Professional Documents
Culture Documents
TTNT PDF
TTNT PDF
Bin tp bi:
Trn Ngn Bnh
Tr tu nhn to
Bin tp bi:
Trn Ngn Bnh
Cc tc gi:
Huynh Tram Vo
1. Li ni u
2. GII THIU TNG QUAN V TR TU NHN TO
2.1. GII THIU TNG QUAN V TR TU NHN TO
2.2. GII THIU V TR TU NHN TO
2.3. LCH S HNH THNH V PHT TRIN CA TR TU NHN TO
2.4. NH NGHA TR TU NHN TO
2.5. KHI QUT CC LNH VC NG DNG CA TTNT
2.6. MT S TNG KT V TTNT
3. TR TU NHN TO NH L BIU DIN V TM KIM
3.1. LOGIC HNH THC
3.2. I SNH MU V PHP HP NHT
4. CC CU TRC V CHIN LC DNG CHO VIC TM KIM TRONG
KHNG GIAN TRNG THI
4.1. M U
4.2. CC CHIN LC DNG CHO TM KIM TRONG KHNG GIAN
TRNG THI (TK-KGTT)
4.3. DNG KHNG GIAN TRNG THI BIU DIN QU TRNH SUY
LUN BNG PHP TNH V T
5. TM KIM HEURISTIC
5.1. M U
5.2. THUT TON TM KIM HEURISTIC
5.3. S DNG HEURISTIC TRONG CC TR CHI
6. IU KHIN V CI T TM KIM TRONG KHNG GIAN TRNG THI
6.1. TM KIM DA TRN C S QUI
6.2. H THNG LUT SINH (H SINH PRODUCTION SYSTEM)
6.3. KIN TRC BNG EN (BLACKBOARD ARCHITECTURE)
7. GII QUYT VN DA TRN TRI THC (KNOWLEDGE BASED
PROBLEM SOLVING)
7.1. Gii thiu:
7.2. TNG QUAN V CNG NGH H CHUYN GIA
7.3. H chuyn gia DA trn LUT (RULEBASED ES)
7.4. SUY LUN DA TRN M HNH: (MODELBASED REASONING)
7.5. SUY LUN DA TRN TRNG HP: (caSeBASED REASONING)
8. SUY LUN KHNG CHC CHN
1/197
8.1. Gii thiu
8.2. TIP CN THNG K I VI TNH KHNG CHC CHN
8.3. SUY LUN VI CC TP M (fUZZY LOGIC)
9. CC CH NNG CAO
9.1. Gii thiu
9.2. NHN XT V PHNG PHP HP GII
10. HC MY (MACHINE LEARNING)
10.1. Gii thiu
10.2. TIP CN K HIU: gII THUT QUY NP CY QUYT NH ID3
10.3. TIP CN KT NI: MNG NEURON
10.4. TIP CN X HI V NI TRI: GII THUT DI TRUYN (GENETIC
ALGORITHM - GA)
11. TI LIU THAM KHO
Tham gia ng gp
2/197
Li ni u
LI NI U
Ti liu ny c son theo cng chi tit mn Tr tu nhn to dnh cho sinh vin
chuyn ngnh Tin hc - Khoa Cng Ngh Thng Tin & Truyn thng - Trng i Hc
Cn Th. Mc tiu ca n nhm gip cc bn sinh vin chuyn ngnh nm th t c
mt ti liu c ng dng lm ti liu hc tp, nhng cng khng loi tr s tham kho
ca cc i tng khc.
Email : vhtram@cit.ctu.edu.vntnbinh@cit.ctu.edu.vn
3/197
GII THIU TNG QUAN V TR TU
NHN TO
GII THIU TNG QUAN V TR TU NHN TO
GII THIU TNG QUAN V
TR TU NHN TO
Download slide ti y
4/197
GII THIU V TR TU NHN TO
GII THIU V TR TU NHN TO
Ni dung chnh: Trong chng ny, chng ta s gii thiu mt cch khi qut v lch s
hnh thnh v pht trin ca khoa hc Tr tu nhn to, cc nh ngha mang tnh tng
i v Tr tu nhn to mt lnh vc khoa hc mi m vi sc pht trin nhanh chng
trong nhng thp nin gn y. Cc lnh vc ng dng quan trng ca Tr tu nhn to
v hiu qu thit thc ca chng trong cc mt cuc sng con ngi c cp n
mt cch chi tit sau . Cui chng, mt s c im mang tnh tng kt v Tr tu
nhn to cng s c trnh by.
Kin thc tin quyt : Cc hiu bit v lch s pht trin ca khoa hc my tnh.
5/197
LCH S HNH THNH V PHT TRIN CA TR
TU NHN TO
LCH S HNH THNH V PHT TRIN CA TR TU NHN TO
Nm 1956, chng trnh dn xut kt lun trong h hnh thc c cng b. Tip
theo , nm 1959 chng trnh chng minh cc nh l hnh hc phng v chng
trnh gii quyt bi ton vn nng (GPS - General Problem Solving) c a ra.
Tuy vy ch cho n khong nm 1960 khi McCathy MIT (Massachussets Institute
of Technology) a ra ngn ng lp trnh u tin dng cho tr tu nhn to LISP (list
processing), cc nghin cu v TTNT mi bt u pht trin mnh m. Thut ng TTNT
do Marvin Minsky mt chuyn gia ni ting cng MIT a ra nm 1961 trong bi
bo Steps Forwards To Artificial Intelligence. Nhng nm 60 c th xem l mt mc
quan trng trong qu trnh xy dng cc my c kh nng suy ngh. Cc chng trnh
chi c v cc chng trnh chng minh nh l ton hc u tin cng c cng b
trong khong thi gian ny.
Nhng b tc, hn ch thnh cng ca cc cng trnh nghin cu TTNT trong nhng
nm 60 chnh l do gii hn kh nng ca cc thit b, b nh v c bit l yu t thi
gian thc hin. Chnh nhng yu t ny khng cho php tng qut ha nhng thnh
6/197
cng bc u t c trong cc h chng trnh TTNT xy dng. Tuy rng vo
gia nhng nm 70, b nh my tnh v thi gian tnh ton c nng cao ng k
v cht, song nhng cch tip cn khc nhau n TTNT vn cha em ti nhng thnh
cng tht s do s bng n t hp trong qu trnh tm kim li gii cho cc bi ton t
ra.
Th gii ang chuyn mnh trong nhng nghin cu v TTNT. Tuy vy cu hi liu k
thut TTNT c to nn nhng bc nhy vt trong cng ngh tin hc, c bit l trong
cng ngh my tnh nh ngi ta mong i hay khng vn cha c li gii p tha
ng.
7/197
NH NGHA TR TU NHN TO
NH NGHA TR TU NHN TO
Tr tu nhn to
Tuy nhin nh ngha trn phi chp nhn mt thc t - tr tu t n l mt khi nim
khng c nh ngha mt cch r rng. Mc d hu ht chng ta u c th nhn ra
cc hnh vi thng minh khi nhn thy chng nhng rt kh c th a ra mt nh ngha
v tr tu.
Cu hi :
Nm 1950, mt nh ton hc ngi Anh l Alan Turing vit nhng trang sch u
tin tr li mt cch c th cu hi: tr tu my c lin h nh th no vi my tnh k
thut s hin i. Tc phm My tnh v tr tu (Turing 1950) ca ng vn cn mang
tnh thi i i vi vic nh gi nhng tranh lun v kh nng to ra mt my tnh
8/197
thng minh, cng nh i vi nhng cu tr li ca tc phm ny cho cc tranh lun
trn.
Bng cch cch ly ngi thm vn vi my tnh cng nh ngi tham gia vo trc
nghim, th nghim ny bo m rng ngi thm vn s khng c thnh kin vi s
xut hin ca my tnh hay bt k mt c tnh my mc no trong li ni ca n. Tuy
nhin, vi mc ch c gng pht hin ra u l my tnh, ngi thm vn c th c
t do hi bt k cu hi no, cho d l nhng cu hi bng gi hay quanh co. Chng
9/197
hn, ngi thm vn c th yu cu c hai i tng thc hin mt php tnh lin quan
t nhiu n s hc vi gi nh rng my tnh s thc hin nhanh v chnh xc hn
ngi. i ph vi chin thut ny, mt my tnh thng minh cn phi bit khi no
th n nn a ra mt cu tr li sai cho nhng bi ton nhm t ra n ging con ngi.
Mt cch tng t, c th pht hin ra c tnh con ngi da vo bn cht cm xc,
ngi thm vn cng c th hi c hai i tng cc kin thc v th vn hay ngh
thut. V i ph vi chin thut ny i hi my tnh cng phi c nhng kin thc
lin quan n cm xc xut pht t con ngi.
Cu hi :
10/197
KHI QUT CC LNH VC NG DNG CA TTNT
KHI QUT CC LNH VC NG DNG CA TTNT
Hai mi quan tm nn tng nht ca cc nh nghin cu TTNT l biu din tri thc
(knowledge representation) v tm kim (search). S quan tm th nht ch n vn
nm bt theo mt ngn ng hnh thc, tc l mt dng thc thch hp my tnh
vn hnh, phm vi tri thc y m hnh vi thng minh i hi. Trong khi, tm kim
l k thut gii quyt vn theo cch kho st c h thng mt khng gian trng thi
bi ton (problem state), tc l cc giai on tun t v c chn la trong qu trnh gii
quyt vn .
Tr chi
Ngay t thi k u ca vic nghin cu vn tm kim trong khng gian trng thi,
ngi ta tin hnh nhiu th nghim bng cch s dng cc tr chi thng dng c
bn c nh c am (checker), c vua v tr 15 (15 puzzule). Ngoi sc quyn r
do tnh cht tr c vn c trong cc tr chi c bn c, c nhiu tnh nht nh lm cho
chng tr thnh mt i tng l tng ca thi k ny. Hu ht cc tr chi u s
dng mt tp hp cc lut chi c xc nh r rng. iu ny lm cho vic pht sinh
khng gian tm kim tr nn d dng v gii phng nhiu nghin cu khi nhng s m
h v phc tp vn c trong cc bi ton t cu trc hn. Hnh dng ca nhng bn c s
dng trong cc tr chi ny d dng c biu din vo my tnh, trong khi khng i
hi mt hnh thc kh hiu cn thit no nm bt nhng tinh t v ng ngha trong
nhng lnh vc bi ton phc tp hn. Do c th chi cc tr chi mt cch d dng nn
vic th nghim mt chng trnh chi tr chi khng phi tr mt gnh nng no v
ti chnh hay o c.
11/197
Hu ht chng ta u c mt s kinh nghim vi nhng tr chi n gin ny, nn chng
ta cng c kh nng ngh ra v kim nghim tnh hiu qu ca nhng heuristic ca chnh
mnh. Chng ta khng cn i tm v hi kin chuyn gia trong mt s lnh vc chuyn
mn su nh l y hc hay ton hc (c vua l mt ngoi l d thy i vi quy tc ny).
V nhng l do , cc tr chi cung cp mt khng gian mnh mng cho vic nghin
cu cc tm kim heuristic. Cc chng trnh chi tr chi, tri ngc vi tnh n gin
ca chng, a ra nhng th thch ring ca chng, bao gm cc u th m cc nc
i ca anh ta c th khng d on trc c mt cch chc chn. S c mt ny ca
u th cng lm phc tp hn m hnh chng trnh do s thm vo mt yu t khng
d on trc c v s cn thit phi tnh n nhng yu t tm l cng nh l chin
thut trong chin lc ca tr chi.
12/197
mt chng minh c phc tho bi s hp tc ca n vi con ngi (Boyer v More
1979).
Cc h chuyn gia
S tin cy vo tri thc ca chuyn gia chuyn ngnh trong cc chin lc gii quyt
vn ca h l mt c trng chnh ca cc h chuyn gia. Ngi ta vit ra mt s
chng trnh m ngi thit k cng l ngun tri thc chuyn ngnh, nhng s in
hnh hn nhiu nu chng ta xem xt nhng chng trnh c pht sinh t s cng tc
gia mt chuyn gia chuyn ngnh chng hn nh mt bc s, mt nh ho hc, mt nh
a cht hc hay mt k s, vi mt chuyn gia ring v tr tu nhn to. Chuyn gia
chuyn ngnh cung cp kin thc cn thit v chuyn ngnh thng qua nhng cuc tho
lun tng qut v cc phng php gii quyt vn ca anh ta, v bng cch biu din
nhng k nng trn mt tp hp cc bi ton mu c chn la cn thn. Chuyn gia
TTNT, hay cn gi l k s tri thc (knowledge engineer), nh ngi ta vn thng gi
l cc nh thit k h chuyn gia, c trch nhim th hin tri thc ny vo mt chng
trnh m chng trnh phi va hiu qu va c v thng minh trong cc hnh vi ca
n. Mt chng trnh nh th va hon thnh xong, cn phi tinh ch kin thc chuyn
mn ca n thng qua mt qu trnh cung cp cho n nhng bi ton mu gii,
cho chuyn gia chuyn ngnh ph bnh hnh vi ca n v thc hin bt c thay i hay
ci bin no cn thit i vi tri thc ca chng trnh. Qu trnh ny lp i lp li cho
n khi chng trnh t c mc hon thin mong mun.
Mt trong cc h chuyn gia sm nht khai thc tri thc chuyn ngnh gii quyt
vn l DENDRAL c pht trin ti Stanford vo cui nhng nm 1960 (Lindsay
et al.1980). DENDRAL c thit k phng on cu trc ca cc phn t hu c
t cng thc ho hc ca chng v cc thng tin v khi quang ph c lin quan n
cc lin kt ho hc c mt trong cc phn t. V cc phn t hu c thng rt ln,
nn s lng cu trc c kh nng tn ti i vi nhng phn t ny thng l khng
l. DENDRAL ch vo bi ton ca khng gian tm kim rng ln ny bng cch p
13/197
dng tri thc heuristic ca cc chuyn gia ho hc vo bi ton lm sng t cu trc. Cc
phng php ca DENDRAL t ra c mt sc mnh ng k. Khi thng xuyn tm
thy cu trc ng trong hng triu kh nng khc nhau ch sau c vi php th. Phng
php ny t ra thnh cng n mc ngi ta s dng nhng phin bn ca h chuyn
gia ni trn trong cc phng th nghim ho hc khp ni trn th gii.
Trong khi DENDRAL l mt trong s nhng chng trnh u tin s dng tri thc
chuyn ngnh mt cch hiu qu t c kh nng gii quyt vn cp chuyn
gia, th MYCIN l h chuyn gia thit lp nn phng php lun cho cc h chuyn
gia hin i (contemporary expert systems) (Buchanan and Shortliff 1984). MYCIN s
dng tri thc y khoa chuyn gia chn on v k n iu tr cho bnh vim mng
no tu sng v nhng trng hp nhim trng vi khun trong mu.
Cu hi :
14/197
Hiu v m hnh ho ng ngha ngn ng t nhin
Cng vic tp hp v t chc kin thc nn tng ny c tin hnh theo cch m sao
cho cch y c th p dng c cho s lnh hi ngn ng, hnh thnh nn vn ch
yu ca vic t ng ho qu trnh hiu ngn ng t nhin. p ng yu cu ny, cc
nh nghin cu pht trin nhiu k thut dng cu trc ho ngha ng ngha, cc
k thut ny c dng xuyn sut khoa hc Tr tu nhn to.
Do vic hiu ngn ng t nhin i hi nhng khi lng kin thc khng l, hu ht
cc cng trnh c ngi ta thc hin trong nhng lnh vc vn c hiu r v
chuyn mn ho. Mt trong nhng chng trnh khai thc sm nht phng php lun
th gii qui m ny l SHRDLU ca Winograd, mt h ngn ng t nhin c kh
nng tr chuyn v hnh dng n gin ca cc khi c nhiu hnh dng v mu sc
khc nhau (winograd 1973). SHRDLU c th tr li c nhng cu hi kiu nh khi
mu g ang nm trn hnh lp phng mu xanh da tri ? v d kin nhng hnh ng
kiu nh di chuyn hnh chp mu ln vin gch mu xanh l cy. Nhng bi ton
loi ny, lin quan n vic m t v thao tc nhng sp xp n gin ca cc khi
15/197
xut hin v thng xuyn gy ngc nhin trong gii nghin cu TTNT v c ngi
ta bit n di ci tn l nhng bi ton th gii ca khi.
Cu hi :
16/197
M hnh ha hot ng con ngi, ngoi vic cung cp cho TTNT nhiu phng php
lun c bn, chng t c rng n l mt dng c mnh cng thc ha v th
nghim nhng l thuyt v s nhn thc ca con ngi. Nhng phng php lun gii
quyt vn c cc nh khoa hc my tnh pht trin em n cho cc nh tm
l hc mt s n d mi kho st tr tu con ngi. Hn c vic m rng c cc
l thuyt v s nhn thc trong th ngn ng khng r rng s dng vo u thi k
nghin cu hay l t b c bi ton m t ton b nhng hot ng bn trong ca tr
c con ngi (nh ngh ca cc nh hnh vi hc), nhiu nh tm l hc a ngn
ng v l thuyt khoa hc my tnh vo cng thc ha cc m hnh tr tu con ngi.
Nhng k thut ny khng ch cung cp mt vn t vng cho vic m t tr tu con
ngi m s th hin trn my tnh nhng l thuyt ny to cho cc nh tm l hc
mt c hi th nghim, ph bnh v ci tin mt cch thc nghim nhng tng
ca h (luger 1994).
Lp k hoch v robotics
Lp k hoch (planning) l mt kha cnh quan trng trong nhng c gng nhm ch
to ra cc robot c th thc hin c nhim v ca chng vi mt trnh nht nh
v kh nng linh hot v phn ng vi th gii bn ngoi. Ni mt cch khc ngn gn,
vic lp k hoch gi nh rng robot c kh nng thc hin nhng hnh ng s cp
(atomic action) nht nh. N c gng tm ra mt chui cc hnh ng cho php hon
thnh mt cng tc cp cao hn, chng hn nh i qua mt cn phng cha y
nhng chng ngi vt.
17/197
ph hp iu kin v ti chnh. Cch lm ny khng nhng lm gim bt mt cch hiu
qu khng gian tm kim m n cn cho php chng ta tit kim c nhng k hoch
con c th dng trong tng lai.
18/197
t chc h chuyn gia. Cc ngn ng cp cao nh Lisp v Prolog, l cc ngn ng tch
cc h tr kiu pht trin theo module, khin cho vic qun l tnh s v phc tp
ca chng trnh d dng hn. Cc gi chng trnh ln tm cho php ngi lp trnh
to dng li qu trnh thc thi ca mt thut ton phc tp v cho php tho g nhng
phc tp khi tm kim bng iu khin ca heuristics. Khng c cng c k thut ,
kh m tin c rng ngi ta c th xy dng nn nhng h thng TTNT gy ch
nh vy.
K thut ny hin nay l nhng cng c chun dng cho cng ngh phn mm, v tng
i c quan h vi ht nhn l thuyt ca TTNT. Nhng k thut khc nh l lp trnh
hng i tng, c quan tm ng k c trn l thuyt v thc tin. Cc ngn ng
pht trin cho vic lp trnh tr tu nhn to gn b mt thit vi cu trc l thuyt ca
lnh vc .
My hc
19/197
Mt nghin cu khc c nh hng ti d lun ca winston v s quy np cc khi nim
cu trc, chng hn nh hnh cung t mt tp hp cc v d trong tr chi th gii
ca khi (winston 1975a). Thut ton ID3 t ra thnh cng trong vic hc cc mu
tng qut t cc v d (quinlan 1986a). Menta-dendral hc cc lut phin dch d liu
quang ph khi trong ha hc hu c t cc mu d liu v cc hp cht ca cu trc
bit. Teiresias, mt i din kh thng minh ca cc h chuyn gia c th chuyn i
li ch o cp cao thnh cc lut mi cho c s d liu ca n (davis 1982). Hacke
ngh ra cc k hoch thc hin cc thao tc trong tr th gii cc khi thng qua mt
qu trnh lp li nhiu ln vic t ra mt k hoch, th nghim n, v hiu chnh bt c
l hng no pht hin ra trong k hoch d tuyn (sussman 1975). Nhng nghin cu
trong vic hc trn c s gii thch cho thy tnh hiu qu ca tri thc u tin trong
qu trnh hc (mitchell et al. 1986, dejong and mooney 1986).
20/197
chng trnh nh vy thng thnh cng hon ton hoc tht bi hon ton. Tr tu con
ngi linh hot hn nhiu; chng ta c th tip nhn c tt u vo nhiu lon, chng
hn nh nhn ra mt khun mt trong mt cn phng ti t gc nhn hp hay theo di
duy nht mt cuc i thoi trong ba tic n o. Ngay c khi khng th gii quyt c
mt s vn , chng ta ni chung vn c th a ra mt s phng on c l v coi
nh li gii ca bi ton. Do cc cu trc neuron thu tm tri thc vo trong mt s
lng ln cc n v c nghin tht nh, nn chng t ra c trin vng hn trong vic
i snh mt cch ton phn cc d liu nhiu lon v khng y .
Cu trc neuron cng vng chc hn v tri thc phn b kh ng u xung quanh mng.
Kinh nghim ca nhng ngi b mt mt phn no b do bnh tt hay tai nn cho
thy rng h khng b mt cc vng nh ring bit, m ng hn l cc qu trnh tr no
ca h phi chu ng nhiu s gim st tng th.
21/197
MT S TNG KT V TTNT
MT S TNG KT V TTNT
TNG KT CHNG I:
22/197
Bi tp chng I
23/197
TR TU NHN TO NH L BIU
DIN V TM KIM
LOGIC HNH THC
LOGIC HNH THC
Ni dung chnh : Trong chng ny, chng ta gii thiu php tnh v t nh mt ngn
ng biu din dng cho Tr tu nhn to. Nhng u im ca vic dng php tnh v t
bao gm mt ng ngha hnh thc (formal semantics) c nh ngha chnh xc cng
vi cc lut suy din vng chc v y . Chng ny bt u bng vic nhc li php
tnh mnh , nh ngha c php v ng ngha ca php tnh v t. Tip theo, chng ta
tho lun v cc lut suy din ca php tnh v t v vic s dng chng trong gii quyt
vn . Phn cui chng s minh ha cch s dng php tnh v t ci t mt c s
tri thc trong lnh vc t vn u t ti chnh.
Kin thc tin quyt : Khi nim v Tr tu nhn to, Logic mnh , Logic v t,
http://en.wikipedia.org/wiki/Predicate_calculus
24/197
PHP TNH MNH
Mnh :
Th d 2.1: Cc mnh
vi miChic xe hi kia mu vi mi
vi miNc th tvi mi
Cu :
25/197
Biu thc :
Mt biu thc l mt cu hay cng thc dng chun, ca php tnh mnh khi v ch
khi n c th c to t nhng k hiu hp l thng qua mt dy nhng lut ny.
P Q, hi ca hai cu l mt cu.
(P Q) R, ko theo ca mt cu l mt cu.
? P v ? Q, ph nh ca cc cu l cu.
26/197
c cho nh trong bng sau :
Hai biu thc trong php tnh mnh l tng ng nhau nu chng c cng gi tr
trong mi php gn chn tr. Mt s cng thc bin i tng ng ca cc mnh
c cho nh trong bng sau:
Nhng ng nht thc trong bng 2.1 trn c dng bin i cc biu thc mnh
sang mt dng khc v mt c php nhng tng ng v mt logic. C th dng cc
ng nht thc ny thay cho cc bng chn tr chng minh hai biu thc mnh l
tng ng nhau.
Cu hi :
S dng bng chn tr, hy chng minh s tng ng ca cc ng nht thc trong
bng 2.1.
Php tnh v t
27/197
calculus) cung cp cho chng ta kh nng ny. Chng hn, t mnh vi mihm qua
tri mavi mil P, t chng ta c th to ra mt v t ch thi tit m t quan h
gia mt ngy v thi tit trong ngy y: thi_tit (hm_qua, ma). Thng qua cc lut
suy din, chng ta s c th thao tc trn cc biu thc php tnh mnh , truy xut v
suy ra nhng cu mi.
K hiu v t c th l:
28/197
Th d 2.5 : friends(helen, marry). likes(hellen, mary).
Cc php kt ni logic:
Cc lng t bin:
V d: $Y friends(Y,tom).
Th d 2.6 :
29/197
Gi tr ca cu vi miX <cu> l true nu <cu> l T cho tt c cc php gn
c th c cho X.
Gi tr ca cu $ X <cu> l true nu tn ti mt php gn cho X lm cho
<cu> c gi tr T.
Ta c th suy lun:
parent(eve,abel) parent(eve,cain)
parent(adam,abel) parent(adam,cain)
sibling(abel,cain) sibling(cain,abel)
Php tnh v t bc nht cho php cc bin lng gi tham chiu n cc i tng trong
min ca vn ang cp nhng KHNG c tham chiu n cc v t v hm.
V d hp l:
30/197
Cc lut suy din
Ng ngha ca php tnh v t cung cp mt c s cho l thuyt hnh thc v suy din
logic. Kh nng suy ra nhng biu thc ng mi t mt tp hp cc khng nh ng
l mt c trng quan trng ca php tnh v t. Logic v t dng cc lut suy din sau :
vi miX P(X)
a thuc min xc nh ca X
P(a)
31/197
I SNH MU V PHP HP NHT
I SNH MU V PHP HP NHT
Php hp nht
Hp nht v cc lut suy din khc nh Modus ponens cho php chng ta to ra cc suy
din da trn mt tp hp cc khng nh logic. Php hp nht phc tp do c th thay
th mt bin vi bt k mc no gm c nhng bin v nhng biu thc hm khc vi
phc tp ty . Nhng biu thc ny t thn chng li c th cha cc bin.
foo(W,a,goo(jack)) {W/X,jack/Y}
foo(Z,a,goo(moo(Z))) {Z/X,moo(Z)/Y}
32/197
Hai bin cha kt buc: lun lun i snh
Mt bin kt buc v mt bin cha kt buc: xem (2)
Hai bin kt buc: xem (1)
Biu thc / biu thc i snh: ch khi cc tn hm hoc v t, s ngi ging nhau th
p dng i snh tng i s mt.
Cu hi :
Cc c nhn khng tin tit kim cn u tin tng tin tit kim, bt k thu
nhp l bao nhiu.
Cc c nhn c tin tit kim v thu nhp nn xem xt vic u t mo
him hn nhng c kh nng em li li nhun hn vo th trng chng
khon.
Cc c nhn vi thu nhp thp nhng tin tit kim c th chia phn thu
nhp thm vo tit kim v chng khon, nhm lm tng s tin tit kim trong
khi vn mun tng thu nhp thng qua chng khon.
S tng xng gia tin tit kim v thu nhp c xc nh bi s thnh vin gia nh
m mt c nhn cn chu cp. Quy tc l :
33/197
Ta xy dng h thng logic vi cc cu v t nh sau:
amount_saved(22000)
earnings(25000,steady)
dependents(3)
income(inadequate)
savings_account(adequate)
34/197
Nh vy hnh thc u t c t vn t h l kt hp c vic gi tin vo ti khon tit
kim v u t vo chng khon.
Trong chng ny, chng ta c gii thiu php tnh v t nh mt ngn ng biu
din dng cho vic gii quyt vn trong AI. Chng ta nh ngha cc khi nim
v bin, hng, hm, biu thc, v ng ngha ca ngn ng ny. Da trn ng ngha
ca php tnh v t, cc lut suy din cng cho php suy din cc cu t mt tp hp cc
biu thc cho trc. Phn cui chng nh ngha mt thut ton hp nht v i snh
mu dng xc nh cc php thay th bin lm cho hai biu thc i snh nhau, mt v
d minh ha ng dng c th cho gii thut ny l bi ton h t vn ti chnh. Trong
chng tip theo, l thuyt v nhng k thut tm kim trn khng gian trng thi bi
ton s c gii thiu.
Bi tp chng II
Jane c bn thnh vin gia nh ph thuc, thu nhp bng lng hng thng l 30.000$
v ti khon tit kim ca c ta l 20.000$. Hy a ra cc v t thch hp m t tnh
trng ti chnh ca Jane cho chng trnh t vn ti chnh v tin hnh cc php hp
nht, suy din cn thit xc nh phng thc u t thch hp cho c ta.
Tt c cc con mo u l ng vt.
Khng c con ch no l loi b st.
Tt c cc nh khoa hc my tnh u thch mt h iu hnh no .
Mi a tr u thch Coca-cola.
Khng c a tr no thch n rau.
Mt s ngi thch ko, mt s khc th khng.
Khng c sinh vin no hc m thi rt mn ny.
35/197
Cu chuyn di y c ly t quyn sch Algorithms + Data structures = Programs
(Thut ton + Cu trc d liu = Chng trnh) ca N. Wirth (1976):
S dng php tnh v t, hy to ra mt tp hp cc biu thc biu din hon cnh trong
cu chuyn trn. Hy a ra cc biu thc nh ngha cc quan h gia nh c bn nh
nh ngha b v chng hn, v s dng modus ponens trn h ny chng minh kt
lun vi miTi cng chnh l ng tivi mi.
36/197
CC CU TRC V CHIN LC
DNG CHO VIC TM KIM TRONG
KHNG GIAN TRNG THI
M U
M U
Bng cch biu din bi ton di dng th khng gian trng thi (state space graph),
chng ta c th dng l thuyt th (graph theory) phn tch cu trc v phc tp
ca bi ton ny ln cc th tc dng gii quyt n.
37/197
Hnh 3.1 - Biu din khng gian trng thi h thng cu thnh ph Konigsberg
38/197
..., c7). th ny biu din cu trc bn cht ca h thng cu, b qua cc c trng
ph khc nh khong cch v hng chng hn.
Cu hi :
Mt khng gian trng thi (state space) c biu din bng mt nhm gm bn yu t
[N, A, S, GD], trong :
S (Start) l mt tp con khng rng ca N, cha (cc) trng thi ban u ca bi ton.
Trong bi ton di chuyn ca ngi bn hng (hnh 3.6 v 3.7), qu trnh tm kim s
kt thc khi tm c ng i ngn nht qua tt c cc nt ca th. Trong bi ton
phn tch ng php, ng i ca qu trnh phn tch thnh cng i vi mt cu s cho
bit r im kt thc.
Cc cung ca khng gian trng thi tng ng vi cc bc trong qu trnh gii bi ton,
v cc ng i qua khng gian ny s biu din cc li gii trong cc giai on hon
thnh khc nhau. Cc ng i s c kho st, bt u t trng thi xut pht v tip
tc i xuyn qua th, cho n khi gp c mt m t ch tha mn hoc n khi
khng i c na. Vic to ra cc trng thi mi trn ng i s c thc hin bng
39/197
cch p dng cc thao tc, nh cc di chuyn hp l trong tr chi hay quy tc suy
din trong bi ton logic v trong h chuyn gia chng hn, vo cc trng thi hin hu
trn ng i.
Cch biu din khng gian trng thi ca Tic-tac-toe nh trong hnh 2.1. Trng thi xut
pht l mt bng rng, v ch kt thc (hay m t ch) l mt trng thi dng bng c
3 x trong mt hng, mt ct, hay mt ng cho (gi s ch l mt thng cuc i
vi X). ng i t trng thi xut pht n trng thi ch s cho ta hng lot nc i
cho mt vn thng.
Vic biu din khng gian trng thi cho chng ta mt phng tin xc nh mc
phc tp ca bi ton. Trong Tic-Tac-Toe c chn cch i u tin vi tm kh nng c
th xy ra i vi mi cch i ; tip theo l by kh nng c th xy ra na cho tng
cch i lt th hai, Nh vy c tt c 9 x 8 x 7 x hay 9! ng i khc nhau c
th c to ra. Mc d my tnh hon ton c kh nng thm d ht s lng ng
i ny (362880), nhng nhiu bi ton quan trng c mc phc tp theo qui lut s
m hay giai tha vi qui m ln hn nhiu. C vua c 10120 cch i c th xy ra cho
mt vn chi, c am c 1040 cch i, mt s trong c th khng bao gi xy ra
mt vn chi thc t. Cc khng gian ny rt kh hoc khng th no kho st cho n
ht c. Chin lc tm kim i vi mt khng gian ln nh vy thng phi da vo
cc heuristic lm gim bt mc phc tp cho qu trnh tm kim.
40/197
Th d 3.2: Tr 8
Hnh 3.3 - Tr 15 v 8
41/197
Hnh 3.4 Khng gian trng thi trong tr 8 .
Gi s c mt ngi bn hng phi giao hng cho nm thnh ph v sau phi quay v
nh. ch ca bi ton l tm con ng ngn nht cho ngi giao hng i n tng
thnh ph, ri quay v thnh ph xut pht. Hnh 3.5 cho mt trng hp ca bi ton
ny.
42/197
Hnh 3.5 Mt v d ca bi ton TSP
Hnh 3.6 Khng gian trng thi cho qu trnh tm kim ng i (TSP)
43/197
CC CHIN LC DNG CHO TM KIM TRONG
KHNG GIAN TRNG THI (TK-KGTT)
CC CHIN LC DNG CHO TM KIM TRONG KHNG GIAN
TRNG THI (TK-KGTT)
Mt khng gian trng thi c th c tm kim theo hai hng: t cc d liu cho trc
ca mt bi ton hng n mc tiu hay t mc tiu hng ngc v cc d liu.
Trong tm kim hng t d liu (data-driven search) hay cn gi l suy din tin
(forward chaining), tin trnh gii bi ton bt u vi cc s kin cho trc ca bi ton
v mt tp cc lut hp thc dng thay i trng thi. Qu trnh tm kim c thc hin
bng cch p dng cc lut vo cc s kin to ra cc s kin mi, sau cc s kin
mi ny li c p dng cc lut sinh ra cc s kin mi hn cho n khi chng c
th a ra mt gii php tha mn iu kin mc tiu.
Trong bc phn tch cui cng, cc h gii bi ton hng mc tiu cng nh hng
d liu u tm kim trong cng mt th khng gian trng thi; tuy nhin th t v s
lng trng thi thc s cn tm c th khc nhau.
44/197
Nhng h gii ton c bin son bng cch dng mt trong hai phng php hng
d liu v hng mc tiu quyt nh theo cch no tu thuc cu trc ca bi ton phi
gii. Nn tm kim hng mc tiu nu:
Mc tiu hay gi thit c cho trong pht biu bi ton hoc c th d dng cng thc
ho. Trong mt h chng minh nh l ton hc chng hn, mc tiu chnh l nh l
phi chng minh. Nhiu h thng chn on bnh cn nhc cc chn on c tim nng
theo cch h thng ho, xc nhn hay loi b chng bng php suy lun hng ch.
45/197
Rt kh hnh thnh nn mt ch hay mt gi thuyt. Trong vic tham vn h chuyn
gia DENDRAL chng hn, c rt t hiu bit ban u v cu trc c th c ca mt hp
cht.
Cu hi :
Xc nh phng php tm kim hng d liu hay tm kim hng mc tiu l thch
hp hn trong vic gii quyt cc vn di y. Gii thch s la chn ca bn :
c) Mt ngi khc cng cho bit l anh em h xa ca bn. Anh ta khng bit ng t tn
g nhng bit rng khng qu tm i. Bn hy tm ng t ny hoc xc nh khng c
ng t .
f) Mt h chuyn gia gip cho con ngi phn loi cy trng theo c tnh, chng loi,
Khi gii bi ton bng tm kim hng mc tiu hay hng d liu, d dng phng
php no th h gii ton cng phi tm mt ng i t trng thi xut pht dn n
ch trong th khng gian trng thi. Trnh t ca cc cung trong ng i ny tng
ng vi cc bc theo th t ca li gii. Nu h gii ton c cung cp mt nh
tin tri hay mt c ch khng th sai lm chn ng i li gii, th vic tm kim
s khng cn cn thit na. H gii ton ny s vn hnh mt cch chnh xc qua khng
gian n mt ch ng yu cu, to nn mt ng i khi n i qua. V khng
bao gi c cc nh tin tri nh vy, nn h gii ton phi xem xt nhiu ng i qua
khng gian cho n khi tm c ch. Ln ngc (backtrack) l mt k thut dng
th mt cch c h thng tt c nhng ng i trong mt khng gian trng thi.
Trong phn k tip s gii thiu cc thut ton tm kim ging nh thut ton ln ngc,
cc thut ton ny s dng cc danh sch theo di cc trng thi trong khng gian tm
kim. Nhng thut ton ny bao gm tm kim su (depth-first-search), tm kim rng
46/197
(breadth-first-search),khc vi thut ton ln ngc ch chng s cung cp mt c ch
linh hot hn cho vic thc hin cc chin lc tm kim th khc nhau.
Cng vi vic nh hng tm kim (hng d liu hay hng mc tiu), mt thut ton
tm kim cn phi xc nh th t m theo cc trng thi s c kho st trong cy
hoc th. Phn ny s cp n hai kh nng i vi th t xem xt cc nt trong
th: Tm kim su (DFS) v tm kim rng (BFS).
Chng ta cng kho st th trong hnh 3.8. Cc trng thi c k hiu (A,B,C,)
sao cho chng s c tham kho theo cc k hiu trong qu trnh tho lun ny.
Trong tm kim su, khi mt trng thi c xem xt, tt c cc con ca n c xt n
ri n cc th h sau ca cc con u c xem xt u tin trc bt k mt trng
thi anh em no ca n. Tm kim su s tin su hn vo trong khng gian tm kim bt
k khi no cn c th. Ch khi no khng tm c cc con chu xa hn ca trng thi
th mi xem xt n cc trng thi anh em ca n. Tm kim su s tin hnh kim
tra cc trng thi trong th hnh 3.8 theo th t A, B, E, K, S, L, T, F, M, C, G, N, H,
O, P, U, D, I, Q, J, R. Thut ton ln ngc cng thc hin theo kiu tm kim su.
Ngc li, tm kim rng s kho st khng gian ny theo tng mc. Ch n khi trong
mt mc cho trc khng cn mt trng thi no kho st th thut ton mi chuyn
sang mc tip theo. Tm kim rng trong th hnh 3.8 s xem xt cc trng thi theo
th t A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, O, P, Q, R, S, T, U.
47/197
Chng ta thc hin tm kim rng bng cch dng cc danh sch open (m) v closed
(ng) theo di tin trong khng gian trng thi . Danh sch open s lit k cc
trng thi va c sinh ra, nhng con ca chng cha c kho st. Th t m cc
trng thi b loi ra khi open s xc nh th t tm kim. Danh sch closed th ghi cc
trng thi c xem xt ri.
Procedure breadth-first-search;
Begin % khi u
Open:= [start];
Closed:= [ ];
Begin
else begin
48/197
Pht sinh cc con ca X;
a X vo closed;
end;
End;
End;
Tip theo, chng ta s xy dng thut ton tm kim su trn khng gian trng thi.
Trong khi xem xt thut ton ny, cn lu mt iu l cc trng thi con chu u
c b sung vo hay b loi b ra t u bn tri ca danh sch open: Danh sch open
c duy tr di dng mt ngn xp (stack), tc cu trc vo sau ra trc (last in
first out : LIFO). Vic t chc danh sch open theo dng ngn xp s hng qu trnh
tm kim nhm vo cc trng thi c sinh ra mi nht, lm cho tm kim pht trin
theo chiu su.
49/197
Hnh 3.10 Cc bc thc hin tm kim su trn th 3.8
Tm kim su c tin hnh bng cch ci bin thut ton dng cho tm kim rng:
Begin % khi u
Open:= [start];
Closed:= [ ];
Begin
else begin
a X vo closed;
50/197
Loi cc con ca X trong open hoc closed; % kim tra vng lp
end;
End;
End;
Cng ging nh vic la chn gia tm kim hng d liu hay hng mc tiu khi
nh gi mt th, vic s dng tm kim rng hay tm kim su cng ty thuc vo
bi ton c th phi gii. Nhng c trng quan trng bao gm: vic tm ng i ngn
nht dn n ch, vic phn nhnh ca khng gian trng thi, cc ti nguyn v thi
gian v khng gian c sn, chiu di trung bnh ca cc ng dn n nt ch v c
vic liu chng ta mun c tt c cc li gii hay ch cn li gii u tin tm thy.
a ra cu tr li cho cc vn ny, mi cch u c nhng u im v khuyt im
ring.
phc tp ca khng gian tm kim rng c o theo s lng trng thi trong danh
sch open, l mt hm m ca chiu di ng i ti mi thi im bt k. Nu mi
51/197
trng thi trung bnh c B con th s lng trng thi mt mc s bng B ln s trng
thi mc trc . Nh vy s c Bn trng thi mc n. Tm kim rng s phi a
tt c trng thi ny vo danh sch open khi n bt u xem xt mc n. iu ny c th
khng c php nu cc ng i li gii qu di.
Cu tr li tt nht cho vic chn dng tm kim su hay tm kim rng l kho st
khng gian bi ton mt cch cn thn. Trong c vua chng hn, tm kim rng l khng
th c. Trong cc tr chi n gin hn th tm kim rng khng nhng l gii php
c th m cn l gii php duy nht trnh tht bi.
Cu hi :
Gi s cn vit chng trnh tm ra cch thc xoay mt khi rubic 3x3x3 (c ghp
bi 27 nt) v ng 6 mt mu. Bit rng b nh trong ca my tnh b hn ch, bn s
chn gii thut duyt th no trong hai gii thut tm kim su v tm kim rng
gii quyt vn ? Gii thch ngn gn s la chn ca bn ?
Mt tho hip th v cho hai thut ton ny l s dng mt gii hn su cho qu trnh
tm kim su. Gii hn su s buc phi chu tht bi trn mt con ng tm kim khi
ng dn ti su qu mt mc no . iu ny gy ra mt qu trnh qut khng
gian trng thi ging nh tm kim rng ti su . Khi bit chc c mt li gii nm
trong mt phm vi no hoc khi b gii hn v thi gian, nh trong khng gian qu
rng ca c vua chng hn, th bin php hn ch s lng trng thi phi c xem
xt n. Lc tm kim su vi su gii hn c th l thch hp nht. Hnh sau y
trnh by mt tin trnh tm kim su ca bi ton tr 8 , trong gii hn su bng
nm s to ra qu trnh qut ton b khng gian su ny.
52/197
Hnh 3.11 Khng gian trng thi vi su gii hn bng 5 cho tr 8
53/197
DNG KHNG GIAN TRNG THI BIU DIN
QU TRNH SUY LUN BNG PHP TNH V T
DNG KHNG GIAN TRNG THI BIU DIN QU TRNH SUY
LUN BNG PHP TNH V T
th khng gian trng thi ca logic v t bao gm cc nt, mi nt biu din cho mt
trng thi ca qu trnh gii bi ton v cc lut suy din c th c dng hnh thnh
v m t cc cung gia cc trng thi ny. Theo cch ny, cc bi ton trong php tnh
v t, nh vic xc nh mt biu thc no c phi l h qu logic ca mt tp cc
khng nh cho trc hay khng, c th gii quyt bng phng php tm kim.
54/197
Hnh 3.12 th khng gian trng thi cho th d 3.4
55/197
Hnh 3.13 th AND/OR cho bi ton
Cc cu hi c th c t ra l:
h l ng?
h c cn ng nu b sai?
Chng III gii thiu cc c s l thuyt trong tm kim khng gian trng thi, s
dng l thuyt th phn tch cu trc v mc phc tp ca cc chin lc gii
quyt vn bi ton. Cc cch thc c th s dng m hnh ha vic gii quyt vn
di dng mt tm kim trn th trng thi ca bi ton cng c nu ra.
ng thi cng so snh gia hai cch suy lun hng d liu v hng mc tiu, gia
tm kim su v tm kim rng. Phn cui chng, th And/Or cho php chng ta p
dng tm kim khng gian trng thi vo vic thc hin cc suy din logic. Tuy nhin,
hu ht cc chin lc ny u mang tnh hnh thc, chng tip theo s i su hn vo
56/197
nhng mo gii trong cc chin lc tm kim khng hnh thc p dng cho nhng
khng gian bi ton c trng nhm thu hp qu trnh tm kim trn cc khng gian ny.
Bi tp chng III
57/197
58/197
TM KIM HEURISTIC
M U
M U
Ging nh tt c cc lut khm ph v pht minh khc, heuristic c th sai lm. Heuristic
ch l mt phng on cha cc thng tin v bc tip theo s c chn dng trong vic
gii quyt mt vn . N thng da vo kinh nghim hoc trc gic. V cc heuristic
s dng nhng thng tin hn ch nn chng t khi c kh nng on trc chnh xc
cch hnh x ca khng gian trng thi nhng giai on xa hn. Heuristic c th dn
n mt thut ton tm kim ch t c gii php gn ti u hoc hon ton khng tm
c bt k gii php no. y l mt hn ch thuc v bn cht tm kim heuristic.
59/197
Cc heuristic v vic thit k thut ton thc hin tm kim heuristic t lu l s
quan tm ch yu ca cc cng trnh nghin cu tr tu nhn to. Chi game v chng
minh nh l l hai ng dng lu i nht, c hai u cn n cc heuristic thu gim
bt khng gian gii php c th. Khng th no kim tra ht mi suy lun c th sinh
ra trong lnh vc ton hoc mi nc i c th c trn bn c vua, tm kim heuristic
thng l cu tr li thc t duy nht. Gn y vic tm kim trong cc h chuyn gia
cng xc nhn mc quan trng ca cc heuristic nh l mt phn khng th thiu
trong qu trnh gii quyt vn .
60/197
Hnh 4.1 Khng gian trng thi bi ton Tic-tac-toe thu gim bi tnh i xng
Sau thut ton ny s chn la v chuyn n trng thi c gi tr heuristic cao nht
(xem hnh). Nh trong hnh v, qun X s chn t vo v tr trung tm bn c. Ch
khng ch cc trng thi tng ng khc b loi b m tt c con chu ca chng cng
b loi. Hai phn ba khng gian trng thi ny b loi ngay t nc i u tin.
61/197
3 nc i thng qua gc 4 nc i thng qua gia 2 nc i thng qua cnh
Hnh 4.2 - Heuristic nc i chc thng nht
62/197
Download slide bi ging ti y
63/197
THUT TON TM KIM HEURISTIC
THUT TON TM KIM HEURISTIC
Cch n gin nht thc hin tm kim heuristic l tm kim leo ni. Chin lc leo
ni pht trin trng thi con tt nht s c chn cho bc tip theo, khng lu gi li
bt k thng tin no v cc nt anh em ln cha m ca n. Qu trnh tm kim s dng
li khi tip cn trng thi tt hn so vi mi trng thi con ca n. Hnh dung mt ngi
leo ni hm h nhng m qung lun lun chn leo ln nh theo con ng dc nht
c th c cho n khi khng cn leo tip c na. V khng ghi li thng tin ca qu
trnh xy ra nn thut ton ny khng th phc hi li t nhng tht bi trong chin
lc ca n.
64/197
Hnh 4.4 th cho gii thut tm kim tt nht u tin
Cu hi :
Trnh by danh sch cc nt c duyt dng thut ton leo ni cho th trong hnh
4.4 ?
Ging nh cc thut ton tm kim su v rng, tm kim tt nht cng dng cc danh
sch lu gi trng thi: danh sch open cha cc nt c trin khai trong qu trnh
tm kim v danh sch closed cha cc nt xt. Mt bc mi c b sung vo thut
ton l sp xp cc trng thi trong danh sch open ph hp vi gi tr heuristic c
lng tt ca chng so vi ch. Nh vy mi bc lp ca vng lp s xem xt
trng thi c ha hn nht trong danh sch open v loi b trng thi ny ra khi open.
Nu gp trng thi ch, thut ton ny s cung cp con ng li gii dn n ch
. Nu ngc li, phn t u tin ca open khng phi l ch, thut ton s p dng
cc lut ph hp pht sinh con chu. Trng hp mt trng thi con no c sn
trong open hoc closed, thut ton cng s kim tra chc chn rng s chn c nt
cung cp con ng li gii ngn hn. Cc trng thi lp hai ln s khng c gi li.
Nh cp nht kp thi ngun gc ca cc nt trong open v closed nn thut ton ny
c nhiu kh nng tm c ng i ngn nht dn n ch. Khi open c duy tr
di dng mt danh sch c sp xp, n thng c t chc nh l mt hng u tin
(Priority queue). Di y trnh by cc bc p dng thut ton tm kim cho th
trong hnh trn.
65/197
1. open = [A5]; closed = []2. nh gi A5; open = [B4,C4,D6]; closed = [A5]3. nh gi
B4; open = [C4,E5,F5,D6]; closed = [B4,A5]4. nh gi C4; open = [H3,G4,E5,F5,D6];
closed = [C4,B4,A5]5. nh gi H3; open = [O2,P3,G4,E5,F5,D6]; closed =
[H3,C4,B4,A5]6. nh gi O2; open = [P3,G4,E5,F5,D6]; closed =
[O2,H3,C4,B4,A5]7. nh gi P3; Tm c li gii!
Heuristic n gin nht s m s sai khc so vi trng thi ch trong tng trng thi.
Trng thi c s sai khc t nht s gn ch hn v l trng thi tt nht kim tra
k tip.
66/197
Mt heuristic mun tnh ton iu ny phi nhn t nht l gp i khong cch i vi
mi trng hp c hai i ch trc tip.
trong g(n) o chiu di thc t trng thi n bt k v trng thi xut pht v h(n) l
c lng heuristic cho khong cch t trng thi n n trng thi ch.
Cu hi :
67/197
ha thnh Geiwev. Nu mt heuristic m bn ngh c th dng gii cc
mt m Ceasar ?
Tnh kh chp :
Tnh n nht :
Mt heuristic h s l n nht nu :
68/197
trong cost(n, n+1) l chi ph thc tnh ca ng i t trng thi n n trng thi n+1.
69/197
S DNG HEURISTIC TRONG CC TR CHI
S DNG HEURISTIC TRONG CC TR CHI
Th tc minimax
Khi chi cc tr chi c th trin khai ht khng gian trng thi, kh khn ch yu l
phi tnh ton phn ng ca i th. Mt cch x l n gin nht l gi s i th ca
bn cng s dng kin thc v khng gian trng thi ging nh bn v p dng kin
thc kin nh thng cuc. Mc d gi thit ny c nhng hn ch ca n nhng
n cng cho chng ta mt c s hp l d on hnh vi ca i th. Minimax s tm
kim khng gian ca tr chi ny theo gi thit .
70/197
c gng ti thiu ha im s ca MAX. Ta gi thit MIN cng dng cng nhng thng
tin nh MAX.
Khi p dng th tc Minimax, chng ta nh du lun phin tng mc trong khng gian
tm kim ph hp vi i th c nc i mc . Trong v d trn, MIN c quyn
i trc, tng nt l c gn gi tr 1 hay 0 ty theo kt qu l thng cuc i vi
MAX hay MIN. Minimax s truyn cc gi tr ny ln cao dn trn th qua cc nt
cha m k tip nhau theo lut sau:
p dng minimax n su lp c nh
Khi p dng Minimax cho cc tr chi phc tp, him khi c kh nng m rng th
khng gian trng thi n cc nt l. Thay vo khng gian trng thi ny ch c th
c trin khai n mt s mc xc nh ph thuc tim nng v thi gian v b nh
chng hn. Chin lc ny c gi l tnh trc n nc i (n move lookahead). V
gi tr cc nt trong th con ny khng phi l trng thi kt thc ca tr chi nn
chng khng phn nh gi tr thng cuc hay thua cuc. Chng ch c th c gn mt
gi tr ph hp vi mt hm nh gi heuristic no . Gi tr c truyn ngc v nt
gc khng cung cp thng tin thng cuc hay thua cuc m ch l gi tr heuristic ca
trng thi tt nht c th tip cn sau n nc i k t nt xut pht. Vic tnh trc ny
s lm tng hiu qu ca heuristic v n c p dng vo mt phm vi ln hn trong
khng gian trng thi. Minimax s hp nht tt c cc gi tr ca cc nt con chu ca
mt trng thi thnh mt gi tr duy nht cho trng thi .
Trong cc th tr chi c tm kim bng mc hay lp, MAX v MIN lun phin
nhau chn cc nc i. Mi nc i ca mt i th s xc nh mt lp mi trn th.
Cc chng trnh tr chi ni chung u d tnh trc mt su lp c nh (thng
c xc nh bng cc gii hn v khng gian hoc thi gian ca my tnh). Cc trng
thi trn mc c nh gi theo cc heuristic v cc gi tr ny s c truyn ngc
ln bng th tc Minimax, sau thut ton tm kim s dng cc gi tr va nhn c
chn la mt nc trong s cc nc i k tip. Bng cch ti a ha cho cc cha m
71/197
MAX v ti thiu ha cho cc cha m MIN, nhng gi tr ny i li theo th n con
ca trng thi hin hnh. Sau trng thi hin hnh dng chng tin hnh la chn
trong cc con ca n. Hnh sau trnh by qu trnh Minimax trn mt khng gian trng
thi gi thuyt tnh trc bn lp.
72/197
y s dng mt heuristic hi phc tp hn, n c o mc tranh chp trong tr
chi. Heuristic chn mt trng thi cn o, tnh tt c cc ng thng m ra cho MAX,
ri tr i tng s cc ng thng m ra cho MIN. Gii thut tm kim s c gng ti a
ha s chnh lch (hiu s) . Nu c mt trng thi bt buc thng cuc cho MAX, n
s c nh gi l +, cn vi trng thi bt buc thng cuc cho MIN th c nh
gi l -. Hnh 4.8 trnh by heuristic ny c p dng cho hai mc bt u khng gian
trng thi.
Cu hi :
hn khi thi gian cho php tnh ton cho nc c k tip l lu hn.
73/197
gi l ct ta beta ( cut). Cch lm tng t cng c thc hin cho vic ct ta alpha
( cut) i vi cc nt chu ca mt nt MAX.
74/197
Cc heuristic tm kim c gii thiu thng qua cc tr chi n gin nh tr
8 , Tic-tac-toe, v cng c pht trin n cc khng gian bi ton phc tp
hn. Chng ny cng trnh by vic p dng heuristic cho cc tr chi i khng
c hai ngi chi, dng cch rt gn ti thiu trn su lp v ct ta alpha - beta
thc hin vic tnh trc cc nc i v d on hnh vi ca i th. Vic p dng cc
heuristic ny lm cho khng gian bi ton tr nn ngn gn hn, thi gian tm kim
mt li gii c th chp nhn c l ti thiu v qu trnh tm kim v th cng tr nn
n gin hn kh nhiu. Phn chng V tip theo, chng ta s xem xt cc k thut cao
cp hn cho vic ci t cc thut ton.
Bi tp chng IV
Xt bi ton tr 8 nh sau:
Dng cc hm lng gi heuristic sau, hy trin khai khng gian trng thi ca bi ton
theo gii thut leo ni n mc 5:
75/197
Tm kim rng BFS
Tm kim su DFS
Tm kim tt nht u tin
Tm kim leo ni
76/197
77/197
IU KHIN V CI T TM KIM
TRONG KHNG GIAN TRNG THI
TM KIM DA TRN C S QUI
TM KIM DA TRN C S QUI
Tm kim quy
Mt chuyn i trc tip ca thut ton tm kim su thnh dng quy s minh ha
cho s tng ng ca quy v lp li n gin. Thut ton ny s dng cc bin
ton cc closed v open duy tr danh sch cc trng thi:
Begin
Else
begin
For mi trng thi con ca trng thi hin hnh doIf cha c trong closed hay open %
xy dng ngn xp
end;
78/197
End;
Begin
tr li (thnh cng);
begin
end;
Tr li (tht bi);
Thay v pht sinh tt c cc con ca mt trng thi v a chng vo danh sch open,
thut ton ny pht sinh mi ln mt con v tm kim theo php quy cc nt chu
ca tng con trc khi pht sinh cc anh em ca n. Thut ton ny s gn mt th
t cho cc bc pht sinh trng thi. Trong tm kim theo quy i vi mt trng thi
con, nu c mt con no ca trng thi ny l ch, thut ton quy s tr li thnh
cng v b qua tt c cc trng thi anh em. Ngc li, cc trng thi anh em k tip
c pht sinh. C nh vy thut ton s tm kim ton b th ln lt theo tng
su mt.
79/197
Thut ton quy cho php b qua danh sch open trong sut qu trnh thc hin. C
ch m mt ngn ng lp trnh s dng ci t quy l dng mu tin hot ng
(activation record) cho tng ln gi quy. Qu trnh ln ngc s tc ng khi tt c
cc con chu ca mt trng thi khng phi l ch, lm cho bc quy tht bi.
Vic thc hin quy cho php lp trnh vin thu hp tm nhn ca h vo mt trng
thi duy nht cng vi cc con ca n thay v phi duy tr mt danh sch open gm nhiu
trng thi.
Trong phn ny chng ta s p dng tm kim quy vo khng gian cc suy din logic,
kt qu s l mt th tc tm kim tng qut dng cho php tnh v t.
Gi s cn phi vit mt thut ton xc nh xem mt biu thc php tnh v t cho
trc c phi l kt qu logic ca mt tp cc khng nh no hay khng. Thut ton
ny phi tm mt trnh t suy din to nn biu thc ch. Thut ton s ngh mt tm
kim hng mc tiu vi cu hi ban u to nn ch v cc modus ponens xc nh
cc chuyn tip gia cc trng thi. Cho trc mt ch, thut ton s dng phng php
ng nht chn cc php ko theo c kt lun ph hp vi ch . Sau khi ng nht
ch vi kt lun ca php ko theo v p dng cc thay th va suy ra c, tin
ca php ko theo s tr thnh mt ch mi gi l ch ph (subgoal). Sau thut
ton s thc hin quy i vi ch ph ny. Nu ch ph ph hp vi mt s kin
trong c s tri thc, cuc tm kim kt thc. Chui suy din dn t ch ban u n cc
s kin cho trc s chng minh ch xut pht l ng.
Begin
80/197
while cn d kin hoc lut ng nht do
begin case
current goal l p:
pattern_search(p);
begin
pattern_search (q);
end;
begin
begin
pattern_search(p i );
81/197
else p dng cc php th vo cc pi cn li;
end;
end;
begin
repeat cho mi pi
pattern_search(p i );
end;
return fail;
End;
82/197
H THNG LUT SINH (H SINH PRODUCTION
SYSTEM)
H THNG LUT SINH (H SINH PRODUCTION SYSTEM)
nh ngha h sinh
H sinh l mt m hnh tnh ton quan trng trong tr tu nhn to v c hai mt: thc
hin cc thut ton tm kim v m hnh ha vic gii cc bi ton ca con ngi.
Mt qu trnh gii quyt tranh chp (conflict resolution) s chn mt lut t tp lut
tranh chp kch hot. Chin lc gii quyt tranh chp c th rt n gin nh chn
lut u tin c iu kin ph hp hoc c th da vo cc heuristic chn lut phc tp.
y l mt khu quan trng cc h sinh c th a kh nng iu khin heuristic vo
mt thut ton tm kim.
83/197
Hnh 5.1 Cu trc h sinh
84/197
Hnh 5.2 Cc bc thc hin ca mt h sinh n gin
Mt s v d v h sinh
Th d 5.2: Bi ton tr 8
85/197
Hnh 5.3 Tr 8 di dng mt h sinh
86/197
Hnh 5.4 Gii php h sinh cho bi ton ng i qun m
87/197
iu khin tm kim trong cc h sinh
iu khin chn chin lc tm kim hng d liu (suy din tin) hay tm kim
hng mc tiu (suy din li)
88/197
V tt c cc lut sinh u c dng CODITION ACTION. Khi CONDITION ph hp
vi mt s phn no trong b nh lm vic, ACTION s c thc hin.
Cu hi :
89/197
Mt h sinh s dng ng c suy din l mt chu trnh nhn dng hnh ng (i snh
gii quyt tranh chp thi hnh lut). Hy cho bit im khc bit c bn ti bc
i snh (match) khi h thng tin hnh suy din tin v suy din li ?
Cu trc ca cc lut trong mt h sinh bao gm s phn bit gia phn iu kin
(CONDITION) vi phn hnh ng (ACTION) v th t m cc iu kin c th, s
quyt nh cch tm kim trong khng gian.
Trong biu din ca php tnh v t, cc biu thc ch nh ngha cc quan h thc trong
mt lnh vc bi ton ch khng khng nh v th t din dch cc thnh phn ca
chng do c th c mt vi cch biu din khc nhau cho cng mt lut nhng chng
vn tng ng v mt chn tr. Nhng cch vit ny c th khng dn n cng mt
kt qu khi c din dch di dng cc lut sinh v vic ci t ca h sinh phi theo
mt th t trong vic i snh v kch hot cc lut. H sinh th cc lut theo mt th
t xc nh nn ngi lp trnh c th iu khin qu trnh tm kim thng qua cu trc
v th t ca cc lut trong tp lut sinh. Mc d tng ng v mt logic nhng hai
cch thc hin khng nh nhau trong mt qu trnh tm kim.
Cc chuyn gia m ha cc heuristic quan trng theo nhng quy lut chuyn mn ca
h. Th t ca cc tin s m ha nhng thng tin quan trng v trnh t gii bi
ton. Chng hn khi mt k s c kh ni rng Nu ng c khng khi ng c v
n khng sng th kim tra acquy, tc l anh ta ngh mt trnh t c trng cho
cc hnh ng. Thng tin ny s khng th hiu bi pht biu logic tng ng ng
c khi ng c hoc n sng hoc kim tra acquy. Dng ny ca cc lut rt quan
trong trong vic iu khin tm kim, n lm cho h thng thc hin mt cch logic, lm
cho qu trnh theo di vic kch hot cc lut d hiu hn, ...
90/197
Chin lc va mi xy ra (recency): Chin lc ny chn nhng lut c phn
iu kin ph hp vi cc mu va mi c b sung vo b nh lm vic.
Chin lc ny gip tp trung vic tm kim vo mt dng suy lun duy nht.
Chin lc tnh chi tit (specificity): Chin lc ny quy nh rng mt lut
gii ton chi tit hn s c a thch hn lut tng qut. Mt lut c tnh chi
tit hn lut khc nu n c nhiu iu kin hn. iu ny c ngha n s i
snh vi s mu t hn trong b nh lm vic.
Theo cc minh ha trn, h sinh cho chng ta mt quy tc chung thc hin tm kim.
Nh tnh n gin, kh nng ci bin v s linh hot trong vic p dng cc kin thc
gii ton, h sinh t ra l mt cng c quan trng xy dng cc h chuyn gia v
cc ng dng tr tu nhn to khc. Nhng u im chnh ca cc h sinh i vi tr tu
nhn to l:
91/197
Theo di v gii thch: Tnh module ca cc lut v bn cht lp li trong qu
trnh thc thi lm cho n d dng theo di hn trong mt h sinh. mi giai
on ca chu trnh nhn dng hnh ng, lut c chn c th c hin ra.
V mi lut ng vi mt on ca qu trnh gii ton nn ni dung lut s gii
thch y ngha v trng thi v hnh ng hin hnh ca h thng .
Tnh c lp ngn ng: M hnh iu khin h sinh khng ph thuc vo cch
th hin c chn cho cc lut v cho b nh lm vic min l cch th
hin h tr cho vic i snh mu.
92/197
KIN TRC BNG EN (BLACKBOARD
ARCHITECTURE)
KIN TRC BNG EN (BLACKBOARD ARCHITECTURE)
Kin trc bng en l c ch iu khin cui cng c gii thiu trong chng ny.
Kin trc bng en m rng cc h sinh bng cch cho php chng ta sp xp b nh
lm vic thnh cc module ring, mi module tng ng vi mt lut sinh khc nhau.
Kin trc ny cng cho php chng ta tch hp cc tp lut sinh khc nhau vo mt cu
trc ton cc duy nht.
93/197
Hnh 5.7 Kin trc bng en
Kin trc bng en dng trong vic t chc mt chng trnh ln, ln u tin c
gii thiu trong cng trnh nghin cu HEARSAY-II (Erman v cng s, Reddy1976).
HEARSAYII l mt chng trnh hiu li ni, u tin n c thit k di dng
nn cho mt c s d liu th vin v nhng bi bo khoa hc. Nhng ngi s dng
th vin ny phi ni vi my tnh nhng cu nh: C bi bo no ca Feigenbaum v
Feldman hay khng? v my tnh s tr li cu hi bng nhng thng tin ly t c
s d liu ca th vin. Qu trnh hiu ting ni i hi chng ta phi tch hp mt s
qu trnh khc nhau, c nhng yu cu v kin thc v thut ton rt khc nhau, v
phc tp c th tng theo hm m. Nhng qu trnh x l tn hiu, nhn bit m v, m
tit, t, phn tch c php v phn tch ng ngha s ch ng rng buc ln nhau khi din
gii cu ni.
Kin trc bng en cho php HEARSAY-II ta ha mt s ngun tri thc khc
nhau dng trong cng vic phc tp ny. Kin trc bng en thng c t chc theo
hai chiu. Vi HEARSAY-II hai chiu l thi gian khi li ni c to ra v mc
phn tch li ni. Mi mc phn tch c x l bi mt lp cc ngun tri thc:
KS3 - Cc m tit m cc m v c th to ra
94/197
liu cho n quay li vi cch x l khc hay to ra gi thit khc v d liu . Ngoi ra,
nhiu KS khc nhau c th ng thi hot ng trn nhiu phn khc nhau ca li ni.
Tt c cc qu trnh ny u ng b v hng d liu, chng hot ng khi c d liu
vo, tip tc hot ng cho n khi hon thnh xong nhim v v sau gi kt qu i
ri ch nhim v tip theo.
TNG KT CHNG V:
Bi tp chng V
95/197
Nu bit lng cht bo c trong tht b (contains_fat) l nh hn 20%, biu
din cc bc suy din theo h sinh tm kim hng d liu chng t tht
b l thc phm an ton.
V th AND/OR cho cc qu trnh suy din tin v suy din li dng trong h t vn
di y: H t vn cho vic chn hnh thc gii tr trong k ngh ca bn. Cc ngh
khc nhau m h c th cung cp l: ngm cnh, trt tuyt, tm nng, bi li, lt vn.
Suy din tin dng d liu: Nam, rt thch chi th thao, khng thch nh nng
v c ngn sch khng nh.
Suy din li v tr li cc cu hi pht sinh t h thng trn d liu sau: Hoa,
rt thch chi th thao, thch nh nng mt tri v ch c ngn sch nh.
96/197
GII QUYT VN DA TRN TRI
THC (KNOWLEDGE BASED
PROBLEM SOLVING)
Gii thiu:
Gii thiu:
Thng thng, cc nh thit k HCG thu thp tri thc ny, bao gm l thuyt n c cc
kinh nghim, k xo, phng php lm tt, chin lc heuristic tch ly c ca cc
chuyn gia con ngi qua qu trnh lm vic ca h trong mt lnh vc chuyn mn.
T tri thc ny, ngi ta c gng ci t chng vo h thng h thng c th m
phng theo cch thc cc chuyn gia lm vic. Tuy nhin, khng ging vi con ngi,
cc chng trnh hin ti khng t hc ly kinh nghim: m tri thc phi c ly t
con ngi v m ha thnh ngn ng hnh thc. y l nhim v chnh m cc nh thit
k HCG phi ng u.
Cung cp s kim tra i vi cc qu trnh suy lun ca chng, bng cch hin
th cc bc trung gian v bng cch tr li cu hi v qu trnh gii.
Cho php sa i d dng, c khi thm v xa cc k nng gii quyt vn
vo c s tri thc (knowledge based).
Suy lun mt cch heuristic, s dng tri thc (thng l khng hon ho)
tm li gii hu ch cho vn .
Ngi ta xy dng cc h chuyn gia gii quyt hng lot nhng vn trong cc
lnh vc nh y hc, ton hc, cng ngh, ha hc, a cht, khoa hc my tnh, kinh
doanh, lut php, quc phng v gio dc. Cc chng trnh ny gii quyt mt lp
rng cc loi vn nh:
97/197
Din gii (interpretation) hnh thnh nhng kt lun hay m t cp cao t
nhng tp hp d liu th.
D on (prediction) tin on nhng hu qu c th xy ra khi cho trc
mt tnh hung.
Chn on (diagnosis) xc nh nguyn nhn ca nhng s c trong cc tnh
hung phc tp da trn cc triu chng c th quan st c.
Thit k (design) tm ra cu hnh cho cc thnh phn h thng, p ng c
cc mc tiu trong khi vn tha mn mt tp hp cc rng buc v thit k.
Lp k hoch (planning) tm ra mt chui cc hnh ng t c mt tp
hp cc mc tiu, khi c cho trc cc iu kin khi u v nhng rng
buc trong thi gian chy (run-time).
Theo di (monitoring) so snh hnh vi quan st c ca h thng vi hnh
vi mong i.
Bt li v sa cha (debuging and repair) ch nh v ci t nhng phng
php cha tr cho cc trc trc.
Hng dn (instruction) pht hin v sa cha nhng thiu st trong quan
nim ca hc vin v mt ch lnh vc no .
iu khin (control) ch o hnh vi ca mt mi trng phc tp.
Phn II ca chng ny chng ta s kho st cng ngh gip cho vic gii quyt vn
tri thc chuyn su tr nn hin thc. Phn III s trnh by h sn xut nh mt kin
trc phn mm c s cho vic gii quyt vn da trn cc lut. Phn IV v V kho
st cc k thut dng cho suy lun da trn m hnh, v suy lun da trn tnh hung.
98/197
TNG QUAN V CNG NGH H CHUYN GIA
TNG QUAN V CNG NGH H CHUYN GIA
Hnh 6_1 cho thy cc module quan trng nht to nn mt h chuyn gia da trn lut.
Ngi dng tng tc vi h chuyn gia thng qua mt giao din ngi dng (user
interface), giao din ny n gin ha vic giao tip v che giu phn ln s phc tp
ca h thng (v d nh cu trc bn trong ca c s cc lut). Cc h chuyn gia s
dng mt s lng phong ph cc kiu giao din, bao gm hi v tr li, iu khin bi
trnh n, ngn ng t nhin, hay ha, Vic quyt nh s dng giao din nh th
no l s tha hip gia nhu cu ca ngi dng vi nhng i hi ca c s tri thc v
h suy din.
Tri tim ca h chuyn gia l c s tri thc tng qut (general knowledge base), cha
tri thc gii quyt vn ca mt ng dng c th. Trong mt h chuyn gia da trn
lut tri thc ny c biu din di dng cc lut if then. C s tri thc bao gm
tri thc tng qut (general knowledge) cng nh thng tin ca mt tnh hung c th
(case-specific).
ng c suy din (inference engine) p dng tri thc cho vic gii quyt cc bi ton
thc t. V cn bn n l mt trnh thng dch cho c s tri thc. Trong h sinh
99/197
(production system), ng c suy din thc hin chu trnh iu khin nhn dng hnh
ng (recognize-act control cycle). Vic tch bit c s tri thc ra khi ng c suy din
l rt quan trng v nhiu l do:
Mt h con gii thch (explanation subsystem) ch php chng trnh gii thch qu trnh
suy lun ca n cho ngi dng. Cc gii thch ny bao gm cc lp lun bin minh cho
cc kt lun ca h thng (tr li cho cu hi how), gii thch v sao h thng cn d liu
(tr li cho cu hi why),
Nhiu HCG cn bao gm mt trnh son tho c s tri thc (knowledge-base editor).
Trnh son tho ny gip cc nh lp trnh xc nh v hiu chnh li trong qu trnh lm
vic ca chng trnh, thng l bng cch truy xut nhng thng tin cung cp bi h
con gii thch. Chng cng c th h tr cho vic b sung tri thc mi, gip duy tr c
php lut chnh xc, v thc hin cc kim tra tnh nht qun trn c s tri thc cp
nht.
100/197
trong khong 5 nm-ngi. y l mt s tit kim ng k v l mt kha cnh quan
trng chng t sc sng trn phng din thng mi ca cng ngh h chuyn gia.
Cc vn ph hp xy dng HCG
101/197
chng vn thiu kh nng tinh t v linh hot ca con ngi. Cc h chuyn gia
ch thch hp vi cc vn m con ngi c th gii quyt thng qua s suy
lun trn cc k hiu.
Phm vi xc nh vn c cu trc tt v khng i hi s suy lun
theo l thng tnh (commonsense reasoning). Mc d cc h chuyn gia
c xy dng trong nhiu lnh vc i hi tri thc k thut chuyn mn ha,
nhiu s suy lun theo l thng ca con ngi vn nm ngoi kh nng hin
ti ca chng. Cc lnh vc mang tnh k thut cao c u im l c hiu
bit v hnh thc ha k lng: cc thut ng c nh ngha y v cc
ch c sn nhng m hnh khi nim r rng v c th.
Vn c th khng gii quyt c bng cch s dng cc phng php
tnh ton truyn thng. Khng nn s dng cng ngh HCG pht minh li
chic bnh xe (reinvent the wheel). Nu mt bi ton c th gii quyt mt
cch tha ng bng nhng k thut truyn thng hn nh cc phng php s,
thng k, th chng khng phi l mt c ng vin cho vic thit k HCG.
C s hp tc v hiu nhau gia cc chuyn gia. Tri thc s dng bi cc
chuyn gia him khi tm thy trong cc sch gio khoa m ch c c nh
kinh nghim v s nh gi ca con ngi khi lm vic trong lnh vc . iu
quan trng l cc chuyn gia sn sng v c kh nng chia s tri thc. Cc
chuyn gia c th s khng hp tc khi h cm thy b e da bi h thng, s
rng h thng c th thay th h, hoc ngha rng n khng th thnh cng,
ch lng ph thi gian ca h, khi h s khng b ra thi gian v n lc cn
thit.Mt iu quan trng khc l ban qun l phi h tr d n v chi php cc
chuyn gia s dng thi gian lm vic chnh thc ca h cng tc vi cc k
s tri thc.
Vn cn gii quyt phi c kch thc v quy m ng mc. Vn
khng c vt qu kh nng ca cng ngh hin ti. V d, mt chng trnh
c gng nm bt mi hiu bit chuyn mn ca mt bc s y khoa s khng kh
thi trong khi mt chng trnh c vn cho cc bc s trong vic s dng mt
phn no ca thit b chn on s thch hp hn.
102/197
Qui trnh cng ngh tri thc
Nhng ngi lin quan ch yu trong vic xy dng mt HCG l k s tri thc
(knowledge engineer), chuyn gia (domain expert) v ngi dng cui (end-user).
K s tri thc l chuyn gia v ngn ng v biu din trong TTNT, vi nhim v chnh
l chn cc cng c phn mm v phn cng cho n, gip chuyn gia pht biu
cc tri thc cn thit, v ci t cc tri thc vo mt c s tri thc ng n v hiu
qu. Thng thng, k s tri thc ny ban u khng hiu bit g v lnh vc ng dng.
Chuyn gia cung cp tri thc v lnh vc ng dng. Thng thng, y l mt ngi
tng cng tc trong lnh vc ng dng v hiu bit nhng k thut gii quyt vn ca
n, chng hn nh cc cch lm tt, x l d liu khng chnh xc, nh gi nhng gii
php cc b, v tt c nhng k nng khc chng t anh ta c ng cp ca mt chuyn
gia. Chuyn gia chu trch nhim chnh trong vic gii thch r nhng k nng ny vi
k s tri thc.
Trong phn ln cc ng dng, ngi dng cui quyt nh nhng rng buc thit k
chnh. Chng no ngi dng cn cha hi lng, th cn phi u t sc lc cho vic
pht trin chng trnh. Nhng k nng v nhu cu ca ngi dng cn phi xem xt
trong sut qu trnh thit k: chng trnh c lm cho cng vic ca ngi dng d dng
hn, nhanh hn, thun tin hn khng? Ngi dng cn s gii thch mc no?
Mi trng lm vic ca ngi dng c t ra nhng hn ch no cho vic s dng
chng trnh? V d nh, mt giao din i hi vic g bn phm s khng ph hp vi
thao tc trong khoang li ca mt my bay chin u phn lc.
103/197
104/197
Hnh 6_2. Chu trnh pht trin theo kim thm d.
Hnh 6_2 trnh by mt lu m t chu trnh pht trin theo kiu lp trnh thm d.
Ni chung qu trnh xy dng h thng bt u vi vic k s tri thc c gng lm quen
vi phm vi xc nh vn (problem domain). iu ny gip ch cho vic giao tip
vi chuyn gia. N c thc hin bng nhng bi phng vn m u vi chuyn gia
, bng s quan st cc chuyn gia trong qu trnh h lm vic, hoc thng qua vic
c nhng ti liu gii thiu v lnh vc chuyn ngnh . Tip theo k s tri thc v
chuyn gia bt u qu trnh khai thc nhng tri thc gii quyt vn ca chuyn gia
ny. Cng vic ny c thc hin bng cch a cho chuyn gia mt lot cc bi ton
v d v yu cu anh ta gii thch nhng k thut c s dng t c li gii.
Trong giai on ny, vic s dng cc bng video hoc audio l rt quan trng.
105/197
M hnh khi nim v vai tr ca chng trong vic thu thp tri thc
Trong HCG, tri thc ng vai tr quyt nh cho s thnh cng cng nh hiu qu gii
quyt vn ca HCG. Tri thc ny c c t qu trnh thu thp tri thc ca cc
chuyn gia, tri thc ny thng m h, khng chnh xc, v ch c pht biu di dng
theo tng b phn. Ngi k s tri thc c nhim v dch nhng hiu bit khng hnh
thc ny sang mt ngn ng hnh thc thch hp cho my tnh (xem hnh 6_3). y l
mt nhim v kh khn, tuy nhin, kh khn trc tin vn l vic tch ly tri thc do
nhiu nguyn nhn:
Cc k nng ca con ngi c c thng thng qua thc nghim. Sau nhiu
nm thc hnh, nhng k nng ny tch hp cht ch vi nhau v hot ng
mt cp v thc cao. V vy, s rt kh khn cho cc chuyn gia khi phi
m t chnh xc nhng g h lm trong qu trnh gii quyt vn .
Tri thc ca con ngi thng nm dng l bit lm th no (how) i
ph vi tnh hung hn l bit cn phi khc ha trong c mt cch l tr xem
tnh hung y l ci g (what). Mt v d d thy v c im ny ngi biu
din xe p mt bnh: trong thc t, mt ngi biu din thnh cng khng th
cng lc gii nhiu phng trnh sai phn nhm gi th cn bng; m thc ra
anh ta ch phi hp c tnh trc gic nhng cm gic v trng lc, xung lc
v qun tnh to thnh mt th tc iu khin thch hp.
Tri thc ca con ngi khng cn c theo s tht, khng khch quan, v hiu
bit ca con ngi th hin mt m hnh ca c nhn hay cng ng v th
gii. Nhng m hnh b nh hng bi nhng tp qun, nhng qu trnh x
hi, v nhng qu trnh tim n khc
Tri thc lun lun thay i. iu khng ch do cc chuyn gia tip nhn
thm nhng tri thc mi, m cn do tri thc ang tn ti c th tr thnh mc
tiu ca nhng ci cch trit .
M hnh khi nim khng c tnh hnh thc hoc c th thi hnh trc tip trn my tnh.
N ch l mt cu trc thit k trung gian, mt m hnh mu c th bt u a ra
cc rng buc v m ha cc k nng ca con ngi. Nu nh k s tri thc s dng
m hnh php tnh mnh , th n c th bt u nh mt tp hp cc mng aon gin
biu din nhng trng thi suy lun ca ngi chuyn gia thng qua cc tnh hung gii
106/197
quyt vn in hnh. Ch sau khi c ci tin thm, mng ny mi tr thnh cc lut
if then tng minh.
107/197
H chuyn gia DA trn LUT (RULEBASED ES)
H chuyn gia DA trn LUT (RULEBASED ES)
Cc HCG da trn lut biu din tri thc di dng cc lut if then. Cch tip cn ny
thch hp vi kin trc hnh 6_1, v l mt trong nhng k thut c in v c s
dng rng ri nht dng cho biu din tri thc v mt lnh vc trong HCG. Kin trc
ca HCG ny tng t vi m hnh h sinh (production system) trnh by chng
5.
Nu chng ta xem kin trc HCG hnh 6_1 nh mt h sinh th c s tri thc l tp
hp cc lut sinh (if then). D liu cho trng hp c th c gi trong b nh lm
vic. ng c suy din thc hin chu trnh nhn dng hnh ng (recognize-act) ca
h sinh; c ch iu khin ny c th l hng t d liu hay hng t mc tiu.
Vic chn la tip cn hng t d liu hay hng t mc tiu cng ging nh nhng
tho lun trnh by trong chng 3. Tuy nhin, i vi mt HCG, th tip cn hng
t mc tiu s to iu kin cho qu trnh gii thch hn. V trong mt h hng t mc
tiu, vic suy lun theo ui mt mc tiu c th no , mc tiu b chia thnh nhiu
mc tiu con v c nh th; kt qu l vic tm kim lun lun c hng dn thng
qua s phn cp mc tiu v mc tiu con ny. Trong khi tm kim hng t d liu
khng tn ti iu ny, kt qu l qu trnh tm kim thng c v di dng v khng
tp trung.
Lut 4 IF cn xng trong bnh cha nhin liu AND cn xng trong b ch ha kh
108/197
Trong ch iu khin hng t mc tiu, u tin mc tiu cao nht l trc trc l
do X s c a vo b nh lm vic nh hnh 6_4:
109/197
Hnh 6_6. H sinh sau khi t chy lut 4.
110/197
Kh nng gii thch v tnh trong sut ca suy lun hng t mc tiu
thy c kh nng gii thch v tnh trong sut ca suy lun hng t mc tiu, ta
gi nh phin chn on ang giai on ca hnh 6_6. on hi thoi sau y c
bt u bng vic my tnh yu cu ngi dng cho bit v cc mc tiu con hin c
trong b nh lm vic (tr li ca ngi dng c gch di):
xc nh c rng:
1. ng c nhn c xng,
V vy nu
2. ng c khi ng c ,
iu ny c t lut 4
Ngi dng cho bit: cn xng trong bnh cha nhin liu
Mt ln na, kin trc h sinh cho chng ta mt c s thit yu c nhng gii thch
ny. Mi chu trnh ca vng lp iu khin s chn v t chy mt lut khc. Chng
111/197
trnh c th dng li sau mi chu trnh v cho php ngi dng kim tra. V mi lut
biu din mt b tri thc y , nn lut hin ti cho ta mt ng cnh gii thch.
Ngoi ra, tnh module ca mi lut cng to iu kin cho vic thm hay sa i mt
lut c thc hin mt cch d dng m khng h nh hng n cc lut khc.
& there is a single port disk drive that has not been assigned to a Massbus
112/197
& there are no unassigned dual port disk drives & the number of devices that each
Massbus should support is known
& there is a Massbus that has been assigned at least one disk drive and that should
support additional disk drives
& the type of cable needed to connect the disk drive to the previous device is known
Trong lut trn, iu kin u tin (c in nghing) l iu kin kim tra xem tnh
hung mi nht hin ti (most current active context) c phi l ang phn phi cc thit
b Massbus hay khng? Nu ng th ng c suy din mi kim tra cc iu kin k
tip, nu sai th b qua lut ny. c th bit c tnh hung hin ti l g, h thng
s truy cp vo b nh lm vic, ni c lu tr cc k hiu v tnh hung hin ti. Chnh
nh cu trc lut c bit ny m mc d c s lut c n 10000 lut nhng h thng
thc hin qu trnh i snh a ra cc lut kh thi ti mt thi im l rt nhanh. Vi
tnh cht ny, c th ni cng vic to cu hnh ca R1/XCON c xem nh l mt
h thng phn chia thnh cc cng vic nh hn vi s ph thuc thi gian (temporal
dependency) rt mnh, cng vic ny phi thc hin trc cng vic kia.
ng c suy din ca XCON c pht trin bng OPS5, s dng tip cn tm kim
hng t d liu, hay suy lun tin. Kt qu ca h thng c th ni l tng ng
hoc c khi tt hn gii php ca cc chuyn gia con ngi. V tc , th HCG cho ra
gii php nhanh gp mi ln chuyn gia, v tit kim c cho cng ty DEC hng
nm khong 25 triu la.
Kh nng s dng trc tip cc tri thc thc nghim ca cc chuyn gia.
Tnh module ca lut lm cho vic xy dng v bo tr lut d dng.
C th thc hin tt trong cc lnh vc hn hp.
C tin ch gii thch tt.
Cc lut nh x mt cch t nhin vo khng gian tm kim trng thi.
D dng theo di mt chui cc lut v sa li.
113/197
S tch bit gia tri thc v iu khin gip n gin ha qu trnh pht trin
HCG.
114/197
SUY LUN DA TRN M HNH: (MODELBASED
REASONING)
SUY LUN DA TRN M HNH: (MODELBASED REASONING)
115/197
v gi tr thc c t trong cc du []. Nhim v t ra l xc nh xem li nm u
v n s gii thch s khng nht qun ny.
Trong khi suy lun v tnh hung ca hnh 6_9. Chng ta c ba nhim v:
Pht sinh gi thuyt: cho trc mt li, chng ta gi thuyt nhng b phn no
ca thit b gy ra n.
Kim nghim gi thuyt: cho trc mt tp cc b phn c kh nng c li,
chng ta xc nh xem b phn no trong s c th gii thch hnh vi m
chng ta quan st c.
Loi tr gi thuyt: khi c nhiu hn mt gi thuyt ng sau pha kim
nghim, nh xy ra trong hnh 6_9, chng ta phi xc nh nhng thng tin
b sung no cn c suy ra tip tc tm kim li.
116/197
Kt lun v h suy lun da trn m hnh
To kh nng s dng tri thc v cu trc v chc nng ca lnh vc trong gii
quyt vn .
Vt qua hn ch ca HCG da trn lut, HCG ny c khuynh hng mnh,
kh v.
Mt s tri thc c th chuyn ti cho cc cng vic khc.
C kh nng cung cp cc li gii thch ch r nguyn nhn. Nhng gii thch
ny c th truyn t mt s hiu bit su hn v li cho ngi dng, v cng
m nhim mt vai tr ging dy quan trng.
117/197
SUY LUN DA TRN TRNG HP: (caSeBASED
REASONING)
SUY LUN DA TRN TRNG HP: (caSeBASED REASONING)
Cc lut heuristic v m hnh l thuyt l hai kiu thng tin m cc chuyn gia ngi s
dng gii quyt vn . Mt chin lc mnh khc m cc chuyn gia s dng l suy
lun t nhng tnh hung, l nhng v d v cc bi ton trong qu kh v li gii ca
chng. V d, mt lut s s chn nhng tnh hung lut xy ra trong qu kh tng
t vi tnh hung ca thn ch ca anh ta v gi cho anh ta mt phng php thuyt
phc ta hp l bnh vc cho thn ch. Cc nh lp trnh my tnh s dng li m
ca h, khi sa cha mt chng trnh c thch nghi vi tnh hung mi c cu trc
tng t. Cc kin trc s s dng kin thc ca h v nhng ta nh tt v c a
thch trong qu kh thit k nhng ta nh mi m ngi ta cm thy va v thun
tin, Tm li, suy lun t nhng tnh hung c l kh nng c tnh cht nn tng
ca tr thng minh con ngi. V suy lun da trn tnh hung cng pht trin theo tip
cn .
HCG da trn tnh hung (Case-based Reasoning CBR) s dng mt CSDL ring bit
cha gii php ca cc tnh hung gii quyt da vo tm kim gii php cho
mt tnh hung mi. Cc tnh hung thng c lu li nh l mt tp hp cc lut
tnh hung hnh ng (situation action). Cc s kin m t tnh hung ca lut l
nhng c im ni bt ca tnh hung c ghi nhn.
118/197
Thao tc lu li li gii v kt qu ca n to kh nng t hc cho h thng:
gip h thng trnh li c v tn dng nhng thnh cng trong qu kh
Vic phn tch tri thc ca lnh vc ch din ra mt ln, l khi tm kim mt
s biu din hp l cho cc tnh hung, hay qu trnh chn cc c im ni bt
(salient features) ca cc tnh hung c th so snh v a ra kt lun v tnh
tng ng ca hai tnh hung no . y cng l kh khn ln nht ca tip
cn ny. V nu ta chn cc c im ni bt dng so snh hai tnh hung
khng ph hp, th kt lun ca ta v tnh tng ng ca hai tnh hung c
th s khng chnh xc, v khi tnh hung chn ra khng ng s khng cho ra
mt li gii thch hp.
y, ta s khng nghin cu su v vn ny, tuy nhin c gi c th tham
kho thm v cc ti liu ca Kolodner (1993) v cc ng nghip khc.
Vic tch ly tri thc v lp trnh l tng i n gin.
Cc chin lc sp xp (index) thch hp lm tng sc mnh ca phng php
ny.
Tm tt
119/197
H chuyn gia da trn lut c kin trc v c ch hot ng tng t nh mt
h sinh, y l mt trong nhng k thut u tin v c s dng rng ri nht
dng cho biu din tri thc trong lnh vc HCG.
H chuyn gia da trn m hnh l mt h thng m s phn tch cn c trc
tip trn mt m t chi tit v chc nng ca mt h thng vt l.
H chuyn gia da trn tnh hung s dng mt CSDL cha cc tnh hung
gii quyt da vo tm kim gii php cho mt tnh hung mi.
Bi tp chng VI
Trong th d 6.1 gii thiu mt tp hp lut dng cho chn on cc trc trc trong
t. Hy ch ra ai c th l nhng k s tri thc, nhng chuyn gia chuyn ngnh v
ngi dng cui cho mt ng dng nh vy ? Tho lun cc kin ny ?
B sung thm mt s lut di dng IF ... THEN ... vo tp lut trong th d 6.1 m
t cc quan h trong lnh vc ny. V th AND/OR biu din nhng quan h gia cc
lut trong tp lut va mi xy dng.
120/197
SUY LUN KHNG CHC CHN
Gii thiu
GII THIU:
Trong cc chng trc, cc th tc suy din ca chng ta tun theo m hnh suy
lun s dng trong php tnh v t: t cc tin ng n, cc lut suy din vng chc
sinh ra nhng kt lun mi, m bo l ng n. Tuy nhin, trong thc t, c rt nhiu
tnh hung chng ta phi rt ra nhng kt lun tt t nhng bng chng c xc nh
ngho nn v khng chc chn thng qua vic s dng nhng suy din khng vng chc.
y khng phi l mt nhim v khng th thc hin c, tri li chng ta thc hin
chng rt thnh cng trong hu ht mi kha cnh ca cuc sng; chng hn nh chng
ta pht biu nhng chn on y hc ng n v xut cch iu tr t nhng triu
chng khng r rng; phn tch nhng trc trc ca xe t t nhng biu hin ca n;
nhn ra bn b ch qua ging ni hoc iu b ca h,
Nh vy, y ta c hai loi thng tin khng chc chn: mt l d liu ban u c
cho l khng chc chn, khng , khng ng tin cy, hai l cc lut m ta s dng
suy lun khng hp logic, suy lun ngc t kt lun v iu kin, hay c th gi l
suy lun theo kiu phng on (abduction). Suy lun phng on khc vi kiu suy lun
vng chc cp chng II. Lut modus ponens pht biu rng nu ta c lut P Q
v c P th ta c th kt lun Q, nh trong lut sau y:
y l mt lut lun lun ng hay mt suy din vng chc (sound inference rule),
nhng n khng gip ch cho qu trnh chn on cc trc trc xe hi. Tuy nhin, o
ngc ca n:
121/197
Mc d phng on l khng vng chc, nhng n thng ng vai tr thit yu trong
gii quyt vn . Trong chng ny, chng ti cp n hai tip cn x l suy din
phng on v s khng chc chn. Tip cn th nht l tip cn thng k, trong hng
tip cn ny s trnh by hai phng php: l thuyt xc sut Bayesian v i s h s
chc chn Stanford. Tip cn th hai l suy lun theo logic m.
122/197
TIP CN THNG K I VI TNH KHNG CHC
CHN
TIP CN THNG K I VI TNH KHNG CHC CHN
Suy lun Bayes da trn l thuyt xc sut hnh thc v c s dng rng ri trong mt
s lnh vc nghin cu hin nay, bao gm c nhn dng v phn loi. Trc khi i vo
l thuyt v Bayes, ta hy cng nhau xem li mt s khi nim c bn ca l thuyt xc
sut.
nh ngha
tnh P(d | s) theo cng thc trn th ta phi thc hin cc cuc iu tra thng k trn
mt phm vi cng ng dn c rng ln mi cho ta c mt xc sut chnh xc. Bayes
a ra mt cng thc tnh khc cho php ta tnh c P(d | s) t nhng kt qu thng k
c trc hoc nhng kt qu thng k d t c hn.
123/197
Cng thc ny ni rng xc sut ng ca gi thuyt h khi quan st c bng chng e,
bng vi xc xut cho rng chng ta s quan st c bng chng e nu gi thuyt h l
ng, nhn vi xc sut tin nghim ca h, tt c chia cho xc sut tin nghim ca vic
quan st c bng chng e.
Cu hi :
Trong thc t c nhiu gi thuyt cnh tranh nhau, v vy cng thc Bayes tng qut
nht l:
124/197
P(e | hi) l xc sut quan st c e khi hi ng. Thng thng, tt c cc P(e | hk) phi
c lp nhau.
n l s gi thuyt c kh nng
P (st | cm) chnh l tri thc v nguyn nhn (knowledge of causes), tc l xc sut
hu nghim v phi, th d dng c c hn l tri thc v chn on (diagnostic
knowledge), P(cm | st), tc l xc sut hu nghim v phi. V vy, ta ni lut Bayes
cho php chng ta s dng tri thc v nguyn nhn suy ra tri thc v chn on.
Khi suy lun vi tri thc heuristic, cc chuyn gia c th a ra cc c lng nim tin
hu ch v cc kt lun. H c lng cc kt lun bng cc thut ng nh c nhiu
kh nng, khng chc, hu nh chc chn hay c th. Nhng c lng ny r
rng l khng da trn s phn tch cc xc sut mt cch cn thn. Thay vo , t
chng l nhng heuristic c ly ra t kinh nghim trong qu trnh suy lun v lnh
vc ca vn . V vy, s rt hu ch nu ta c th lng ha cc c lng nim tin
ny a chng vo qu trnh suy lun.
125/197
L thuyt v i s h s chc chn Stanford
CF (H | E) = MB(H | E) MD(H | E)
Nh tho lun ban u, ta c hai vn khng chc chn l d liu v lut. V vy,
y ta cng c 2 loi h s CF l h s chc chn cho d kin (fact), v h s chc chn
cho lut (rule). d phn bit ta s dng k hiu CFf cho d kin v CFr cho lut
H s chc chn dnh cho d kin: d kin y bao gm d liu ban u, d liu suy
lun c v kt lun (gi thuyt):
CFf(fact) [-1,1]:
126/197
suy lun vi thng tin khng chc chn nh vy (vd: 0.2). Ngha l nu d kin
no c CF nh hn gii hn, ta s khng s dng trong qu trnh suy lun.
Khi h thng s dng cc lut khng chc chn (ngha l i km theo mt h s CF)
suy ra kt lun, th cc h s CF ca tin cng s c truyn t tin sang kt lun
thng qua lut theo quy tc sau:
127/197
Khi c nhiu lut cng a ra mt kt lun (v phi) ging nhau, th cc gi tr CF t
c t cc lut ny s c kt hp theo quy tc sau:
Nu KL t lut 1 c gi tr CFf1(KL)
Nu KL t lut 2 c gi tr CFf2(KL)
Th,
128/197
Hnh 7.1 Minh ha tnh kt hp CF
Vi cch tnh ton ny, ta c th nhn thy rng kt qu CF phi lun nm trong khong
[-1,+1]. Kt hp cc CF cng du s lm tng CF hay php o CF kt hp mang tnh
tuyn tnh, v ngc li, cc CF nghch nhau s xa bt ln nhau.
Cu hi :
Hy cho bit gi tr CF ca kt lun C s xut hin ca UFO l bao nhiu bit rng
c hai ngi quan st c UFO (0.8) v mt my rada pht hin c mt UFO (0.6).
Nh gii thiu s qua chng VI, h chuyn gia MYCIN c pht trin ti i
hc Stanford vo thp nin 1970 bi Feigenbaum, Buchanan and Ted Shortliffe (mt
bc s).
Cc vn trong lnh vc y khoa thng phi suy lun vi cc thng tin khng y ,
m h, khng chc chn. i ph vi kh khn ny, MYCIN s dng l thuyt chc
chn Stanford lm nn tng cho suy lun ca h. V vy, mi d liu, mi lut trong
MYCIN u c mt h s chc chn CF i km
129/197
V d lut 50 ca MYCIN c dng:
(b) the site of the culture is one of the serile sites, and
C s lut ca MYCIN c khong 450 lut c vit bng ngn ng LISP. ng c suy
din ca MYCIN c ci t vi k thut suy lun hng t mc tiu (goal-driven), n
tm kim gn nh l vt cn chn ra mc tiu c ch s CF cao nht lm kt lun cui
cng ca h thng.
N gm cc lut sau:
S dng MINI-MYCIN chn on tnh trng chn ca Minh, bit rng: chn ca
Minh ang b au (1.0). Khi ti kim tra n, thy n sng ty (0.6) and hi (0.1). Ti
khng c nhit k nhng ti ngh anh ta c b st (0.4). Ti bit Minh l mt vn ng
vin marathon, cc khp ca anh ta thng xuyn lm vic qu ti (1.0). Minh c th di
chuyn chn ca anh y.
130/197
Hy v th And/Or minh ha cho qu trnh suy lun i n kt lun ca MINI-
MYCIN.
Gii:
Cu hi :
131/197
* Mt s nhn xt v cc lut ca MYCIN:
132/197
L thuyt chc chn c th b nh gi nh l mt gii php qu tnh th (ad hoc). Mc
d n c nh ngha dng i s hnh thc, nhng ngha ca cc o chc chn
khng c nn tng cht ch nh l thuyt xc sut hnh thc. Tuy nhin, l thuyt chc
chn khng c gng to ra mt kiu i s dnh cho suy lun chnh xc. ng hn n
l s bi trn cho php h chuyn gia kt hp nhng nim tin khi n suy lun vn .
Mc d CF c s dng duy tr chng trnh chy v thu thp thng tin, sc mnh
ca chng trnh ch yu vn ph thuc vo cht lng ca cc lut.
133/197
SUY LUN VI CC TP M (fUZZY LOGIC)
SUY LUN VI CC TP M (fUZZY LOGIC)
Logic truyn thng ch quan tm n 2 gi tr tuyt i (ng hoc sai). Logic truyn
thng lun tun theo 2 gi thuyt. Mt l tnh thnh vin ca tp hp: Vi mt phn t
v mt tp hp bt k, th phn t hoc l thuc tp hp , hoc thuc phn b ca tp
. Gi thit th hai l nh lut loi tr trung gian, khng nh mt phn t khng th
va thuc mt tp hp va thuc phn b ca n.
T hnh v ta thy logic gin khng th hin c s khc bit gia cc thnh vin trong
cng mt tp hp. Gia hai nhit 45 v 55 C, logic ny khng th hin c nhit
no nng hn nhit no.
John th kh cao => nh vy John c thuc tp hp nhng ngi cao hay khng?
V vy, logic truyn thng khng th h tr cho nhng suy lun trn nhng thng tin
mang tnh m h, thiu chnh xc nh vy.
134/197
Khi nim Logic m:
L thuyt ca Zadeh biu din tnh m hay tnh thiu chnh xc trong cc pht biu (nh
mc trn) theo cch nh lng bng cch a ra mt hm t cch thnh vin tp hp
(set membership function) nhn gi tr thc gia 0 v 1.
Khi nim v tp m:
T hnh 7.5, ta thy nhng ngi n ng cao 4 th hon ton thuc v tp m Thp.
Cn nhng ngi n ng c chiu cao 48 th va thuc tp m Thp, va thuc
tp m Trung bnh. Cn nhng ngi n ng c chiu cao 61 th ch thuc tp m
Cao vi m <1.
135/197
Tnh cht:
Cu hi :
136/197
1. Tm 23 tui
2. Cm 35 tui
A?B
137/197
Khi nim: Hp ca hai tp m (A?B) th hin mc mt phn t thuc v mt trong
hai tp l bao nhiu.
Th d 7.10 :
A?B
138/197
Th d 7.11 :
139/197
Nhn xt: Logic m khng tun theo cc lut v tnh b ca logic truyn thng: M?A
A(x) ? 1 v M?A A(x) ? 0
Lut m
Mt lut m l mt biu thc if- then c pht biu dng ngn ng t nhin th hin
s ph thuc nhn qu gia cc bin.
140/197
IF st cao THEN liu lng asperine cao
IF st rt cao THEN liu lng asperine cao nht
Gii:
141/197
Kt hp cc gi tr m ny li ta c vng c t mu sau y:
Bi tp chng VII
Kt qu c gi l sai dng tnh khi xt nghim cho kt qu dng tnh trong khi
ngi thc s khng b nhim HIV
142/197
Kt qu c gi l sai m tnh khi xt nghim cho kt qu m tnh trong khi ngi
thc s c nhim HIV
MINI-MINI-MYCIN l mt h chuyn gia chuyn phn bit bnh d ng, si, hoc st
vng da. N bao gm cc lut sau:
S dng cc d liu sau: John cm thy kh chu (0.1). C nhng chm trn khp
ngi (0.8). Ti khng c nhit k nhng ti ngh anh ta b st (0.5). Ti bit John va
i du lch nc ngoi v (1.0). Mt anh ta c v vng (0.4).
Hy cho bit cc pht biu sau y thuc loi khng chc chn, m, c hai hay khng
c loi no:
143/197
CC CH NNG CAO
Gii thiu
GII THIU:
Trc khi i vo phng php chng minh hp gii, chng ta s xem mt v d s dng
Logic V T biu din tri thc v s dng php dn xut chng II chng minh.
Th d 8.1: Xt v d vi tp hp cc cu nh sau:
144/197
All Pompeians were Romans.
Caesar was a ruler.
All Romans were either loyal to Caesar or hated him.
Everyone is loyal to someone.
People only try to assasinate rulers they are not loyal to.
Marcus tried to assasinate Caesar.
Cc cu trn c th c biu din di dng cc cu hay cng thc dng chun (wff)
trong ngn ng Php tnh v t nh sau:
chng minh mc tiu trn, chng ta s dng lut suy din bin i thnh mc tiu
mi (hay nhiu mc tiu con mi), v c tip tc cho n khi khng cn mc tiu no
cha tha mn.
145/197
n y ta gp phi mt vn l mc d chng ta bit Marcus l mt ngi n ng
(man), chng ta khng c cch no kt lun Marcus l mt ngi (person). V vy, ta
phi thm vo c s tri thc mt cu nh sau:
T nhng nhn xt ny cho thy vic xy dng mt chng trnh c th chng minh
c nh con ngi l khng d dng cht no. V vy, ta cn mt phng php chng
minh n gin hn. V Hp Gii (resolution) ra i nh l mt cng c chng minh
hin i v mnh m hn cho ngnh suy lun t ng. S n gin trong php chng
minh ca hp gii xut pht t nguyn nhn: Thay v suy lun trn cc cu v t, hp
gii thao tc trn cc cu c chuyn thnh mt dng chun trc khi bt u qu
trnh chng minh lm gim tnh phc tp ca vn . Phn cn li ca chng ny s
gii thiu v th tc Hp gii ny.
146/197
NHN XT V PHNG PHP HP GII
NHN XT V PHNG PHP HP GII:
Trong qu trnh t duy, thng thng con ngi khng s dng chin lc suy
din ny. V vy mt ngi kh c th giao tip vi chng trnh chng minh
s dng phng php hp gii, c th cho n mt li khuyn hay nhn li
khuyn t n. Vic chng minh cc vn kh vn cn l mt iu kh khn
i vi my tnh, v vy v mt thc t, nu con ngi v my tnh c th tng
tc vi nhau cng l iu rt quan trng .
Trong khi chuyn cc cu v dng mnh , chng ta nh mt cc thng tin
kinh nghim c gi tr cha trong cc cu ban u.
147/197
Th tc hp gii l mt qu trnh lp n gin. mi ln lp, ta tm hai mnh
c cha hai bin mnh b nhau hp gii v cho ra mnh mi. Qu
trnh ny c tip tc cho n khi ta c mt mnh rng.
Trong logic v t, nu bin mnh c i s l bin, th mun bit hai bin
mnh c b nhau hay khng ta phi i snh chng theo gii thut ng nht
hc chng 2. Sau khi hp gii chng, ta phi gi li tp php th tr ra bi
gii thut ng nht ny.
Hp gii c th pht hin trng hp khng tn ti s mu thun, khi mt
mnh kt qu s xut hin lp li.
h tr tt hn cho qu trnh chng minh, hp gii c th s dng hm tnh
ton, v t tnh ton hay mi quan h bng.
C th s dng hp gii cho cc bi ton dng tr li cu hi bng cch s
dng thm biu thc ph hay biu thc cm.
Bi tp chng VIII
148/197
Hy chng minh g ng bng th tc hp gii.
149/197
HC MY (MACHINE LEARNING)
Gii thiu
GII THIU:
nh ngha hc
150/197
ha c mt cch ng n nhng v d cha tng gp trong lnh vc . y chnh
l bi ton quy np (induction), v n chnh l trung tm ca vic hc. Trong hu ht
cc bi ton hc, d liu luyn tp sn c thng khng m bo a ra c mt
khi qut ha ti u, cho d CTH s dng gii thut no. V vy, cc gii thut hc phi
khi qut ha theo phng php heuristic, ngha l chng s chn mt s kha cnh no
m theo kinh nghim l cho hiu qu trong tng lai khi qut. Cc tiu chun la
chn ny gi l thin lch quy np (inductive bias).
Cc tip cn hc:
C ba tip cn hc: tip cn k hiu (symbol-based learning), tip cn mng neuron hay
kt ni (neural or connectionist networks) v tip cn ni tri (emergent) hay di truyn
v tin ha (genetic and evolutionary learning).
151/197
TIP CN K HIU: gII THUT QUY NP CY
QUYT NH ID3
TIP CN K HIU: gII THUT QUY NP CY QUYT NH ID3
Gii thiu
Gii thut quy np cy ID3 (gi tt l ID3) l mt gii thut hc n gin nhng t ra
thnh cng trong nhiu lnh vc. ID3 l mt gii thut hay v cch biu din tri thc hc
c ca n, tip cn ca n trong vic qun l tnh phc tp, heuristic ca n dng cho
vic chn la cc khi nim ng vin, v tim nng ca n i vi vic x l d liu
nhiu.
ID3 biu din cc khi nim (concept) dng cc cy quyt nh (decision tree). Biu
din ny cho php chng ta xc nh phn loi ca mt i tng bng cch kim tra
cc gi tr ca n trn mt s thuc tnh no .
152/197
Bng 9.1 - Tp d liu rn luyn cho khi nim C i chi tennis khng?
153/197
Hnh 9.1 - Cy quyt nh cho khi nim C i chi tennis khng?
Cc nt trong cy quyt nh biu din cho mt s kim tra trn mt thuc tnh no ,
mi gi tr c th c ca thuc tnh tng ng vi mt nhnh ca cy. Cc nt l th
hin s phn loi ca cc v d thuc nhnh , hay chnh l gi tr ca thuc tnh phn
loi.
154/197
Gii thut ID3 xy dng cy quyt nh t trnxung
begin
155/197
if mi v d trong tp_v_d u nm trong cng mt lp then
return mt nt l c gn nhn bi lp
else begin
xa P ra khi tp_thuc_tnh;
vi mi gi tr V ca P
begin
to mt nhnh ca cy gn nhn V;
end
end
end
ID3 p dng hm induce_tree mt cch quy cho tng phn vng. V d, phn vng
ca nhnh m u c cc v d ton dng, hay thuc lp C, nn ID3 to mt nt l
vi nhn l lp C. Cn phn vng ca hai nhnh cn li va c v d m, va c v
d dng. Nn tip tc chn thuc tnh m lm trc nghim cho nhnh Nng,
v thuc tnh Gi cho nhnh Ma, v cc v d trong cc phn vng con ca cc nhnh
cy ny u thuc cng mt lp, nn gii thut ID3 kt thc v ta c c cy Q nh
hnh 9.3.
156/197
Hnh 9.3 - Cy quyt nh xy dng xong.
157/197
T cc nhn xt ny, ta thy rng c mt cy Q n gin, hay mt cy c chiu cao
l thp, ta nn chn mt thuc tnh sao cho to ra cng nhiu cc phn vng ch cha cc
v d thuc cng mt lp cng tt. Mt phn vng ch c v d thuc cng mt lp, ta
ni phn vng c tnh thun nht. Vy, chn thuc tnh kim tra c th gim thiu
chiu su ca cy Q, ta cn mt php o o tnh thun nht ca cc phn vng, v
chn thuc tnh kim tra to ra cng nhiu phn vng thun nht cng tt. ID3 s dng
l thuyt thng tin thc hin iu ny.
Quinlan (1983) l ngi u tin xut vic s dng l thuyt thng tin to ra cc
cy quyt nh v cng trnh ca ng l c s cho phn trnh by y. L thuyt thng
tin ca Shannon (1948) cung cp khi nim entropy o tnh thun nht (hay ngc
li l pha trn) ca mt tp hp. Mt tp hp l thun nht nu nh tt c cc phn t
ca tp hp u thuc cng mt loi, v khi ta ni tp hp ny c pha trn l thp
nht. Trong trng hp ca tp v d, th tp v d l thun nht nu nh tt c cc v d
u c cng gi tr phn loi.
158/197
0 < Entropy(S) < 1 ? tp v d S c s lng v d thuc cc loi khc nhau l khng
bng nhau.
Cho trc:
Entropy(S) = ci = 1 pilog2pi
159/197
Mt cch chnh xc hn, Gain(S,A) ca thuc tnh A, trn tp S, c nh ngha nh
sau:
Sv
Gain(S,A) = Entropy(S) v Values(A) S Entropy(Sv)
Cu hi :
n gin nht cho bi ton phn loi xem ta c i chi tennis t tp d liu rn luyn
Cng nh cc phng php hc quy np khc, ID3 cng tm kim trong mt khng gian
cc gi thuyt mt gi thuyt ph hp vi tp d liu rn luyn. Khng gian gi thuyt
m ID3 tm kim l mt tp hp cc cy quyt nh c th c. ID3 thc hin mt php
tm kim t n gin n phc tp, theo gii thut leo-ni (hill climbing), bt u t cy
rng, sau dn dn xem xt cc gi thuyt phc tp hn m c th phn loi ng cc
v d rn luyn. Hm nh gi c dng hng dn tm kim leo ni y l php
o lng thng tin thu c.
160/197
T cch nhn ID3 nh l mt gii thut tm kim trong khng gian cc gi thuyt, ta c
mt s nhn xt nh sau:
161/197
trn cc v d ca tp ny. Tp d liu ny gi l tp kim tra (validation set). Thng
thng, tp d liu sn c s c chia thnh hai tp: tp rn luyn thng chim 2/3 s
v d v tp kim tra chim 1/3.
Chuyn cy v cc lut
Thng thng, cy quyt nh s c chuyn v dng cc lut thun tin cho vic
ci t v s dng. V d cy quyt nh cho tp d liu rn luyn trong bng 9.1 c th
c chuyn thnh mt s lut nh sau :
162/197
Tuy nhin, khc vi mt s gii thut khc cng thuc tip cn ny, ID3 s dng cc v
d rn luyn dng xc sut nn n c u im l t b nh hng bi mt vi d liu
nhiu. V vy, tp d liu rn luyn y c th cha li hoc c th thiu mt vi gi
tr mt s thuc tnh no . Mt gii php thng c p dng i vi cc d liu
b thiu l s dng lut a s, chng trnh tin x l d liu s in vo cc v tr cn
trng gi tr c tn s xut hin cao nht ca thuc tnh .
163/197
TIP CN KT NI: MNG NEURON
TIP CN KT NI: MNG NEURON
Gii thiu
Cc gii thut v kin trc dng ci t mng neuron thng c hun luyn
(trained) hay to iu kin (conditioned) ch khng c lp trnh mt cch tng tn.
V y chnh l sc mnh ch yu ca tip cn ny.
164/197
Bi ton phn loi (classification): quyt nh mt gi tr a vo thuc loi
hay nhm no,
Bi ton nhn dng mu (pattern recognition): nhn dng cu trc trong cc d
liu c th l b nhiu.
Bi ton d on (prediction): chng hn nh nhn dng bnh t cc triu
chng, nhn dng tc nhn t cc hiu ng,
Bi ton ti u (optimization): tm mt t chc rng buc tt nht
Bi ton lc nhiu (Noise filtering): hay phn bit cc tn hiu vi nn, tm ra
cc thnh phn khng quan trng trong mt tn hiu.
C bn v mng kt ni:
Mt neuron nhn to
165/197
Mt mc kch hot (activation level) hay hm kch hot wixi. Mc kch hot
ca mt neuron c xc nh bi sc mnh tch ly t cc tn hiu u vo
ca n ni m mi tn hiu u vo c t l li bng trng s kt ni wi
u vo . V vy, mc kch hat c tnh ton bng cch ly tng cc gi tr
u vo sau khi c t l ha, wixi.
Mt hm ngng (threshold function), f. Hm ny tnh kt qu u ra ca
neuron bng cch xc nh xem mc kch hot nm di hay trn mt gi tr
ngng l t hay nhiu. Hm ngng ny c khuynh hng to ra trng thi tt/
m ca cc neuron.
166/197
McCulloch-Pitts cho thy cc neuron ny c th c xy dng tnh ton bt c hm
logic no, chng minh rng cc h thng gm cc neuron ny cung cp mt m hnh
tnh ton y .
Hnh 9.8 minh ha cc neuron McCulloch-Pitts dng tnh hm logic and v or.
167/197
Mc d McCulloch-Pitts chng minh cho sc mnh ca tnh ton neural, nhng sc hp
dn ca tip cn ny ch thc s bt u khi cc gii thut hc thc t bt u pht trin.
Phin bn u tin ca mng neuron c km gii thut hc c Frank Rosenblatt a
ra vo cui thp nin 1950, c tn gi l perceptron.
Hc perceptron
Perceptron l mng neuron n tng. Cch lan truyn tn hiu ca perceptron tng t
vi neuron McCulloch-Pitts. Cc gi tr u vo v cc mc kch hot ca perceptron
l -1 hoc 1; trng s l cc s thc. Mc kch hot c xc nh qua tng tngwixi.
Perceptron s dng mt hm ngng gii hn cng, khi mt kch hot nm bn trn
ngng, hm s cho kt qu l 1, v -1 nu ngc li. Cho trc cc gi tr u vo xi,
cc trng s wi, v mt ngng, t, hm ngng f ca perceptron s tr v:
168/197
Nu gi tr u ra thc l 1 v -1 l gi tr mong mun, th gim trng s ca
ng th i -2cxi
Hnh trn a ra mt ci nhn khi qut v bi ton phn loi. D liu th t mt khng
gian cc im c th c sau khi qua b chuyn i (transducer) s c chn v chuyn
i thnh mt khng gian cc d liu hay mu mi. Trong khng gian mu mi ny, b
trch lc c trng (feature extractor) s chn ra cc c trng ca d liu, v cui cng,
d liu th hin qua cc c trng s c a vo my phn loi (classifier) cho ra
kt qu lp phn loi (class) ca d liu .
Trong dy chuyn ny, mng perceptron ni ring v mng neuron ni chung ng vai
tr nh mt my phn loi.
169/197
Mt d liu u vo s c biu din nh mt vect gm n thnh phn (th hin cho
n c trng) x1, x2, , xn. Cc d liu ny c th thuc 1 trong m lp class1, class2,
classm. My phn loi s c nhim v xc nh xem d liu u vo thuc v lp no.
V d perceptron
Hnh 9.11- Mng perceptron cho v d ca bng 9.3.Tn hiu u vo: 2 tham s x1 v
x2, cng vi mt u vo thin lch (bias) lun c gi tr 1.
Mc kch hot:
170/197
net = w1x1 + w2x2 + w3
Tn hiu thin lch phc v cho vic chuyn dch hm ngng trn trc tung. Phm vi
ca chuyn dch ny s c hc bng cch iu chnh trng s w3 trong khi hun luyn
mng.
n v d th 2:
trong : c l hng s hc
171/197
t l thi im
By gi chng ta xt v d th 3:
C tip tc nh th, sau 10 ln lp, ng phn cch tuyn tnh nh trong hnh 9.10
xut hin. Sau khi lp li vic hun luyn perceptron trn tp d liu cho, khong
500 ln lp tng cng, vect trng s hi t v gi tr [-1.3, -1.1, 10.9]. V y chnh l
cc h s ca phng trnh ng phn cch tuyn tnh trong hnh 9.10:
Ban u, mng perceptron c cho n mt cch nhit tnh. Tuy nhin, Nils Nilsson
(1965) v nhng ngi khc phn tch nhng gii hn ca m hnh perceptron. H
chng minh rng perceptron khng th gii quyt mt lp cc bi ton kh, c th l cc
bi ton m cc im d liu khng th tch ri tuyn tnh. Mt v d cho bi ton phn
loi khng tuyn tnh l php ton ex-or. Ex-or c bng chn l nh sau:
172/197
T th hnh 9.12, ta thy khng th tm c bt c mt ng thng no c th
tch ri cc im d liu ca lp 0: {(0,0), (1,1)} ra khi cc im d liu ca lp 1:
{(0,1),(1,0)}.
Lut Delta
Mt cch d dng tng qut ha mng perceptron l thay hm ngng gii hn cng
bng mt hm kch hot kiu khc. Chng hn nh, hm kch hot lin tc ( c kh
nng ly vi phn) to iu kin cho cc gii thut hc phc tp hn.
173/197
Hnh 9.13 - Cc hm ngng.
174/197
s dng lut delta, mng phi s dng mootj hm ngng lin tc c th ly vi
phn. Hm logistic trnh by bn trn c c tnh cht ny. Khi cng thc hc
theo lut delta cho vic iu chnh trng s u vo th j ca nt th i l:
T cng thc ny cho thy, cng thc iu chnh trng s ny ch c th p dng cho
cc nt ca mng perceptron n tng, v ti ta mi c cc gi tr u ra mong mun
di.
Nh phn tch trn, ta thy cc mng perceptron n tng c kh nng gii hn,
chng khng th phn loi c cc bi ton khng tch ri tuyn tnh. Trong phn tip
theo, chng ta s thy rng cc mng a tng c th gii quyt c cc bi ton ny.
175/197
Cc neuron trong mt mng a tng (xem hnh 9.14) c kt ni vi nhau theo tng
lp, trong cc neuron tng k s truyn kch hot ca chng ch cho cc neuron
tng k+1. X l tn hiu a tng c ngha l cc li nm su bn trong mng c th lan
ra v pht trin mt cch phc tp thng qua cc tng lin tip. V vy, vic phn tch
nguyn nhn gy ra li tng ra (output layer) l rt phc tp. Gii thut hc lan truyn
ngc s cung cp mt phng php iu chnh trng s trong trng hp ny.
Gii thut lan truyn ngc bt u ti tng ra v truyn cc li ngc v xuyn qua cc
tng n (nh hnh 9.14).
176/197
j chy trn cc nt ca tng k tip m ti nt i truyn cc u ra ca n.
V d 1: Mng NetTalk
Mng NETtalk l mt v d hay cho vic s dng gii php mng neuron gii quyt
mt vn hc kh. NETtalk hc c c vn bn ting Anh. y l mt nhim v
kh khn i vi tip cn hc da trn k hiu, v pht m trong ting Anh mang tnh
bt quy tc. Mc d c cc chng trnh da trn lut (rule-based) c vit gii
quyt vn ny, nhng chng u phc tp v thc hin cha hon ho.
Hnh 9.15 minh ha kin trc ca mng NETtalk. Mng gm c 3 tng neuron. Cc
neuron u vo tng ng vi ca s 7 k t ca vn bn. Mi v tr trong ca s c
biu din bi 29 neuron u vo, 26 neurons cho 26 k t alphabet, v 3 neurons cho
du v khong trng. K t mi v tr trong ca s s kch hot neuron tng ng.
Cc neuron u ra m ha m s dng 21 c im khc nhau ca cch pht m ca con
ngi. 5 neurons cn li m ha du nhn v gii hn m tit. NETtalk c 80 neuron
tng n, 26 gi tr u ra v 18.629 kt ni.
177/197
Kt qu ca NETtalk l c th pht m ng 60% sau khi rn luyn vi mt tp d liu
rn luyn gm 500 v d v lp li 100 lt.
V d 2: Exclusiveor
Mt v d khc cho mng a tng l dng gii quyt bi ton Ex-or m mng n
tng khng th phn loi c.
Tht ra, mng neuron trong hnh 9.16 khng phi l mt mng duy nht c th gii quyt
bi ton ny.
Hnh 9.16 - Mt mng lan truyn ngc dng gii quyt bi ton exclusive-or.
178/197
Mng ny c rn luyn vi 4 v d: (0,0) 0; (1,0) 1; (0,1) 1; (1,1) 0
Vi gi tr u vo l (0,0), gi tr u ra ca nt n s l:
Kt qu tr v ca nt u ra cho (0,0) s l:
Nh vy, ta thy rng mng lan truyn ngc phn loi c cc im d liu khng
tuyn tnh.
179/197
TIP CN X HI V NI TRI: GII THUT DI
TRUYN (GENETIC ALGORITHM - GA)
TIP CN X HI V NI TRI: GII THUT DI TRUYN
(GENETIC ALGORITHM - GA)
Gii thiu
Cng nh cc mng neuron, cc thut ton di truyn cng da trn mt n d sinh hc:
Cc thut ton ny xem vic hc nh l s cnh tranh trong mt qun th gm cc li
gii ng vin ang tin ha ca bi ton. Mt hm thch nghi (fitness function) s nh
gi mi li gii quyt nh liu n c ng gp cho th h cc li gii k tip hay
khng. Sau , thng qua cc php ton tng t vi bin i gene trong sinh sn hu
tnh, gii thut s to ra mt qun th cc li gii ng vin mi.
Gii thut
Hnh 9.17 m t gii thut di truyn tng qut. Ty theo tng bi ton m nh thit k
gii thut s phi m t chi tit hn v:
180/197
Phng php biu din mt c th trong qun th cc li gii ng vin ca bi
ton, hay ni khc hn l hnh thc biu din mt li gii tim nng ca bi
ton. Khng phi li gii ca mi bi ton u c th c m ha mt cch d
dng v t nhin di dng biu din mc bit nh trong bi ton tha mn CNF
di y.
ln ca qun th l s lng ng vin c trong qun th. Thng thng cc
ng vin ca qun th ban u c chn mt cch ngu nhin. ln ca
qun th l khng i qua cc th h, v vy, s c mt qu trnh chn lc v
loi b mt s li gii ng vin c thch nghi thp.
iu kin dng ca vng lp: c th l chng trnh t ti mt s ln lp nht
nh no , hay t ti trung bnh tt no ca qun th,
Hm nh gi (fitness function): Dng nh gi mt ng vin c tt hay
khng. Mt ng vin cng tt ngha l thch nghi ca n cng cao v tin
n tr thnh li gii ng ca bi ton. Vic thit k mt hm nh gi tt l
rt quan trng trong thut ton di truyn. Mt hm nh gi khng chnh xc c
th lm mt i cc ng vin tt trong qun th.
Chn la bao nhiu phn trm li gii tt gi li? Hay chn bao nhiu li
gii ng vin kt hp vi nhau v sinh ra li gii con?
Phng php to thnh vin mi t thnh vin hin c, cn gi l ton t di
truyn (genetic operators): Cc ton t di truyn ph bin l
Lai ghp (cross-over): Ton t lai ghp ly hai li gii ng vin v chia
tng li gii ra thnh hai phn, sau trao i cc phn vi nhau to
ra ng vin mi. V d xem hnh 9.18.
t bin (mutation): t bin ly mt ng vin n l v thay i mt
cch ngu nhin mt kha cnh no ca n. V d xem hnh 9.18.
thch nghi(fitness)
181/197
Trong v d minh ha bng hnh 9.18, ta thy ti th h th n ta c mt li gii c
thch nghi rt thp (2), v v vy, n khng c s dng trong qu trnh ti sn xut.
Thay vo , li gii c thch nghi cao nht (13) s c nhn i v a vo qu
trnh ti sn xut.
Mt ton t di truyn tt ng mt vai tr quan trng trong thut ton di truyn. Ton
t di truyn phi bo ton nhng mi quan h ct yu trong qun th; v d, s c mt
v s duy nht ca tt c cc thnh ph trong hnh trnh ca ngi bn hng trong bi
ton ngi i bn hng.
(1-3)
Tha mn CNF c ngha rng chng ta phi tm ra mt php gn true hoc false (1 hoc
0) cho mi bin mnh a, b, c, d, e, f sao cho biu thc CNF c gi tr l TRUE.
Mt cch biu din t nhin cho li gii ca bi ton ny l mt dy su bit, mi bit theo
th t a, b, c, d, e, f biu din true (1) hoc false (0) cho mi bin mnh . Nh vy
mu bit:
182/197
101010
Chng ta mun rng cc ton t di truyn sinh ra cc th h li gii sao cho biu thc
CNF mang tr true, v vy mi ton t phi sinh ra mt mu 6-bit ca php gn true cho
biu thc. Cch biu din li gii di dng mt mu cc bit nh trn mang li cho ta
rt mt iu rt thun li l bt k ton t di truyn no (lai ghp, t bin, o ngc,
hay trao i) u to ra mt mu bit mi l mt li gii kh d hp l.
Vic chn la mt hm thch nghi cho qun th cc chui bit ny khng phi hon ton
d dng. Thot nhn chui bit, ta kh c th xc nh mt hm thch nghi nh gi
c cht lng ca n nh th no, ngha l kh on c tt ca n so vi p n
ng. p n ng y chnh l chui bit sao cho biu thc CNF c gi tr true.
Tuy nhin c mt s cch khc. Nu ta ch n biu thc CNF (1-3), th ta thy rng
n c to thnh t hi ca 5 mnh . Do chng ta c th thit lp mt h phn
hng cho php chng ta sp hng cc li gii (mu bit) tim nng trong khong gi tr t
0 n 5, ty thuc vo s mnh m mu tha mn. Do mu:
1 1 0 0 1 0 c thch nghi l 1
0 1 0 0 1 0 c thch nghi l 2
0 1 0 0 1 1 c thch nghi l 3
183/197
nhng kt qu tt. Gii thut di truyn chnh l mt gii php cho la chn th
hai.
bi ton ny, dng mu bit biu din cho li gii ca bi ton khng phi l mt
cch hay. Chng hn, ta c chn thnh ph cn gh thm 1, 2, 9, ta xem mi thnh ph
nh mt mu 4 bit 0001, 0010, 1001. Khi mt li gii kh d s c hnh thc nh
sau:
Mt cch tip cn khc l s b qua biu din dng mu bit v t cho mi thnh ph
mt tn theo bng ch ci hoc s, v d 1, 2, 9; xem ng i qua cc thnh ph l
mt s sp th t ca chn k s ny, v sau chn ton t di truyn thch hp to
ra cc ng i mi. y ta thy php trao i (exchange) ngu nhin hai thnh ph
trong ng i c th s dng c, cn php ton lai ghp (crossover) th khng. Vic
trao i cc on ca mt ng i vi nhng on khc ca cng ng i , hoc
bt c ton t no sp xp li cc ch ci ca ng i y (m khng xa b, thm,
hay nhn i bt c thnh ph no) u c th s dng c. Tuy nhin, nhng phng
php ny gy kh khn cho vic a vo th h con chu nhng thnh phn tt hn
ca cc mu trong cc ng i qua ca cc thnh ph ca hai cha m khc nhau.
p1 = (1 9 2 | 4 6 5 7 | 8 3)
p2 = (4 5 9 | 1 8 7 6 | 2 3)
184/197
Hai mu con c1 v c2 s c sinh ra theo cch sau. u tin, cc on gia hai im
ct s c chp vo cc mu con:
c1 = (x x x | 4 6 5 7 | x x)
c2 = (x x x | 1 8 7 6 | x x)
Ngoi ton t lai ghp th t trn, cn c rt nhiu ton t lai ghp v t bin khc
c a ra gii quyt bi ton ny. Bng 9.5 lit k cc ton t lai ghp, bng 9.6
lit k cc ton t t bin.
Nm Tc gi
185/197
Heuristic Crossover (HEU) (1987) Grefenstette
Bng 9.5 - Danh sch cc ton t lai ghp cho bi ton TSP.
nh gi gii thut
Mt sc mnh quan trng ca thut ton di truyn l bn cht song song trong tm kim
ca n. Cc thut ton ny thc hin mt dng mnh ca leo ni (hill climbing) trong
duy tr nhiu li gii (trong qun th cc li gii), loi b nhng li gii khng c
trin vng, v nng cao cht lng ca nhng li gii tt. Hnh 9.19 phng theo Holland
186/197
(1986), cho thy nhiu li gii hi t v cc im ti u trong khng gian tm kim.
Trong hnh ny, trc honh biu din cc im c th c trong khng gian li gii, trong
khi trc tung phn nh cht lng ca nhng li gii . Cc im chm nm trn cung
l cc thnh vin ca qun th hin ti. Khi u, nhng li gii c ri trong khng
gian nhng li gii c th c. Sau mt vi th h, chng c khuynh hng cm li xung
quanh nhng vng c cht lng li gii cao hn.
Hnh 9.19- Cc thut ton di truyn c xem l leo ni song song (theo Holland
1986)Tuy nhin, vi sc mnh nh vy, gii thut genetic cng khng th p dng cho
tt c cc bi ton c th c. V nh ta thy qua hai v d trn, li gii ca bi ton phi
c biu din di mt dng mu thch hp cho cc ton t di truyn hot ng.
Trong thc t c nhiu bi ton khng th lm c iu ny. V vy, khi nghin cu
v gii thut ny, c rt nhiu cu hi c a ra nhm hiu r hn na v bn
cht hot ng ca n:
187/197
TNG KT CHNG IX
Bi tp chng IX
188/197
(A1, A2, hay A3) l thuc tnh tt nht hi u tin nhm to ra mt cy quyt nh
n gin nht. (Lu : phi trnh by cc tnh ton entropy v gain i n kt lun).
189/197
TI LIU THAM KHO
TI LIU THAM KHO
SCH
Bi Xun Toi, Trng Gia Vit (Bin dch) Tr tu nhn to Cc cu trc v chin
lc gii quyt vn - NXB Thng k, 2000
Judea Pearl Heuristics Intelligent Search Strategies for Computer Problem Solving
Addison-Wesley Publishing company, 1984
Nguyn Trung Tun Tr tu nhn to (ti liu dng cho sinh vin, k s, c nhn
ngnh CNTT) - NXB Gio dc, 1998
TRANG WEB
http://en.wikipedia.org/wiki/Artificial_intelligence
190/197
Artificial Intelligence: A Modern Approach (Second Edition) by Stuart
Russell and Peter Norvig : Introduction on AI
http://aima.cs.berkeley.edu/
Heuristic search
http://www.macs.hw.ac.uk/~alison/ai3notes/subsection2_6_2_3.html
Blackboard Architecture
http://www.nb.net/~javadoug/bb.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/Expert_system
H chuyn gia
http://www.macs.hw.ac.uk/~alison/ai3notes/chapter2_5.html
http://www.cs.cf.ac.uk/Dave/AI1/mycin.html
Fuzzy Logic
191/197
Tham gia ng gp
Ti liu: Tr tu nhn to
Bin tp bi: Trn Ngn Bnh
URL: http://voer.edu.vn/c/764b3239
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Li ni u
Cc tc gi: Huynh Tram Vo
URL: http://www.voer.edu.vn/m/9091b0ec
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
192/197
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: M U
Cc tc gi: Huynh Tram Vo
URL: http://www.voer.edu.vn/m/70515552
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: DNG KHNG GIAN TRNG THI BIU DIN QU TRNH SUY
LUN BNG PHP TNH V T
Cc tc gi: Huynh Tram Vo
URL: http://www.voer.edu.vn/m/5e57f683
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: M U
Cc tc gi: Huynh Tram Vo
URL: http://www.voer.edu.vn/m/2ab0f63d
193/197
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
194/197
Module: H chuyn gia DA trn LUT (RULEBASED ES)
Cc tc gi: Huynh Tram Vo
URL: http://www.voer.edu.vn/m/cb7ee57c
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
195/197
Cc tc gi: Huynh Tram Vo
URL: http://www.voer.edu.vn/m/0ed5547f
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
196/197
Chng trnh Th vin Hc liu M Vit Nam
Chng trnh Th vin Hc liu M Vit Nam (Vietnam Open Educational Resources
VOER) c h tr bi Qu Vit Nam. Mc tiu ca chng trnh l xy dng kho
Ti nguyn gio dc M min ph ca ngi Vit v cho ngi Vit, c ni dung phong
ph. Cc ni dung u tun th Giy php Creative Commons Attribution (CC-by) 4.0
do cc ni dung u c th c s dng, ti s dng v truy nhp min ph trc
ht trong trong mi trng ging dy, hc tp v nghin cu sau cho ton x hi.
Hanoi Spring l mt nn tng cng ngh tin tin c thit k cho php cng chng d
dng chia s ti liu ging dy, hc tp cng nh ch ng pht trin chng trnh ging
dy da trn khi nim v hc liu m (OCW) v ti nguyn gio dc m (OER) . Khi
nim chia s tri thc c tnh cch mng c khi xng v pht trin tin phong
bi i hc MIT v i hc Rice Hoa K trong vng mt thp k qua. K t , phong
tro Ti nguyn Gio dc M pht trin nhanh chng, c UNESCO h tr v c
chp nhn nh mt chng trnh chnh thc nhiu nc trn th gii.
197/197