1.

INTERAKCIJA (SADEJSTVO) KONSTRUKCIJE I TLA

Reenja problema interakcije izmeu deformabilnih tela imaju vrlo iroku primenu u
mnogim ininjerskim disciplinama i uglavnom su zasnovana na vrlo sloenim matematikim
postupcima. Reenja se koriste za proraun temelja objekata, za proraun ploveih struktura,
proraun kompozitnih materijala i laminata, proraun zemljanih masa, proraun geolokih
struktura i slino. Mada je najvei broj reenja problema interakcije zasnovan na linearno
elastinoj analizi, korienjem savremene raunarske opreme i numerikih metoda, za
analizu i proraun vrlo sloenih konstrukcija, koriste se realnije osobine materijala, kao to su
anizotropija, nelinearnost, elasto-plastinost, viskoznost (puzanje). Interakcija izmeu
elastinih tela, u principu se moe podeliti u tri grupe:
a) interakcija izmeu elastinih tela,
b) interakcija izmeu elastinog i krutog tela i
c) interakcija izmeu elastinog tela i elementa konstrukcije.
Problemi interakcije u fundiranju spadaju u treu grupu. Za kvalitetan proraun i pouzdano
izvoenje fundiranja objekta, neophodno je izmeu ostalog, reiti interakciju objekta,
temelja i tla tokom svih faza izgradnje, poev od iskopa, zatite temeljne jame i susednih
objekata, sniavanja i odravanja nivoa podzemne vode, izgradnje objekta i eksploatacije
objekta. Mehanike osobine tla su vrlo sloene i reenje problema interakcija temeljnog tla
sa elementima konstrukcije zahteva odreena uproenja. Bez uproenja, problem je
nereiv ili nije ekonomski opravdan (vreme, cena i sl.). Imajui to u vidu, najvei broj reenja
je razvijen za tlo kao linearno-elastian, homogen i izotropan kontinuum (poluprostor,
polubeskonana masa). Ova reenja su relativno jednostavna, meutim zbog grube
idealizacije, u nekim sluajevima mogu dati nerealne i/ili potpuno pogrene rezultate. Zbog
toga, svaki rezultat treba pre primene kritiki preispitati sa aspekta ulaznih pretpostavki i
uinjene idealizacije, kojim je dat fiziki model sveden na uproen matematiki model. U
tom smislu, svaki rezultat uvek treba tumaiti kao posledicu prorauna idealizovanog a ne
realnog fizikog modela. U okviru predmeta fundiranje, prikazae se odreena reenja
zasnovana na linearnoelastinom modelu tla, koja se mogu koristiti za reavanje standarnih
(rutinskih) problema vezanih za projektovanje i izvoenje objekata uobiajenih dimenzija i
raspona. Za sloene i specifine objekte, projektantima su danas na raspolaganju
specijalizovani softveri za geotehniku, koji koriste vrlo sloene numerike postupke i
konstitutivne mode tla. Upotreba sloenih modela, zahteva visokostrune i posebno obuene
kadrove, koji imaju potrebno znanje iz mehanike tla, teorije konstrukcija i numerikih
metoda.

2. MODELI DEFORMABILNE PODLOGE

Najjednostavniji model tla je zasnovan na konceptu modula reakcije. U primenjenu

mehaniku, ovaj model je uveo Vinkler (1867), a Zimmerman (1888) ga je prvi put praktino
primenio na proraun napona u eleznikim inama, oslonjenenim na pragove, koji lee na
sloju tucanika. Zimmerman je eleznike ine modelirao kao kontinualni nosa na nizu
deformabilnih oslonaca. Poto su pragovi meusobno nezavisni i dovoljno udaljeni,
optereenje na jednom osloncu ima uticaj samo na taj oslonac dok je sleganje susednih
oslonaca nula. Ovo je osnovna radna hipoteza u konceptu modula reakcije tla ili tzv.
Vinklerove podloge. Poto se podloga opisuje jednim parametrom, naziva se i
jednoparametarski model tla(Slika 2.1). Tokom sledeih decenija, teorija je proirena na
 proraun savitljivih temeljnih konstrukcija, kao to su kontinualni temeljni nosai, temeljni
rotilji, temeljne ploe i kolovozne ploe izloene saobraajnom optereenju. U prvoj polovini
XX veka, metoda je proirena na proraun ipova i zatitnih zidova u tlu optereenih bonim
silama. Za razliku od temeljnih nosaa gde se tlo modelira sistemom vertikalnih elastinih
opruga, kod bono optereenih ipova i savitljivih zatitnih zidova u tlu, tlo se modelira
sistemom horizontalnih elastinih opruga.

Deformabilnost podloge kod Vinklerovog modela je definisana modulom reakcije k u kN/m3 . Na

osnovu principa efektivnih napona, veza izmeu efektivnog kontaktnog napona q u temeljnoj
spojnici (reaktivno optereenje) i sleganja podloge w, glasi:

q ( x, y ) k w( x, y ) , q ( x, y ) q( x, y ) u x, y

Kritiki posmatrano, pretpostavka o tlu kao o sistemu nezavisnih opruga uopte ne odgovara
stvarnosti. Tlo je kontinuum, u kojem se uticaj iz jedne take prenosi na okolne take obrnuto
srazmerno nekom stepenu rastojanja. Meutim Vinkler-ov model se zbog jednostavnosti zadrao
u upotrebi do danas, a velik broj autora se u meuvremenu bavio njegovim poboljanjem. Navest
e se samo poznatiji modeli. Filolenko-Borodich (1940, 1945) su povezali elastine opruge
tankom elastinom membranom u kojoj deluje konstantna zateua sila T, i tako dobili 2-
parametarski model podloge koji ima osobine kontinuuma, a opisan je parametrima k i T (Slika
2.2). Efektivni kontaktni napon kod modela koji su predloili Filolenko-Borodich, dat je sledeim
izrazom:
Pasternak (1954) je predloio uvoenje smiue interakcije izmeu opruga, tako to ih je povezao
slojem fiktivnih, nestiljivih kliznih elemenata koji se deformiu samo smicanjem. Efektivni
kontaktni napon kod ovog modela, dat je izrazom:
Izraz je identian modelu koji su predloili Filolenko-Borodich, ili modelu koji je predloio
Hetenyi, ako se u jednaini umesto sile T u membrani odnosno krutosti ploe D, uvede modul
smicanja G. Svi dvo-parametarski modeli, mogu se svesti na jedno-parametarski model, odnosno
Vinklerov model, ako se u odgovarajuim izrazima anulira parametar T, D ili G. Treba istai, da u
pomenutim modelima deformabilne podloge, parametri k, T, D i G, nisu fundamentalne
karakteristike tla koje se mogu odrediti opitom, ve pretstavljaju fiktivne veliine koje se mogu
odrediti indirektno. Osim navedenih, postoje i drugaiji tipovi dvo-parametarskog modela
podloge, koji su predloili Vlasov (1949), Vlasov-Leontiev (1966), Reissner (1958) i drugi. Bolja
aproksimacija deformabilne podloge, postie se uvoenjem sloenijih modela, zasnovanih na
teoriji linearno elastinog kontinuuma, poznatog kao Hukov materijal (Robert Hook, 1660), na
teoriji elasto-plastinosti ili teoriji elasto-visko-plastinosti (konsolidacija i puzanje). Meutim, po
pravilu, ono to se dobija kvalitetnijim modelom podloge, odnosno kvalitetnijim predvianjem
mehanikog ponaanja tla, gubi se kroz znatno sloeniji matematiki postupak reavanja
problema. Analitika reenja su mogua samo za najjednostavnije primere. Opti sluajevi koji se
pojavljuju u praksi, mogue je reiti samo priblino, koristei numerike metode.
TEMELJENJE NA PLOI

Temeljne ploe koriste se :- za tla s vrlo malom nosivosti (npr. potrebni

preiroki trakasti temelji)- za sluaj kada treba sprije
iti prevelika diferencijalna slijeganjaObino se rade kao krute , kada je njihova
debljina velika , te kada se moe raunati sprosjenim optereenjem q=Q/A,
kada se moe pretrpiti i stanoviti ekscentricitet (radikojega moe doi
do naginjanje zgrade).esto su fleksibilne (rezervoari, velika povrina u
usporedbi s debljinom), i takve semogu namjerno izvoditi, za sluajeve kada je
samo potrebno zatvoriti prostor, adeformacije nisu posebno vane (ako su u
granicama graninih stanja).

GF OSIJEK : MEHANIKA TLA I TEMELJENJETEMELJENJE: PREDAVANJE 3. : PLITKO

TEMELJENJE T.NOSAI, ROTILJI, PLOE , MM 03008 sl.5. Primjer sluaja
temeljnog rotilja optereenog silama i momentima
TEMELJENJE NA PLOI
Temeljne ploe koriste se :- za tla s vrlo malom nosivosti (npr. potrebni preiroki
trakasti temelji)- za sluaj kada treba sprijeiti prevelika diferencijalna
slijeganjaObino se rade kao krute , kada je njihova debljina velika , te kada se
moe raunati sprosjenim optereenjem q=Q/A, kada se moe pretrpiti i
stanoviti ekscentricitet (radikojega moe doi do naginjanje zgrade).

esto su fleksibilne (rezervoari, velika povrina u usporedbi s debljinom), i takve

semogu namjerno izvoditi, za sluajeve kada je samo potrebno zatvoriti prostor,
adeformacije nisu posebno vane (ako su u granicama graninih stanja).Ploe
nisu krute, jer bi bile preskupe, pa se uvijek radi o nekoj mjeri
elastinostitemeljne konstrukcije, kada je vano koje su joj dimenzije, koja joj je
krutosti koja su svojstva temeljnog tla .
METODE PRORAUNA:Zadatak prorauna je odrediti debljinu ploe i armaturu u
njoj (koliinu i raspored) uovisnosti o vanjskom optereenju i reaktivnim
tlakovima u tlu

GF OSIJEK : MEHANIKA TLA I TEMELJENJETEMELJENJE: PREDAVANJE 3. : PLITKO TEMELJENJE

T.NOSAI, ROTILJI, PLOE , MM 03009 Pri tome se ploa tretira kao:-kruta konstrukcija

( ima opravdanje kod manjih dimenzija ploe, na slabo nosivom tlu: meke gline,treset, organski prah;
preraspodjela optereenja na plou dolazi od nejednolikihslijeganja u zonama veih naprezanja)-

elastina konstrukcija(kada su veliki ekscentriciteti optereenja, tvrdo tlo, daje ekonominija

rjeenja)Kada je ploa kruta tada se pojednostavljeni postupak prorauna vodi na slijedei nain:-
podijeliti plou na trake (u oba smjera) koje obuhvataju stupove to prenoseoptereenja)- odrediti
optereenja tla ispod krute ploe tako da se svaka traka moe promatratizasebno za proraun reznih
sila i momenata (zanemaruje se djelovanje susjednihtraka na promatranu)- dimenzionirati armaturu
u ploi prema kritinom proraunu iz oba smjera- kod vrlo malog optereenja ploom (25 kPa ili
manje) , kada se mogu toleriratideformacije povrine ploe, moe se raditi proraun "obrnute" ploe
na gredamaizme u stupova, a ploa se dimenzionira kao jednosmjerno ili dvosmjerno armiranaNa
slijedeoj skici daje se primjer izbora traka za proraun ploe kao krute konstrukcijeoptereene
stupovima (razliite sile na razliitim stupovima)

Kada su ploe meke mora se voditi rauna o deformacijama koje se razlikuju

upojedinoj njenoj toki. Tlo se moe tretirati kao elastino i homogeno, ili
neelastino ihetereogeno, za to se trebaju koristiti posebni postupci prorauna.
Tada se proraun obavlja metodom konanih elemenata ili metodom konanih
razlika.Postupak:ploa se dijeli u pojedinana polja, uzduno i popreno, i
svakom polju se pripisuje silakao rezultanta naprezanja na njegovoj
plohi.Diferencijalna jednadba progiba (slijeganja ploe) ima opi oblik (prema
teoriji tankih ploa):
Temeljne ploce

-Kad se ispod cijele graevine temelji samci ili trakasti temeljinalaze blizu jedan
drugome, radi se temeljna ploa. -Na temeljnim ploama se temelje visoki
objekti te oni s velikim optereenjem (industrijski objekti kao na pr. skladita), ili
ako je tlo male nosivosti.-Izbor tipa temeljne ploe zavisi o:* konstrukcijskoj
shemi graevine koja se temelji, * veliini i rasporedu optereenja u tlocrtu, *
nosivosti i deformabilnosti tla.
Tipovi armiranobetonskih temeljnih ploa:
pune, rebraste, uplje sanduaste:
(a) Puna temeljna ploa je s gledita izvedbe i prorauna najjednostavnija, ali
je neto vei utroak gradiva. Preporuuje se debljina ploe 1/6 razmaka
stupova.
(b) Rebrasta temeljna ploa je za vee razmake stupova i vee optereenje
po stupu. Debljina ploe je 1/10 -1/8 razmaka stupova, a rebra su u
osima stupova.
(c) uplja sanduasta temeljna ploa ima najveu krutost, ali zahtijeva velik
utroak gradiva te sloenu izvedbu.
PRORAUN TEMELJNE PLOE

Temeljna ploa se u proraunu tretira kao povrinski nosa(vrlo kruta u

horizontalnoj ravnini), ili se dijeljenjem u uzdune i poprene trake paralelne s
osima stupova aproksimira tapnimsustavom
.-Prema priblinom postupku temeljno se tlo zamjenjuje gusto rasporeenim
diskretnim oprugama na razmacima l i b. Krutost vertikalnog stupia zglobno
spojenoga na svojim krajevima (elastina opruga), ekvivalentna je krutosti
pravokutne dionice temeljnog tla irine b i duine l.
-Detaljniji proraun pomou proraunskog modela temeljne ploe kao
prostornog sustava treba se koristiti elektroniko raunalo sa programima za
tapnei povrinske nosae, kao na slici:

-Jo tonije ponaanje cijele konstrukcije emo dobiti ako zajedniki

promatramo plou i temeljno tlo, kao prostorni model pomou MKE. Vrlo su
''skupi'' pa se ne rabe esto u inenjerskoj praksi
-Za detaljnije analize potrebno je promatrati konstrukciju, temelj i temeljno tlo
kao jedinstveni sustav. Mogue su linearne i nelinearne analize konstrukcije i tla,
uz ukljuivanje geometrijske nelinearnosti