Velej Paterkul

(ca. 19. pre n.e.-posle 30. n.e.)

Roen u Eklanumu u Apuliji

Rimska istorija (Historia Romana) u 2 knjige, od najstarijeg doba
do 29. godine n.e.
Sauvani deo: od 168. godine pre n.e.
Kasije Dion
(ca. 164-posle 229. godine)
Roen u Nikeji u Bitiniji
Rimska istorija (Rvmaik) u 80 knjiga, od Enejinog dolaska u
Italiju do 229. godine n.e.
Sauvane knjige: 69. pre n.e. - 46. n.e. (XXXVI-LX).
Izvodi kod Jovana Ksifilina i Jovana Zonare (XII vek)
Odlomci u hrestomatiji iz vremena Konstantina VII Porfirogenita
(prva polovina X veka).
Amijan Marcelin
(ca. 335-395)
Roen u Antiohiji u Siriji
Istorija (Res Gestae), u XXXI knjizi, od 96. do 378. godine n.e.
Sauvane knjige: 353/354-378. godina
 Izvori: Dion Kasije, Herenije Deksip, Herodijan, Marije Maksim,
dokumentarni izvori (npr. pisma), iskazi oevidaca.
Historia Augusta
Biografije careva od Hadrijana do Numerijana (282-284)
Mogui naslov: Vita principum (?), tj. ivoti princepsa.
Zbornik je nastao na prelazu iz IV u V vek
Glavni izvor: biografije careva od Marija Maksima (Trajan-
Elagabal)
Prokopije
(ca. 500-?)
Roen u Cezareji u Palestini
O graevinama (De aedificiis)
Strabon (I vek pre n.e.) Geografija
Klaudije Ptolemej (II vek n.e.) Geografija
Plinije Stariji (I vek n.e.) Istorija prirode (Historia Naturalis)

Balkanska plemena u predrimsko doba

Tribali
Traani (Strabon), Iliri (Stefan Vizantinac)
Posebna etnika grupacija
Teritorija (V vek pre n.e.): od Velike Morave (Margus) do Iskera
(Oescus)
 Na vrhuncu moi u vreme Filipa II i Aleksandra Velikog.
U III i II veku ih ugroavaju Skordisci, Autarijati i Geti.
U rimsko doba ostaci Tribala ive oko ua Eskusa u Dunav.
Autarijati
Iliri (Strabon, Apijan)
App. Ill. 2: praotac Autarijej je jedan od Ilirovih sinova.
Teritorija: sliv Tare i Lima, gornji i srednji tok Drine, gornji tok
Zapadne Morave
Uspon posle Aleksandrovog pohoda na Dunav (335. godine pre
n.e.).
irenje vlasti na istok (zapadni deo teritorije Tribala) i jug
(dolinom June Morave).
Oko 310. godine pre n.e. seoba na donji tok Dunava i u Peoniju
(rat protiv peonskog kralja Audoleonta i Kasandra).
Autarijate koji su ostali pokoravaju Gali (posle 279. godine pre
n.e.).
Dardanci
Iliri, pomeani sa Traanima (u istonim oblastima).
Teritorija: juni deo budue rimske provincije Gornje Mezije. Od
donjeg toga Zapadne Morave na severu do ar Planine i Velesa na
jugu, od Prokletija i sliva Ibra na zapadu do June Morave i Nia
na istoku.
U IV veku pre n.e. pod vlau Makedonije.
 Kraljevina sigurno posvedoena u prvim decenijama III veka.
279. godine pre n.e. dardanski kralj nudi pomo Ptolemeju
Keraunu protiv Kelta.
Uspon sredinom III veka pre n.e.
irenje vlasti na istok do doline Niave.
Pokoravanje Peonije 30-ih godina III veka pre n.e. (pod kraljem
Longarom)
Ugroavaju Makedoniju za vlade Filipa V
Skordisci
Prema antikim piscima: Kelti, Iliri ili Traani
Kelti (toponomastika i epigrafski izvori)
Teritorija: Podunavlje, izmeu ua Drave i erdapa
Veliki Skordisci, izmeu Siscije i Morave
Mali Skordisci, izmeu Morave i erdapa
irenje teritorije na raun Tribala (dolina Margusa) i Autarijata
(donji tok June Morave).
Susedne drave
Ardijeji (Iliri, po Strabonu), prvobitno u zaleu Rizonskog zaliva
Na vrhuncu moi od kraja IV do sredine II veka pre n.e.
Teritorija: od Peonije i Dardanije na istoku do obale severno od
Boke Kotorske na severu.
Dokleati (Iliri), oko Dokleje
 Pirusti (Iliri), unutranjost
Grci
Faros (Hvar), kolonija Parosa (ostrvo u Egejskom moru), osnovana
u prvoj polovini IV veka pre n.e. (uz pomo Dionisija Starijeg iz
Sirakuze)
Isa (Vis)
Tragurion (Trogir)
Crna Korkira (Korula)

Rimsko osvajanje centralnog i severnog Balkana

Ilirski ratovi
Ilirska kraljevina postoji od kraja V ili poetka IV veka pre n.e.
Skodra (d. Skadar), prestonica
kralj Agron (druga polovina III veka pre n.e.)
Teuta, regent u ime maloletnog Pinesa
Iliri pljakaju Feniku (Epir) i Isu
Iliri napadaju Epidamnos (tj. Dirahijum), pa Korkiru
Rimljani obljavljuju rat Teuti u leto 229. godine pre n.e.
Demetrije Farski, Teutin vojskovoa, predaje Korkiru
Rimljanima prilaze Epidamnos i Apolonija
Teuta se sklanja u utvrenje Rizon, tj. Risinium
Teuta se predaje u prolee 228. godine pre n.e
 Rimljani Faros i okolne gradove na ostrvima i obali daju Demetriju
Farskom na upravu
Demetrije Farski se eni Triteutom, Pinesovom majkom i postaje
regent
220. godine pre n.e. Iliri pljakaju Pilos i Kiklade
219. godine pre n.e. Rimljani osvajaju Dimale u Epiru
Demetrije bei kod Filipa V, umire 214. godine pre n.e.
Gencije (180-168. godine pre n.e.)
Meteon (severna obala Skadarskog jezera)
rimska pobeda kod Skodre
Ilirska kraljevina podeljena na tri administrativne celine
Centralni Balkan
Dardanci rimski saveznici u Prvom makedonskom ratu (200-197.
godine pre n.e.)
Persej titi severnu granicu Makedonije, ali je opozvan 199. godine
Dardanci pljakaju severnu Makedoniju, povlae se posle poraza
Novi upad Dardanaca u leto 197. godine pre n.e. i poraz kod Stoba
Filip V poziva Bastarne da se nasele na zemlji Dardanaca
Bastarni, pod vostvom Klondika, napadaju Dardance u jesen 179.
godine pre n.e.
Dardanci proteruju Bastarne u zimu 176/175. godine pre n.e.
 Dardanci saveznici Rimljana u Treem makedonskom ratu (171-
168. godine pre n.e.)
Rimski prodor na sever poinje posle osnivanja provincije
Makedonije (148. godine pre n.e.)
Skordisci, glavni neprijatelji Rima u drugoj polovini II veka pre
n.e.
Prvi sukob 156. godine pre n.e. (Iul. Obs. 16: Dalmatae Scordisci
superati)
Uestali napadi od 120. godine pre n.e.
119. godine pre n.e. pobeda kvestora M. Anija.
114/113. godine pre n.e. poraz G. Porcija Katona
110-107. godine pre n.e. pohod M. Minucija Rufa
Daani saveznici Skordiska
Ruf uporedo ratuje i protiv Traana koje je pobedio na Hebrosu
Jaanje Dardanaca krajem II veka pre n.e.
Amijan Marcelin ih poredi sa Lernejskom Hidrom (XXIX 5)
Prvi sukob i pobeda Rimljana 97. godine pre n.e.
84. godine pre n.e. prodor Dardanaca, Skordiska i Meda do Delfa
Pohod L. Kornelija Scipiona Azijagena (84. godine pre n.e.)
Skordisci se povlae na obalu Dunava
Azijagen sklapa mir sa Medima i Dardancima
 Apije Klaudije Pulher, namesnik Makedonije 77/76. godine pre
n.e. ratuje protiv Meda i njihovih saveznika Dardanaca
Pohod G. Skribonija Kuriona (75-72. godine pre n.e.)
Cilj je pokoravanje Dardanaca
Kurionov prodor do obale Dunava i rat protiv Meza
Dardanija dobija status klijentske drave
30. godine pre n.e. Bastarni napadaju Meze, Tribale i Dardance,
potom Dentelete
29-28. godine pre n.e. pohod M. Licinija Krasa protiv Bastarna
Rimska pobeda na Kiabrosu (d. Cibrica)
28. godine pre n.e. pokoravanje Meza
16. godine pre n.e. Skordisci i Denteleti pljakaju Makedoniju
15. godine pre n.e. Tiberije pokorava susede Traana, meu kojima
su i Dardanci
Skordisci postaju rimski saveznici
11. ili 10. godine pre n.e. pokoravanje Skordiska
Prvi pohod protiv Delmata 156-155. godine pre n.e.
Rimljani osvajaju Delminijum
Oktavijanov Ilirski rat (35-33. godine pre n.e.)
35. godine pre n.e. osvajanje Metuluma, glavnog utvrenja Japoda
Segestika na uu Kolapisa (d. Kupa) u Savu
35. godine pre n.e. osvajanje Segestike i osnivanje Siscije
 34. godine osvajanje Promone
Tiberijev Panonski rat [Bellum Pannonicum] (13-9. godine pre
n.e.)
11. godine pre n.e. Osnivanje provincije Ilirik

Delmatsko-panonski ustanak
(6-9. godine n.e.)
Izvori: Velej Paterkul, Dion Kasije
Uzroci: plaanje tributa, samovolja rimskih magistrata,
regrutovanje omladine
Voe Delmata odbijaju da daju pomone odrede za rat protiv
Markomana
Rimska vojska: 10 legija, pomoni odredi, traka konjica (kralj
Remetalk)
Vanredne mere: vraanje veterana, regrutacija osloboenika
Voe ustanka:
Baton, poglavar Desitijata
Baton i Pines, poglavari Breuka
Planovi pobunjenika:
Napad na Makedoniju
Napad na Italiju, preko Tergeste
Odbrana teritorije
Pobunjenici napadaju sredita rimske uprave:
 Sirmijum (d. Sremska Mitrovica)
Sisciju (d. Sisak)
Salonu (d. Split)
6. godina n.e.
Sirmijum spasava Cecina Sever sa vojskom iz Mezije
Desitijati bezuspeno napadaju Salonu
Desitijati pustoe obalu Jadranskog mora do Apolonije
Desitijati napadaju Sisciju
M. Valerije Mesala, namesnik Ilirika, pobeuje Batona i Desitijate
Pobunjenici blokirani na Almus Mons-u (d. Fruka Gora)
7. godina n.e.
Tiberije opkoljava deo pobunjenikih snaga na Mons Claudius-u
(d. Papuk), na teritoriji Breuka
Pojaanja iz provincija Mezije i Azije
Rimska pobeda na rubu Volcejske movare (kod Fruke Gore)
Mezijske legije se vraaju u Meziju
Azijske legije tite Sirmijum
Germanik pustoi teritoriju Mezeja (kraj leta ili poetak jeseni)
8. godina n.e.
3. avgusta predaja Breuka na reci Batinusu (verovatno d. Bosna)
Kalendar iz Ancijuma:
 Ti. Aug(ustus) Inlyrico vic(it)
Podela Ilirika na Gornji i Donji
9. godina n.e.
Germanik osvaja Splonum
Neuspena opsada Retinijuma
Tiberije osvaja Andetrijum na teritoriji Delmata
Tiberije pobeuje Desitijate i Piruste

Rim i Daani
(do kraja I veka n.e.)
Teritorija Daana: izmeu Tise i Pruta
Uspon pod Burebistom, koji je oko 60. godine pre n.e. ujedinio
Daane
Pokoravanje Boja i Tauriska, keltskih plemena na srednjem toku
Dunava
Osvajanje oblasti izmeu Dunava i planine Hema (d. Balkan)
Pljakanje grkih gradova na obali Crnog mora
Burebista je ubijen oko 44. godine pre n.e.
Avgustovi pohodi protiv Daana
Izvori: kratke vesti Svetonija i Flora
natpis iz Tuskuluma
Inscriptiones Latinae Selectae (ILS) 8965:
 M. Vinucius . . . primus trans flumen Danivium progressus
Dacorum et Basternarum exercitum acie vicit.
Marko Vinucije . . . prvi je preao preko reke Dunava i u boju
pobedio vojsku Daana i Bastarna.
Daani pljakaju Meziju 69. godine, zaustavlja ih namesnik Sirije
na put za Italiju
Novi upad Sarmata i Daana
Pogibija namesnika Mezije Fonteja Agripe
Obnova mira 70. godine kada je novi namesnik naterao varvare da
se povuku sa rimske teritorije

Domicijanovi ratovi na Dunavu

Novi uspon Daana za vlade Diurpaneja (druga polovina I veka)
Daani upadaju u Meziju (istono od Nova) u leto 85. godine,
namesnik provincije gine, unitena je i jedna legija
Domicijan preduzima mere za zatitu panonskog i mezijskog
limesa:
- dovodi legije i pomone odrede iz drugih provincija (npr.
Britanija, Germanija)
- deli provinciju Meziju na Gornju i Donju 86. godine
Kornelije Fusk, prefekt pretorijanske garde, potiskuje Daane
preko Dunava u jesen 85. godine
Smena na dakom prestolu: novi kralj je Decebal
86. godine Fusk gine u boju protiv Daana
 Domicijan dolazi u Meziju 88. godine
Careva baza su, pretpostavlja se, Skupi (d. Skopje) na jugu
provincije
Rimska pobeda u boju kod prevoja Tape u Karpatima (88. godine)
Rimljani ne napreduju dalje ka dakoj prestonici Sarmizegetuzi,
ve se povlae
89. godine Kvadi, Markomani i Jazigi odbijaju da poalju vojnike
za rat protiv Daana
Mir sa Decebalom 89. godine
Decebal postaje klijent rimskog naroda, Rimljani mu alju novac i
zanatlije
Rat protiv Kvada, Markomana i Jaziga 92-98. godine

Trajanovi daki ratovi

Marko Ulpije Trajan
(98-117. godine n.e.)
Prvi daki rat 101-102. godine
Drugi daki rat 105-106. godine
Izvori:
Kasije Dion
Trajanov stub
natpisi
arheoloki materijal
 Novi uspon Daana krajem I veka
Decebal gradi fortifikacije oko Sarmizegetuze
Daki saveznici:
Bastarni
Roksolani
susedi Markomana, Kvada i Jaziga (Buri, Kotini, Osijci,
Anarti)
Decebal pregovara sa Pakorom II, kraljem Partije
Trajanove pripreme:
- izgradnja utvrenja na limesu prema Dakiji (npr. Novae,
Diana, Aquae)
- obnova puta kroz erdapsku klisuru (100. godine)
- izgradnja kanala kod Sipa da se omogui plovidba
Dunavom kroz erdap (101. godine)
- dovoenje vojske (mezijske i panonske legije, veksilacije
legija sa Rajne i istoka, pomoni odredi, dunavska flota, kontigenti
saveznika)
101. godine rimska vojska prelazi Dunav na dva mesta:
kod Lederate i Dijerne
Fragment Trajanovog dnevnika:
Inde Berzobim, deinde Aizi processimus (Priscian. Inst. Gramm. VI
13)
Daani se povlae u utvrenja u Karpatima
 Trajan u oblastima kroz koje prolazi uspostavlja sistem utvrenja i
puteva da bi olakao snabdevanje
Rimska vojska od Tibiskuma napreduje dolinom reke Bistre do
prevoja Tape (Tapae)
Rimska pobeda u boju kod Tapa (101. godine)
Napredovanje Rimljana zaustavljeno zahvaljujui drugoj liniji
dakih fortifikacija u Karpatima
Daani upadaju u Donju Meziju, istono od Nova, sa Bastarnima i
Roksolanima (jesen 101. godine)
Rimska pobeda u boju kod Nikopolisa ili municipija Tropaeum
Traiani
102. godine rimska vojska napada Sarmizegetuzu iz dva pravca:
sa severa, iz doline Murea
sa juga (zapovednik Luzije Kvijet)
Decebal alje aristokrate (pilleati) da pregovaraju
Namesnik Donje Mezije prodire na daku teritoriju, gde je zarobio
Decebalovu sestru
Decebalova predaja 102. godine
Decembra 102. godine Trajan proslavlja trijumf i uzima titulu
Dacicus
Posada u Dakiji:
Berzobis legija IV Flavia
Sarmizegetuza legija XIII Gemina
 103-105. godine Trajan gradi utvrenja i puteve u jugozapadnoj
Dakiji
Most Pontes (d. Kladovo) Drobeta (d. Turnu Severin)
Arhitekta Apolodor iz Damaska
105. godine Decebal osvaja deo teritorije rimskih saveznika Jaziga
U zimu 105/106. godine Trajan pregovara sa dakim susedima
(Geti, Roksolani, Jazigi)
Neuspeh pregovora se Decebalom jer kralj nije hteo da pristane na
bezuslovnu predaju
Prolee 106. godine rimska vojska napada Sarmizegetuzu sa severa
i juga
Pad Sarmizegetuze, Decebal bei na sever

Markomanski ratovi
Marka Aurelija
Izvori:
Dion Kasije
Biografija M. Aurelija u
zborniku Historia Augusta
Natpisi, novac, arheoloki
nalazi
Stub Marka Aurelija u Rimu
Sredinom II veka germanska plemena ugroavaju dunavski limes
 Na njihovo pomeranje utiu seobe na severu (Gota, Vandala,
Langobarda) i pritisak Alana sa istoka
Prolee 167. godine: Jazigi pljakaju Dakiju
Leto 167. godine: Langobardi i Obijci upadaju u Gornju Panoniju,
kod Brigetiona
Sklapanje mira sa poslanicima 11 germanskih plemena koje
predvodi Balomarije, kralj Markomana
Mere za odbranu Carstva:
- Osnivanje dve nove legije (II i III Italica)
- Jaanje posade na dunavskom limesu
- Regrutacija robova i gladijatora
- Regrutacija razbojnika (latrones) Dalmacije i Dardanije u
pomone odrede
- Izgradnja i popravka puteva
- Utvrivanje gradova na limesu i u unutranjosti (npr. Salona,
Filipopolj)
170. godine Markomani, Kvadi i Viktuali upadaju u severnu Italiju
Opsada Akvileje i Opitergijuma
Marko Aurelije ih potiskuje van Italije
170. godine Kostoboci pljakaju balkanske provincije (Gornju
Meziju, Trakiju, Makedoniju)
Kostoboci prodiru do Ahaje, gde pljakaju Eleusinu
170. ili 171. godine Jazigi pljakaju Dakiju
 U borbi protiv Jaziga gine M. Klaudije Fronton, namesnik Dakije i
Gornje Mezije (ILS 1098: secunda proelia adversum Germanos et
Iazyges . . . ceciderit)
Kvadima su se 173. godine pridruili Naristi
Valaona, poglavara Narista, ubio je rimski oficir M. Valerije
Maksimijan
Mir sa Kvadima, zatim sa Markomanima
Naseljavanje Kvada u Dakiji, Panoniji, Meziji i Italiji
Kvadi i Markomani su primorani da napuste pojas uz obalu
Dunava i da prihvate rimske garnizone na tom prostoru
Marko Aurelije namerava da osnuje provincije Markomaniju i
Sarmatiju severno od Dunava
Rat protiv Jaziga 174-175. godine
Sirmijum baza Marka Aurelija
Sarmaticus, titula Marka Aurelija od 175. godine
175. godine pobuna Avidija Kasija, namesnika Sirije
Mir sa Jazigima
Jazigi predaju zarobljenike, konjanike i naputaju pojas uz obalu
Dunava
Godine 177. obnovljene ratne operacije protiv Jaziga, Kvada i
Markomana
Godine 178. Marko Aurelije i Komod dolaze u Panoniju
Mir sa Jazigima 178. ili 179. godine
 Rimska vojska prelazi na teritoriju Kvada
Zimu 179/180. provodi na teritoriji varvara, u utvrenju
Leugaricion (d. Trenin, na reci Vah u Slovakoj)
Smrt Marka Aurelija 17. marta 180. godine
Komod sklapa mir sa Kvadima i Markomanima
Uslovi mira:
- varvari vraaju rimske zarobljenike i prebege
- plaaju godinji tribut u itu
- daju vojsku
- mogu da trguju samo jednom meseno, na odreenom mestu, u
prisustvu rimskog centuriona
- ne smeju da ratuju protiv suseda (Jaziga, Vandala i Bura)

Kriza III veka

Literarni izvori za doba vojnikih careva:
Aurelije Viktor De Caesaribus (IV vek)
Eutropije Breviarium ab Urbe condita (IV vek)
Historia Augusta
Zosim Historia nova (kraj V veka)
Jordanes Getica (VI vek)
Maksimin Traanin
(235-238)
 Rat protiv Karpa i Sarmata koji su napadali Donju Panoniju
Careva baza je Sirmijum
Gordijan III (238-244)
Godine 239/240. Goti pljakaju Donju Meziju
Namesnik se obavezao da e
im plaati novanu nadoknadu
Goti verovatno daju vojsku
Filip Arapin
(244-249)
Pakacijan, dux Pannonije i Gornje Mezije, sa seditem u
Sirmijumu
245-246. godine pohod protiv Karpa
248. ili 249. godine Filip Arapin prestaje sa plaanjem Gota
Goti i saveznici (Vandali, Bastarni) opsedaju Marcijanopolis u
Donjoj Meziji
Karpi pljakaju Dakiju
Mezijska vojska za cara proglaava Pakacijana
Viminacijum Pakacijanovo sedite
Trajan Decije
(249-251)
Roen u selu Budalija (Eutrop. IX 4), na teritoriji Sirmijuma
 Epitaf jednog pretorijanca:
ILS 2044: nat(ione) Pannon(io) pede Sirmese (!) vico
Budalia=Panonac, sirmijski okrug, selo Budalia
Decije je suzbio napade Gota
Juna 249. godine je proglaen za cara, verovatno u Viminacijumu,
odlazi u Italiju protiv Filipa Arapina
250. godine Goti napadaju Donju Meziju i Trakiju
Opsedaju Nove (Donja Mezija) i Filipopolis (Trakija)
251. godine kralj Kniva osvaja Filipopolis
Trajan Decije isteruje Karpe iz Dakije
Posle neuspelog pokuaja dizanja opsade Filipopolisa povlai se
preko Hema na sever
Juna 251. godine bitka kod Abrita u kojoj je pao Trajan Decije
Mir s Gotima
Rim ponovo plaa novanu nadoknadu
Goti pljakaju gradove na obalama Crnog mora
Trebonijan Gal
(251-253)
Valerijan (253-260) Galijen (253-268)

Krajem 50-ih godina III veka u Sirmijumu je za cara proglaen

Ingenuus, pa Regalijan
Podrale su ih mezijske i panonske trupe
 Ingenuus je pobeen kod Murse
Regalijana su ubili njegovi vojnici
Galijen je protiv uzurpatora poslao odrede britanskih i rajnskih
legija
268. godine pomorski pohod Gota i Herula (koji su dali brodove)
Pljakaju gradove na zapadnoj obali Crnog mora
Jedan deo varvara je pljakao Grku (stigli su do Sparte)
Jedan deo je opustoio Malu Aziju
Jedan deo se iskrcao kod Tesalonike i zaputio u Makedoniju
Galijen ih je pobedio kod Dobera na reci Nesti (d. Marica)
Ostaci gotske vojske opsedaju Tesaloniku
M. Aurelije Klaudije
(268-270)
269. godine pobedio Gote kod Naisa
Dobio nadimak i titulu Gotski (Gothicus)
Aurelijan
(270-275)
Roen verovatno u Sirmijumu
270. godine prelazi preko Dunava i pobeuje Gote
Oko 272. godine naputa Dakiju
Goti i Gepidi se sukobljavaju oko naputene teritorije
 Napadi Gota na Rimsko carstvo prestaju do 60-ih godina IV veka
Dioklecijan
(284-305)
Novembra 284. za cara je proglaen Dioklecijan, oficir poreklom
iz Dalmacije
285. godine bitka kod grada Marguma, na uu Velike Morave u
Dunav
Dioklecijan je tu pobedio vojsku cara Karina (282-285)
Krajem III veka dunavski limes najvie ugroavaju Sarmati
Prvi napad Sarmata na Panoniju 278. godine za vlade cara Proba
(276-282)
Izmeu 289. i 294. godine Dioklecijan boravi u Sirmijumu zbog
rata protiv Sarmata
294. godine izgradnja utvrenja u barbarikumu prekoputa
Akvinkuma i Bononije
Consularia Constantinopolitana za 294. godinu:
Castra facta in Sarmatia contra Acinco et Bononia
294. godine zavretak rata protiv Sarmata

IV I V VEK
Galerije
(286-305)
Balkanske provincije od 294. godine pod Galerijevom kontrolom
 Felix Romuliana (d. Gamzigrad), izgraena oko 304. godine
Galerijeve rezidencije:
Tesalonika
Sirmijum (zbog odbrane dunavskog limesa)
Licinije (308-324)
Od 308. godine balkanske provincije pod kontrolom Licinija
Licinijeva rezidencija: Sirmijum
316. godine bitka kod Cibala (d. Vinkovci)
Liciniju ostaje samo Traka dijeceza (stare provincije Donja
Mezija i Trakija)
324. godine bitka kod Hrisopolisa
325. godine Licinije je pogubljen u Tesaloniki
Konstantin
(306-337)
Sarmati napadaju Valeriju
322. godine pohod protiv Sarmata
Naseljavanje Sarmata
u Panoniji, Meziji, Makedoniji, Trakiji, Italiji
Konstancije II (337-361)
Posle Konstantinove smrti (337. godine) balkanske provincije su
pripale Konstansu
 350. godine Magnencije je ubio Konstansa
350-351. godine graanski rat Magnencija i Konstancija II
Konstancije dolazi sa istoka i boravi u Medijani, vili kod Naisa
(zima 350/351. godine)
Magnencijeva vojska bezuspeno opseda Sirmijum
Bitka kod Murse 28. septembra 351. godine
Magnencije se povlai na zapad
356. godine Kvadi napadaju Valeriju
356. godine Sarmati napadaju Drugu Panoniju i Prvu Meziju
358. Konstancije II iz Sirmijuma preduzima pohod protiv Sarmata
Posle pobede uzima titulu Sarmaticus
Trijumf u Sirmijumu
358. godine pohod protiv Kvada
Jovijan (363-364), roen u Singidunumu
Valentinijan I (364-375) Valens(364-378)
365. godine Goti pljakaju Trakiju
367-369. godine Valensov pohod protiv Gota
Dunav granica izmeu Rimskog carstva i Gota
374. godine upad Kvada i Sarmata u Panoniju
Opsada Sirmijuma
Varvare zaustavlja Teodosije, dux Prve Mezije
 375. godine Valentinijanov pohod protiv Kvada i Sarmata
Obnova ugovora sa Kvadima i Sarmatima
376. godine Valens doputa Gotima da se nasele na rimskoj
teritoriji
Goti, zajedno sa Alanima i Hunima, pljakaju oblasti juno od
donjeg toka Dunava
9. avgusta 378. godine bitka kod Hadrijanopolisa
380. godine Goti napadaju Makedoniju, Panoniju i nekadanju
Gornju Meziju
382. godine Goti dobijaju teritorije u Dakiji i Trakiji, juno od
Dunava
Teodosije
(379-395)
441. godine Huni pljakaju Sirmijum i mezijske gradove
(Singidunum, Viminacijum, Racijariju i Nais)
447. godine Huni prodiru do Termopila
Razorili su 70 gradova, meu kojima je i Nais
Teodosije II preputa teritorije juno od Dunava Hunima
Premetanje glavne trgovake postaje sa Dunava u Nais
Justinijan
(527-565)
Zimu 550/551. godine Sloveni provode na teritoriji Vizantije
 Justinijan obnavlja utvrenja i gradove u balkanskim provincijama
Iustiniana Prima (d. Cariin Grad)
582. godine Avari i Sloveni osvajaju Sirmijum
584. godine osvajaju Singidunum

Rimske provincije na Balkanu i srednjem i

donjem toku Dunava
Provincia od pragermanskog korena *fro = gospodar, vladar
27. godine pre n.e. podela na carske i senatske provincije
Carskim provincijama upravljaju legati (legati Augusti pro
praetore)
Senatskim provincijama upravljaju prokonzuli i propretori.
Ilirik (Illyricum), 11. godine pre n.e.
8. godine n.e. podela Ilirika na Gornji i Donji (Illyricum Inferius i
Illyricum Superius)
Gornji Ilirik, od Flavijevaca Dalmacija
Donji Ilirik, od Flavijevaca Panonija
Prvi pomen Mezije (Moesia) 15. godine n.e.
Osnivanje Mezije:
terminus ante quem 15. godina
terminus post quem 8. godina pre n.e. (zavretak rata
protiv Skordiska)
 Trakija (Thracia), 46. godine n.e.
86. godine - Gornja i Donja Mezija (Moesia Superior i Moesia
Inferior)
Izmeu 103. i 106. godine - Gornja i Donja Panonija (Pannonia
Inferior i Pannonia Superior)
106. godine Dakija (Dacia)
posle 272. godine - Priobalna Dakija (Dacia Ripensis)
Namesnici: legati Augusti pro praetore
Gornja Mezija, Gornja Panonija, Dalmacija konzularske
provincije
Donja Panonija pretorska provincija do 214. godine, zatim
konzularska
Officium namesnika:
prokuratori (procuratores) finansije
vojnici iz jedinica stacioniranih u provinciji
Sedita namesnika:
Viminacijum Gornja Mezija
Akvinkum Donja Panonija
Karnuntum Gornja Panonija
Salona - Dalmacija
Laterculus Veronensis (Spisak iz Verone), provincije oko 313.
godine
 Gornja Mezija:
Prva Mezija (Moesia Prima) ili Moesia Superior ili Moesia
Margensis
Dardanija (Dardania)
Priobalna Dakija (Dacia Ripensis)
Sredozemna Dakija (Dacia Mediterranea)
Dalmacija
Prevalitana (Praevalis, Praevalitana)
Panonija:
Prva Panonija (Pannonia Prima)
Savija (Savia)
Valerija (Valeria)
Druga Panonija (Pannonia Secunda)
Dijeceze:
Panonska
Mezijska (od prvih decenija IV veka: Daka i
Makedonska)
Traka
Namesnici: praesides (sg. praeses)
Druga Panonija i Sredozemna Dakija namesnici konzulari
(consulares)
Sedita namesnika:
 Viminacijum Prva Mezija
Skupi Dardanija
Racijarija Priobalna Dakija
Serdika Sredozemna Dakija
Zapovednici vojske: duces (sg. dux)

Civitates peregrinae
Upravlja prefekt (praefectus) iz redova oficira
Prefekte zamenjuju pripadnici lokalne aristokratije
Gornja Mezija:
Plinije: Dardanci, Celegeri, Timaani, Mezi (Dardani, Celegeri,
Timachi, Moesi); odraava Tiberijevo vreme
Ptolemej: Trikornjani, Mezi, Pikenzi, Dardanci (Tricornenses,
Moesi, Picenses, Dardani); poetak II veka
Panonija:
Civitas Amantinorum - Sirmijum
Civitas Scordiscorum krajnji jugoistok Panonije
Vremenom se na teritorijama peregrinih zajednica osnivaju
municipiji i kolonije
Civitas Amantinorum pod Flavijevcima kolonija Sirmijum
Teritorija Celegera municipium Celegerorum

Rimski gradovi u Gornjoj Meziji

 Rimski gradovi u provincijama:
coloniae
municipia
Ureenje gradova:
duoviri, quattuorviri godinji magistrati
dekurioni (decuriones) lanovi gradskog vea
Scupi (d. Skopje)
Pun naziv grada: colonia Flavia Felix Dardanorum
Osnovana pod Flavijevcima (Vespazijan ili Domicijan)
Na teritoriji grada naseljeni veterani rimskih legija
Najvie kolonista iz legije VII Claudia, stacionirane u Gornjoj
Meziji
Ratiaria (d. Arar)
Pun naziv grada: Colonia Ulpia Traiana Ratiaria
Osnovana posle Drugog dakog rata
Naseljeni veterani gornjomezijskih legija IV Flavia i VII Claudia
C. Valerius Firmus, veteranus legionis VII Claudiae, conscriptus
decurio Ratiariae, tj. lan prvog saziva gradskog vea
Viminacium (kod Kostolca)
Zajednica rimskih graana (conventus civium Romanorum) u
drugoj polovini I veka
Naziv grada na natpisima: municipium Aelium Viminacium
 Status municipija pod Hadrijanom
Status kolonije 239. godine
Singidunum (d. Beograd)
Narativni izvori: civitas, polis, colonia
Naziv grada na natpisima: municipium Singidunum
Status municipijuma pod Hadrijanom
Status kolonije verovatno 239. godine
Ulpiana (Lipljan)
Naziv grada na natpisima: municipium Ulpiana
Sredite rudnikog distrikta
Osnovan pod Hadrijanom
Naissus (Ni)
Raskrsnica puteva
Naziv grada: civitas, oppidum, urbs, polis
Naziv grada na natpisu: municipium Naissus
Rang municipijuma verovatno pod Markom Aurelijem
Horreum Margi (uprija)
Jezgro rimskog grada je baza za snabdevanje garnizona na Dunavu
Horreum=itnica
 CIL III 7591 iz 224. godine: M. Aurelius Iustus primus pilus
legionis I Italicae domo Horrei Margensis municipio Moesiae
Superioris
Rang municipijuma pod Markom Aurelijem ili Septimijem
Severom
Municipium Dardanorum (kod Soanice)
Naselje u blizini rudnika dobija rang municipijuma
Terminus post quem sredina II veka
Terminus ante quem vladavina Gordijana III (238-244)
Rang municipijuma pod Markom Aurelijem ili Karakalom
Margum (Oraje kod Dubravice)
Narativni izvori: civitas, polis
Zajednica rimskih graana u prvoj polovini II veka
IMS II 319: c(urator) c(ivium) R(omanorum) Margi
cons(istentium)=kurator rimskih graana koji ive u Margumu
Pun naziv grada: municipium Aurelium Augustum Margum
Rang municipijuma pod Markom Aurelijem ili Karakalom

Panonija
Sirmium (Sremska Mitrovica)
Sredite zajednice Amantina (Plin. HN III 148: Sirmium oppidum. .
. ubi civitas Amantinorum)
Naziv grada na natpisima: colonia Flavia Sirmium
 Kolonija verovatno pod Domicijanom
Veteranska kolonija (naseljeni veterani Ravenske flote, pomonih
odreda ili legija ?)
Bassianae (Putinci kod Rume)
Na teritoriji zajednice Skordiska (civitas Scordiscorum)
Rang municipijuma pod Hadrijanom (verovatno 124. godine)
Kolonija pod Karakalom, pre 212. godine
CIL III 10197 iz 212. god.: Bitus et Surus, dec(uriones) col(oniae)
Bass(ianarum)

Legije
Prve legije stacionirane u Meziji:
IV Skitska (legio IV Scythica)
V Makedonska (legio V Macedonica)
Terminus post quem: 16. godina pre n.e. kada Skordisci pljakaju
Makedoniju
Terminus ante quem: 6. godina n.e. kada Cecina Sever iz Mezije
dolazi u pomo Sirmijumu
Prebaene iz Makedonije, verovatno 11. godine pre n.e.
Najpre u Dardaniji (lokacija logora nepoznata), pod Tiberijem na
Dunavu
Logori:
IV Skitska lokacija nije poznata
 V Makedonska Eskus (Oescus)
IV Skitska u Meziji do 57. godine, kada je prekomandovana na
istok (rat protiv Parana)
Umesto nje dovedena VIII Augusta (legio VIII Augusta) iz
Panonije; logor: Nove (Novae)
Legije u Meziji 69. godine (Tac. Hist. II 85):
III=legio III Gallica
VII=legio VII Claudia
VIII=legio VIII Augusta
Legija VII Klaudijeva (VII Claudia)
Od poetka I veka n.e. u Dalmaciji, logor Tilurijum (Tilurium)
U Meziji pre 66. godine, na osnovu izlaganja Josifa Flavija
U Meziji verovatno od 62. godine, zamenila V Makedonsku
Logor: Viminacijum ?
III Galska u Meziji od 68. godine
Legije u Meziji poetkom osme decenije I veka (posle graanskog
rata):
VII Klaudijeva, logor Viminacijum ?
V evina (legio V Alaudae), logor nepoznat
I Italska (legio I Italica), logor Nove
V Makedonska, logor Eskus
 V evina unitena u sukobu sa Daanima, 85. ili poetkom 86.
godine
U Meziju je dovedena IV Flavijeva legija
Legija IV Flavijeva (IV Flavia)
Od osnivanja (70. godine) u Dalmaciji, logor Burnum
Od 86. godine u Gornjoj Meziji
Logor:
Viminacijum (sa VII Klaudijevom)
Od 89. godine verovatno u Singidunumu
Posle Trajanovih dakih ratova u Berzobisu (Dakija)
Godine 118. ponovo u Gornjoj Meziji
Logor:
Singidunum
Raspored legija na srednjem i donjem toku Dunava (od Hadrijana)
Panonija:
X Gemina, Vindobona
XIV Gemina, Karnuntum
I Adiutrix, Brigetio
II Adiutrix, Akvinkum
Gornja Mezija:
IV Flavia, Singidunum
 VII Claudia, Viminacijum
Donja Mezija:
I Italica, Nove
XI Claudia, Durostorum
V Macedonica, Trezmis (do 167. god.)

Pomoni odredi
(auxilia)
Kohorte (cohortes) peadija
Ale (alae) konjica
Konjike kohorte (cohortes equitatae)
500 (quingenariae) ili 1000 (milliariae) ljudi
Slue peregrini, po otpustu dobijaju graanska prava (kao i
njihove ene i deca) i pravo braka
Timacum Minus (kod Ravne)
Vojna posada ve u doba Julijevaca-Klaudijevaca (utvrenje Iulii
Vallum u Justinijanovo doba).
Prva sirijska kohorta Traana (cohors I Syriaca Thracum), od prvih
godina Vespazijanove vlade do 118/119. godine.
Od 169. godine druga kohorta Dardanaca (cohors II Aurelia
Dardanorum)
Naissus (Ni)
 Prva jedinica je prva kohorta Kilikijaca (cohors I Cilicum), krajem
I veka
U Naisu do Hadrijanove vladavine
Od 169. godine prva kohorta Dardanaca (cohors I Aurelia
Dardanorum)
Kosmaj
U vreme markomanskih ratova (161-169. godine) - prva kohorta
Panonaca (cohors I Ulpia Pannoniorum equitata milliaria)
II i III vek druga kohorta Aurelija nova (cohors II Aurelia nova),
u utvrenju kod Stojnika
Tricornium (Ritopek) - prva kohorta Besa (cohors I Flavia
Bessorum) na prelazu iz I u II vek.
Taliata (kod Gornjeg Milanovca) prva kohorta Reta (cohors I
Raetorum), krajem I veka
Transdierna (Tekija) peta kohorta Gala (cohors V Gallorum),
krajem I veka
Diana (Karata)
U vreme Trajanovih dakih ratova esta kohorta Traana (cohors
VI Thracum)
Poetkom III veka odred pete kohorte Gala (cohors V Gallorum),
stacionirane u Dakiji
Egeta (Brza Palanka)
U II veku prva kohorta Kriana (cohors I Cretum)
aak ili okolina
 Pogranina stanica izmeu Dalmacije i Gornje Mezije
Posle 170. godine: druga kohorta Delmata (cohors II Delmatarum)

Vojska u doba poznog carstva

Glavni izvor:
Notitia dignitatum
Lista vojnih i civilnih poloaja
Dve celine:
Notitia dignitatum Orientis
Notitia dignitatum Occidentis
Nastala izmeu 425. i 430. godine
Prva Mezija (Moesia Prima)
Legije:
Singidunum IV Flavia
Viminacijum VII Claudia
Kupe odred legije VII Claudia
Pomoni odredi:
Trikornijum auxiliares Tricornenses, auxilium
Aureomontanum, equites sagittarii
Aureus Mons equites Delmatae
Margum auxiilum Margense
Lederata equites sagittarii, milites Vincentienses
 Pinkum equites Constancianorum, equites Delmatae
Kupe odred legije VII Claudia, equites Delmatae,
auxilium Cupense
Nove auxiliares Novenses, milites exploratores
Zmirna milites exploratores
Talijata auxilium Taliatense, milites exploratores
Flota:
Viminacijum
Margum
Priobalna Dakija (Dacia Ripensis)
Legije:
XIII Gemina u Racijariji (od oko 272. god.)
odredi: Transdrobeta (Pontes)
Egeta
Dijerna (u barbarikumu)
Racijarija: radionica za izradu oruja (Not. dign. Or. XI 38:
Scutaria et armorum: Ratiaria)
Pomoni odredi:
Transdijerna milites exploratores
Drobeta equites Delmatae Divitenses
Egeta equites scutarii
 Dortikum equites Delmatae Divitenses
Bononija equites Delmatae Fortenses
dolina Timoka ? auxiliarii Timacenses
Flota:
Egeta
Racijarija

Domae stanovnitvo
Skupi
Osnivanje kolonije nije bilo propraeno davanjem rimskih
graanskih prava domorocima
Na natpisima su posvedoeni domoroci, uglavnom peregrini
Graanska prava pod Hadrijanom (117/118. godine) i Markom
Aurelijem
Ulpijana
Graanska prava pod Trajanom, Hadrijanom i Antoninom Pijem
Npr. C. Aelius
otac: Dasius (ilirsko ime)
sin: Vanno (dardansko ime)
Obuhvaeni i vii slojevi domaeg stanovnitva:
Npr. Titus Aelius Celsinus, dekurion Ulpijane
Nais
 Dardanci i Traani
Graanska prava pod Markom Aurelijem, kad je Nais dobio rang
municipija
Sirmijum
Osnivanje kolonije nije bilo propraeno obimnijim davanjem
graanskih prava
Peregrini ih dobijaju pojedinano u II i III veku
Pripadnici lokalne aristokratije ukljueni u upravljanje gradom
CIL III 10249 iz Suseka:
T. Flavius Severus Gogaenus, dekurion, kvestor, duovir
Sirmijuma.

Putevi
Izvori
Itinerari (od lat. iter, itineris n.=put), miljokazi
Stanice: mansio i mutatio
Itin. Ant. 134, 5: Naissi m(ilia) p(assuum) XIIII
Via Aurelia od Rima do Arelate u Narbonskoj Galiji
Antoninov itinerar
(Itinerarium provinciarum Antonini Augusti)
Nastao krajem III veka
Kao predloak je posluio jedan itinerar iz Karakalinog vremena
 U rukopisima uz Antoninov itinerar ide i Itinerarium maritimum
Antonini Augusti
(pomorski putevi)
Jerusalimski itinerar ili Itinerar iz Burdigale
(Itinerarium Hierosolymitanum ili
Itinerarium Burdigalense)
Spada u kategoriju hrianskih itinerara
Nastao je 333. godine
Put hodoasnika od Burdigale u Akvitaniji do Jerusalima i natrag
do Mediolanuma
Pojtingerova tabla
(Tabula Peutingeriana)
Antika karta sveta, sauvana u rukopisu iz Kolmara, datovanom
oko 1200. godine
Objavio ju je 1737. Konrad Peutinger
Kopija karte sveta iz IV veka n.e.
Kao predloak je mogla posluiti karta sveta M. Vipsanija Agripe
Grafiki prikaz mree puteva u Rimskom carstvu
VI i VII segment - putevi u Gornjoj Meziji
Dunavski put
Malata, tj. Bononia (d. Banotor), prva stanica na tlu Srbije
(provincija Donja Panonija).
 Deonica od Akvinkuma do Malate je obnovljena pod Aleksandrom
Severom, 229/230. godine. O tome svedoi miljokaz iz Netina
(CIL III 10651):
Singidunum - prva stanica na teritoriji Gornje Mezije
(Itin. Hieros. 564, 1: civitas Singiduno . . . fines
Pannoniae et Misiae=grad Singidunum . . granica Panonije i
Mezije)
Stanice na teritoriji Singidunuma:
Ad Sextum = Mali Mokri Lug
Tricornium = Ritopek
Ad Sextum miliarem = Grocka
Deonica kroz erdapsku klisuru je izgraena pod Tiberijem
Gradile su je legije IV Skitska i V Makedonska
Pod Klaudijem je trasa puta useena u stenu
Popravka puta pod Domicijanom, 92/93. godine
Obnova puta pod Trajanom 100. godine
Uestvuju kamenoresci legija IV Flavijeve i VII Klaudijeve
Via militaris
Povezuje dunavski limes i Vizant
Izgraen u prvoj polovini I veka
Obnove u III veku (Filip Arapin, Trajan Decije, Galijen)
Stanice na deonici Viminacium-Naissus
 Rudarstvo
Panonija
Rudnici gvoa (ferrariae): okolina Ljubije
Rudnici srebra (argentariae): donji tok Drine, sedite revira grad
Gensis ?
Rudnici zlata (aurariae): nepoznata lokacija, moda na donjem
toku Drine ?
Dalmacija
Rudnici zlata: okolina Gornjeg Vakufa, sredite naselje Ad
Matricem
Rudnici gvoa: kod Fojnice i Kreeva
Rudnici srebra:
Domavija (Gradina kod Srebrenice)
JI Bosna i SZ Crna Gora
Gornja Mezija
Dolina Ibra - metalla Dardanica
centar - Municipium Dardanorum
srebro, olovo
Kosovo (Janjevo, Novo Brdo) - metalla Ulpiana
centar Ulpijana
zlato, srebro, olovo
 Dolina Binake Morave i Moravice
zlato, srebro, olovo, bakar (?)
Dolina Vlasine
zlato, srebro
Okolina Naisa
nazivi kastela kod Prokopija (De aedif. IV 4): Ferraria
i Aeraria
gvoe, bakar
Sliv Timoka (Lukovo-Valakonje, Zlot, Bor, Rusman)
zlato, srebro, olovo, bakar
Ispiranje zlata:
du Timoka
na Dunavu, izmeu Pontes i Egete
Dolina Peka (Majdanpek, Kuajna, Vitovnica) - metalla Pincensia
centar Pinkum
zlato, srebro, olovo, bakar
Kosmaj i Rudnik
centar - kastrum kod Stojnika (Demessus ?)
eksploatacija od poslednjih decenija I veka
najvei procvat u II veku
rade i u IV veku
 zlato, srebro, olovo, bakar
Avala
posvete: Vulkanu iz 272. godine (IMS I 46)
Orkiji iz 287. godine (IMS I 20)
Rudnici u vlasnitvu rimskog naroda, tj. cara
Carinske stanice na granicama rudnikih revira:
Aquae Bas. kod Ulpijane
Statio municipii Dardanorum ?
Kosmaj (IMS I 105)
Prihodi iz rudnika se slivaju u fisk, a ne u patrimonijum, tj. carevu
privatnu blagajnu
Rudarskim revirima (tractus) rukovode prokuratori (procuratores)
Do kraja II ili poetka III veka prokuratori su carski osloboenici
(liberti), kasnije vitezovi (equites Romani)
Zakupci:
conductores (krupni zakupci)
coloni (sitni zakupci)
Konduktori zakupljuju itave rudnike
U II veku se konduktorima daju samo rudnici gvoa
Rudnici srebra samo u I veku
Koloni zakupljuju okna, topionice ili ak terme
 U rudnicima rade rimski graani, peregrini, osuenici (damnati ad
metalla)
Rudnike revire tite konjike kohorte (cohortes equitatae)
Timacum Minus coh. II Aurelia Dardanorum
Kosmaj coh. II Aurelia nova
Pincum coh. I Aurelia nova (?)
Administrativne dunosti vojnika u rudnikim oblastima Ulpije
Akvilin, librarius, tj. pisar legije VII Claudia u Timokim
rudnicima (IMS III/2 31)

Religija
Rimska boanstva
Jupiter Kapitolinski, tj. Jupiter Najbolji Najvei (Iuppiter Optimus
Maximus)
Kapitolinska trijada:
Jupiter, Junona i Minerva
Dijana, Silvan, Mars, Neptun
Dijanin hram u utvrenju Timacum Minus je obnovio Marko
Aurelije Kvadratijan, tribun kohorte II Aurelia Dardanorum
IMS I 168 sa Rudnika, svedoi o obnovi hrama
Majke Zemlje (Terra Mater) za vlade Septimija
Severa.
Domaa boanstva
 Dardanska boanstva:
Ata (Atta)
Andin (Andinus)
Dardanija (Dardania), personifikacija Dardanije
Traka boanstva:
Mundrit (Mundrytus)
Zbeltiurd (Zbeltiurdus), bog neba, munja i gromova
Traki konjanik ili Heros
Grka boanstva
Najrasprostranjeniji je kult Herakla (Hercules)
Pojedinane posvete drugim boanstvima (Hekata, Zevs, Artemida
itd.)
Istona boanstva
Mitra (Mithras), persijski bog
Jupiter Dolihen (Iuppiter Dolichenus), tj. Baal iz Dolihe u Siriji
Hrianstvo
irenje hrianstva na prostoru nekadanje Gornje Mezije u IV
veku
Centri: Singidunum, Nais, Remezijana
Sirmijum
Muenici s kraja III veka batovan Sinerot i prvi
episkop Irinej
Sredinom IV veka sredite arijanstva u Iliriku
Nikejska dogma prevladala 378. godine