Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi.

Cilt 5, Say: 2: 97-117

ada Sanat Eserlerinde Toplumsal Cinsiyet Sorgulamalar

zet
Bu almada toplumsal cinsiyet sorgulamalar iin elverili bir ortam salayan ada sanatn
interdisipliner olanaklaryla retilen eserler ve performanslar Freud, Lacan, Derrida, Foucault,
Deleuze ve Butler gibi kuramclarn metinleriyle balant kurularak yorumlanmtr. Cinsel
Kimliin Sre inde Dnm blmnde, Teiji Furuhashi ile Ahmet Elhann bedenin
kendi iindeki ve bedenler arasndaki iliki srecini anlatan eserleri yorumlanmtr. Cinsel
Kimlik Gstergelerinin Yapbozumu blmnde Diane Arbus, Glsn Karamustafa,
Yasumasa Morimurann eserleri ve Hunter Reynolds ve Kutlu Atamann performanslar
yorumlanmtr. Gey Sanatnda Estetik ve Sevgi blmnde ise, David Hockney, Robert
Mapplethorpe, Gran Fury ve Alex Donisin eserlerindeki gey iftler arasndaki uyum ve
sevginin nemine deinilmitir.
Anahtar Kelimeler: Toplumsal cinsiyet, cinsel kimlik, gey, iktidar, zne, ada sanat,
performans sanat

Gender Questioning on the Works of Contemporary Art

Abstract
In this study, the works of art and performances that were produced with the possibilities of
interdisciplinary practices of contemporary art which provides a favorable environment for
gender questioning, were interpreted in connection with the texts of theorists like Freud,
Lacan, Derrida, Foucault, Deleuze and Butler. In the section of the Transformation of Sexual
dentity in the Process, the works about body in process itself and the relationship between
bodies of Teiji Furuhashi and Ahmet Elhan were interpreted. In the section of the
Deconstruction of Sexual dentity Signs the works of art of Diane Arbus, Glsn Karamustafa,
Yasumasa Morimura and the performances of Hunter Reynolds and Kutlu Ataman were
interpreted. In the section of Aesthetic and Love on the works of Gay Art, the importance of
harmony and love between gay couple was mentioned in the works of art of David Hockney,
Robert Mapplethorpe, Gran Fury and Alex Donis.
Key Words: Gender, sexual identity, gay, power, subject, contemporary art, performing arts,

1
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

1. Giri

Bilimsel gelimelere ve toplumsal yaamda adalamaya ramen, cinsel kimlik meselesinde

halen geleneksel inanlar yaygn durumdadr. nsanlar arasnda yaplan hiyerarikletirme ve
tekiletirme yoluyla benimsetilen geleneksel inanlarn yapbozuma uratlmas iin tbbi ve
psikiyatrik zmlemeler yetersiz kalabilmekte, gnlk yaantya dhil olabilecek daha fazla
alanda alma yapmaya ihtiya duyulmaktadr. ada sanatn klasik yntemlerinin yan sra,
video ya da fotoraf gibi pek ok teknik olanaklar araclyla kaydedilebilen performans
sanat, izleyicinin grsel algsn gelitirebilecei gibi zihinsel srecini de etkileyerek dnce
kalplarn deitirebilir.

Sanat alannda yzyllar boyunca cinsellik bir tema olarak ele alnmtr. Cinselliin bilim dal
olarak varl ise ilk kez, 1886 ylndan itibaren Almanyada ve ngilterede tp ve psikiyatri
alanlarnda balamtr. Bu alanlar kapsamnda amalanan, vaka incelemeleri sonucu elde
edilen verilerle normal ya da anormal eklinde bilimsel sonular almak olmutur. (Corbin,
2013: 81).

Tbbi adan zetle, 20.yzyln teknolojik gelimeleri sayesinde grlebilen kromozon, gen
ve DNA gibi zellikler ile cinsiyetin diil ve eril dnda eitli trlerinin olduu tespit
edilmitir. Buna ramen gnmzde eril ve diil zelliklerin tek bir bedende birlemi olmas,
bir hastalk olarak tanmlanmaktadr. Holmes, bunun nedenini cinsiyetin reme organ olarak
dnlmesine balamaktadr (eker, 2011). Tp alannda, toplumun beklentisi olan
heteroseksel iliki neticesi doum yapma ve bylece yaam devam ettirme durumunun
dnda kalanlarn nasl tedavi edilecei zerinde durulmakta, dolaysyla bu tedaviye ihtiya
duyan insanlar hasta olarak isimlendirilmektedir.

Psikanalizde ise, bu alann temelini oluturan Freudun kuramlarna bakldnda, ecinselliin

bir hastalk olmad tespit edilmektedir. Freuda gre insan biseksel olarak domakta ve
gerek cinsel kimliini kiisel geliim evreleri iinde kazanmaktadr. Bununla birlikte onun
yazlarnda ecinsellik, erkek ocuk iin anneye saplanp kalma ve kz ocuk iin penis
hasedini aamama gibi birtakm sorunlara balanarak geliim srecini aamam olarak
deerlendirilmitir (Candansayar, 2011). Ecinsellii eitli ynlerden aratran Freud,

2
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

erkein ecinselliini erkek iinde kadn beyni olarak yorumlam ve kadn beyninin ne
olduunun henz bilinmediini belirtmitir (Freud, 2009: 10). Elindeki verilerle ecinsellik
durumunu belirli bir noktaya kadar aklayan Freuddan sonra, yeterince iyi bir gelime
kaydedilememitir.

rnein Amerikal psikolog George Weinbergin 1972de Society and the Healthy
Homosexual adl kitabnda yaynlayarak ortaya koyduu homofobi kavram, insanlara cinsel
eilimleri nedeniyle nyargl yaklam tanmlamaktadr. Bu nyargnn temelinde yatan
kltrel ve sosyal geleneklerin ncelikle ele alnmas gerekmektedir. Bu konu, rklk gibi
bireysel olmayan politik bir sre olarak dnlmelidir (Gregenli, 2011).

Homofobi gibi ecinsellii tekileyen kavramlarn retildii 20.yzylda, baz olumlu

gelimeler de gereklemitir. nemli bir gelime, Amerikan Psikiyatri Birliinin 1974te
ecinselliin bir hastalk kategorisi olarak deerlendirilmemesini salamas olmutur. Ancak
90l yllarda gelien Yeni-muhafazakr sistemle, ecinselliin ruhsal bir hastalk olarak kabul
edilmesi ynnde bask yaratlmtr. Daha sonra yine olumlu bir gelime olarak, cinsel
kimliin bireyselliini vurgulayarak buna sayg duyulmasndan yola kan Ulusal Ecinsellik
Aratrma ve Tedavi Birlii (NARTH, National Association of Research & Theraphy of
Homosexuality) 1992de ABDde kurulmutur ve tm dnyada yaygnlama abasndadr
(Candansayar, 2011).

Ecinsellik konusunda tpta ve psikanalizde yaanan gelimelere karn toplum olarak

geleneklere ballk srmektedir. Foucaultun belirttii gibi, beklenenin aksine erkein
edilgenliinin ve kadnn iktidar oluunun, hemcinsler arasndaki ilikilerin topluma herhangi
bir zarar olmad kabul edilmekle birlikte, halen bu durumda bir gariplik olduuna
inanlmaktadr (Foucault, 2011).

Bu garipsemenin en nemli nedenlerinden birisi 1980li yllarda ortaya kan AIDS

hastalnn geylere zg olduu grnn yaygnlam olmasdr. Bu bask karsnda
sanatlar tarafndan oluturulan ACT-UP (AIDS Coalition to Unleash Power: Gcn Aa
kmas in AIDS Koalisyonu) ve General Idea eitli etkinlikler dzenleyerek direni
balatmlardr (Yldz, 2011).

3
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

Bugn halen cinsel kimlikler konusunda ayrmcla kar zellikle felsefe alannda tartmalar
srmektedir. Toplumsal cinsiyet konusunda felsefe alanndaki en nemli direniilerden birisi
olan Judith Butler, eril ve diil ayrmnn yannda ara formlarn grmezden gelinmemesi,
alternatiflerin oaltlmas ve bunlarn normalletirilmesi gerektiini anlatmaktadr (Butler,
2009).

Cinsel kimlik meselesi, ada sanat iinde nemli bir yer tutmaktadr. Psikanaliz ve felsefe
alanlarndaki gelimelerle dile getirilen cinsel kimlik konusu, ada sanatn interdisipliner
yaps ve yeni teknolojik olanaklaryla grsel bir dile kavuur. Grsel adan tek bir eserde pek
ok teori yorumlanabilir ve izleyicinin grsel hafzasnda sreklilik kazanarak toplumun
yarglarn deitirici rol oynayabilir. Bu almada, ada sanatlarn cinsel kimlikte
iktidar sorgulayan eserleri kategoride incelenmitir: Cinsel Kimliin Sre inde
Dnm blmnde, Teiji Furuhashi ile Ahmet Elhann bedenin kendi iindeki ve bedenler
arasndaki iliki srecini anlatan eserleri, Lacann kimliin bir sre olduu dncesiyle ve
Deleuzen sabit olmayan, oul ve paral kimlik kuramlaryla ele alnarak yorumlanmtr.
Cinsel Kimlik Gstergelerinin Yapbozumu blmnde Diane Arbus, Glsn Karamustafa,
Yasumasa Morimurann eserleri ve Hunter Reynolds ve Kutlu Atamann performanslar
yorumlanmtr. Yaplan yorumlarda Derridann yapbozum stratejisi zerinden yola klm,
Lacann paral zne kuram temel alnm, Foucaultun kendilik kaygs aklamalar ve
Butlern znenin belirleniindeki kategorileri sorgulama yntemi kullanlmtr. Gey
Sanatnda Estetik ve Sevgi blmnde ise, David Hockney, Robert Mapplethorpe, Gran Fury
ve Alex Donisin eserlerinin izleyiciye gsterecei sradan gey yaam, iftler arasndaki uyum
ve sevgi ele alnm, toplumun n yarglarn krmada sevginin ve estetik grnmlerin
nemine deinilmitir.

2. Cinsel Kimliin Sre inde Dnm

Her insann iinde eril ve diil zellikler farkl miktarlarda bulunur. Bedenler iindeki eril ve
diil zellikler, Lacana ve Deleuzea gre sre iinde dnme uramaktadr. Bu dnm
bedenden darya imgeler ve duygusal davranlar olarak yansmaktadr. Bu yansmalar
ounlukla toplumsal cinsiyet kategorileri olarak kadn ve erkek eklinde iki kategoriye
ayrlan heteroseksel baskyla mcadele halindedir.

4
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

Cinsel kimlik heteroseksel kltrel sisteme gre basit bir ekilde eril ve diil olarak
ayrlrken, Lacann bilind kuramnda imgesel olarak blnmeye urar. Toplumsal yasann
basklamas sonucu isel olarak yaanan blnme, kltrel alanda bireyden nce tanmlanan
kimliin bir kandrmaca olduunu gsterir. Toplumsal sistem iinde kurgulanm yasak,
Lacann ifadesiyle blnme yaratyorsa, ruhsal alanda bu blnmeye direnen isel
biseksellik sz konusudur (Butler, 2012: 81-118). Lacana gre kimlik, ruhsal geliim sreci
iinde tamamlanmam geiken bir zelliktedir (Jagose, 1996: 79-84). Cinsel kimlik,
bilindnda bir seme srecidir. znenin oluum srecinde simgesel dzende ya da baka bir
deyile bilin boluklarnda ben ile kendim arasnda yabanclama ve blnme oluur.
Lacan, cinsel kimliin btnsel olarak kavranmaya allmasnn yanl bir yol olduunu,
bunun yerine mevcut btnsel kimlik kavramlarn eletirmeyi nerir. (Wright, 2002: 20-63).

Lacann blnmeye urayan kimlik kuram, Jacques Derridann yapbozum stratejisinde

ayrm ve farkllk asndan izlenir. Derridaya gre, ruhsal ve bedensel zellikler arasnda
net bir ayrm yaplamaz. Bu zellikler arasnda kimliin oluum sreci karmaktr ve bu sre
iinde oluan farkllklar her zaman deikendir (Sarup, 1998: 43).

Deleuzeun imgeler ve duygular balamndaki geikenlik kuram da, Lacan ile Derridann
yaklamna benzer ekilde toplumsal cinsiyet meselesini yeniden dnmeye olanak
salamaktadr. Deleuzen kuramna gre beden, toplumdan etkilenen ve toplumu etkileyen,
sabit olmayan, srekli deien bir varlktr. Kimi zaman baz zelliklerini kendi iinde
eritebilir ya da yceltebilir (Ik, 1998: 117). Deleuze felsefesini benimseyen Braidottiye
gre bedenden beklenenler deil, bireyin olmak istedii esas olmaldr. Laurie Anderson da
ruh hallerinin bedenden daha nemli olduunu belirtmitir (Chanter, 2009). Ruh hallerindeki
duygusallk, edilgenlik gibi diil zellikler, eril bedenden beklenen iktidar oluu
karlayamamaktadr.

Cinsel kimliin bir sre iinde dnebildiini anlatan bu teoriler, Teiji Furuhashi ve Ahmet
Elhann eserlerinde grsellie kavuur. Teiji Furuhashinin bilgisayar kontrolndeki
enstalasyon ve performans almas, dans ve tiyatro pratiiyle gerekletirilmitir. Sanatnn
Aklar isimli bu almasnda, be adam ve kadn duvardan duvara dans ederek geerken
bolukta kaybolmakta ve yeniden ortaya kmaktadr. Yaz ve ses eliindeki almada ak

5
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

her yerde, benimle cinsel ilikiye girme, dostum, hayal gcn kullan mesajlar
verilmektedir (Rush, 2005: 164).

Furuhashinin almasnda, mekna yerletirilen hareketli grntler ve sesler izleyiciyi

konunun iinde dhil etmektedir. Koan ya da srtn dnen gerek boyuttaki bedenler ile
dorudan iliki kurabilen izleyici artk izleyici olmaktan kmakta, mesajlarn dorudan
muhatab olmaktadr.

Teiji Furuhashi, klar, 1994-95.

Verdii mesajlarla Furuhashi, genel anlamyla toplumsal cinsiyet basklarna ve zorunlu

heteroseksellie kar kmaktadr. Sanat, meknda kurgulad dzenle farkl geilere
olanak salayan alternatif cinsel ilikiler nermektedir. Bununla birlikte, farkl birliktelikleri
izleyicilerin zihninde canlandrmasn salamak amacyla hayal gcn kullan sylemini
kullanmaktadr.

Farkl cinsel kimliklere sahip bedenleri st ste bindirerek i ie geiren Ahmet Elhan
(Antmen, 2014: 70-71), srecin bireyin kendi iindeki dnmn ele almtr. Dnm

6
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

arzusu bireyin ruhundan gelmekte, bedenine yansmaktadr. Geiken ve soyut zelliklere

sahip olan ruh, bedenin somut kalplarn da yapboz edebilecek kadar byk bir gce sahiptir.
Ruhun bu byk gc, arzularn toplum tarafndan fazlasyla bastrlmasndan
kaynaklanmaktadr. Aile ve sosyal evre tarafndan bask altnda tutulan ruh, ne kadar ok ie
dnerse o kadar byk bir gle ve dnm arzusuyla d dnyaya geri dnecektir.

Sre iinde nce ruhsal yaralar iyileecek, sonra bedende bir dnm gerekleecektir.
Toplumun bu dnm anlamas ve kabul etmesi iin ise uzun zamana ihtiya vardr.

Ahmet Elhan, AE_27, "Mrekkep II", 2013. 36x27 cm (tek tek)

Mrekkep IIde zmlenebilen bir mekn kullanlmasna karn, karanln iine hapsolmu
Gergedanlama isimli almasnda Ahmet Elhan, dnmn birey asndan yaratt
gl ve verdii acy hissettirmektedir. Gergedanlamada beden yaamsal zelliklerini
yitirecek kadar ok paralara ayrlm durumdadr. Paralanm eril bedenin zerinde dnp
durduu yuvarlak yzeyin diilii sembolize ettii dnlebilir. ktidar simgeleyen krmz
direin ise bu yzeyin dnda brakld eklinde yorumlanabilir.

7
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

Ahmet Elhan, Gergedanlama, 2014

Ahmet Elhann eserleri, bedendeki sreci ve dnm gzmzde canlandrmamza

yardmc olur. Bedendeki dnmler, zellikle cinsel organlarla ilgili olduunda, zel hayatn
gizlilii kapsamnda kalarak, toplumsal sistemin iinde yer bulamaz. Dolaysyla sanat eserleri
ve felsefi metinler olmadka insanlar yaadklar bu sreleri ifade edecek bir ortam ancak
psikiyatri ya da tbbi kliniklerde bulabilir ki bunlarda da gizlilik esas alnacak, toplumun bak
asn deitirecek baka bir mecra kalmayacaktr. Video sanat ve animasyon gibi ada
sanatn yeni teknik kurgu olanaklaryla, bedendeki sreci anlatmak daha kolay olabilmektedir.
Bedende ve ruh dnyasnda yaanan dnmler karmak bir sre iinde gerekleir ve
birey, yaad bu dnm insanlara en iyi grsel bir mecra araclyla anlatabilir. Grsel
kurgular, izleyicinin belleinde birikerek, sadece izledii anda deil, zaman iinde
karlaaca farkl durumlarla yeniden yorum bulacak ve dnce kalplarn
deitirebilecektir.

8
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

3. Cinsel Kimlik Gstergelerinin Yapbozumu

Cinsel kimlik, toplumsal adan birtakm gstergelerle anlalr. Bu gstergelerle,

heteroseksel toplumsal sistem iinde, cinsel kimlik eril ya da diil olarak ikiye ayrtrlr.
Sistemin bireyden nce belirledii bu gstergeler ve ayrtrmalar, bireyin sre iinde
dnebilen cinsel kimliiyle uyumayabilir. Toplumun bak asyla uyumayan bir cinsel
kimlik durumu iindeki birey, kendisini bask altnda hissedebilir. Yaanan bask nedeniyle
bireyin iinde hissettii cinsel kimlii salkl yollardan aktaramamas, onun zaten yadrganan
varln bir tepki olarak daha da abartarak vurgulamasna yol aabilir.

nsanlarn kimliklerini salkl ve doal yollardan ifade edebilmeleri iin, kimliin

oluumundan nce sistemin belirledii gstergelerin yapbozuma uratlmas gerekmektedir.
Toplumsal cinsiyette eril ve diil olarak belirlenen kartlklar, postmodern amzda
yapbozuma uratmak ve bylece hiyerarileri, tekiletirmeleri ortadan kaldrmak mmkn
olabilir (Esayan, 2002).

Sistemin belirledii kurguya kar kan Judith Butler, bunu performatif beden kuramyla
aklar. Butlera gre, zne olarak varln srdrmek, bireyin varlndan nce heteroseksel
olarak kurgulanm toplumsal cinsiyet taklidi yapmay gerektirir. Bu taklitle birey kendisiyle
zdelemekten te, performatif bir temsil sergiler. Bu performatif temsiller bireylerin kendi
i dnyalarndan farkl olarak birbirlerinin kopyas olan zorunlu ifadelerdir (Butler, 2007: 31-
32). ktidarn dzeni, toplumsal cinsiyeti tutarl kimliklerle oluturmay amalar. ktidarn
oluturduu bu toplumsal cinsiyet sisteminde cinsel kimlik, bireyin cinsiyetinden
kaynaklanmayan davurumsal bir zelliktedir. Dolaysyla isel farkllklar, bu siyasal
kurgusal sistem iinde var olamayacaktr. Toplumun kltrel yapsn ekillendiren bu
kurgudan farkl olan cinsel kimlikler gnlk yaam pratiklerinde anlalamayacak ve kusurlu
ya da varl imknsz gibi grnecektir. Sistemin oluturduu bu snrlarn hatal bir kurgu
olduunun gsterilmesi ve bu kurguyu yapbozuma uratacak olanaklar almas
gerekmektedir (Butler, 2012: 66-67).

Bu yapbozum stratejisine Foucault, cinselliin yeniden tarihini yazarak katkda bulunur.

Foucaultya gre sistemin bireyin znel kimlik kazanmndan nce kurgulad toplumsal
cinsiyet dzenine uymayana kar koyduu yasaklar, doal yaamn yasasna ters dtnden

9
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

alabilir ve iktidarn snrlarnn dnda yeni cinsel kimlikler remesine de yol aabilir
(Butler, 2012: 83). Foucault, Cinselliin Tarihi serisindeki ikinci ve nc kitaplar Hazlarn
Kullanm ve Kendilik Kaygs zerine F.Ewald ile yapt syleide, amacnn iktidarn
kurgulad toplumsal cinsiyet tarihini yazmak deil, cinselliin kendi doasndan gelen arzu
ve zevk ekseninde, dnsel ve algsal adan iktidarn snrlad ahlaki deerlere yeni bir yn
kazandracak trden cinsellik tarihi yazmak olduunu belirtmitir. Foucault, bireyin cinsel
kimliini kendisinin oluturarak znellemesi gerektiini ve bunu iktidarn kurgusal
sistemindeki zorlamayla deil, bilgiyle ve kendilik kaygsyla yaplabileceini anlatr.
Toplumsal zorlamalar doann gerekliiyle uyumlu kurgulanmadka, birey kendi hakikati
ile kurgulanm ahlak deerleri arasnda bir ile yaayacaktr (Urhan, 2007).

Yapbozumu kuramnn nde gelen isimlerinden Jacques Derridann postmodern kimlik ve

zne kuramnda bugn artk sabit bir zellikten bahsedilemeyecei aklanr. Aydnlanma
dncesinde tanmlanan zneye dayandrd kuramnda Derridaya gre sosyolojik zne,
doumdan sonra bireyin toplumsal yap iinde kendisiyle evresindeki imgeler arasnda ba
kurmasyla ve bunlar kendisinden ayrt etmesiyle ekillenmektedir. Dolaysyla farkllklarn
zamanla aa kmas ve farkllamaya devam etmesi kanlmazdr (Ik, 1998: 90-92).

Bireyin cinsel kimliinin sreci bedenine yansmakta ve bedenler aras ilikiyle

farkllamaktadr. Sahip olduu bedenden farkl bir cinsel kimlik arzulayan birey iin bedeni
sorun olmaktadr. B.S.Turner beden sorununu beden ii ve beden d olarak ikiye ayrmtr.
Beden dnn bir snrllk getirmediini ancak bir temsiliyet ierdiini belirtmitir. Beden,
sosyolojik adan standartlamaya, kontrole ve birtakm dzenlemelere tabi tutularak
siyasallatrlmaktadr (Ik, 1998: 142-146). Siyasal sistem iinde bireyler cinsel kimlikleriyle
ilgili, nfus czdanndaki cinsiyet gstergesi gibi eitli dzenlemelere tabi tutularak kontrol
altna alnmaktadrlar.

Bu kontrol ve dzenlemeler erevesinde birey, ecinsel olduunu bildii halde, d dnyada

kadn/erkek ayrmna net olarak uyan bir performans sergileyebilmektedir (Holmes, 2011).
Ya da birey, iki farkl grnm arasnda bocalamakta ve herhangi birine tam olarak uyum
salayamamaktadr. Ecinsel bireyler, ruhsal arzularyla bedenleri arasnda eliki
yaayabilmektedir. Bu elikiler sanat eserlerinde eitli imgelerle ironikletirilmekte ve

10
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

toplumsal heteroseksel sistemin cinsel kimlik gstergeleri sorgulanarak yapbozuma

uratlmaktadr.

Fotoraf sanats Diane Arbus, genellikle Amerikada sosyal yaamn dnda braklan
fahieleri, travestileri, zihinsel engellileri konu alm ve tekiletirilmi kimliklerin gnlk
yaam sahnelerini fotoraflaryla belgelemitir. Arbus, belgesel portre niteliindeki fotoraf
ekimlerinde doal bir yaklam sergilemi ve ahlaki nyargda bulunmadan yaklat
bireyleri tm doallklaryla grntlemitir. Toplumun tuhaf, anormal bulduu insanlara
empatiyle yaklaarak ektii fotoraf karelerinde adeta onlarla zdelemitir (Lucie-Smith,
2004: 292).

Diane Arbus, Bigudili Gen Adam, 1966, Jelatin Gm Bask

Diane Arbusun fotoraflad bu gen adam, bigudileri, alnm kalar ve boyal trnaklaryla
objektife diil bir ifadeyle bakarken dier taraftan halen eril grnmn de korumaktadr.
Toplumun bedeninden bekledikleriyle bedeninin sunmak istedikleri arasnda skp kalmtr.
Bu aresizlii ile kendisini ifade etme istei arasnda bir eliki yaamaktadr. Toplum iinde
benimsenen gstergelerden farkl olarak kendisine yeni bir cinsel kimlik gstergesi salayacak
grnme brnmeye alan bigudili gen adamn gzleri, yaad toplumsal basky
unutmaya alrcasna bizim gremeyeceimiz kadar uzakta bo bir noktaya odaklanm ya

11
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

da odak noktasn bo vermi olabilir. Ruhu, toplumsal sistemin dlad boluk iinde yzer
gibidir.

Glsn Karamustafann bir erkek vitrin mankeninin zerine kadn geceliinin giydirildii,
trnaklarnn boyand enstalasyonu ifte Hakikat, cinsel kimliin gstergelerini
bulanklatrmaktadr (Antmen, 2014: 104). Vitrin mankeninin duruu ve giydirilii, oyuncak
bebek grnmn hatrlatmaktadr. Toplum tarafndan oyuncaklatrlan bedenin cinsel
kimliine dair ipular karmaklatrlarak izleyiciyi yeni bir bulmacaya davet etmektedir.
Zihinde bir labirente dnen bu bulmacann k yolunu bulmak, izleyici iin hi kolay
olmayacaktr.

Glsn Karamustafa, ifte Hakikat, 1987

Bedenin dndaki kbik formlarn, hem bedenin kendi snrlarn izdiini hem de izleyicinin
beden zerindeki mdahalesini snrladn dnebiliriz. Bu adan bakldnda, i taraftaki
yeil kbik form oyuncak bedenin geebildii alan oluturmakta, krmz kbik form ise hem
bedenin darya kmasn engellemekte hem de izleyiciyi ieriye almamaktadr. Bu etrefilli
cinsel kimlik bulmacasnda bulanklaan zihinler, dncelerini ieriye hapsetmek zorundadr.
zleyici, rahatszln dile getirse de onu duyabilecek gerek bir bedenle deil, kurmaca

12
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

oyuncak bir bedenle kar karyadr. Bedeni oyuncaklatran ve elikilere srkleyen ise
toplumun nyarglardr.

Manetnin Olympiasn yeniden gerekletiren Yasumasa Morimura, Japon motiflerinden

oluan bir rt zerinde (Heartney, 2008: 260) erkek bedenini diil bir gsterge olarak
sunmutur. Topuklu terlik, sa, makyaj ve dier aksesuarlar kuanm erkek beden, edilgen
duruu ve davetkr baklaryla diilemi olarak izleyiciye bakmaktadr. Morimura bu
almasnda hem kltrel hem de toplumsal cinsiyet balamnda bilinen kodlar tersyz
etmektedir.

Yasumasa Morimura, Futago, 1988.

Dii rolne girmi olan eril beden, izleyiciyle birlikte resimdeki zenci kadn hizmetiyi de
artmaktadr. Hizmeti tm aknlna ramen, diil erkek bedene hizmet etmekte ve bu
bedenin diiliini tasdikleyen iek buketini tamaktadr. Kllarna ve kasl yapsna ramen
uzanm plak beden, bilinen Vens pozuyla diil olduunu kabul ettirmi, Manetnin
Olympiasnda olduu gibi davetkr bir dii pozuna brnmtr. Bir eliyle cinsel uzvunu
davetkr bir tavrla gizlerken dier eliyle geleneksel Japon desenli rty tutmakta, rtmek ile

13
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

gstermek arasnda diil bir duyguyu yanstmaktadr. Manetin klasik Vens yorumunu yerle
bir eden 1860l yllara ait Olympiasn, 1988 tarihinde ecinsellik asndan yeniden
yorumlayan Morimurann, diil duygu yorumu, gnmz kadn davranlarn tam olarak
yanstmamaktadr. Ecinsel duygusunun da kadn duygusuyla ayn olduunu
syleyemeyeceimiz gibi, Morimurann eserinin izleyicisi olarak, klasik Vens pozu ile bu
iki farkl duyguyu eletirmekte de zorlanabiliriz. Dolaysyla Morimura bu eseriyle olduka
etrefilli ve riskli bir durum yaratmtr. Yzyllarca bilinen yerleik Vens algsn
yapbozuma uratan Manetnin eserini aradan yz yl getikten sonra ecinsellik algs katarak
yeniden yorumlam olmas, izleyiciyi Rnesans dnemine kadar geri gtrmekte,
bilinaltndaki bedene ilikin tm imgelerini ve gstergelerini yerinden oynatmaktadr.

Hunter Reynolds, Ak Elbisesi, 1993

Hunter Reynolds, zerinde kendi gnlklerindeki ak hikyelerinden derledii yazlarn

bulunduu Ak Elbisesini bizzat giyerek performans sergilemitir (Lord ve Meyer, 2013:
177). Sanat, Ak Elbisesi ile ayn kumala kaplanm yuvarlak ve yksek bir kaide zerinde
elleri balanm ve ba tamamen kapatlm vaziyette izleyiciyi karlamaktadr. Erkek
bedenindeki kll gsne ve kollarna ramen, imgesel ve geleneksel anlamda diil bir
kimlie brnmtr.

14
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

Arkeolojik heykellerin ve iki arkaik stunun nnde diil bir poz veren sanat, erkek bedenini
biyolojik adan deitirmeden, toplumun tarih boyunca formle ettii diil gstergeleri
kullanarak yar dii yar eril olmutur. Bebeklikten itibaren kz erkek ayrmn pembe ve mavi
giysilerle formle etmi olan toplum, kurgulad bu forml yeniden gzden geirmek
zorunda kalmaktadr.

Sanat, bileklerinden iple balanm ve kafasnn tamamen rtlm olmasyla, hem

toplumun dii bedenden bekledii edilgen duruu sergilemekte hem de kz karma parodisini
hatrlatarak, izleyiciyi huzursuz etmektedir. zleyici diiletirilmi bu eril beden sunumuyla
rahatsz edilmektedir. Hapsedilen bedenin diil mi eril mi olduu ak deildir. Bu st
kapallkla cinsiyetin diil ve eril olarak keskin ayrmna da kar klmaktadr.

Kutlu Ataman, Trk Lokumu, 2007, stanbul Modern Sanat Mzesi

Kutlu Atamann oryantal dansz imgesiyle sergiledii Trk Lokumu adl performans
Moskova Bienalinde ve stanbul Modern Sanat Mzesinde gsterilmitir. Sanatnn bu
performans hem Batnn Douya bakn yapbozuma uratmakta hem de dayatlan kimliin

15
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

reddedilmesine bir ara olmaktadr. Kutlu Ataman, kimliin asla grmediimiz insanlar
tarafndan dikilen bir ceket gibi olduunu ve bireyin dnda bir alg meselesi olduunu
belirtmitir. Sanat, kimliin farknda olunabileceine ve deitirilebileceine iaret etmek
istemektedir (Baykal, 2008).

Genellikle kadnla zdeletirilen oryantal dans, bunu rutin bir grev eklinde sunan erkek
bedene atfedilmitir. Atamann performansnda kulland kostm kadna ait gstergeler
olarak bilinmekle birlikte, erkek bedeniyle ve bu dans her gn yapyormuasna
gerekletirmesiyle, kadn ve erkek gstergeleri yapbozuma uramaktadr.

Kadn ve erkek imgeleri arasndaki geileri mmkn klmaya ynelik bir performansa
dnen oryantal dans, izleyiciyi geleneklemi kimlik kalplarn yeniden zmlemeye
armaktadr.

4. Gey sanatnda Sevgi ve Estetik

Doduunda eril olan bedenler, dnyann her yerinde kutlanarak karlanrken ve bu bedenlere
ocukluk evresinde kahramanlatrmaya ynelik bir gdleme uygulanrken, bu bireyler
arasnda gey cinsel kimlie sahip olanlardan bazlar durumlarn evrelerinden gizlemekte,
bazlar ise toplumun beklentilerine kar tepkili davranlar sergileyebilmektedir. Gey
bireylerin cinsel kimliklerinin olduu gibi kabul grmesi iin, toplumun bak asn
deitirmede rol oynayacak alanlardan birisi sanat olabilir. Sanatn, felsefe ve psikanaliz gibi
dilsel alanlar grsel olarak daha kolay anlatabilme gcnn yansra, estetik yaps ile
duygusal adan etkileme potansiyeli de bulunmaktadr.

Estetik, sanat felsefesinin nemli bir alan olarak yzyllar boyunca farkl ekillerde
tanmlanmtr. Estetik deyince, akla ilk gelen karlk gzeldir. Hegele gre gzel, gerek
ile ayn eydir (Tolstoy, 2007: 29). Bu tanmdan yola karak, erkek ile kadn dnda kalan
dier cinsel kimliklerin de varl da gerek olduuna gre, ayn zamanda gzeldir diyebilir
miyiz? Toplum iinde gey cinsel kimliin gerekliini grebilen ancak bunun doru
olmadn dnen kesimin ikna edilmesinde, estetii ve duygular n plana alan grsel
kurgular nem tar. oul Estetik kitabnda Jale Erzen, estetik ile doru olduuna inandmz
eyi eletirmektedir (Erzen, 2012: 155). Erzenin bu grne dayanarak, toplumun geyleri

16
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

tekiletirmeden kabul etmesi iin bu konuyla ilgili estetik kayglarla retilen sanat eserlerinin
daha ikna edici olabileceini dnebiliriz.

Bu konuyla ilgili sanatlarn estetik kayglarla eser retebilmesi iin rnek gstergelere
ihtiyac olacaktr. Gey bireylerin rnek gstergeleri sunabilmesi, kendi bedenleri, arzular ve
toplumun algs arasnda uyum salayabilmesi ve dnyayla daha rahat bir iletiim kurmasyla
mmkn olabilir. Bu iletiimde en byk rol beden dilidir. Kendi iinde uyumlu bir beden,
toplumun bak asyla uyumlu bir alg yaratabilecek estetik grnmler
sergileyebilmektedir.

Gey bireylerin gnlk sradan hallerinin nadiren karmza kmakta olmas, toplumsal algda
kabul grmeyi geciktirmektedir. Sanat, gey kimliklerin gnlk sahnelerini grsel olarak
aktarmada ve yaygnlatrmada nemli bir ara haline gelmitir.

David Hockney, Ev Hayatndan Bir Sahne, 1963, tuval zerine yalboya

17
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

David Hockneyin eserlerinin bir blmnn temas kendi ecinselliinin gndelik grntleri
olmutur. Resimlerini ocuksu bir tavrla gerekletiren Hockney, dolaysz bir ifadeyle
ecinsel yaamn sradanln ve normalliini anlatmaktadr (Lucie-Smith, 2004: 257-258).

David Hockneyin Ev Hayatndan Bir Sahne isimli yalboya resminde iki eril beden ayn
anda diilemitir: Birisi edilgen duruuyla kendisini ykayan ellere teslim etmekte, dieri ise
kocasna hizmet eden bir kadn edasyla efkat gsterisinde bulunmaktadr. Mekndaki saks
iek ve motifli kuma diil nesnelerdir. Kendi hallerinde bir yaam sren ikilinin d dnyayla
olan balantlar sadece kendilerini izlenecek imgeler olarak sunmalar olmayp, ayn zamanda
kadrajn dna doru yerletirilmi ahizeli telefondur.

Hockneyin yalboya tablosunda, renklerle ve motiflerle salanan estetik grnmn

yansra, gey ift arasndaki duygusal ban ne karlmasyla izleyicinin alglarn zorlayacak
dzeyde beklenmedik bir durum sahnelenmemitir.

Robert Mapplethorpe, yasak saylan gey iliki konseptini estetik grnmlerle sunmay
baarm olmakla birlikte, kamuoyunda ounlukla AIDSten dolay lmyle ve lmnden
bir yl sonra (1990) hakknda sado-mazoist cinsel yaam fotoraflarla belgelemesi
gerekesiyle dava alm olmasyla duyulmutur (Lucie-Smith, 2004: 329).

Mapplethorpeun Dans Eden ki Adam isimli fotoraf almasnda, plak bedenler

zerinde kullanlan tek aksesuar, iktidar gstergesi olan kral tacdr. Kasl ve formda olan
erkeklerin sa kesimleri de sradan erkek tradr. Fotorafn isminde kullanlan iki adam
deyiiyle de bedenler erilletirilmektedir. Ancak birbirlerine dokunularyla ve duygusal
durularyla kavranabilen ak olgusu ile erkek ile zdeletirilen iktidar beklentisi boa
karlmaktadr.

ki erkein birbirine sadakatle elik ettii dans fotoraf, estetik grnmyle ve yanstt
duyguyla izleyicinin alg dzeyiyle bark bir grnme sahiptir.

18
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

Robert Mapplethorpe, Dans Eden ki Adam, 1984, siyah beyaz fotoraf

Geylerin toplumsal cinsiyet basklaryla mcadelesini konu alan sanatlar arasnda nemli bir
yeri bulunan Gran Fury grubu, 1980li yllarn sonlarnda AIDS konusunda bilinlendirmek
amacyla Amerikada kurulmutur. zellikle AIDS ve gey haklaryla ilgili olan mesajlarn
dnemin medya aralar olan afiler, billboard ve otobs giydirme gibi grafik yntemleriyle
yaynlamlardr (Heartney, 2008: 257-258).

Otobs afiinde farkl cinsel birliktelikler bir arada ve ayn sradanlkta gsterilmitir. Slogan
formundaki pmek ldrmez: Agzllk ve kaytszlk ldrr mesaj ise toplumu
ahlakla ilgili karlatrmal bir sorgulamaya ynlendirmektedir. Gran Fury grubu, bu eseri
kamusal alanda dier sradan reklam grntleri arasnda sergileyerek sanatn hedef kitlesini
geniletmi ve ara cinsel kimlikleri normalletirmeye katk salamtr.

19
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

Gran Fury, pmek ldrmez: Agzllk ve Kaytszlk ldrr, 1989. Otobs Afii.

Alex Donis, Amerikal bir denizcinin Irakl bir asker ile dans performans ile imknsz bir
iftleme sergilemektedir. Sanat, benzer eletirmelerinin tamamnda arka fonu beyaz olarak
kullanarak, bir araya getirdii iftleri kendi tarihsel ve politik balarndan uzaklatrarak
sonsuzlua yerletirmektedir. Bylece kin ve iddetten arnan ift, bunun yerine elenceyi ve
ifte mutluluu sahnelemektedir (Lord ve Meyer, 2013: 203).

Gelecein kahraman askerleri olmak zere yetitirilen erkeklerin askerlik gnlerindeki

birliktelikleri, zerlerindeki giysilere ve silahlarna ramen, ak betimleyebilmektedir.
Amerikan askerinin, Irak askerinin elini tpk bir kadnla dans ediyormu havasnda nazike
tutmas ve Irak askerinin, erkeinin yannda gvende ve mutluluktan uuyor edas gze hitap
eden ho bir grnt vermektedir.

Donisin bu almas savaa kar ak savunmakta, ayn zamanda iki eril bedenin ruhunu
kanatlandrarak sonsuzlua doru uurmaktadr. Beyaz arka plann yanstt saflk,
izleyicinin bu garip ak durumunu saf duygularla alglamasna yardmc olmaktadr. zlenen
ak, fiziksel olmaktan ziyade olduka duygusal ve saftr. Savaa ramen ve savaa direnen
gerek bir aktr. ktidar boa karan ve iktidara gerek duymayan bir aktr. niformalar ve
silahlar grnmez klan duygusallkta bir aktr. zleyicinin baklarn grmeyen bir aktr.
zleyici ister kabul etsin ister etmesin, devam edecek olan bir aktr.

20
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

Alex Donis, Abdullah ve avu Adams, 2001, mrekkep ve gua boya, 41x70 cm.

David Hockneyin, Robert Mapplethorpeun, Gran Furynin ve Alex Donisin eserlerinin bu

almada ele alnmak istenen ortak zellikleri, iki erkek arasndaki ilikide sevgiyi ne
karm olmalardr. Duygusal ballk anlamnda gsterilen sevgi izleyici algsnda kabul
grmekte ve bu sevgi, uyum iinde hareket eden iki erkek bedeninde ifade bulduunda gze
estetik grnmler sunabilmektedir. ki erkek arasndaki sevgi, izleyici iin anlalabilir hale
gelmekte, bu sevgi bir sanat eseri zerinde estetik durabilmektedir.

Nitekim bu eserleri beeneceini varsaydmz izleyicinin, iki erkek arasndaki sevgiyi

normal yaam iinde tekiletirmeden karlamas mmkn olabilmesi iin halen biraz daha
zamana ihtiya olabilir. Sanat eserleri, izleyici iin bir sergi ortamnda grd gelip geici
ryalar ya da bir hayal dnyas olabilir. zleyicinin bak asnda, sanat ile gerek yaam
arasnda bir izgi olabilir. Ya da uzaktan grd gey ift arasndaki sevgiyi normal karlayan
bir insan, bunun kendi ailesinde olmasn ayn objektif bak asyla karlamaya henz hazr
olmayabilir. Sanat insann objektif bakyla ile sbjektif algs arasndaki arkada gibidir.
nsan, d dnyasnda grd ve izledii eyleri zamanla benimseyerek kendi dnyasna dhil
edebilir. Pierre Ancetnin de ifade ettii gibi, bakasnn bedenini kavray en nce gelir.
(Ancet, 2010: 79-80). Dolaysyla sanat, baka bedenleri gstererek kavrayn balangcn
salar.

21
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

Bireylerin cinsel kimliklerini toplumun heteroseksel sisteminde bask altnda olmadan

zgrce ifade edebilmeleri iin dier alanlarda olduu gibi sanat alannda da almalarn
yaygnlatrlmas gerekmektedir.

4. Sonu

Fotoraf, video, performans, hazr nesne, resim ve grafik gibi farkl yntemlerle iktidar
kavramn sorgulayan bu ada sanat eserleri, toplumsal cinsiyet kategorilerinin eril ve diil
ayrmyla sabitletirilmi erevesini yapbozuma uratmaktadr. Gey kimlik, sreciyle,
bedendeki dnmyle, toplumun bakna direnen ruhsal arzularyla yapbozuma uramakta
olan bu eril ve diil erevesine dhil edilmelidir.

nerilen bu yeni erevede gey eril beden, kendisinden beklenen iktidar zelliini
gerekletirmemekte ancak kendi cinsel kimliini belirleyiinin znesi olmaktadr. Bylece
zne ve iktidar kavramlarn yeniden tanmlamak gerekmektedir. Aksi durumda, bedeni ile
ruhu arasndaki elikilerle mcadele etmek zorunda olan eril grnmdeki kiiler, ayn
zamanda toplumun basksna kar direnmek ya da rol yapmak zorundadr. Bu direni ve
mcadelede destek alamaz ve zorlanrsa, ya d dnyaya kar abartl tepkiler verebilir ya da
kendi ruh dnyasnda ikilemler yaayabilir.

Toplumun geleneksellemi ve kalplam dncelerden syrlarak psikolojik ve tbbi adan

da bilimselletirilmi ara cinsel kimlikleri kabul etmesi, bu kimliklere sahip bireylerin ve
toplumun sal asndan nemlidir. Sanat toplumun kalplam dncelerini deitirmede
arac rol stlenebilir. Sanat topluma yn gsterici roln stlendiinde, zihinlerde yeni ufuklar
aacak ve gelecei ekillendirecektir. Sanat bunu grntler eliinde yaparak ncelikle gz
altrmakta ve beyine giden sinyalleri oluturmaktadr. Toplum basksndan ekindii iin
gizlenen ara kimlikler, sanat araclyla kendilerine ifade alan bulmaktadr.

Eril bir bedene sahip gey kimlik, cinsel uzvu nedeniyle kendisine yklenen iktidarlk olgusunu
tamak zorunda kaldnda ve bunun stesinden gelemediinde toplumun beklentisine
uymayan grntler sergileyebilir. Kendi i dnyas ile evresindeki basklar arasnda
elikiye debilir ve kendisine bir kimlik oluturmaya alrken, abartl tepkiler verebilir.

22
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

Diane Arbusun Bigudili Gen Adam fotoraf, Glsn Karamustafann ifte Hakikat isimli
enstalasyonu, Yasumasa Morimurann Vens pozuna brndrd Futago tablosu, Hunter
Reynoldsun Ak Elbisesi isimli performans ile Kutlu Atamann Trk Lokumu isimli video
art performans, eitli ekillerde erkek beden zerindeki diil gstergeleri tuhaf hallerde
sunarak, izleyiciyi bu tuhafln yaratcs ve gey bedenlerin basklaycs olarak
sorgulamaktadr. zlenen grntler, kendi iindeki elikileriyle mdahaleye ihtiya duyar
gibi olmakla birlikte, mdahalenin de hangi ynde yani diil mi eril mi olacann kmazyla
kar karya brakmaktadr. zleyici rahatsz edici grnmdeki bu ara kimlikleri
dzenleyememekte, kendi haline brakmak durumunda kalmaktadr.

Birey, cinsel kimliini semede zgr braklmaldr. Olmak istemedii bir bedene sahip
olarak doan birey, bununla ba etmekte yeterince zorlanmaktadr. Kendi ierisinde ruhsal bir
hesaplama yaamaktadr. Ac verici bir dnmle olmak istedii bedene dnmeye alan
birey iin kimliinin oluumu bir sretir. Teiji Furuhashi izleyiciyi bireyi serbest brakmaya
davet ederken, Ahmet Elhan bireyin dnmnn ne kadar g olduunu gstermektedir.

Nihayet cinsel kimlik tercihinde zgr braklan ya da toplumla mcadelesinde gl olabilen

bireyler, kendilerini doal olarak ifade edebilmekte ve sradan, estetik grnmlere sahip
olabilmektedirler. David Hockneyin Ev Hayatndan Bir Sahne isimli resmi, Robert
Mapplethorpeun Dans Eden ki Adam isimli fotoraf, Gran Fury grubunun pmek
ldrmez sloganyla otobs afii ve Alex Donisin Abdullah ve avu Adams isimli resmi
izleyiciyi bu olaan ak sahnelerinin dnda brakmaktadr. Akn iki kii arasnda yaanan
zel bir duygu olduunu ve bunun iki eril bedende de mmkn olabileceini tm doallyla
gsteren bu grntler karsnda izleyiciye kabul etmekten baka bir ans braklmamaktadr.

Sanat eserinde gey kimlik, izleyicinin toplumsal cinsiyet beklentisini boa karmaktadr.
zleyicinin zihnindeki bu yapbozum, onun toplumsal yaamna da yansmaldr. zleyici bu
eserlerde gey kimliin doalln ve heteroseksel toplumsal cinsiyet sisteminin bir kurgu
olduunu kavrayabilmelidir. Bu kavray iin daha uzun bir zaman ve aba gerekmektedir.
Toplumun kalplam yarglarnn deimesi iin retilen sanat eserleri oaltlmal ve
yaygnlatrlmaldr.

23
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

Kaynaka

ANCET Pierre (Kasm 2010). Ucube Bedenlerin Fenomenolojisi. (ev. Ersel Topraktepe).
Yap Kredi Yaynlar: stanbul.

ANTMEN Ahu (Ocak 2014). Kimlikli Bedenler: Sanat, Kimlik, Cinsiyet. Sel Yaynclk:
stanbul.

BAYKAL Emre (Nisan 2008). Kutlu Ataman Sen Zaten Kendini Anlat! (ev. Nazm
Dikba& Emre Baykal). Yap Kredi Yaynlar: stanbul.

BUTLER Judith (ubat 2007). Taklit ve Toplumsal Cinsiyete Kar Durma. (ev. Osman
Aknhay). Agora Kitapl: stanbul.

BUTLER Judith (Bahar:2009). Toplumsal Cinsiyet Dzenlemeleri. (ev. Begm

Kovulmaz). Cogito Aylk Dnce Dergisi, Say: 58. Sayfa:73-92

BUTLER Judith (Aralk 2012). Cinsiyet Belas. Feminizm ve Kimliin Altst Edilmesi. (ev.
Baak Ertr). 3.Bs. Metis Yaynclk: stanbul.

CHANTER Tina (Bahar:2009). Psikanalitik ve Post-Yapsalc Feminizm ve Deleuze. (ev.

Zeynep Direk). Cogito Aylk Dnce Dergisi, Say:58. Sayfa: 93-130

CORBN A. Vd. (Eyll: 2013). Bedenin Tarihi 3 Baktaki Deiim: 20. Yzyl. (ev. Saadet
zen). Yap Kredi Yaynlar: stanbul.

ERZEN Jale Nejdet (Aralk 2012). oul Estetik. (2.Bs.) Metis Yaynlar: stanbul.

ESAYAN Natali (Mays 2002). Angela Carter ve Aykr Dnyas: Postmodern ve Feminist
Unsurlarn Stratejik ttifakyla ktidar Dinamiklerinin Yapbozumu. Toplumbilim, Say: 15.
Sayfa: 81-86.

FOUCAULT Michel (Bahar:2011). Herculine Barbine Giri. (ev. Tolga Yalur & Berfu
eker). Cogito Aylk Dnce Dergisi, Cinsel Ynelimler ve Queer Kuram Says: 65-66.
Sayfa: 132-139

24
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

CANDANSAYAR Seluk (Bahar:2011). Tbbn (e)cinsellie Bak in Bir Arkeoloji

Denemesi. Cogito Aylk Dnce Dergisi, Cinsel Ynelimler ve Queer Kuram Says: 65-
66. Sayfa:149-166

FREUD Sigmund (2009). Cinsellik zerine. (ev. Seher Kutlu). Alter Yaynclk: Ankara.

GREGENL Melek (Bahar:2011). Heteroseksizm, Homofobi ve Nefret Sular: Sosyal

Psikolojik Yaklam. Cogito Aylk Dnce Dergisi, Cinsel Ynelimler ve Queer Kuram
Says: 65-66. Sayfa: 353-365

GROSENICK Uta vd. (Ed.) (1999). Art at the turn of the Millenium. Tachen: Kln.

HOLMES Morgan (Bahar:2011). nterseks: Tehlikeli Bir Farkllk. (ev. mge Oranl).
Cogito Aylk Dnce Dergisi, Cinsel Ynelimler ve Queer Kuram Says: 65-66. Sayfa:
99-123

IIK Emre . (Kasm 1998). Beden ve Toplum Kuram. Balam Yaynclk: stanbul.

JAGOSE Annamarie (1996). Queer Theory, An Introduction. New York University Press.

LORD Catherine, MEYER Richard (2013). Art & Queer Culture. Phaidon: London

LUCIE-SMITH Edward (2004). 20.Yzylda Grsel Sanatlar (ev.Ebru Kl vd.) Akbank

kltr ve Sanat Dizisi: stanbul.

HEARTNEY Eleanor (2008). Sanat ve Bugn (ev.Osman Aknhay) Agora Kitapl:

stanbul.

RUSH Michael (2005). New Media in Art. Thames&Hudson world of art: London

SARUP Madan (1998). Identity, Culture and the Postmodern World. EBSCO Publishing.
University of Georgia Press.

EKER Berfu (Bahar:2011). nterseksellik ve Cinsiyetin nas. Cogito Aylk Dnce

Dergisi, Cinsel Ynelimler ve Queer Kuram Says: 65-66. Sayfa: 124-131.

25
Ebru Dede. Anadolu niversitesi Sanat ve Tasarm Dergisi. Cilt 5, Say: 2: 97-117

TOLSTOY Lev Nikolayevi (Eyll 2007). Sanat Nedir? (ev. Mazlum Beyhan). Trkiye
Bankas Kltr Yaynlar: stanbul.

WRIGHT Elizabeth (Nisan 2002). Lacan ve Postfeminizm. (ev: Ebru Kl). Everest
Yaynlar: stanbul.

YILDIZ Esra (Bahar:2011). Queer ve Sessizliin Reddi. Cogito Aylk Dnce Dergisi,
Cinsel Ynelimler ve Queer Kuram Says: 65-66. Sayfa: 395-410.

26