Elektrine instalacije i osvjetljenje

Projekat I

Odsjek: Energetika i automatika

Semestar: V
Broj asova: 1(predavanja) + 0 + 0 + 2(izrada projekta)
Nastavnik: Doc. dr Milovan Radulovi
Saradnici: Mr Tanja Stankovi, Aleksandar Vuini
Literatura:
Milan S. Jovanovi: ELEKTRINE INSTALACIJE I
Miomir Kosti: TEORIJA I PRAKSA PROJEKTOVANJA
ELEKTRINIH INSTALACIJA
1

ZATITA OBJEKATA NA ZEMLJI OD

ATMOSFERSKOG PRANJENJA
Atmosferski elektricitet se javlja kao posledica meusobnog
trenja djelova atmosfere koji se nalaze u stalnom kretanju.
Probojna vrstoa vazduha 30 kV/cm.
Pranjenje prema zemlji se sastoji od nekoliko uzastopnih
pranjenja. Najee ih ima 3-5. Svako od njih trasira put
glavnom pranjenju.
Tek kada lider stigne na oko 100m od zemlje postaje
odreena taka prema kojoj se prazni.
Maksimalna struja pra
pranjenja nije ista na svim
geografskim irinama i kre
kree se od nekoliko desetina do
nekoliko stotina kA
2

1
3

2
z Grom je zvuni efekt koji nastaje prilikom
udara munje.
z Temperatura vazduha u okolini munje
dostie 20.000 to proizvodi naglo irenje
vazduha. Grom je zvuni talas nastao ovim
irenjem vazduha

3
7

4
9

10

5
11

12

6
 GROMOBRANSKA ZATITA
Gromobranska zatita podijeljena je na dva odvojena dela:
- spoljanja gromobranska zatita i
- unutranja gromobranska zatita.
Postoje 3 metode spoljanje gromobranske zatite i to:
1. Klasian iljak;
2. klasina zatita Faradejev kavez;
3. Gromobrani sa uredjajem za rano startovanje (ESE Early13
Streamer Emission)

Izokeraunika karta Istre

Izokeraunike linije -

linije koje meusobno

povezuju mjesta sa
jednakim brojem
grmljavinskih dana

14

7
 15

PRORAUN NIVOA ZATITE OBJEKATA NA

ZEMLJI OD ATMOSFERSKOG PRANJENJA
OPTI USLOVI
Ova instalacija titi objekte i ljude od direktnih i
indirektnih atmosferskih pranjenja prihvatajui
direktna pranjenja, bezbjedno i brzo odvodei u
zemlju struju pranjenja.
Takoe spreava pojavu tetnih sekundanih efekata
stvarajui svojom zatitnom zonom odreeni stepen
sigurnosti u objektu.

16

8
Vaei propisi JUS N.B4 800 su indetini sa IEC-
1O24-1 koje je uradila IEC komisija. Ovaj standnard
se ne odnosi na :
. objekte vie od 60 m.
. eljeznicka postrojenja i instalacije van objekta
. elektroenergetska postrojenja i mree izvan objekta
. instalacije telekomunikacija izvan objekta
. vozila, brodove, vazduhoplove i instalacije platformi
na moru.

17

Novim propisima instalacije zatite od atmosferskih

pranjenja sastoji se od:
. spoljanje zatitne instalacije od
atmosferskog pranjenja i
. unutranje zatitne instalacije od
atmosferskog prajenja.

Osnovni djelovi spoljanje zatitne instalacije su:

. prihvatni sistem
. spusni sistem
. sistem uzemljenja.

18

9
 1. Prihvatni sistem
2. Spusni provodnici
3. Sistem uzemljenja
4. Sistem za izjednaavanje potencijala
19

Prihvatni sistem ine djelovi spoljanje zatitne

instalacije namijenjeni za prihvatanje atmosferskog
pranjenja. Mogu biti u obliku tapne hvataljke
(Franklinova hvataljka), vodovi na krovu (krovni
vodovi) ili metalni djelovi krova uopte.

U sluaju metalnog krova koji igra ulogu prihvatnog

sistema za atmosfersko pranjenje metalna
konstrukcija se moe smatrati prirodnim prihvatnim
sistemom pod uslovom:

20

10
 . da je ostavarena trajna elektri
elektrina neprekidnost izmedu
razli
razliitih djelova,
djelova,
. da debljina lima nije manja od vrijednosti d data u Tabeli I
. da nije oblo
obloena izolacionim materijalom
. da su nemetalni materijali na metalnim limovima ili iznad
njih izvan ti
tienog prostora.
prostora.

Tabela I Minimalna debljina metalnog lima krovnih pokriva

pokrivaa
Nivo zatite Materijal Debljina d [mm]
elik 4
I do IV bakar 5
aluminijum 7
21

Spusni provodnici su djelovi spoljasnje gromobanske

instalacije namijenjeni za provod struje atmosferskog
pra
pranjenja od prihvatnog sistema do sistema uzemljenja.
uzemljenja.
Spusni provodnici na objektu se izvode sa FeZn 2Ox3 mm
trakom.
trakom. Neophodno rastojanje spusnih provodnika mora
zadovoljavati vrijednosti date u Tabeli II.
II.
Tabela 2 Srednje rastojanje spusnih provodnika
NIVO ZATITE SREDNJE RASTOJANJE (m)
I 10
II 15
III 20
IV 25
Nezavisno od rastojanja u Tabeli 2 za bilo koji prihvatni sistem potrebno je postaviti najmanje
dva spusna voda. Da bi se izbjegla opasnost od "preskoka" potrebno je instalaciju izvesti sa
vie spusnih vodova sto krae duine. Kao spusni vodovi mogu se koristiti prirodne
komponente objekata kao: metalne konstrukcije i elina armatura u stubovima. 22

11
Sistem za uzemljenje ima funkciju da obezbjedi dovodenje
struje direktnog atmosferskog praznjenja u zemlju bez
stvaranja opasnih prenapona na podruju uzemljivaa.

Vazno je napomenuti da oblik i dimenzija sistema za

uzemljenje igraju vaniju ulogu i od otpornosti uzemljivaa.

Sledei uzemljivai se mogu upotrijebiti:

jedan ili vie prstenastih uzemljivaa,

vertikalni uzemljivai,
radijalni uzemljivai i
temeljni uzemljivai.

23

24

12
 U naem sluaju koristiemo temeljni uzemljiva FeZn 3x30 mm,
ugraenu u betonski temelj tienog objekta.

Metalnu armaturu je neophodno povezati varenjem sa temeljnim

uzemljivaem odnosno sa cjelokupnom zatitnom instalacijom.

Rastojanje izmedu spojeva ne smije biti vee od 5m.

Svi spojevi, bilo vareni ili preko ukrsnih komada treba da su

zatieni antikorozivnim premazom (prajmerom) prije betoniranja.

Tabela III Minimalni presjeci materijala gromobranske instalacije

Nivo Materijal Prihvatni sistem Spusni provodnici Sistem uzemljenja

za
zatite mm2 mm2 mm2

Cu 35 16 50
I do IV AI 70 25 -
Fe 50 50 80 25

ZATITA OBJEKATA NA ZEMLJI OD ATMOSFERSKOG PRANJENJA

26

13
ZATITA OBJEKATA NA ZEMLJI OD ATMOSFERSKOG PRANJENJA

27

ZATITA OBJEKATA NA ZEMLJI OD ATMOSFERSKOG PRANJENJA

zavisnost broja odvoda od izvedbe krova 28

14
ZATITA OBJEKATA NA ZEMLJI OD ATMOSFERSKOG PRANJENJA

29

ZATITA OBJEKATA NA ZEMLJI OD ATMOSFERSKOG PRANJENJA

detalj prelaza odvoda sa krova,

preko vodoravnog i vertikalnog
oluka na vertikalni odvod prema
uzemljivau (max. R zakrivljenosti
odvoda 200 mm !)
30

15
PRORAUN INSTALACIJE
Proraun je uraen na osnovu sledeih ulaznih podataka:
prosjean broj dana sa grmljavinom u Podgorici je 49,
objekat je orijentacionih dimenzija a x b x h (m)
objekat je mijeane konstrukcije,
objekat je bez uticaja (posledica) na okolinu.
Neophodno je odrediti zahtijevani nivo zatite odnosno
stepen efikasnosti zatite.
Nivo Zatite Efikasnost E Rastojanje Prva struja povratnog
pranjenja praznjenja I(kA)
Nivo I sa dodatnim E>0.98
mjerama
Nivo I 0,98 > E > 0,95 20 2.8
Nivo II 0,95 > E > 0,90 30 5,2
Nivo III 0,90 > E > 0,80 45 9,5
Nivo IV 0,80 > E > 0 60 14,7
31

Efikasnost gromobranske instalacije je data

relacijom:
N
E = 1 Nc (1)
d
gdje su:
Nc - usvojena uestanost udara groma u tieni objekat, odnosno
maksimalni usvojeni srednji godinji broj udara groma koji moe
prouzrokovati oteenje objekta.

Nd - uestanost direktnog udara groma u objekat, odnosno srednji

godinji broj direktnih udara groma koji prouzrokuju oteenje
objekta.

Uestanost udara groma je :

3 10 -3
Nc = C (2)

32

16
gdje je C = C1 C2 C3 C4 (3)
a C1, C2, C3, C4 su dati sledeim tabelama:
C1-tip konstrukcije objekta
Krov
Metalni Kombinovani Zapaljiv
Konst. objekta
Metalna
0,5 1 2
konstrukcija
Kombinovana 1 1 2,5
Zapaljiva 2,0 2,5 3

C2-sadraj objekta
Bez vrijednosti i nezapaljiv 0,5
Mala vrijednost ili uglavnom zapaljiv 1
Vea vrijednost ili naroito zapaljiv 2
Izvanredno velika vrijednost, nenadoknadive
3
tete, vrlo zapaljiv ili eksplozivan

33

C3-namjena objekta
nezaposjednut 0,5
uglavnom nezaposjednut 1
teka evakuacija ili opasnost od panike 3

C4- posledice od udara groma u objekat

Nije obavezna neprekidnost pogona i bez
1
uticaja(posledica) na okolinu
Obavezna neprekidnast pogona, ali bez
5
uticaja (posledica) na okolinu
Uticaj (posledice)na okolinu 10

34

17
 Uestanost direktnog udara groma u objekat je:

Nd = 1,1. Ng .Co . Ae .10-6 (4)

gdje su:

Ng-prosjecna godisnja ucestanost udara groma po km2

Co-koeficijenat okruenja

Ae-ekvivalentna povrina tienog objekta

Prosjena godinja uestanost udara groma po km2 je:
Ng = 0,04.Tdl,25 (5)

gdje je Td-broj grmljavinskih dana u toku godine.

Za Podgoricu Td=49
35

Okruenje tienog objekta Co

tieni objekat se nalazi u prostoru sa
0,25
istim ili viim objektima
Objekat okruen niim objektima 0,5
Usamljen objekat na 3 H 1
tieni objekat sam na uzvienju 2

Ekvivalentna prihvatna povrina tienog objekta:

Ae =a.b+6h(a+b)+9h2 (6)

Na osnovu sraunate vrijednosti zahtijevane efikasnosti

instalacija od atmosferskog pranjenja, odreujemo
meusobno rastojanje spusnih vodova kao i elemenata
prihvatnog sistema.

36

18
Ekvivalentna prihvatna povrina tienog
Ae =a.b+6h(a+b)+9h2
objekta
Okruenje tienog objekta Co
Broj grmljavinskih dana u toku godine Td
Prosjecna godisnja uestanost udara
Ng = 0,04.Tdl,25
groma po km2
Nd - uestanost direktnog udara groma u
objekat, odnosno srednji godinji broj
Nd = 1,1. Ng .Co . Ae .10-6
direktnih udara groma koji prouzrokuju
oteenje objekta;
C1-tip konstrukcije objekta C1
C2-sadraj objekta C2
C3-namjena objekta C3
C4- posledice od udara groma u objekat C4
C = C1 C2 C3 C4
Nc - usvojena uestanost udara groma u
tieni objekat, odnosno maksimalni
3 10 3
usvojeni srednji godinji broj udara Nc =
groma. koji moze prouzrokovati C
oteenje objekta;
Nd
Efikasnost gromobranske instalacije E = 1
Nc
37

38

19
39

40

20
UNUTRANJE GROMOBRANSKE INSTALACIJE
tite opremu i ljude od prenapona u objektima na kojima je
postavljena spoljanja gromobranska instalacija. Posebno se
unutranjom gromobranskom instalacijom tite osjetljivi
elektronski uredaji.

Potpuna zatita unutranjosti objekta od spoljanjeg uticaja

direktnih atmosferskih pranjenja nije mogua.

Mjere koje se esto koriste su:

. izjednaavanje potencijala
. poboljanje spoljanje zatite instalacije od
atmosferskog pranjenja
. viestruko povezivanje elemenata sistema uzemljenja
. ugradnja katodnih odvodnika
. korienje prirodnih elemenata u spusnom sistemu.
41

z Unutranja gromobranska instalacija

Unutranju gromobransku instalaciju treba
obavezno izvesti da bi se sprijeilo sekundarno
dejstvo direktnih atmosferskih pranjenja i
eliminisali uticaji komutacionih unutranjih
prenapona. Unutranja gromobranska instalacija
titi osjetljivu elektronsku opremu i komponente
od uticaja elektromagnetnih polja pri direktnom
atmosferskom pranjenju i ljude od strujnog udara
i varninih preskoka izmeu nepovezanih
metalnih masa unutar objekata. Unutranja
gromobranska zatita je obavezna u svim
primjerima u kojima se efikasnost gromobranske
zatite zahtijeva E > 0.98 i u sluajevima kada to
investitor izriito zahtijeva.
42

21
 z Zatita od prenapona
Pri direktnim atmosferskim pranjenjima u
spoljanju gromobransku instalaciju koja je
postavljena na objektima sa osjetljivom
opremom, u odreenim sluajevima se mogu
pojaviti indukovani prenaponi, koji esto mogu
biti toliko visoki da ugroavaju osjetljivu
opremu, komponente i sve instalacije za
upravljanje i komunikaciju. Osim ovih prijetnji
zbog uticaja elektromagnetnih polja usled
direktnih atmosferskih pranjenja, po
vodovima koji povezuju dvije strukture mogu
se prenositi prenaponski talasi praznog hoda i
strujni talasi kratkog spoja (tranzitni talasi).
43

A,B: Direktan udar groma u nadzemne vodove

C: Uticaj magnetnog polja na vodove
D: Direktni udar groma
E: Raspodjela potencijala oko mesta udara groma 44
F: Uticaj magnetnog polja na unutranje instalacije i opremu

22
Direktne tete koje esto iznose vie desetina hiljada eura,
zanemarljivo su male u odnosu na indirektne tete upada
prenapona zbog unitenja podataka sadranih u raunarima,
kao tete zbog prestanka rada tehnolokih instalacija. Svi
indukovani prenaponi i svi transportovani prenaponski talasi i
talasi struja kratkog spoja predstavljaju primarnu prijetnju
izolaciji niskonaponskih prijemnika, niskonaponske opreme,
instalacije i opreme malog napona kao i osjetljive elektronske
opreme za upravljanje i komunikaciju. Ovi prenaponi u objekte
mogu "doputovati" elektroenergetskom mreom ili PTT
vodovima. Mogu nastati i indukcijom zbog direktnog
atmosferskog pranjenja u objekat ili prenjenja neposredno u
susjedstvu. Radi toga je zakonodavac i cio tehniki razvijeni
svijet, zatitu skupocjenih i nezamjenjivih instalacija i opreme
od prodora prenapona u njih, rijeio na odgovarajui nain:
postavljanjem dovoljnog broja i odgovarajuih vrsta odvodnika
prenapona na ulaze instalacije. 45

Prema Dokumentu IEC 8131 kao primarna prijetnja je

pretpostavljen dio struje pranjenja iznad
10[kA](10/350[s]). Primarni napon je pretpostavljen kao
talas maksimalne amplitude iznad 10[kV], oblika
1,2/50[s].

Da bi se odreene osjetljive strukture zatitile od

pomenutih primarnih prijetnji navedeni IEC dokument
predlae kaskadno povezivanje veeg broja odvodnika
prenapona odgovarajuih karakteristika. Na elu kaskade
se nalazi obino odvodnik prenapona koji treba da izbrusi
udarni talas direktnih i indirektnih atmosferskih pranjenja,
oblika 10/350 s i da mu oduzme veliki dio njegove
energije. Iza ovog katodnog odvodnika u kaskadi se
postavlja odvodnik prenapona koji treba da preostale
prenapone koji se kreu po instalaciji svede na nivo
napona koji nee ugroziti izolaciju osjetljive elektronske
46
opreme

23
Elektroenergetske instalacije od struja
direktnog atmosferskog pranjenja
oblika 10/350 s tite se odvodnicima
za udarnu struju 65 kA (odvodnici tipa
DGA) a zatitu od tranzitnih prenapona
oblika 1,2/50 s odvodnicima
preostalog napona manjeg od 1kV, pri
strujama pranjenja do 5 kA (odvodnici
tipa DGT).
Informacioni sistemi tite se od
primarne ugroenosti za struje preko 1
kA oblika talasa 10/350 s i
prenaponskog talasa oblika 1,2/50 s
sa amplitudom preko 10 kA.

Zatita sistema obrade podataka i

telekomunikacionih prikljuaka od
tranzitnih prenapona atmosferskog ili
industrijskog porekla izvodi se
specijalno izuenom koncepcijom
ugradnje odvodnika prenapona KO
(SDP). Katodni odvodnici (odvodnici
tipa KT) se ugrauju na izlazu
komunikacionih veza iz razvodne table
telefonske centrale, tj. u razvodnom
ormanu kompjutera.
47

48

24