BIOMEHANIKA

LOKOMOTORNOG SISTEMA
OVJEKA
 1. ELEMENTI LOKOMOTORNOG SISTEMA
2. FUNKCIONISANJE LOKOMOTORNOG SISTEMA
3. REALNI SISTEMI

Lokomotorni sistem omoguuje ovjeku da se kree u prostoru. U kretanju

uestvuju:

Pasivni elementi kosti i zglobovi

Aktivni elementi miii

2
 1.1. KOSTI
 Podjela:

 Kratke kosti (kosti ake, stopala, kimeni prljenovi)

 Duge kosti Sastoje se od srednjeg dijela (dijafiza) i okrajaka
(epifiza) koji su pokriveni hrskavicom i ulaze u sastav zglobova.
 Pljosnate kosti (kosti lobanje, karline i grudne kosti)
 Nepravilne kosti nemaju ni jedan od parametara iz prethodne
podjele. To su kosti lica i kimeni prljenovi.
 Pneumatine kosti imaju u svojoj strukturi upljine ispunjene
vazduhom (primjer: mastoidni nastavak sljepoone kosti).
 Sezamoidne kosti podsjeaju svojim oblikom na sjeme susama.
Razvijaju se u tetivama nekih miia, najee u predjelu
zglobova (primjer: aica patela).

3
 Funkcija:


 odravanje organizma u odreenom poloaju

 hodanje i druge vrste kretanja organizma
 zatita osjetljivih dijelova i vitalnih organa (mozak, srce, plua)
 stovarite za odreene hemijske elemente koje organizam moe
koristiti po potrebi
 ishrana organizma (zubi)
 transmisija zvuka (kosti srednjeg uha - jedine kosti koje tokom
cijelog ivota oveka zadravaju veliinu koju su imale prije
roenja)

4
 Sastav i struktura kosti

 Kolagen - organski materijal (oko 60% zapremine i 40% teine

kostiju) obezbeuje elastinost kostiju.

 Minerali - neorganski dio (oko 40% zapremine i 60% teine) koji

kostima daje neophodnu vrstinu; neorganski kristali
hidroksilapatita Ca10(PO4)6(OH)2, oblika tapia dijametra od 2 - 7
nm i duine od 5 - 10 nm, ukupne povrine kod odraslog oveka
oko 4x105 m2; oko svakog kristala nalazi se sloj vode bogate
mnogim hemijskim jedinjenjima potrebnim ljudskom organizmu.

 Ako se kost potopi u kiselinu dolazi do rastvaranja minerala i ostaje

samo kolagen koji ima osobine viskoelastinih materijala i ponaa
se kao guma. Ukoliko se kost upali kolagen e sagorjeti. Kost sada
predstavljaju slabo povezani kristali minerala koji zadravaju oblik,
ali e se na najmanji dodir raspasti u pepeo. 5
Ogroman procenat kotanog tkiva je inertan, ali to ne znai da je
kost mrtva. Oko 2% kotanog tkiva predstavljaju osteociti - elije
koje se, kao i sve druge ive elije, snabdjevaju elementima
potrebnim za njihovo funkcionisanje putem krvi. Rasporeene su
ravnomjerno unutar kosti (u kolagenu) tako da odravaju kost u
zdravom stanju.

Kotane elije se u neprekidnom procesu unitavaju (osteoklasti) i

ponovo stvaraju (osteoblasti); u periodu od oko sedam godina
kotane elije cijelog kostura bivaju obnovljene.

6
Struktura kosti: kompaktna i sunerasta.
Kompaktni dio kosti se nalazi na mjestu koje je izloeno dejstvu
sporadinih spoljnjih sila razliitog intenziteta, kao to je srednji dio femura.
teina linije
tijela kompresije

linije sunerasti dio kosti

F F F
tenzije

kompaktni dio
F kosti
a b c

Sunerasta struktura kosti karakteristina je za dijelove koji ulaze u

zglob. Prednost ovakve strukture u odnosu na kompaktnu strukturu je da:
dejstvu sila u zglobovima pruaju neophodan otpor sa manje materijala
zbog vee fleksibilnosti mogu da apsorbuju vie energije i kompenzuju
dejstvo sila
7
8
 ZGLOBOVI

 Zglob predstavlja skup kotano-hrskaviavih materijala pomou

kojih se kosti meusobno zglobljuju.

 Sinartroza je kontinuirani spoj izmeu kostiju. Na mjestu spajanja

elemenata skeleta itav prostor je ispunjen potpornim tkivom, koje
moe biti vezivno ili hrskaviavo.

 Diartroza je spoj sa prekidom kontinuiteta izmeu kostiju, do kojeg

je dolo usljed formiranja upljine u dubini spoja.
 Diartroze ini grupa zglobova koje nazivamo sinovijalni zglobovi.
 sinovijalna membrana
glava kosti
sinovijalna tenost
aica
hrskavica
Elementi pokretnog zgloba.
U sastav pokretnog zgloba ulaze: krajevi
(okrajci) kostiju od kojih je jedan ispupen -
glava kosti, a drugi udubljen - aica.
Krajevi kostiju su obloeni hrskavicom i
odvojeni zglobnom upljinom.
U upljini se nalazi bezbojna sluzava tenost
- sinovija, koja je obuhvaena sinovijalnom
membranom.
U sastav zgloba ulaze jo i zglobne veze -
ligamenti.
Pri pokretima postoji trenje izmeu
okrajaka kostiju.
Povrina hrskavice koja prekriva okrajak
kosti je glatka.
Da bi se trenje dalje smanjilo, izmeu
okrajaka kostiju u sastavu zgloba nalazi se
sinovijalna tenost, koja "podmazuje"
zglob.
Koeficijent trenja u zglobu ima vrijednost
manju od 0,01.
ODREIVANJE KOEFICIJENTA TRENJA

zglob

teret

Odreivanje koeficijenta trenja u zglobu pomou klatna (predloili su

1969. godine Litl, Frimen i Svonson (Little, Freeman & Swanson)).
 ROTACIJA ZGLOBOVA
Pokretni zglobovi mogu da rotiraju oko jedne, dvije ili tri ose (odnosno,
praktino oko beskonano mnogo osa).
 Jednoosni zglobovi mogu da rotiraju oko jedne ose.
 Zglobne povrine dvoosnog zgloba imaju elipsoidni ili sedlasti oblik, koji
im obezbjeuje veu pokretljivost pri rotaciji oko dvije uzajamno normalne
ose.
 Loptasti oblik glave omoguuje rotaciju oko tri meusobno ortogonalne
ose

X' X' X'

(a) (b) (c)
Z'

A Y'
A B A B
Y Y'
Y

Z
X X X

Modeli jednoosnog (a), dvoosnog (b) i troosnog (c) zgloba.

 MIII - OSNOVNE KARAKTERISTIKE
U tijelu oveka postoji preko 630 miia (oko 40% teine tijela).
,...
 MIII - OSNOVNE KARAKTERISTIKE
30 od njih su facijalni miii.
Oni nam pomau da kreiramo sve mogue izraze lica: sreno,
iznenaeno, zadovoljno, ljuto, nesreno, tuno, uplaeno,...

Najzaposleniji miii u tijelu su oni koji okruuju oko. Pokreu se

preko 100.000 puta na dan.
Najvei mii u tijelu je gluteus maximus (na butnoj kosti).
 MIII OSNOVNA FUNKCIJA
Funkcija miia je da pomijera tijelo. Bez miia ne bismo mogli da pomijeramo
skelet. Ne bi postojao nain da se animira fiziko tijelo ni da se izgovori misao. Ne
bismo bili sposobni da trepemo, varimo hranu, diemo. Nae srce ne bi moglo da
pumpa krv.
 VRSTE MIIA
Prema strukturi miino tkivo se dijeli na: glatko i popreno prugasto.
Glatki miii: zovu se jo i nevoljni, jer NISU pod svjesnom kontrolom. Nevoljni u ovom
sluaju znai da ne morate da mislite o njima. Mogu se nai u unutranjim
organima digestivni trakt, respiratorni prolazi, urinarni trakt i beika, una kesa,
zidovi limfnih i krvnih sudova,...
Popreno-prugasti miii: zovu se jo i voljni, jer su pod svjesnom kontrolom. To moemo
opisati na slijedei nain: ako kae ruci ruko, pomjeri se ona se pomjera.
Osnovna podjela popreno-prugastih miia: skeletni miii i srani mii

Prema svojoj funkciji svaki mii pripada jednoj od tri kategorije: glatkim, skeletnim, ili
sranim miiima.
 Skeletni miii
aktivni elementi lokomotornog sistema
 Skeletni miii predstavljaju
aktivne elemente lokomotornog
sistema jer se na njihovim
krajevima generiu sile prilikom
njihove kontrakcije.
 Uzrok ovih sila vezuje se za
generisanje elektrinih impulsa
koji se prostiru du motornih
nerava iz kimene modine i,
djelujui na miina vlakna,
izazivaju njihovu kontrakciju.
 Ove sile su, dakle, u osnovi
elektrinog porijekla.
 Preko tetiva, koje povezuju
miie sa kostima, sile djeluju na
kosti i omoguuju njihove
pokrete. Vezivanje moe biti
jednostruko ili viestruko
(dvostruko - bicepsi, trostruko -
tricepsi, ...).
 Struktura skeletnih miia
 Skeletni miii se sastoje od vlakana debljine manje od debljine dlake (dijametra 20 - 80
nm), duine nekoliko centimetara. Svako vlakno je omotano membranom debljine 0,01
nm.
 Vlakna koja formiraju skeletni mii sastoje se od tankih kontraktilnih niti - miofibrila, kojih
u jednom vlaknu moe biti izmeu 1000 i 2000.
 FUNKCIONISANJE LOKOMOTORNOG SISTEMA
 Kretanje ovjeka je sloeno (hodanje, tranje, skakanje...)
 Sloena kretanja- sastoje se od prostih kretanja- translacija i rotacija
 Lokomotorni sistem ovjeka- kosti posmatramo kao poluge
 zglobove kao oslonce tih poluga
miii pokreu poluge (kosti)
 FUNKCIONISANJE LOKOMOTORNOG SISTEMA
Kruto tijelo. Uslovi ravnotee krutog tijela

 ta je kruto tijelo?
 Kruto tijelo predstavlja tijelo kod koga se meusobni poloaj pojedinih taaka
ne mijenja. Takvo tijelo se ne deformie pod dejstvom sile. Kruto tijelo je model
- fizika apstrakcija, jer takvih tijela u prirodi nema, mada se neka tijela po
svojim osobinama pribliavaju definiciji krutog tijela (kosti, na primjer).
 Pod dejstvom sile kruto tijelo se moe kretati translaciono i/ili rotaciono.

Uslovi ravnotee krutog tijela

Fi = 0 i Mi = 0



i i
 POLUGE I SISTEMI POLUGA
Model funkcionisanja lokomotornog sistema

 Osnovnu predstavu o funkcionisanju lokomotornog sistema moemo dobiti ako

kosti (ili grupu vrsto povezanih kostiju) posmatramo kao poluge.
 Poluge su fiziki posmatrano kruta tijela, tj. tijela koja se ne deformiu pod
dejstvom sile.
 Deformacija realnih kostiju pod dejstvom sila koje se generiu u miiima
relativno je mala, pa se u prvoj aproksimaciji one mogu uspjeno modelirati
polugom. B'

A A Q
F a = Qb
O
s1
F B
Q a
B k= =
a b A' F b

(a) Q F (b) (a) poluge sile k > 1

(b) poluge brzine k<1
 POLUGE
 Za analizu funkcionisanja poluga u tijelu ovjeka potrebno je znati taan
poloaj napadne take sile miia, take oslonca i napadne take tereta.
 U odnosu na meusobni poloaj ovih elemenata poluge se dijele na:
 poluge I vrste
 poluge II vrste
 poluge III vrste.

O
T k>1
O k<1
F
Q
F
Q

Primjer poluge I vrste u organizmu i njen ematski prikaz.

 F
F
O
k>1

Q
Q
O

Primjer poluge II vrste u organizmu i njen ematski prikaz.

F
F

O k<1

QR
O
QR
Primjer poluge III vrste u organizmu i njen ematski prikaz.
 Primjer 1.
Dejstvo glave ovjeka na prvi vratni prljen

Q = mg 30 N
T
O
FM + Q = FC

FM
Q FM 5cm = Q 3cm
5cm 3cm
3
Q FM = Q = 18 N
FM 5
FC
FC = 18 N + 30 N = 48 N
Uzajamno dejstvo glave ovjeka i prvog FC
cervikalnog prljena na kome lei glava; = = 9, 6 N m 2
S
sila vratnog miia odrava glavu u
uspravnom poloaju.
 Primer 2.
Izraunavanje sile u Ahilovoj tetivi
FT
Fibula
FT cos (7) + Q FK cos = 0
Tibia
FT sin (7) FK sin = 0

10 Q 5,6 FT cos(7) = 0
Q

FK 10
FT = Q = 1,8 Q
5,6
70
FT 2,8 Q = FK cos i 0,22 Q = FK sin
a b Q
FK = 2,8 Q
tan = 0,22 2,8 = 0,079
FK

= 4,5
 SISTEMI POLUGA - Model ruke
deltoid

biceps

Fb Fd Fdsina

O a
O
Qp
4 18 Qr
Q Q
14 36
30 72

4cm x Fb = 14cm x Qp + 30cm x Q 18cm x Fd sina = 36cm x Qr + 72cm x Q

Fb = 3,5 x 15N + 7,5 x 30N Fd = (2 x 60N + 4 x 30N)/ sin160
Fb = 277,5 N Fd = 870,7 N
 SISTEMI POLUGA - Model noge
F'
(a) (b) F r = F ' DO

B
F DO = s cos
mii B
2
kvadriceps
s cos
F
femur
s 2
F = F'
O O r
D /2 F' r
C k = =
C r
F
tibia
s s cos
2
A A Za vrijednosti ugla 0<<160
koeficijent k<1, to znai da poluga
djeluje kao poluga brzine pa sila F
mora biti znatno vea od tezine
Analiza djelovanja butnog miia: dijelovi noge tereta Q/2. Iznad 160, poluga
koji uestvuju u uspravljanju (a); analogan fiziki djeluje kao poluga sile to znai da
model (b). je sila F manja od tezine tereta.
peti lumbalni B y B
prljen (L.5)
D
120
FM C Q2
A
300 Q1
28,50 A x
FR
Q1 - teina trupa (320 N)
Q2 - teina ruku, glave i tereta (382
N)
Q = 225 N A - taka oslonca na L.5
AB - poluga kojom se modelira trup
AC = 1/2 AB
AD = 2/3 AB
FM - sila naprezanja u lenim
miiima
FR - rezultujua sila koja djeluje na L.5
FR = 3664 N

Analiza dejstva sile na peti lumbalni prljen pri podizanju tereta. 33

 REALNI SISTEMI

 U prethodnom izlaganju kosti su u posmatranju zamijenjene modelom -

polugama, koje se pod dejstvom sila ne deformiu.
 Kod realnih tijela, kao to su kosti, miii i tetive (elementi
lokomotornog sistema) uvijek dolazi do izvjesnog stepena deformacije
pod dejstvom spoljnih sila.
 Kao protivdejstvo spoljnim, javljaju se unutranje sile koje tee da tijelu
vrate prvobitan oblik. To su elastine sile.
 Intenzitet elastinih sila zavisi od sila meu molekulima od kojih je tijelo
nainjeno.
 Priroda meumolekularnih sila.
Elastinost i plastinost

Molekuli posjeduju pozitivna i negativna naelektrisanja, pa meu njima vladaju

privlane i odbojne elektrostatike sile.

Meumolekularne sile, ije se dejstvo osjea do rastojanja koje je deset puta
vee od dijametra molekula (d ~ 10-10 m), imaju elektrostatiku i kvantnu prirodu.
F
Fb Fa Fa Fb

r0 Fb

0 A B r

(s 9)
a b r0
Fa = 7 i Fb = s F
r r
Fa

U odsustvu spoljnih sila odrava se ravnoteno rastojanje r0.

Akcija - dejstvo spoljnih sila

Reakcija - elastine sile tiela ili restitucione sile.

Elastine deformacije - plastine deformacije
 Elastine deformacije

 Postoji vie vrsta deformacija zavisno od pravca i smjera djelovanja

spoljnih sila, kao i od mjesta napadne take sile:
1. istezanje i sabijanje (i savijanje kao njihova kombinacija)
2. smicanje
3. Uvrtanje ili torzija.
 U optem sluaju, pri proizvoljnom dejstvu sile moe se istovremeno
javiti vie deformacija.

Fn F

S Ft
Fn Ft
n = i t =
S S
 Hukov zakon za longitudinalne deformacije
istezanje i sabijanje

Fn
n = Fn / S
A' S
L
A = L / L
~ L =
1

E
L 1 Fn
=
L E S
E Jangov modul elstinosti karakterie osobine materijala od koga je tijelo
nainjeno, odnosno stepen elastinosti tijela.
Materijali velikog modula elastinosti se srazmjerno malo deformiu pod uticajem
sile.
 Savijanje, smicanje i torzija

A'
A A A' A A'
F F
F

L

(a) (b) (c)

Deformacije savijanja (a), smicanja (b) i torzije (c).

Savijanje - kvazi-longitudinalna deformacija, kombinacija sabijanja i istezanja (a).

Smicanje deformacija pod dejstvom tangencijalne sile ija je napadna taka na
obodu poprenog presjeka, a pravac dejstva prolazi kroz osu tijela.
Torzija (uvrtanje) - specijalan sluaj smicanja. Javlja se kada sila djeluje kao
tangenta na povrinu poprenog presjeka tijela.
 Energetika kotane frakture
 Energija deformisanog tijela, prema zakonu o odranju energije, bie
jednaka radu spoljnih sila koje su tu deformaciju izazvale.

Fn/S (N/mm2)
A = E p = Fn d ( L)
0
120 L
Fn = E S
Fn L
L
S ( L) 2
0 L d ( L)= E L 2
S
SS L E p = E
L
L 2
SL L 1
E p = E 2
= E V .
2 L 2
L/L (%)
Ep
1 1
0 0,012 = = E 2 = n
Grafik zavisnosti relativne deformacije V 2 E
istezanja kompaktne kosti od normalnog
napona. 1 2
p = n
2E
 Materijal Kritini napon Kritini napon Jangov modul Modul
pri sabijanju pri istezanju elastnosti smicanja
(x106 N/m2) (x106 N/m2) (x109 N/m2) (x109 N/m2)
elik 552 827 207 80
Aluminijum - 200 70 25
Porcelan 552 5 - -
Guma - 2 0,1 -
Kompaktna kost 170 120 18 -
Sunerasta kost 2 - 0,08 10
Tetiva - 69 - -
Mii - 0,55 - -

Kritini napon i kritina sila. Impulsne sile

F N 4
c = c Fc = c S Fc = 120 10 6 2
2 10 m 2
= 2,4 10 4
N
S m
Posmatrajmo sistem koji ini butna kost i kombinacija golenjae (tibia) i linjae
(fibula) kao jedinstveno tijelo u obliku tapa (S= 6 cm2, l= 90 cm). Nai energiju
koju e ovaj sistem da apsorbuje da bi pri longitudinalnoj deformaciji dolo do
njegove frakture u taki loma (mjestu koje je najslabije)
S l 6 10 m 0,9m (100 10 )
4 2 3 2
2 GN 2 / m4
Ep = c
= = 1,93 107 GNm = 193J
2Ey 2 14GN / m2
 Kotana depozicija i apsorpcija

Kotano tkivo ine kotane elije koje su na povrini kostiju

zbijenije, a u unutranjosti razrjeenije
Svaka kost je pokrivena pokosnicom (periostom) u kojoj se
nalazi najvei dio mladih kotanih elija (osteoblasta)
Kotane elije neprekidno stvaraju kotano tkivo i
omoguavaju rast kostiju u duinu i u irinu kotana
depozicija (taloenje)
U graninim oblastima mnogih upljina kostiju nalaze se
krupne elije osteoklasti koje razaraju i apsorbuju
unutranje dijelove kotanog tkiva kotana apsorpcija
Funkcionalna adaptacija kostiju

Ako se stepen koritenja nekog

dijela tijela ili organa uvea on e
da se uvea (hipertrofie), a ako ne,
onda e on da se smanji (atrofie).
Osteogeneza (proces nastanka i
formiranja kostiju) omoguava da
se kost funkcionalno adaptira na sile
koje djeluju na njega i to u smislu
promjene strukture i u smislu
promjene forme
Zakon transformacije kostiju

1892. Julius Wolff

Svaka sila koja trajno ili veoma esto
djeluje na odreenu kost miino-
skeletnog sistema dovodi do
ovravanja te kosti, tj.poveanja
gustine kotanih elija i debljine kosti.
Permanentno fiziko optereenje kostiju
ima stimulativan efekat na kotanu
depoziciju.
Adaptacija forme kosti

Osteogeneza omoguava i trajnu

adaptaciju forme kostiju u skladu sa
silama koje djeluju na kost (kost se
svojim izvijanjem titi od djelovanja
poprenih ili transverzalnih sila, teei da
se postavi longitudinalno u odnosu na
pravac djelovanja sile na nju).
Forma kosti se mjenja u toku ivota
zavisno od funkcija koje vri.
Kosti su ugaone poluge.
Mahaniki model adaptacije forme kosti
Qa- aksijalna komponenta
sile Q ije se dejstvo prenosi
du ose poluge tako da ona
djeluje na zglob

Qt- transverzalna
komponenta sile Q, tei da
savije polugu nanie

F- sila znatno jaa od

komponente Qt, smanjuje
uinak sile Qt
Ako se poluga savije tako da ini
tup ugao s tjemenom u B, moe se
pokazati da e sile u potpunosti
djelovati aksijalno, t.j. du oba
dijela poluge.

Poluga ovog oblika nije izloena

transverzalnim komponentama sila
i ona je u ravnotei. S druge
strane, kost je po svojoj strukturi
izuzetno otporna na djelovanje
aksijalnih sila, a poveana
povrina glave kosti titi klizne
povrine u zglobu od jakih
pritisaka izazvanih ovim silama.
 Zakljuujemo:
Smjer savijanja kosti je suprotan smjeru
djelovanja sile.
Smjerovi sila F i Q su takvi da se njihove
napadne linije uvijek sijeku u taki B, tj. u
tjemenu ugla poluge. Tako moe da se
predvidi mjesto izmjene forme kosti pri
djelovanju sila na nju
Kao to kod prave poluge rezultantna sila
koja na nju djeluje mora da prolazi kroz
oslonac, tako i rezultujua R sila F i Q
takoer prolazi kroz centar O rotacije
poluge, tj.zglob. Cjelokupno djelovanje
poluge na zglobnu aicu je tada aksijalno,
tj.sila na aicu djelovae du ose onog
dijela poluge koji ulazi u aicu
 Funkcionalna adaptacija kostiju
Funkcionalna adaptacija F1=7,4 Q
kostiju podrazumijeva takvu F11=6 Q

promjenu strukture i oblika (A.1)

F2=4,8 Q
(C.1)
kosti, koja e obezbijediti =96 MPa
Q
Q
uniformnost naprezanja sa
=12,8 MPa
minimumom upotrebljenog (A.2) (C.2)

materijala .
=96 MPa =21 MPa
(C.3)
(A.3)
u=8,5 MPa u=8,5 MPa

F11=6 Q

F2=4,8 Q
(B.1) (D)

=63 MPa Q

(B.2)

=71 MPa

(B.3)
u=8,5 MPa
 Leonardo da Vinci
Anatomske studije ruke (c.1510)