Nufus AOF

7
SOSYOLOJ-II
Amalarmz
N
Bu niteyi tamamladktan sonra;
N
Nfus konusunun sosyolojik nemini aklayabilecek,
N
Temel demografik dinamikleri tartflabilecek,
N
Demografi kuramlarn deerlendirebilecek,
N
Gn toplumsal nemini anlatabilecek,
N
Temel g trlerini ayrt edebilecek,
N
Kresel g olgusunu aklayabilecek,
Trkiye balamnda g deerlendirebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Nfus G
Dourganlk Dfl/Ulus aflr G
lm Oran Demografi
G Yaflam Sresi
indekiler
GRfi
NFUS VE TOPLUM
Sosyoloji-II Nfus ve G
G VE TOPLUM
TRKYE VE G
Nfus ve G
GRfi
Toplumsal deiflme, sosyolojinin ana konularndandr. Toplumsal yapda zaman
iinde ortaya kan deiflim ve dnflmlerin nedenlerinin ve sonularnn zm-
lenebilmesi bu balamda nem kazanmaktadr. Toplumsal deiflimleri etkileyen
en nemli unsurlardan biri de toplumlarn nfus yapsdr. Nfus artfl, lm ve
doum oranlar, ortalama yaflam sresi, i ve dfl gler gibi unsurlar toplumlarn
nfus yapsn deifltirmenin yannda eflitli toplumsal ve ekonomik sonulara da
yol aar. Ayn zamanda sz konusu etkenlerin farkl toplumlarda ve kltrlerde
birbirinden olduka farkl nitelikte geliflmesi de nfusa iliflkin sosyolojik zmle-
menin temel ilgi alanna girmektedir.
Toplumlar ve bu toplumlarn yaflamlarna yn veren otoriteler gelecekteki n-
fus yaplarn bilmeye ve bu bilgiye dayal olarak geleceklerini planlamaya gerek-
sinim duyar. Bu ifllevsel yararlarn da gsterdii zere bir lkenin ya da toplumun
nfus yapsnn zmlenmesi, gelecee ynelik nfus eilimlerinin belirlenebil-
mesi o toplumun tam olarak anlafllabilmesi asndan da vazgeilmez bir nem
kazanmaktadr. Bu nitede nfusa iliflkin temel kavramlarn aklanmasnn yan
sra nfusa iliflkin temel dinamiklerin deiflimi, toplumsal etkileri ve kltrler ara-
s farkllklar tartfllacaktr.
NFUS VE TOPLUM
lkelerin ynetimleri toplumsal politikalarn belirleyebilmek amacyla nfuslarna
iliflkin salam verilere gereksinim duyar (Browne, 1998: 407). Bafl dndrc bir
hzla artan dnya nfusu ynetimlerin gelecee ynelik eilimler konusunda da
yeterli bilgilere sahip olmasn zorunlu klmaktadr. Nfus artfl birok lke iin ge-
lecee ynelik politikalar balamnda nemli bir sorun nitelii taflmaktadr. Snr-
l kaynaklar ve giderek tahrip olan doal evre daha fazla insann yaflamasna ola-
nak tanmayacaktr. Bu endifle nfusa iliflkin detayl zmlerin yaplmasna ve
sosyolojik adan nfusta meydana gelen deiflikliklerin kltrel dzeyde karfllafl-
trmal olarak incelenmesine yol amfltr.
Dnyann eflitli blgelerinde nfus patlamalar olmas, alk ya da ktlk nede-
niyle insanlarn lmesi, baz toplumlarda gen baz toplumlarda yafll nfusun yo-
un olmas toplumsal adan nfusun nemini ifade etmektedir. nsann iinde ya-
flad toplumun nfus yapsn ve zelliklerini bilmeden dnyay anlayabilmesi
kolay olmayacaktr (zkalp, 1999: 259). nsanlarn ne zaman ve nerede dodukla-
200 Sosyoloji-II
r, evlenip evlenmedikleri, kimlerle evlendikleri, boflanma nedenleri ve oranlar,

ocuk sahibi olmaya iliflkin dflnceleri, ka ocuklar olduu, ne zaman ve nasl
ldkleri gibi btn nemli yaflam olgularnn demografik sonular vardr (McFalls,
2007: 3).
Dnya nfusunda bir patlama yaflanmaktadr ve 1960dan bu yana dnya n-
fusu yaklaflk olarak iki kat artmfltr. Nfus alannda uzman olan Paul Ehrlich, 1960
ylnda, eer nfus o gnk oranlarda artmaya devam ederse dnya tarihi dikkate
Her gn 209 000, her bir alndnda hi de uzun bir sre olmayan 900 yl sonra dnya nfusunun 60 kat-
saatte 8726, her bir rilyon olacan hesaplamfltr. Bu ise karalar ve denizler bir arada dflnldn-
dakikada 145 bebek
dnyaya gelmektedir.
de bile dnya zerinde her bir metrekareye yz insan dflmesi anlamna gelmek-
tedir. Gnmzde dnyann nfusu yedi milyar aflmfltr. 2011 verilerine gre yer-
kre nfusu her gn yaklaflk 209 bin kifli artmaktadr. Baflka bir deyiflle her bir sa-
atte 8.726, her bir dakikada 145 kifli dnya nfusuna eklenmektedir. Demograflar
dnya nfusunun bu hzda artmasnn nedenlerini incelerler (Giddens, 2008: 465-
466; Kendall, 2012: 562).
Nfus artfl ne getirecek?
Resim 7.1
Dnya zerinde yaflayan in-
Dnya nfusu san saysnn artmasnn olas
lkeler ve ktalar sonular neler olacak? Bu so-
arasnda
farkllklar rularn cevaplar nfus ve top-
gstermektedir. lum iliflkisi asndan nem ta-
flmaktadr. Yakn gelecekte
Kaynak: http://ex-
army.blogspot.com/ ortaya kacak demografik de-
2011/10/demograp iflimlerin insanlk tarihinin en
hy-is-destiny-pat- byk dnflmleri olaca
buchanan.html,
(12.05.2012) dflnlmektedir. Birleflmifl
Milletler (BM), 2150 ylna ka-
dar dnya nfusunun 25 mil-
yara, daha iyimser bir senaryoya gre ise 12 milyara ulaflacan ngrmektedir.
Bylesi bir nfus artflnn toplumsal balamda getirileri ve sonular neler ola-
caktr? Bu deiflimi geiren geliflmekte olan lkelerde, snrl ekonomik kaynak-
lar nedeniyle genifl lekli toplumsal ayaklanmalarn olaca dflnlebilir. Eko-
nomik yapda deiflimler nedeniyle i gn artmas, flehirlerde hzl byme ve
bunun doal sonucu olarak evre kirliliinin artmas beklenebilir. Yine bu gelifl-
melerin halk saln olumsuz etkileyen koflullarn artflna, su oranlarnn yk-
selmesine ve gecekondulaflmaya yol amas da olasdr. Artan nfus gnmzde
bile byk bir tehdit niteliinde olan ktlk tehlikesinin de kapsamn genifllet-
mektedir. Tarm ve sanayide ortaya kacak teknolojik ilerlemeleri nceden kes-
tirmek zor olduu iin dnyann hangi byklkte bir nfusu barndrabilecei-
ni flimdiden belirleyebilmek hi kolay deildir. Bu nedenle hzl nfus artflnn
teknolojik geliflmelerle karfllanabileceini dflnmek yararl olmayacaktr. Dn-
yann kaynaklar gnmzde bile geliflmekte olan lkelerin geliflmifl lkelerin
standartlarn yakalayabilmesi iin gerekli olandan ok daha azdr (Giddens,
2008: 474-475).
SIRA SZDE Nfusa iliflkin bilgilerin

SIRA SZDE sosyolojik adan nemi nedir?
1
D fi N E L M D fi N E L M
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
7. nite - Nfus ve G 201
Demografi
Hzl ve ani nfus artfl iki yz yl kadar nce nfus konusunda daha kapsaml ve
sistemli alflmalarn yaplmas gerektiine iliflkin dflnceye kaynaklk ederek de-
mografinin geliflimine yol amfltr. Demografi olgusu, yz elli yl kadar nce lke-
ler kendi nfuslarnn doas ve dalmna ynelik resm kaytlar tutmaya baflla-
dnda ortaya kmfltr. Aflada grfllerine deinilecek olan Malthus, bu konuda
ilk nemli alflmalar yapmfl, nfus konusundaki ilk yaklaflm gelifltirmifltir. An-
cak bir bilim dal olarak demografinin ncleri 17. yzylda lm kaytlar zerine
ilk alflmalar yapan ngiliz arafltrmac Graunt ile 19. yzylda demografi kavram-
n ilk defa kullanan Guillard olmufltur. lk kez Belikal istatistiki Guillard tarafn-
Demografi kavramn ilk
dan kullanlan demografi szc Eski Yunancada halk, nfus anlamna gelen de- olarak Belikal doa ve
mos ve tanmlama, yazma, kaydetme anlamna gelen graphia kelimelerinin birlefl- nfus bilimci Achille
Guillard (1799-1876),
tirilmesiyle oluflmufltur ve insanlarn tanmlanmas anlamna gelmektedir. Demog- Karfllafltrmal Demografi
rafi, insan nfusuna iliflkin arafltrma alandr. Sosyolojinin ok yakn kuzeni olarak ya da Befleri statistiin
ifade edilen demografi, insanlarn bir yerden baflka bir yere ynelik hareketliliini, lkeleri adl kitabnda
kullanmfltr.
nfus bykln ve kompozisyonunu irdeler (Poston ve Bouvier, 2010: 3; Ma-
cionis ve Plummer, 2008: 772-773, 778; Giddens, 2008: 466).
Demografi, nfusun bykln, kompozisyonunu ve dalmn inceleyen
sosyolojinin bir alt alflma alandr ve sosyolojik arafltrmalarn ounda demog-
rafik bilgilerin analizi arafltrma deseninin bir paras olarak da kullanlr (Kendall,
2012: 562; zkalp, 1999: 260). Demografi nfusun boyutlarn lmeye, artfl ve
azalfl nedenlerini aklamaya alflr. Nfus rntlerini yneten temel etken
sz konusudur; doumlar, lmler ve gler. Bir toplumdaki doumlar, lmle-
ri ve gleri biimlendiren etkenlerin byk lde toplumsal ve kltrel olma-
sndan dolay demografi sosyolojinin bir alt dal olarak kabul edilir (Giddens,
John Graunt (1620-1674),
2008: 466). lm Kaytlar zerine
Demografi, bir blgedeki nfusun bykl, yaps, hareketlilii gibi konular- Doal ve Siyasal Gzlemler
adl eserinde lm ve vaftiz
da gzlemler, lmler ve karmlar yapar. Nfus saymlar, anketler ve istatistik- kaytlarna iliflkin
ler bu bilim dalnn doum, lm ve nfus hareketleri ve bu olgular arasndaki ilifl- arafltrmalar ve tablolar ile
kiler konusunda veri toplamak iin kulland yntemlerdir (Kendall, 2012: 562; modern demografinin
nclerindendir.
zkalp, 1999: 260). Demografi temel olarak iki boyutta ele alnabilir. Formel ya da
saf demografi nfusun matematiksel yn ile ilgilenerek istatistiki analizler ve tah-
minler yaparken sosyal demografi daha ok aklayc niteliktedir, nfus olgusuna
iliflkin bilgileri geniflletirken sonularna iliflkin de aydnlatc bir rol oynar (zkalp,
1999: 262). Bir sosyal bilim olarak demografinin zerinde alflt konular flyle
zetleyebiliriz (Poston ve Bouvier, 2010: 3);
1. Nfusun belirli bir blgede ve zamanda bykl, yaps ve dalm,
2. Nfus byklnde ve yapsndaki deiflme,
3. Nfustaki deiflimlerin etkenleri,
4. Nfusta ortaya kan deiflimlerin sonular.
Sosyolojinin dier alt alanlarndan daha st dzeyde somut ve kesin verilere
dayal bir alflma alan olan demografi iin doum, lm, evlilik, i ya da dfl g-
e iliflkin verileri kapsayan istatistikler ile bir lkenin toplam nfusuna iliflkin peri-
yodik veriler olan nfus saymlar nem taflr. Bu istatistikler yafl, cinsiyet, eitim,
meslek ve yerleflime iliflkin verileri ierir (Thio, 2007: 430).
Nfus saym iin Bat dillerinde kullanlan census szc Latince kkenli-
dir ve tahmin etmek, paha bimek, hesap etmek gibi anlamlara gelir. Modern an-
lamdaki nfus saymlar 1749da svete yaplan saymla birlikte bafllamfltr ancak
202 Sosyoloji-II
Avrupada gerek anlamda tarihi ok eskilere dayanmaktadr. Yaklaflk M 3000 yllarnda inin baz blge-
ilk nfus saymlar srasyla lerinde vergi toplama amacna ynelik census yrtlmfltr. Yahudiler Msrdan
svete (1749), ngilterede
(1801), Norvete (1815), kafln ardndan asker glerini belirleyebilmek iin 20 yafl zerindeki erkekleri
Avusturyada (1818), saymfllardr. Saymlara iliflkin bu ilk rneklerde vergi toplamak, askere almak ya
Yunanistanda (1836),
spanyada (1857),
da in Seddi gibi projelerde alfltrlmak zere ifl gcnn belirlenmesi temel
svirede (1860), talyada ama olmufl, lke nfusunun tamamnn saymna gereksinim duyulmamfltr. 17.
(1861) ve Rusyada (1897) yzyldan itibaren grlmeye bafllayan modern saymlarda ise ynetimsel, bilimsel
yaplmfltr.
ve ticari gerekelerle bir lkenin toplam nfusunun belirlenmesi temel ama ol-
mufltur. Bunun iin en iyi rnek 1790da bafllayan ve on ylda bir ABDde yapla
gelen saymdr. Bu saym, federal blgelerin
Resim 7.2
merkeze gnderecei kongre ye saysnn
Hollandada 1925 ve federal ve eyalet dzeyindeki maddi kay-
ylnda yaplan nak tahsisatnn belirlenmesi gibi amalarn
nfus saymndan
yan sra lkenin ticari gelifliminin ve demog-
bir grnt
rafik eilimlerin saptanmas gibi bilimsel ana-
Kaynak: lizler iin de kullanlmfltr. Gnmzde n-
http://en.wikipedia. fus saymlar toplumlarn zelliklerine bal
org/wiki/Census,
(22.05.2012) olarak nfusun farkl niteliklerini ortaya -
karabilecek boyutlara sahiptir. Nfusbilimci-
ler ve sosyologlar bu saymlara dayal olarak
toplumlara, nfus yaplarna iliflkin deer-
lendirme yapmaktadr (Thio, 2007: 430-431).
Osmanl mparatorluunda bafllangtan XVII. yzyla dein belirli periyotlarla
tmar sisteminin bir gerei olarak, tahrir denilen bir saym ve yazm uygulanmfltr.
Fakat yeni kurulan orduya insan ve mali kaynak temini gibi baz ihtiyalar yeni bir
nfus saym ve yazm gereini ortaya karmfl ve bunun zerine yaplan saym
1830 sonlarnda tamamlanmfltr. Tanzimatn ilanndan sonra asker ve mali alan-
da yaplan dzenlemelerin, yeni bir nfus saymn gndeme getirmesi zerine ise
1843te imparatorlukta yaflayan Mslman ve gayrimslim erkek nfusunun tespi-
ti kararlafltrlmfltr. Modern anlamda ilk saym 1870te gereklefltirilmifl ve bu sa-
ymda kadnlara da yer verilmifltir (Yksel, 2006: 73-74). Cumhuriyetin ilanndan
sonra ilk nfus saym 1927 ylnda yaplmfl, 1935te yaplan ikinci saymn ardn-
dan dzenli hle getirilmifltir. Trkiyede yaplan nfus saymlar ve sonular n-
fus artfl hakknda nemli ipular vermektedir (Tablo 7.1).
Tablo 7.1 Yl Nfus Yl Nfus

Trkiyede Nfus
Saymlar ve 1927 13.648.270 2000 67.803.927
Sonular
1980 44.736.957 2007 70.586.256
Kaynak: 1985 50.664.458 2008 71.517.100
http://tr.wikipedia.or
g/wiki/T%C3%BCrkiy 1990 56.473.035 2009 72.561.312
ede_genel_n%C3%B
Cfus_say%C4%B1m 1997 62.865.574 2010 73.722.988
%C4%B1, 2011 74.724.269
(15.04.2012)
SIRA SZDE Demografinin temel

SIRA konusu nedir?
SZDE
2
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
Demografik Dinamikler
Nfus duraan bir olgu deildir. Demografik dinamiklerin etkileflimi ile srekli bir
dnflm iindedir. Nfusu biimlendiren temel demografik dinamikler dourgan-
lk, lm ve g olarak sralanabilir (McFalls, 2007: 3; Macionis ve Plummer, 2008:
773-775). Demografik adan bu temel etkenin incelenmesi ve birbirleriyle olan
etkileflimleri ile toplumsal, ekonomik ve siyasi sonular nem taflr.
Dourganlk
Temel bir demografik dinamik olan doum olgusunun dourganlk, doum oran-
lar ve doum kontrol gibi alt boyutlar sz konusudur. Nfusa iliflkin alflmala-
rn bafllangcn ka insann doduunun incelenmesi oluflturmaktadr. Bu balam-
da nfus dinamiklerine ynelik alflmalarn ilk aflamasnn dourganlk olgusu ol-
duu sylenebilir. Dourganlk dnemleri boyunca kadnlar, regl dnemlerinin
bafllangcndan menopoza kadar yaklaflk 20 ocuk dourabilme kapasitesine sa-
hip olsalar da dourganlk ya da maksimum ocuk dourma dzeyi kltrel norm-
lar, ekonomik koflullar ya da kiflisel tercihler nedeniyle snrlandrlr. Doum oran-
lar toplumlarn yapsna ve zelliklerine bal olarak deiflmekte, kltrel ve sos-
yal zellikler doum oranlar zerinde etkili olmaktadr. Dourganlkta eitim d-
zeyi, din ve sosyoekonomik stat gibi etkenler sz konusudur. rnein Katolikler-
de doum oranlar Protestanlardan daha yksektir. Dourganl etkileyen etken-
lerin toplumdan topluma ve kltrden kltre farkllk gstermesine bal olarak
toplumlarn dourganlk dzeyleri de farkllaflmakta ve nfus yaplar buna bal
olarak deiflmektedir. Dourganl etkileyen etkenler afladaki gibi sralanabilir
(zkalp, 1999: 268; Macionis ve Plummer, 2008: 773-774; McFalls, 2007: 4):
a. Dourma potansiyeli: liflkide bulunabilme kabiliyeti, gebe kalabilme kabi- Geliflmifl lkelerde ortalama
olarak bir yl iinde 1000
liyeti, hamilelik dneminde ocuu taflyabilme kabiliyeti. kifliye karfllk 20 yeni doum
b. Cinsel birliktelikler: Birlikteliklerin oluflmas ve bozulmas, ilk cinsel dene- gerekleflirken geliflmemifl
yim yafl, evli ya da birliktelik yaflayan kadn oran, ayrlk, boflanma ya da lkelerde 1000 kifliye
karfllk 30 kifli nfusa
dul kalma gibi nedenlerle birlikteliklerin dflnda kalma sresi, iliflki skl, eklenmektedir.
din ya da kltrel vb. nedenlerle cinsel iliflkiden kanma, askerlik vb. ne-
denlerle geici ayrlklar.
c. Doum kontrol: Doum kontrol haplar, aletleri vb., ksrlafltrma, krtaj.
Uzun zamandr sanayileflmifl geliflmifl lkelerdeki doum oran 1000de 20 iken
bu oran tarm toplumlarnda 1000de 30 dzeyindedir. Doum oran bir lkedeki
her 1000 kifliye karfllk gelen yeni doan bebek saysn ifade eder. Doum oran-
nn hesaplanmasna iliflkin forml flyle ifade edilebilir (Thio, 2007: 432);
Doum Oran = Doumlar / Toplam Nfus x 1000
Belirtildii zere doum oranlarnn farkllaflmasnda toplumsal zelliklerin ve

kltrel deerlerin byk nemi vardr. Zengin ve geliflmifl lkelerde doumlarn
daha az olmasnn ok eflitli nedenleri sz konusudur. Etkili doum kontrol yn-
temlerine ulaflmann ve kullanmann daha yaygn olmas nedenlerden biridir. Di-
er bir neden ise ekirdek aile sistemidir. Genifl ailelerdeki iftler yeni bir bebee
sahip olduunda bebekle ilgilenecek ve sorumluluklar paylaflacak ok sayda ak-
rabaya ve aile yesine sahipken ekirdek ailede ocuun btn sorumluluu an-
ne ve baba zerindedir. Bu iki nedenin yan sra daha baflat bir baflka neden ise
endstrileflmedir. Tarm toplumlarnda ayn zamanda ekonomik bir varlk konu-
munda olan ocuklarn tarm ifllerinde aileye yardm etmeleri sz konusuydu. En-
204 Sosyoloji-II
dstri toplumlarnda ise bu durumun aksine ocuk aileye maddi bir ykmllk
getirmektedir. Endstrileflme ile birlikte kadnn alflma hayatnda daha youn yer
almas da doum oranlarn dflrmekte, alflan kadnlar ifl hayatnn younluu
iinde ocuk sahibi olmay ok zahmetli grmektedirler (Thio, 2007: 433).
Geliflmekte olan lkelerde dourganlk yksektir. Aileye iliflkin geleneksel tu-
tum yaflanmakta, zellikle iftlik iflleten aileler iin ok ocuklu olmak istenir bir
durum olmaya devam etmektedir. Bunun yan sra kimi dinler de doum kontrol
yntemlerine karfl kmakta ve ok ocuk sahibi olmay onaylamakta, Katolik Ki-
lisesi ve baz lkelerdeki slami liderler doum kontrolne karfl kmaktadr. Bu
konuda verilebilecek bir dier rnek Arjantindir. 1974 ylnda en ksa srede lke
nfusunu iki katna karmay hedefleyen bir program uygulamaya koyan Arjan-
tin doum kontrol yntemlerini yasaklamfltr. Bu yasak, lkenin asker ve ekono-
mik gcn artrmann bir yolu olarak grlmfltr (Giddens, 2008: 471).
lm
lm oranlar, dourganln karflt olarak nfus deiflimlerini etkileyen en nem-
li ikinci etkendir. Bir lkede her bin kifliye oranla bir ylda len insan saysn ifa-
de eder. Geliflmifl lkelerde bu oran 1000de 10 iken yoksul lkelerde 1000de
13tr. Geliflmifl ve geliflmemifl lkelerdeki lm oranlarndaki farkn birbirine ya-
kn olmasnn nedeni lkelerin yaflam koflullaryla iliflkilidir. Geliflmifl lkelerde
yafll nfusun buna karfln yoksul lkelerde gen nfusun youn olmas nedeniyle
lm oranlarndaki fark, doum oranlarnda olduundan ok daha dflktr. 2006
ylndaki verilere gre dnyada lm oran ortalamas 1000de 8,6dr. ABD, Ku-
veyt ve Katar gibi lkelerde bu oran 1000de 3n altnda iken Swazilandda 1000de
28dir. lkelere gre farkllklar gsteren lm oranlar kuflkusuz lkelerin daha
salkl olduunun tek gstergesi deildir. sve gibi lm orannn yksek oldu-
u geliflmifl lkelerin yan sra Nikaragua gibi az geliflmifl ancak lm oran dflk
olan lkeler de bulunmaktadr (McFalls, 2007: 8; Thio, 2007: 433). Dnyada yaflan-
makta olan eflitli deiflimler lm oranlarnn da genel anlamda dflmesine yol a-
maktadr. Tp alanndaki ilerlemeler, yeni ilalar ve tedavi yntemleri lm oran-
larn dflrmekte; gemiflte lmlere yol aan birok hastalk yeni yntemler ve
ilalarla iyilefltirilebilmektedir. lm oran 20. yzyldan nce ocuklar ve genler
arasnda yksek iken gnmzde yaflllarda daha yksektir. lm oranlarn dfl-
ren etkenler flyle sralanabilir (Browne, 1998: 412, 415):
a. Bilim ve tp alanlarndaki geliflmeler
b. Koruyucu salk alanndaki iyileflmeler
c. Daha iyi hijyen koflullar
d. Daha salkl yiyecekler ve beslenme teknolojisi
e. Geliflen eitim ve salk konusunda artan bilinlilik
f. Yksek yaflam standard
g. Daha gvenli ve salkl alflma koflullar
h. Refah devleti anlayfl
lm oranlar balamnda toplumsal geliflmifllik dzeyi ile iliflkili olan en nem-
li gelerden biri bebek lmleridir. Demograflar lkelerin salk ve yaflam koflullar-
n karfllafltrmak zere ocuk lm oranlar gibi zel baz oranlar kullanrlar. Bir ya-
flndan kk ocuklardan her bin kifli iinde lenlerin says bebek lm orann ifa-
de eder. ocuk lm oran, geliflmifl lkelerde 1000de 6 iken bu oran geliflmemifl
lkelerde 1000de 49a kadar kmaktadr. Bebek lm oranlar geliflmifl lkeleri ge-
liflmekte olanlardan ayran nemli zelliklerden biridir. Geliflmekte olan lkelerde
bebek lm oranlar yetersiz salk koflullarna, yetersiz beslenme biimlerine ve ai-

lelerin sosyoekonomik dzeylerinin dflklne bal olarak yksek dzeydedir.
Bebek lmlerinin ykseklii farkl toplumsal sonulara yol amaktadr. Bebek
lm oranlarnn ykseklii Trkiye gibi lkelerde aileleri daha fazla ocuk sahibi
olmaya yneltmekte ve sonuta doum oran ykselmektedir (zkalp, 1999: 266).
lm oranlar balamnda nemli olan bir dier lt ise ortalama yaflam sre-
sidir. Bir lkedeki insanlarn beklenilen ortalama yaflam sresini ifade eder. lm-
lere iliflkin veriler beklenilen ortalama yaflam sresine iliflkin hesaplamalar iin de
zemin hazrlar. Bu oran, bir toplumda insanlarn olas ortalama yaflam sresi anla-
mna gelir. Geliflmifl lkelerde bu oran 78 iken geliflmekte olan lkelerde 64tr
(Thio, 2007: 433; Macionis ve Plummer, 2008: 775). Biyolojik ve toplumsal etken-
ler bir toplumdaki bireylerin yaflam srelerini ve genel anlamdaki yaflam sresi
beklentisini, ortalamasn etkiler. Ortalama yaflam sresi beklentisi yanlfl yorumla-
ra yol amamaldr. rnein ortalama yaflam sresi beklentisinin 78 olduu bir l-
kede doan bir ocuk 78 yl yaflayacak anlamna gelmez. nk o ocuun yaflam
srecinde koflullara bal olarak ortalama yaflam sresi de deiflebilecektir. Bunun
yan sra savafllar ya da genifl lekli salgn hastalklar da yaflam sresinin daha k-
sa olmasna yol aabilir (McFalls, 2007: 9).
lm oranlar ve yaflam sreleri asndan bir lkede toplumsal gruplar arasn-
da da farkllklar bulunmaktadr. rnein ABDde zencilerin yaflam sresi beyaz-
lardan daha ksadr ancak bu durum biyolojik ya da genetik olmaktan ok gelir d-
zeyi ve yaflam standard ile yakndan iliflkilidir (zkalp, 1999: 265). Benzer farkl-
lklar cinsiyetler asndan da sz konusudur. Yaflam sreleri cinsiyetler asndan
farkllk gstermektedir. Kadnlar erkeklerden daha uzun yaflamaktadr. Bunun ne-
denleri arasnda flunlar saylabilir; toplumsal cinsiyet rollerinin kazanlmas sre-
cinde erkekler hastalklar daha az umursamaya bafllarlar, alkol ve sigara alflkan-
lklar daha fazladr, daha agresiftirler, daha ok risk alrlar, yedikleri ve itikleri
konusunda daha az dikkatlidirler. Buna karfln kadnlar kendilerine daha ok dik-
kat etmeleri ynnde sosyalleflirler. Erkekler, kadnlardan daha tehlikeli ve ypra-
tc iflleri yapar, daha ok ifl kazas yaflar. fl hayatndan kaynaklanan stres erkek-
lerde daha youndur ve erkekler daha ileri yafllarda emekli olurlar (Browne, 1998:
417). Her ne kadar cinsiyetler arasndaki yaflam sresi farkllklar bu flekilde fark-
l yaflam ve alflma koflullar ile aklanmaya alfllmflsa da gnmzde kadnlar
da erkekler kadar toplumsal yaflamda ve alflma yaflamnda youn yer almaktadr.
Bu nedenle sz konusu farkllk nce sosyokltrel daha sonra belirlenemeyen bi-
yolojik etkenlere bal olarak aklanabilir (zkalp, 1999: 264).
G
nsanlarn belirli bir yerden baflka bir yere doru hareketini ifade den g sreci
de nfus bykl ve yapsn etkilemektedir (Macionis ve Plummer, 2008: 775).
Bir lkeden bir dier lkeye ynelik insan hareketliliinin dnya nfusunu artrma
ya da azaltma ynnde bir etkisi yoktur ancak demografik hareketlilik belirli bir
lkenin nfus yapsn nemli lde etkileyebilmektedir. 1948de kurulduktan
sonra srailde Avrupadan g eden Yahudiler nedeniyle yllk % 24 nfus artfl-
nn yaflanmas ile 1880-1910 yllar arasnda Avrupadan ABDye 28 milyonu aflkn
insann g etmesi bu duruma rnek olarak verilebilir. Benzer biimde ABD, son
otuz ylda Latin Amerika ve Asyadan milyonlarca gmen ekmektedir (Schmitt,
2001; Wrong, 1990 aktaran Thio, 2007: 434). Toplumun nfus yapsna farkl etki-
leri olan g olgusu ilgili blmde daha genifl olarak ele alnacaktr.
206 Sosyoloji-II
Nfus Artfl ve Deiflimi

Demografi alflmalar doum, lm ve g balamnda nfusun deiflkenliine
odaklanrken ciddi toplumsal, ekonomik ve siyasal sonular olan nfus artfln da
irdeler. Nfus artflnn nedenleri, farkl toplumlarda neden farkl hzlarda gerek-
lefltii, nasl kontrol altna alnabilecei gibi konular bu balamda nem kazan-
maktadr.
fiekil 7.1
Dnya Nfusu
Kaynak:
http://en.wikipedia.
org/wiki/Demograp
hy, (24.06.2012)
1336 M
400 M
50 M
Dnya nfusu ok byk oranda ve hzla artmaktadr. Nfus artfl temel olarak
modern endstri dneminin bir sorunu niteliindedir. Dnya nfusunun bugnk
byk llere ulaflmasnn binlerce yllk birikimin rn olduu dflnlse de
dnya nfusunun bu bykle ulaflmas 1600lerden sonraki modern dnemde
gerekleflmifltir. Doum oranlarnn modernlik ncesi dnemlerde ok yksek ol-
masna karfln nfus artfl oranlar 18. yzyla kadar dflk kalmfltr. nk bu s-
rete lm oranlar yksektir. Dnya nfusu son birka yz ylda ivme kazanmfltr.
250 bin yl ncesinden birka yzyl n-
Resim 7.3
cesine kadar btn yeryzndeki in-
Dnya nfusu snrl san nfusu befl yz milyonu geme-
kaynaklara ramen
hzla artmaktadr. mifltir. Bu oran bugn sadece Avrupa
Bugn dnyada 7 ktasnn nfusunda daha azdr. Dnya
milyar insan
yaflamaktadr. nfusu yaklaflk iki yz elli yl nce hz-
Kaynak: l bir flekilde artmaya bafllamfltr. G-
http://soukimlay.word nmzde ise 1800 ylnda olduundan
press.com/2011/09/25
/environment-vs- 6 kat daha fazladr. 1600l yllardan
population-growth/, nce dnya nfusunun yarm milyara
(27.06.2012)
ulaflmas 500 bin yl alrken son 400 yl-
da bu rakam 6,4 milyara ulaflmfltr. Bu-
gn 7 milyara ulaflan dnya nfusunun 2050 ylnda 9 milyar aflmas beklenmekte-
dir (Giddens, 2008: 468; Macionis ve Plummer, 2008: 772; Thio, 2007: 431).
Bir lkedeki nfus artfl oran, doum lm arasndaki fark ve lkeye g
edenlerin miktarn ifade eder. Nfus artfln etkileyen bafllca unsurlar yafl yap-
s, cinsiyet ve evlilik oranlardr. Gelecekte doum orannn yafll nfusun az,
gen nfusun fazla olduu az geliflmifl lkelerde geliflmifl lkelere gre daha
yksek olmas beklenmektedir. Ayn flekilde yafll nfusun ok olduu toplum-
larda da lm oranlar yksek olacaktr. Cinsiyet oranlar her yz kadna karfllk
erkek saysn ifade eder. Cinsiyet oran 100 ise kadn erkek says eflit demektir.
Genel olarak erkeklerin oran kadnlardan biraz daha fazladr ancak erkeklerde-
ki lm oran da kadnlardan biraz daha fazladr. Cinsiyet orannn 100e yakn
olmas evlilik orannn da yksek olabilecei anlamna gelir. Evlilik oran bir yl-
da 1000 kifliye karfllk gelen evlilik saysn ifade eder. Yksek evlilik oran ola-
slkla yksek doum orannn bir gstergesidir. Savafl gibi durumlarda cinsiyet
ve evlilik oranlarnda meydana gelen deiflimler nfus artfln ve bykln
etkiler. Son dnemlerde artan boflanmalar, evli olmayan yetiflkin saysnn artma-
s ve ge evlilikler gibi etkenler doum oranlarnn azalmasnda nemli rol oyna-
maktadr (Thio, 2007: 434-438).
Nfus artfl dnyadaki btn toplumlar iin ayn dzeyde bir sorun niteliinde
deildir. Nfus patlamasnn sonular zellikle yoksulluk balamnda ortaya k-
maktadr. Geliflmekte olan baz lkelerin kentlerindeki aflr kalabalk gecekondu
semtlerinde kulbelerde, sokaklarda ya da mezarlklarda yaflamaktadr. Nfus art-
fl geliflmekte olan lkeler iin daha byk bir sorun olmaya devam etmektedir.
Genel olarak nfus artfl yoksul ve geliflmemifl lkelerde geliflmifl ve zengin lke-
lerden daha yksektir. Geliflmifl
sanayileflmifl lkelerde doum Resim 7.4
oran % 0,5in altnda, geliflmek- Hzl nfus artfl ve
te olan lkelerde ise %2 ile %3 kentlere gn
sonucunda ortaya
arasndadr. Bu fark fazla grn- kan Brezilyann
meyebilir ancak lkelerin nfus baflkenti Rio De
Janeirodaki
artfl oranlar arasnda dalar ka- gecekondu semtleri
dar fark vardr. Nfusun artfl
Kaynak:
hlinde say artfl oranna gre http://mimarcasana
katlanarak bymektedir. N- t.com/sinema/bir-
festival-boyle-
fusun ikiye katlanmas iin ge- gecti.html,
en zaman dilimini ifade eden (12.06.2012).
katlanma sresi nfus artflnn
boyutlarn ortaya koymaktadr.
%1lik bir nfus artfl oran nfusun yetmifl yl iinde, %2lik bir artfl oran ise otuz
befl yl iinde ikiye katlanaca anlamna gelir. %3lk oran ise yirmi ylda ikiye kat-
lanmaya yol aacaktr (Thio, 2007: 432, 438; Giddens, 2008: 467-468).
Nfus artflnn yol at toplumsal, ekonomik ve siyasal sonular ynetimleri
nfus artfln kontrol altna almaya yneltmifltir. Nfus artfl ile mcadelede eflitli
yntemler kullanlmaktadr. Gnll aile planlamas uygulanan lkelerde isteyen
ailelerin doum kontrol imkn-
Resim 7.5
larna ulaflm salanarak doum
kontrol zendirilmifltir. Bu inde aile
planlamasna
yntem geliflmifl Bat lkelerin- zendiren bir afifl.
de ve Tayvan ile Gney Korede
Kaynak:
baflarl, geliflmekte olan lke- http://filipspagnoli.
lerde ise baflarsz olmufltur. N- wordpress.com/200
fus artfl birok lkeyi zorunlu 9/02/20/human-
rights-facts-101-
nfus kontrolne ynlendirmifl- gender-equality-
tir. 1970lerde Hindistanda en declining-birth-
rates-and-
fazla iki ocuk uygulamas bafl- overpopulation/,
latlmfl ancak baflarsz olun- (14.06.2012)
mufltur. Buna karfln in baflar-
l bir zorunlu nfus kontrol uy-
208 Sosyoloji-II
gulamaktadr. Tek ocuklu aileler eflitli maddi imknlarla dllendirilmekte, ok

ocuklu aileler ise devlete ciddi lde maddi deme yapmak durumunda brakl-
maktadr. 1986da ynetim tek ocuk koflulunu yumuflatarak ilk ocuu kz olan
krsal kesimdeki ailelere ikinci ocuk olana tanmfltr. inde gnmzde ikinci
ocua genel olarak izin verilmesi eilimi vardr (Thio, 2007: 439-440).
SIRA SZDE Demografik SIRA

dinamikler
SZDE nelerdir?
3
Demografik Kuramlar
D fi N E L M D fi N tarafndan
ELM
Nfusbilimciler nfus yapsnda ortaya kan deiflim ve dnflmleri
aklayan kuramlar gelifltirilmifltir. Bu balamda kabul gren iki temel kuram Malt-
S O R U husu kuramS OileR demografik
U geifl kuramdr (Thio, 2007: 435).
Malthusun Nfus Kuram

DKKAT DKKAT
Yaklaflk iki yz yl nce yaflanan ani ve hzl nfus artfl demografi konusundaki
geliflmeleri de hzlandrmfltr. ngiliz din adam ve ekonomist Thomas Robert Malt-
N N
SIRA SZDE hus 1789da, SIRA SZDElkesi Hakknda Denemeler adl nl eserinde nfus ile besin
Nfus
kaynaklar arasndaki iliflkiye dikkat ekmifltir. Sanayileflmeyle birlikte ktln artk
geride kalaca ve gelmekte olan bu yeniada bolluk olaca dflncesini eleflti-
AMALARIMIZ AMALARIMIZ
ren Malthus, dnyann nfus artfl ve snrl besin kaynaklar nedeniyle felakete yol
aacak bir ktlk ve alkla karfl karflya kalabileceini ngrmfltr. Nfusun gda
K T A P maddelerindenK T daha A P hzl arttn savunan Malthusa gre nfus geometrik biim-
de (2,4,8,16,32...) buna karfln besin maddeleri aritmetik olarak (1,2,3,4,5...) artfl
gsterir. Nfus, retilen besinin zerinde bir oranda arttka savafl, felaket ya da
TThomas
E L E V Robert
Z Y O NMalthus yoksulluk Tortaya
E L E V Zkar
Y O N ve nfus artfl aflama aflama durur. ngrd bu katastro-
(1766-1834). ngiliz fik son Malthusa i karartc takma adn kazandrmfltr (Macionis ve Plummer,
nfusbilimci ve politik
ekonomi kuramcs. Ayn 2008: 778; Giddens, 2008: 468; Thio, 2007: 435).
zamanda Anglikan bir din Malthusa gre nfusa iliflkin felakete gtren bu gidifl ancak nleyici kontrol-
adam olan Malthus 1789
NTERNET N Tdoum
ler dedii ve E R N E T oranlarn azaltacak ge evlilikler, cinsel perhiz gibi yntem-
ylnda nfusbilimi
asndan byk nem lerle nlenebilir. nsanolu bu tr nlemlere kaynaklk eden ahlaki kstlama ilke-
taflyan Nfus Artfl zerine
Bir Arafltrma adl kitabn sini uygulamad srece sefalet ve ala mahkm olacaktr. Aflr nfus artfln
MAKALE
yaymlamfltr. engellemek Mzere A K A L Ecinsel perhizi neren Malthus ayn zamanda doum kontrol-
Kaynak:
n ahlakszlk olarak nitelendirmifltir. zellikle alt snflarn bu uygulamalara
http://tr.wikipedia.org/wiki/T olumlu bakmayacan dflnen Malthusa gre nfus artfl doa tarafndan afla-
homas_Robert_Malthus, mal olarak yavafllatlarak durdurulacaktr; doa bu sreci olumlu kontroller dedi-
(22.06.2012)
i alk ve felaketler araclyla gereklefltirecektir. Nfus artflnn Malthusun
ne srd biimde alklar ve felaketlerle durdurulmas kkl devrim nede-
niyle gerekleflmemifltir. Malthusun ngremedii bu devrim; doum kontro-
l ile tarm teknolojilerindeki ve tp alanndaki geliflmelerdir (Giddens, 2008: 470;
Thio, 2007: 435).
1850lere gelindiinde, ocua iliflkin toplumsal algnn deiflmesi ve ocukla-
rn maddi kaynak olmaktan ok masraf edilen unsura dnflmesi ayn zamanda
prezervatif kullanmnn artmas vb. nedenlerle Avrupada doum oranlar dflme-
ye bafllamfltr. Tarmdaki sulama, gbreleme ve ilalama da iftliklerdeki retimi
hayal edilenin tesine karmfltr. Ancak yine de Malthusun ac veren ngrleri
btnyle gz ard edilmemelidir. Yaflanabilir corafi alanlar, temiz hava ve su
kaynaklar sonsuz deildir. Endstriyel verimliliin doal evre zerinde olumsuz
etkileri ortaya kmaktadr. Ayn zamanda tp alanndaki ilerlemeler lm oranlar-
n dflrmekte ve dnya nfusu giderek daha hzl artmaktadr. Kuflkusuz dnya,
nfusun sonsuz artfln kaldramayacaktr (Macionis ve Plummer, 2008: 778). G-

nmzde geliflmekte olan lkelerin nfus artfl mevcut besin kaynaklarnn stn-
dedir. Bat lkelerinin nfus artfl, Malthusun ngrdnden olduka farkl bir
biimde gereklefltiinden uzun bir sre Malthusun grflleri nemsenmemifltir.
Nfus artfl on dokuzuncu ve yirminci yzyllarda gerilemifltir. Yirminci yzyln
zellikle ikinci yarsnda yaflanan nfus patlamas Mathusun grfllerini yeniden
gndeme getirmifl yine de kuramn zgn hliyle desteklenmesi snrl dzeyde ol-
mufltur (Giddens, 2008: 470).
Demografik Geifl Kuram

Malthusun daha yzeysel ve karamsar analizine karfllk demografik geifl kuram
ortaya kmfltr. Bu kuram, nfusun unsurlarn toplumun iinde bulunduu eko-
nomik ve teknolojik geliflme dzeyi ile iliflkilendirmifltir (Macionis ve Plummer,
2008: 778).
Demograflar endstrileflmifl lkelerde 19. yzyldan bu yana doum-lm oran-
larnda ortaya kan deiflimleri demografik geifl olarak adlandrmaktadr. Bu kav-
ram ilk olarak Amerikal nfusbilimci Warren S. Thompson ele almfltr. Thomp-
sona gre, bir toplumun ekonomik olarak ulaflt geliflmifllik dzeyi farkl nfus
istikrar tiplerine sahiptir. Demografik geifl kuram ile Malthusun dflnceleri bir-
birlerine zttr. Malthusa gre ekonomik refah kendiliinden nfus artfln getir-
mektedir. Demografik geifl kuram ise sanayileflmenin sonucu olan ve nfus istik-
rarn salayacak ekonomik kalknmaya odaklanmaktadr (Giddens, 2008: 471).
Demografik geifl kuramna gre nfus yaplar zel demografik aflamalar ta-
kip eder ve bu aflamalar ekonomik geliflimle balantldr. Bu kuram Bat Avru-
pada son 300 ylda gerekleflen nfus deiflimlerinin analizine dayaldr. Drt te-
mel aflama belirlenmifltir (Thio, 2007: 436-437):
Birinci aflama: Doum ve lm oranlarnn ikisi de yksektir, birbirini den-
geler. Nfus byk lde istikrarldr, ani ve hzl artfllar ya da dflfller
yoktur. Bu endstrileflmeden nceki aflamadr.
kinci aflama: Bu aflamada doum oranlar yine yksektir ancak lm oran-
lar keskin bir biimde dflmfltr. Endstrileflmenin ardndan ortaya kan
bir aflamadr. Geliflen modern tp, daha iyi hijyen koflullar gibi etkenler
lm oranlarn azaltmfltr. Geliflmekte olan lkelerde bu etkenlerle birlikte
lm oranlar dflerken ekonomi ve deerler geleneksel olmaya devam et-
tiinden doum oranlar yksekliini korumaktadr. Bunun sonucunda n-
fus hzla artmaktadr.
nc aflama: Bu aflamada doum ve lm oranlar birlikte dfler. Bat
toplumlar yksek dzeyde endstrileflmeyle birlikte bu aflamaya gelmifltir.
Drdnc aflama: Bu aflamann zellii dflk doum ve lm oranlardr.
leri dzeyde endstrileflmifl Bat lkeleri, ABD ve Japonya bu aflamaya ulafl-
mfltr. talya, spanya ve Almanya gibi yaklaflk krk lkede nfus artfl sf-
rn altndadr.
210 Sosyoloji-II
fiekil 7.2
Aflama 1 Aflama 2 Aflama 3 Aflama 4
Demografik Geifl
Doum Oran
Kuram
lm Oran
Kaynak: Macionis Doal
ve Plummer, 2008: Ykselme
778
Teknolojik - Endstri ncesi Erken Endstri Ge Endstri Endstri Sonras

Ekonomik Dzey
Nfus Artfl ok Yavafl Hzl Giderek ok Yavafl
Yavafllayan
fiekil 7.2de grld zere demografik geifl kuramnn ngrd aflama-

larna iliflkin birinci aflamada endstrileflme henz yoktur, ocuklar aile ekono-
misine katk anlamnda ekonomik bir iflleve sahiptir, ergenlik dnemindeki o-
cuk lmlerinin ykseklii, aile planlamasnn olmamas gibi nedenlerle doum
oranlar ok yksektir ancak hastalklar, salgnlar ve beslenme koflullar gibi ne-
denlerle lm oranlar da yksektir ve nfus artfl hz yavafltr. kinci aflamada
endstrileflme bafllamfltr. Doum oranlar yksek kalmaya devam ederken
lm oranlar keskin bir biimde dfler ve nfus artar. Bu dnem Malthusun
ktmser dflncelerini gelifltirdii dnemdir. nc aflama ileri endstrileflme
aflamasdr. Dourganlk ergenlik andaki lmlerin azalmas, yaflam standart-
larndaki deiflim nedeniyle ocuk sahibi olmann pahal bir olguya dnflmesi,
kk ailelerin oluflmas ve kadnlarn ev dflnda alflmaya bafllamalar gibi ne-
denlerle azalr. Ekonomik geliflmeler, nfus yapsna yn veren etkenleri biim-
lendirmektedir. Drdnc aflama olan post-endstriyel dnemde gerek doum
gerekse lm oranlar dflk seviyededir. alflan iftlerden oluflan aileler ve o-
cuk sahibi olmann masrafl bir sre oluflunun srmesi nedeniyle nfus olduk-
a yavafl artar. Gnmzde bu aflamay yaflayan birok Avrupa lkesinde nfu-
sun azald gzlenmektedir (Macionis ve Plummer, 2008: 778-79).
Bu kuram, nfus asndan parlak bir gelecek ngrse de bu aflamalarn b-
tn toplumlar iin geerli olamayacana iliflkin elefltiriler vardr. Elefltirilere g-
re bugnn geliflmekte olan lkeleri 200 yl ncesinin Avrupa lkelerinden ol-
duka farkl zelliklere sahiptir. Ayn zamanda kuram temelde modernist yakla-
flmla rtflt iin de elefltirilmifltir. Modernist yaklaflm, endstrileflme ve mo-
dernleflmenin btn sorunlar zecei konusunda olduka iyimserdir ancak
gnmz dnyasnda sorunlar farkl boyutlarda yaflanmaya ve artmaya devam
etmektedir. Birok otorite, uygulanan ekonomik politikalarn dnyadaki belirli
blgelerdeki yoksullua yol atna inanmaktadr. Zengin kuzey lkelerinde
dflk nfus artflnn yoksul gney lkelerinde ise hzl nfus artflnn ortaya -
kard sorunlar nedeniyle iki kesim arasndaki fark giderek bymektedir (Thi-
o, 2007: 438; Macionis ve Plummer, 2008: 779).
SIRA SZDE Malthusun kuramnn

SIRA SZDE nfus konusundaki temel katks nedir?
4
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
G VE TOPLUM
kinci Dnya Savaflnn ardndan srekli artan bir ivme kazanan g hareketi, bi-
reysel ve toplumsal dzeyde kkl dnflmlere yol aarken kltrleraras ileti-
flim, teki ile iliflkiler, kimlik alglar ve uyum tartflmalar ekseninde artan bir il-
ginin oda hline gelmifltir (Gktuna Yaylac, 2012: 1).
G, Eski Trkede taflnma anlamna gelirken, ngilizcedeki migration sz-
c de Latincede, birisinin yaflad ikametghn deifltirmesi anlamna gelen
migrate szcnden kaynaklanmaktadr (Niflanyan, 2007; Faist, 2003: 41-42).
Kavramsal olarak bir tanm yaplacak olursa g; ekonomik, politik, ekolojik ya da
bireysel nedenlerle, orta ya da uzun sreli geriye dnfl ya da srekli yerleflim he-
defi gden corafi, toplumsal ve kltrel bir yer deifltirme hareketidir (Yaln,
2004: 13
G, yazl tarihin ilk evrelerine kadar uzanan bir gemifle sahiptir. Gler en
baflndan itibaren insanlk tarihinin birer paras hline gelmifl, insanln geliflimi-
nin de en nemli etkenlerinden biri olmufltur. Tarih boyunca geliflen kentler daha
az geliflmifl kentlerden gmenleri kendine ekmifltir. Nfus hareketleri, demogra-
fik geliflmelerin, iklim deiflikliklerinin ya da ekonomik dnflmlerin sonucu ola-
rak ortaya karken bazen bir ulus inflas srecinde bazen de savafllarn sonucu
olarak etkili olmufltur. Sanayileflme ile birlikte lke ii ve uluslararas g rnt-
leri nemli lde deiflmifltir (Haralambos, 1995: 659; Manning, 2005; Giddens,
2008: 548-549). Deiflen, dnflen ve ok boyutlu bir biimde yaygnlaflan g s-
reci nfusu etkileyen nc nemli etkendir. Bireylerin yerlerini belirli bir cora-
fi blgenin iine ya da dflna doru deifltirmesini ifade eden g belirli blgele-
rin nfusunu artrabilir ya da eksiltebilir ve nfusun bir corafi alandaki dalm-
n da deifltirebilir (McFalls, 2007: 12).
Karmaflk ve deiflken bir demografik etken olan g, toplumlarn yaflamlarn
etkileyen byk olaylara tepki olarak kitlesel ve hzl bir biimde ortaya kabilir.
Bat ve Dou Almanyann 1990da birleflmesinden sonra Doudan Batya olan
youn g buna rnek olarak verilebilir. G, baz durumlarda ise yavafl yavafl
gerekleflir. Krsal kesimlerden kentlere ynelik gen nfus akfl bunun bir rne-
idir. G seici bir sretir. Eitim dzeyi daha yksek olan ya da daha macera-
c bireyler g etmeye daha yatkndrlar. nsanlar; evlilik, boflanma ya da emekli-
lik gibi yaflamlarnn belirli dnemlerinde g etmeye eilimlidirler. Ayn zamanda
g llmesi daha zor bir sretir. rnein ABDde bir yl iinde yeni ev alarak
baflka yerlere yerleflen birok insan g sreci kapsamnda deerlendirilmemekte-
dir (McFalls, 2007: 12).
kinci Dnya Savaflnn ardndan geliflmekte olan lkelerde i g ekonomik G (migration) sadece
geliflmeye paralel olarak artarken kresel lekte uluslararas g hareketi de iv- bireylerin bir yerden baflka
bir yere hareketini ifade
me kazanmfltr. Gnmzde g, dnya leinde 200 milyona yakn insan kap- ederken dfl g
sayan bir olgudur. 1960lardan itibaren Latin Amerika ve Gney Asya lkeleri gibi (emmigration), lke dflna
ynelik hareketleri, i g
gney lkelerinden ABDye, Afrika, Asya ve Dou Avrupadan ise Avrupaya y- (immigration), lke iinde
nelik youn bir g sreci grlmfltr. 1970lerde ise Orta Dou lkeleri ve Ja- g anlamn taflr (McFalls,
2007: 12). Net g ise bu
ponya gibi daha geliflmifl Gney Asya lkeleri dier Gney Asya lkelerinden g ikisi arasndaki fark
almaya bafllamfltr (Faist, 2000; Surez-Orozco, Surez-Orozco ve Qin-Hilliard, gsterir (Browne, 1998: 407-
2001: 194). kinci Dnya Savafln izleyen yirmi yl boyunca Akdeniz lkeleri Ku- 408). g ayn zamanda
bir lke iinde kyden kente
zey ve Bat lkeleri iin ucuz ifl gc salamfltr. Trkiye, Kuzey Afrika, Yunanis- g benzeri durumlar
tan, spanya ve talyadan gelen gmenler emek sknts iinde olan ev sahibi l- kapsar.
keler tarafndan ge teflvik edilmifllerdir. Ulus aflr g hareketi 1970lerde dflfl
212 Sosyoloji-II
gstermifl, 1989da Berlin Duvarnn yklmasnn ardndan bu kez Dou Avrupa

lkelerinden Batya doru yeni bir g dalgas bafllamfltr (Giddens, 2008: 549).
lke iinde ya da lkeler arasnda gerekleflen btn g sreleri genel d-
zeyde toplumsal deiflimi, zelde ise yaflam tarzlarnn deiflimini gndeme geti-
ren nemli toplumsal olgudur. ok boyutlu ekonomik, siyasi, kltrel ve demog-
rafik bir sre olan g, toplumsal deiflmenin kimi zaman nedeni kimi zaman hz-
landrc bir etkeni ayn zamanda toplumsal deiflmenin sonularndan biridir. Bu
zellikleri ile g, toplumsal, kltrel ve ekonomik boyutlar ile incelenmesi ve
deerlendirilmesi gereken ok boyutlu ve karmaflk bir toplumsal olgudur. G
hareketi toplumlarn ve bireylerin yaflamlarn sosyoekonomik, kltrel, siyasal ve
psikolojik olarak kkl bir biimde etkiler (Katbafl, 2010: 155; Faist, 2003: 30;
Durugnl, 1996: 95).
G sreci toplumsal var oluflun btn boyutlarn etkiler ve kendi karmaflk di-
namiklerini gelifltirir. eflitli nedenlerle g edenler yeni evrelerinde kendileri de-
iflime urarken yafladklar toplumu da farkl biimlerde etkiler ve deifltirirler.
G, zorunlu ve ou zaman sancl yeniden bir toplumsallaflma sreci niteliinde-
dir. Gmenler yeni bir dnya ve bu yeni dnyann kltr ile karfllaflrken rk-
lk, ayrmclk ya da dfllanmaya da muhatap olurlar; kendi kltrleri dnflme
urar, ocuklar da baflka kltrlere daha eilimli hle gelirler. Bu durum, aile ii
atflmalara, olumsuz davranfllara ya da psikolojik sorunlara da yol aabilmektedir
(Castles ve Miller, 2008: 30; Durugnl, 2010: 603; Mano, 2004).
Gler a
Bir tr sper eflitlilik (super-diversity) an yaflayan dnyamzda lkeler ara-
sndaki hzla deiflen ekonomik, siyasi ve kltrel balarn yansmas olarak orta-
ya kan g rntleri yeni bir olgu olmasna ramen kresel btnleflmenin
nemli bir paras hline gelmifltir. Dnya nfusunun % 3 doduu lkenin d-
flnda yaflamaktadr. Castles ve Miller (1993) gibi otoriteler bu dnemi g a ola-
rak adlandrmfllardr (Vertovec, 2007: 1025; Giddens, 2008: 569). Sermayenin ulus
aflr akfl, kresel lekteki siyasal ve kltrel i ie geifller ve ulaflm alanndaki
geliflmeler; seyahat, g, srgn ya da yer deifltirmeleri dnya apnda insanlarn
ve deiflik gruplarn ortak deneyimi hline getirmifltir (Shi,2005: 55). Sz konusu
olan gn kreselleflmesidir. G, farkl biimleriyle kreselleflmenin bir paras-
Stephen Castles. Castles ve
Miller, gnmz dnyasn dr ve artk sz konusu olan klasik anlamda bir yerden bir yere gten daha ok
gler a olarak kresel bir kye dnflen dnyadaki srekli hareketliliktir.
tanmlamfltr. Artk klasik
anlamdaki gten daha Kresel gn ardnda birbiriyle iliflkili olan birtakm kresel etkenlerin yan s-
fazlas sz konusudur. ra g veren ve g alan lkeler asndan ifade edilebilecek etkenler sz konusu-
Hareketlilik kresel bir
nitelik kazanmfltr ve yeni
dur. Bu etkenler g kuramlarnda deinilecek olan itici ve ekici etkenler snflan-
medya teknolojileri ile drmasna dayanmaktadr. Bu balamda kresel gn ardnda yatan eflitli etken-
birlikte g alar ve leri flyle sralayabiliriz (Castles, 2009):
gmen kimlikleri ulus tesi
boyutlara sahiptir. Gn kresel etkenleri: Yeni ulaflm ve iletiflim teknolojileri, kresel
medya projesi - Batl yaflam tarz -, g hareketlerini kolaylafltran g ala-
Kaynak:
http://www.imi.ox.ac.uk/abo r, ulus aflr topluluklarn geliflmesi, bymesi, artmas.
ut-us/people/stephen- G veren lkeler asndan g etkileyen etkenler: Tarm devrimi,
castles/, (14.05.2012)
imi.ox.ac.uk imi.ox.ac.uk evresel deifliklikler, kyden kente g, kentlerdeki youn iflsizlik, toplum-
sal gvensizlik, fliddet ve insan haklar ihlalleri.
Hedef lkeler asndan g etkileyen etkenler: Endstriyel adan ye-
niden yaplanma giriflimleri, yeni hizmet sektrleri ve yeni ifl gc gereksi-
nimleri, dourganln azalmas, nfusun yafllanmas.
Giderek younlaflan kresel g birok lkenin nemli bir sorunu hline gel-
mifltir. Batl toplumlarda artan g oranlar ulusal kimlik gibi ortak kabul gren
kavramlar tehdit ederken bu durum vatandafllk gibi olgularn da yeniden gzden
geirilmesine yol amaktadr. Kresel g rntlerinin geleceini tanmlayan drt
temel eilim olduu sylenebilir (Giddens, 2008: 569; Castles ve Miller, 2008: 12):
1. Hzlanma: Snr tesine g giderek artan lde gerekleflmektedir.
2. Farkllaflmalar: fli ya da mltecilerin dflnda farkl tiplerde gmenler orta-
ya kmaktadr.
3. Kreselleflme: G, nitelik olarak hem g alan hem g veren ok sayda
lkeyi kapsayarak kreselleflmektedir.
4. Kadnlaflma: Gmenlerde kadn oran, ev ii ifli talebinin artmas, seks turiz-
minin genifllemesi, kadn ticareti vb. nedenlerle giderek daha da artmaktadr.
Gler ann ayrt edici zellii uluslararas gn kresel bir nitelik kazan-
mfl olmas, giderek daha ok lkeyi ve blgeyi etkiliyor olmasdr. Bu g sreci
birbirine bal karmaflk sre ve alarla btn dnyay etkilemektedir. Gnmz-
de lkeler gle iliflkili afladaki sorunlarla karfl karflyadr (Castles ve Miller,
2008: 406-407);
a. Yasal gn dzenlenmesi ve yerleflimcilerin entegrasyonu.
b. Yasa dfl gle bafl edilmesine ynelik politikalarn gelifltirilmesi.
c. Geliflen uluslararas iliflkilerin g basksna ynelik kalc zmler bulmak.
d. Etnik farklln toplumsal ve kltrel deiflimdeki rol ve ulus devlet asn-
dan sonular.
Kresel g rntlerinin ve g ann sonular olarak ortaya kan dier
nemli olgular arasnda ok kltrllk ve uyum tartflmalar ve bu balamda gi-
derek daha ok gndeme gelen yabanc dflmanl, rklk ve ayrmclk saylabi-
lir. Yeni medya ve ulaflm teknolojileri dnyay kltrken farkl kltrlerden in-
sanlar daha hzl ve kolay bir araya getirmektedir. Buna koflut olarak gmenlerin
anavatanlaryla ve dolaysyla orijinal kimlikleri ile olan balar da giderek daha da
glenmekte, oklu kimlikler oluflmakta ve ulus tesi nitelikte yaflamaktadr.
G a dnyay ve birok toplumu hlihazrda deifltirmifl durumdadr. Geliflmifl
lkelerin ou ve ok sayda az geliflmifl lke, kltrel adan eskiye gre daha fazla
eflitlilie sahiptir. Ulus devletler oulculukla yzleflmifl durumdadr. Etnik olarak
homojen ulus devlet neredeyse bulunmamaktadr (Castles ve Miller, 2008: 416-417).
Kreselleflme ile flekillenen kresel g sreleri, iletiflim ve ulaflm teknolojile-
rinin zaman ve mekn alglarnda ortaya kard dnflmlerden ok etkilenmifl-
tir. zellikle ikinci ve nc kuflak gmenlerde kltrel paralanmfllk ve b-
lnmfllk gzlenmektedir. G edenler ksmen geldikleri lkede ksmen de g
ettikleri lkelerde yaflamakta, bylece kendilerine zg bir kltr infla etmektedir-
ler (Durugnl, 2010: 602-603). Bu durum gmen kabul eden lkelerin tek kl-
trl ve asimilasyona dayal politikalarnn da baflarsz olmasna yol amaktadr.
Artk gmenlerle birlikte yerli toplumun yeleri de daha yksek dzeyde oklu
kimliklere sahiptirler (Castles ve Miller, 2008: 420).
Kreselleflmenin sonucu olarak ortaya kan dnflmler ve gler ann r-
n olarak giderek daha fazla eflitlilik kazanan toplumlarda rklk ve yabanc dfl-
manl gibi eilimler de grlmektedir. Ancak yaflanmakta olan kanlmaz mer-
kez eilimler, birok lkenin gittike etnik ve kltrel adan eflitlenmesi, g ve-
ren ve g alan lkeleri balayan ulus aflr alarn ortaya kmas ve kltrel de-
ifl tokuflun artmasdr. Bu durum kreselleflen gn salad iyimser bir temel
olarak grlebilir (Castles ve Miller, 2008: 421).
214 Sosyoloji-II
SIRA SZDE G a olgusunun temel varsaym nedir?

SIRA SZDE
5
G Trleri
D fi NResim
E L M 7.6 D fi N E L M nsanlar ok farkl nedenlerle ve
ABDye Avrupadan amalarla g etmekte ve bunun
S O R1815-1850
g. U S O R U sonucu olarak ok eflitli g bi-
yllar arasnda imleri ortaya kmaktadr. Ayn
800 bin kifli ABDye
g zamanda yaflanan sosyo-politik
D Ketmifltir.
KAT DKKAT
dnflmler de farkl g hare-
Kaynak: ketlerinin oluflmasna yol amak-
N N
http://www.xtimelin
SIRA SZDE SIRA SZDE tadr. Bu balamda ge iliflkin
e.com/evt/view.aspx
?id=777870, tarihsel arka plan dikkate alna-
(15.06.2012)
rak modern g hareketleri drt
ana dneme ayrlabilir (Massey,
2003:1-3; Pellegrino vd.,1998:1
K T A P K T A P aktaran Gktuna Yaylac, 2012: ):
a. Ticari Dnem (16. yzyldan 19. yzyla kadar olan dnem): Kolonizasyon
ve ticari kapitalizmin biimlendirdii bir g sreci ortaya kmfltr. Bu d-
TELEVZYON nemde
T E L EAvrupa
V Z Y O N dflna doru ziraat yerleflimciler, yneticiler, zanaatkrlar,
giriflimciler ve cezallar kapsayan bir gmen akfl grlmfltr. Ayn za-
manda kolonilerin gereksinim duyduu ucuz ifl gcn karfllamak zere
baflvurulan klelefltirmeyle birlikte Afrikadan koloni blgelerine zorunlu
NTERNET g hareketleri
N T E R N E T sz konusu olmufltur.
b. Endstriyel Dnem (19. yzyl bafllarndan 1920lere kadar): Endstrileflme-
nin kolonilere yaylmas Avrupadan youn glerin olmasna yol amfl,
MAKALE yaklaflkM A K48A L Emilyon gmen Avrupadan sz konusu lkelere g etmifltir.
Bu dnemin bafllang zamanlarnda Avrupa nfusunun %12si ktay terk
etmifltir. Bu gler lkelerdeki ekonomik geliflmenin yetersizliinden kay-
naklanmamaktadr rnein bu dnemin en ok geliflen lkesi olan Britan-
yadan 1900deki nfusunun %41i orannda g olmufltur.
c. Snrl G Dnemi (1920lerden 1960lara kadar): Birinci Dnya Savaflnn
etkisi ve g alan lkelerin gmen almna snrlama getiren dzenlemeler
yapmalaryla Avrupadan byk lekli gler kesintiye uramfltr. zellik-
le 1929daki Byk Bunalm da uluslararas g durduran nemli bir etken
olmufltur. kinci Dnya Savaflnn hemen ardndan ise ekonomik zellikli
olmayan ok snrl g hareketleri ortaya kmfltr.
d. Post-Endstriyel Dnem (1960lardan gnmze): G hareketleri gemifl-
tekilerden ok farkl bir nitelik kazanmfl, Avrupadan dflarya doru olma
zelliini kaybetmifl, Avrupaya ynelik youn g akfl bafllamfltr.
Bir lke iinde farkl bir yere yerleflmek amacyla yer deifltirme hareketi i
g, bir lkeyi terk ederek baflka bir lkeye yerleflme sreci dfl g olarak tanm-
lanr. Bu iki tr g sreci temel g rntlerini oluflturmaktadr. Gler ayn za-
manda grup g ve birey-aile g olarak snflandrlabilir. zellikle ilkel a-
larda grlen bir kabilenin baflka bir corafi blgeye g, grup g olarak ele
alnabilir. Bireysel ya da aile g ise dnya leinde bir olgudur, insanlarn ge-
liflmifl blgelere ynelik hareketliliini tanmlar (Giddens, 2008: 569; zkalp,
1999: 269).
Petersen (1958) ise ok bilinen snflandrmasnda genel anlamda gn drt

temel biimi olduunu belirlemifltir; ilkel, zoraki, serbest ve kitlesel g. lkel g,
doa koflullar nedeniyle insanlarn yaflamak iin baflka blgelere gn tanmlar,
zoraki g devlet ya da gc devlete denk saylabilecek kurumlarn zorlamasyla
oluflan g ifade eder. G edenin kararna bal ve genellikle kk lekli olan
gler serbest glerdir. Kitlesel gte ise giderek artan younlukta ve ortaklafla
bir g tavr sz konusudur. Bir blge ya da lkeden bir baflkasna ok sayda in-
sann g etmesi kitlesel gtr (aktaran Joshi,1999: 6-8).
Birbirinden ok farkl g trlerini bir sistem balamnda ifade edebilmek iin
ge etki eden ltleri dikkate almak yararl olacaktr. Genel olarak g trlerini
snflandrma ltlerini ve bu ltlere dayal olarak g trlerini flyle sralayabi-
liriz (Faist, 2000: 22):
a. Gn nedeni asndan: Gnll-gnlsz g: Zorunlu g, savafl-
lar, doal afetler vb. nedenlerle gnlsz biimde alnan g kararlar ile or-
taya kar. Gnmzde Kuzey Irakta ya da Suriyede yaflanan atflmalar ne-
deniyle birok insann Trkiyeye snmas buna rnek olarak verilebilir.
Gnll g ise bireylerin kendi deerlendirmeleri sonucunda hedeflerini
gereklefltirebilmek iin bilinli kararlar sonucunda isteyerek gereklefltir-
dikleri glerdir. 1960larda bafllayan yurtdflna ynelik Trk ifli g bu
tr glere rnek olarak verilebilir.
b. Gn gereklefltii blge asndan: g-uluslararas g: Bir lke-
nin snrlar iinde gerekleflen g, i g olarak tanmlanmaktadr. Trki-
ye rneinde sylenecek olursa stanbul, zmir, Ankara gibi byk kentlere
kylerden yaplan g i gtr. lkeler arasnda gerekleflen g sreci ise
dfl g ya da uluslararas g olarak tanmlanmaktadr. kinci Dnya Sava-
flnn ardndan Yunanistan, talya ve Trkiye gibi lkelerden Bat Avrupa l-
kelerine ynelik g ya da Gney Amerika lkelerinden ABDye olan g-
ler bu kapsamda yer almaktadr.
c. Gn kapsad zaman asndan: Kalc g-geici g: Kiflilerin be-
lirli grevlerle ve belirli srelerle farkl lkelerde ya da blgelerde bulun-
malar geici g olarak adlandrlmaktadr. Burada sz konusu gmenler
srelerinin sonunda anavatanlarna dnmektedirler. Kalc gte ise g-
menler, g ettikleri yerlerde kalc olmakta oraya btnyle yerleflmekte-
dir. Eitim iin ya da uluslararas bir firmann alflan olarak baflka bir l-
keye gidenlerin g hareketi geici g olarak adlandrlmaktadr; yurt dfl
Trk ifli gnde olduu gibi, belirli bir sre sonra geri dnmek amacyla
g edilmesine karfln deiflen dinamikler sonucu o lkeye yerleflilmesi ise
kalc gtr.
d. Gmen says asndan: Bireysel g, grup g ve kitlesel g:
1960larda Bat Avrupa lkelerine ya da 19. yzylda Avrupadan ABDye y-
nelik g hareketleri milyonlarca insan kapsayan kitlesel glerdir.
e. Gn yasal stats asndan: Yasal g -yasa dfl g: Almanya, Fran-
sa ve dier Bat Avrupa lkelerinin talya, Trkiye ve dier lkelerden ikili
anlaflmalar kapsamnda gmen ifl gc ithal etmesi ya da evlilikler yoluyla
yaplan ulus aflr gler yasal/resm g niteliindedir. Bir lkeye resm bir
izin olmakszn yasa dfl yollarla girilmesi ve orada alfllmas ise yasa dfl
gtr. lkeler yasa dfl g engellemek ve kontrol altna alabilmek iin
youn aba harcamaktadr.
216 Sosyoloji-II
Gmenlerin anavatanlar ile srdrdkleri gl balarn bir yansmas olarak

ortaya kan fark bir g tr zincirleme gtr. Zincirleme g, herhangi bir
blgeye ya da lkeye gelen gmenlerin, aile balar, evlilik ya da dier neden-
ler ile memleketlerinden yeni gmenleri ekmelerini ifade eder. 1970lerde Bat
Avrupa lkelerinde gmen almnn yasal olarak durdurulmasnn ardndan Trk
nc gmenlerin evlilik yoluyla yafladklar lkeye gmen ekmeleri bu duru-
ma verilebilecek en iyi rneklerdendir. Evlilik, bu balamda g etmenin bir ara-
c olarak ifllev grmektedir. Gnmzde de bu eilim gzlenmektedir. Trklerin
genellikle memleketlerinden setikleri efller ithal damat ya da ithal gelin olarak
tanmlanmaktadr.
G Arafltrmalar ve G Kuramlar
Sosyal bilimlerde g hareketlerini aklamaya ynelik kuramlarn uzun bir gemi-
fli vardr. .. 6. yzylda inlilerin ilgilenmifl olduu nfus ve nfusta deiflimler
meydana getiren g olgusu, modern anlamda bilimsel alflmalara 19. yzylda
konu olmufltur. Bu alflmalarn ilk rneini 1885-1889 yllar arasnda ngilterede-
ki i g istatistikleri zerinde alflan Ravenstein vermifltir. G hareketlerinin k-
sa mesafelere ynelik olduunu, uzak mesafeli glerin ise ticaretin ve sanayinin
younlaflt merkezlere doru gereklefltiini ne sren Ravenstein, g hareket-
lerini ekonomik temelde aklamaya alflmfltr (Abadan-Unat, 2002: 5).
G olgusu, toplumsal var oluflun btn boyutlarn etkileyen dinamik bir s-
retir ve bu nedenle sreci aklamaya ynelik sosyoloji, tarih, siyasal bilimler,
ekonomi, corafya, demografi, psikoloji ve hukuk gibi birok alan kapsayan di-
siplinler aras nitelikte alflmalar yaplmfl; gelifltirilen ok sayda kuram disiplinler
aras nitelik kazanmfltr (Castles & Miller, 2008: 30). G olgusu, bu kuramsal a-
balarda mikro, mezzo ve makro olmak zere farkl dzeyde ele alnarak analiz
edilmifltir (Faist, 2000: 31-34):
1. Mikrobireysel dzey: Bireyler g etme ya da etmeme konusunda karar ver-
me gcne ve zgrlne sahiptir.
2. Mezzo dzey: G edenler ve gruplar arasnda sembolik balar ve iliflkile-
rin doasnda kaynaklar mevcuttur. Analizde sosyal balarn yaps, gc ve
younluu ile uluslar, etnik gruplar, din gruplar, ev-aile, akraba-slale
gruplar vb. arasndaki iliflkiler dikkate alnr. Bu balarn doasnda yer alan
ve ifl birliini kolaylafltran sosyal sermayeye odaklanlr.
3. Makro dzey: Ulus devletler ekseninde sosyal, politik ve ekonomik yaplar
ile kaynak lke, hedef lke ve dnya sistemi gz nnde bulundurulur. Bu
dzeydeki analizler ulus aflr yaplara ve ulus devletler arasndaki iliflkilere
dikkat eker.
Sosyal bilimciler, g srelerinin toplumsal, ekonomik ya da siyasal alardan
zmlenebilmesi ve anlafllabilmesi iin farkl boyutlarda yaklaflmlar gelifltir-
mifltir. G, gn nedenleri, g kararnn verilmesini etkileyen faktrler, g
veren ve g alan lkelerin zellikleri ve gn sonular gibi boyutlarda akla-
maya alflan bu yaklaflmlar, kresel g rntlerinin daha iyi anlafllabilmesini
salamaktadr. G biimleri temelinde gelifltirilen, 1945ten bu yana gzlenen g
hareketlerini tanmlamaya ynelik drt temel model sz konusudur (Giddens,
2008: 569):
Klasik g modeli: Kanada, ABD ve Avustralya gibi gmen uluslar iin ge-
erlidir. G byk lde teflvik edilir, yeni gelenlere vatandafllk ltuf ya
da vaat olarak sunulur.
Smrgeci g modeli: Fransa ve ngilterede olduu gibi eski smrgeler-

den gelen gmenler dier lkelerden gelenlerden daha ok tercih edilirler.
Misafir ifli modeli: Almanya, svire ve Belika gibi lkeler iin geerlidir.
Gmenler lkeye emek pazarnn taleplerini karfllamak zere geici olarak
kabul edilir. Vatandaflla gemeleri, lkede uzun sre bulunma durumun-
da dahi zordur.
Yasa dfl g modeli: Yasa dfl g, sanayileflmifl lkelerin g hareketini
kstlayan, engelleyen gmen yasalarna bal olarak yaygnlaflmaktadr. l-
keye yasal olarak girifl yapamayan gmenler yasa dfl aralar kullanarak
lkeye girer ve toplumun snrlar dflnda yaflarlar.
G hareketinin ardndaki etkenlerin anlafllmas ve aklanmas byk nem
taflmaktadr. Bu nedenle doas gerei karmaflk ve ok boyutlu olan ge yne-
lik kuramsal aklamalar birden fazla disiplini kapsar. Kuramlara iliflkin ok farkl
ve ok boyutlu snflandrmalar sz konusudur. Castles ve Miller vd. (2008: 30) g
srecini aklamaya dnk kuramlar drt grupta deerlendirmifltir; ekonomik g
kuramlar, tarihsel-yapsalc yaklaflm, g sistemleri kuram ve ulus aflr kuram.
G kuramlar, sistematik olarak snflandrlabilmek amacyla g srecinin orta-
ya kfl ve geliflimi balamnda grupta ele alnabilir. Bu gruplar ve kapsadkla-
r g kuramlarnn bazlar flyle ifade edilebilir (Gktuna Yaylac, 2012: 20-21):
a. Gn bafllangcn aklayan kuramlar: Makro ve Mikro Neoklasik Eko-
nomi Kuram, Yeni Ekonomi Kuram, kiye Blnmfl Emek Piyasas Kura-
m, Dnya Sistemler Kuram, Tarihselci-Yapsalc Yaklaflm, tme-ekme Ku-
ram.
b. Gn sreklilii ve kalcln aklayan kuramlar: A Kuram, G
Sistemleri Kuram, Ulus Aflr Kuram.
c. G sreciyle iliflkili dier kuramlar: Asimilasyon, okkltrllk, Etni-
site Kuramlar.
Neoklasik ekonomi perspektifine dayal olarak gelifltirilen ekonomik g
kuramlar g srecini ekonomik etkenlerle aklamaya alflr. Uluslararas g
hareketlerini aklamaya alflan en eski kuram olan neoklasik ekonominin
makro kuramna gre g, gelir ve ifl gc arz ve talebine iliflkin corafi fark-
llklarn bir sonucudur. Buna gre cretlerin dflk olduu bir lkedeki ifl gc
yksek gelirin olduu baflka bir lkeye g eder ve bunun sonucunda ortaya -
kan ifl gc arzndaki azalma da cretlerin ykselmesine yol aar. tme ve ek-
me kuram ise bireyleri ge zorlayan ve bir yeri g iin tercih edilir klan et-
kenlere dikkat eker. Savafl, ktlk, siyasi bask ya da nfuz basklar gibi itme et-
menleri kaynak lkenin ge zorlayan isel dinamiklerini ifade eder. Bu balam-
da itici etkenler insanlar yafladklar lkeden baflka bir lkeye ge zorlayan
ekonomik zorluklarla iliflkilidir. Buna karfln ekici etkenler, hedeflenen lkeler-
deki ekonomik frsatlarla ve daha iyi yaflam koflullar gibi gmenleri cezbeden
zelliklerle iliflkilidir. Bu yaklaflm bireyselci ve tarih dfl olmas nedeniyle elefl-
tirilmifltir (Masey vd., 1993; Gold, 2005: 257; Castles ve Miller, 2008: 31; Thio,
2007: 434; Giddens, 2008: 570).
Neoklasik ekonominin mikro kuram, hanelerindeki ekonomik yetersizlik-
ler nedeniyle bireylerin daha ok gelir elde etme amacna dnk olarak g kara-
r almasna odaklanr. Yeni ekonomi kuramna gre g, gelire iliflkin olumsuz-
luklar azaltmak ve gelir sorunlar aflmak iin hane tarafndan alnan bir karardr
(Gibney ve Hansen, 2005: 513; Massey vd.,1993: 436).
218 Sosyoloji-II
Tarihselci-yapsalc yaklaflm Marxist politik ekonomi ve dnya sistemi ku-

ramna dayanmaktadr. Bu yaklaflma gre g, sermaye iin bir tr ucuz emek ha-
reketi niteliindedir. G, zenginlerin daha zengin olmas iin yoksul lkelerin
kaynaklarnn smrsn srdrme ifllevi grmektedir. Emek g, kapitalizmin
merkez lkeleri ile onlarn az geliflmifl evreleri arasndaki tahakkm iliflkisinin te-
mel yollarndandr (Castles ve Miller, 2008: 34-35).
kiye blnmfl emek piyasas kuramna gre, bir lkedeki yerli alflanlar
ikincil emek piyasasndaki niteliksiz ve dflk cretli ifllere rabet etmez; bu sorun
gmen ifl gc ile afllmaya alfllr (Abadan-Unat, 2002: 11-14). Dnya sistem-
ler kuram ise g, geliflmifl kapitalist merkez lkelerin az geliflmifl evre lke-
lere nfuz ederek, g etmeye eilimli, hareketli bir nfus oluflturma sreci olarak
aklar (Gold, 2005: 258).
A kuram, gmenler arasndaki iliflki alarna ve bunlarn g kararna etki-
sine vurgu yapar. Bireyler, yurt dflnda gmen akrabalar ya da hemflehrileri ol-
mas durumunda daha kolay g karar alrlar ve bu iliflkisel alar yardmyla g
ederler (Abadan-Unat, 2002: 18-24).
G sistemleri kuram ise birbirinden gmen alan-veren iki ya da daha faz-
la lkeden oluflan g sistemi temelinde g srecini blgesel sistemlere dayal
olarak aklamaya alflr. Kuram, g hareketinin g veren ve g alan lkeler
arasndaki mevcut smrgecilik, siyasal etkileflim, ticaret, yatrm ya da kltrel
balara ve nceden var olan iliflkilere dayal olarak ortaya ktn savunur. G
sistemleri kuramnda Jamaikadan ngiltereye, Cezayirden Fransaya ya da Suri-
namdan Hollandaya olan gler smrgecilikle aklanrken Trkiyeden Alman-
yaya olan g iki lke arasndaki ekonomik iliflkinin ve emek talebinin bir sonu-
cu olarak deerlendirilir (Castles ve Miller, 2008: 36). Gn ardndaki etkenler sa-
dece ekonomik deildir ve farkl boyutlarn da analizlere dahil edilmesi gerekir.
Ge iliflkin yeni yaklaflmlar kresel g rntleri, makro ve mikro dzeydeki
sreler arasndaki etkileflimle retilen sistemler olarak deerlendirmektedir. Bu
balamda makro ve mikro etkenler flyle sralanabilir (Thio, 2007: 434; Giddens,
2008: 570):
Makro dzeydeki etkenler: Blgedeki siyasi yap, i ya da dfl g dzen-
leyen yasalar ve dzenlemeler, uluslararas ekonomideki deiflmeler.
Mikro dzeydeki etkenler: Gmen topluluklarn sahip olduu kaynaklar,
bilgi ve anlayfl tarzlar vb.
Ulus aflr kuram, kreselleflme ile birlikte iletiflim ve ulaflm teknolojilerinin
hzl deifliminin sonucu olarak gmenlerin memleketleri ile iliflkilerinin glen-
mesine odaklanr. Gmenler, belirli bir corafya ile snrl kalmayan ulus aflr bir
topluluk hline gelmekte ve ulus aflr kimliklere sahip olmaktadr (Castles ve Mil-
ler, 2008: 40).
G ve gmenlerin yeni lkelerindeki yaflamlaryla yakndan iliflkili dier ba-
z kavramlar ve bunlara dayal olarak gelifltirilen yaklaflmlar da sz konusudur. Bu
balamda asimilasyon, erime potas ve okkltrclk ifade edilebilir. Asimilas-
yon bir kiflinin zgn kltrel kimliinden vazgemesini ve yeni bir kltre tam
katlmn ifade etmektedir (Jandt, 2010: 312), zorla ya da gnll bir biimde ger-
ekleflebilir. Asimilasyon politikalarnn temelini gmenlerin ya da aznlklarn
kltrel varlklarnn egemen kltr iin bir tehdit olarak alglanmas ve egemen
kltrn dflnda kalan bu kltrlerin btnyle egemen kltr iinde kaybolmas
dflncesi oluflturur. Erime potas kavram asimilasyondan farkl olarak, farkl
kltrlerin bir potada eriyerek yeni bir kltr oluflturmas anlamn taflmaktadr.
Erime potas kavram ilk olarak 1908de oyun yazar Israel Zangwilll tarafndan
kullanlmfltr. okkltrclk tartflmal bir kavramdr. Gerekte gnmzde b-
tn toplumlar okkltrl bir yapya sahip ve bu toplumlarn yurttafllar arasnda
ortak bir aidiyet duygusu oluflturulmadan yaflayabilmesi mmkn deildir. ok
kltrl toplum, iki ya da daha ok kltrel topluluu iinde barndrr. okkltr-
l kavram kltrel eflitliliin varlna iflaret ederken okkltrclk bu geree
verilen standart bir tepkiyi, politik bir tavr ifade eder (Parekh, 2002: 7). okkl-
trclk, ok sayda kltrn kendi zerk alanlarnda bir arada var olmasn ng-
ren politik bir yaklaflmdr. Uygulanan politikalar balamnda okkltrllk bafla-
rl olmamfltr ve kltrler arasnda gerek anlamda bir uyum ve birliktelik sala-
namamfltr. Youn gmen nfus barndran Almanyada Baflbakan Merkelin l-
kede okkltrlln baflarsz olduunu aklamas, bu durumu teyit eden bir
rnek niteliindedir (http://www.bbc.co.uk/turkce/izlenim/2010/10/101021_fo-
oc_germany_cem_sey.shtml/21/06/2012).
Gmenlerin yeni yerleflkelerinde oluflturduklar kmeler, yaflam koflullar,
kimlik oluflumlar ve iletiflim biimleri, iinde bulunduumuz gler ann en
nemli sonular olarak grlmektedir. Bu balamda kresel g rntlerini an-
lamada diasporalarn incelenmesi de gndeme gelmektedir. Gnmzde btn
gmen gruplar diaspora nitelii taflmasa da diasporalara ait birtakm zelliklere
sahiptir. Diaspora kavram, bir etnik grubun genellikle zorla ya da travmatik ko-
flullar altnda z vatanlarndan yabanc alanlara dalmasna atfta bulunur. Yahudi
diasporas gibi bir diasporann yeleri corafi olarak dalmfl olmalarna karfln or-
tak bir tarih, anavatan iliflkin ortak hafza ya da korunan ortak kimlik gibi etken- Uyumun nndeki en nemli
lerle bir arada tutunmufltur. Cohene (1997) gre, diasporalarn ortak zellikleri engel karfllkl n
yarglardr. n yarglar
flunlardr (aktaran Giddens, 2008: 571-573): ieren bir fkra bu durumu
1. Bir anavatandan baflka yerlere zorla ya da gnll hareket. anlatyor: Berlinde
hastanede baba,
2. Bir anavatan hakknda ortak hafza, muhtemel bir geri dnfle iliflkin ortak efllerinin doum yapmasn
inan. bekliyorlar. Biri Alman, biri
3. Gl bir etnik kimlik. Trk, biri de Yahudi.
Bekleme odasna gelen
4. Diaspora alanlarnda yaflayan ayn etnik grubun yeleri arasndaki dayanfl- hemflire, babalarn hepsine
ma dflncesi. ocuklarnn olduunu
ancak bir hata sonucu
5. Ev sahibi toplumla belirli bir gerilim. karfltn, kimin ocuunun
6. oulcu ev sahibi toplumlar iin deerli ve yaratc bir katk potansiyeli. kime ait olduunu
bilemediklerini sylyor.
G sreleri balamnda byk olaslkla en tartflmal alanlardan biri de Alman baba, hemflireye
uyum/entegrasyondur. Uyum konusu gerek g srecinin aklanmas asndan bebekleri getirmesini ve
kendisinin bu ifli
gerekse gmenlerle yerli grubun ortak yaflamlar balamnda yaflamsal neme sa- halledeceini sylyor.
hiptir. Dnyada yaflanan deiflimler ve vatandaflln dnflm, gler, iletiflim Bebekler gelir gelmez,
teknolojilerindeki geliflmelerin vb. sonucunda farkl ve genellikle birbirine zt kl- Alman esas durufla geip,
Heil Hitler diye baryor.
trlere sahip bireylerin ayn kamusal alanda bir arada yaflama zorunluluu ortaya Bebeklerden biri derhal sa
kmfltr (Benhabib, 2006: 191). G balamnda bu durum farkl kltrlerden bi- elini tam 45 derece
kaldrarak, Heil Hitler diye
reylerin ve gruplarn nasl uyum ierisinde yaflayabilecekleri sorusunu gndeme karfllk veriyor. Bir yandan
taflmfltr. iflte benimki bu diye
ocuuna sarlan Alman
Entegrasyon kavram Trkeye sklkla uyum olarak evrilmektedir ancak da- baba, br yandan da
ha ok btnleflmeyi ifade etmektedir. G alan lkelerde entegrasyon kavram korkudan yeri pisleten
bebei Yahudi babaya
genellikle politik balamda ve farkl siyasal kayglarla byk lde asimilasyon gstererek, Bu seninki,
ekseninde ele alnmaktadr (Gktuna Yaylac, 2012: 71). rnein, Bavyera Hristi- yerdeki pislii temizlemek
yan Sosyal Birlik Partisinin 2002 Kasm Kongresinde ortaya atlan bir grfle gre zere hamle yapan bebei
de Trke gstererek, Bu da
gmenler egemen kltre uyum gstermek zorundadr. Bu uyum ise Bat Avru- seninki, diyor (Vassaf,
pann Hristiyan inancn, aydnlanma felsefesini ve hmanizmada kkleflmifl bulu- 2002:166-167).
220 Sosyoloji-II
nan deerlerini benimsemek olarak tanmlanmaktadr (Abadan-Unat, 2002: 66). Bu

grfl farkl kltrlere iliflkin olumsuz yaklaflm aka ortaya koymaktadr. Enteg-
rasyon adna gmenlerden beklenen fley zgn kltrlerini byk lde terk
ederek egemen kltrn iinde kaybolmalardr. Burada sz konusu olan uyum-
dan ok asimilasyondur.
Adaptasyon, uyum ya da entegrasyon srelerinin olumlu ve olumsuz farkl so-
nular sz konusudur. Dil yeterliliinin kazanlmas, zsayg, farkndalk ve salk
gibi olumlu sonularn yan sra psikolojik ve psikosomatik kayglar, anavatana er-
ken dnme, stres, yetersiz iletiflim, okulda ve iflte dflk performans gibi olumsuz
sonular da ortaya kabilir (Matsumoto, Yoo ve LeRoux, 2007: 78 aktaran Gktu-
na Yaylac, 2012: 77).
G ile birlikte yeni bir kltre dahil olan bireylerin yafladklar uyum sreci te-
melde farklln deneyimlenmesidir. Bennet (2007 aktaran Gktuna Yaylac, 2012:
69-70) farklln deneyimlenmesini, reddetmeyle bafllayan ve entegrasyona dek
uzanan alt aflamal bir sre olarak aklamfltr. Etnik kimliin merkezde olduu
aflamalarda ev sahibi kltrn reddedilmesi, egemen kltre karfl savunma meka-
nizmalarnn gelifltirilmesi sz konusudur. Etnik gruplar arasndaki iliflkilere daya-
Almanya baflbakan Angela nan aflamalarda ise egemen kltrn kabul, uyarlanma ve tam olarak btnlefl-
Merkel, Almanyada ok me, entegrasyon sz konusudur. Esser (2000) entegrasyonu iki boyutta ele almfl-
kltrl bir toplum kurma
giriflimlerinin tam bir tr (fiahin, 2010: 60-61):
fiyasko ile sonulandn a. Sistem entegrasyonu: G alan lkede yeni yeler ile yerleflik yeler ve
ve multikulti
kavramsalnn artk geerli gruplar arasnda ok byk bir gerilim olmadan gmenlerin topluma dahil
olmadn savunarak edilmesidir. Topluma yeni katlan yeler bir iflte alfltklar, ekonomiye kat-
gmenlerden dil renmeyi
de kapsayacak biimde kda bulunduklar, vergilerini dedikleri ve yasalara uygun davrandklar s-
daha ok entegrasyon rece sistem entegrasyonu sz konusudur. Gmenler ev sahibi toplumun
beklendiini vurgulamfltr
(http://www.bbc.co.uk/news/
dilini bilmeden ve iletiflimde bulunmadan bile toplum iinde sistemle uyum-
world-europe-11559451/ lu olarak yaflamlarn srdrebilirler.
17.10.2010). b. Sosyal entegrasyon: Gmenlerin yeni topluma, kltrleflme, sosyo-poli-
Kaynak: tik konum, etkileflim ve kimlik gibi eflitli alanlardaki uyumunu kapsar. Sos-
http://www.magazinavrupa. yal entegrasyonun asimilasyon, orijinal kltrn basknl, ayrflma ve ok-
com/tags.php?id=angela-
merkel, (20.05.2012). lu iki kltre uyum gibi sonular olabilir. Sosyal entegrasyon daha ok asi-
milasyon ya da ayrflma biiminde gerekleflmektedir.
SIRA SZDE tme ve ekme yaklaflm

SIRA SZDE g hareketini hangi temelde aklar?
6
TRKYE VE G
D fi N E L M D fi N Ebir
L M g lkesi olarak tanmlanabilir. Osmanl mparatorluunun
Trkiye aslnda
dalmasnn ardndan Balkanlar ve Kafkaslardan Anadoluya ynelik gerekleflen
S O R U youn g akfl
S O R yeni U Trkiye Cumhuriyetinin nfus yapsn deiflime uratmfl,
eflitli toplumsal ve kltrel sonular dourmufltur. 1950lerde bafllayan i g ile
1960larda bafllayan Avrupaya ifli g de lke tarihinde nemli bir yer tutar. G-
DKKAT DKKAT
nmzde toplumun byk kesiminin i ya da dfl g ile bir flekilde iliflkili olduu
sylenebilir. G, Trkiye zelinde de hemen herkesin ya bizzat deneyimledii ya
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
da sonularndan etkilendii yaflamsal neme sahip toplumsal bir olgu niteliinde-
dir. Trkiye balamnda g olgusunu i g ve uluslararas g balamnda irde-
AMALARIMIZ
lemek yararl olacaktr.
AMALARIMIZ
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
Trkiyede G
g lke iindeki yerleflim birimleri arasnda meydana gelen ve yerleflmeye y-
nelik nfus hareketidir. g hareketinin akfl yn krdan kente, kentten kente,
kentten kra, krdan kra biiminde gerekleflebilir. Trkiyedeki i g hareketi ge-
nelde krdan kente ve kentten kentte yneliktir. 1950lerde yaflanan hzl kapitalist
dnflm sonucunda krsal kesimde toprak-nfus dengesi bozulmufltur. Bu ba-
lamdaki toplumsal, ekonomik ve siyasal dnflmlerin sonucunda retim dfl ka-
lan ifl gc yeni geim kaynaklar bulabilmek iin byk kentlere g etmeye bafl-
lamfltr. Trkiyede i g kyde artan nfus, toprak dalmndaki adaletsizlikler,
tarmdaki makineleflme, kan davalar, mirasla topran paralanmas, doal afetler,
terr gibi farkl nitelikte ekonomik, toplumsal, gvenlik ya da doal nedenlerle
gerekleflmifltir ve gerekleflmektedir. Bu itici etkenlerin yan sra nfusu kente e-
ken yksek yaflam standard, ky ve kent arasndaki gelir fark, eitim olanaklar,
ifl bulma midi ve flehrin cazibesi gibi etkenler sz konusudur. Yaflanan hzl g
akfl nfus yapsn nemli dzeyde deifltirmifltir. rnein 1935te nfusun % 7si
doduu yerin dflnda yaflarken bu oran 1965te % 12ye kmfltr (Kelefl, 1976:
149; Sezal, 1992, 1993 aktaran Bayhan, 1996: 179; Durugnl, 2010:598).
g, lkenin ekonomik, top-
Resim 7.7
lumsal, kltrel ve siyasal koflulla-
ryla yakndan iliflkilidir. 1950lerde 1950lerde kente g edenlerin gn
sembol hline gelen Haydarpafla
bafllayan youn i g srecinde akfl Garndan stanbula girifli. 1945te
geri kalmfl blge ve kentlerden g- stanbulun nfusu 1 milyon 78 bin
iken 1955de 1,5 milyon, 1970te 3
rece daha iyi koflullara sahip byk milyon, 1990da 7 milyon olmufl,
gnmzde 13,5 milyonu aflmfltr.
kentlere doru gerekleflmifltir. Hzl nfus artfl 1950lerden itibaren
1980li yllarda ise terre bal i g arpk kentleflmeyi de dourmufltur.
hareketi grlmeye bafllanmfltr. Kaynak:
http://www.hamitcalisir.com/2012/02/2
Dou ve Gney Dou Anadoluda 8/suleymaniyede-ornek-bir-calisma/,
yaflanan bu g dalgas blgedeki (01.06.2012)
kentlerin de sosyokltrel yapsn
nemli lde deifliklie uratmfltr
(Durugnl, 2010: 598).
1950lerde younlaflan i g hareketinin en baflat nedeni yaflanlan ekonomik
dnflmdr. Bu dnemde Trkiyede ekonomiyi kalkndran ve tarm makinele-
rinin gelmesini salayan geliflme Marshall Yardm olmufltur. II. Dnya Savaflnn
ardndan btn Avrupay siyasal ve ekonomik ifl birlii temelinde btnlefltirmeyi
ve bu flekilde Sovyetler Birliinin ilerlemesini durdurmay planlayan ABD, Trki-
yenin de iinde bulunduu lkelere ekonomik yardm yapmaya bafllamfltr (Er-
tem, 2009: 390).
Kyden kente gn demografik bir etken olarak beslemifl olduu nfus fazla-
l kentleflmeye yol amaktadr. 1927 ylnda kent nfusunun oran toplam nfus Resm ad Avrupa
iinde yaklaflk % 24 iken ky nfus oran % 76dr. 1990lara gelindiinde kent n- yilefltirme Program olan
Marshall yardmlarnn
fus oran % 60a karken ky nfusu % 40a gerilemifltir (Bayhan, 1996: 178-179). logosu: ABD tarafndan
Oranlardaki bu hzl deiflim yaflanlan youn i g srecinin bir gstergesidir. Bir tedarik edilmifltir,
Avrupann iyileflmesi iin!
taraftan sosyoekonomik etkenler i ge yol aarken dier taraftan i g sreci
de lkenin nfus yapsn dnfltrmfltr. Kaynak:
ge dayal hzl kentleflmeye ramen Trkiye byk lde tarma dayal http://en.wikipedia.org/wiki/
Marshall_Plan/,
bir ekonomi olma zelliini uzun sre korumufltur. Bu durum sanayileflmeye da- (01.06.2012)
yanmayan bir kentleflme srecinin rndr ve kentlere g edenlerin marjinal
222 Sosyoloji-II
sektrlerde istihdamna yol amfltr. Trkiye asndan anomik kentleflmeden sz

edilebilir, lkede kuralsz, normsuz bir kentleflme sz konusudur. Kyden kente
daha iyi bir ifl, ev, sosyal ve kltrel bir evre edinmek iin g eden kitleler kent-
lerin hazr olmayan sosyal altyapsnda bu beklentilerini gereklefltirememektedir.
Gmenlerin bu balamda kendi yaflam evrelerini oluflturmas gecekondulaflma-
ya yol amfltr. Gecekondular zamanla geici yaflam evresi olmaktan kmfl,
kentlerin bir paras hline gelmifltir (Bayhan, 1996: 179-182).
Krsal alanlardan akan ifl gcn istihdam edecek sanayi, ayn hzla geliflmez-
ken kentsel alanlar da gle gelen nfusu barndracak konut gereksinimini karfl-
layamamfltr. Sonu olarak, gecekondularda yaflayan ve ikincil ekonomik sektr-
lerde geimini salamaya alflan bir gmen kitlesi, kent nfusunun arlkl bir
parasna dnflmfl; kentleflme ve kentlileflme farkll tartflmas gndeme
gelmifltir (duygu ve Sirkeci, 1999: 252). Kyden kente ge ramen kentlilefle-
meyen kitleler kydeki cemaat yapsna benzer yaplar gecekondu blgelerinde,
varofllarda yaflatmaktadrlar. Yerleflik kentliler ise bu duruma bir tepki olarak; ii-
ne kapal bu tarz yerleflimlerden rktkleri ve glerle bozulduunu dflndkle-
ri sosyo-kltrel yaflamdan kendilerini soyutlamak iin kent evrelerinde gvenlik-
iflleri Bakanlnn G li mekanlarn, kltrel sitelerini oluflturmaktadrlar (Bayhan, 1996: 188-189).
Haritasna gre, Trkiyede Krdaki ve kydeki yaflants arasnda kalan yeni kentli ayn zamanda kendine
nfusun yarya yakn
yaflamn doduu yerin zg arabesk kltr olarak nitelendirilen bir kltr gelifltirmifltir. Arabesk, eflitli
dflnda srdryor. Gn alt kltrlerden oluflan, kent kltr karflsnda bocalayan ve ylgnlk psikolojisi
nedenleri arasnda ise
ekonomik kayglar ilk
iinde yaflam mcadelesi verirken baflkaldran gecekondu insann ifade etmekte-
srada yer alyor. dir (Yazan, 1997 aktaran Yldrm, 2004: 68).
g gnmzde de nemli bir olgu olma zelliini srdrmektedir. iflleri
Bakanlnn 2007 ylnda hazrlad G Haritasna gre, Trkiyede nfusun %
48.9u yaflamn, doduu yerin dflnda srdrmektedir. Haritann 2006 verilerine
Diyarbakrn nfusu son
gre, g edenlerin % 43.5i ailevi, % 25i bireysel, % 20si ekonomik ve % 4 de
yllarda byk artfl gvenlik nedeniyle yaflamlarn farkl illerde srdrmek zorunda kalmfltr. Trki-
gstermifltir. 1980de 378 yede en youn g sreci son 20 yl iinde yaflanmfltr. Bu dnemde en youn
bin olan kent nfusu
2012de 1,5 milyonu g alan il stanbuldur, Ankara, zmir, Adana, Mersin, Bursa, Antalya, Malatya, Ma-
aflmfltr. Trkiyedeki nfus nisa ve Kocaeli youn g alan dier kentlerdir. 1986-2006 arasnda en youn g
artfl oran 13 iken bu
oran Diyarbakrda 27ye veren kentler ise Adyaman, Ar, Batman, Bingl, Bitlis, Diyarbakr, Hakkri, Ela-
ykselmifltir. z, Mardin, Mufl, Siirt, firnak, Tunceli ve Van olmufltur. Gvenlik nedeniyle g
Kaynak: edenlerin Trkiye nfusuna oran % 1.8dir, son 20 ylda bu nedenle gerekleflen
http://www.diyarbakir.gov.tr glerin % 87si bireylerin istei dflnda, % 13 ise bireylerin ve ailelerinin isteiy-
/default_B0.aspx?id=5578/,
(02.05.2012)
le gerekleflmifltir (http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/printnews.aspx?Do-
cID=6077710:15/05/2012).
Trk Dfl G Sreci

Dfl g, Trkiyenin yakn gemiflindeki en nemli toplumsal olgulardandr. Youn-
laflan i ge bal olarak hzl kentleflme yaflanrken kentlerde istihdam edilemeyen
genellikle krsal kkenli ifl gc dfl lkelere ynelmifltir (Karul, 1990: 13-15).
Trk dfl g sreci Bat Avrupadan gelen ifl gc talebine bal olarak gelifl-
mifltir. Bat Avrupa lkelerinin g tarihi incelendiinde yabanc ifl gc akmnn
en youn dneminin kinci Dnya Savafl sonrasnda olduu grlmektedir. En-
dstrileflme srecinin bir rn olarak gndeme gelen yabanc ifl gcne duyulan
gereksinim Trkiyeyi de kapsayacak biimde nemli lde uluslararas g ha-
reketine yol amfltr (Kartal, 2004: 485). Trk dfl g sreci, ortaya kfl, gn
devamll vb. ltler balamnda deerlendirildiinde kendine zg nitelikleri
olan tipik bir g hareketi rnei olduu grlmektedir. Trk dfl g srecinin ta-
rihsel geliflimini, zellikle gnmzde Avrupadaki gmen kkenli Trk varl-
nn durumunu deerlendirmeden nce srece genel anlamda ve g kuramlar
balamnda bakmak yararl olacaktr.
Trk dfl g sreci g kuramlar balamnda deerlendirildiinde her bir kuramn
srecin bir ya da birka boyutunu aklad sylenebilir. Trk dfl g srecinin bafl-
langc Neoklasik kuramda vurguland zere yapsal kaynakldr ve bireysel kararlar
da kapsamaktadr. Trkiyeden Avrupaya g etme kararn bireyler kendileri de ver-
mifltir, yeni ekonomi kuramnn ne srd gibi bu karar bazen hanelerin ald da
olmufltur. Haneler bir yenin g etmesine karar vererek bu yolla hane gelirini gre-
ce artrmak istemifltir. Yine g sistemleri kuramnda akland gibi, Trkiye ve Avru-
pa lkeleri arasnda bir g sistemi oluflmufltur. Avrupaya g eden Trkler genellik-
le maden ocaklar, temizlik iflleri vb. vasfl olmay gerektirmeyen ifllerde istihdam edil-
mifltir. Bu durum gn ikili emek piyasas kuramnda tanmlanan ikincil piyasaya ait
ifller iin gereklefltirildii savn dorulamaktadr. Bu balamda dnya sistemler kura-
m da geliflmifl kapitalist Bat Avrupa lkelerinin evre lkelerden biri olan Trkiyeden
g yoluyla ucuz ifl gc gereksinimini karflladn ne srmfltr. Trkiyeden Bat
Avrupa lkelerine g edenler, ilerleyen srete a kuramnda vurguland zere g
hareketini iliflkisel alar yoluyla srdrmfllerdir (Gktuna Yaylac, 2012: 34).
Tarihsel Geliflim
Bat Avrupada yaflanan byk g sreci 2. Dnya Savafl sonrasnda bu blgede
ortaya kan ifl gc talebinden kaynaklanmfltr. Almanyann nclk ettii Bat
Avrupa lkeleri belirli lkelerden yabanc ifl gc talep etmifltir. Sz konusu lke-
ler arasnda yer alan ve daha nce bir ulus aflr g gelenei bulunmayan Trki-
yeden iflsizlik sorununun zlecei ve yurt dflndaki iflilerin gnderecei dviz-
lerin ekonomik yarar salayaca beklentisi ile ifl gc ihra edilmifltir. Ayn za-
manda ifl gcnn Almanyada kazanaca mesleki becerilerin de geri dndkle- Trkiyenin 1961 ylnda
Almanya, 1964te Avusturya,
rinde lke ekonomisine katk salayaca dflnlmfltr. Ancak belirli bir sre Belika ve Hollanda, 1965te
iin g edenler, Trkiyedeki olumsuz ekonomik koflullar nedeniyle gittikleri l- Fransa ve 1967de sve ile
imzalad anlaflmalar
kelerde zamanla yerleflme eilimi gstermifltir. 1973te yabanc ifli almnn resm dorultusunda Bat
olarak durdurulmasna ramen aile birleflimleri ve evlilikler yoluyla g akfl sr- Avrupaya ynelik ifl gc
g devlet eliyle
mfltr. Bu hareket 1980lerden sonra siyasi gerekelerle g eden snmaclarla bafllatlmfltr.
da younluk kazanarak devam etmifltir (Castles ve Miller, 2008: 292).
1960larda bafllayan Bat Avrupaya ynelik Trk ifli gnn ortaya kmas-
na neden olan koflullarn ve g srecinin tarihsel aflamalarnn irdelenmesi g
srecinin btn boyutlaryla anlafllabilmesi asndan yararl olacaktr.
Trkiyeden Bat Avrupa lkelerine ynelik ifl gc gnde rol oynayan ne-
denler ekonomik, toplumsal ve bireysel etkenler olarak snflandrlabilir. Bu snf-
landrmadaki ekonomik ve kiflisel etkenler itici etkenler niteliinde iken toplumsal
etkenler ekici etkenler olarak deerlendirilmektedir (Abadan, 1964: 46-47):
Ekonomik etkenler: (tici Etkenler)
Trkiyede var olan
genifl apl iflsizlik ve alflma alannda dengesizlik
i piyasa talebinin yetersizlii
sermaye yetersizlii ve tasarruf eksiklii
teknik ve sermaye asndan dfl lkelerden yardm alma
dflk verimlilik dzeyi
dflk mill gelir seviyesi
224 Sosyoloji-II
Toplumsal etkenler: (ekici Etkenler)

Bat Avrupa lkelerinde var olan
genifl alflma olanaklar
yksek yaflam standard
daha modern alflma biimleri
Bireysel etkenler: (tici Etkenler)
Bireysel dilekler
Ulusal snrlarn tesinde dnyay tanma
Yabanc bir dil renme
Endstrileflmifl bir toplumda yeni sanat ve bilgiler kazanma
Meslek deifltirme
Resim 7.8 1960larda Trkiye ile
Avrupa lkeleri arasnda
Almanyaya Trk art arda imzalanan anlafl-
ifli g
malarla ivme kazanan ifl
Kaynak: gc g hzl bir geli-
http://avrupanaliz. flim gstermifltir. Geici
wordpress.com,
ifliler olarak Avrupaya
(12.05.2012)
g eden Trk iflilerin
says ksa srede byk
artfl gstermifl, 1970ler-
de beklenmedik boyut-
lara ulaflmfl, resm ola-
rak durdurulduu 1973
ylna gelindiinde Avru-
padaki Trk ifli says
bir milyona ulaflmfltr (Du-
rugnl, 2010: 598). Dnyada ve Avrupada yaflanan toplumsal, siyasal ve ekono-
mik deiflimler Trk ifli gn de biimlendirmifltir. Geici bir sre alflmak ze-
re Avrupaya giden Trk iflilerin de giderek daha kalc olmalar ve yerleflmeleriy-
le birlikte Trk dfl g srecinin bafllca evreleri flekillenmifltir. 1960larda Alman-
ya ile imzalanan anlaflma ile resm bir nitelikte bafllamfl olan Trk dfl g srecin-
de tarihsel geliflim asndan en nemli dnem 1973te Avrupada yaflanan ekono-
mik kriz olmufltur.
1973 ylnda dnya apnda etkili olan petrol kaynakl ekonomik kriz Bat Av-
rupa lkelerinde gmen ifliler konusunda yeni dzenlemelerin yaplmasna yol
amfltr. Bu balamda g alan lkeler ifl gc almn tamamen durdurmufl, yap-
lan ikili anlaflmalar da sonlandrmfllardr. Ancak g sreci, aile birleflmeleri, ya-
sal olmayan g vb. biimlerde gnmze kadar srmfltr (Kartal, 2006: VIII).
Trkiyeden Bat Avrupa lkelerine ynelik g srecinin tarihsel geliflim afla-
malar, yaflanlan toplumsal, ekonomik ve siyasal deiflimler ve buna bal olarak
gmenlerin yerleflik hle gelmesi balamnda deerlendirildiinde Trk dfl g
sreci fiahin (2010) ve Abadan-Unatn (2002) yaklaflmlar temelinde alt aflamada
ele alnabilir (fiahin, 2010: 35-43; Abadan-Unat, 2002: 38):
1. nc Gmenler: (1950-1960) 1950lerde snrl sayda, bireysel dzeyde
ve kurumlar aras isme davet biiminde bafllayan g sreci.
2. Kitlesel g: (1960lar) Baflta Almanya ve sonrasnda dier Bat Avrupa l-
keleri ile yaplan ikili anlaflmalar erevesinde ve devletin yurtdfl istihdam
politikas dorultusunda yaflanan kitlesel g.
3. Aile birleflimleri: (1970ler) Alman ifl gc piyasasnn Trk ifl gcne doy-
mas nedeniyle, baflvuruda bulunan Trklerin, Fransa, Belika gibi lkelere
ynelmesi. Aile birleflimine ynelik yasal dzenlemeler. Gmenlerin Trki-
yedeki ailelerini yanlarna almas. Kalc olma eilimi.
4. kinci kuflak: (1970ler, 1980ler ve devam) Trklerin g ettikleri lkeler-
de giderek yerleflik dzene gemesi. ok kltrllk, asimilasyon ya da en-
tegrasyon olgular erevesinde yeni uygulamalar. kinci ve nc kuflan
ilk kuflaktan farkl sorunlarla karfl karflya kalmas.
5. 1990l yllar: Yabanclar yasas, gmen kimlii, artan yabanc dflmanl,
etnik iflletmeler ve dinsel derneklerin yaygnlaflmas, siyasal hak talebi.
6. Snrlayc dzenlemeler dnemi: 2007 ylnda Almanyada yeni yabanc-
lar yasasndaki oturma hakkna ve vatandaflla iliflkin snrlayc dzenleme-
ler. Almanya ve Hollanda gibi lkelerde gmenlere getirilen yeterli dzey-
de dil bilme zorunluluu, vatandafllk snav vb. nedeniyle aile birlefliminin
engellenmesi, zorlafltrlmas.
Gnmzde Yurt Dflndaki Trkler

Bafllangta ikili anlaflmalarda yer
Resim 7.9
alan dnflmllk ilkesine (ya-
banc ifl gcnn sz konusu l- Almanya Baflbakan
kelerin gereksinimini karflladktan Merkel bir ma sonras,
uyum salamfl rnek
sonra kendi lkelerine dnmesi) Trklerden biri olarak
dayal olan g sreci zaman iin- grd Alman mill
de bir nfus hareketi olmaktan k- futbolcu Mesut zili
tebrik ederken. zil gibi
mfl, gmenlerin kalcl ve ya- rnekler Almanyadaki
fladklar toplumlarla btnleflme- Trklerin artk
leri gndeme gelmifltir (Doyuran Almanyann nemli bir
paras olduklarnn bir
1990: 57-69). Bu balamda zellik- sembol hline gelmifltir.
le Almanyadaki Trkler olgusu ge-
ici emek gnn ve bu flekilde Kaynak:
http://haber5.com/spor/me
g edenlerin g edilen lkede rkel-mesut-ozil-hayrani-
nasl yerleflik bir cemaate dnfl- cikti, (18.07.2012)
tklerinin tipik bir rneidir (Cast-
les ve Miller, 2008: 292).
Gnmzde artk bafllangta olduu gibi geri dnfl mitiyle yaflayan gmen-
lerden sz edilemez. rnein bugnk Almanya-Trkleri ile gemiflteki konuk-ifl-
iler arasnda ok fazla ortak nokta yoktur. Gnmz Alman Trkleri kamusal
alanda varlk gsteren aktif kitleler hline gelmifllerdir (Kaya ve Kentel, 2005: 6).
Artk Avrupadaki Trkler sadece kol gcyle alflan ve kendilerini kamusal alan-
Avrupadaki Trklerin
da temsil edecek araclardan yoksun sradan ifliler deil, siyasetileri, sanatlar, yafladklar lkelerdeki
esnaflar, ifl adamlar, edebiyatlar, brokratlar, gazetecileri, flarkclar ve ret- geliflen konumlarnn bir
baflka simgesi Brkselde
menleri olan bir topluluk konumundadr (Kaya ve Kentel, 2008: 51). Devlet Bakanl da yapmfl
Yerlefliklik durumu, gmen Trkler iin artk kalc olduklar topluma uyum olan Trk kkenli Belikal
sorununu gndeme getirirken ev sahibi lkelerin de daha kalc uyum politikalar politikac Emir Kr.
retmesini gerektirmektedir. Ancak en bafltan itibaren geici ifliler olarak grlen Kaynak:
gmenlerin yerleflik vatandafllara dnflmeleri ev sahibi toplum tarafndan kolay- http://arsiv.gundem.be/go.p
hp?go=30c1b9b&do=detail
lkla anlafllmfl ya da zmsenmifl bir konu olmamfltr. Bu noktada Trklere ilifl- s&return=summary&pg=7,
kin n kabullerin de etkisi byktr. (15.05.2012)
226 Sosyoloji-II
Mill ve din bayramlarn kutlanmas, evlilik ve ocuk yetifltirme detleri, ailede-

Son dnemlerde Avrupada
gmenlere ynelik olumsuz ki ifl blm gibi kltrel geleneklerini canl tutan ve asimile olma kaygs nede-
tutumlardaki artfl seim niyle kendi topraklar ile olan balarn koparmadan kltrlerine iliflkin deerleri-
sonularna da yansmfltr.
Aflr sac ve rk olarakni korumaya alflan Trkler, Avrupallar tarafndan entegrasyona direnen bir top-
lum olarak alglanmaktadr (Ogan, 2001: 7). yle ki gerek Trkiyeden gerek Av-
nitelendirilen partiler yakn
dnemlerde yaplan
seimlerde; Avusturya ve
rupadan birok arafltrmac bu olumsuz yarglar paylaflmfltr. Avrupal Trklere
svirede % 25in zerinde,iliflkin arafltrmalarda genel olarak yerleflmifl olduklar lkenin toplumsal yaflamna
Danimarka, Belika ve uyum salayamadklarndan sz edilmifltir. zellikle Batl arafltrmaclar gmen-
Norvete % 10-12
dzeyinde, Hollandada % lerin dil konusundaki yetersizlikleri, yksek iflsizlik, gettolaflma, topluluk iinde
15 oy alrken rk partilere
evlilik, dfla kapallk zerinde durarak olumsuz yarglarn temellendirmeye alfl-
karfl sert nlemlerin sz
konusu olduu Almanyada mfllardr. Batl toplumlarda oktan geride brakld dflnlen birtakm zellik
% 1,5 oy almfltr. ve balarn gmenlerde gzleniyor olmas uyuma karfl alnan bir tavr olarak yo-
rumlanmfltr (Mano, 2008: 463).
Avrupal Trkler ne Avrupann istedii gibi asimile olmufllardr ne de Trki-
yenin istedii gibi tek ynl bir lobi oluflturabilmifllerdir. Kendilerine zg bir
grup entegrasyonu gelifltirmifllerdir. Olumsuz koflullara karfln Trk toplumu tek
Resim 7.10
baflna rettii strateji-
lerle yaflad toplum-
Almanyada 2000-2006 yllar sal koflullara ayak uy-
arasnda sekiz Trk ve bir Yunan durmaya alflmakta-
iflletmecinin ldrld dnerci
cinayetlerinin Neonaziler tarafndan dr. AB genelinde
ifllendiinin ortaya kmas, Trk 5000 civarnda olan
dnercileri tedirgin etmeye bafllad. dernek saysnn ve
Gmen kkenli ifl yeri sahipleri Alman
medyasnn sz konusu olaylar srarla zellikle ekonomik
dnerciler cinayeti olarak geliflmenin, iflveren
kamuoyuna yanstmasndan flikyeti. saysnn artmasnn
Kaynak:
bu anlamda nemi
http://www.cumhuriyet.com.tr/?hn=293 vurgulanmaktadr.
658, (20.06.2012) Londra rneinde ol-
duu gibi Trkler, ya-
fladklar toplumdan ko-
puk deildirler ve gerekte gettolarda yaflamamaktadr. Trk mahallesi olarak an-
lan yerleflkeler ayn zamanda birer Zenci, ngiliz, Pakistanl, Rum vs. mahalleleri-
dir (Mano, 2008; Ylmaz; 2001).
Gnmzde yaklaflk 5 milyon Trk, Trkiye dflnda yaflamaktadr. Avru-
pada 2,7 milyon, Arap lkelerinde 100 bin, Avustralyada 60 bin, Trk Cumhu-
riyetlerinde 75 bin ve ABD ile Kanadada 250 binden fazla Trk gmen bulun-
29 Mays 1993de maktadr. Bu durum Trkleri Avrupann en byk gmen topluluu yaparken
Almanyann Solingen ayn zamanda gmen karflt dflncelerin ve yabanc korkusunun hedefi konu-
flehrinde, Trklere ynelik
rk saldrlarn simgesi muna da getirmektedir (duygu ve Kirifli, 2009: 6). Yaplan arafltrmalar Avru-
hline gelen Solingen pada yaflayan Trk kkenli gmenlerin karfllaflt en nemli sorunlarn ayrm-
faciasnda Gen ailesinin
evinin Alman nasyonalistler
clk, yabanc dflmanl ve rklk kaynakl sorunlar olduunu ortaya koymufl-
tarafndan kundaklanmas tur. Sorunlara iliflkin dflnceler g srecinin tarihsel geliflim aflamalar ile de
sonucunda 5 Trk yanarak yakndan iliflkilidir. 1960l ve 1970li yllarda birinci kuflak gmenler ekonomik
hayatn kaybetmifltir.
sorunlara iliflkin kayg ve sylemler gelifltirmifltir, 80li yllarda ikinci kuflak daha
Kaynak: ok Trkiye kaynakl ideolojik ve siyasal ierikli sylemler retmifl, 90l yllarn
http://www.solingen-
internet.de/si- sonlarndan itibaren nc kuflak daha ok kltrel nitelikte diyaloa, farkll-
hgw/1993.htm, a, hoflgrye ve okkltrlle iliflkin sylemlere arlk vermifltir (Kaya ve
(15.06.2012)
Kentel, 2005: 125-126).
Son dnemlerde Avrupada gmenlere ynelik rk tutumlarda artfl olduu

gzlenmektedir. Artan yabanc dflman ve rk eilimler ile siyasi dzlemdeki mar-
jinalleflmeye paralel olarak, ekonomik kriz ile beraber AB yesi lkelere iliflkin ya-
ymlanan insan haklar raporlarnda da gmen haklarna iliflkin ihlaller daha fazla
gze arpmaya bafllamfltr (Ylmaz Elmas, 2010). 2011 ylnda Norvete Breivik ad-
l bir aflr sacnn gereklefltirdii ve 77 kifliyi ldrd saldr bu eilimin olum-
suz bir simgesi niteliindedir. Breivik, gmenlere iliflkin lml tavrlara sahip bir si-
yasi partinin genlik kampnda gereklefltirdii katliamla lml gmen politikalar-
nn, Mslmanlarn ve okkltrlln Avrupay tehdit ettii dflncesine dikkat
ekmek istediini belirtmifltir (http://www.haberturk.com/dunya/haber/734922-en-
cok-ses-getiren-saldiriyi-duzenledim/01/07/2012). Irklk ve yabanc dflmanl, Almanyada cami yapmna
ynelik bir protesto.
sadece ekonomik olmayan siyasi, hukuki ve sosyal ok sayda etkene bal olarak
Avrupada ok sk rastlanan bir olgu hline gelmifltir. Kreselleflme ve Avrupa b- Kaynak:
http://www.islamophobia-
tnleflmesi, ekonomik btnleflmenin yan sra zamanla etnik farkllklarn daha be- watch.com/islamophobia-
lirgin hle gelmesine yol amfltr. Farkl olan tekilefltirme sosyal bir fenomen watch/2011/9/28/germany-
olarak kimlik tanmlamasna yardmc olurken bir yandan da ayrmcln artmasna authorities-discuss-
surveillance-of-
neden olmufltur (Ylmaz Elmas, 2008). zellikle 11 Eyll terr saldrlarnn ve ar- islamophobic-rig.html,
dndan spanya ve ngilterede yaflanan saldrlar Avrupann slam tehdidinden ko- (14.06.2012).
runmas konusunu gndeme getirmifltir. Halkn Mslman gmenlere ynelik
olumsuz dflnce ve tutumlarnda artfl gzlenirken ayn zamanda Mslman g
bir gvenlik konusu hline de gelmifltir (Karacasulu, 2007: 96).
Avrupada Trklerin de deneyimledii yabanc dflmanl ve rk yaklaflmlarn

SIRA SZDE temel ne- SIRA SZDE
denleri nelerdir? 7
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
MAKALE MAKALE
228 Sosyoloji-II
zet
NAMA
Nfus konusunun sosyolojik nemini aklaya- N
AMA Demografi kuramlarn deerlendirebilme
1 bilmek 3
17. ve 18. yzyllarda Avrupada yaflanan ani ve
nsanlarn doumu, yaflam sreleri, lm, bir
hzl nfus artfl, nfus konusuna ynelik ilgileri
yerden bir yere yaptklar gler gibi yaflamsal
glendirirken demografinin bir bilim alan ola-
olgular ayn zamanda demografik olgulardr. Sz
rak ortaya kmasna yol amfltr. Bu balamda
konusu olgular gerek insan gerek toplum asn-
nfus artflnn nedenlerini, sonularn ve dn-
dan nemli etkilere sahiptir. Bu demografik ol-
flmleri aklamaya ynelik yaklaflmlar gelifltiril-
gular bireyin iinde yaflad toplumla etkileflim
mifltir. Bu alflmalarn nc ismi olan Malthus
iindedir. Toplumlarn nfuslarna iliflkin bilgi-
,nfus konusundaki ilk nemli yaklaflm gelifltir-
ler, o toplumun tam olarak anlafllabilmesi iin
mifltir. Malthus, nfusun giderek daha fazla arta-
byk nem taflr. Ayn zamanda lkelerin yne-
can ve snrl kaynaklara sahip dnyann bu
timleri, toplumlarnn nfuslarna iliflkin politika-
artflla bafl edemeyeceini ne srmfltr. Hzl
lar gelifltirebilmek iin salkl verilere gereksi-
nfus artflnn doal felaketler ya da savafllarla
nim duyarlar. Toplum nfusunun nasl ve nere-
dengeleneceini ngren Malthus ahlaki kayg-
ye kadar artaca, insanlarn ortalama yaflam s-
lara dayal yntemlerle nfusun azaltlmasna dik-
releri vb. olgular kaynaklarn paylaflm konu-
kat ekmifltir. Demografik geifl kuramnda ise
sunda da gl politikalar gelifltirilebilmesi iin
nfus yapsndaki dnflmler lkelerin ends-
yaflamsal neme sahiptir.
N
trileflme sreleri ve ekonomik geliflimleriyle ilifl-
kilendirilmifl, her bir geliflim aflamasnn kendine
AMA Temel demografik dinamikleri tartflabilmek
2 zg bir nfus yapsn ve dzenini ortaya kar-
Toplumlarn nfus yaplarn biimlendiren bafl-
d savunulmufltur. Malthusun kuram ktm-
lca demografik dinamikler doum, lm ve g-
ser tavr, demografik geifl kuram ise btn top-
tr. Dourganlk, lm oranlar ve gler, bir
lumlar iin geerli geliflim aflamalar ngren mo-
toplumun nfusunun yapsn oluflturur, artfl ei-
dernist tavr nedeniyle elefltirilmifltir. Ancak iki
limi hakknda bilgi verir. Bu dinamikler toplum-
kuram da nfus deiflimlerinin anlafllmas a-
larn kltrleri tarafndan biimlendirilir. Evlilik,
sndan nemli katklar salamfltr.
N
ocuk sahibi olma, ocuk says vb. kararlar bi-
reylerin inanlar, deerleri ve evreleri tarafn-
AMA Gn toplumsal nemini anlatmak
dan etkilenir. lm oranlar ve ortalama yaflama 4
G, bireylerin ya da gruplarn eflitli nedenler-
sreleri lkelerin yaflam standartlarna baldr.
le bir yerden baflka bir yere hareketlerini ifade
Gler de lkelerin sahip olduu yaflam koflulla-
etmektedir. G, g edilen lkenin ve kaynak
r ya da zorlayc nedenlerle gerekleflebilir ve
lkenin nfus yapsn etkiler. Bir yerde nfus
lkelerin nfus yapsn etkiler. Nfus dinamikle-
azalrken dierinde artar. G edenler, gittikleri
ri toplumlarn sosyopolitik ve kltrel yapsn-
yere kendi kltrlerini de gtrrler ve yabanc
dan etkilenirken toplumsal yaflam da etkiler. Hz-
bir kltre uyum sorunu ile karfllaflr. Ge yol
l nfus artfl, snrl kaynaklarn paylaflm a-
aan etkenler toplumsal yapdan, yaflam koflul-
sndan sorunlar yaratabilir. Buna bal olarak or-
larndan ve nfus dinamiklerinden de etkilenir.
taya kan hzl kentleflme, krsaldan kentlere yo-
G rntlerinin analizi ortaya kan yeni top-
un g vb. hareketlilikler yeni ve farkl toplum-
lumsal yaplarn anlafllmasnda da nemli rol
sal sorunlar ortaya karr. Toplumsal sorunlarn
oynar.
ok boyutlu olarak anlafllabilmesi iin nfus di-
namiklerinin de kltrel balamda karfllafltrma-
l olarak zmlenmesi gerekmektedir.
N
AMA Temel g trlerini ayrt edebilmek
N
AMA Trkiye balamnda g deerlendirebilmek
5 7
nsanlar ok farkl nedenlerle g ederler. Bu ne- Trkiye asndan g ok nem taflyan bir top-
denle g trlerinin snflandrlabilmesi zordur. lumsal olgudur. 1950lerden itibaren younlafla-
Temel olarak i ve dfl g sz konusudur. Fark- rak artan ve lkedeki ekonomik ve sosyal geli-
l ltlere gre deerlendirildiinde gnll ya flime paralel olarak ortaya kan i g, lkenin
da gnlsz, kalc-geici, yasal-yasa dfl, birey- nfus yapsn ve ilerleyen srete toplumsal ya-
sel-kitlesel vb. g trlerinden sz edilebilir. psn dnflme uratmfltr. Kyden kente g-
N
le birlikte yaflanan hzl kentleflme beraberinde
AMA Kresel g olgusunu aklayabilmek yeni sorunlar dourmufl; bozuk kentleflme, kent-
6
Kreselleflme sreci btn toplumsal yaplar d- lerde artan iflsizlik, kente youn ge karfln g
nflme uratmaktadr. Yeni medya ve ulaflm edenlerin ayn dzeyde kentlileflememesi gibi
teknolojileri ile birlikte giderek hzlanan kresel- nedenler arpk yaplaflmalar, gecekondu semt-
leflme sreci dnyay kltrken gn de k- leri ve buna bal olarak iine kapank kimi za-
resel nitelik kazanmasna yol amfltr. Klasik g- man arabesk olarak adlandrlan yar krsal yar
n tesinde artk yeni kresel dzenin bir par- kentli kltrel bir yapnn ortaya kmasna yol
as olan hareketlilik sz konusudur. G mil- amfltr. 1960larda resm anlaflmalarla bafllayan
yonlarca insan kapsamaktadr. Klasik gmen yurt dflna ynelik ifl gc g ise Trkiye a-
tipi de dnflm geirmifltir. ok farkl gmen sndan ok nemli sonular dourmufltur. Dfl
tipleri ve gmen kimlikleri ortaya kmfltr. G ya da ulus aflr g olgusu toplumsal yapnn
a olarak tanmlanan bu dnemde, oklu kim- nemli bir paras hline gelmifltir. lkelerinde-
likler ve farkl kimliklerin bir arada yaflamas so- ki yetersiz koflullar nedeniyle bir baflka lkeye
runsal giderek arlk kazanmfltr. G sadece geici olarak g eden ifliler, gittikleri lkeler-
kaynak lkenin ya da hedef lkenin deil btn de kalc olmaya bafllamfllar ve ailelerini de yan-
kresel sistemin sorunudur. larna alarak yerleflik konuma gemifllerdir. Bu
durum yaflanlan topluma uyum sorunlarn or-
taya karmfltr. Gnmzde Avrupada milyon-
larca Trk yaflamaktadr. Trkler yafladklar l-
kelerde deiflen siyasi, ekonomik ve kltrel ko-
flullara bal olarak ayrmclk, yabanc dflman-
l ve rkln muhatab olmaktadr. Yaflanlan
sorunlara karfln Trkler yafladklar lkelerde
kendilerine zg bir toplumsal yap oluflturmufl,
ev sahibi toplumlarn ekonomik, siyasi ve klt-
rel yaflamnn nemli unsurlarndan biri hline
gelmifltir.
230 Sosyoloji-II
Kendimizi Snayalm
1. Nfusa iliflkin bilimsel alflma alan hangisidir? 6. Hangisi kresel gn eilimlerinden deildir?
a. Sosyoloji a. Kadnlaflma
b. Demografi b. Kresel lekte yaylma
c. statistik c. Hzlanma
d. Ekonomi d. Azalma
e. Biyoloji e. Erkekleflme
2. Modern anlamda ilk nfus saym nerede yaplmfltr? 7. Kresel g rntlerinin oluflturduu ortam gler
a. ABD a olarak tanmlayan yazarlar kimlerdir?
b. rlanda a. Castles ve Miller
c. ngiltere b. Castells ve Giddens
d. sve c. Weber ve Simmel
e. Trkiye d. Malthus ve Graunt
e. Castles ve Weber
3. Demografi kavramn ilk defa kullanan kimdir?
a. Malthus 8. lm kaytlar zerine ilk alflmalar yapan kimdir?
b. Graunt a. Graunt
c. Guillard b. Malthus
d. Castells c. Thomson
e. Weber d. Castles
e. Durkheim
4. Osmanl Dneminde ilk nfus saym ne zaman
yaplmfltr? 9. Afladakilerden hangisi demografik geifl kuram-
a. 1730 nn evrelerinden deildir?
b. 1830 a. Erken endstri
c. 1900 b. Endstri sonras
d. 1914 c. Endstri ncesi
e. 1918 d. Smrge dnemi
e. Tarm toplumu
5. Hangisi g etkileyen mikro etkenlerdendir?
a. Gmenlerin bilgi ve anlayfllar 10. Gmenlerin lkeye emek pazarnn taleplerini
b. Yasalar karfllamak zere geici olarak kabul edildikleri model
c. Siyasi yap hangisidir?
d. Ekonomik yap a. Misafir ifli modeli
e. Ynetim biimi b. Smrgeci g modeli
c. Klasik g modeli
d. Yasadfl g modeli
e. Gnll g
Yaflamn inden
YED MLYARINCI OCUK, MESAJIN VAR!

Dnya nfusu hzla artyor, doal kaynaklar tkeniyor.
Savafllar, lmler, doal afetler, hastalklar can almaya
lerde yaflayan insanlara karfl kendilerinde sorumluluk
hissediyor mu? Dnya zerinde yaflananlarla ilgili so-
rumluluklarnn farknda m? Ne yaplmas gerektii ko-
devam ediyor. Peki bizler dnya zerinde yaflananlarla nusunda fikir retmeye, ortak akl oluflturmaya hazr
ilgili sorumluluklarmzn ne kadar farkndayz? Yedi m? Grkem Aydemir, ncelikle bu sorular insanlara
Milyarnc nsan Projesi, dnya iin dflnebilen, sorgu- sordurabilmek istediklerini dile getiriyor: Farkna var-
layan, rgtlenip hesap sorabilen bir sivil inisiyatif olufl- mak, dflnmek, sorgulamak ve fikir retebilmek ama-
turmak iin alflyor. 31 Ekimde doacak yedi milya- cmz. Bu yzden de bu network zerinden rgtleni-
rnc ocuk iin de mesajlarnz bekliyorlar. yoruz. niversitelerde genleri kapsayan seminerler d-
Yedi Milyarnc nsan Projesi, 2009 ylnda Yale niver- zenliyoruz. Bir dier amacmz kresel sorumluluk ve
sitesinde akademisyen ve aktivistlerin ne srd K- vicdan konusunun niversitelerde ders olarak grle-
resel Sorumluluk ve Vicdan kavramndan dodu. Halen bilmesi. Yakn zamanda Sabanc niversitesinde alt
alflmalarn Brookings Enstits erevesinde yrten aylk seminer serisi dzenledik. Yeni dnemde Oxford,
Hakan Altnayn bafllatt bu projenin Trkiye ayan Fudan (in), Boazii ve Sabanc niversitelerinde efl-
da asistan gen, Grkem Aydemir, Cansu Ekmeki- zamanl olarak dersler grlmeye bafllayacak. Ayrca
olu ve Burcu Baran yrtyor. Ne mi Yedi Milyarnc yalnzca stanbulda deil, Anadolunun eflitli illerinde,
nsan Projesi? Amerikada www.7billionthpersonpro- niversitelerde de seminerler yapmak istiyoruz. inli
ject.org, Trkiyede de www.7milyarinciinsan.com ad- ynetmen Jian Yinin ynetiminde sekiz lkede ekilen
resinden takip edilecek sitede, sizi nce bir geri saym belgeselin Trkiye ayan da hazrlamfllar. BBCde gs-
karfllyor. 31 Ekimde yedi milyarnc insann doumu terilecek bu belgeselde yaplan rportajlarla, Bu dn-
gerekleflecek. Bu elbette bir simge say. Dnyann han- ya nereye gidiyor? sorusunu dile getirecekler.
gi yerinde hangi saatte doaca bilinemeyecei gibi, Bu dnya nereye gidiyor?
nfusun tam karflln bilmek de mmkn olmuyor. Projeyi ilgin klan bir baflka aya da var. Siz bu satr-
Birleflmifl Milletlerin simgesel olarak ngrd bu ta- lar okurken, yedi milyarnc bebein doumuna yal-
rih, dnya zerinde yedi milyara ulaflacamz gsteri- nzca 70 gn kalmfl olacak. Birleflmifl Milletler, 31 Ekim
yor. Bu internet sitesinin amac da dnya zerinde yal- tarihinde 7 milyara ulaflacamz sylyor. Aydemir,
nz olmadmz, sorumluluklarmzn ve haklarmzn burada nemli olann bu sembol say zerinden neyi
olduunu gsterebilmek. Hzla artan nfusu, gn ge- dflneceimiz olduunu zellikle vurguluyor. Dnya
tike tkenen kaynaklar, insan olarak bir dierimize zerinde yedi milyar insan yaflyor. Hepimiz hzl ya-
olan sorumluluklarmz hatrlatmak istiyorlar. Deva- flamlar sryor, ksa dnemli sonulara odaklanyoruz.
mnda da hedef, dnya iin dflnebilen, sorgulayabi- Ama bu projeyle, flunu sylyoruz: Bir durun ve genel
len, rgtlenip hesap sorabilen sivil bir inisiyatif olufltu- olarak dnyada neler oluyor ksmn dflnn. Bizim
rabilmek. fiimdilerde yedi milyarnc insana iletmek ze- aramza katlan bu yeni bebekle dnya nfusu yedi mil-
re mesaj topluyorlar. Doacak bu yeni ocua bir me- yara ulaflacak. Ona ne sylemeyi istersiniz? Evet, inter-
sajnz var m? net sitesinde yeni doacak bu ocuk iin mesajlar top-
Yedi Milyarnc nsan Projesinin Trkiye aya 2010 y- luyorlar. Bu noktada insanlar bir an iin de olsa durup
lnda hayata geirildi. Cansu Ekmekiolu, Bamllk- dnya iin bir dflnceye sevk etmek istiyorlar. fiimdi-
larmzn gitgide artt, birbirimize karfl sorumlulukla- lerde yedi milyarnc insana yollanan mesaj, fotoraf ve
rmzn oald kresel bir dnyada yaflarken, sorum- videolar yaymlyorlar sitede. Ekim sonrasnda da tm
luluk ve haklar dzeni zerinden bir argman gelifltir- bu verilerle bir sergi amay planlyorlar.
mek gerekiyordu. Bu da kresel sorumluluk ve vicdan Hzla ryor, hzla tketiyoruz.
diyerek anlatmaya bafllyor amalarn. Bir web sitesi Birleflmifl Milletlerin genel sekreteri Kofi Annan, alt
yaparak, ortak akl oluflturmak ynnde fikirleri toplu- milyarnc bebei sembolik olarak tanfltrmflt bizlere.
yorlar. Bunu da verilere ve rakamlara boulmadan, ki- O gnn zerinden 12 yl geti. 12 ylda bir milyar ar-
flileri dnya sorunlaryla zdefllefltirerek yapmay he- tfl yaflanmfl. Dnya nfusu hzla artarken, kaynaklarn
defliyorlar. ncelikli sorduklar, nsanlar, dier lke- da hzla tkendiinden sz ediyoruz. Peki bu yeni do-
232 Sosyoloji-II
Okuma Paras
acak bebek, nasl bir dnyaya gelecek? Karflmzda na- KRESEL G
sl bir manzara var? Burcu Baran anlatyor: Dnya n- ngiliz insani yardm kuruluflu, 2050 ylna kadar kre-
fusunda ok hzl bir artfl var. 12 ylda bir milyar insan sel snmadan dolay 1 milyar kiflinin g edeceini ak-
diyoruz, bu ok ciddi bir say. BM, 2037 ylnda bu ra- lad. ngiliz insani yardm kuruluflu Christian Aid, ya-
kamn 9 bine ulaflacan sylyor. Yani 20 ylda 2 mil- ymlad raporda, 2050 ylna kadar en az 1 milyar in-
yar daha artacaz. Bu ne kadar hzl rediimizin de sann kresel snmann sonular yznden g edece-
bir gstergesi. Ayrca byle bir remenin iindeyken, i uyarsnda bulundu.
snrl kaynaklar olan dnyamzda gayet snrszmfl gi- Kresel snmann yol aaca atflmalar ve mevcut do-
bi de tketiyoruz. Durup, bunlar dflnmek zorunda- al felaketlerin bir sonucu olarak 2050 ylna kadar en
yz. Sadece kendimiz iin deil, tm dnya ve insanlar az 1 milyar insann evlerini terk etmesinin beklendiini
adna bunu yapmak gerek. Sz Aydemir alyor: Ku- belirten kurulufl, 21. yzylda hzla artan g dalgasna
rumsal flirketler ve lkeler baznda bakarsanz, ok b- dikkat ekerek, atflmalar, doal felaketlerle barajlar
yk alflmalara da rastlayamazsnz. nk kapitalist ve madenler gibi byk kalknma projeleri yznden
sistemin yrd dnyada birtakm karlar var. O evlerini terk eden insanlarn says flimdi bile flaflrtc
yzden bireyler olarak da harekete gememiz gereki- bir artfl eilimindedir aklamasn yapt.
yor. Bireylerin sorumluluklarn hatrlatmak, zerine Gelecekte ise iklim deiflikliklerinin bu artfl trmand-
dflndrmek ve birtakm talepler iin harekete geir- raca uyarsnda bulunan kurulufl, gl ve acil n-
mek istiyoruz. ncelikli grdkleri konu ise iklim de- lemler alnmas iin uluslararas toplumu acil eyleme
ifliklii. Bunu eitim ve silahszlanma takip ediyor. O ard.
yzden son sz olarak, Dnyaya kulak verin. Sivil ini- Kresel snma nedeniyle evlerini terk edenlerin says-
siyatifin gcn gstermemizin zaman geldi diyorlar. nn artmasnn 2050ye kadar bir g krizine dnfle-

cei uyarsnda da bulunan Christian Aid, byk kal-
Kaynak: http://www.cumhuriyet.com.tr/?hn=271128/, knma projelerine bal olarak yllk mevcut 15 milyon
(02.05.2012) ge karfl 645 milyon kiflinin g etmesinin beklendi-
ini, sel, kuraklk, alk gibi kresel snmaya bal ne-
denlerle 250 milyon insann, atflmalar ve insan hakla-
r ihlalleri yznden de 50 milyon kiflinin g edecei
tahmininde bulundu.
Hkmetler Aras Uzmanlar Grubunun iklim deiflikli-
ine iliflkin henz yaymlanmamfl verilerine de dayan-
drlan raporda, ngiliz yardm kuruluflu, 2080e kadar
1,1 milyon ila 3,2 milyon insann susuz, 200 milyon ila
600 milyon insann da a kalacana dikkat ekti. Ra-
porda, okyanus seviyesinin ykselmesinden de her yl
2 ila 7 milyon insann etkilendii belirtti.
kinci Dnya Savafl gmenlerine yardm iin kurulan
kuruluflun raporunda, evlerini terk etmek zorunda ka-
lacak bu insanlarn gnn yeni atflmalara yol aaca-
uyarsnda bulunuldu. Raporda, Birok baflka Dar-
furu olan bir dnya, en muhtemel kabus senaryolarn-
dan biri denildi ve gmenlerin Avrupadaki ve baflka
yerlerdeki zengin lkelere gitmeye alflacaklarnn alt
izildi.
Kaynak: http://www.haberturk.com/dunya/haber/23-
116-kuresel-goc/, (01.04.2012)
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. b Yantnz yanlfl ise Demografi konusunu ye- Sra Sizde 4
niden gzden geiriniz. Malthus, bilimsel nitelikteki abalarn nfus konusuna
2. d Yantnz yanlfl ise, Demografi konusunu ye- odaklanmas balamnda ve nfusa iliflkin sistemli -
niden gzden geiriniz. zmlemeler ve kuramlar gelifltirilmesi alannda nc
3. c Yantnz yanlfl ise Demografi konusunu ye- isim olmufltur. Hzl nfus artfl, bu artfln kontrol alt-
niden gzden geiriniz. na alnmasnn nemi ve modernleflme ya da sanayilefl-
4. b Yantnz yanlfl ise Demografi konusunu ye- menin doal olarak nfus sorununu zmeyeceine
niden gzden geiriniz. iliflkin grflleri nfus konusundaki temel katklardr.
5. a Yantnz yanlfl ise G Kuramlar konusunu
yeniden gzden geiriniz. Sra Sizde 5
6. d Yantnz yanlfl ise Gler a konusunu ye- Kreselleflme ile birlikte yeni iletiflim ve ulaflm tekno-
niden gzden geiriniz. lojilerinin sonucu olarak g kresel bir olguya dnfl-
7. a Yantnz yanlfl ise Gler a konusunu ye- mfltr. Klasik g ve gmen ifli tipi dnflme ura-
niden gzden geiriniz. mfl, gittike daha ok sreklilik ve yaygnlk kazanan
8. a Yantnz yanlfl ise Nfus ve Toplum-Demog- ve sz konusu iletiflim ve ulaflm teknolojileri sayesinde
rafi konusunu yeniden gzden geiriniz. kken lke ile gerek fiziki gerek dflnsel balarn
9. d Yantnz yanlfl ise Demografi Kuramlar ko- glendirerek yaflatan, ayn zamanda oklu meknlar-
nusunu yeniden gzden geiriniz. da ve oklu kimliklerde yaflayan bir g ve gmen ol-
10. a Yantnz yanlfl ise G Kuramlar konusunu gusu ortaya kmfltr. G a giderek karmaflklaflan
yeniden gzden geiriniz. ve yaygnlk kazanan bu hareketlilik durumunu ifade
etmektedir.
Sra Sizde 6
Sra Sizde Yant Anahtar Bu yaklaflm g ekonomik temelde ve ge zorlayan
Sra Sizde 1 ekonomik ya da yaflam koflullarna iliflkin zorlayc et-
Nfus, toplumsal yapnn nemli bir unsurudur. Top- kenlere ve hedef lkedeki daha iyi yaflam koflullar ba-
lumsal gerekliin tam olarak kavranabilmesi iin nfu- lamndaki ekici etkenlere dayal olarak aklar.
sa iliflkin verilerin bilinmesi, dourganlk, lm, g gi-
bi nfus dinamiklerine etki eden toplumsal deerlerin Sra Size 7
irdelenmesi ve nfus dinamiklerinin toplumsal yapda Krselleflmenin ulus devletler zerinde yaratt zayfla-
ortaya kard deiflmeler zmlenebilmelidir. tc etki, vatandafllk ve kimlik konularnda buna bal
olarak ortaya kan tekilefltirici anlayfllar, artan klt-
Sra Sizde 2 rel eflitliliin tehdit olarak alglanmas ve ekonomik
Demografinin temel konusu nfustur. Nfus bykl- krizler temel nedenler arasnda saylabilir.
, dourganlk, lm oranlar, nfus artfl, g gibi
boyutlarda nfus dinamiklerinin irdelenmesi ve gelece-
e dnk toplumsal nitelikte ngrler gelifltirilebilme-
si demografinin konularn oluflturur.
Sra Sizde 3
En temel demografik dinamikler; dourganlk, lm ve
gtr. Bir toplumun nfus yaps bu dinamiklerin zel-
liklerine gre flekillenir.
234 Sosyoloji-II
Yararlanlan Kaynaklar
Abadan, N. (1964). Bat Almanyadaki Trk flileri Doktora Tezi. Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler
ve Sorunlar. Ankara: Enstits letiflim Tasarm ve Ynetimi Anabilim Dal.
Baflbakanlk Devlet Planlama Teflkilat. duygu, A.; Sirkeci, . (1999). Cumhuriyet Dnemi Tr-
Abadan-Unat, N. (2002). Bitmeyen G: Konuk fli- kiyesinde G Hareketleri, Oya Baydar (Der.),
likten Ulus-tesi Yurttaflla. (1. Basm). stanbul: (1999), 75 Ylda Kylerden fiehirlere, stanbul:
stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar. Tarih Vakf Yaynlar.
Bayhan, V. (1996). Trkiyede Gler ve Anomik duygu, A. ve Kirifli, K. (Ed.) (2009). Land of Diver-
Kentleflme. Toplum ve G. II. Ulusal Sosyoloji se Migrations Challenges of Emigration and Im-
Kongresi. Sosyoloji Dernei. migration in Turkey. Istanbul: stanbul Bilgi Uni-
Benhabib, S. (2006). tekilerin Haklar: Yabanc- versity Press.
lar, Yerliler, Vatandafllar. (ev. B.Akklay). s- Faist, Thomas. (2000). The Volume and Dynamics of
tanbul: letiflim. International Migration and Transnational So-
Browne, K. (1998). An Introduction to Sociology. cial Spaces. Oxford: Oxford University Press.
Cambridge: Polity Press. Faist, Thomas. (2003). Uluslararas G ve Ulus aflr
Durugnl, E. (1996). Sosyal Deiflme, G ve Sos- Toplumsal Alanlar. (Birinci Basm), Ankara: Ba-
yal Hareketler. II. Ulusal Sosyoloji Kongresi: Top- lam Yaynclk.
lum ve G. Ankara: Sosyoloji Dernei Yayn No.5. Haralambos, M.; Holborn, M. (1995). Sociology: The-
Durugnl, E. (2010). Kreselleflme ve Toplum. (Sos- mes and Perspectives. Collins Educational.
yolojiye Girifl, Ed. . Sezal), 588-615. Jandt, F. E. (2010). An Introduction to Intercultural
Castles, S. (2009). Understanding Global Migration: A Communication: Identities in A Global Com-
Social Transformation Perspective. Seminar for munity. California: Sage Publications.
UNDP Human Development Report 2009, Staff Joshi, S. C. (1999). Sociology of Migration and Kins-
Seminar, New York, November 2008. hip. New Delhi: Anmol Publications.
Castles, S. ve Miller, M.J. (2008). Gler a: Modern Kagitcibasi, C. (2010). Changing Life Styles Chan-
Dnyada Uluslar aras G Hareketleri. (1.Bas- ging Competencies: Turkish Migrant Youth in Eu-
k). (ev. B.Uur Bal; .Akbulut). stanbul: Bilgi ni- rope. Historical Social Research, (35) 2, 151-168.
versitesi Yaynlar. Karacasulu, N. (2007). Avrupa Entegrasyon Kuramlar
Giddens, A. (2008). Sosyoloji. Yay. Haz. C. Gzel, stan- ve Sosyal nflaac Yaklaflm. Uluslararas Hukuk
bul: Krmz Yaynlar. ve Politika, 3 (9), 82-100.
Doyuran, B. (1990). nyarglar Yabanc Dflmanl Kartal, B. (2004). Dfl G Srecinde Trk Kadnlarn
ve Yurtdflndaki Trk fli Aileleri, Kurgu,(7), Durumu: Almanyadaki Trk Kadn Gmenler. Ka-
57-69. dn alflmalarnda Disiplinler aras Buluflma
Ertem B. (2009). Trkiye-ABD liflkilerinde Truman Dok- Birinci Cilt. Sempozyum Bildiri Metinleri, stanbul
trini ve Marshall Plan, Balkesir niversitesi Sos- Yedi Tepe niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi.
yal Bilimler Enstits Dergisi, 12 (21), 377-397. Kartal, B. (Ed.), (2006). Bat Avrupada Trk Dfl G
Gibney, M. J. ve Hansen, R. (Ed.) (2005). Immigration Srecinin Gncel Boyutlar. Anadolu niversitesi
and Asylum: From 1900 to the Present. Califor- Yurtdflnda Yaflayan Trk Vatandafllarnn Sorunla-
nia: ABC-CLIO Inc. rn Arafltrma Merkezi Yayn.
Gold, S. J. (2005). Migrant Networks: A Summary and Karul, O. (1990). Deiflen Avrupa ve Gmen Trk-
Critics of Relational Approaches to Internationall ler Gurbetiler. stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
Migration. The Blackwell Companion to Social Kaya A. ve Kentel, F. (2005). Euro -Trkler Trkiye ile
Inequalities (Ed. M. Romero; E. Margolis). Malden: Avrupa Birlii Arasnda Kpr m, Engel mi?
Wiley-Blackwell, 257-285. Birinci Basm. stanbul: Bilgi niversitesi Yaynlar.
Gktuna Yaylac, F. (2012). Belikada Yaflayan Trk- Kaya A. ve Kentel, F. (2008). Belika Trkleri Trki-
lerin Yrecilik Anlayfllar ve Toplumsal leti- ye ile Avrupa Birlii Arasnda Kpr m, Engel
flim Sreleri: Belikadaki Emirdallar ve Po- mi? ev: S. Gke. Birinci Basm. stanbul: Bilgi
soflulara liflkin Bir Arafltrma. Yaymlanmamfl niversitesi Yaynlar.
Kelefl, R. (1976). Blgesel Geliflme ve Gmen flgc. Vassaf, G. (2002). Daha Sesimizi Duyurmadk-Al-
G ve Geliflme (Abadan-Unat, N., R. Kelefl, R. Pen- manyada Trk fli ocuklar. (kinci Basm), s-
ninx, H. Van Resselaar, L. Van Velzen, L. Yenisey, tanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar.
Ankara: Ajans-Trk Pres, 149-172. Vertovec, S. (2007). Super-diversity and its implications.
Kendall, D. (2012). Sociology in Our Times. Wads- Ethnic and Racial Studies, 29(6), 1024-54.
worth Cengage Learning Yldrm, A. (2004). Kentleflme ve Kentleflme Sre-
Kornblum, W. (2008). Sociology in A Changing cinde Gn Su Olgusu zerindeki Etkileri.
World. Thomson Wadsworth. Yaynlanmamfl Yksek Lisans Tezi. Ankara niver-
Macionis, J.J. (2001). Sociology. New Jersey: Prentice sitesi Sosyal Bilimler Enstits Kamu Ynetimi ve
Hall. Siyaset Bilimi (Kent ve evre Bilimleri) Anabilim
Macionis, J.J.; Plummer (2008). Sociology: A Global In- Dal.
troduction. Pearson Prentice Hall. Ylmaz Elmas, F. (2008). ABde Artan Yabanc Dfl-
Manning, P. (2005). Migration in World History. New manl: Gnah Keisi Gmenler - Ya sel Fak-
York: Routledge. trler? (http://www.usakgundem.com/,
Mano, A. (2004). Belikada Trklerin 40 yl (1964- (03.06.2012).
2004): Sorunlar, Geliflmeler, Deiflmeler, Ylmaz Elmas, F. (2010). Ekonomik Krizin
(http://www.flwi.ugent.be/cie/IRFAM/aman- Gmenler zerindeki Etkileri: AB rnei.
co8.htm), (01.09.2008). http://www.usakgundem.com/makale/66/ekonomi
Mano, A. (2008). Avrupal Trklerin Gz ile Avrupal k-krizin-gmenler-zerindeki-etkileri-ab-
Trkler. 1. Uluslararas Avrupal Trkler Kon- rnei.html, (03.06.2012).
gresi: Eitim ve kltr. (Ed. Aydoan, ; Yaylac, Yksel, H. (2006). Osmanlda Modern Anlamda Yaplan
A. F), Cilt 2, Kayseri: Erciyes niversitesi Yaynlar, lk Nfus Saymna Gre Divriinin Demografik
463-469. Yaps. Nfusbilim Dergisi\Turkish Journal of
Mc Massey, D. S.; Arango, J; Hugo, G.; Kouaouci, A.; Population Studies, 2006-07, (28-29), 73-89.
Pellegrino, A.;Taylor, J. E. (1993). Theories of Inter-
national Migration: A Review and Appraisal. Popu-
http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/print-
lation and Development Review,19 (3), 431-466.
news.aspx?DocID=6077710:15/05/2012).
Falls, J.A. (2007). Population Bulletin, 62 (1), Popula-
http://www.bbc.co.uk/turkce/izlenim-
tion Reference Bureau.
/2010/10/101021_fooc_germany_cem_sey.shtml/,
Niflanyan, S. (2007). Szlerin Soyaac: adafl Trk-
(21.06.2012).
enin Etimoloji Szl. 3. Basm. stanbul: Adam
http://www.haberturk.com/dunya/haber/734922-en-
Yaynlar.
cok-ses-getiren-saldiriyi-duzenledim, (01.07.2012).
Ogan, C. (2001). Communication and Identity in Di-
aspora: Turkish Migrants in Amsterdam and
their Use of Media. Boston: Lexington Books.
zkalp, E. (1989). Sosyolojiye Girifl. Eskiflehir: Ana-
dolu niversitesi.
Parekh, B. (2002). okkltrll Yeniden Dfln-
mek: Kltrel eflitlilik ve Siyasi Teori. ev.
B.Tanrseven. Ankara: Poenix.
Poston,D.,L.; Bouvier, L.F. (2010). Population and So-
ciety: An Introduction to Demography. Cam-
bridge University Press.
Surez-Orozco, M.M.; Surez-Orozco C.; Qin-Hilliard,
D. (2001). Interdisciplinary Perspectives on the
New Immigration. New York: Taylor & Francis.
Thio, A. (2007). Society Myths and Realities: An In-
troduction to Sociology. Boston: Pearson
Tischler, H. (2007). Introduction to Sociology. Ninth
Edition. California: Thomson Wadsworth.

Nufus AOF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nufus AOF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

7

r, evlenip evlenmedikleri, kimlerle evlendikleri, boflanma nedenleri ve oranlar,

SIRA SZDE Nfusa iliflkin bilgilerin

Tablo 7.1 Yl Nfus Yl Nfus

SIRA SZDE Demografinin temel

Doum Oran = Doumlar / Toplam Nfus x 1000

Belirtildii zere doum oranlarnn farkllaflmasnda toplumsal zelliklerin ve

bebek lm oranlar yetersiz salk koflullarna, yetersiz beslenme biimlerine ve ai-

Nfus Artfl ve Deiflimi

gulamaktadr. Tek ocuklu aileler eflitli maddi imknlarla dllendirilmekte, ok

SIRA SZDE Demografik SIRA

Malthusun Nfus Kuram

nfusun sonsuz artfln kaldramayacaktr (Macionis ve Plummer, 2008: 778). G-

Demografik Geifl Kuram

Teknolojik - Endstri ncesi Erken Endstri Ge Endstri Endstri Sonras

fiekil 7.2de grld zere demografik geifl kuramnn ngrd aflama-

SIRA SZDE Malthusun kuramnn

gstermifl, 1989da Berlin Duvarnn yklmasnn ardndan bu kez Dou Avrupa

SIRA SZDE G a olgusunun temel varsaym nedir?

Petersen (1958) ise ok bilinen snflandrmasnda genel anlamda gn drt

Gmenlerin anavatanlar ile srdrdkleri gl balarn bir yansmas olarak

Smrgeci g modeli: Fransa ve ngilterede olduu gibi eski smrgeler-

Tarihselci-yapsalc yaklaflm Marxist politik ekonomi ve dnya sistemi ku-

nan deerlerini benimsemek olarak tanmlanmaktadr (Abadan-Unat, 2002: 66). Bu

SIRA SZDE tme ve ekme yaklaflm

sektrlerde istihdamna yol amfltr. Trkiye asndan anomik kentleflmeden sz

Trk Dfl G Sreci

Toplumsal etkenler: (ekici Etkenler)

Gnmzde Yurt Dflndaki Trkler

Mill ve din bayramlarn kutlanmas, evlilik ve ocuk yetifltirme detleri, ailede-

Son dnemlerde Avrupada gmenlere ynelik rk tutumlarda artfl olduu

Avrupada Trklerin de deneyimledii yabanc dflmanl ve rk yaklaflmlarn

YED MLYARINCI OCUK, MESAJIN VAR!

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

You might also like