Hafta_1

INM 305
Zemin Mekanii
Zeminlerin Oluumu

Yrd.Do.Dr. nan KESKN

inankeskin@karabuk.edu.tr, inankeskin@gmail.com
ZEMN MEKAN

Haftalk Konular
Hafta 1: Zeminlerin Oluumu
Hafta 2: Zeminlerin Fiziksel ve Endeks zelliklerinin Tanmlanmas ve Problem zmleri
Hafta 3: Zeminlerin Fiziksel ve Plastisite zelliklerine Ynelik Deneyler
Hafta 4: Zeminlerde Tane Dalm ve Analizi
Hafta 5: Zeminlerin Snflandrlmas
Hafta 6: Zemin Snflama Sitemleri Uygulamalar ve Karlatrmalar
Hafta 7: Zeminlerde Su
Hafta 8: Zeminlerde Gerilmeler ve Dal
Hafta 9: Gerilme Altnda Zemin Davran
Hafta 10: Zeminlerin Kompaksiyonu
Hafta 11: Standart Proktor Deneyi ve Modifiye Proktor Deneylerinin Uygulamas
Hafta 12: Skma ve Konsolidasyon Teorisi
Hafta 13: Konsolidasyon Deneyi
Hafta 14: Kark Problem zmleri
Hafta 15: Final Snav
ZEMN MEKAN
nerilen ve Yararlanlan Kaynaklar
ZEMN MEKAN
Zemin mekanii, fizik ve mekanie dayal olarak zeminlerin, zellikle gerilme ve
deformasyon zelliklerini inceler.

Mhendislik yaplarnn teknik ve ekonomik olarak yaplabilirliinin belirlenmesi iin

zerinde ina edilecei zeminler hakknda yantlandrlmas gereken sorular zemin
mekaniinin domasna ve gelimesine neden olmutur.

Zemin ile zemin ierisinde temeli olan tayc sistem birbirleriyle karlkl etkileim
ierisindedir. Zeminin mukavemet zellikleri inaatn dinamik hareketlerini etkilerken
inaatn davran da zeminin dinamik hareketlerini etkilemektedir ki buna zemin yap
etkileimi denir.
ZEMN MEKAN UYGULAMA ALANLARI
naat mhendislii uygulamalarnda her projede zeminlerle ilgili baz problemler
kamza kmaktadr. Bu problemleri aadaki gibi gruplandrabiliriz.
1. Temeller ile ilgili problemler:
Btn mhendislik yaplar (binalar, kprler, karayollar, barajlar, vb.) zemin veya kaya
tabakalar zerine oturtulmaktadr. Yap temellerinin zemin tabakalar stne veya iine
oturtulmas durumunda, yapdan aktarlacak ykler altnda arazideki zeminlerin davrannn
tasarm aamasnda gz nne alnmas gerekmektedir. Uygulanan ykler altnda zeminin
mukavemetinin almas durumda gme meydana gelmesi ve st yapnn gvenliinin toptan
tehlikeye girmesi sz konusu olmaktadr. Temel altndaki zemin tabakalarnn mukavemeti
almasa bile, skmalardan dolay ortaya kan oturmalar yap zerinde ok zararl etkiler
yapabilmektedir.
ZEMN PROBLEMLER
2. Zeminlerin inaat malzemesi olarak kullanlmas:
lk alardan beri insanlar binalarn, ulam sistemlerinin ve su toplama ve depolama
yaplarnn inasnda zeminleri inaat malzemesi olarak kullanmlardr. Bugn iin de
karayollar ve havaalanlar kaplamalar altnda, su seddeleri ve toprak barajlar
inasnda, vb. birok inaat mhendislii projesinde zeminler dorudan inaat
malzemesi olarak yaygn kullanm alan bulmaktadr. Zeminlerin inaat malzemesi
olarak kullanlmasnda, yapnn amacna uygun malzemenin seilmesi, zeminin
usulne uygun olarak yerletirilmesi ve sktrlmas gibi hususlara dikkat etmek
gerekmektedir.
ZEMN PROBLEMLER
3. Kazlar ve evler:
Zemin yzeyinin eik olmas durumunda, ev as ve yksekliine bal olarak, zemin
ktlelerinin yer ekimi kuvvetleri etkisi altnda kayma tehlikesi mevcuttur. Tabii evlerde, kaz
kenarlarnda ve dolgu evlerinde kaymalar meydana gelmesinin nlenmesi inaat
mhendisliinin en karmak ve zor problemlerinden birini oluturmaktadr. Kaz ve dolgularda
gvenli ev asnn ve yksekliinin seilebilmesi ve tabii evlerin kaymaya kar gvenlik
katsaylarnn belirlenebilmesi iin zeminlerin ksa ve uzun sreli kayma mukavemetlerinin ve
muhtemel kayma yzeyinin belirlenmesi gerekli olmaktadr
ZEMN PROBLEMLER
4. stinat Yaplar:
Kaz ve dolgu evlerinin uzun sre dey olarak tutulabilmesi iin zemin ktlesinin nne bir
istinat yaps yerletirilmesi gerekli olmaktadr. Ayrca baz durumlarda tabii evlerin nnde ve
liman yaplarnda da istinat yaplar kullanlmaktadr. Yaygn olarak kullanlan istinat yaplar
arasnda istinat duvarlar (kagir veya betonarme), palplanlar, yerinde dkme kazklar ve
bentonit-hendek duvarlar gibi yaplar saylabilir. Bu yaplarn tasarm iin yap arkasndaki
zemin ktlesinden gelecek basnlarn ve kaz taban seviyesi altndaki zeminlerin mukavemet
ve skabilirlik zelliklerinin belirlenmesi gerekmektedir. stinat yapsnn gvenlii (ve
dolaysyla arkasndaki zemin ktlesi ile zerinde yer alan yaplarn gvenlii) zemin
zelliklerinin salkl olarak belirlenmesi durumunda salanabilmektedir
ZEMN PROBLEMLER
5. Yeralt Yaplar:
Zemin tabakalar iine gml yaplarn tasarm ve inaas iin arazideki zeminlerin
zelliklerinin ve davran biimlerinin belirlenmesi gerekmektedir. Zeminler iinde alan
tnellerin durayll ve tnel kaplamasna gelecek toprak basnlarnn hesab, zemin iine
gml su borular ve depolar gibi yaplara ve bodrum duvarlarna gelecek basnlarn hesab,
zeminlerle ilgili inaat mhendislii problemlerinden bir ksmn oluturmaktadr. Yeralt
yaplarnn tasarm hesaplar yannda inaat ynteminin seilmesi ve inaatn yrtlmesi
srasnda da zeminle ilgili zelliklerin dikkate alnmas gerekmektedir.
ZEMN MEKAN PROBLEMLERNN ANALZ
Zeminlerle ilgili problemler analiz yntemleri asndan grupta incelenmektedir.
1. Stabilite problemleri; Bu tr problemlerde zeminin ani
ve toptan gme olasl ve bunun zemin ktleleri
ve/veya zerlerinde yer alan yaplarn gvenlii
zerindeki etkisi analiz edilir. Bu gruba giren
problemler arasnda temellerin tama gc hesab,
ev ve istinat duvarlarnn analizleri saylabilir.

2. Elastik ve Plastik ekil Deitirme Problemleri; Zemin

zerine yk uyguland zaman elastik (geri gelen) ve
plastik (kalc) ekil deitirmeler oluur. Zeminlerin
gerilme ekil deitirme ve gerilme oturma
zaman davranlarnn belirlenmesi ve uygulanacak
ykler altnda meydana gelmesi olas ekil
deitirmeleri analiz edilir.

3. Zemin ierisinde Su Hareketi ile lgili Problemler;

Zeminler ierisinde oluan su basnlar ve su akm
stabilite ve hacimsel ekil deitirme problemlerine
byk oranda etki etmektedir. Bu gibi problemlerin
analizinde ve zmnde zemin mekanii kurmalar
kullanlmaktadr.
ZEMN MEKAN BAZI SORULARA CEVAP BULABLR
1. Zemin etd iin ka sondaj kuyusu gereklidir ve kuyular hangi derinlikte olmaldr?
2. Zeminin tama gc nedir?
3. Bir yap yada dolgu yknn neden olduu gerilme zeminde belirtilen derinlikte ne
olacaktr?
4. Mhendislik yaps nedeniyle zeminde oturma olacak m? Ne kadar srede
tamamlanacaktr?
5. Sz konusu zemin karayolu yada demiryolu dolgusu iin uygun mudur?
6. Zemin dolguda dorudan kullanlabilir mi? Kullanlamaz ise istenmeyen zelliklerin
dzeltilmesi iin karm yapmak gerekir mi?
7. Yeralt suyundaki dzensiz deiimler zemini nasl etkiler?
8. Zemin ktlesi ierisinde suyun hareket hz nedir?
9. Kaz evi nasl olmaldr?
10. Yaplan kaz gvenli mi?
11. Saha yeralt suyunu kirletmeden atk alan olarak kullanlr m?
12. Alan radyasyon reten santrallere kar gvenli mi? Sznt meydana gelmemesi iin oturma
kontrol edilebilir mi?
13. Deprem bir felakete neden olabilir mi?
14. Deprem sonrasnda zemin de svlama gzlenir mi?
15. .
16. .
17. .
18. ...gibi bir ok mhendislik problemine verilecek cevaplar zemin mekanii bilgisi ile
yantlanabilir
ZEMNLERN OLUUMU
Zemin; kayalarn fiziksel paralanmas (mekanik ayrma) ve kimyasal ayrmas ile
oluur. Ve kayalarn ayrmas sonucu oluan kat taneler ile bunlar arasndaki su
ve/veya hava dolu boluklardan meydana gelen, iinde organik maddeler ierebilen
doal malzeme olarak tanmlanabilir.

Tane

Hava
Su

Zemin bozunmann son rndr.

ZEMNLERN OLUUMU
Ayrma, yerkabuunu oluturan kayalarda yzey ya da yzeye yakn kesimlerde
yerdeitirmeye uramadan, mekanik ve kimyasal srelerle meydana gelen nitelik
deiimleri olarak tanmlanr.
Ayrma, fiziksel-mekanik (paralanma/ufalanma) ve kimyasal (bozuma /znme)
sreler olmak zere iki kategoride gerekleir.
Bu iki ayrma sreci ounlukla birlikte etkir veya birbirine ortam hazrlar. Hava
bileiminde yer alan gazlar, su, scaklk, canl ve organik maddeler ayrma srecinin
balca etkenleridir.
ZEMNLERN OLUUMU
Fiziksel Bozunma:

Ana kayann kimyasal komposizyonunda herhangi bir deiim olmadan para

boyutundaki ufalanma

Fiziksel bozunmann ajanlar;

Gerilim boalm (unloading)

Erozyon
Donma-znme
Organizmalar
ZEMNLERN OLUUMU
Kimyasal Bozunma:
Kimyasal ayrma kayalarn ve minerallerin, ana malzemenin bozunmas ile kimyasal adan
deitii sreleri kapsar. Mekanik ayrmann tersine kimyasal ayrma, ayran malzemelerin
bileimini deitirir.

Kimyasal bozunmann ajanlar

Hidrasyon
Hidroliz
Oksidasyon
Karbonatlama
znme

Kimyasal ayrma scakln yksek ve yan bol olduu yerlerde en

ok, ister scak isterse souk olsun kurak ortamlardan azdr. Ayrca
yzey alan kimyasal ayrmay etkileyen dier bir faktrdr.
ZEMNLERN OLUUMLARINA GRE SINIFLANMASI

Oluma Biimine Gre Zeminler

Rezidel
Tanm
(Yerinde Olumu)

Kalnt (Residual)zemin

Bozunmann gelitii yerde

kalan (ana kayann hemen
zerindeki) toprak zemin
Orjinal lokasyonunda;
Ana kayadan bir ok
bileen ierir;
Tanecikler kelidir
Tane boyu dalm
heterojendir.
ZEMNLERN OLUUMLARINA GRE SINIFLANMASI
Tanm zemin; Olutuu ortamdan tanarak farkl bir depolanma alannda biriken
toprak zemin.

Su, rzgar gibi tayc ajanlarla tanan toprak zemin taneleri boylarna gre
depolanr.
Silt, kil, kum gibi farkl seviyelerin gzlendii katmanl (ardalanmal) bir yap
sunarlar.
Tanma ve depolanma sreleri bal olarak tanm zeminler alt grupta
toplanrlar.
1. Buzul toprak zeminleri (Glacial soils): Buzul tayc ajanlar ile
tanan tanelerin depolanmas ile oluan zemin
2. Alvyonlar (Alluvial soils): Nehir ierisinde ak halindeki suyun
tad ve nehir boyunca depolanmann gelitii zeminler
3. Glsel zeminler (Lacustrine soils): Sakin gllerde depolanarak
oluan zeminler
4. Denizel zeminler (Marine soils): Denizlerde depolanarak oluan
zeminler
5. Rzgar zeminleri (Aeolian soils): Rzgar ile tanarak depolanan
zeminler
6. Kolvyal zeminler (Colluvial soils): Tanelerin olutuu yerde
yerekimi etkisi ile tand ve depoland zeminler
ZEMN TANELERNN GRECEL BYKLK KARILATIRMASI
ZEMN TANELERNN GRECEL BYKLK KARILATIRMASI
KL MNERALLER
Killer, tane boyutlar 2 mikron (0,002 mm) veya daha kk olan, hidratl alminyum
veya magnezyum silikatlardan oluan ikincil minerallerdir.
KL MNERALLER
Kilin tr; zeminin geirimliliine, ime-bzlme davranna, skabilirlik ve kayma
direnci gibi nemli zelliklerini dorudan etkilemektedir.

Yaygn kil mineral tiplerinin kimyasal oluumu (Mitchell, 1993).

KL MNERALLER

Kil minerallerinin karlatrmal zelikleri (Mitchell, 1993).

KL MNERALLER
ien killer, bol miktarda silikat mineralleri ieren, bazik ultra bazik volkanik kayalarn,
metamorfik kayalarn, kumta ve eyllerin atmosfer etkilerine maruz kalmas,
oksidasyonredksiyon, hidrasyon-dehidrasyon, iyon deiimi, tanma vb. jeolojik sreler
sonucunda meydana gelmektedir
Kil mineralleri, genellikle yzeylerinde negatif ve u ksmlarnda ise pozitif elektrik yklerine
sahip tabakal partikllerdir.

Kil yzeyi ve adsorbe edilen su mekanizmas (Mitchell, 1993).

ZEMN ZELLKLER
YERALTI ARATIRMALARI
Bir yapnn projelendirilmesinden nce yapnn zerinde yer alaca oluumlarn zelliklerinin
bilinmesi gerekecektir. Bu nedenle iyi planlanm bir temel aratrmas, sz konusu yapnn
teknik ve ekonomik yaplabilirlii koullarn belirlenir. Bir zemin mhendisi, sondaj kuyularnn
miktar ve derinliini, aratrma trn, arazide hangi deneylerin yaplacan, rnek tipini, rnek
alma miktarn ve laboratuvar deneylerinin ieriini proje mhendisi ile birlikte belirlemeli ve
aratrmalara balamaldr.

Aratrma programnda gz nnde bulundurulacak temel e, zemin zelliklerinin inaas

tasarlanacak yapnn oluturaca ek gerilmeleri karlayacak derinlie kadar irdelenmesidir.

Bir aratrma program

1. Sondaj kuyularn yada aratrma ukurlarn
2. rnek almay
3. Yerinde yada laboratuvar deneylerini ieririr

Sondaj kuyularnda derinlik; tasarlanan yapdan gelen ek gerilmenin zemindeki efektif

gerilmenin % 10na karlk geldii derinlik olarak nerilmektedir. Yaygn bir kural olarak kaz iin
seilecek sondaj kuyusu derinlii kaz derinliinin 1.5 kat olmas nerilir. Aratrma derinliinin
saptanmasnda baka bir kural kat adetine gre yaplmaktadr.
, ; = , +
, ; = , +
S: kat adeti, Df tasarlanan yada tahmin edilen temel derinlii
ZEMNLERDEN NUMUNE ALINMASI
Zemin Numuneleri
Zeminlerin deiik zelliklerini (Dane yaps, derecelenme, tabakalanma, geirimlilik,
ime, kme, skma, svlama vb.) zelliklerinin belirlenmesi amac ile yaplacak
laboratuar deneylerinde kullanlmak zere, yeterli miktarda numune alnr. Bu nedenle
alnan zemin zelliklerinin kitleyi iyi temsil etmesi asl amatr.

Zemin Numuneleri

rselenmememi rselenmi

Zeminin yerindeki yap, doku ve zelliklerinin

Yapsnn doal durumu
tmn bnyesinde bulunduran zemin
bozulmu zemin numuneleridir.
numunesidir.

Yeralt suyu, zeminin kazlabilme zellii ve ekonomik gce bal olarak ekilde
numune alnr:
1. Elle numune alma
2. El burgusu ile numune alma
3. Sondajlarla numune alma
ZEMNLERDEN RNEK NUMUNE ALINMASI
rselenmemi numunelerde rselenmeye ve yorulmaya kar baz nlemler alnarak
korunmu numunelerdir. Ancak gerek koruma aada belirtilen nedenlerden dolay
tam olarak yaplamamaktadr.

1. rnek alc kenarlarndaki srtnme, rnei sktrmaktadr. Delici ap

kltlerek bu etki azaltlabilir.
2. Alan zeminde evre basnc etkisinin kalkmas, numunenin alnd sondaj
ukurunda hacim genlemesine neden olmaktadr.
3. rnek alma tpnn zemine girii, hacimsel deimeye neden olur. Zemin iinde
akl bulunmas olayn etkisini artrmaktadr.
4. Zemin ierisindeki hidrostatik basncn kalkmas, rnekte gaz kreciklerinin
olumasna. neden olmaktadr.
5. Kullanlan yntem ve yeralt su seviyesine bal olarak, su kapsam farkl olur.
6. Numune rnei, tama srecinde rselenebilir.
7. Delme ilemini yapan ekibin teknik deneyimi rselenmeyi etkiler.
8. alma koullar hem alanlar hem de rnekleri fiziksel olarak etkiler.
ZEMNLERDEN RNEK NUMUNE ALINMASI
Zemin numunelerinin alnmas, tanma ve deney anna kadar geen srede olabilecek
olumsuzluklar nlemek iin uyulmas gereken baz kurallar aadaki gibidir.

1. Numune alnacak yer, yap alan ierisinde amaca gre seilmi belirli noktalar olmaldr.
2. Arazi zerinde, daha nceden yk altnda kalan, ar i makineleri ya da tatlarn uzun sre
kullandklar izlere rastlayan noktalardan numune alnmamaldr.
3. Arazi zerinde ulalmas g, alma riski yksek noktalar numune alma noktas olarak
seilmemelidir (Derin uurum, derinlii belli olmayan su kenarlar, yksek gerilim hatlarna
yakn noktalar vb.).
4. almay engelleyici derecede ok iddetli yal havalarda numune alnmamal, zorunluluk
varsa nlem alnmaldr.
5. ok souk ve ok scak havalarda (Su kayb, donma vb. olumsuzluklar) numune
alnmamaldr.
6. Akarsu kenarlar, dalga riski bulunan s sularn kylarnda numune alma noktas
seilmemelidir.
7. zellikle yapya elverili olmayan bitkisel toprak tabakas derinlii iinde kalan derinliklerden
numune alnmamaldr.
8. Faylar, kesme yzeyleri, yeni olumu zemin ayrlma hatlar numune alma noktas olarak
seilmez.
9. Numune almada kullanlan alet ve makinelerin salkl alp almadklar ya da
standardna uygunluu kontrol edilmelidir.
10. Numune almnda alacak ekip ve elemanlar deneyimli ve yeterli teknik bilgiye sahip
olmaldrlar.
ZEMNLERDEN RNEK NUMUNE ALMA ARA ve YNTEMLER
ZEMNLERDEN RNEK NUMUNE ALMA ARA ve YNTEMLER
rselenmi Numune Alm 1. Kazma ve krein rahatlkla
kullanlabilecei boyutlarda, derinlii
apnn en az iki kat olan ukur alr.
2. ukurdan karlan numune branda
zerine dzgn bir yn eklinde
dklerek drt eit paraya blnr.
3. Karlkl ynlardan 2 ve 4 no lu
ksmlar atlp, 1 ve 3 no lu ksmlardan
yeni bir yn oluturulur. Bu yn
tekrar drt eit paraya blnr.
4. Ayn ilem numunenin kullanlaca
deney iin gerekli numune miktarn
elde edinceye kadar tekrarlanr.
ZEMNLERDEN RNEK NUMUNE ALINMA ARA ve YNTEMLER
rselenmemi Numune Alm
1. Elle rselenmemi numunelerin alnmas

Zemin yzeyi dzeltilir ve numunelerin boyu Numune etrafnda hendek alr.

iaretlenir.

Kolayca rselenebilecek numuneler ana tabakadan

Numune kesilerek ana tabakadan ayrlr.
ayrlmadan nce sanda konulur.
ZEMNLERDEN RNEK NUMUNE ALINMA ARA ve YNTEMLER
rselenmemi Numune Alm
2. ukur Cidarndan Numune Alma

Duvar yzeyi dzeltilir ve numune lleri Numunenin etraf ve arkada kalan ksm zenle kazlr
iaretlenir. ve numune kabaca biimlendirilir.

Su ieriinin korunmas gereken numunelerde, zel

Numune kesilerek yerinden karlr. izole ilemi yaplmas gerekir
ZEMNLERDEN RNEK NUMUNE ALINMA ARA ve YNTEMLER
rselenmemi Numune Alm
3. Silindirik Numunelerin Alnmas
Bu tip numuneler genellikle ukur tabanndan alnr. Uygulamada numune alt az
keskinletirilmi madeni bir kap ierisine alnr. Numune eklinin silindir yada prizma olmasnda
zeminin dane bykl dikkate alnr. Dane bykl fazla olan zeminlerde prizma
kullanlmamaldr.

Kesici kalbn zemine girmesi salanr. Kalp evresi kesici u aa kncaya kadar boaltlr.

Numune kesilerek yerinden karlr.