrat.] Polyphémus. Nunc oportet mé capras mulgére. Comes primus. [Susurrans] Utinam abesset ! Polphémus. (Vocem audiéns| Vocem hominis audié : num latrdnés adsunt ? quis inest ? Ulixés. [Multd terrove affectus] Nautae sumus, optime, nén latrénés: Trdid navibus nostris vénimus, sed tempestate orta ad hanc insulam navem appulimus. Noli igitur ndbis nocére, sed praebe cibum. Polyphémus. Si nautae estis, dic mihi ubi sit navis vestra. Ulixés. [Submissa voce] Non dicam, né navem nobis abripiat. [Clara vdce.] Non iam habémus navem, namque Neptiinus eam tempestate obruit: ego tamen cum his tam paucis comitibus é naufragid servatus hiic pervéni: [Polyphémus nautis appropinquat.] Comes primus. Cavéte, amici, cavéte! nobis appro- pinquat. [4 Polyphéma é terra tollitur.] O mé miserum ! succurrite mihi amici ! Polyphémus. Succurrite amici! Valdé ésurié, neque satis est mihi inus homuncid. [Duds é comitibus dévo- rat.) Iam satis €di: bibere volé. D50 Ulixés. Accipe igitur aliquantulum vini. [Polyphémus bibit.] Polyphémus. Hoc vinum mihi placet; numquam anted tam dulce vinum bibi: multé dulcius est lacte : da mihi alterum cyathum. Ulixés. Ecce! cyathus iterum replétur: sed mini- mum vas est cyathus ; ndnne ex amphora bibere velis ? Polyphémus. Benignus es advena: quid est tibi ndmen? nam pro hoc tanté beneficid praeclarum tibi dénum dabé: omnium postrémum té edam. Ulixés. (Cauté respondet] Némo est ndmen mihi: sed accipe amphoram. [Polyphémus amphoram accipit, titamque haurit.] Polyphémus. Optimum est vinum : iamque fatiscor ; dormire vol: mé miserum! vix ambuldre possum ; titubd. [Vind superatus humi tacet.] Ulixés. Nunc, amici, féstindte: profundé dormit, nam viné est ébrius. Comes tertius. Sed quid faciendum est? Effugere ndn possumus quia spéluncae intrditus magnd saxd obstructus est, quod nillé mod6 divellere poterimus. . Ulixés. Audite tamen cénsilium meum: inter haec ligna magnum palum vided: hunc praeaciitum facia- mus. Comités. [Una voce] Auxilium dabimus. [Palum ferré praeacuunt] satisne praeaciitus est ? Ulixés. Satis est: nunc extrémam partem in ignem imponite. Comités. Impénimus, iamque Ardet. Ulixés. Nunc igitur hic instriimentd oculum Poly- phémi transfodiamus dum dormit. Comités. Tollite palum : oculum transfodere volumus. Polyphémus. (Dolére excitus] Mé miserum! quantum dolérem sentié : quis mé interficit ? oculus transfoditur : ndn vidére possum: caecussum. O . . O.. . Alit Cyclopes. [Clamérem audientés ad spéluncam veniunt] Quis té laedit, O Polyphéme? Cir tantum sustulisti clamérem ?5r Polyphémus. Quia Némo mé laedit. Cyclopes. Sed si némo té laedit nihil est ciir clamés, Polvphémus. Dixi Néminem mé laedere, amici. Cyclopes. Si némo té laedit ndn dubium est quin deus quidam té piiniatur. Abibimus igitur, namque dis resistere ndlumus. Polyphémus. Nolite abire, amici. [Cyclipes iam abeuntés é@ spélunca sequitur.) Ulixés. Nunc effugiendi facultatem habémus. . [Omnés é spéluncad ruunt.] Comités. EE quantd periculé servati sumus: non multum aberat quin omnés morerémur.52 ““SEQUITUR VARAM VIBIA.” PERSONAE. UmprIcIUus. CorDUus, poéta et amicus Umbrici. DAvus, servus surdus. Clientés. ANDROMACHUS, artifex. Poéta primus. Poéta secundus. Poéta tertius. Janitor. SCAENA PRIMA. Umbricius. Cordus dixit sé hodié ventirum esse } poétarum praeclarissimus—sdlus igitur admittendus est : servum iubébd céteréds excliidere. Eia, Dave, age, hiic veni! stulte, num audis? Omnium surdissimus est. Veni hiic, pessime: vocd té [Davus appropinquat.] Ciara ut Cordum poétam sdlum admittas, céterés exclii- das: intelligisne ? Davus. Intelligs, domine: néminem nisi poétam admittam. [Abire coepit.] Umbricius. Eia Dave, redi: hiic, hiic stulte! Arti- ficem quoque quaere qui operculum cistae meae affigat. Hoc quam celerrimé ciira faciendum si nonvis vapulare. Dévus. Hoc statim faciendum ciirabd, domine: [Ianitort appropinquans.] Semper dormit : [Ianitérem é somné excitat.) Ctra néminem nisi poétam admittas : ego artificem quaerd. Turba clientium. (Extra ianuam] Vénimus salitandi causa: aperi idnuam !53 Ianitor. [Dum ianuam aperit] Num poétae estis ? Procul © profani! non estis poétae, [Eds dépellere conatur, sed non potest ets obstare quin irruant.] Accipite sportulas atque abite: ipse n6n vacat: ([Client?s sportulas & ménsa capiunt: deinde, Umbricid saliitato, abeunt.} Umbricius. Quot incommoda in urbe sunt : cottidie clientés veniunt saliitatum ; poétae ubique recitart.... (Poéta intrat.] © lupus in fabula ! Poéta primus. Salvé, optime poétérum patréne : adsum carmen tibi recitatum. Umbricius. Quis té admisit, pessime? No6n vacd. [Poéta recitare coepit.| Désiste, désiste: ndn vacé tibi. Poéta. Sed servus dixit té iamdiidum mé exspectare. Umbricius. © stultissimum servum. ([Poéta secundus intrat.] Poéta secundus. Salvé, optime poétérum patréne : adsum carmen tibi recitatum. Umbricius. Mé miserum, poéta poétam excipit. [Poéta primus iterum recitat.] Poéta secundus. Quid rei est? Importiine recitat ? [Poétam primum ferit, qui artificem tignum portantem offendit atque ad terram deéicitur.] Poéta primus. (Surgéns] Mé truncus inlapsus cerebrd sustulerat, nisi Faunus ictum dextra levasset. Poéta sceundus. ([Iterum eum ferit.] Scid quam molestus sit: sed accipe sdlatium. [Ad Umbricium versus ipse recitare coepit.] Davus. Vénit poéta, domine. [Cordus cum tertid posta intrat.] ' Ce } (Ona voce loquentés] Salvé, optime poétarum patréne. [Cordus poétam tertinm percutit.] Cordus. Salvé, optime poétarum patréne, adsum carmen tibi recitatum. Umbricius. Ubique poétae! perstringuntur aurés :54 quid faciam? qué fugiam? (Turbam poétarum recitan- tim circumspicit atque & scaena effugit.) [Omnés poétae, dum carmina sua recitant, perambulant gradatimque exeunt.] Finis SCAENAE PRIMAE. SCAENA SECUNDA. Dévus. Haec est cista: istud operculum affigendum. Andromachus. Opus erit clavis, malled, tignd, fortasse resti: clavds nén habed; malleus est domi; nunc autem quaeram, cum invéneré redibo. (Exit. Dévus. Artificés Romanés ! (Exit. Umbricius. (Intrat] Yam quiéscere possum: locus poétis vacuus miraculd est. [Poétarum vocés audit.} Mé miserum, appropinquare videntur : quid faciam, quo mé célem? [Cistam videt.] Optimum cénsilium est ; in cista latéb6. [In cista latet : mox Cordus intvat carmen recitans : Davus cum artifice redit poétamque recitantem dépellit.) Davus. Nunc operi incumbe; ndli tempus terere: satis habés instrimentérum : incipe modo. | [Artificem ferula percutit.| Namque si iterum officium tuum negléxeris poends dabis: saevissimus est dominus qui nén parcet tibi, incipe igitur si ndnvis verberari. Andromachus. Ecce, incipid: ndli irasci. Sed audi, nonne audivisti vécem? [Umbricius é cista clamat.] Divus. (Quippe qui surdus sit Umbricium non audit] Cir cessis, pessime? perge, perge: semper loqueris, nihil agis. [Artificem percutit.] Andromachus. Parce, parce: affigere vold: sed putd aliquem inesse. Dévus. Iterum loqueris: tacé, tacé: tempus est agendi, nédn loquendi. Vox Umbrict. Ndoli affigere operculum: sine mé exire. [Andromachus iterwm vocem audiéns, iterum cessat.]55 Davus. Iterumne cessis, 6 sceleste ? Semper cessant artificés Romani: accipe calcem: nunc perge operari : vereor né prius adsit dominus quam perficere potueris. Andromachus. Vereor né iam adsit dominus: sed affigendum est : modo parce virgis. Vox Umbrict. Mé miserum! quot incommoda é poétis surdisque servis accipid. [Andromachus, terrore affectus, tterum désistit.] Divus. [Artificem ferula percutiéns| Semper cessas, pessime ! Andromachus. Parce, parce | ndnne audivisti vocem ? Vox Umbrici. Clima, optime, maidre voce: non potest té audire. Andromachus. [Climans] Putd dominum tuum cistae inesse: ndnne audivisti vcem ? Davus. © pessime, poenas simam. ([Verbera inter sé dant: intrat Cordus.] Cordus. Quid sibi volt hic clamor ? Vox Umbrici. Sine mé exire, optime Corde. Cordus. [Gaudié affectus] Umbricius inest: [Cistae appropinquat.| Nunc nén potes effugere [Ad alids poctas, qui iam intravérunt, versus] Audiendi sumus, amici. [Davum alloquitur.] Bene fécisti qui eum in cisté incliiseris. [Carmen suum iuxta cistam recitare coepit ; alit quoque poétae recitant: nén ita multd post Umbricius cistam effringit et strgit.] Poéta secundus. Quantum mitatus ab illd. . : Davus. [Terrove affectus) O mé miserum! Quid mé fiet ? actum est dé pelle mea. Andromachus. [Ad Davum versus] Nunc mihi crédis ; iamdidum dicd ipsum inesse. [Poétae recitant.] Umbricius. [Ira commétus] Abite, abite! [Poétas é scaend dépellit.] : Finis SCAENAE SECUNDAE. [Aulaeum tollitur.]56 CARMEN POETAE PRIMI. © fons Bandusiae, splendidior vitré, dulci digne meré, nén sine fléribus, cras ddnaberis haedd, cui fréns turgida cornibus primis et venerem et proelia déstinat ; fristra: nam gelidds inficiet tibi rubré sanguine rivés lascivi subolés gregis. té flagrantis atrdx hdra Canicula nescit tangere ; ti frigus amabile fessis vomere tauris praebés, et pecori vagé. Fiés ndbilium ti quoque fontium, mé dicente cavis impositam ilicem saxis, unde loquacés lymphae désiliunt tuae. CARMEN POETAE SECUNDI. Arma virumque can, Tréiae qui primus ab dris Italiam fat6 profugus Lavinaque vénit litora: multum ille et terris iactatus et altd vi superum, saevae memorem Idndnis ob iram, multa quoque et bellé passus, dum conderet urbem inferretque deds Latid: genus unde Latinum Albanique patrés atque altae moenia Rédmae.57 CARMEN POETAE TERTII. Crimine qué merui, iuvenis placidissime divom, quéve errére miser, donis ut sdlus egérem, Somne, tuis ? tacet omne pecus volucrésque feraeque et simulant fessés curvata caciimina somnés, nec trucibus fluviis idem sonus ; occidit horror aequoris, et terris maria acclinata quiéscunt. CARMEN CORDI. Liigéte, O Venerés Cupidinésque, passer mortuus est meae puellae, passer, déliciae meae puellae, quem pliis illa oculis suis amabat : nam mellitus erat suamque nérat ipsam tam bene quam puella matrem. nec sése 4 gremi6 illius movébat, sed circumsiliéns modo hiic modo illic ad sdlam dominam iisque pipilabat. qui nunc it per iter tenebricésum illic, unde negant redire quemquam. at vobis male sit, malae tenebrae Orci, quae omnia bella dévoratis : tam bellum mihi passerem abstulistis. vae factum male! vae miselle passer ; tua nunc opera meae puellae flend6 turgiduli rubent ocelli.SAGAE. PERSONAE, S6cRATEs. CauP6na. ARISTOMENUS, SAGAE DUAR, Tinitor. SCAENA PRIMA. Déversérium. Sécralés. (Cantat] Dissolve frigus, ligna super focd largé repdnéns, atque benignius déprome quadrimum Sabina, © Thaliarche, merum diota. Sed iam satis bibimus ; dormire cupid, namque itinere fessus sum: ancillam igitur arcesse, optime, quae nds ad cubiculum perdiicat. Aristomenus. Eia ti, veni hic! [Caupona appro- pinguat.) Licetne nobis . . Caupona. [Interpellans] Non tieet vobis: nimium vini iam bibistis: plis dare reciisé. Aristomenus. Impudentem audaciam! sine mé tdtam dicere sententiam : nén vinum quaerd sed cubi- culum. Licetne nobis dormire hic? viatdrés sumus, qui iam multa milia passuum ambulavimus; itaque itinere fessi suinus: dstende cubiculum. Caupina. Ostendé peciiniam, namque nescid utrum habeatis necne: vereor né mendici vel latronés sitis. Primum igitur solvenda est peciinia, deinde ad cubiculum vos perdiicam. Aristomenus. Qualem audaciam! Quid faciendum est, mi Sdcrates? Num aliam petamus tabernam ? Sécratés. WVereor ut possim: nén placet mihi hoc déversérium ; iinam tamen manedmus noctem, per té deds 6rd: vix facere possum quin iam dormiam.59 Aristomenus. Sed manébimus si vis: ndli hidre, sed da peciiniam caupdnae. Sécratés. Ego autem nil habed: té dare oportet. Aristomenus. Semper negas té habére pectiniam : equidem véré ndn solvam pro té. Sed miituam peciiniam tibi dabé, si modo prémittés té mihi redditiirum esse. Sdcratés. Mituam accipiam: ndli irdsci. Aristomenus. [Cauponam allociitus] Ecce, accipe nummés: velim nds ad cubiculum perdicas. Caupéna. Mécum igitur venite. SCAENA SECUNDA. Cubiculwm. UUntrant Socratés, Aristomenus, Caupina: Caupéna exit.) Aristomenus. Quam sordidum cubiculum. [Ad lectulum it.) _Vestimenta lectuli madida esse puto. [Ea tangit.] Deds immortalés! madidissima sunt. Non dormiam in hic lectuld. Sécratés. Ego tamen tam fessus sum ut nil ciirem. [Vestés exuit atque in lectulé iacet: post breve tempus stertere coepit.] Aristomenus. Félicem hominem! iam stertit : créd6 eum in fluvid dormire posse. Sed quid est hoc? gra- batulum vided: hic iacébd. Primum tamen forés addiicam pessuléque affigam, né quis intret : grabatulus quoque post cardinés poénendus. Nunc dormire possum. [Sé somné dat.] [Ambo dormiunt: media nocte ianua aperitur grabatulusque impetii prosternitur: intrant sagae.] Aristomenus. [E grabatuld éversd caput tollens.) Quid voltis, quae tantd impetii cubiculum intratis ? Saga prima. [Gladium stringéns] Tac, si non vis trucidari: ndli ndbis obstare. (Aristomenus prae metit tacet, et, dum sub grabatulé latet, quid éventiirum sit expectat.] Saga eadem. [Ad alteram versa] Dépone licernam, spongiamque mihi da. Ubi est Sécratés? Ecce! vided eum in alterd lectuld iacentem. [Ambae Sdcratem60 strcumstant.) Alt€ dormit: ti tamen caput éius dimové ut gladium in iugulum démergam. Saga altera. Bene fécisti; asque ad capulum démer- sisti: nunc extrahe gladium ut sanguinem utriculs me6 excipiam, né stilla iisquam videadtur. Iam satis habe : plénus est utriculus. Saga Sima, Sed néli impénere spongiam, namque cor prius est extrahendum : sine mé dextram per volnus immittere. Ecce! extrahd ; abeadmus igitur priusquam expergiscatur. [Exeunt.] Aristomenus. [E grabatulé surgéns] Heus ti, ianitor, veni celerrimé ! sicarii adsunt qui comitem meum inter- fécérunt. [Submissd vice.] Quid mihi faciendum est ? Vereor né quis putet mé ipsum interfécisse eum, cum mane iugulatus apparuerit. Optimum vidétur. fartim évadere. [Pessulos rediicit, ianudque aperta, clamat.] Heus tii, ubi es? Valvas stabuli absolve, ante liicem ire vold. Tanitor. (Intrat sémisomnus.] Quid vis? igndrasne latrénibus inféstari vias, qui hoc nocturnum iter incipis ? Alicitiusne facinoris cénscius mori cupis? Qudmodo scire possum utrum comite tud iugulaté fuga praesidium quaeras necne ? Aristomenus. [In cubiculum reversus] Mé miserum ! non misericordia commGtae mihi sagae pepercérunt, sed cruci me reservavérunt. Mortem mihi cénsciscam : sed qué in locéd télum mortiferum invenire possum? Ecce, grabatulus resti intextus télum praebébit: resti me suspendam. [Induit laquewm.] Heu, restis collum angit! [Subitd dé alid recidéns Sdcratem superruit.] Dis gratias ago! Vetus putrisque finis diruptus est. Socratés. ([Experréctus] Num téctum mé obruit? créd6 terrae motum tétam démoliri tabernam. Aristomenus. [Admiratione affectus] Vérum dicis, mi Sdérates. Ego quoque é grabatuld super té éiectus sum. Effugiamus igitur priusquam ruinis obrudmur. [Ambo dé cubiculé déscendunt tabernamque relinquunt,]61 SCAENA TERTIA. In Itinere. Aristomenus. Num quid sénsisti «dum dormis, Socrates ? Sécratés. Terrae mdtum valdé sénsi; cir autem rogas ? Aristomenus. Quia somnium mirabile percipiébam : duae enim sAgae per somnium mihi vidébantur cubiculum intrare, et capite tud dimétd, in iugulum gladium démergere. Nunc autem nillum volnus vided, sed integrum videtur esse. Socratés. Mirabilem fabulam narras, namque ego quoque somnium éiusmodi vidi, sed métus terrae mé excitavit, cogndvique somnium modo fuisse. Noli timére niigas: equidem vérd—id quod multé miidéris est mOmenti—magnopere ésuri6, namque niillum édi jentaculum. Aristomenus. [Cibwm é sacco préméns} Ecce ! paratum tibi adest ientaculum; optimum cdseum habed. Juxta platanum istam residamus. [Sécratés edere coepit bonamque caset partem avidé dévorat.} Sdcratés. Satis édi; bibere cupid, namque sitid. Aristomenus. Flimen adest : [Sdcratem ciiridsé spectat] sed quid rei est tibi? macié et pallore affectus es; corpus etiam déficere vidétur ! Sécratés. Absurdum dicis: satis bene valed: sitim modo dépellere cupid. Artstomenus. I igitur ad flimen ut bibas. [Sdcratés ad terram sé proticit extrémisque labris aquam summam aitigit, cum subito in iuguld éius volnus dehiscit in profundum, et spongia repenté dévolvitur.] Sécratés. Succurre mihi, optime! nescié quid acci- derit : haud multum abest quin in flimen cadam. (In medium cadit fliimen.] Aristomenus. Noli timére, auxilid tibi adsum. [Sdcra- tem é fluvi6 alteré pede détrahit.| Deds immortilés ! iam mortuus est. Sagae, ut opinor, eum magicis artibus interfécérunt. Nunc autem sepeliendus est in aréna ;62 nénia quoque dicenda ut placidus in sepulcrd quiéscat, [Néniam canit.] Multas per gentés et multa per aequora vectus advenié has miiseras, frater, ad inferias, ut t@ postrém6 dénarem miinere mortis et miitam néquiquam adloquerer cinerem, quandoquidem fortina mihi téte abstulit ipsum, heu miser indigné frater adempte mihi : nunc tamen interea haec priscd quae more parentum tradita sunt tristés miinera~ad inferias, accipe fraternd multum manantia fléti, atque in perpetuum, frater, avé atque valé.63 TROIA CAPTA. ScaENA Prima. [Ulixés in castris Graects Sinont occurrit.| Ulixés. Salvé, Sindn. Té alloqui cupid. Sinén. Salvé, imperator. Ulixés. Virum audacem quaerd, qui ut alii sibi crédant facile efficere potest. An periculum timés ? Sinon. Imminente morte impavidus sum. Ulixés. Bene. Scis nds hanc urbem per decem annés obsidére. Tanta pericula, tantés laborés néquiquam subimus, ut socii fatigati, quippe qui sé Trdiam num- quam captiirds reantur, difitius oppiignare reciisent. Calchas, qui, clamoribus sociérum auditis, saepe deds precibus fatigabat, tandem Trédiam nén vi sed dold capere necesse esse fatus, ut dolds exquirerémus ndbis persuasit. Vidistine equum illum ligneum quem aedifi- cant artificés ? Sinon. Vidi equidem. Saepe mécum déliberabam utrum imagé ad deés placandés, an belli machina esset. Ulixés. Est quasi belli machina, nam in hdc equd milités armatés incliidémus. Trdianis necesse est dolis persuddére ut hunc equum in arcem trahant. Potesne tii hoc facere ? Sinin. Tempt&éb6 quantum est in mé. Qué modo autem faciendum sit omninéd ignord. Ulixés. Hoc iamdidum constituimus. Sed cénsilium primum tibiexpénam. Considimus. Animum attende. Clara lice in cénspectii Trdiandrum omnia parabimus ; castris relictis in navibus ita abibimus ut Trdiani nds Mycénas petere reantur. Tenedon autem progréssi noctem manébimus, qua técti iterum Tréiam naviga- bimus.64 Sinén, Intellegd. Ulixés. Tia autem in litore relictus Trdianis occurrere débés, qui verbis dolisque persuadeds (namque potes) ut equum in urbem intromittant. Simula, scilicet, té a nobis criidéliter désertum esse. Sinon. Hoc cirabé, imperator. Ulixés. Eamus nunc ut cum Calchante colloquamur. [Exeunt.] [Atdlaeum tollitur.] SCAENA SECUNDA. [Pastorés quattuor Troidnit colloguuntur.] Pastor primus. Tandem capellas nostras pascere licet, 6 amice. Sed specta ut arva ab hostibus vastata, ut arborés combistae sint. Pastor secundus. Etiam nunc piscere vix possumus gregés, dridae enim ubique herbae. Gaudedmus autem quod hostés aufigérunt. Pastor tertius. Placetne vobis castra déserta Ulixi visere ? E&amus—di immortalés! quid vided ? Pastor secundus. Quid vidés? Pastor tertius. Graecam certé galeam ; quis i!le homo qui in ulva sé célare cénatur ? Omnés. Ubi est ? Pastor tertius. Spectate ad laevam. Ibi per herbas nunc serpit. Pastor quartus. Vocémus eum. Heus ti! Omnés. Heus! ndli fugere! Pastor primus. Invalidus videtur esse. Vidén ut titubet ? Pastor secundus. Terrére affectus scilicet. Capiamus eum ut vinctum ad régem diicimus. Spoliis fortdsse potiémur. [Ad Sininem magné clamore currunt; Sinin autem surgit et appropinquat.} Sinén. Salvéte, pastdrés. Né laedatis mé precor ; amicus sum vobis.65 Pastor tertius. Tine amicus, qui Graecam geris galeam ? Sinon. Graecus sum scilicet, sed qui Graecis inimicus sim, Trdianis amicus fi. Pastor secundus. Ad régem diicimus. Vincula adferte! Sinon, Quid vinculis opus est? Ultrd ibd. Pastor secundus. Vincula dicé. Pastor quartus. Alligaté hunc scelestum. Graecd né fidem habeatis ; doldsa est géns periiirique pléna. [Pastorés duo Sinonem alligant.] } Ecce! Factum est. Pastévés primus et secundus. Sinén. Miserére. Pastor secundus. Tacé. Régem alloqui mox licébit, namque ad régem Priamum té diicémus. Pastor primus. Nihil est quod ita faciamus. Ecce réx qui castra Ulixi visirus appropinquat. Pastor tertius. Occurrendum est ei. [Progrésst régi occurrunt.] Omnés. Salvé, réx optime ; té saliitamus. Priamus. Salvété pastdrés. Quid sibi volt hic clamor ? Quem indigné modé ad mé trahitis ? Omnés. Captivus est Graecus, réx optime. [Tum omnés ita simul clamant ut nihil audiri possit.] . Priamus. Tacé&te, quaesd. Captivus ipse, quis sit nobis dicet. [Sinon démissis oculis quiéscit.] Té loqui iubed. Ndli timére. Vereor né miitus sit. Sinén. Mé miserum! quid mihi faciendum est, qui et apud Graecés, et apud Tréianés invisus sim? Ei mihi! Ndarrabd tamen omnia véra, nam si miserum fortiina improba Sindnem finxit, mendicem numquam finget. Pastor primus. Miser vidétur esse, imm6 vérd miser- rimus. Priamus. Perge, ndli timére. Sinén. Mé Graecum esse nin negd. Cir enim negem ? Patermeus, quod pauper erat, mé Palamédisin arma misit, Hunc Pelasgi, quia bella vetabat, verbis dolisque Ulixi66 excitati, criidéliter trucidavérunt. Qud factd iratus nec voici neque irae peperci. Unde mé Ulixi inimicum reddidi. Hic igitur, comitibus contra mé excititis, ut occsiénem mé interficiendi nanciscerétur in speculis semper erat. Tandem scelestus . . . Sed cir haec narrd ? Cir tempus terd? Iam poenas siimite. Iam, iam mé, quod Ulixés velit, interficere licet. Priamus. Nén té laedere volumus ; perge, precor. Sinon, Tandem scelestus ille sé opportiinitatem adeptum esse crédidit. Graeci enim Mycénas abire voluérunt, sed tempestatés, hiems, pontus periculdsus obstabant quin id facerent. Apollé enim nisi sanguine placdvissémus ventds nds umquam reditiirds negavit. Per multés diés Calchas silébat. Omnés_perterriti quiéscébant. Tandem Calchas véce Ulixi actus, mé Grae déstinavit. Proximé dié vincula riipi, évasi, per noctem in ulva, dum Graeci in navibus discéderent, mé célavi. Per té deds dr, per sidera, per caelum, miserére mei indigna ita ferentis. Priamus. Liberate eum, pastorés. [Pastorés vincula amovent.] Salvé advena. Graecérum obliviscere ; apud nos comes eris. [Clamor auditur.] Sed clamérem audio. Quid nunc accidit ? Péasipy quartus. Hominés equum illum ligneum finibus hiic trahunt. Priamus. Quem equum narras ? Pastor primus. Quem in litore reliquérunt Graeci. Equus est ligneus, trabibus contextus, ingéns. Priamus. Sed cir hunc equum finibus trahunt ? Car in litore reliquérunt Graeci ? Pastor primus. Id scirevolumus. Per longum tempus disputabant milités quid faciendum esset. Alii equum iirere, in urbem trahere alii volébant. In urbem tandem trahere temptavérunt, sed tantus est ut intra miirés diicere nequeant. Nunc eds iterum in litus diicere crédé. Priamus. Dic mihi, advena, véra. Quid sibi volt hic equus! Quis auctor? Car in litore reliquérunt ? Sinén. Dicam. Caelum testor, sdlem, aramque,67 vittastque sacras quis fiigi; fas est mihi omnia recli- dere. N6n iam patria teneor. Hunc equum aedifi- cavérunt ut scelus Ulixi, qui Palladium violaverat, expidrent. Si vos sacrum hunc equum violaveritis exitium erit Trédiae. Sin autem manibus vestris in urbem traxeritis, Mycénas mox aggréssi capiétis. Hanc igitur ob rem, né intra mirds dicerétur tantum aedifi- cavérunt. Priamus. Diicendus est igitur in urbem; arcessite milités, qui moenia urbis pandeant, atque hunc equum in arcem trahant. Féstinate pastdrés. Ipse hoc facien- dum ciirabd. [Exeunt omnés.] SCAENA TERTIA. [Nocte Sinon portam in equd clam aperit, ut milités Graect exire possint.] Sinon. Ecce! iam aperta est porta. Déscendite, socii. Sed imperd vdbis né sonitum faciatis. Ulixés. Macte virtiite. Bene fécisti. Nunc paucés nostrérum vigilés primum aggredi, deinde portis pate- factis socids accipere oportet. Ndés urbem invadémus, aedificia incendémus, Trdianés vind somndque oppressis trucidabimus. Menelaus. Ita faciémus. Ulixés alids in urbem, ad portas ego alids diicam. [Abewnt omnés, Sinone exceptd, Ulixés ad dextram, Meneldus ad laevam.] Sinén. In ed est ut Trdia cadat. Per decem annds ob- sidémus, omnés aditiis temptavimus, fortissimd quoque nostrorum interfectis magn6 pretid hanc urbem capimus. Cras autem ex hac urbe nihil nisi ndmen_ restabit. [Auribus arréctis adstat.] Socids meds ad vigilés iam vénisse créd6. Nihil audid, ubique silentium. [Clamor auditur. Sinon hiic illic spectat.} Nunc, nunc clamor ad caelum tollitur. Aliqués appropinquantés audi6. [Mox milités Graect clamantés intrant.] Quid accidit, amici? Cui fortiina favet ?68 Miles. Nobis certé: vigilés dé imprévisd aggréssi facile interfécimus. Tum agminibus itinctis hic pervéni- mus. Miles secundus. Multds in vid occidimus ; aedificia multa ardent. Miles tertius. Audivi equidem régem Priamum inter- fectum, domum ei incénsam esse. Nunc spoliare licet. Sinon. Spoligmus. Urbem ego cépi, déstruxi. Mag- hum per saecula erit mihi ndmen. Omnés. Ad arcem! [Omnés exeunt.] Printed in England at the Oxford University Press,