1.

POJAM I PRIRODA LJUDSKIH PRAVA

Ljudska prava najee se definiu kao ona prava koje ljudsko bie ima samim tim to je
ljudsko bie, dakle nezavisno od volje drave. Poznato je da u svakoj dravi postoji skup
pravnih pravila donijetih od strane najee zakonodavnih organa, po kojima se svi koji se
nalaze pod jurusdikcijom te drave, moraju vladati. Skup takvih pravila naziva se objektivno
pravo. Da bi se izbjegla veza izmeu subjektivnih prava koja poivaju na objektivnom pravu
koja im ta prava i garantuje, rodila se ideja ljudskih prava. Postoje neka prava pojedinaca, bez
obzira na ustave i zakone neke drave, koje one moraju garantovati svakome ljudskom biu.
Svim subjektivnim pravima je zajedniko da ona potiu od drave, od njenog zakonodavca, i
da ta prava zavise od volje konkretne drave. Ljudska prava potiu iz normativnog poretka
koji je iznad drave i drava ih mora potovati, bez obzira na to da li ih je prihvatila izriito.
Ona su osobeni tip prirodnih prava, budui da se izvode iz prirodnog stanja. Ona su izvorna,
sveopta i neotuiva. Najvei broj ljudskih prava je usmjeren iskljuivo prema dravi. Tim
pravima pojedinca, drava se ograniava, zahtijeva se njeno nemijeanje, odnosno ak i
konkretno djelovanje da bi se ta prava obezbijedila. Najtipiniji primjeri tih zahtjeva da se
drava uzdrava i nemijea jesu slobode:
- slobode misli;
- slobode vjeroispovijesti;
- sloboda mirnog okupljanja;
- sloboda izraavanja, itd.
Drava ovim sluajevima, ne samo da ne smije da sputava ljude u ostvarivanju ovih sloboda,
nego mora konkretno da djeluje (npr. da obezbjeuje demonstracije odgovarajuim brojem
policajaca ili da finansira neke medije, kako bi se obezbijedilo pravo na slobodu izraavanja).
Drava je obavezna da svakom pod njezinom jurusdikcijom obezbijedi ivot dostojan
ljudskog bia, minimum prihoda, te da obezbijedi bar osnovno kolovanje.

2. IZVORI MEUNARODNIH PRAVA

Izvori meunarodnog prava o ljudskim pravima isti su kao i izvori meunarodnog prava. Oni
su nabrojani u lanu 38. Statuta meunarodnog suda pravde, gdje se kao glavni izvori navode
meunarodni ugovori, meunarodno obiajno pravo i opta pravna naela prihvaena
od strane prosvijeenih naroda.

a) Meunarodni ugovori
Meunarodne konvencije, predstavljaju i najvaniji izvor savremenog prava - ljudskih prava.
Poto su to najee pisani izvori prava, nastali saglasnou drava, oni su i najpouzdaniji za
njihove korisnike a to su pojedinci. Meunarodni Ugovori u ovoj oblasti su specifini zato to
ih drave sklapaju u korist tree strane, a to su pojedinci, odnosno one se obavezuju
meusobno da e potovati i tititi prava korisnika pojedinaca. Meunarodni ugovori su
sveopti, otvorenog tipa, poeljno sa svim dravama u meunarodnoj zajednici. Primjeri su
mnogobrojni (meunarodni pakt o graanskim i politikim pravima, meunarodni
pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima od 1966.godine i oni su od tolikog
znaaja, da se posebno moraju izdvojiti.
 b) Meunarodno obiajno pravo
Meunarodno obiajno pravo je nepisani izvor prava. U sferi ljudskih prava to se odnosi na
zabranu muenja (torture), na zabranu genocida, zabranu ropstva i zabranu rasne
diskriminacije. Mnoge drave nisu prihvatile takve instrumente, pa ih na obaveznost
primorava samo vladajua svijest najveeg broja zemalja, da je ponaanje suprotno ovim
zabranama nedozvoljeno u meunarodnom pravu ljudskih prava.

c) Opa pravna naela priznata od strane prosvjeenih naroda

Pod ovim naelima misli se na primjenu pravnih naela koja nisu nastala u meunarodnoj
praksi, ali su zbog svoje ope primjenjivosti zajedniko dobro svih prosvjeenih naroda
svijeta. Tako se ova naela esto susreu u procesnim pravilima prilikom ostvarenja prava na
pravino suenje koje podrazumijeva ravnopravnost stranaka, pravo na podnoenje dokaza,
dostupnost svjedoka i dokaza svim stranama itd.

3. KLASIFIKACIJA OSNOVNIH LJUDSKIH PRAVA

Ljudska prava i slobode mogu se klasifikovati na osnovu razliitih kriterijuma.

Ako ih klasifikujemo na osnovu mogunosti da se neka prava mogu ostvariti putem
tube, moemo ih podijeliti na:
- utuiva (justicable), i
- neutuiva (non-justicable).
Mnoga prava ekonomske prirode, kao npr. pravo na rad, nemogue je ostvariti u
sudskom postupku protiv drave. Drava, naime, ima obevezu da stvara ekonom-
ski ambijent kako bi se to pravo ostvarilo a ako ne uspije vlada ili drava moe
ekonomski propasti, ali pojedinac nee ostvariti to pravo.
Prema kriteriju koji se odnosi na ostvarivanje ciljeva ili prava u drutvu, tada ih
dijelimo na: graanska, politika, ekonomska, socijalna i kulturna prava.

Graanska i politika prava su istorijski najstarija i tiu se odnosa pojedinca prema dravi,
kao i mogunosti uea pojedinca u njenom upravljanju. Ona su zasnovana prvenstveno na
naelu slobode. Tu su drave u obavezi da pojedincima obezbijede povoljne uslove rada,
pravinu nadoknadu za njihov rad, socijalno obezbjeenje, osnovno obrazovanje ili ostvarenje
kulturnih potreba pojedinaca.
Ova prava, bez obzira na zakone koje drava ima, nije lako obezbijediti, jer zavise od
ekonomske moi. Ona se mogu dijeliti na: individualna i kolektivna.
Oba meunarodna pakta o ljudskim pravima u prvim lanovima, garantuju pravo na
samoopredjeljenje, najtipinije kolektivno pravo, za koga neki istiu da bez njega nije mogue
ostvariti ni jedno individualno pravo. Na putu izmeu individualnih i kolektivnih prava,
nalaze se ona prava koja podrazumijevaju zajedniko udruivanje. Ona se obino formuliu
kao pravo pojedinca da u zajednici sa drugima uiva neko pravo:
- pravo na ispoljavanje vjerskih ubjeenje (pojedinano ili u zajednici sa drugima);
- prava pripadnika etnikih vjerskih ili jezinih manjina uiva se u zajednici sa
drugima.
Jedan od najvanijih vidova zatite kolektivnih interesa je zabrana diskriminacije.

Istorijski gledano, ljudska prava se dijele na:

 1. I Generacija ljudskih prava: - ine je graanska i politika prava;
2. II Generacija ljudskih prava: - ine je ekonomska, socijalna i kulturna prava;
3. III Generacija ljudskih prava:- zatita ovjekove okoline, pravo na mir, pravo na
razvoj.
Najmlaa generacija nastala je uvianjem ljudskog bia da e prava prve i druge genera-
cije postati besmislena ako se ne zatiti ovjekova okolina ili nastane opta glad ili
svjetski rat, pa se u nekim instrumentima garantuju prava, kao to su pravo na mir ili
pravo na razvoj. Bez obzira na ovakvu klasifikaciju smatra se da sva ljudska prava
predstavljaju jednu cjelinu. Opasno je tvrditi da su neka vanija i prea od drugih.

4. MEUNARODNA ZATITA UGROENIH

KATEGORIJA LJUDI
Meunarodna zatita pojedinaca prije XX vijeka mogla se zamisliti samo kada su bile u
pitanju oigledne patnje velikih grupacija ljudi, koji su preivljavali neku istorijsku katastrofu.
Takve kategorije ljudi i danas se nalaze u takvom poloaju da im kompleks osnovnih ljudskih
prava ne bude dostupan, prije svega to su izgubili bilo kakve veze sa dravom gdje su ivjeli.
Meunarodni instrumenti su se posebno bavili a i danas se bave ovakvim grupacijama.
A. - Zabrana trgovine robljem
Prvi efekti u zatiti ovjeka kao ljudskog bia, postignuti su u sferi zabrane ropstva. Za
ropstvo se smatra da je zloin. Takvo stanje je meunarodno pravno potvreno jo u okviru
Drutva naroda, kada je usvojena konvencija o zabrani ropstva, koja je okonala vjekovnu
borbu mnogih naprednih zemalja da se to zlo iskorijeni. Danas izopaeni ljudi trguju bijelim
robljem, odnosno enama koje i dalje neki smatraju za inferiorna bia, koja slue samo za
seksualno zlostavljanje.
B. - Lica zatiena u oruanim sukobima (ratovima)
Pitanje lica vezanih za bilo koju vrstu oruanih sukoba, naroito kada se ta lica nau pod
vlau neprijatelja, svima su poznate. Naalost, meunarodno pravo se zatitom ranjenika,
bolesnika, zarobljenika i civilnog stanovnitva, poelo baviti tek usvajanjem enevskih
konvencija i to poslije II svjetskog rata. Tako se formirala posebno grana meunarodnog
prava pod nazivom meunarodno humanitarno pravo.
C. - Zatita apatrida i izbjeglica
-Lica bez dravljanstva (apatridi)
Lica bez dravljanstva (apatridi) su lica koja na bilo koji nain izgube povezanost sa dravom.
Znai, (bilo da su roeni od roditelja bez dravljanstva, otkazali dravljanstvo jedne drave a
nisu ga dobili od druge, usljed sukoba zakona ili problemima vezanih za sukcesiju drave),
mogu mnogo lake da je izgube i sa meunarodnim poretkom, te e njihova ljudska prava biti
dodatno ugroena. Npr. bit e im ugroeno pravo na slobodu kretanja-jer nee imati paso, ili
pravo na upravljanje drutvenom zajednicom jer e izgubiti pravo glasa vezano u veini
zemalja za njene dravljane. Meunarodna zajednica je usvojila posebne konvencije o
umanjenju i uklanjanju apatridije, u kojima se problemi donekle rjeavaju.
-Izbjeglice
Izbjeglice su lica koja prebjegnu na teritorijalnu stranu drave usljed straha od proganjanja na
nacionalnoj, vjerskoj, rasnoj ili politikoj osnovi ili jednostavno zbog straha za ivot usljed
oruanih sukoba u svojoj zemlji. Njima drava iz koje su izbjegli, moe ali i ne mora oduzeti
dravljanstvo. Bez obzira na tu pravnu injenicu, izbjeglice gube tradicionalnu vezu sa
svojom dravom te je u nekim sluajevima njihov poloaj tei nego licima bez dravljanstva
(apatridima).
1951. godine pod okriljem UN-a usvojena je konvencija o izbjeglicama ali je ona rjeavala
probleme izbjeglica samo do te godine i onih izbjeglica koje su mogle dokazati da je uzrok
njihova proganjanja bila vjera, rasa, nacionalnost ili zalaganje za neke politike ideje. Zato je
1967.godine potpisan PROTOKOL o pravnom poloaju izbjeglica, tako da ona obuhvata
rtve kasnijih pa i buduih izbjeglica. Osnovna prava koje izbjeglice stiu po ovim konvenci-
jama su da se drave obavezuju da prime izbjeglice u trenutku kada pobjegnu iz svoje zemlje,
da ih ne smiju protjerati u bilo koju zemlju, pa ni vlastitu u kojoj bi njihov ivot ili sloboda
bili ugroeni.
Za meunarodnu zatitu izbjeglica danas se brine Visoki komesar UN za izbjeglice (UNHCR)
Naravno, ako se stanje u zemlji iz koje su izbjegli stabilizuje i opasnost proe, njihov
dobrovoljni povratak je poeljan. Inae su drave dune da preduzmu sve korake kako bi
olakale njihovu asimilaciju i naturalizaciju shodno lanu 34. Konvencije.

5. ULOGA MEUNARODNIH ORGANIZACIJA U

OBLASTI LJUDSKIH PRAVA
Napredak u oblasti ljudskih prava ne moe se zamisliti bez meunarodnih organizacija. Meu
njima su najvanije one koje stvaraju drave i ije su lanice-drave (meudravne, meuvla-
dine organizacije). U novije vrijeme, u tom pogledu, su sve vanije i meunarodne nevladine
organizacije, iji su lanovi pojedinci i udruenja iz raznih drava.
Meunarodne organizacije se bave normiranjem , unaprijeivanjem i zatitom ljudskih
prava .
Normiranje se moe porediti sa zakonodavnom djelatnou i predstavlja uee
meunarodne organizacije u stvaranju meunarodnih pravila i standarda. Organi meu-
narodne organizacije to najee ine tako to donose odluke i preporuke (deklaracije) u
kojima se definiu ljudska prava i to pripremaju i usvajaju nacrte ugovora o ljudskim pra-
vima, koji se podnose lanicama organizacije i drugim dravama na ratifikaciju i pristupanje.
Tako je Generalna skuptina UN-a prvo izglasala Univerzalnu deklaraciju o ljudskim pravima
1948.godine a na osnovu nje u organima UN sainjeni su nacrti paktova o ljudskim pravima
koje je Generalna skuptina usvojila 1966.godine i koji su stupili na snagu 1976.godine, tj. ka-
da ih je ratifikovalo ili im pristupilo dovoljan broj drava.
Unapreenje ljudskih prava je djelatnost meunarodnih organizacija usmjerene na
irenje ideje o ljudskim pravima, prihvatanje obaveza drava da tite i potuju ljudska prava i
stvaranje preduslova za uivanje ljudskih prava. Tu spadaju i svi oblici meunarodne saradnje
radi pruanja odgovarajue pomoi za razvoj bilo da su ekonomske prirode ili izdavanja
publikacija, obrazovanju kadrova, irenje svijesti i znanja o ljudskim pravima.
Zatiti ljudskih prava meunarodne organizacije doprinose u prvom redu tako to
njihovi organi ili organi stvoreni pod njihovim okriljem nadziru potovanje meunarodnih
obaveza drava da tite i potuju ljudska prava.

6. UNIVERZALNE ORGANIZACIJE

UN UJEDINJENE NACIJE

Staranje o ljudskim pravima je jedan od osnovnih zadataka najvanije Univerzalne meu-

narodne organizacijen - Ujedinjenih nacija. Tokom postojanja UN-a, ovakva nastojanja imala
su svoje uspone u padove. Mnoge od njih krile su ljudska prava svojih graana. Kada su
njihovi organi bili pasivni i paralizovani, UN su morale da stvaraju nove pomone organe,
kako bi mogle obavljati svoje funkcije iz oblasti ljudskih prava. Ove funkcije UN su prije
svega u rukama dva glavna organa UN-a Generalne skuptine i Ekonomskog i
socijalnog savjeta (EKO-SOK).

Generalna skuptina konano odluuje o nacrtima meunarodnih ugovora o ljudskim

pravima. Moe da stvara pomone organe i konano odluuje o budetu organizacije, pa
prema tome i sredstvima namijenjenim za funkcije u oblasti ljudskih prava. Ugovorna tijela
duna su da podnose izvjetaje ovom organu. U Generalnu skuptinu ulaze predstavnici svih
drava lanica UN-a.

Ekonomsko- socijalni savjet (EKO-SOK) prema Povelji UN-a ima najira ovlatenja u
oblasti ljudskih prava. On priprema Meunarodne ugovore, prati sva pitanja iz ove oblasti,
daje odgovarajue preporuke, saziva meunarodne konferencije, usklauje rad specijalizo-
vanih ustanova (npr. MOR, UNESKO).
Ovaj organ je politiko tijelo, sastavljeno od 54 drave lanice UN-a koje bira Generalna
skuptina.
EKO-SOK ima pravo da obrazuje pomone organe u okviru svoje nadlenosti. U oblasti
ljudskih prava to je u prvom redu: Komisija za ljudska prava, orbazovana Odlukom EKO-
SOK 1946.godine. Ona je najvaniji organ UN-a koji se bavi iskljuivo ljudskim pravima.
Komisija je politiko tijelo, jer je sainjavaju drave. Njihov broj se mijenja i danas iznosi 53.
Komisija za ljudska prava moe da obrazuje radne grupe, da imenuje izvjestioce, itd.
Najvaniji organ podreen komisiji je Potkomisija za spreavanje diskriminacije i zatitu
manjina.
Za razliku od Komisije, Potkomisiju sainjavaju eksperti izabrani u linom svojstvu, a sada ih
trenutno ima 26.
Druga tijela sastavljena od nezavisnih eksperata koje je obrazovao EKO-SOK su:
- Komisija za status ena; i
- Komisija za ekonomska, socijalna i kulturna prava.
Poseban poloaj u sistemu UN-a imaju tzv. Ugovorna tijela. To su Komiteti osnovani poseb-
nim ugovorima o ljudskim pravima, radi nadzora nad njihovom implementacijom. Njihove
lanove koji su nezavisni strunjaci i djeluju u linom svojstvu ne biraju UN, ve samo drave
koje su ratifikovale odgovarajui ugovor ili mu pristupile. U tom smislu, ugovorna tijela su
autonomni organi, van hijerarhije UN-a.
UN snosi njihove trokove, njihov sekretarijat im prua administrativne usluge a ona su duna
da podnose izvjetaje o svom radu Generalnoj skuptini preko EKO-SOK-a.
Do sada su obrazovana slijedea ugovorna tijela:
Komitet za ukidanje rasne diskriminacije (Konvencijom o ukidanju oblika rasne
diskriminacije),
Komitet za ljudska prava (Paktom o graanskim i politikim pravima),
Komitet protiv muenja (Konvencijom protiv muenja),
Komitet za ukidanje diskriminacije prema enama (Konvencija o disktriminaciji
ena),
Komitet o pravima djeteta (Konvencija o pravima djeteta),.

Od svih ugovornih tijela, najiru nadlenost ima Komitet za ljudska prava koji je poeo da
radi 1978.godine. Sastaje se 3 puta godinje na po 3 nedjelje. Komitet sainjava 18 eksperata
koje biraju potpisnice Pakta na 4 godine.
 MOR MEUNARODNA ORGANIZACIJA RADA

MOR ima specifinu i dugu istoriju vezanu za poloaj radnika. Osnovan je na prijedlog
posebne komisije mirovne konferencije u Parizu 1919. godine. Dio 13. Versajskog
ugovora o miru, izdvojen je i postao je USTAV ove nove organizacije koja je stupila u ivot
kao nezavisno tijelo sa svojim lanstvom i aparatom. Zasnovan je na meunarodnom
viestranom ugovoru ali je istovremeno i profesionalna organizacija u kojoj predstavnici
vlada, poslodavaca i radnika punopravno uestvuju u donoenju odluka. Zahvaljujui posto-
janju ove specijalizirane ustanove, drave su prihvatile veliki broj konvencija (preko 160) i
preporuka (preko 170), koje se odnose na prava iz radnih odnosa. MOR kao pravna linost,
posjeduje KONFERENCIJU koja je predstavniki plenarni organ koja donosi nacrte
meunarodnih konvencija i preporuke po pitanjima koja nisu zrela za ugovorno regulisanje.
Pored glavnog organa MOR- a, konferencije, postoje i administrativni savjet i meun-
arodni biro rada. Svi oni su organizovani od predstavnika vlada drava lanica, predstavnika
radnikih i poslodavakih organizacija. Poslije usvajanja pojedinog instrumenta od strane
meunar.konferen.rada, svaka ga lanica mora podnijeti u roku od godinu dana (izuzetno 18
mjeseci) svom nadlenom organu na usvajanje, kako bi se taj instrument transformirao u
zakon ili neki drugi propis.
O preduzimanju ovakvih mjera, drave moraju obavijestiti direktora meunarodnog biroa
rada. Takoe su dune da podnose redovne 4-ero godinje ili 2 godinje izvjetaje o sprovo-
enju u ivot ratifikovanih i usvojenih konvencija.
MOR titi sindikalna prava i slobode. Tu su ukljuena 2 organa:
1. Komitet za sindikalne slobode;
2. Komisija za istragu.

UNESKO ORGANIZACIJA UN-A ZA PROSVJETU, NAUKU I

KULTURU

UNESKO je stvoren na osnovu l.67 Povelje UN-a u Londonu 1945. godine

Djelovanje UNESKA, kao ustanove univerzalnog znaaja, za osnovni cilj ima ouvanje
mira, bezbjednosti u svijetu i unaprijeenja tih vrijednosti kroz obrazovanje, naunu i kul-
turnu saradnju meu narodima u duhu opeg potovanja pravde zakona, ljudskih prava i
osnovnih sloboda u odnosu na sve, bez obzira u pogledu rase, pola, jezika i religije.
U trenutku osnivanja, UNESKO je imao 20 lanova a u proteklom periodu njegov broj se
poveao na 161 lana. Razvoj ove organizacije pratile su i krize koje su vrhunac dostigle
1982/83. godinu, kada organizaciju naputaju SAD i Ujedinjeno Kraljevstvo.
Ciljeve, UNESKO ostvaruje kroz organizovanu pomo zemljama na suzbijanju nepis-
menosti, razmjeni naunih i kulturnih vrijednosti, unaprijeenju nauno-istraivakog
rada i sl., a posebno prava na obrazovanje.
Pod njegovim okriljem zakljuene su mnoge konvencije:

Glavni organi UNESKA, su:

Generalna konferencija (lan 4. Ustava) u kojoj su zastupljene sve drave lanice;

Izvrni odbor sastavljen od 45 lanova kojeg bira Generalna konferencija;
Sekretarijat UNESKA.
7. REGIONALNE ORGANIZACIJE :

Pored umnoavanja nadlenosti u oblasti ljudskih prava u univerzalnim meun.organizacija-

ma, razvija se regionalni sistem zatite ljudskih prava i to posebno na evropskom, amerikom
i afrikom kontinentu. Odgovarajue regionalne organizacije su pokrenule mehanizme zatite
na osnovu posebnih ugovora usvojenih za zadovoljenje regionalnih potreba. Ovaj proces
naroito je uznapredovao u Evropi.

EVROPA
Sistem zatite ljudskih prava u Evropi, moe se sagledati u vie dimenzija. Prije svega uspo-
stavljen je sistem zatite pod okriljem Savjeta Evrope koji je i najrazvijeniji. Potom dosta se
daleko otilo, naroito prilikom usvajanja nekih dokumenata strateke vanosti u okviru
Konferencije o evropskoj bezbjednosti i suradnji (KEBS), koja se kasnije pretvorila u novu
Organizaciju za evropsku bezbjednost i suradnju (OEBS) i obuhvata sve evropske zemlje,
kao i SAD-e i Kanadu.Tree i najue podruje zatite, razvilo se u okviru Evropske Unije
koja danas broji 25 lanica iz Zapadne Evrope a vrlo brzo e se proiriti i u drugim evropskim
zemljama (2004.g.).

a) SAVJET EVROPE je regionalna organizacija nastala poslije II svjetskog rata (1949.g.)

kada je nekoliko drava inspirisanih velikom idejom o ujedinjenju Evrope rijeilo da stvori
organizaciju koja e postii najvee jedinstvo svojih lanica. U Statutu je istaknuta i elja da
se zatite i promoviu sloboda i sve demokratske vrijednosti.
Istaknuta je i volja lanova osnivaa organizacije da u nju uu sve evropske zemlje.
Potovanje ljudskih prava u okviru Savjeta Evrope, postavljeno je kao jedan od najveih
zadataka i uslova za prijem u lanstvo. Ubrzo po osnivanju Savjeta, pod njegovim okriljem
pripremljen je nacrt Konvencije za zatitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, kasnije
popularno nazvane Evropska konvencija o ljudskim pravima, koju su 4. novembra 1950.g.
u Rimu potpisale 13 drava lanica Savjeta Evrope (na snagu stipila septembra 1953). Danas
su sve zemlje lanice Savjeta Evrope ratifikovale Evropsku konvenciju. Kasnije je uz ovu
Konvenciju usvojeno jo 12 protokola. Treba istai znaaj Protokola br.11, koji je stupio na
snagu novembra 1988.g., kada su ga sve zemlje potpisnice Konvencije ratifikovale. On je
uveo kao JEDINI ORGAN NADZORA - Stalni Evropski sud za ljudska prava.

b) EVROPSKI SUD ZA LJUDSKA PRAVA, ustanovljen je jo 21.januara 1959.godine.

Od novembra 1998. godine on je uspostavljen kao stalni organ Konvencije. Time je novi
stalni Sud, poeo da obavlja dosadanje poslove Evropske komisije za ljudska prava i starog
evropskog suda za ljudska prava . Broj sudija ovog suda ravan je broji drava ugovornica
Konvencije. Od oktobra 2004.godine on u svom sastavu ima 41 sudiju. Sudije moraju imati
visoki moralni ugled i biti priznati pravni strunjaci i oni slue sudu u linom svojstvu. Njihov
mandat je 6 godina, mogu se ponovo birati, ali im mandat istie kada napune 70 godina
ivota. Sudije se tokom mandata ne mogu baviti poslovima koji su nespojivi s njihovom
nezavisnou, nepristrasnou i zahtjevima stalne slube. To znai da oni postaju pravi
profesionalci sa stalnim boravkom u Strazburu (sjedite Suda).
Sud raspravlja sporove iz svoje nadlenosti u Odborima (sastav od 3 sudije), Vijeima
(sastav 7 sudija) i Velikom vijeu (sastav 17 sudija).
Na optoj sjedinici suda on bira predsjednika i dopredsjednika suda, obrazuje vijea i usvaja
poslovnik suda.
Poslovnikom je precizirano da e se stalna vijea zvati odjeljenja i njih za sada ima 4. Svako
odjeljenje ima 10 sudija koji biraju odbore od po 3 sudije na odreeni rok.
Poseban znaaj ima Veliko vijee, koje odluuje i o pojedinanim predstavkama i meudrav-
nim sporovima ali samo kada mu Vijea suda ustupe nadlenost.
Kao drugostepena instanca, on moe presuivati samo ako mu se stranka obrati u roku od 3
mjeseca od donoenja presude vijea i ako kolegij od 5 sudija Velikog vijea ocijeni da se taj
predmet tie nekog znaajnog pitanja od opte vanosti. Postupak pred stalnim sudom mogu
pokrenuti pojedinci, nevladine organizacije ili grupe pojedinaca koje tvrde da su rtve
povreda prava iz Konvencije.
Kao stranka u sporu, u istoriji meunarodnog sudstva po prvi put pojavljuje se pojedinac.

c) ORGANIZACIJA ZA EVROPSKU BEZBJEDNOST I SURADNJU (OEBS)

Rad na zatiti ljudskih prava u okviru Konferencije, kasnije (OEBS) zapoet je usvajanjem
zavrnog akta Helsinke konferencije 1. avgusta 1975.godine. 35 zemalja istone i zapadne
Evrope, zajedno sa SAD i Kanadom, potpisale su zavrni akt - KEBS.
Ovaj dokument bio je osnova za usvajanje niza dokumenata iz oblasti ljudskih prava.
Konferencija u Beu, koja je poela 1986.godine a zavrila se tek 1989.godine, predstavljala
je prekretnicu u pogledu odustajanja od doktrine socijalistikih zemalja, da se ljudska prava
nalaze u strogo unutranjoj nadlenosti drave. Tada je usvojen zakljuni dokument u kome
zapaeno mjesto zauzima odjeljak pod nazivom ljudska dimenzija KEBS.
Tim dokumentom su se sve drave uenice obavezale da njihova zakonodavstva u oblasti
ljudskih prava usklade sa meunarodnim pravom i obavezama koje proistiu iz dokumenata
KEBS. Slijedili su sastanci o ljudskoj dimenziji KEBS u Parizu 1989.godine i u Kopenhagenu
1990.godine. Uslijedio je sastanak na vrhu efova drava i vlada u Parizu, na kome je
usvojena Povelja za novu Evropu1990. Pariskom poveljom proces KEBS je sasvim
institucionalizovan, formiranjem posebnih organa.
Prvo je formiran Savjet KEBS koji se sastoji od ministara inostranih poslova zemelja lanica
i koji je odluujui organ prilikom donoenja odluka relevantnih za ciljeve postavljene pred
proces KEBS. Formiran je Komitet starijih slubenika sastavljen od eksperata i ima zadatak
da priprema sastanke savjeta i ovlaten je da razmatra tekua pitanja i donosi adekvatne
odluke. Ustanovljeni su i Centar za prevenciju konflikta u Beu, kao i Kancelarija za
slobodne izbore u Varavi. Do 01.01.1995.godine, ovo se moglo nazvati procesom KEBS.
Tada je ovaj proces i zvanino pretvoren u meunarodnu organizaciju koja se naziva
Organizacija za evropsku bezbjed-nost i suradnju OEBS.

d) EVROPSKA UNIJA (od ugovora u Mastrihtu 1992.g. do tada Evropska zajednica),

predstavlja evropsku meunarodnu organizaciju sa elementima naddravnosti. Sainjava je 25
zemalja.To je prije svega ekonomska unija. Poto EU nije potpisnica Evropske konvencije o
ljudskim pravima, organi EU-e a posebno Evropski sud pravde ije je sjedite u Luksembur-
gu, se staraju da se potuju ljudska prava i osnovne slobode. Evropski sud pravde se na
razliite naine bavi pitanjima zatite ljudskih prava. Do sada je izgraena i praksa ovog suda
u pogledu prava svojine, slobode kretanja, zabrane diskriminacije, slobode izraavanja, itd.
Evropski parlament usvojio je 1989.godine Deklaraciju o osnovnim pravima i slobodama, ali
Evropski sud nije obavezan da je primjenjuje. Meutim, svaki graanim EU ima pravo da
uputi pismenu predstavku Evropskom parlamentu zbog krenja nekog od ljudskih prava.
Konano, EU-a je 7.12.2000.godine u Nici, sveano proglasila tekst Povelje o osnovnim pra-
vima u Evropskoj uniji.
Ova Povelja je za sada neobavezujui pravni instrument a u budunosti e biti dio Ustava EU.
8. AMERIKA
Ameriki sistem za zatitu ljudskih prava se oslanja na dva kolosijeka. Jedan nas upuuje na
Povelju organizacije amerikih drava (OAD), a drugi na Ameriku konvenciju za
ljudska prava.
Sistem zasnovan na Povelji OAD se primjenjuje na sve drave lanice OAD, dok sistem
uspostavljen Amerikom konvencijom za ljudska prava obavezuje samo ugovorne strane.
I pored toga, ova dva kolosijeka zatite ljudskih prava se u mnogome preklapaju i esto
funkcioniu kao jedan.
Povelja OAD je usvojena 1948.godine. lan 3. Povelje garantuje osnovna prava pojedinaca
bez razlike u pogledu rase, nacionalnosti, religije, pola, ali bez preciznijeg definisanja.
Meutim samo nekoliko dana kasnije usvojena je Amerika deklaracija o ovjekovim
pravima i dunostima, koja nabraja najvei dio politikih, graanskih, ekonomskih, socijalnih
i kulturnih prava.
U okviru OAD, formirana je 1959.godine i Meuamerika komisija za ljudska prava. Proto-
kolom uz Povelju OAD, usvojenim u Buenos Airesu 1965.godine, Meuamerika komisija je
postala formalni organ OAD zaduen za unapreenje ljudskih prava.
Amerika konvencija o ljudskim pravima je stupila na snagu 1978.g. i do 1995.godine
ratifikovalo je 25 drava. SAD nisu nikada potpisale ovu konvenciju. Poto Amerika
konvencija sadri samo jedan lan o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima, tzv.
Protokolom iz San Salvadora koji je usvojen 1988.godine garantuju se jo neka prava.
Ovim Protokolom predviena je procedura podnoenja pojedinanih predstavki u pogledu
sindikalnih prava i prava na obrazovanje.
Meuameriki sud za ljudska prava ima 7 lanova.
Presude Meuamerikog suda su konane, obavezne za stranke i ne mogu se osporavati.

9. A F R I K A

Naroitu panju i noseu ulogu o zatiti ljudskih prava u Africi je preuzela Organizacija
afrikog jedinstva (OAJ), koja je nastala 1963.godine.
Moralo se poi originalnim putem da bi problemi sa kojima se suoavala Afrika dobili pravi
odgovor. Politika aparthejda u Junoj Africi, siromatvo stanovnika Afrike, diktatorski reimi
u CAR ili Ugandi, predstavljali su pri tome ozbiljnu smetnju.
Ipak 1981.godine, na 18. redovnoj Skuptini efova drava i vlada OAJ, usvojena je
Afrika povelja o pravima ovjeka i naroda.
Ovaj dokumenat je poznat kao Bandulska povelja, jer je usvojena u glavnom gradu Gambije.
Povelja je stupila na snagu 1986.godine.
Afrikom poveljom uspostavljena je i Afrika komisija za ljudska prava koja je uspostavljena
1987.godine, meutim do danas nije pokazala velike rezultate.
Afrika povelja je imala svoje mane, pa su se stanovnici Afrike radije obraali efikasnijim
meunarodnim tijelima kakav je upravo Komitet za ljudska prava.
Zato je uz Afriku povelju usvojen i Protokol koji ustanovljava Afriki sud za ljudska
prava, koji e kada pone sa radom moi da izdaje nareenja radi otklanjanja povreda,
pravine naknade i obeteenja. Protokol je usvojen 9. juna 1998.g. na zasjedanju OAJ-a u
Adis Abebi.
10. OPE KARAKTERISTIKE LJUDSKIH PRAVA
PRVE GENERACIJE
Ljudskim pravima prve generacije pripadaju graanska i politika prava.
Svojim sadrajem uglavnom su usmjerena na zatitu prava pojedinaca i odnose se na temeljne
vrijednosti: zatitu ivota, fizikog, psihikog i moralnog integriteta ljudske linosti, kao i na
vladavinu prava i sistem u kojem je zatita ljudskih prava i temeljnih sloboda graana dio
pravnog poretka.
Usvojena graanska i politika prava , drave ugovornice obavezne su da potuju i garan-
tuju svim licima koja se nalaze na njihovoj teritoriji i koja potpadaju pod njihovu nadlenost
bez obzira naroito na rasu, boju, spol, jezik, vjeru, politiko ili drugo miljenje, nacionalno
ili socijalno porijeklo, imovno stanje, roenje ili svaku drugu okolnost.
Diskriminacija po bilo kojem od ovih osnova, predstavlja povredu ljudskih prava.
Usvajanjem Univerzalne deklaracije, na Generalnoj skuptini UN-a 10. decembra
1948.godine, Rezolucijom 217, graanska i politika prava dobivaju meunarodni karakter i
postaju zajednika batina ovjeanstva.
Osim Univerzalne deklaracije, na graanska i politika prava odnose se:
Meunarodni pakt o graanskim i politikim pravima;
Konvencija o sprjeavanju i kanjavanju zloina genocida;
Konvencija o statusu izbjeglica;
Konvencija o politikim pravima ena;
Konvencija o smanjenju broja lica bez dravljanstva;
Konvencija o nezastarjevanju ratnih zloina i zloina protiv ovjenosti;
Konvencija o suzbijanju i kanjavanju zloina apartheida;
Konvencija protiv muenja i drugog svirepog, neljudskog kanjavanja;
Dopunska konvencija o ukidanju ropstva, trgovine robljem;
Svrha postojanja graanskih prava je da zajame pojedincu samostalnost u odnosu na dravnu
vlast, slobodu od drave i nasuprot dravi, gdje se zahtjev prema dravi sadri u njenom nei-
njenju, nepoduzimanju odreenih postupaka kojima bi ova prava bila dovedena u pitanje.
Skup tih prava naziva se klasinim graanskim pravima.
Pravo pojedinca da utie na djelatnost i strukturu drave, gdje je drava interes pojedinca koji
ima mogunost da bira i da bude biran u vlasti, da kontrolie vlast, da uiva sve slobode
demokratije odreuje smisao politikih prava.

Graanska i politika prava su:

Pravo na ivot, slobodu i zatitu integriteta linosti;
Sloboda od ropstva;
Sloboda od prisilnog rada;
Zatita od torture i ostalih oblika okrutnog, nehumanog i poniavajueg
kanjavanja i postupanja;
Zatita od samovoljnog hapenja i pritvaranja;
Ljudska prava u sudskom postupku;
Pravo svakoga da napusti bilo koju zemlju (i vlastitu) i da se vrati u svoju zemlju;
Pravo na svojinu;
Sloboda misli, savjesti, uvjerenja i religije;
Sloboda miljenja i izraavanja;
Sloboda udruivanja, ukljuujui i slobodu sindikalnog udruivanja;
Pravo uestvovanja na svim razinama vlasti u dravi.
11. VLADAVINA PRAVA, PRAVNA DRAVA I PRAVO NA
NEZAVISNO I NEPRISTRASNO SUDSTVO
Vladavina prava i pravna drava
Pravna drava predstavlja zakonom ogranienu strukturu moi odnosno vladavinu zakona.
Zakon je jednako obavezujui za sve graane u dravi, kako za one koji vladaju, tako i za one
kojima se vlada.
Vladavina prava se odnosi na zahtjev da zakoni uvaavaju pojmove pravde, jednakosti, da su
jednako obvezujui za sve i da su u njih ugraene civilizacijske tekovine i ljudska prava.
Karakteristika politike i pravne tradicije bila je traganje za oblikom ekonomskog, politikog i
pravnog sistema koji je u stanju da uskladi interese graana s jedne, i drave s druge strane, i
koji e garantirati postojanje i zatitu prava, to poiva na slijedeim pretpostavkama:
Narodni suverenitet znai da se osnov svake vlasti nalazi u narodu. Narod oznaava sve gra-
ane jedne drave bez obzira na spol, nacionalne, vjerske, ili bilo koje druge razlike. Narodu
pripada pravo na politiko samoopredjeljenje i slobodni izraz politike volje. Ideja o narod-
nom suverenitetu i pravo na samoopredjeljenje, prisutni su u graanskim i politikim pravima
priznatim u Ujedinjenim nacijama.
Podjela vlasti osnovna ideja podjele vlasti na zakonodavnu, izvrnu i sudsku vlast je osigu-
ravanje mehanizama unutar same organizacije dravne vlasti koji sprjeavaju njenu neograni-
enu mo. (Iskustva su pokazala da koncentrisanje vlasti i moi na jedno mjesto ili u jednoj
osobi nuno vodi u tiraniju, to je u direktnoj suprotnosti sa ljudskim pravima).

Pravo na nezavisno i nepristrasno sudstvo

Pravo na nezavisno i nepristrasno suenje je jedno od temeljnih ljudskih prava.
Postojanje nezavisnog sudstva je preduvjet za ostvarivanje jednog od glavnih ljudskih prava, a
to je pravo na nepristrasno suenje.
U osnovnim naelima vezanim za nezavisno sudstvo, izriito se stavlja u obavezu dravama
da u svojim ustavima i zakonima garantiraju nezavisno sudstvo.
Pod nezavisnou sudstva podrazumijeva se da:
sudije rjeavaju sluajeve nepristrasno, na osnovu injenica i u skladu sa
zakonom;
odluke sudova nisu podlone reviziji;
sudije u svom radu ne smiju biti izloeni pritiscima, prijetnjama ili intervencijama
od bilo koga ili iz bilo kojih razloga;
zabrana stvaranja pravosudnih organa koji ne primjenjuju postupke u skladu sa
zakonom, sa ciljem oduzimanja nadlenosti redovnih pravosudnih organa;
obaveza obezbjeenja materijalnih sredstava neophodnih za rad sudstva.

12. PRAVO NA ZATITU INTEGRITETA LINOSTI

Najosjetljivije podruje graanskih prava predstavlja skup prava i sloboda u odnosu na

funkciju dravnih organa. Integritet ljudske linosti se titi kako od ugroavanja od treih
lica, tako i od neovlatenog i nezakonitog postupanja dravnih organa.
Integritet ljudske linosti ukljuuje fiziki, psihiki, moralni i drutveni aspekt linosti, a
njegovu zatitu garantiraju:
pravo na ivot;
pravo na slobodu i linu sigurnost;
zabrana torture i svakog okrutnog i poniavajueg postupanja ili kanjavanja;
 skup prava vezanih za krivini postupak;
pravo na privatnost;.
- Pravo na ivot
U zatita integriteta linosti prvo mjesto zauzima pravo na ivot.
Pravo na ivot je neotuivo ljudsko pravo i obaveza za sve da ga potuju.
Iako pravo na ivot treba da ima visoki stepen zakonske zatite, u praksi, gotovo u svim
dijelovima svijeta izraeno je oduzimanje ivota u situacijama oruanih konflikata gdje su
civili najvee rtve.
Postojanje smrtne kazne nije jedinstveno rijeeno u svim pravnim sistemima lanica UN-a,
niti ima jedinstvenog stava o njenoj opravdanosti. Meutim, osnovna karakteristika meu-
narodnih odredbi koje se odnose na smrtnu kaznu jeste veoma strog i ogranien reim
primjene i izvrenja. Zato je smrtnu kaznu mogue izrei samo za najtea krivina djela.
Zabrana smrtne kazne predviena je Evropskom konvencijom o zatiti prava ovjeka, a Ame-
rika konvencija o pravima ovjeka sadri zabranu njenog ponovnog uvoenja u zemljema
koje su ukinule smrtnu kaznu.

- Pravo na slobodu i linu sigurnost

Drava u okviru svog pravnog sistema garantira i titi slobodu i sigurnost svojih graana, ali
jedina ima mogunost da djelovanjem svojih organa organii ili uskrati tu slobodu graanima.
Osnovni smisao prava na slobodu i linu sigurnost usmjeren je prema dravnim organima i od
njih zahtijeva da se ogranienje ili uskraivanje slobode temelji na zakonu. Na taj nain se
sprjeava neopravdano liavanje slobode graana, smanjuju mogunosti policijske zloupo-
trebe, jer postoji kontrola od strane nezavisnog i nepristrasnog sudstva koje odluuje o
opravdanosti liavanja slobode. Obaveza naknade tete, poveava odgovornost dravnih
organa prilikom ograniavanja slobode.

- Zabrana torture i svakog okrutnog i poniavajueg postupanja ili kanjavanja

Pod pojmom tortura, podrazumijevamo sve akte kojima se namjerno nanosi bol, teka
tjelesna ili duevna patnja u cilju iznuivanja informacija ili priznanja.
Primjena torture mogua je od slubene osobe ili bilo koje druge osobe koja djeluje u
slubenom svojstvu. Imajui u vidu mogunosti zloupotrebe medicine, naunog i tehno-
lokog napretka u krenju ljudskih prava, u naela medicinske etike je unesena zabrana
torture. Na osnovu tih naela, medicinsko osoblje je zadueno za voenje rauna o zdrav-
stvenom stanju lica lienih slobode, duno je da se prema njima ponaa profesionalno, kao to
je sluaj prema licima koja nisu u zatvoru ili pritvoru.
Konvencija o ljudskim pravima je stavila u obavezu dravama lanicama:
da se akti torture prema krivinom pravu definiu kao krivino djelo sa
odgovarajuim sankcijama;
da zakonskim, administrativnim, sudskim ili drugim mjerama sprijee akte torture
pod svojom jurisdikcijom;
da opravdanje za akt torture ne moe biti nikakva vanredna okolnost kao to je rat,
unutranja politika nestabilnost ili bilo koje drugo vanredno stanje;
da rtvi torture priznaju pravo albe dravnim organima sa obavezom da nepris-
trasno i bez odgode preispitaju navode albe;
kao i pravo naknade i pravedne odtete rtvama torture.
Kao jedan instrument za praenje primjene ovih obaveza ustavnovljen je Komitet protiv
torture , koji ini 10 strunjaka visokih moralnih kvaliteta.
13. SKUP PRAVA VEZANIH ZA KAZNENI POSTUPAK
Kao skup prava u krivinom postupku podrazumijevaju se:
1) pravo na nezavisno, nepristrasno, javno suenje pred sudom ustanovljenim na osnovu
zakona;
2) pravo na pretpostavku nevinosti okrivljenog;
3) pravo na poznavanje predmeta optube;
4) pravo na odbranu;
5) pravo na predlaganje dokaza i prisustvovanje dokaznim radnjama;
6) pravo na utnju okrivljenog;
7) pravo na albu;
8) priznanje naela ne bis in idem ;
9) pravo na jednakost;
10) potovanje principa zakonitosti;.

Skup prava u krivinom postupku imaju za cilj da olakaju poloaj okrivljenog lica za vrijeme
trajanja krivnog postupka, da zatite dostojanstvo i integritet njegove linosti i da mu
omogue djelotvorno suprotstavljanje optubi.
S obzirom na pravo na odbranu, u UN donesena su Osnovna naela koja se odnose na ulogu
branilaca. Naela sadre praktine upute za svakodnevni rad u oblasti prava.
Drave lanice su pozvane na njihovu primjenu i ugraivanje unutar svojih pravnih sistema, i
s tim u vezi data im je obaveza da svakih 5 godina informiu generalnog sekretara o
napredovanju u njihovoj primjeni.

14. PRAVO NA PRIVATNOST

Od svih ljudskih prava - pravo na privatnost je najtee definisati.
Svaki ovjek ima pravo na potovanje imuniteta, privatnog i porodinog ivota, odnosno
zabranjeno je proizvoljno mijeanje u privatni i porodini ivot, stan ili prepisku, te napad na
njegov ugled i ast.
Jedan od oblika slobode pojedinca je pravo na intimu, tj. da u svojoj intimi ne bude uznemi-
ravan od drugih jednako kao ni od vlasti, da ima pravo da organizuje svoj ivot i poslove bez
iijeg mijeanja, da lini podaci i informacije budu zatieni.
Privatnost obuhvata slijedee oblasti:
- Zatita podataka odnosi se na zatitu informacija koje se odnose na kredite,
zdravlje, i one kojima raspolae vlada;
- Tjelesna privatnost - podrazumijeva zatitu tjelesnog integriteta (npr. genetski
testovi, testovi na drogu i sl.);
- Privatnost komunikacije odnosi se na zatitu pisma, telefonskih razgovora,
elektronske pote i ostalih oblika komunikacije;
- Privatnost prostora podrazumijeva zatitu doma i okoline kao to je zatita na
radnom mjestu ili javnom prostoru.
Na osnovu istraivanja, primjeeno je da se pravo na privatnost ugroava u svim dijelovima
svijeta i u svim politikim sistemima. Ovo se pravo najee kri u oblasti komunikacija.
15. POLITIKA PRAVA I SLOBODE
Kao klasina politika prava i slobode smatraju se:
sloboda misli, savjesti, religije ili uvjerenja;
sloboda izraavanja i informisanja;
sloboda udruivanja i okupljanja;
pravo uestvovanja u vlasti.
Sloboda misli, savjesti, religije ili uvjerenja
Sloboda misli, savjesti, religije ili uvjerenja, priznata je kao apsolutno pravo koje ne moe
niim biti ogranieno.
Ova sloboda je ljudska sloboda i proizilazi iz linog uvjerenja. ovjek kao razumno bie,
ima slobodu volje da sam utvruje svoje moralne stavove. Poto je slobodan da bira svoje
uvjerenje, odgovoran je pred sobom i vlastitom savjesti.
Niko - pojedinac, grupa ili drava, nema pravo nametanja religije ili drugog vjerovanja.
Samo drava, u odreenim sluajevima, u skladu sa zakonom, moe ograniiti ispoljavanje
uvjerenja. Pod religijskim slobodama podrazumijevamo: sudjelovanje u obredima vjere ili
okupljanja, te izgradnju i odravanje prostora za takve namjene; traenje i primanje dobro-
voljnih novanih i drugih priloga od pojedinaca i ustanova; osposobljavanje, imenovanje,
biranje odgovarajuih voa u skladu sa potrebama vjere; potivanje propisanih dana odmora,
slavljenje vjerskih praznika; osnivanje odgovarajue humanitarne ustanove.
Sloboda izraavanja i informisanja
Sloboda izraavanja i informisanja je uvjet svim ostalim slobodama.
Svako ima pravo na slobodu izraavanja. To pravo obuhvata slobodu da trai, dobiva i iri
obavjetenja i misli svake vrste, bez obzira na granice pismeno ili usmeno, ili bilo kojim
sredstvom po vlastitom izboru.
Pravo izraavanja donosi sa sobom posebne dunosti i odgovornosti. Zato se ono moe
podvrgnuti nekim ogranienjima koja moraju biti utvrena zakonom i potrebna:
a) za potovanje prava i potreba drugih;
b) za zatitu dravne sigurnosti ili javnog poretka, zdravlja i morala.
Sloboda informisanja podrazumijeva nesputano pravo prikupljanja, prenoenja i objavljivanja
vijesti uvijek i svuda. Ova sloboda zahtijeva, kao nuan element panju i sposobnost kori-
tenja slobode bez zloupotrebe. To podrazumijeva moralnu obavezu istraivanja injenica bez
predrasuda i irenje informacija bez malicioznih namjera.
Sloboda udruivanja i okupljanja
Pravo na slobodno udruivanje, ukljuujui i prava sindikalnog udruivanja, je pravo koje
pripada politikim pravima.
Pravo na slobodno udruivanje i okupljanje otvara mogunosti graanima na udruivanje u
cilju zadovoljavanja svojih politikih, ekonomskih, socijalnih, kulturnih, sportskih i svih
drugih interesa u dravi. Na osnovu ovog prava - politikog udruivanja nastaju politike
stranke koje se bore za vlast, kao i razna udruenja i asocijacije koje imaju uticaj na vlast.
Posebnu ulogu imaju nevladine organizacije u oblasti ljudskih prava.
Pravo uea u vlasti
Svako ima pravo sudjelovati u upravljanju javnih poslovima svoje zemlje, neposredno ili
preko slobodno izabranih predstavnika, da bira i bude biran, i da ima pristup javnim slu-
bama svoje zemlje uz ope uvjete jednakosti.
Volja naroda je osnova svake vlasti, koja se izraava na povremenim i slobodnim izborima na
kojima se osigurava sloboda glasanja.
Drave ugovornice ove konvencije, obavezuju se da zabrane i ukinu rasnu diskriminaciju u
svim njezinim oblicima i da jame svakome pravo na jednakost pred zakonom bez razlike na
rasu, boju, nacionalno porijeklo naroito u pogledu ovog prava uea u vlasti.
16. OPE KARAKTERISTIKE LJUDSKIH PRAVA
DRUGE GENERACIJE
Ljudskim pravima druge generacije nazivaju se ekonomska, kulturna i socijalna prava.
Sam izraz druge generacije znai :
- da su ova ljudska prava nastala vremenski kasnije u odnosu na graanska i
politika prava (I generacija);
- da se radi o razliitim pravima u odnosu na graanska i politika jer su usmjerena
na druge vrijednosti koje titi kao ljudska prava;
- da predstavljaju dopunu sadraja pojma ljudskih prava koja pripadaju ovjeku;
- da je rije o novijim naprednijim pravima koja vie odgovaraju savremenim
potrebama ovjeka...
U Teheranskoj proklamaciji, je naglaeno da je puna realizacija graanskih i politikih prava
nemogua bez implementacije ekonomskih, socijalnih i kulturnih prava u mnogim zemljama
svijeta. Ova prava II generacije, trae aktivan odnos drave, postavljajui pred nju zahtjev za
injenjem, za stvaranjem pretpostavki i usvajanje efikasnih mjera za njihovo ostvarivanje.
Kao i sva druga prava uivanje ekonomskih, socijalnih i kulturnih prava treba da bude dostup-
no svim graanima bez ikakvih ogranienja zasnovanih na rasi, boji koe, spolu, vjeri itd.
Ogranienja u vrenju ovih prava mogua su samo na temelju zakona.
Ekonomska, socijalna i kulturna prava ine: pravo na rad, pravo na pravine i povoljne uslove
rada, pravo na pravinu zaradu i jednaku nagradu za rad iste vrijednosti, pravo na odmor,
pravo na socijalnu sigurnost, pravo na obrazovanje, pravo na uestovanje u kulturnom ivotu,
pravo na odgovarajui ivotni standard, pravo na trajk, ... itd.
Najznaajniji dokumenti usvojeni u UN koji se odnose na ljudska prava II generacije su
Univerzalna deklaracija, Meunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima,
Meunarodna konvencija o zatiti prava svih radnika, Meunarodna konvencija o ukidanju
svih oblika rasne diskriminacije, te druge konvencije i preporuke doneene u okviru MOR i
UNESCO-a.

17. PRAVO NA RAD I NJIM POVEZANA PRAVA

Pravo na rad je pravo koje pripada svakom licu kao mogunost zaraivanja kroz slobodno
izabran ili prihvaen rad. Pravo na rad podrazumijeva bez prisile - slobodu izbora zaposlenja.
Ovo pravo sadre slijedei meunarodni instrumenti: Univerzalna deklaracija o ljudskim pra-
vima, Meunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima, Konvencija o ukla-
njanju svih oblika rasne diskriminacije, Konvencija o uklanjanju svih oblika diskriminacije
ena, kao i dokumenti i konvencije koje je donijela MOR-a, posebno Konvenciju o ukidanju
prisilnog rada (1957.godine). U smislu ostvarivanja ovog prava, dravama lanicama je u
obavezu stavljeno preduzimanje mjera u cilju punog ostvarivanja ovog prava. Planiranje poli-
tike zapoljavanja treba da uzima u obzir ukupnu populaciju u dravi, u cilju poveanja broja
zaposlenih osoba
Pravo na pravine i povoljne uslove za rad podrazumijeva naknadu koja se kao minimum
osigurava svim radnicima:
jednaku plau za jednak rad,
pristojan ivot za radnike i njihove porodice,
sigurne i zdrave uslove rada,
jednaku mogunost svakog da bude unaprijeen,
pravo na odmor, slobodno i ogranieno radno vrijeme i plaena odsustva,
 te pravo na naknadu za praznine dane.
Na meunarodnom nivou, jedna od prvih oblasti regulisanja prava radnika je bila na zatiti
radnika na poslu.

18. SINDIKALNA PRAVA I SLOBODE

Sindikalna prava podrazumijevaju pravo svake osobe da sa drugima osniva sindikat, i da se
ulani u sindikat po svom izboru, uz uslov da su pravila sindikata unaprijed utvrena.
Sindikati imaju pravo da stvaraju udruenja i nacionalne saveze, meunarodne sindikalne
organizacije i pravo da se ulane u njih. Sindikati imaju pravo na slobodno obavljanje
djelatnosti. Ogranienja su mogua samo na temelju zakona, u interesima nacionalne
sigurnosti ili javnog poretka i radi zatita prava i sloboda drugih, pogotovo kada su u pitanju
pripadnici oruanih snaga, policije ili dravne uprave.
Sindikalna sloboda je takoer jedan od bitnih i vanih ciljeva upisanih u ustavu MOR-a jer
je krenje i ugroavanje ovih sloboda prisutno u velikom broju zemalja.
U 1948. godini usvojena je Konvencija (broj 87) o sindikalnoj slobodi i zatiti sindikalnih
prava kao jedan od temeljnih dokumenata MOR-a vezana za ljudska prava.

19. PRAVO NA SOCIJALNU SIGURNOST

Pravo na socijalnu sigurnost ima za cilj da obezbijedi socijalnu sigurnost svakoj osobi,
posebno u sluajevima nezaposlenosti, bolesti, nesposobnosti, starosti ili drugog nedostatka
sredstava za ivot.
Glavni ugovor iz ove oblasti je Konvencija (broj 102) o minimalnim normama socijalne sigur-
nosti, doneena 1952.godine.
Ova Konvencija se odnosi na granu socijalne sigurnosti i svaku dravu ugovornicu obavezuje
njihovo prihvatanje. Konvencijom je odreena i minimalna norma u pogledu davanja zdrav-
stvene njege, davanja u naturi i periodinih novanih naknada, iji se najnii iznos odreuje
prema opoj razini plaa u svakoj zemlji.

20. PRAVO NA OBRAZOVANJE I KULTURNA PRAVA

Pravo na obrazovanje se priznaje svakom pojedincu i vezano je za razvoj ljudske linosti i

dostojanstva. Obrazovanjem se pojaava svijest i potreba potovanja ljudskih prava i temelj-
nih sloboda. U obrazovanje treba da budu ugraeni principi tolerancije, prijateljstva meu
narodima i potovanje svih rasnih, etnikih i vjerskih skupina.
Realizovanje prava na obrazovanje, podrazumijeva nekoliko osnovnih principa a to su jedna-
ka dostupnost kolovanju svim pojedincima, obavezno besplatno osnovno obrazovanje, a
postupno ostvarivanje besplatnog srednjeg i vieg obrazovanja. Drave treba da brinu i
omogue koritenje stipendija i da poboljaju materijalne uvjete ivota i rada nastavnog
osoblja.
UNESCO je 1960. godine donio Konvenciju o borbi protiv diskriminacije u oblasti prosvjete.

Kulturna prava podrazumijevaju stvaranje atmosfere u kojoj se uvaju, razvijaju i tite nau-
na i kulturna dostignua, u kojoj se potuje istraivaka i stvaralaka sloboda i djelatnost, i u
kojoj su zatieni moralni i materijalni interesi autora u oblasti nauka, knjievnosti i umje-
tnosti, kao i uestvovanje samih graana u kulurnom ivotu.
21. LJUDSKA PRAVA TREE GENERACIJE
- OPE KARAKTERISTIKE -

U ljudska prava III generacije spadaju pravo na mir, pravo na razvoj, i zatita ovjekove
okoline. Ovo su najmlaa kategorija ljudskih prava.
Sam izraz ljudska prava tree generacije znai: njihovo kasnije nastajanje u odnosu na ljud-
ska prava I i II generacije, da se radi o razliitim pravima u odnosu na postojea, da se mogu
shvatiti kao prava treeg reda u hijerarhiji vrijednosti ljudskih prava, te se olakava pristup i
obrada ljudskih prava openito.
Pojavom meunarodnih dokumenata, gdje se prvenstveno misli na Afriku povelju o pravima
ovjeka i naroda, i na Alirsku deklaraciju o pravima naroda, te na aktivnost UN-a gdje se sve
vie prepoznaje uticaj zemalja s afrikog kontinenta koje su po sticanju nezavisnosti primane
u lanstvo i u kontekstu ljudskih prava su stavili prava koja se odnose na narod.
Prava naroda je izraz koji koristi Afrika povelja koja samim nazivom sugerie da se ljudska
prava priznaju i pojedincima i narodu kao kolektivu. Ovaj naziv se koristi i u dokumentima
UN, to asocira na neka nova prava u odnosu na postojea.
U Afrikoj povelji, ta prava naroda su:
- pravo na ravnopravnost;
- pravo na samoopredjeljenje kao neotuivo pravo koje se ne moe dovoditi u pitanje;
- pravo na slobodno upravljanje narodnim bogatstvom i prirodnim resursima;
- pravo na razvoj;
- pravo na mir; i
- pravo na zatitu okoline.

22. PRAVO NA RAVNOPRAVNOST NARODA

PRAVO NA SAMOODREENJE
PRAVO NA UPRAVLJANJE NACIONALNIM RESURSIMA

Pravo na ravnopravnost naroda iz Afrike povelje, izvedeno je iz povelje UN-a koja dosto-
janstvo ljudske linosti povezuje sa pravima koja pripadaju svim ljudima bez diskriminacije,
ali isto tako priznaje pravo na dostojanstvo narodima, pravo da budu jednaki i ravnopravni u
sistemu meunarodnih odnosa i udnosa u UN-a.
Pravo naroda na ravnopravnost vezano je za potvrivanje nediskriminacije kao osnovnog
naela prisutnog u svim dokumentima o ljudskim pravima, i suprotstavljeno je aparthejdu kao
zloinu protiv ovjenosti kojem su narodi Afrike bili izloeni.
Pravo na samoopredjeljenje je ustanovljeno Atlantskom poveljom 1941.godine. U prolosti
se ovo pravo podrazumijevalo kao zahtjev da politika vlast bude ustanovljena na volji graa-
na. Generalna skuptina UN-a je prva priznala da je ovo pravo preduvjet uivanja svih
drugih ljudskih prava i pozvala sve drave da ga u skladu sa Poveljom UN-a potuju. Ovo
pravo podrazumijeva da svi narodi imaju pravo na samoopredjeljenje, i da u skladu s njim
slobodno odrede svoj politiki status, kao i ekonomski, socijalni i kulturni razvoj.
Ovo pravo posjeduje dva aspekta: vanjski i unutranji. Vanjski znai pravo naroda se se
slobodno, bez stranih uticaja, opredijeli na odreeni politiki status, a unutranje pravo na
samoopredjeljenje ima status klasinog ljudskog prava i znai da svaki graanin ima pravo i
mogunost uticaja na vrenje javnih poslova.
Pravo na upravljanje nacionalnim resursima
Drave lanice Afrike povelje obavezuju se da uklone sve oblike strane ekonomske eksplo-
atacije, kako bi omoguili svojim narodima potpuno uivanje necionalnih izvora. Sticanjem
nezavisnosti, zemlje u razvoju su teile da se oslobode ekonomske dominacije i koritenja
prirodnog blaga od strane zemalja u ijem sastavu su bile, dok su razvijene zemlje nastojale
da ih u tome sprijee.

23. PRAVO NA RAZVOJ

PRAVO NA ZDRAVU OKOLINU

Pravo na razvoj se nalazi u dubokoj vezi sa ostalim pravima naroda koje sadri Afrika
povelja. Ogleda se u otporu prema svim oblicima strane dominacije u kojima se narodi i dra-
ve afrikog kontinenta nalaze u podrenom poloaju. Shvatanje prava na razvoj podrazujmije-
va postepeno poveanje kvaliteta ivota u skladu sa realnim potrebama stanovnitva, i odnosi
se na sve segmente ivota kako pojedinca, tako i drutva.
Pravo na samoopredjeljenje, koje konano dovodi do oslobaanja od kolonijalne vladavine,
pravo na koritenje nacionalnog bogatstva, upotpunjuje se pravom na slobodan razvoj, to
zaokruuje pojam nezavisnosti .
Pravo na zdravu okolinu izrasta iz zajednike potrebe svih ljudi da se zatite od negativnih
posljedica koje prouzrokuju opasnosti naruavanja ekologije. Poremeajima u prirodi, zaga-
enjima, izloeni su i ugroeni svi ljudi na svijetu, tako da je svrstavanje ovog prava u ljud-
ska prava bilo olakano. tokholmska deklaracija iz 1972.godine definie pravo ovjeka na
slobodu i jednakost u zadovoljavajuim uslovima ivota, kao i obavezu da uva svoju okolinu
za sadanje i budue deneracije.
Evropska konvencija sadri ovo pravo kao ljudsko pravo, a zatita ovog prava je u nadlenosti
Evropskog suda za ljudska prava.

24. LJUDSKA PRAVA U USTAVU BIH

Ustav BiH je sastavni dio Dejtonskog mirovnog sporazuma od 21.11.95.g.
Okvirni mirovni sporazum u Dejtonu sadri 11 aneksa, od kojih se Aneks br.6 odnosi na
ljudska prava. U preambuli Ustava BiH pominju se pojmovi ljudskog dostojanstva, slobode,
jednakosti, mira, pravde, kao i namjera stvaranja pravnog okvira za dravu koja ima suvere-
nitet, teritorijalni integritet, politiku nezavisnost, i u kojoj se ljudska prava trebaju potovati.
Od meunarodnih dokumenata Ustav BiH se poziva na Povelju UN-a, Univerzalnu dekla-
raciju, meunarodne paktove o ljudskim pravima, kao i na druge instrumente ljudskih prava.
Uzimanjem u obzir navedenog to ini sastavni dio Ustava, kao i Katalog ljudskih prava koja
navodi Ustav i obavezu po kojoj e drava BiH i oba entiteta osigurati najvii nivo ljudskih
prava i osnovnih sloboda, dobiva se iroka lista priznatih prava i sloboda u BiH.

25. POLITIKA PRAVA U USTAVU BiH

Politika prava pripadaju graaninu BiH, bez obzira u kojem entitetu ivi, pod jednakim uslo-
vima i bez diskriminacije po bilo kojem osnovu.Veina ovih prava graanima garantuju
mogunost da bez ikakve diskriminacije uestvuju u upravljanju javnim poslovima, neposred-
no ili putem izabranih predstavnika, da biraju ili budu birani u javne slube i politika tijela.
Politika volja veine graana ostvaruje se u parlamentu kojem pripada zakonodavna vlast.
Lista Politikih prava u Ustavu BiH:
- prava koja ukljuuju slobodu miljenja, savjesti i vjere;
- sloboda izraavanja i tampe;
- aktivno i pasivno birako pravo;
- pravo na demokratske izbore i politike prestavnike;
- sva navedena prava moraju biti u skladu s naelom jednakosti iz oblasti ljudskih
prava definisanih u Ustavu BiH.
Drava i oba njena entiteta imaju obavezu da obezbijede i omogue uivanje i zatitu ovih
prava svim svojih graanima bez razlike i pod istim uslovima.

26. EKONOMSKA, SOCIJALNA I KULTURNA PRAVA

U USTAVU BiH

Kada su u pitanju ova prava ugraena u Ustav BiH u sutini ona vae za ljudska prava II
generacije. U skladu sa meunarodnim dokumentima koji ine sastavni dio Ustava BiH, prije
svega misli se na Meunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima, Ustav
BiH priznaje:
- pravo na imovinu;
- pravo na rad;
- pravo na pravinu zaradu i jednaku nagradu za isti rad;
- pravo na pristojan ivot;
- pravo na sigurne i zdrave uslove rada;
- pravo na socijalnu sigurnost;
- pravo na odgovarajui ivotni standard;
- pravo na obrazovanje;
- prava na sindikalno organizovanje;
- pravo na uestvovanje u kulturnom ivotu;.....

27. LJUDSKA PRAVA U USTAVU FEDERACIJE BiH

Federacija BiH je jedan od dva entiteta koja su ustanovljena Opim okvirnim mirovnim
sporazumom. Pred oba entiteta, kao i pred dravu BiH, postavljena je obaveza osiguranja
uivanja i zatite najveeg mogueg standarda ljudskih prava i sloboda.
lan 1. Ustava FBiH navodi da se sva prava i slobode iz Aneksa 6. provode na cijeloj terito-
riji Bosne i Hercegovine a za Federaciju (lan 2.), se posebno navode:
ivot, sloboda, jednakost pred zakonom, zabrana svake diskriminacije, pravian krivini
postupak, zabrana muenja, privatnost, sloboda kretanja, azil, zatita porodice i djece, imovi-
nu, obrazovanje, socijalnu i zdravstvenu zatitu, osnovne slobode (govora, tampe, miljenja,
savjesti i uvjerenja, religije, okupljanja, udruivanja, rada).
Svi graani imaju pravo na osnivanje i pripadanje politikim partijama, kao i sva politika
prava.

K R A J
LJUDSKA PRAVA
Prof. Vesna Kazazi

Mart, 2008.g.
ISPITNA PITANJA IZ PREDMETA LJUDSKA PRAVA

01. Pojam i priroda ljudskih prava;

02. Izvori meunarodnog prava ljudskih prava;
03. Klasifikacija osnovnih ljudskih prava;
04. Meunarodna zatita ugroenih kategorija ljudi;
05. Uloga meun.organ. u oblasti ljudskih prava;
06. Univerzalne organizacije: UN, MOR, UNESCO;
07. Regionalne organizacije; Evropa Vijee Evrope
(Evropska konvencija za zatitu ljud.prava, Evrop-
ski sud za ljud.prava), OESS, Evropska Unija;
08. Amerika;
09. Afrika;
10. Ope karakteristike ljud.prava I generacije;
11. Vladavina prava, pravna drava i pravo na neovisno
i nepristrano sudstvo;
12. Pravo na zatitu integriteta linosti;
13. Skup prava vezanih za kazneni postupak;
14. Pravo na privatnost;
15. Politika prava i slobode;
16. Ope karakteristike ljud.prava II generacije;
17. Pravo na rad i njim povezana prava;
18. Sindikalna prava i slobode;
19. Pravo na socijalnu sigurnost;
20. Pravo na obrazovanje i kulturna prava;
21. Ope karakteristike ljud.prava III generacije;
22. Pravo na ravnopravnost naroda, pravo na samo-
odreenje, pravo na upravljanje nacionalnim
resursima;
23. Pravo na razvoj, pravo na zdravu okolinu;
24. Ljudska prava u Ustavu BiH;
25. Politika prava u Ustavu BiH;
26. Ekonomsko, socijalna i kulturna prava u Ustavu
BiH;
27. Ljudska prava u Ustavu Federacije BiH.