T.C.

MLL ETM BAKANLII

PLASTK TEKNOLOJS

MAKNE ENJEKSYON KALIPILII-3

Ankara, 2013
 Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve
retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
 NDEKLER

AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. PLASTK ENJEKSYON KALIBININ TC PM DELKLER VE SOUTMA
KANALLARINI LEMEK .................................................................................................... 3
1.1. Enjeksiyon Kalp tici Pim Deliklerinin lenmesi ....................................................... 3
1.1.1. tici Pim Deliklerinin Markalanmas ve Delinmesi ............................................... 4
1.2. Enjeksiyon Kalplarnda Soutma Kanallar ................................................................. 7
1.2.1.Kalplarn Soutulmas ........................................................................................... 7
1.2.2.Soutma Kanallarnn lenmesi ............................................................................. 9
1.3. Hava Tahliye Kanallar ............................................................................................... 10
1.4. Enjeksiyon Kalp Boluklarnn Parlatlmas .............................................................. 11
1.4.1. Kalp Boluklarnn Parlatlmasnn Gerei ......................................................... 12
1.4.2. Parlatma Ara Gereleri ...................................................................................... 15
1.4.3. Kalp Boluklarnn Parlatlmas.......................................................................... 23
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 24
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 34
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 37
2. PLASTK ENJEKSYON KALIPLARININ MONTAJINI YAPMAK ............................ 37
2.1. Enjeksiyon Kalplarnn Montaj ................................................................................. 37
2.1.1. lk Montajda lem Basamaklar .......................................................................... 37
2.1.2. Bakm Sonras Montaj ......................................................................................... 38
2.2. Plastik Enjeksiyon Makineleri .................................................................................... 40
2.2.1. Enjeksiyon Ynteminin Avantajlar .................................................................... 40
2.2.2. Enjeksiyon Ynteminin Dezavantajlari ............................................................... 41
2.2.3. Enjeksiyon Makinelerininniteleri ..................................................................... 42
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 51
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 55
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 57
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 58
KAYNAKA ......................................................................................................................... 59

i
 AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
ALAN Plastik Teknolojisi
DAL/MESLEK Plastik Kalpl
MODLN ADI Makine Enjeksiyon Kalpl-3
Plastik malzeme, plastik kalp ve plastik makine bilgilerini
MODLN TANIMI
kullanarak plastik enjeksiyon kalplarnn retimini yapma
ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld bir renme
materyalidir.
SRE 40/32
Plastik Teknolojisi alan ortak modllerini, El
N KOUL
Enjeksiyon Kalpl modln ve Makine Enjeksiyon
Kalpl-1, 2 modllerini alm olmak
YETERLK Plastik enjeksiyon kalplarn retmek
Genel Ama
Gerekli ortam salandnda plastik enjeksiyon kalplarnn
retimini, istenen rn zelliklerine uygun olarak
yapabileceksiniz.
MODLN AMACI
Amalar
1. Plastik enjeksiyon kalplarnn itici pim deliklerini ve
soutma kanallarn ileyebileceksiniz.
2. Plastik enjeksiyon kalplarnn montajn retime
uygun bir ekilde yapabileceksiniz.
Ortam: Bilgisayar laboratuvar
ETM RETM
Donanm: Plotter, izim kd, tesviyecilik ara gereleri,
ORTAMLARI VE
markalama gereleri, talal retim makineleri, balama
DONANIMLARI
ara gereleri
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
LME VE retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli
DEERLENDRME test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

ii
 GR

GR
Sevgili renci,

Plastik makinelerinde, plastik rnlerin istenen kalite ve standartlarda elde

edilebilmesinde, sadece kullanlan makine deil plastik kalb da byk etkiye sahiptir.
Kullanlan plastik kalbnda bulunan tm hatalar rne aynen yansmaktadr. stenilen
zellikte rnlerin oluturulabilmesi iin kalp imalatnda belli bir ilem sras takip
edilmelidir.

Makine Enjeksiyon Kalpl-3 modl, sizlere bu yndeki becerileri kazandrmak

zere hazrlanm bir modldr. Bu modlle bir plastik enjeksiyon kalbnn itici pim
deliklerini ve soutma kanallarn oluturabileceksiniz. Plastik enjeksiyon kalbnn
montajn yapp retime hazr hle getirebileceksiniz.

Bu modlde hedeflenen yeterlikleri edinmeniz durumunda, plastik teknolojisi alannda

daha nitelikli elemanlar olarak yetieceinize inanyor ve sizlere baarlar diliyoruz.

1
2
 RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA

Gerekli ortam salandnda plastik enjeksiyon kalplarnn itici pim deliklerini ve

soutma kanallarn oluturabileceksiniz.

ARATIRMA

evrenizdeki plastik kalp imalat yapan atlyeleri ziyaret ediniz.

Plastik enjeksiyon kalplarnn itici pim deliklerinin ve soutma kanallarnn
ilenmesinde dikkat edilecek ltleri aratrnz.
Kalp boluklarnn parlatlmasnda dikkat edilecek ltleri aratrnz.

1. PLASTK ENJEKSYON KALIBININ

TC PM DELKLER VE SOUTMA
KANALLARINI LEMEK
1.1. Enjeksiyon Kalp tici Pim Deliklerinin lenmesi
tici pimler; enjeksiyon evriminden sonra rnn kalptan dar atlmasn salayan
kalp elemanlardr.

tici pimler; erkek kalp, destek plakas, itici st plaka ve itici alt plakada alacak itici
pim delikleri ayn eksende olmak zorundadr. Bu kalp elemanlar iinde alacak olan itici
pimler, zorlanmadan (kasnt ) rn dar atabilmelidir. tici pim delikleri, sadece bir kalp
elemannda hassas olarak altrlmal, dier kalp elemanlarndan ise boluklu gemelidir.
tici pimler, itici alt plakasndan taklmaya balanp sras ile itici st plaka, destek plakas ve
erkek kalptan geecektir. Bu nedenle erkek kalptaki itici pim delikleri hassas bir ekilde
ilenmeli, dierlerinden boluklu gemelidir.

Erkek kalp ile itici pim arasndaki boluk ok olursa eriyik plastik buradan dar
taaca iin apak meydana gelir. ok hassas olarak ilenirse de zorlanmadan dolay itici
pimler krlabilir ve kalba zarar verebilir. Bu tolerans, itici pim ap ve plastik malzemenin
zelliine gre en uygun ekilde verilmelidir.

3
1.1.1. tici Pim Deliklerinin Markalanmas ve Delinmesi

tici pim delikleri ilenirken birka yntem uygulanabilir:

tici pim deliklerinin delinecei kalp elemanlar hassas tezghlarda, referans
yzeyleri hepsinde ayn taraftan alnarak markalanp srayla delinir.
Kalp elemanlarnn boyutlarna gre btn kalp elemanlar ayn anda delinir.
ki kalp eleman birlikte delinir. Daha sonra dier iki kalp eleman bu delikten
matkapla iz yaptrlarak delme ilemi yaplr.
Kalbn zelliine gre daha farkl yntemler uygulanarak itici pim delikleri
ilenebilir.

tici pim delikleri delinirken, itici pimin itme hareketinin yn gz nne alnarak
kalp eleman markalanmaldr (Matkabn delme ilemi yapt ynle, itici pimin itme
hareketini yapt yn ayn olacak ekilde markalama ileminin yaplaca referans yzeyi
seilmelidir.).

tici st plakas ayr markalanp delinecektir. Bundan sonra destek plakas, erkek kalp
plakas, erkek kalb beraber montaj edilecek ve markalanp delinerek itici pim delikleri
oluturulacaktr (Markalama ilemini yapabilmeniz iin seeceiniz referans yzeylerinin iki
grupta da ayn yndeki yzeylerin olmasna dikkat ediniz.).

1.1.1.1. tici Alt Plakasnn tici Pim Deliklerinin lenmesi

ekil 1.1de itici st plakasnn itici pim deliklerinin delinmemi ekli, ekil 1.2de
itici pim ve yolluk ekici deliklerinin ilenmi ekli gsterilmitir.

ekil 1.1: tici st plakas

4
 ekil 1.2: tici st plakasnn, itici ve yolluk ekici deliklerinin ilenmi ekli

tici st plakasndaki itici pim ve yolluk ekicinin oluturulmasnda uygulanmas

gereken ilem basamaklar aada aklanmtr:
Yapm resmine uygun olarak markalama ilemini yapnz.
tici pim deliklerini deliniz.
Delikleri itici pimin fatura ba lsnde byltnz.
Yolluk ekici deliini deliniz.
Delii yolluk ekici fatura ba lsnde byltnz.

1.1.1.2. Plakas ve Erkek Kalbn tici Pim Deliklerinin lenmesi

ekil 1.3te destek plakas, erkek kalp plakas ve erkek kalbn montaj yaplm, itici
pim deliklerinin delinmemi hli, ekil 1.4te ise itici pim ve yolluk ekici deliklerinin,
ilenmi hli gsterilmitir.
Destek plakas ve erkek kalptaki itici pim ve yolluk ekicinin oluturulmasnda
uygulanmas gereken ilem basamaklar aada aklanmtr.
Destek plakas, erkek kalp plakas ve erkek kalbn montajn yapnz.
Yapm resmine uygun olarak markalama ilemini yapnz.
tici pim deliklerini 4 lsnde raybalama payn brakarak deliniz.
Yolluk ekici deliini 10 lsnde raybalama payn brakarak deliniz.
Destek plakas, erkek kalp plakas ve erkek kalbn demontajn yapnz.
Destek plakasndaki itici pim deliklerini alma toleransnda byltnz.
Erkek kalplarn itici pim deliklerine 4 lsnde raybalama ilemi yapnz.
Erkek kalp plakasnn yolluk ekici deliine 10 lsnde raybalama ilemi
yapnz.

5
ekil 1.3: Destek plakas, erkek kalp plakas ve erkek kalbnn montaj

6
 ekil 1.4: Destek plakas ve erkek kalba, itici ve yolluk ekici deliklerinin ilenmi hli

1.2. Enjeksiyon Kalplarnda Soutma Kanallar

Enjeksiyon kalplarnn soutma prensiplerine gre tasarlanm soutma kanallar,
devaml ak salayacak ekilde maalara ve plakalara zarar vermemek koulu ile boydan
boya veya ksmen, uzun delikler delinmek suretiyle zel matkaplar kullanlarak alr.
Burada ama rnn soutulmasn eit bir ekilde salayarak deformasyonu engellemektir.

1.2.1.Kalplarn Soutulmas

Plastik kalplar genellikle su veya basnl hava ile soutulur. Su ile yaplacak
soutma ileminde, kalp yarmlar iine alan kanallardan gei yapan suyun birleim
yerlerinden kalp iine dalmasn nlemek iin gei yollar zerindeki delikler kr tapa ile
kapatlr. Kalp destek plakalar arasndaki su szntlar da dairesel kesitli salmastralar ile
nlenir. Bu salmastralar yumuak bakr, alminyum ve kauuk malzemelerden yaplr.

Kalplanacak parann boyutlarna bal olarak kalp iine alacak soutma

kanallarnn zellikleri ve soutucu etkisi deiir. Dorudan kalp yarmlarna (dii ve erkek
kalp) alan soutma kanallarnda, soutma svs ksa zamanda etkisini gstermekte ve
kalplanan parann sertlemesi (donmas) hzlanmaktadr. Ancak kalp yarmlarnn ani
soutulmasyla kalpta meydana gelen deiken s, kalbn atlamasna sebep olabilir.
Ayrca kalplanan parann et kalnl fazla ise d yzeylerdeki sertleme hz i ksmlara
oranla daha hzl olur. Bu da parann kalptan ktktan sonra ekil deitirmesine sebep
olabilir. Bu ve benzeri zararlar gz nnde bulundurulduunda, dorudan kalp yarmlarna
alan soutma kanallar, kalplama yzeyinden uygun uzaklkta ve lde olmaldr. ekil
1.5te soutma kanallarna rnekler gsterilmitir.

Derinlii fazla olmayan kalplama ilemlerinde kalp yarmlarna alacak soutma

kanallar iine bakr borulu soutucu sistem yerletirilir ve zerine dk scaklkta ergiyen
bir madde dklerek bakr borularn sabitlenmesi salanr.
7
 ok paral kalplarda soutmann ksa zamanda etkisini gsterebilmesi iin soutucu
kanallar destek plakalar ve kalp yarmlar ierisinden geerek kalb terk edecek ekilde
tasarlanr.

Su soutmal kalp tasarmnda aadaki hususlar gz nnde bulundurulmaldr:

Soutma kanallar, kalplama yzeyine ok yakn olmamaldr. Ani deien

sdan dolay kalplama yzeyinde atlama meydana gelebilir.
Kalp iinde dolaan soutma svsnn miktar, retimi maksimum dzeyde ve
kalb da arzu edilen scaklkta tutmaldr.
Soutma svsnn giri ve klarn salayan balant borularnn lleri,
normal basnl su dolamna uygun olmaldr.
Su ile soutmada, suyun kalba giri scaklyla k scakl arasndaki fark
ok fazla olmamaldr. Scaklk farknn fazla olmas hlinde kalplanan para
homojen olarak katlamaz.

Su ile soutmann uygun olmad veya su ile soutmann kalba ve kalplanan

paraya zarar verdii hllerde, kalp basnl hava ile soutma yaplr. Basnl havayla
yaplacak kalp soutma sisteminde basnl hava, kalp iine alan kanallar dolaarak
kalptan ayrlr. Soutma etkisi, su soutmal sisteme oranla daha yavatr. Bu nedenle
basnl haval soutma sistemi genellikle et kalnl az ve kalp scaklnn ok fazla
deimesi gerekmeyen kalplama ilemlerinde, kullanlr.

ekil 1.5: Su kanallarna rnekler

8
1.2.2.Soutma Kanallarnn lenmesi

Soutma kanallarn ilerken modlde vermi olduumuz kalba uygun olan ilem
basamaklarn burada aklayacaz. Farkl kalp tasarmlarnda soutma kanallarn
olutururken daha deiik yntemler uygulanabilir.

ekil 1.6da soutma kanallar almam, ekil 1.7de ise soutma kanallar alm
dii kalp gsterilmitir.

ekil 1.6: Soutma kanallar almam dii kalp

ekil 1.7: Soutma kanallar alm dii kalp

rnekte verdiimiz kalptaki soutma kanallarnn oluturulmasnda uygulanmas
gereken ilem basamaklar aada aklanmtr:
Dii kalba, yapm resmine uygun olarak markalama ilemini yapnz.
Soutma kanallarn uygun matkapla deliniz (Kr deliklerin delinmesinde delik,
derinliklerine dikkat ediniz.).
Dii kalp plakasna, yapm resmine uygun olarak markalama ilemini yapnz.
Soutma kanallarnn, su giri ve k deliklerini deliniz.
Soutma kanalnn su giri ve kna rakor balantlar iin uygun lde
klavuz ekiniz.
Dii kalpta su giri ve k kanalnn azlarna O-ring kanal anz.

9
1.3. Hava Tahliye Kanallar
Akkan hldeki stlm plastik malzeme kalp iine enjekte edildiinde kalplama
boluundaki havann dar atlmasn salayan kanallara hava tahliye kanallar denir. Hava
tahliye kanal almam ve hassas olarak altrlm bir kalp istenen skma kuvveti ile
kapatldnda, kalp iine enjekte edilen plastik malzeme hava basnc ile karlar. Kalp
iindeki skan hava, plastik malzemenin kalplama boluunu doldurmasn engeller.
Plastik malzeme ayn zamanda, hava ile kararak kalplanan para iinde hava boluklar
meydana getirir. Bu nedenle enjeksiyon kalplar iine uygun llerde hava tahliye kanallar
alr ve kalplama annda kalp iindeki havann dar kmas salanr.

Hava tahliye kanallarnn boyutlar ve kalp iindeki yerleim plan, genellikle

tecrbeye bal olarak bulunan deerlere gre alnr. Hava tahliye kanallar genellikle kalp
alma izgisi (KA) zerine yerletirilir. Yerleim konumu ve boyutlar, kalplanacak
plastik malzemenin cinsi ve kalplama boluunun hacmine bal olarak seilir. Genellikle
kalplama hacmine bal olarak 0,025 mm derinliine ve 25 mm geniliine kadar kalp
yarmlarndan birine alr. Hava tahliye kanalnn genilii 25 mm olmas mmkn deil ise
derinlii 0,125 mm ve genilii 12 mm olacak ekilde alr.

tici pimli kalp tasarm yaplyorsa itici pim ve itici pim delii arasndaki boluk hava
tahliye kanal grevini yapar. Bazen de zel olarak pimler yerletirilerek hava tahliye kanal
grevi yapmas salanr.

Genellikle kk boyutlu enjeksiyon kalplarna hava tahliye kanal almasna gerek

yoktur. nk kalp yarmlar altrma boluu arasndan hava kolayca kabilir. Byk
boyutlu enjeksiyon kalplarndaki hava tahliye kanal, plastik malzeme giri kanal karsna
gelecek ekilde almaldr.

Tablo 1.1de en ok kullanlan plastikler iin hava tahliye kanallarnn derinlikleri

gsterilmitir. Hava tahliye kanalnn derinliini kullanlacak plastik malzemenin viskozitesi
belirler. Dk viskoziteli plastik malzeme iin hava tahliye kanalnn derinlii az, yksek
viskoziteli plastik malzeme iin daha derin olur. Hava tahliye kanalnn derinlii, havann
dar kmasn salayacak kadar derin, eriyik plastik malzemenin buraya akarak apak
olumamasn salayacak kadar az olmaldr.

Malzeme Tavsiye edilen maksimum havalandrma

derinlii (mm)
PA 66 0,01-0,015
Asetal 0,015-0,02
HDPE 0,015-0,02
Polipropilen 0,018-0,025
Polistiren 0,042-0,06
ABS 0,042-0,06
Akrilik 0,06-0,078
Polikarbonat 0,06-0,078
Tablo 1.1: Plastik malzemenin cinsine gre hava tahliye kanal derinlikleri
10
1.4. Enjeksiyon Kalp Boluklarnn Parlatlmas
Plastik kalplarnn tasarm yaplrken balangtan bitime kadar olan btn ilem
safhalarn ieren bir listenin hazrlanmas gerekir. Hazrlanacak listede kalbn tasarm,
yapm, kalite kontrol, sl ilemleri, yzeyin parlatlmas veya kaplanmas gibi ana hususlar
ve bunlarn zellikleri akla kavuturulmaldr.

Plastik kalplarnda, kalp boluklarnn yzeylerinin przsz olmas gerekir.

Kalplama sonucunda, kalp boluu yzeyinde bulunan her trl prz, rn yzeyine
yansr. Bunun yan sra yzey bozuk olduu takdirde parann kalp boluundan kmas da
zorlar. Bu yzden zellikle kalp boluklar parlatlmal ya da kaplanmaldr. zellikle iki
kalp yarmlarnn birleme yzeyleri przsz ve talanm olmaldr. nk kalplama
esnasnda bir birine skca temas etmeyen yzeylerden eriyik plastik malzeme taar ve apak
meydana gelir.

Resim 1.1: Parlatma ilemi

Parlatma ilemi elle yaplacaksa parlatma yzeyi sertletirilmemi olmaldr Ancak
elle yaplan parlatma ilemi, her zaman arzu edilen dzeyde yaplamaz ve zaman kaybna
sebep olur. Sertletirilmi kalplarn parlatlmas gerekiyorsa kalp sertlii giderildikten sonra
parlatma ilemi elle yaplr. Ancak bu ekilde yaplacak parlatma ilemi kalp maliyetini
artrr.

Bunun yerine kalp sertlii giderilmeden yaplan parlatma metotlar uygulanr. Bu tip
parlatma tekniklerinden bazlar aada aklanmtr:

Alkalik zellii bulunan kimyasal maddelerin eriyikleri, parlatlacak kalp

yzeyine periyodik elektrik devreleriyle uygulanarak parlatma yaplr.
Gaz hline getirilmi tahrip gc edici gc fazla olan maddelerin parlatlacak
kalp yzeyine pskrtlmesi gerekir.
Maden eyalarn temizlenmesinde kullanlan yksek frekansl asitli eriyik iine
parlatlacak kalp daldrlr.

11
 Yukarda aklanan parlatma metotlarndan en ok kullanlan, gaz hline getirilmi
tahrip gc fazla olan maddelerdir. Ancak parlatma ilemini yapan kiinin iyi eitilmi
olmas ve parlatlacak yzeylerin kromla kaplanm olmas, parlatlan yzeye etki eden en
nemli faktrlerden biridir.

Elle yaplacak parlatma ileminde kullanlan tezgh ve dier andrc maddelerin

nceden hazrlanmas gerekir. Andrclarn tane bykl 100den balayarak kademeli
olarak 800 taneye kadar olan deiik l ve iimlerdeki ubuk talar, parlatma keeleri,
kaln ve sert kll fralar, parlatma bezleri, parlatma bileimleri ve pastalar, esnek ve
ayarlanabilir dier parlatma aralar kullanlr.

Parlatlan yzeylerde ukurluk veya girinti-knt yoksa daha ileri dzeydeki ayna
parlakl elde edilebilmektedir. Ancak bu yzey temizlii yeterliyse parlatma ilemi
gereinden fazla uzatlmamaldr. Baz kalp yapmclar, parlatma ileminin ksa zamanda
bitmesini arzular ve bu ilem iin elmas tozu bileikli parlatma aralar kullanr.

1.4.1. Kalp Boluklarnn Parlatlmasnn Gerei

Plastik para imalatnn en nemli unsurlarndan biri kalptr. mal edilen plastik kalb
ne kadar hassas ve dzgn yaplrsa kan rnn kalitesi o denli yksek olur. Plastik rnn
kalitesine dorudan etkileyen kalp yapmnn en nemli uygulamalarndan biride kalp
yzeylerinin parlatlmasdr. Kalp yzeylerinin parlatlmas kalp yapm srecinin eitli
zamanlarnda yaplr. Genellikle bu parlatma ilemi rnn grnen yzeylerinin bilhassa
dzgn olmas istenen yerlerini meydana getiren yzeylerin daha temiz ve parlak olmas iin
kalp ekirdeinin yzeylerine, maalara uygulanr. Kalplarda parlatma ileminin temel
nedeni vardr.
1.4.1.1. Parann Rahat kmasn Salamak iin Yaplan Parlatma

Bu parlatma ileminde ama parann tutma (skma) yapmadan kalptan rahata

kmasn salamaktr. Bu tr parlatmada kalbn ilenmesinden dolay ortaya kan kaba
izgiler, eeler veya gaz talar yardmyla yok edilir.

1.4.1.2. l Taml Gerektiren Kalplarda Parlatma

Bu gruba giren kalplar, zellikle birbirine balantl veya gemeli alan paralarn
kalplardr (lego kalplar). Bu tip parlatmada l taml nemli olduu iin kalbn
mmkn olduu kadar hassas ilenmesi gerekir. Kaba ilenen kalplarda istenen lye
gelindiinde izgilerin tamam kmayabilir. Bu tr kalplar parlatrken dijital kumpas,
mikrometre gibi hassas l aletleri kullanmak gerekir. Parlatmann her aamasnda l
kontrol edilip istenen l yakalandnda ileme son verilmelidir.

1.4.1.3.l Taml ve Hassas Yzey Gerektiren Kalplarn Parlatlmas

Plastik kalplarn ounluu bu gruba girer. Bu tr kalplarn parlatlmasnda izlenecek

yol aadaki gibidir. nce kalp yzeyinde ilemeden dolay meydana gelen kesici kalem
izlerinin ya da erozyon yzeylerinin temizlenmesi gerekir.
12
 Bu ilem iin kaba kumlardan ince kuma doru gaz talar kullanlr. Gaz ta
almas ile kalp formu dzeltilip elmas pasta ilemine hazrlanr. Daha sonra n parlatma
ilemi pastalar vastas ile yaplr.

eliklerin parlatlabilirliine etki eden be ana etken; elik kalitesi, sl ilem, parlatma
yntemi, parlatma yerin temizlii, uygun kalp parlatma makine ve aletlerinin seimidir.

elik kalitesi: retim aamasnda eliin kimyasal analizi ve retim yntemi

parlakl etkileyen faktrdr. Kalp parlatma ilemi yalnzca alan yzeye
uygulana bir ilem olmasna ramen iyi bir yzey elde edebilmek iin
parlatlacak kalbn elii nemlidir. ok temiz ve parlak bir yzey elde
edebilmenin birinci art uygun elik seimidir. Yksek parlaklk isteyen
kalplarn yapmnda krom oran yksek, tokluu iyi olan, portakallama
yapmayacak malzeme seilmelidir. En uygun elik malzemelerden bazlar
2738 (impax), 1,2083 (stawax), 1,2767, 1,2764, 1,2311 eklinde saylabilir.

Isl ilem: Malzemeyi doru bir sl ilemin ardndan iyi bir biimde
parlatabiliriz. Bunun iin sertliin 50 HRC'den daha st basamaklarda olmas
gerekir ki ayna parlakl elde edilsin. Daha dk sertlik basamaklarnda
parlatma yapldnda portakal yzeyi grntsnn kma riski vardr. Bu
aamada sl ilem nem kazanr. Parlatma uygulanacak elikler mutlaka vakum
sertletirme frnlarnda veya gaz nitrrasyon frnlarnda sertletirilmelidir.
deal uygulamalarda kalbn tesviye ilemi sl ilemden nce yaplr, son
parlatmann ise sl ilem sonras yaplmas uygundur. nk elik ne kadar sert
olursa o oranda da iyi parlaklk kazanr.

Parlatma yntemi: En son basamak olarak parlatma yntemi gelir. Kaliteli

elik ve uygun sl ilemin ardndan yaplan uygun parlatma ilemi ile yksek
yzey kalitesi elde edilir. Parlatma ileminde dier faktrlerin yannda
parlatmay yapan kiinin de parlatma konusunda tecrbeli olmas gerekir. Kalp
parlatma, belirli bir teknik, el becerisi, dikkat ve sabr isteyen bir ilemdir. Kalp
parlatma imalatnn en son aamas olduu iin ve yaplacak herhangi bir
hatann (ke krlmas, ters konik l kamas vb.) geri dn zordur. Kalp
parlatma ilemi daha ok estetik ve grnt isteyen rnlere uygulanr. Bu
aamada kalbn ileme yntemi ve yzey kalitesi nemlidir. Parlatma ilemi
uygulanacak olan kalplar imal edilirken parlatlacak yzeylerin temiz ilenmesi
tavsiye edilir. Freze, torna ve pantograf ilemlerinde iyi kesen takmlarla alp
mmkn olduunca temiz bir yzey elde edilmelidir. Elektro-erozyon ile
ilenecek kalplarda ise elektrodun temiz olmas ve mmkn olan en ince
kumda ilenmesi faydal olur. ok gzl ve kk hacimli kalplarda mmkn
ise grafit elektrot kullanlmaldr. Gerek parlatma ilem zamannn uzamamas
gerekse l taml iin bu nemlidir.

13
 Parlatma yaplacak yerin temizlii: Bu aamada, parlatma yaplacak yerin
temizlii nemlidir. Parlatma yaplan yerde toz, pislik bulunmamaldr.
Parlatma takmlar, ayr kutularda saklanmaldr. Parlatma ilemi ar sabr
gerektirdiinden zor ve skc bir ilemdir. Bundan dolay parlatma yapan
elemann rahat bir ortamda almas gerekir. Kalbn rahata evrilebilecei
aparatlar kullanlmaldr. zellikle byk kalplarda kalb alan kiiye gre
pozisyonlandrmak gerekir. Kalp uygun bir aparatla evrilemezse alan kii
kalba gre pozisyon almak zorunda kalr. Bu da hem alan yorar hem de
yzey kalitesine etki eder.

Uygun kalp parlatma ve makine aletleri seimi: yi bir kalp parlatma ilemi
iin eeleme aparat, dz dner alet ve 120 derece ak dner alet
gerekmektedir. Gerekli olan makine ve el aletleri, parlatlacak kalplarn
hacmine ve zorluk derecelerine gre seilmelidir. Son aamada ise parlatma
ilemine uygun malzemeler seilmelidir. Yaplan aratrmalara gre bir kalbn
parlatlmasnda kullanlan malzeme bedelinin, parlatma toplam maliyetinin
%20sini gemedii unutulmamaldr. Maliyetin byk bir blm iiliktir.
Bundan dolay mmkn olduka kaliteli malzeme kullanlmaldr. Tablo 1.2de
rnek bir kalp elemannn parlatma ilem basamaklar ve kullanlacak
malzemeler gsterilmitir.

Tablo 1.2: Kalp parlatmada ilem basamaklar

14
1.4.2. Parlatma Ara Gereleri

Enjeksiyon kalplarn parlatlmasnda farkl zellik ve hassayitte birok ara gere

kullanlmakta olup bu ara gerelerden bazlar aada aklanmtr:

Resim 1.2: Kalp parlatma aletleri

1.4.2.1. Eeleme Aparatlar

Hem tesviye hem de son parlatmada kullanlr. leri geri hareket yaparak elle yaplan
ii mekanie evirir. Dakikada maksimum 10000 ileri geri hareket yaparlar. Bundan dolay
hem parlatma zamann ksaltrlar hem de zor yerlerin parlatlmasna olanak verir. Bylelikle
alan kiinin daha az yorulmas salanm olur. Kullanm avantajlarna gre 4 ana gruba
ayrlr. Kalp parlatmada kullanlan elemanlar unlardr:

Resim 1.3 Eeleme aparat

Elektrikli (spiral motoruyla alan) eeleme aparatlar: Bu makinenin

almas iin bir spiral motoruna, bir de spiral kamya ihtiya vardr.
Parlatlacak kalp adedi az olan iletmeler iin idealdir Belirli bir alma
sresinde makinede snma olur. Ayrca spiral kamya bal olarak hareket
edebildii iin hareket kabiliyeti kstldr. Bu da zellikle derin kalplarda
sknt yaratr. Maliyet asndan, dier tiplere gre daha ucuz olduu iin tercih
edilebilir. Ayrca hz ayar motora bal olan ayak pedalndan ayarland iin
hassas hz ayar yapmak mmkn deildir.

15
 Resim 1.4: Elektrikli eeleme aparat
Hava ile alan (pnmatik) eeleme aparatlar: Gcn dorudan
kompresrden ald iin g olarak iyi bir konuma sahiptir. Hava ile alt
iin snma yapmaz. Hava hortumuna bal olduu iin atlyenin her yanna
rahata dolatrlabilir. Hareket kabiliyeti iyidir. Hz ayar el aletinin zerinde
olduu iin hassas ayarlar yaplabilir. zellikle geni hacimli kalplar iin
idealdir. Dikkat edilmesi gereken en nemli nokta mutlaka artlandrc ile
kullanlmas gerektiidir. Aksi hlde hava ierisinden gelen sudan dolay, el
aletinde paslanma meydana gelebilir.

Resim 1.5: Hava ile alan eeleme aparat

Elektronik (mikro motorlu) eeleme aletleri: G nitesi, eeleme aparat ve
dner aletten oluan settir. Hz ayar, potansiyometre ile yapld iin hassas
ayar yapmak ok kolaydr. Aletlerin balants kablo ile olduundan her trl
yzeye ulamak daha kolaydr. Mikromotorlu olmalarndan dolay, alma
esnasnda sarsnt veya balans olumaz. Fiyat problemi yoksa en ideal parlatma
aletleridir. Ayrca dner aletlerin kafa ve motor deitirebilme imkn
sayesinde, dz ulu, 90 ve 120 derece al dner aletlerde kullanlabilir. Bu da
baka bir avantajdr.

Resim 1.6: Elektronik (mikromotorlu) eeleme aletleri

16
 Ultrasonik parlatma aparat: Saniyede 30000 ileri geri hareket yapabilme
imkn olan bu tip aletler ok kk profil yzeyler, ince kanallar ve girilmesi
zor yzeyler iin idealdir. Strok boyu 0,2 mm olduundan geni yzeylerde
kullanm verimli olmaz. Sinterize edilmi zel elmas takmlar ve zellikle
seramik talarla ok iyi netice verir.

Resim 1.7: Ultrasonik parlatma aparat

1.4.2.2. Parlatma Malzemeleri

Kalp parlatma ilemini, tesviye aamas ve parlatma (polisaj) aamas olarak 2 ana
gruba ayrmak mmkndr.
Tesviye aamas: Kalp parlatmaya balang aamasdr. Bu aamada, kalpta
ilk ilemeden dolay meydana gelen izgiler yok edilmesi, hatal llerin
dzeltilmesi, radyslerin ve rn k alarnn verilmesi veya kalbn
ilemesinde yaplan baz hatalarn dzeltilmesi ilemleri yaplr. Bu aamada
hem eeleme aparat hem de dner el aletleri kullanlabilir. Tesviye aamasnda
kullanlan sarf malzemeleri unlardr:
Eeler: Elmas ve elik olmak zere 2 trdr. Daha uzun mrl
olmasndan dolay elmas kaplamal eeler tercih edilir. Elmas eelerin de
eitleri mevcuttur. Elle kullanlabildii gibi eeleme aparatlar ile
kullanldnda, srenin ksalmas asndan daha verimli olurlar. nk
ok hzl tala kaldrma zelliinin yan sra kaba izler braktndan ok
kaba ilenmi yzeylerde tercih edilmelidir.

Resim 1.8: Eeler

17
 Spiral talar: Alminyum oksit veya silisyum karbr (silicon carbide)
tozlarndan imal edilmi 2,353 ve 6 mm aft aplarnda, deiik form ve
llerde yaplmlardr. Dner el aletleri ile 2000025000 dakika/dev.
kullanlmaldr. ok hzl tala kaldrma zellikleri vardr. Genelde
radysl yzeylerde tercih edilmelidir. Dz yzeylerde dalmalar
yapabilecei iin ok dikkatli kullanlmaldr. alma teknii, yksek
devirde, tercihen salgsz dnebilen hafif dner aletlerle ok hafif bask
ile ve bir noktada fazla bekletmeden eli srekli saa sola hareket ettirerek
kullanlmaldr.

Resim 1.9: Spiral talar

Zmparalar: Yaprak, rulo, silindirik veya disk ekillerinde imal edilir.
Alminyum oksit ve silisyum karbr olmak zere 2 tipte yaplr.
Alminyum oksit tipler daha hzl tala kaldrma zellii yan sra daha
kaba iz brakr. Silisyum karbr tipler ise daha az tala kaldrr ama daha
temiz yzey brakr. Tesviye aamasnda kullanlabildii gibi ince kumlar
ile n parlatma ileminde de kullanlabilir.

Resim 1.10: Deiik zmparalar

Gaz talar: Kalp parlatma ileminin tesviye aamasnda en ok ve yaygn
kullanlan malzeme tipidir. Alminyum oksit ve silisyum karbr olmak zere 2
ana grupta toplanr. Sertliklerine ve balayc oranlarna gre eitleri vardr.
Birok deiik lde yaplr. deal gaz ta kesme ilemini yaparken kumunu
dkerek alt yzeyin formunu almaldr. Kalp zerinde kesik konik izgiler
yerine, uzun izgiler brakmaldr. Eer kesik izgi oluuyorsa ta elii yrtyor
demektir. Bu durumda daha yumuak bir tala almak gerekir. Gaz talar
eeleme aparat ve el ile kullanlabilir.

18
 Resim1.11: Gaz talar
Tablo 1.3te gaz ta tipleri ve zellikleri gsterilmitir.

Gaz Ta Tipi ve zellikleri Mevcut Kumlar

REGULAR (ORTA SERT SLSYUM KARBR)
KUMLAR: 150.240.320.400.600
Genel olarak kalp ve para tesviyesinde kullanlr.
RENK: GR / YEL
Tanecikler eit dalmtr. alt yzeyin formunu alr.
MOLDMASTER (SERT SLSYUM KARBR)
Sert yapl bir tatr. ok az balayc madde kullanldndan, KUMLAR: 150.240.320.400.600
hzl kesme eit yaylma zelliine sahiptir. Tm sert eliklerde ve RENK: KOYU GR
erozyon kumunu temizlemede iyi netice verir.
EXTRA SOFT (YUMUAK SLSYUM KARBR)
KUMLAR:
Hzl yaylma ve yzeyin profiline ok abuk adapte olma
80.150.240.320.400.600
zelliine sahiptir. Genellikle yumuak malzemelerde kullanlr
RENK: GR
ve hzl kesme yapar.
YL-OIL (YARI SERT ALMNYUM OKST) KUMLAR:
Kendinden yal tatr. Erozyon sonras geni kullanm alan olup 150.220.320.400.600.800
sertletirilmi eliklerde iyi yaylma ve hzl kesme zellii vardr. RENK: SARI
EDM (SERT ALMNYUM OKST)
KUMLAR:
Sert yapl bir tatr ve erozyon ilemi sonras erozyon kumunu
120.180.220.320.400.600
temizlemede kullanlr. alt yzeyin formunu alma ve hzl
RENK: PORTAKAL
tala kaldrma zellii vardr.
DE*STAR (ORTA YUMUAK ALMNYUM OKST) KUMLAR .
Popler bir ta olup, tm elik ve dkm malzemelerde 100.150.220.320.400.600
kullanlabilir. Hzl kesme ve yksek ykleme direncine sahiptir. RENK: YEL
SUPER (YARI SERT ALMNYUM OKST)
KUMLAR:
Kaliteli alminyum oksit tozlarndan yaplm olup genel amal
100.150.220.320.400.600
tm eliklerde kullanlabilme zelliine sahiptir.
RENK: BEYAZ
SUPER FNE (YUMUAK ALMNYUM OKST)
Yumuak balaycl ve ince kumlu tatr. abuk ekil alma
KUMLAR: 600.800.900.1200
zelliine sahip olup elmas pasta ilemine gemeden nceki son
RENK: BEYAZ
alma iin kullanlr.

RES-CUT (SERT ALMNYUM OKST)

KUMLAR:
Sert reine balantl tatr. Tm serletirilmi eliklerde ve
120.180.220.320.400.600
erozyon temizlemede kullanlr. Hzl tala kaldrr.
RENK: KAHVERENG

Tablo 1.3: Gaz ta tipleri ve zellikleri

19
 Seramik (fiberglas) talar: Cam elyafl malzeme ile karbon fiber teknii
ile retilmilerdir. Yaps lifli olduundan esnektir ve krlmaya
mukavemetlidir. Gaz talar en kk 1,5 mm kalnlnda
yaplabilmektedir. Bundan dolay dar kanallarda kullanmlar zordur.
Buna ramen seramik talar 0,5 mm ve 1 mm incelikte yaplabildii ve
krlmaya kar mukavemetli olduu iin bu tr yzeylerde idealdir.
Ayrca yzeyde brakt iz, gaz tana gre ok daha ince ve temizdir.
Eeleme aparatlar ile iyi netice verir. Ultrasonik makine ile en st
dzeyde verim alnr. stee gre el tutucular yardmyla elle kullanlr.
Deiik kumlarda ve bu kumlar temsil eden deiik renklerde satlr.

Resim 1.12: Seramik (fiberglas) talar

Ringler: Elmas ve pirin olarak 2 tipi tesviye aamasnda kullanlr. Hem
dner aletle hem de eeleme aparat ile kullanlan tipleri mevcuttur.
Elmas olanlar sinterize edilmi elmas olup kaplama deildir. Pirin
ringler ise elmas pasta ile birlikte kullanlr. zellikle dzlemsellik
gereken yzeylerde tercih edilmelidir.

Resim 1.13: Parlatma ringleri ve tutucusu

Fralar: Pirin ve elik olanlar, kaba mikron elmas pasta ile ve dner
aletlere taklarak kullanlr. Kalb oymamas iin dikkatli kullanlmaldr.
Kalp tesviye aamasnda dikkatli davranmak ve sabrla almak
nemlidir. nk bir kalbn parlatmasna ayrlan srenin 3te 2si
tesviye ile geer. Klasik olarak kaba kumdan balayarak kademeli olarak
ince kuma doru giden sra takip edilmelidir. Parlatma ncesi ideal yzey
600 ila 800 kum aras olan yzeydir. Dier bir nokta, srekli tek bir
istikamette (ayn ynde ) allmamasdr. Bir nceki kumun izlerini bir
sonraki kumla almak ve bunu gzlemlemek gerekir. Srekli tek ynl
almada gz yanlmas olur ve bunu ancak kalb parlattmzda
grebiliriz. Bu noktada en baa dnmek zorunda kalarak zaman ve emek
kayb yaarz. deal alma tarz her kumda ters ynde alma

20
 yapmaktr. Bylece izgiler birbirine ters olarak gelecei iin
gzlemlemek daha kolay olacaktr. Dzlemsel yzeylerde mutlaka ringler
kullanlmaldr. Bylece kalp yzeyinin oyulmas ve ileriki aamada
parlatma ileminde yzeyde dalgalanmann meydana gelmesi nlenir.
Dier bir husus da tesviye takmlarnn zellikle eeleme aparat ve dner
aletle kullanlrken fazla bastrlmamasdr. Hafif ve dengeli bir bask ile
daha rahat bir kesme yaptrlr. Kalb bozma riski en aza indirilir.

Sanlann aksine, temizlik sadece parlatma ileminde nemli deildir. Tesviye

aamasnda da temizlie nem verilmesi gerekmektedir. Mmkn olduunca kaliteli
malzeme kullanlmaldr. Iklandrmann ok iyi olmas gerekir. Tesviye ileminin has
aamasnda mutlaka byte kullanarak yzeyde bir nceki kumun izlerinin kalmamasna
zen gsterilmelidir. Tesviye ileminin herhangi bir aamasnda gzden kaacak en ufak bir
iz ileriki aamada kalb parlattmzda mutlaka byk bir izmi gibi karmza kacaktr.
Bu da tekrar baa dnerek o izin yok edilmesini gerektirir. Bu aamaya kadar harcanan emek
ve zaman da boa gitmi olur.

Resim 1.14: Deiik fralar

Kalp parlatma aamas ve kullanlan malzemeler
Kalp parlatma ileminde son aama, yani ayna yzeyi elde etme ilemi elmas pastalar
vastasyla yaplr.

Elmas pastalar: Elmas tozlarnn elekten geirilerek deiik boyutlara

ayrlmas ve bu ayran elmas taneciklerinin zel balayc yalar ile
birleiminden meydana gelir. Monokristalli ve polikristalli olmak zere 2
deiik yapdadr. Birincisi keskin keli taneciklerden, dieri ise
yuvarlatlm taneciklerden oluur. deali 2. tiptir. nk bunlar elikte
yrtma yapmaz. Deiik mikron saylarnda imal edilir ve bu mikron
saylar da kabalk ve inceliklerini belirler. yi bir elmas pasta, ok iyi bir
eleme ileminden gemi olmaldr ve kalb izmemelidir. Elmas
younluuna gre elikler iin ve sert metaller iin tipleri mevcuttur.
Bazlar ya bazl, baz tipleri ise su bazl zeltilerle kullanlr. Genelde
krem biiminde olmakla birlikte sv, jel ve ubuk biimlerinde de imal
edilir. En ok kullanlan mikron saylar unlardr. 60452514863
ve 1 mikrondur.

21
 Resim 1.15: Elmas pastalar

Tablo 1.4te elmas pastalarn kullanm yerlerine gre eitleri gsterilmitir.

Tablo 1.4: Kullanm yerlerine gre elmas pastalar

Parlatma keeleri: Dokumaya elverili hayvan kllarndan imal edilir.

Daha sonra ykanp preslenir ve frnlanarak kullanma hazr hle getirilir.
2,353 ve 6 mm aft aplarnda, ayrca silindirik, konik, disk al, bak
ulu ve plaka formlarda yaplr. Kalbn parlatlacak yzey formuna gre
uygun tip ve l seilir. Gerek dner el aletleri, gerekse eeleme
aparatlar ile kullanlr. Keeler elmas pasta ile kullanlr.

22
 Resim 1.16: Parlatma keeleri
1.4.3. Kalp Boluklarnn Parlatlmas

Enjeksiyon kalplarnda, retilecek olan rnn zelliine ve kullanm yerine gre

kalp boluklarna parlatma ilemi yaplr. ekil 1.8de parlatma ileminin yaplaca dii
kalp boluu gsterilmitir.

ekil 1.8: Dii kalp boluu

23
 UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET
Aada montaj ve yapm resimleri verilen kalp elemanlarnn, itici pim ile yolluk
ekici deliklerini ve yolluk burcu delii ile soutma kanallarn oluturunuz.

tici st plakas

24
Destek plakas

25
tici pim delikleri delinmi alt kalp yarm

Soutma kanallar delinmi st kalp yarm

26
Dii kalp

27
Dii kalp plakas

28
st kalp plakas

Yolluk burcu

29
 lem Basamaklar neriler
tici pim deliklerini ilemeye uygun alma ortamnz hazrlaynz.
olarak markalaynz. nlnz giyiniz.
ile ilgili gvenlik tedbirlerini alnz.
Markalama yzeylerinin temiz olmasna
dikkat ediniz.
Markalama yapacanz kalp
elemanlarnn referans yzeylerinin ayn
olmasna dikkat ediniz.
Markalama llerini kontrol ediniz.
Noktalama ilemini eksenden kamayacak
ekilde yapnz.
Markalama yapmak iin seilen referans
yzeylerinin birbirine komu yzeyler
olmasna dikkat ediniz.
Markalamay referans yzeylerden
yararlanarak yapnz. Aksi takdirde
istenen l aralklarn elde edemezsiniz.
Markalama aletlerini ie uygun olarak
seiniz.
parasn ileme makinesine uygun
biimde balaynz.

parasna, en uygun olan balama

yntemini seiniz.
parasnn tablaya paralel, kesici takma
dik olmasna zen gsteriniz.

parasnn malzemesine ve kesici

Uygun makine ileme parametrelerini takmnn zelliklerine uygun olarak
ayarlaynz. makine parametre ayarlarn yapnz (devir
says, ilerleme hz vb.).
Paray ileyiniz. tici st plakasn tek bana, destek
plakas ve erkek kalb beraber deliniz.
Erkek kalba raybalama ilemi yaplaca
iin uygun matkapla delme ilemini
yapnz.
Delme ilemi bittikten sonra destek
plakasnn deliklerini itici pimlerin rahat
alabilecei ekilde bytnz.
tici st plakasn itici pimlerin rahat
alabilecei ekilde deliniz.

30

Delikeri raybalaynz.
Pary kontrol ediniz.
Soutma deliklerini ilemeye uygun
olarak markalaynz. Markalama yzeylerinin temiz olmasna
parasn ileme makinesine uygun
biimde balaynz.
Raybalama ilemini yaparken raybann i
parasna dik olmasn salaynz.
Talal imalat sonunda, i parasnn
istenen toleranslar iinde olup olmadn
kontrol ediniz.
ile ilgili gvenlik tedbirlerini alnz.
dikkat ediniz.
Markalama yapacanz kalp
elemanlarnn referans yzeylerinin ayn
olmasna dikkat ediniz.
Markalama llerini kontrol ediniz.
Noktalama ilemini eksenden kamayacak
ekilde yapnz.
Markalama yapmak iin seilen referans
yzeylerinin birbirine komu yzeyler
olmasna dikkat ediniz.
Markalamay referans yzeylerden
yararlanarak yapnz. Aksi takdirde
istenen l aralklarn elde edemezsiniz.
Markalama aletlerini ie uygun olarak
seiniz.
parasna, en uygun olan balama
yntemini seiniz.
parasnn tablaya paralel, kesici takma
dik olmasna zen gsteriniz.
31
 parasnn malzemesine ve kesici
Uygun makine ileme parametrelerini takmnn zelliklerine uygun olarak
ayarlaynz. makine parametre ayarlarn yapnz (devir
says, ilerleme hz vb.).
Paray ileyiniz.

Delme ilemini yaparken kr deliklerin

llerine dikkat ediniz.

Dii kalp plakasnn, su giri ve k

Alan deliklere uygun rakor vidalar
anz.
Paray kontrol ediniz.
kanalna klavuz ekerken klavuzun i
parasna dik olmasna dikkat ediniz.
Talal imalat sonunda, i parasnn
istenen toleranslar iinde olup olmadn
kontrol ediniz.

32
 KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin

Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. alma ortamnz hazrladnz m?
2. tici pim deliklerini ilemeye uygun olarak markaladnz
m?
3. parasn ileme makinesine uygun biimde baladnz
m?
4. Uygun makine ileme parametrelerini ayarladnz m?
5. Paray ilediniz mi?
6. Delikeri raybaladnz m?
7. Paray kontrol ettiniz mi?
8. Soutma deliklerini ilemeye uygun olarak
markaladnz m?
9. parasn ileme makinesine uygun biimde baladnz
m?
10. Uygun makine ileme parametrelerini ayarladnz m?
11. Paray ilediniz mi?
12. Alan deliklere uygun rakor vidalar atnz m?
13. Paray kontrol ettiniz mi?

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.

Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

33
 LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Enjeksiyon evriminden sonra rnn kalptan dar atlmasn salayan kalp

elemanna ne ad verilir?
A) tici pim
B) Merkezleme pimi
C) Klavuz pim
D) Bur

2. Enjeksiyon kalplarnda, kalp boluundaki havann dar atlmasn salayan

kanallara ne ad verilir?
A) Soutma kanallar
B) Datc kanallar
C) Hava tahliye kanallar
D) Giri kanal

3. Dokumaya elverili hayvan kllarndan imal edilmi, son parlatma ileminde

kullanlan parlatma arac aadakilerden hangisidir?
A) Gaz talar
B) Elmas pasta
C) Parlatma ringleri
D) Parlatma keeleri

4. Aadaki malzemelerden hangisi parlatma amacyla kullanlmaz?

A) Elmas pastalar
B) Freze aklar
C) Seramik talar
D) Zmparalar

5. Kalp parlatma ilemi aadakilerden hangisini salamak amacyla yaplmaz?

A) l taml
B) rnde hassas yzey elde edilmesi
C) rn boluklarnn kolay ilenmesi
D) rnn kalptan kolay kmas

6. Aadakilerden hangisi parlatma ileminde tesviye aamasnda kullanlan

malzemelerdendir?
A) Fralar
B) Elmas pastalar
C) Eeler
D) Parlatma keeleri

7. Aada verilen katk malzemelerinden hangisi eliin parlatlabilme zelliini artrr?

A) Krom
B) Molibden
C) Magnezyum
D) inko
34
8. Aada verilen enjeksiyon kalp elemanlarndan hangisine parlatma ilemi uygulanr?
A) Kalp alt plakas
B) Dii kalp (kalp boluu)
C) Destek plakas
D) tici plakas

9. Kalp parlatmada, ilk olarak uygulanan ilem basama aadakilerden hangisidir?

A) Parlatma macununun uygulanmas
B) Yalama
C) Kee ile parlatma
D) Parlatma yzeyinde oluan kaba tezgh izlerinin temizlenmesi

10. Kalp parlatma ileminde son aama olarak yaplan uygulamaya ne ad verilir?
A) Tesviye aamas
B) Ayna yzey elde etme
C) n parlatma
D) Eeleme lemi

11. Aadakilerden hangisi fini parlatmada kullanlan malzemelerden birisi deildir?

A) Parlatma ringleri
B) Keeler
C) Elmas pasta
D) Talar

12. Elmas tozlarnn elenerek deiik boyutlara ayrlmas ve bu ayran elmas

taneciklerinin zel balayc yalar ile birleiminden meydana gelen kalp parlatma
malzemesi aadakilerden hangisidir?
A) Elmas pasta
B) Zmpara
C) Fra
D) Ee

13. Plastik enjeksiyon kalplarnn soutulmas hangi amala yaplmaktadr?

A) rnlerin eritilmesi
B) rnlerin katlatrlmas
C) rnlerin homojenletirilmesi
D) rnlerin nemlendirilmesi

14. Su soutmal kalp tasarmnda aadaki hususlardan hangisi uygulanamaz?

A) Soutma kanallar, kalplama yzeyine ok yakn olmamaldr.
B) Soutma svsnn giri ve klarn salayan balant borularnn lleri,
normal basnl su dolamna uygun olmaldr.
C) Kalba girin suyun scakl ile kalptan kan suyun scakl ayn olmaldr.
D) Kalp ierisinde dolaan soutma svsnn miktar, retimi maksimum dzeyde ve
kalb da arzu edilen scaklkta tutmaldr.

35
15. Hava tahliye kanal almam kalplardaki rnlerde nasl problem meydana gelir?
A) rn simetrik olur.
B) rn homojen olur.
C) rn iinde hava boluu oluur.
D) rn sertlemez.

16. Hava tahliye kanalnn yeri aadakilerden hangisine gre seilmez?

A) rnn souma zaman
B) Kalplanacak plastik malzemenin cinsi
C) Kalplama boluunun hacmi
D) Kanaln yerleim konumu ve boyutlar

17. Aadakilerden hangi kalp eleman hava tahliye kanal grevini grr?
A) tici pimler
B) Yerletirme bilezii
C) Klavuz pimler
D) tici plaka

18. Kalp boluklarnn parlatlmamas sonucu, meydana gelen problem nedir?

A) rn soumaz.
B) Plastik malzeme erimez.
C) rnn kalp boluundan karlmas zorlar.
D) Soutma suyu istenen verimde kalp iinde dolaamaz.

19. Hava tahliye kanalnn derinliini, kullanlacak plastik malzemenin hangi zellii
belirler?
A) Erime scakl
B) Katk oranlar
C) leme scakl
D) Viskozitesi

20. Dk viskoziteli plastik malzeme iin hava tahliye kanalnn derinlii, yksek
viskoziteli plastik maddeye gre nasl olmaldr?
A) Yksek
B) Az
C) Ayn
D) Hibiri

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

36
 RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA

Gerekli ortam salandnda plastik enjeksiyon kalplarnn montajn

yapabileceksiniz. Kalplar, retime hazr duruma getirebileceksiniz.

ARATIRMA

evrenizdeki plastik kalp imalat yapan atlyeleri ziyaret ediniz.

Plastik enjeksiyon kalplarnn montajnda dikkat edilmesi gereken ltleri
aratrnz.

2. PLASTK ENJEKSYON KALIPLARININ

MONTAJINI YAPMAK
2.1. Enjeksiyon Kalplarnn Montaj
Kalp tasarmcsnn, kalb tasarlarken uyulmas gereken ilem basamaklar, kalp
tasarmnda temel prensipler ve plastik enjeksiyon kalplnda bilinmesi gerekli kurallar
konusunda detayl olarak ilenmitir.

Plastik enjeksiyon kalbnn komple resminin antet ksmnda kalp elemanlar

hakknda bilgiler verilmektedir. Bu bilgilerde kalp elemanlar yaplrken ve kalp
elemanlarnn paralanp bakm yapldktan sonra montaj iin hangi ilem srasnn
uygulanacan belirtilmitir.

Bir kalbn, kalp elemanlarnn (erkek dii kalp, plakalar, cvatalar, pimler vb.)
birlemesiyle meydana geldii Enjeksiyon Makinelerinde retim 1 modlnde detayl
olarak ilenmiti. Bu kalp elemanlarnn montaj ilem basamaklarna uygun olarak yaplr.
Kalp elemanlarnn montaj aada aklanmtr.

2.1.1. lk Montajda lem Basamaklar

Kalp elemanlar bamsz veya bazlar kendi aralarnda toleranslarna gre
beraber ilenir.
Kalp yarmlarn oluturan elemanlarn montajnda kullanlan, merkezleme
(pimler) ve balant (cvatalar) elemanlar, plakalara bamsz olarak delinmez.
Kalp yarmlarn oluturan plakalar ayn anda delinir.
Kalp yarmlarn oluturan elemanlar sabitletirilerek apraz iki keden,
kullanlacak olan cvataya uygun di dibi apnda delinir.

37
 Kalp yarmnda bulunan plakalarn birine (alt ya da st plakaya) kullanlacak
olan cvataya uygun klavuz ekilir. Dier plakalarda kullanlacak olan cvataya
(di st ap) uygun olarak delikler geniletilir.
Balama srasnda kullanlan cvata, btn plakalardan boluklu olarak
geerken sadece bir plakada balama ilevini yerine getirir.
Btn kalp elemanlar klavuzu ekilmi olan deliklerden skca balanr.
Kalp yarmnda kullanlacak cvata saysna gre dier delikler (di dibi
apnda) delinir.
Delinmi olan deliklerin klavuzlar ekilir.
Her bir delie cvatalar taklp boluklar alnr, cvatalar apraz ekilde
sklarak kalp yarmnn balant ilemi yaplr.
Merkezleme iin gerekli olan sayda pim delikleri, toleranslara uygun olarak
apraz ekilde delinir.
Deliklerin raybalama ilemleri yaplr.
Deliklere uygun merkezleme pimleri taklr.
Bir kalp yarmnn merkezleme ve balama ilemi tamamlanm olur.
Dier kalp yarm iin ayn ilem tekrarlanr.
ki kalp yarm merkezlenip balandktan sonra bu kez iki kalp yarm tekrar
sabitlenip gerekli olan dier delikler ayn merkezde olacak ekilde ilenir (erkek
dii maalar, klavuz pimleri, burlar vb.).

2.1.2. Bakm Sonras Montaj

Kalbn komple resmindeki kalp elemanlarnn montaj numaralarna dikkat

edilir.
Bu montaj numaralarna uygun olarak kalbn montaj yaplr.
rnein; montaj numarasna gre kalp elemanlar sraya dizilir. Montaj srasna
gre;
En alt plaka,
Destekler,
tici pim, geri dn pimi ve yolluk ekici, itici plakasna taklr.
ki itici plakas montaj edilir.
Destek plakas,
tici plakasna bal olan, itici pim, geri dn pimi ve yolluk ekici,
destek plakasnda bulunan deliklerden geirilir.
Dii plakaya, maalar (lokma) ve klavuz pimler (evrede apraz olarak
en az iki adet) taklr.
Dii plakada buluna deliklerden, itici pim, geri dn pimi ve yolluk
ekici zarar grmeden geirilir. Dii plaka, destek plakasna oturtulur.
Merkezleme pimleri kalp yarmna apraz olarak taklr.
Cvatalar apraz olarak taklr, boluklar alnp apraz ekilde skca
sklr.

Pimler hassas olarak altrld (raybalama) iin ilk nce merkezleme pimleri taklr.
Daha sonra cvatalar taklr. Cvatalarn skma ilemini yapabilmesi iin plakalarn sadece bir
tanesine klavuz ekilmi, dier plakalardan ise cvatalar boluklu gemektedir.
38
 Eer ilk nce cvatalar takarsak bu boluklardan dolay plakalar ayn eksende olmaz.
Hassas olarak altrlm olan merkezleme pimleri delikleri karlamaz. Fakat zorlayarak
merkezleme pimlerini takabiliriz. Bu durumda kalpta aadaki problemler meydana gelir:

Merkezleme pimlerinin azlar zorlamadan dolay ier.

Plakalar ayn eksende olmad iin klavuz pim ile klavuz burcu birbirini
karlamaz.
Erkek maa ile dii lokma ayn eksende olmaz. Bylece retilen parann et
kalnlklar arasnda fark olur.
En nemlisi kalp bindirme denilen olay meydana gelir ve kalp elemanlar zarar
grr.

ekil 2.1de bir enjeksiyon kalbnn demonte hli, ekil 2.2de ise montaj hli
gsterilmitir.

ekil 2.1: Enjeksiyon kalbnn demonte hli

ekil 2.2: Enjeksiyon kalbnn montaj hli

39
2.2. Plastik Enjeksiyon Makineleri
Plastik malzemelerin enjekte etme yntemiyle kalplanmasnda kullanlan makinelere,
enjeksiyon makineleri denir (Resim 2.1).

Plastik malzemeleri biimlendirmede ekstrzyon kalplama, rotasyonel kalplama,

basnta s ile biimlendirme, iirme ve enjeksiyon kalplama gibi teknikler
kullanlmaktadr. Pskrtmeli kalplama ya da enjeksiyon kalplama da denen plastik
enjeksiyon ilemi, plastik eya retiminde kullanlan ve dier plastik ileme yntemlerine
gre her geen gn artan en nemli metotlardandr. Plastik malzemenin tek bir ilemle
istenen ekilde kalplanabilmesini salamas ve birok durumda retilen rn iin son ilem
gerektirmemesi, bu metodu seri retim iin uygun bir metot hline getirmitir.

2.2.1. Enjeksiyon Ynteminin Avantajlar

Hzl bir ekilde retim yaplabilir (seri retim).

Dier ilemlere gre dk maliyettedir.
Otomasyona uygundur.
Hemen hemen hi son ilem gerektirmez.
ok deiik yzey, renk ve ekillerde rn elde edilebilir.
Malzeme kayb (artk) ok azdr.
Ayn makinede ve ayn kalpta farkl plastik malzemelerden retim yaplabilir.
Dk toleranslarda allabilir.
Kalba metal ve ametal ilave paralar eklenerek retim yaplabilir.
Kalplanan rnlerin mekanik zellikleri iyidir.

40
 Resim 2.1: Enjeksiyon makineleri

2.2.2. Enjeksiyon Ynteminin Dezavantajlari

Sektrdeki youn rekabetten dolay kar oran dktr.

Kalp fiyatlar pahaldr.
Enjeksiyon makineleri ve yedek paralar pahaldr.
lem kontrol tam olarak salanamamtr.
rn kontrol makine tarafndan dorudan ve srekli olarak yaplamamaktadr.
Kalite sreklilii tam olarak tanmlanamamakta ve salanamamaktadr.

Resim 2.2 ve 2.3te enjeksiyon makinesinde elde edilen rnlerden rnekler

gsterilmitir.

Resim 2.2: Enjeksiyon makinesinde elde edilen rnler

41
 Resim 2.3: Enjeksiyon makinesinde elde edilen rnler
2.2.3. Enjeksiyon Makinelerininniteleri

Genel olarak bir enjeksiyon makinesi be fonksiyonel birimden meydana gelir.

Enjeksiyon nitesi
Mengene nitesi
Kontrol nitesi
Tahrik (hareket) sistemi
Kalp ve kalp elemanlar

2.2.3.1. Enjeksiyon nitesi

Enjeksiyon nitesi; yani enjeksiyon grubunun ana amac, plastik malzemeyi eritmek
ve kalba enjekte etmektir. Srekli ayn arlkta ve ayn kalitede para retimi iin kalba
enjekte edilen malzeme miktar her seferinde ayn olmaldr. Bunun iin enjeksiyon grubu
srekli ayn scaklkta homojen malzeme basks yapabilmelidir. Plastik teknolojisinin ilk
zamanlarnda, piston tipi enjeksiyon makineleri kullanlyordu. Bu makinelerde plastik
malzeme sadece kovandan (vidann yatakland ve zerinde rezistanslarn bulunduu
eleman) ald s ile eritiliyordu.

42
 Gnmzde artk yaygn bir ekilde tercih edilen makinelerde ise enjeksiyon pistonu
grevi de gren helezonlar (vida) kullanlmaktadr. Bu makinelerde helezon dner ve ayn
anda huniden mal alr. Helezonun dnme hareketiyle ileri doru itilen malzeme, ayn
zamanda hem helezonun oluturduu srtnme ss ve kovan ssyla (rezistans) erir.
Eriyerek ileri hareket eden plastik malzeme, meme boluuna depolanr. Helezon, kalb
dolduracak kadar malzeme boluuna doluncaya kadar yani mal alma konumuna ulancaya
kadar geri dner. Geri hareket esnasnda helezonun arkasnda oluan geri basn, hidrolik
pistonu belli deerde sabit tutar. Bu sayede helezonun geri dnme hz azaltlarak daha
homojen bir karm elde edilir. Plastikasyon ilemi bitip meme boluu yeterince
malzemeyle dolduktan sonra helezon, bir piston gibi yksek basnla ileri doru hareket
ederek plastik malzemeyi meme boluundan kalp iine enjekte eder. Resim 2.4te bir
enjeksiyon nitesi gsterilmitir.

Bir enjeksiyon nitesinin ana grevleri unlardr:

Huniden kovana giren plastik malzemeyi stp eritmek

Eriyik malzemeyi kalba enjekte etmek
Malzemenin kalpta salam bir rn hline gelmesi iin gerekli tutma
basnlarn salamak
Rahata ileri geri hareketi salamak
Memeyle yolluk burcunu gerekli kuvvetle temas hlinde tutabilmek

Resim 2.4: Enjeksiyon nitesi

Bir enjeksiyon nitesinin nemli elemanlar (malzeme ak ynne gre); huni,
helezon (vida-burgu), geri dnsz valf (ek valf), meme ve stc bantlardan (rezistans)
olumaktadr.

43
ekil 2.3te enjeksiyon nitesinin elemanlar gsterilmitir.

ekil 2.3: Enjeksiyon nitesinin elemanlar

(a) (b)

44
 (c) (d)
ekil 2.4: Enjeksiyon ilem basamaklar
Huni: Enjeksiyon nitesinin bir eleman olan, vidann beslenebilmesi iin iine
sadece ilenmemi plastik malzeme doldurulan elemana huni denir. Huni gibi
basit bir parann da baz nemli zelliklere sahip olmas gerekmektedir.

Tamamyla boaltlabilmelidir.
Kolay kullanlabilmelidir.
Kolay monte edilebilmelidir.
Toz geirmemelidir.
Kolay temizlenebilmelidir.

Normal artlarda makine alrken huni doludur ve ilenecek plastik malzeme

dorudan huniden enjeksiyon grubunun besleme blgesine, oradan da helezonun dnme
hareketi ve rezistanslar sayesinde eriyerek meme boluuna akar.

lenecek malzemenin tanecikli yapda olmas problem karmazken toz hlindeki

malzemeler veya kk aptaki helezonlar hunide ksa devre (kprleme-bridging) denen
malzemenin topaklap kovan giriinde tkanmasna sebep olur. Buna engel olmak iin
huniye kartrclar veya helezon konveyrleri taklabilir (ekil 2.5).

ekil 2.5: Huni

Vida: Vida makinede plastik malzemenin beslenmesi, eritilmesi, kartrlmas
ve kalp iine iletilmesi grevini yapan nemli bir paradr. Vida ile ilgili daha
detayl bilgi Enjeksiyon Makinelerinde retim 2 modlnde verilmitir.
Geri dnsz valf (ek valf): Enjeksiyon helezonlarna bazen helezonlarn
enjeksiyon ve tutma basnlar safhalarnda bir piston gibi hareket etmesini
salayan ve bu srada malzemenin geri akna engel olan paralar taklr.
Bunlar, helezonun u blgesine taklan geri dnsz valf veya ek valf
denen paralardr. Bu para grubunun hepsine birden yzk ve torpil veya
yzksz torpil takm da denilir (Resim 2.5).

45
 Bir geri dnsz valfte aranan zellikler unlardr:
Yksek verim
Ksa kapanma sresi
Yksek mekanik mukavemet
Kendini iyi temizleme yetenei

Geri dnsz valflerin verimlilii, enjekte edilen malzeme hacminin plastikletirilen

malzeme hacmine orandr. Verimlilik oran %95-%97 arasnda deiir ki bu da valf
kapanrken helezon kanallarndan geri akan malzemenin %3-%5 arasnda olduunu gsterir.

Bu valflerde bulunmas gereken nemli zelliklerden biri de ksa kapanma sresidir.

Geri dnsz bir valfin kapanma zaman, helezonun enjeksiyon yapmak zere eksenel
harekete balad andan balayp valfin geriye doru hi malzeme akna izin vermeyecei
durumuna geldii ana kadar geen zamandr.

ek valfler yksek oranlarda yklenmeye maruz kaldklar iin abuk anmaya urar.
Geri dnsz valfler sisteminin esas nemli paras plastikasyon esnasnda ileri pozisyonda
kalarak eriyik malzemenin, meme boluuna dolmasn salayan kayan halka yani yzktr.
Mal alma ilemi srasnda ileri pozisyonda olan yzk, enjeksiyon safhasnda ise geri
konumda kalarak arkasndaki oturma halkasna skca dayanr ve yksek basn altndaki
malzemenin geriye akna engel olur.

Resim 2.5: ek valf

Meme: Kovann u ksmna monte edilen, kovann ucunun enjeksiyon

yapabilmesi iin kalbn yolluk burcuna (enjeksiyon memesi ile yolluu ayn
eksene getiren kalp eleman) tam olarak denk gelmesini salayan ve yapsna
gre plastikasyon ve souma esnasnda kovann azn kapayarak dar mal
akn nleyen paraya meme denir. ekil 2.6da bir memenin kesiti
gsterilmitir. Memeler ak ve kapal (kapatlabilir) olarak yaplr.

Ak kesme memeleri de denen kapal memeler kendi kendine kontroll (otokontroll)

veya dardan kontroll olabilir. Ak memeler genelde ak ynnde konikleen basit bir
kanala sahiptir. Pratikte en kullanl olan meme, en az basn dmesine neden olan ak
meme tipidir.

46
 ekil 2.6: Meme kesiti
Enjekte edilen malzemenin cinsine gre enjeksiyon memeleri e ayrlr:

Sert PVC memesi: Mmkn olduu kadar ksa olmaldr. Vidann

ucundaki torpil neredeyse evresinde hi boluk brakmadan meme
deliine kadar uzanmaldr. Roketin ucu ince ve uzun olursa ar snr ve
PVCyi yakar.
Normal termoplastikler iin ak s kontrol meme: Genellikle meme
ak ve uzundur. Uzun ucun stnde ss kontrol edilebilen sc bant
vardr. Bu stc malzemenin akmasn ve donmamasn salar. Roket ucu
memenin iini doldurur. Enjeksiyondan sonra l mal kalmasn nler.
Baz plastik malzemeler burada ylrsa lekeler ve renk bozukluklar
oluur.
Supapl meme: Meme kalba dayandnda supap geri gider ve yolu aar.
Eriyik malzeme kalba dolar. Kalp boluu eriyik plastik ile dolduktan
sonra maln akma ynndeki basn, supabn basncn yenerek supab
kapatr ve eriyen plastik memeden darya akamaz. Termoplastik
malzeme cinsi, kalp yaps, bask artlar durumuna gre bu tip memenin
kullanlmasn gerekli klar.
Istc bantlar (rezistans): Rezistansl stc bantlarnn en nemli avantaj
dk fiyatlar olup ok kolay monte edilebilir olmalar ve kapasitelerinin
alma artlarna gre kolaylkla ayarlanabilir olmas ise dier avantajlardr.
Bu sistemin en nemli dezavantaj yava almasdr. Bu sistem sy muhafaza
edebilmesine ramen yksek scaklklara ulamak iin uzun srelere ihtiya
duyar.

2.2.3.2. Mengene nitesi

Enjeksiyon olaynn srekli bir ilem olmamas, kalbn rnn kmas iin almasn
ve sonraki bask iin tekrar kapanmasn gerektirmektedir. Mengene nitesi bu i yapar.
Plastiin ok yksek basnlarda kalba enjekte edilmesi sebebiyle mengene nitesi kalb
enjeksiyon ve tutma basnlar safhasnda skca kapal tutmal, kalbn alp apak
yapmasn nlemelidir (ekil 2.7).

47
 Bir enjeksiyon makinesinin mengene nitesinin balca grevleri;

Kalb kapamak,
Enjekte edilen malzemenin rn hline dnmesi iin kalb kilitleyerek kapal
tutmak,
rnn karlmas iin kalb amaktr.

Bir enjeksiyon makinesinin mengene sistemi yatay prese benzer. Bu sistem genel
olarak;
Bir sabit plaka,
Bir hareketli plaka,
Bir L-plaka (destek plakas),
Hareketli plakann hareketini salayan bir tahrik sisteminden meydana gelir. Bu
tahrik sistemi de genellikle hidrolik (ya ile alan) bir sistemdir.

Kalplar en az iki ana paradan meydana gelir. ki paral kalbn bir paras eksenel
hareket eden hareketli plakaya, dier paras ise sabit plakaya monte edilir. L-plaka
normalde hareketli olmayp sadece farkl byklklerdeki yani farkl kalnlklardaki kalp
ayarlar iin eksenel olarak genelde redktrl bir motorla bazen de hidrolik motorla hareket
ettirilir. Enjeksiyon srasnda kalp ii basncnn d basntan ok daha byk deerlere
kmas, kalbn almasna ve malzemenin tamasna yani apak yapmasna neden olabilir.
rne son ilem gerektiren apak oluumu, zaman ve enerji kaybna neden olduu iin hi
de istenen bir durum deildir. Bu sebeple bir enjeksiyon makinesinin mengene sistemi, kalb
gerekli kuvvetle kapal tutabilmelidir. te burada kalp kapama kuvveti (kalp kilitleme
kuvveti) denen ve makinenin gcn dolaysyla bykln belirten bir karakteristii
ortaya kar.

ekil 2.7: Mengene nitesi

48
2.2.3.3. Kontrol nitesi

Enjeksiyon makinesi bir btn olarak tm fonksiyonlarn takip ve belli bir sraya gre
koordine edebilecek, alma parametrelerini gzlemleyip sabit tutabilecek ve enjeksiyon
evriminin her safhasn kontrol edebilecek olan bir sisteme yani kontrol sistemine ihtiya
duyar. nk bir enjeksiyon makinesindeki tm fonksiyonlar her makinde olmas gerektii
gibi belli bir sraya gre gerekletirilmeli, her fonksiyonun balama ve biti zamanlar ve
konumlar kontrol altnda tutulmal ve takip edilmelidir (Resim 2.6).

Resim 2.6: Enjeksiyon kontrol nitesi

Bir enjeksiyon makinesinde ak veya kapal devre kontrolyle denetlenmesi gereken
baz fonksiyonlar unlardr:
Kovan scakl
Eriyik malzemenin scakl
Varsa scak yolluk sistemlerinin scakl
Kalp scakl
Helezon dn hz (mal alma ilemi iin)
Enjeksiyon hz
Tutma basnlar

Makine sanayiinde makine kontrol ve kumandas iin ilk zamanlarda rle mantkl
tamamen pasif elemanlardan oluan devreler kullanlmaktayd. imdi ise enjeksiyon
makineleri dier modern ve gelimi makineler gibi bir dijital elektronik harikas olan ve
PLC (programlanabilir mantksal kontrol) denen mikroilemci yapl, ilem kontrollerinin
hepsi bir veya daha fazla merkez ilem birimi (CPU=beyin) tarafndan denetlenen, sanayi
ortamnda alabilecek bir yapda, zerine elektriksel balantlarn yaplabilecei noktalarn
bulunduu bilgisayarlar ile kontrol edilmektedir.

49
 PLCler sanayi iin gelitirilen ve kullanc tarafndan istenen amaca gre
programlanabilen bilgisayarlardr. Bu cihazlar ok kk boyutlu makineleri kontrol
edebilecei gibi ok byk bir sistemi ve bu sistemin oluturduu birimleri (retim
sistemleri, fabrikalar gibi) kontrol edebilecek yapdadr.

Bir PLC sistemi enjeksiyon makinesinde helezonun konumu, helezonun hz,

enjeksiyon grubunun konumu, enjeksiyon zaman, tutma basnlar, kovan scakl, ve
bunun gibi birok parametrelerin sinyallerini gerekli yerlerden alr ve bunlar istenen ekilde
kolaylkla deerlendirir. PLC deerlendirdii giri sinyallerine karlk gerekli k
sinyalleri gerekli yerlere, scakl deitirmek, valf ap kapamak suretiyle basn ve hz
deerlerini deitirmek gibi fonksiyonlar yerine getirmek zere gnderir. Bu srada tm
evrimin ekrandan gzlemlenmesi ve gerektiinde makinenin tam otomatik olarak almas
da gerekmektedir. Bilgisayar kontroll makinelerde kullanlan kalbn tm alma deerleri,
sonradan tekrar kullanlmak zere kontrol sisteminin kendi hafzasna kaydedilip
saklanabilir.

Artk yeni kullanlan kontrol sistemleri, rn kalitesini ykseltmek zere gerektiinde

zel proses stratejileri gelitirerek reticiye yardmc olabilecek yapdadr. Bu yap, zellikle
arlk veya boyut gibi termoplastiklerin rn zelliklerini yani kalitelerini etkileyen tutma
basnlar safhas iin byk nem arz ermektedir. Yeni kontrol sistemleri ayn zamanda
enjeksiyon evrimini, kalbn almasn nleyecek ekilde kontrol edebilmelidir.

50
 UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET
Atlyenizdeki kalp elemanlar ilenmi, balant ve merkezleme konumlar
belirlenmi, kalp boluklar oluturulmu bir plastik enjeksiyon kalbnn montajn yapnz.

51
 lem Basamaklar neriler
alma ortamnz hazrlaynz.
nlnz giyiniz.
ile ilgili gvenlik tedbirlerini alnz.
Kalp, montaj resimlerini kontrol ediniz,
Kalp elemanlarn numaralandrnz.
montaj sralarn belirleyiniz.
Montaj srasnda plakalarn ayn ynde
olmas iin kalp yzeylerine alt alta
gelecek ekilde numara vurunuz.
Referans balant konumlarn
belirleyiniz.

Enjeksiyon kalp, plakalarnn montajnda

referans alnacak plaka ve yzeylerin
balant konumlarn belirleyiniz.
Montaj srasnda numaralarn ayn ynde
olmasna dikkat ediniz.

tici pimleri, plakaya monte ederken az

tici pimleri montaj numarasna gre
ksmlarnn zarar grmemesine dikkat
pim plakalarna monte ediniz.
ediniz.
Kalp plakalarnn montajnda kullanlacak
balant cvatalarn ve anahtar takmlarn
hazrlaynz.
tici pim plakalarnn cvata
Plakalar montaj sehpasna alarak montaj
balantlarn yapnz.
numaralarna gre sralaynz.
Balant cvatalarn taknz eit kuvvetlerle
apraz olarak sknz.
Montaj numaralarna gre kalp
elemanlarn st ste yerletiriniz.
Hareketli kalp yarmnn elemanlarnn Merkezleme pim balantlarn yaparken
pim balantlarn montaj konumlarna pimlerin az ksmlarna dikkat ediniz.
gre yapnz. Pim balantlarn yaparken pimlerin
zorlanmadan taklp taklmadna dikkat
ediniz.
Kalp plakalarnn montajnda kullanlacak
balant cvatalarn ve anahtar takmlarn
hazrlaynz.
Hareketli kalp yarmnn cvata
Plakalar montaj sehpasna alarak montaj
balantlarn yapnz.
numaralarna gre sralaynz.
Balant cvatalarn taknz eit kuvvetlerle
apraz olarak sknz.

52
 Montaj numaralarna gre kalp
elemanlarn st ste yerletiriniz.
Sabit kalp yarmnn elemanlarnn pim Merkezleme pim balantlarn yaparken
balantlarn montaj konumlarna gre pimlerin az ksmlarna dikkat ediniz.
yapnz. Pim balantlarn yaparken pimlerin
zorlanmadan taklp taklmadna dikkat
ediniz.
Kalp plakalarnn montajnda kullanlacak
balant cvatalarn ve anahtar takmlarn
hazrlaynz.
Sabit kalp yarmnn cvata
Plakalar montaj sehpasna alarak montaj
balantlarn yapnz.
numaralarna gre sralaynz.
Balant cvatalarn taknz eit kuvvetlerle
apraz olarak sknz.
Montaj yaplan hareketli ve sabit kalp
yarmlarn, klavuz pimler ya da kolon,
burlarla ayn merkezde olmasn
Hareketli plaka ve sabit plakay klavuz
salaynz.
pimler ile konumlandrnz.
Merkezleme olmaz ise kalba zarar
verirsiniz ya da istenen toleranslar iinde
rn retemezsiniz.
Kalp da kasnt olup olmadn kontrol
Montaj yaplan kalb kontrol ediniz.
ediniz.

53
KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin

Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. alma ortamnz hazrladnz m?
2. Montaj yaplacak kalb kontrol ettiniz mi?
3. Hareketli plaka ve sabit plakay klavuz pimler ile
konumlandrdnz m?
4. Sabit kalp yarmnn cvata balantlarn yaptnz m?
5. Sabit kalp yarmnn elemanlarnn pim balantlarn
montaj konumlarna gre yaptnz m?
6. Hareketli kalp yarmnn cvata balantlarn yaptnz m?
7. Hareketli kalp yarmnn elemanlarnn pim balantlarn
montaj konumlarna gre yaptnz m?
8. tici pim plakalarnn cvata balantlarn yaptnz m?
9. tici pimleri montaj numarasna gre pim plakalarna monte
ettiniz mi?
10. Referans balant konumlarn belirlediniz mi?
11. Kalp elemanlarn numaralandrdnz m?

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.

Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

54
 LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Termoplastik malzemelerin enjekte etme yntemiyle kalplanmasnda kullanlan

makinelere ne ad verilir?
A) Rotasyon
B) Ekstrzyon
C) Enjeksiyon
D) Film

2. Aadakilerden hangisi enjeksiyon ynteminin avantajlarndan biridir?

A) Kalp fiyatlar pahaldr.
B) Sektrdeki youn rekabetten dolay kr oran dktr.
C) lem kontrol tam olarak salanamamtr.
D) Hzl bir ekilde rn elde edilebilir.

3. Aadakilerden hangisi enjeksiyon ynteminin dezavantajlarndan biridir?

A) rn kontrol makine tarafndan dorudan ve srekli olarak yaplamamaktadr.
B) Yksek miktarlarda rn retebilir.
C) Otomasyona uygundur.
D) Hemen hemen hi son ilem gerektirmez.

4. Aadakilerden hangisi enjeksiyon makinesinin nitelerinden birisi deildir?

A) Kontrol nitesi
B) Mengene nitesi
C) Enjeksiyon nitesi
D) Proses nitesi

5. Aadakilerden hangisi enjeksiyon nitesinin elemanlarndan birisi deildir?

A) Kalp
B) Huni
C) Vida
D) Meme

6. Kovann u ksmna monte edilen, kovann ucunun enjeksiyon yapabilmesi iin

kalbn yolluk burcuna tam olarak denk gelmesini salayan ve yapsna gre
plastikasyon ve souma esnasnda kovann azn kapayarak dar eriyik plastik
akn nleyen paraya ne ad verilir?
A) Huni
B) Vida
C) Meme
D) Rezistans

55
7. Aadakilerden hangisi mengene nitesinin grevlerinden birisi deildir?
A) Kalb kapamak
B) Enjekte edilen malzemenin rn hline dnmesi iin kalb kilitleyerek kapal
tutmak
C) rnn karlmas iin kalb amak
D) rn oluturmak

8. Enjeksiyon makinesinin tm fonksiyonlarn takip ve belli bir sraya gre koordine

eden, alma parametrelerini gzlemleyip sabit tutan ve enjeksiyon evriminin her
safhasn kontrol eden sisteme ne ad verilir?
A) Enjeksiyon sistemi
B) Kontrol sistemi
C) Kalp sistemi
D) Mengene sistemi

9. Kalbn hatal montaj sonrasnda erkek maa ile dii lokma ayn eksende olmaz ise
rnde ne gibi problem meydana gelir?
A) rn soumaz.
B) rn homojen olmaz.
C) rnde ekme olur.
D) rnn et kalnlklar farkl olur.

10. Bir enjeksiyon kalbnda, bakm sonras yaplan kalp montajnda, balama
elemanlarndan ilk nce cvatalar m yoksa merkezleme pimleri mi taklr?
A) Cvatalar
B) Merkezleme pimleri
C) Ayn anda
D) Hibiri

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

56
 MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Atlyede bulunan bir plastik enjeksiyon kalbnn deneme retimini yapnz ya da
yaptrarak rn zerinde gerekli olan kontrolleri yapnz.

KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin

Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. alma ortamnz hazrladnz m?
2. Plastik malzemeye uygun scaklk ayarlarn yaptnz m?
3. evrim sonucunda rn kontroln yaptnz m?
4. Varsa rn hatalarn giderdiniz mi?
5. Varsa kalp hatalarn giderdiniz mi?
6. retim formu dzenlediniz mi?
7. Teknolojik kurallara uygun bir alma gerekletirdiniz mi?
8. Sreyi (8 saat) iyi kullandnz m?

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.

Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

57
 CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET -1 CEVAP ANAHTARI

1 A
2 C
3 D
4 B
5 C
6 C
7 A
8 B
9 D
10 B
11 D
12 A
13 B
14 C
15 C
16 A
17 A
18 C
19 D
20 B

RENME FAALYET- 2 CEVAP ANAHTARI

1 C
2 D
3 A
4 D
5 A
6 C
7 D
8 B
9 D
10 B

58
 KAYNAKA
KAYNAKA
ZCAN efik, Halit BULUT, Atlye ve Teknolojisi 2, Gl Yaynevi, Ankara.
ZCAN efik, Halit BULUT, Atlye ve Teknolojisi 3, Gl Yaynevi,Ankara.
AKYZ . Faruk, Plastikler ve Plastik Enjeksiyon Teknolojisine Giri,
PAGEV Yaynlar, stanbul, 2001.
ERKN Yakup, brahim UZUN, Hacim Kalpl, Mill Eitim Basmevi,
Ankara, 1982.
TURALI, Hasan. Enjeksiyon Kalplar malat, PAGEV Yaynlar,stanbul,
2000.
YELBEY brahim, Bar YELBEY, Kalp Konstrksiyon ve Kalp Yapm,
Irmak Ofset, Bursa, 2003.
POYRAZOLU Ouz, Elektroerozyon Teknii, Teknik Eitim Vakf
Yaynlar, Ankara, 1994.
SZER Nedim, Yaymlanmam Ders Notlar, zmir, 2006.

59