Vrlo vjerovatno ne postoji pratilac ili pratiteljka ovog portala stariji od 35 godina, a da

se ne sjea vozila Zastava 101, nekada legendarno nazvanog STOJADIN.

Ovaj automobil je obiljeio jednu epohu jedne drave, i nikoga nije ostavljao
ravnodunim od onih koji su ovo vozilo smatrali lanom porodice kome se pridavala
posebna panja do onih vozaa koji su smatrali da je ovo najgore vozilo na svijetu.

Kako je nastala Zastava 101?

Istorija Zastave NV (Nacionalno vozilo), kako se tokom 1970. godine pisalo o Zastavi
101, zapoela je u Torinu 1967, kada je Dante iakosa u saradnji sa dizajnerskom
kuom Boano razvio ideju o hebek verziji Fiata 128, pod oznakom Fiat 128 B1. Ovaj
model je bio previe ispred svog vremena za FIAT i projekat je ostao na nivou
poetnog razvoja do posjete Zastavine delegacije na elu sa Prvoslavom Rakoviem
1969. Tako poinje stvaranje legende koja e biti kasnije nazvana Zastava 101 sa
prvim nadimkom jedinica. Kada je FIAT 128 proglaen automobilom godine, 1969,
prve informacije o novom Zastavinom vozilu, poinju da zagrijavaju jugoslovensku
javnost. Histerija je otpoela i liste ekanja su formirane. 1971. poela je predserijska
proizvodnja, a krajem 1971. I poetkom 1972. ,kada je nova fabrika u Kragujevcu
dovrena, krenula je serijska proizvodnja.

Ko je sve vozio Zastavu 101?

Od samog poetka, Zastava 101 je privukla panju javnih linosti SFRJ, tako da se
nala u vlasnitvu velikog broja glumaca i pjevaa. Poznati sportisti su takoe kupovali
Zastavu 101, a fudbalski klub Crvena Zvezda je kupovao crvene i bijele Stojadine za
svoje igrae. Oficiri JNA su takoe potovali domai proizvod i za svoj, porodini
automobil su naruivali Zastavu 101, najee u sivo-maslinastoj, vojnoj boji, koja je
kasnije uvrtena u fabriku paletu boja pod oznakom SMB.
Interesantan je podatak muzeja Istorije Jugoslavije: 1976. je pripremljen specijalan
model Zastave 101 Lux, sa bogatijom opremom i motorom od 1300 kubika, koji je
predsjednik SFRJ Josip Broz Tito lino poklonio predsjedniku SSSR-a Leonidu
Brenjevu. Leonid Brenjev je bio poznat kao ljubitelj automobila i sa zadovoljstvom
je naeg Stojadina uvrstio u svoju kolekciju.
Vrijeme povoljnih kredita je omoguilo da iako skupa, Zastava 101 bude dostupna sve
veem broju porodica. Ogranien broj vozila je bio dostupan u salonima, tako da su
formirane duge liste ekanja. Iako je bio skup automobil, sedamdesetih nije postojao
viak Zastave 101 na auto placevima. Stvoren je poseban sistem ekanja od est
mjeseci. Po isteku perioda, i izvrenoj uplati, stizao je telegram i budui vlasnici su
imali tri dana da pronau sebi vozilo u nekom od salona. Pa su poznate prie o
ekanju ispred salona u etiri ujutru i biranje automobila nou pod svjetlom baterijske
lampe. Ko nije uspio za tri dana da izabere automobil, vraao se na dno liste ekanja.
Od trenutka kada se pojavio na tritu, Stojadin je stekao titulu prestinog, modernog
automobila a poto je bio jugoslovenski proizvod domaa javnost ga je sa ponosom
posmatrala. Jugoslovenska Milicija je u to vrijeme u slubi imala jo uvijek Fie i
Tristae, patrolna vozila koja su prevaziena i u sve razvijenijem saobraaju postajala
manje praktina i podlona veem broju kvarova. Ve od 1973. poinje integracija
Zastave 101 kao slubenog vozila. Iako nije bio previe brz, Stojadin je bio startan,
upravljiv i izdrljiv, tako da nije bilo potrebno da dugo bude na probi pre nego to je
postao standardno slubeno vozilo, ofarbano u plavu boju sa natpisom Milicija,
plavom rotacijom na sredini krovnog nosaa u projekciji prednjih vrata,
karakteristinim zvunim signalom u proizvodnji elektronske industrije Rudi ajavec i
crvenom tablom sa svjetlosnim natpisom Stop Milicija postavljenom na zadnjem
kraju vozila.
Osim Milicije, Zastava 101 je ula i u vozni park Jugoslovenske Narodne Armije.
Odmah postaje i patronano vozilo zdravstvenih ustanova farbani u bijelo sa
crvenim krstom na vratima, plavom rotacijom i svjetlosnom oznakom za ambulantno
vozilo. Postaje vozilo Uprave Carina, drutvenih preduzea, servisno vozilo Auto-Moto
saveza Jugoslavije uti stojadin bez zadnjeg sjedita i mnotvo drugih.
Vrijeme u kome je nastala Zastava 101 je neko sasvim drugo za dananje pojmove
globalizacije ne razumljivo vrijeme. Tada je automobil bio dio porodice. Godinama se
tedilo za najee vozilo u Jugoslaviji, Zastavu 750 uvenog Fiu. A onda se pojavila
Zastava 101. Veina porodica ga je eljela, a veina je i mogla da podigne kredit da ga
kupi. Postepeno su se parkinzi poeli puniti Stojadinima, a dotadanji ritual pranja
auta vikendom, ispred zgrade ili na etalitima pored rijeka je postao uestaliji i
izraeniji svako je elio da se pohvali svojim Stojadinom. Pranje automobila je bila
porodina aktivnost, itava porodica je uestvovala i moemo rei da je to bio pravi
izlet kada se ak i rotilj raspaljivao. Poela je nova decenija druenja automobilista.
este su bile scene na irokim parkinzima: nekoliko Zastava 101 na malom rastojanju
oko kojih se skupilo drutvo kako bi se neto na automobilu popravilo ili unaprijedilo.
Poinje sve ee amatersko friziranje motora, doraivanje sistema za osvjetljenje,
ugraivanje svjetala za maglu, i druge opreme koja se nije mogla dobiti uz Stojadina.
U to vrijeme su auto prodavnice prodavale specijalne dijelove karakteristine samo za
jedan model automobila, ali nije uvijek sve bilo lako dostupno i na jednom mjestu.
Porodina putovanja u Trst su postajala esta jer su se na spiskovima za kupovinu
garderobe i kunih aparata sve ee nalazili dijelovi za FIAT 128, koji nisu bili
dostupni u Jugoslaviji, a koji su se mogli ugraditi na Stojadina.
Ljetovanje u Adria kamp-prikolici je bio uobiajen aranman odreenoj grupi
vozaa. Odmah su se ukazali i prvi problemi. Nepreglednost saobraaja iza prikolice je
bila najvei problem, jer mali retrovizor nije mogao da zadovolji potrebe. Sve su se
ee mogli kupiti dodatni nosai koji su se leptir-stegama privrivali za prednja
krila, a na vrhu se nalazio uveni HTD (fabrika Heroj Toza Dragovi iz Ohrida)
hromirani retrovizor. Drugi veliki problem je bila znatno poveana potronja goriva, i
tada se razmiljanja okreu prema aero- dinamici. Vozai poinju da prave prve
krovne spojlere. Zastava 101 poinje da dobija imena, tj. nadimke. Zbog loe zavrne
obrade tokom osvajanja proizvodnje, prve serije su imale dosta problema, pa je
nadimak jedinica zamijenjen eim, umadijskim imenom Stojadin (Sto jada). Ovo
ime je bilo esto u Srbiji, Hrvatskoj, BiH. U Beogradu je esto nazivan kao Kec, u
Sloveniji kao Stoenka, a u Makedoniji kao Stojda.
Sa druge strane, u odnosu na starije automobile, moderna Zastava 101 je poveala
turistiki saobraaj u zemlji, ali i prema inostranstvu jer je Stojadin sa modernim
rjeenjima na motoru bio daleko pouzdaniji automobil, pruao je i veu udobnost ali i
znaajno veu brzinu krstarenja.
Lovake prie automobilista su privlaile panju. Vozai Zastave 101 su uvijek voljeli
da se hvale kako ili brzinom veom od 160 km/h najvei broj na brzinomjeru. Sa
pojavom Zastave 101 Special, 1979. najjaeg Stojadina sa 1300ccm motorom i 73 KS
prie su postajale jo interesantnije. Pa su automobilisti poeli da odmjeravaju snage
sa znatno jaim i veim automobilima. Ovaj kultni model je bio opremljen
instrumentima sa FIATa 128 Rally, tako da je imao integrisan obrtomjer u desnom
segmentu, brzinomer je pokazivao do 180 km/h a umesto piksle je imao pokazivae
temperature motora i pritiska ulja.
Moderno doba potroake ekonomije donijelo nam je lako dostupan skoro pa bilo
koji automobil koji se pretvorio od ulinog uda u najobiniji aparat koji nas
premijeta sa jednog mjesta na drugo. Nekadanja iroka paleta jarkih, veselih i
uoljivih boja je zamenjena sa tri najee boje: bijela, crna i metalik siva, ima i drugih
nijansi ali su to uglavnom tmurne, tamne nijanse. Nekada se vozilo da bi se osjetila
avantura, uivanje, nije se mnogo urilo, a i kada se urilo, opet je doivljaj bio daleko
drugaiji. Zastava 101 je u svoje vrijeme, zaista bila dio porodice. Vlasnici su bili
svjesni vrijednosti tog automobila, ali ne samo materijalne ve one lepe, oseaja
slobode i vezanosti za mainu.