RumeliDE Dil ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi 2015.

2 (Nisan) / 33
Krklareli li Azlarndan Derleme Szlne Katklar / H. zkaya (33-39. s.)

KIRKLAREL L AIZLARINDAN DERLEME SZLNE KATKILAR

Hakk ZKAYA1

zet

Bu alma, sadece Krklareli ili azlarna ait szckleri ve lnl dilde bulunan
szcklerin Krklareli ili azlarndaki sylenilerini, bu sylenilerin standart Trkedeki
imlasn, kelimelerin trlerini, anlamlarn ve baz rnek cmlelerle kullanm balamlarn
iermektedir. Bu almayla, Krklareli azlarnda yaad tespit edilen szcklerin
Derleme Szlndeki yerini almas amalanmtr. Mevcut Krklareli yresi az
almalarnn, tarafmzdan yaplan derlemelerin Derleme Szlndeki anlam ve
biimleri karlatrlm, yeni anlam ve biimler kelime trleri halinde listelenmitir. Bu
liste fiiller, zarflar, sfatlar ve adlar balklarn tar. Bu balklar altnda yer alan szckler
Derleme Szlnden anlamca ve biimce farkllk gstermelerine ve Derleme
Szlnde bulunmamalarna gre tasnif edilmitir. Adlar listesi de kendi iinde trlere
ayrlmtr. Bu tr almalarla, az lmlerinin yaand gnmzde Derleme
Szlnn zenginlemesine katk salanacak, sz kayplarnn nne geilecektir.

Anahtar Szckler: Krklareli ili, Derleme Szl, Trk halk.

CONTRIBUTIONS OF KIRKLAREL DIALECTS TO DERLEME SZL

Abstract

This study consists of the words which can only be found in Krklareli dialect and the
pronunciation of the words belonging to the standard language in Krklareli dialect, the
spelling of their pronunciation in Turkish, their parts of speech, the meanings and the
usages with some examples. It is aimed to contribute the words determined in Krklareli
dialect to Derleme Szl. The studies about Krklareli dialect and the collations we made
were compared with those in Derleme Szl, and the new meanings and forms were
listed in terms of their parts of speech. This list is divided into such categories as verbs,
adverbs, adjectives and nouns. The words under these categories are classified by taking
into account their meanings, forms and how they differ from those in Derleme Szl and
whether they appear in Derleme Szl or not. The noun category has also been divided
into some other categories. This study will contribute to Derleme Szl and the loss of
words will be prevented in those days when dialect deaths are common.

Key words: Krklareli province, Derleme Szl, Turkish people.

Giri

Giri

Trkiyede az almalar, 12 Temmuz 1932de Trk Dil Kurumunun kurulmasyla

balamaktadr. Bu kurumun kurulmasndan sonra toplanan 1. Trk Dili Kurultay az
almalarna hz kazandrmak iin nemli kararlarn verildii bir kurultay olmutur. Bu
kurultayla birlikte az almalarna balanm 1939-1951 yllar arasnda 4 cilt halinde Sz
Derleme Dergisi yaymlanmtr. Bu derlemelere, Folklor Szleri ve Yazn Dilinden Halk
Azna ndeks adyla 5. ve 6. ciltler ilave edilmitir. Bu almada tespit edilen eksikliklerden
sonra 1952de Derleme Szl almalar balamtr. almalarn sonucunda 12 ciltlik dev
bir eser ortaya kmtr.

1 Ar. Gr., Krklareli niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm,
ozkayahakki@gmail.com
RumeliDE Journal of Language and Literature Studies 2015.2 ( April)/ 34
Contributions of Krklareli Dialects to Derleme Szl/ H. zkaya (p. 33-39)

Derleme Szl almalar esnasnda baz yrelerden yaplan derlemeler yetersiz kalmtr.
Bu yetersizliin sebeplerinin en nemlileri; bilimsel derleme ltlerinin henz yaygn
olmay, almalara katkda bulunan derleyicilerin tecrbesiz olmas ve her yrede yeterli
sayda derleyicinin olmamas gibi etkenlerdir. Saylan bu yetersizlikler giderilerek derleme
yaplacak alanla ilgili tarihi corafi bilgiler edinilmeli ve yredeki etnik unsurlarn dalm gz
nnde bulundurulmaldr. Bu almalardan sonra gerekli bilimsel ltler kullanlarak
yaplan sz derlemelerinin Derleme Szlne ilave edilmesi elzemdir.

Akademik eitim alm almaclarn yksek lisans ve doktora almalarndan Derleme

Szlne eitli katklar yaplmtr. Bu almalarn bazlar unlardr: Metin Kararsn
Derleme Szlne Katklar, Kayseri, Isparta, Adana llerinden Derlemeler (1994: 65-67),
Ahmet Burann Derleme Szlne Katklar (1996: 38-43), Erdoan Bozun ng ve
ermik Yresi Azndan Derleme Szlne Katklar (1996: 112-113), Emin Kalayn Edirne
li Azlarndan Derleme Szlne Katklar (1997: 25-33), Tuncer Glensoyun Anadolu
Azlarndan Derleme Szlne Katklar (1998: 14-17), Cevdet anlnn Anadolu ve Rumeli
Azlarndan Derleme Szlne Katklar (1999: 670-680), Hikmet Koran Derleme
Szlne laveler (2002: 171-209), Can zgrn Eskiehir Yresi Azlarndan Derleme
Szlne Katklar (2004: 93-99), Osman Yldzn Isparta Azndan Derleme Szlne
Katklar (2007: 790-800), Mehmet Hazarn Nevehir Folklorundan Derleme Szlne
Katklar (2007: 580-584) ve Erol ztrkn Mersin Yrklerinden Derleme Szlne
Katklar (2009: 405-411) (Bykakka, 2009)

Bu almada Trk Dil Kurumunun az aratrmaclarna sunduu bilimsel ltleri

kullanarak Krklarelinin eitli yerlerinden derlenen kelimelerin bazlarnn Derleme
Szlnde olmad, bazlarnnsa farkl yrelerde farkl anlamlarda kullanld tespit edildi.

Trlerine Gre Katk Olarak Sunulan Kelimeler

1. Fiiller

1.1. Derleme Szlnde Olup Krklarelide Farkl Anlama Sahip Fiiller

allanmak bir davete yahut cemiyete katlmak iin hazrlanmak. (DS s. 224/KASV s. 61
Avclar, Demirky)
bzklamak kartrmak. (DS s. 675/KASV s. 105 Hamdibey, Demirky)
bzkmak caymak, vazgemek. DS s. 675/KASV s. 105 Sislioba, Demirky)
brttrmek biber, patlcan gibi yiyecekleri korda kzlemek. (DS s. 771/KASV s. 112
Sakzky Lleburgaz)
bartmak ince bir eyle vurmak. (DS s. 1157/KASV s. 136 Terzidere, Kofaz)
dvermek anlatmak, sylemek. (DS s. 1642/KASV s. 176 Terzidere, Kofaz)
salmak televizyonun, teybin ya da radyonun sesini amak. (DS s. 3529/KASV s. 342
Malkolar, Kofaz)
tepimek hareket etmek. (DS s. 3884/KASV s. 181 Avclar, Demirky)
tvermek itmek. (DS s. 4016/KASV s. 393 Topular, Kofaz)
yarmak ameliyat etmek. (DS s. 4188/KASV s. 414 Beendik, Demirky)

1.2. Derleme Szlnde Olmayan Fiiller

htlamak ses karmamak, susmak. (Devletliaa, Kofaz)

kancaklamak trnaklar kullanarak baka birinin cildini izmek, yaralamak.
(Malkolar, Kofaz)
kasmak televizyonun ya da radyonun sesini ksmak. (Terzidere, Kofaz)
RumeliDE Dil ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi 2015.2 (Nisan) / 35
Krklareli li Azlarndan Derleme Szlne Katklar / H. zkaya (33-39. s.)

pilemek 1. bir kzn gnln almak, kz tavlamak. 2. Avutmak, teselli etmek. (Avclar,
Demirky)
saktmak eline yzne bulatrmak. (Avclar, Demirky)
simek idrar yapmak. (Malkolar, Kofaz)

2. Zarflar

2.1. Derleme Szlnde Olup Krklarelide Farkl Anlama Sahip Zarflar

ak e kadar. (DS s. 1040/KASV s. 126 Devletliaa, Kofaz)

kalaba pek ok miktarda olan. (DS s. 2606/KASV s. 245 Avclar, Demirky)

2.2. Derleme Szlnde Olmayan Zarflar

bikerette bir ii tek seferde yapmak. (Aknclar, Vize)

enleri nceden, nden. (Sakzky, Lleburgaz)
goldam uygun ekilde. (Devletliaa, Kofaz)
ilik buradan itibaren anlamna gelen, snr gsteren bir kelime. (Ahmetbey,
Lleburgaz)

3. Sfatlar

3.1. Derleme Szlnde Olup Krklarelide Farkl Anlama Sahip Sfatlar

elebi 1. ince, nazik, grgl. 2. bektai ve mevlevi pirlerinin en bykleri. 3. boy nvan.
(DS s. 1118/KASV s. 133 Ahmetbey, Lleburgaz )
gebe gbei fazla sarkk kimse. (DS s. 1956/KASV s. 199 Avclar, Demirky)
haul suyu az gelmi kuru kalm yemekler iin kullanlr. (DS s. 2304/KASV s. 218
Devletliaa, Kofaz)

3.2. Derleme Szlnde Olmayan Sfatlar

aslak kt, fena. (Beendik, Demirky)

bekri iki imeyi seven, ayya. (Beendik, Demirky)
epsem sessiz, sakin. (Beendik, Demirky)
zmrkl isteksiz ekilde yemek yiyen zayf kimse. (Devletliaa, Kofaz)
kam telal. (Topular, Kofaz)
lta ezilmi, rmeye yz tutmu meyve sebzeler iin kullanlan bir sfat. (Malkolar,
Kofaz)
liz miskin, tembel, i yapmaya istekli olmayan kimse. (Malkolar, Kofaz)
panta yaramaz ocuk. (Topular, Kofaz)
yiyinti halk arasnda iveli kzlara verilen lakap. Eyy o niydi le maa tam yiyinti vall
areketlere bak. (Aknclar, Vize)
RumeliDE Journal of Language and Literature Studies 2015.2 ( April)/ 36
Contributions of Krklareli Dialects to Derleme Szl/ H. zkaya (p. 33-39)

4. Adlar

4.1. Derleme Szlnde Olup Krklarelinde Farkl Anlama Sahip Adlar

cacala (bilye) ocuk oyunlar iin camdan yaplm bir tr oyun arac, bilye. (DS s.
830/KASV s. 118 Malkolar, Kofaz)
apras bk dilerini ters yatrmaya yarayan ayar aleti. (DS s. 1077/KASV s. 129
Avclar, Demirky)
eki hayvanlarn beline balanan ip. (DS s. 1112/KASV s. 132 Sakzky, Lleburgaz)
strga evcil kkba hayvanlarn barnd it veya duvarla evrili yer, koyun al.
(DS s. 2494/KASV s. 225 Sislioba, Demirky)
kapak yallarn zerlerine giydii siyah kumatan yaplan bir tr rt. (DS s.
2629/KASV s. 247 Avclar, Demirky)
kaa st, peynir, unla yaplan tuzlu bulama. (DS s. 2677/KASV s. 252 Avclar,
Demirky)
kavgan evin arka tarafndaki penceresiz duvar. (DS s. 2688/KASV s. 255 Hamdibey,
Demirky)
marlak 1. d taraf. 2. ssz yer. (DS s. 3129/KASV s. 297 Avclar, Demirky)
maz dn ncesi yaplan gelenekler. (DS s. 3144/KASV s. 298 Malkolar, Kofaz)
menge tarla veya ba snr. (DS s. 3162/KASV s. 300 Malkolar, Kofaz)
muca kmr yapmak iin hazrlanm harmanms yer. (DS s. 3214/KASV s. 303
Malkolar, Kofaz)
papara 1. kk pulluk. 2. bir tr yemek eidi. (DS s. 3393/KASV s. 324 Malkolar,
Kofaz)
patlanga ekerli ve kokulu azda inenen elence yiyecei, ciklet. (DS s. 3412/KASV
s. 327 Beendik Demirky)

4.2. Derleme Szlnde Olmayan Nesne Ad

adlak tam rmemi, rmek zere olan odun. (Avclar, Demirky)

4.3. Derleme Szlnde Olmayan Durum Adlar

gen yaka 1. rahatlk, refah. 2. giyilen elbisenin rahat olmas. (Beendik, Demirky)
sente 1. ayar tam. 2. son dzeltme. (Avclar, Demirky)

4.4. Derleme Szlnde Olmayan Hayvan Adlar

arabac pdi ok havlayan fakat srmayan bir eit kpek tr. (Beendik, Demirky)
bede (rdek) perde ayakllardan, evcil ve yabani trleri bulunan su kuu. (Sakzky,
Lleburgaz)
cugu (civciv) kmes hayvanlarnn yumurtadan yeni km yavrusu. (Devletliaa,
Kofaz)
dyd bir eit sivrisinek. (Sakzky, Lleburgaz)
sarcr bal yapmayan, yrede eek ars diye de bilinen bir tr ar. (Topular, Kofaz)
yapnt bir yere sonradan gelen istenmeyen kedi, kpekler iin verilen ad. (Evrensekiz,
Lleburgaz)
RumeliDE Dil ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi 2015.2 (Nisan) / 37
Krklareli li Azlarndan Derleme Szlne Katklar / H. zkaya (33-39. s.)

4.5. Derleme Szlnde Olmayan Yemek Adlar

goyrt maya katlarak koyulatrlm beyaz, kvaml bir st rn, yourt. (Malkolar,
Kofaz)
skluk meyvelerin dilimlenip kaynatlmasnn ardndan soutularak iilen ekerli
iecek. (Beendik, Demirky)

4.6. Derleme Szlnde Olmayan Yer Adlar

bar (baca) Far. duman ocaktan ekip havaya vermeye yarayan yol. (Terzidere, Kofaz)
koan yeri hayvanlarn ihtiyalarn grmeleri iin mola verdikleri yer. (Malkolar,
Kofaz)
poyata hayvan otu konulan yer. (Hamdibey, Demirky)

4.7. Derleme Szlnde Olmayan Renk Adlar

ismil sar renk. (Malkolar, Kofaz)

patlcay mora yakn bir renk ad. (Beendik, Demirky)

4.8. Derleme Szlnde Olmayan Giysi Ad

tak tak abdest almak iin kullanlan bir eit terlik. (Topular, Kofaz)

4.9. Derleme Szlnde Olmayan Meyve Adlar

aslama bir tr k armudu. (Devletliaa, Kofaz)

lta ezilmi, rmeye yz tutmu meyve ve sebzelere verilen bir ad. (Malkolar, Kofaz)

4.10. Derleme Szlnde Olmayan Meslek Ad

bakmc falc. (Ahmetbey, Lleburgaz)

4.11. Derleme Szlnde Olmayan Alet Adlar

brg (baarga) hayvanlarla ekilen arabalarda yastk ve dingil arasnda kalan, ara
ahap aksam. (Malkolar, Kofaz)
butun (yayk) tereya karmak iin stn, yourdun iinde alkaland kap veya
makine. (Beendik, Demirky)
buka (yayk) tereya karmak iin stn, yourdun iinde alkaland kap veya
makine. (Avclar, Demirky)
arakman (amdan) mum, kandil, lamba vb. k veren ara, ra. (Beendik,
Demirky)
ifgar boyundurua taklan demir ubuk. (Malkolar, Kofaz)
iregene ekmek piirilen kap. (Aknclar, Vize)
damaka boyunduruk orta tahtas. (Sislioba, Demirky)
ktklk pulluun topraa deen ksm. (Terzidere, Kofaz)
mosmak sopa, dayak. (Beendik, Demirky)
pp balk avlamak iin kullanlan bir tr el oltas. (Stlce, Pnarhisar)
inel aac kesme, yarma, yontma vb. ilerde kullanlan aa sapl, demir ara. (Avclar,
Demirky)
RumeliDE Journal of Language and Literature Studies 2015.2 ( April)/ 38
Contributions of Krklareli Dialects to Derleme Szl/ H. zkaya (p. 33-39)

4.12. Derleme Szlnde Olmayan Oyuncak Adlar

emecek (emzik) st ocuklarn oyalamak iin azlarna verilen kauuk meme.

(Aknclar, Vize)
iirgen balon. (Ahmetbey Lleburgaz)

4.13. Derleme Szlnde Olmayan Akrabalk Adlar

ale hala. (Terzidere, Kofaz)

komana komu anne. (Ahmetbey, Lleburgaz)
sdba (st baba) amca. (Sislioba, Demirky)

Sonu

Mevcut Krklareli yresi az almalarnn, tarafmzdan yaplan derlemelerin Derleme

Szlndeki anlam ve biimleri karlatrlm, yeni anlam ve biimler kelime trleri halinde
listelenmitir. Bu liste fiiller, zarflar, sfatlar ve adlar balklarn tar. Bu balklar altnda yer
alan szckler Derleme Szlnden anlamca ve biimce farkllk gstermelerine ve Derleme
Szlnde bulunmamalarna gre tasnif edilmitir. Adlar listesi de kendi iinde trlere
ayrlmtr. Bu tr almalarla, az lmlerinin yaand gnmzde Derleme Szlnn
zenginlemesine katk salanacak, sz kayplarnn nne geilecektir. Teklif edilen bu
kelimelerin daha da fazlasnn tespit edilmeyi bekledii bilinmelidir. Byle almalarla
kaybolma tehlikesiyle kar karya olan az sz varlklar kayt altna alnarak muhafaza
edilmi olacak, az szcklerinin derlendii Derleme Szl de zenginleecektir.

Ksaltmalar

DS: Derleme Szl

KASV: Krklareli li Az Sz Varl

s. : Sayfa

Kaynaka

Aksan, D. (1998). Trklerde Szlklk, Bugn Trkiyede Szlk. Kebike, Say 6, s. 115-118.

Aktun, H. (1999). Trkenin Byk Argo Szl (Tanklaryla). stanbul: Yap Kredi.

Bozyiit, A. (1998). Ankara li Az Szl. Ankara: Kltr Bakanl.

Buran, A. lhan, N. (2008). Elaz Yresi Sz Varl. Ankara: TDK.

Bykakka, A. (2009). Trkiye Trkesi Az Szlkleri zerine Bir Deneme. Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or
Turkic, Volume 4/4 Summer.

Caferolu, A. (1995). Anadolu lleri Azlarndan Derlemeler. Ankara: TDK.

nar, A. (2004). Mula li Az Szl. Mula: Mermerciler Dernei.

Demir, N. (2000). Karadeniz Blgesi Azlarnda Kpak Trkesi zellikleri. IV. Uluslararas
Trk Dili Kurultay, Ankara.

Demir, N. (1999). Az Szlkl. Kebike. S.7-8 , s.67-75.

RumeliDE Dil ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi 2015.2 (Nisan) / 39
Krklareli li Azlarndan Derleme Szlne Katklar / H. zkaya (33-39. s.)

Derleme Szl. 1962-1982, Band I-XII. Ankara: TDK.

Ergin, M. (1982). Urfa Az Szl. Urfa: Harran.

Gl, F. (1999). Nevehir ve Yresi Az Szl. Nevehir: rn.

Glensoy, T. (1988). Ktahya ve Yresi Azlar (nceleme-Metinler-Szlk). Ankara: TDK.

Gnen, A. (2000). Krehir ve Yresi Azlar. Ankara: TDK.

Grsevin, G. (2002). Uak ili Azlar. Ankara: TDK.

Hakeri, B. (2003). Hakerinin Kbrs Trkesi Szl. Gazimausa: Samtay Vakf.

Hazar, M. (2009). Eski Trkiye Trkesi Azlar Szl. Turkish Studies International
Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/4
Summer.

lhan, N. (2009). Szlk Hazrlama lkeleri, eitleri ve zellikleri. Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or
Turkic, Volume 4/4 Summer.

Eckmann, J. (2004). Edirne Az. (eviren Ouzhan Durmu). lm Aratrmalar. Say 18,
stanbul.

Karahan, L. (1996). Anadolu Azlarnn Snflandrlmas. Ankara: TDK.

Korkmaz, Z. (1994). Bartn ve Yresi Azlar. Ankara: TDK.

Mollova, M. (2003). Dou Rodop Trk Azlar Szl. Ankara: TDK.

Olcay, S. (1995). Dou Trakya Yerli Az nceleme-Derleme-Dizin, II. bs. Ankara: TDK.

lmez, M. (1994). Trk Dillerinin Szlkleri ve Trk Szlkl, Uygulamal Dilbilim

Asndan Trkenin Grnm. Ankara: Dil Dernei.

zkaya, H. (2013). Krklareli li Az Sz Varl, Baslmam Ykseklisans Tezi, Edirne.

Tietze, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Trkiye Trkesi Lugati Cilt 1 (A-E). stanbul: Simurg.

Tor, G. (2004). Mersin Az Szl. stanbul: Trk Dilleri Aratrmalar Dizisi, 38.