Osnovni pojmovi teorije muzike

Muzika je umjetnost koja se slui tonovima kao sredstvom svog izraza. Muziki ton je
zvuk koji ima odreenu visinu, jainu, trajanje i boju. Tonovi se zapisuju znakovima koji
se zovu note.

Najznaajnije vrste nota po trajanju, koje se srijeu u literaturi za gitaru, su:

cijela ; polovina ; etvrtina ; osmina ; esnaestina .

U nastavku su dati meusobni odnosi trajanja gore pomenutih nota: cijela nota traje kao
dvije polovine, polovina traje kao dvije etvrtine, etvrtina kao dvije osmine, osmina kao
dvije esnaestine.

wAko se dvije ili vie osmina nau jedna pored druge spajaju se crtom. Slino vai i za
esnaestine, koje se spajaju sa dvije crte.

Ako se pored note nacrta taka, ona produuje njeno trajanje za jo polovinu njene
vrijednosti.

68
Triole nastaju dijeljenjem gore pomenutih nota na tri jednaka dijela.

Produeno tonsko trajanje oznacava se ligaturom, to je luk koji povezuje istoimene note.
Trajanje prve note se produava trajanjem druge note bez prekida. Luk koji povezuje
note razliite visine oznaava potrebu mekanog prelaza sa jednog na drugi ton legato.

69
Pored nota u notnom pismu se koriste i pauze koje oznaavaju periode tiine u muzici.
Najznaajnije vrste pauza koje se srijeu u literaturi za gitaru su:

Odnosi izmedju trajanja pojedinih pauza su isti kao i kod odgovarajuih nota. Ako se
pored pauze nacrta taka, ona produuje njeno trajanje za jo polovinu njene vrijednosti.

Izgled (oblik) note odreuje trajanje tona koga predstavlja. Visinu toga tona odreuje
poloaj note u linijskom sistemu.

Linijski sistem ini pet paralelnih linija izmeu kojih su etiri praznine. Note se upisuju
na linijama i u prazninama. Za upisivanje nota koriste se i pomone linije, koje se crtaju
iznad i ispod linijskog sistema.

Note koje se nalaze na visoijim linijama ili u visoijim prazninama zvue visoije od
onih koje sa nalaze na niim linijama ili u niim prazninama.

Klju je znak koji odreuje nain imenovanja nota u linijskom sistemu. On se crta na
samom poetku linijskog sistema. U literaturi za gitaru se iskljuivo koristi violinski ili
G klju . On poinje da se crta poev od druge linije linijskog sistema, na kojoj se nalazi
nota g.

Da bi se izraavala visina tonova koristi se sedam prvih slova abecede (a-b-c-d-e-f-g) uz

jednu izmjenu: umjesto slova b koristi se slovo h (najee u njemakoj literaturi, u
amerikoj se zadrava slovo b).

70
Svakom tonu se dodjeljuje slovo uz dodatak broja koji oznaava oktavu kojoj dati ton
pripada. Oktave poinju od tona c i zavravaju se tonom h.

Note zapisane jedna iznad druge oznaavaju tonove koje treba svirati istovremeno.

Najmanji razmak u visini dva razliita tona naziva se polustepen. Na gitari polustepen
odgovara tonovima koji se nalaze na susjednim poljima iste ice. Dvostruko vei razmak
naziva se stepen.

Tonovi c-d-e-f-g-a-h-(c) nijesu jedini koji postoje u muzici. Izmeu veine od njih
postoji jo po jedan ton, koji se predstavlja na dva razliita naina: kao povieni
prethodni ili snieni naredni ton.

Na primjer, izmeu tonova c i d se nalazi ton c (ita se cis), nastao povienjem tona c za
polustepen. Slino tome, izmeu tonova c i d se nalazi i ton d (ita se des).

Tonovi cis i des su u sutini jedan isti ton sa dva razliita imena. Oni se nazivaju
enharmonski tonovi.

#
Oznaka zove se povisilica i ona povisuje dati ton za polustepen, je snizilica i

ona sniava dati ton za polustepen. U notnom pismu koristi se i - razrjeilica koja
ponitava prethodno upisanu povisilicu ili snizilicu. Povisilica, snizilica i razrjeilica se
zovu predznaci. Ako se upisuju na poetku linijskog sistema (odmah poslije kljua) vae
za sve istoimene tonove u tom linijskom sistemu i time odreuju tonalitet. U drugim
sluajevima vae samo od mjesta na kome su upisani do kraja takta.

Dakle, u muzici se koristi sljedeih 12 tonova:

Cis Dis Fis Gis Ais

C D E F G A H (C)
Des Es Ges As B

Ton c napisan u zagradi (na kraju reda) je za oktavu vii od poetnog tona c. Npr. ako je
poetni ton bio c1, ton u zagradi ce biti c2. Treba uoiti da izmeu tonova e i f, kao i

izmeu h i c, ne postoje drugi tonovi; kao i da se umjesto h koristi slovo b.

71
Notni tekst u linijskom sistemu se dijeli na taktove. U tu svrhu se koriste tanke uspravne
linije (taktice). Dvije paralelne tanke linije oznaavaju kraj nekog odsjeka u muzici, a na
samom kraju kompozicije upisuje se jedna tanka i jedna podebljana linija.

Postoje i znaci za ponavljanje odsjeka (repeticija) koji se predstavljaju kao dvije

paralelne linije (jedna tanka i jedna podebljana).sa parom taaka.

esto se koriste i sljedee skraenice:

D.C. (da capo) - od poetka

D.S. (dal segno) - od znaka

Na narednoj slici su prikazani prima volta i seconda volta. Taktove u tom primjeru
treba svirati u redosljedu: 1-2-3-4-1-2-5-6.

72
Na poetku kompozicije upisuje se taktni pokazatelj. Najee se koriste
dvoetvrtinski (2/4), troetvrtinski (3/4), etvoroetvrtinski (4/4 ili C), troosminski
(3/8) i estoosminski (6/8) taktovi.

Na gornjoj slici je predstavljen nain oznaavanja etvoroetvrtinskog takta. Gornji broj

(4) nam kazuje da svaki takt ima 4 otkucaja, a donji broj da je etvrtina note mjera takta,
odnosno da ona traje jedan otkucaj.

Na sljedeoj slici su predstavljeni primjeri brojanja razliitih nota po trajanju u

etvoroetvrtinskim i estoosminskim taktovima.

73
U muzici se, pored nota, koriste i oznake za nain sviranja date kompozicije.

Tempo (brzina) znaenje br. otkucaja u min.

Prestissimo veoma brzo vise od 200
Presto brzo 170 200
Allegro umjereno brzo 120 170
Moderato umjereno 100 120
Andante srednji tempo 80 100
Adagio sporo 65 80
Larghetto sporije 55 65
Largo veoma sporo manje od 55

Promjena tempa znaenje skraenica

accelerando postepeno ubrzavanje accel.
ritardando postepeno usporavanje ritard.

Dinamika (jaina) znaenje skraenica

fortissimo veoma glasno ff
forte glasno f
mezzo forte srednje glasno mf
mezzo piano srednje tiho mp
piano tiho p
pianissimo veoma tiho pp

Promjena dinamike znaenje skraenica

crescendo postepeno pojaavanje cresc.
decrescendo postepeno stiavanje decresc.

Za zapisivanje tonova kod gitare veoma esto se koriste i tzv. tablature, koje su opisane
ranije, na stranicama 12 i 13. Njihova prednost je to se sa njih veoma jednostavno itaju
tonovi a mana to ih mogu koristiti samo gitaristi i to se trajanja tonova ne mogu na
jednostavan nain prikazati. One su istorijski nastale mnogo ranije od nota, a zadrale su
se i dan-danas, uglavnom u popularnoj muzici.

74