_1

X EX PX RX IXN T
R

Dr Marcin Fabjaski:

Niezmienno
bd mylenia

O zmianie z filozoficzn refleksj.

Artyku pochodzi z Magazynu THINKTANK nr 24, wiosna 2015

WWW.MTTP.PL
 BD NIEZMIENNOCI W MYLENIU _

TEKST> Marcin Fabjaski

Dlaczego nic nie moe by stae

iniezmienne? Raz osignite
izapisane po stronie zyskw
na zawsze? Niemiertelne?
Pytanie, ktre zadawali sobie
mdrcy tysice lat temu, powraca
coraz czciej wdzisiejszym
biznesie ipolityce. Bo wiat
znowu pokaza nam,
jakbardzo jest pynny.

niezmienno
bd
mylenia
 2_3
STRATEGIE

Oto dwa fragmenty antycz-

nych pism filozoficznych ze Wschodu
iZachodu. Pierwszy: Bieg iprzemiana bez
przerwy odnawiaj wszechwiat, tak jak
nieprzerwana kolej czasu cigle odnawia
bezkresn wieczno. Awic wtej fali kto
bdzie otacza czci co ztego, co przepy-
wa, ana czym nogi stale oprze nie mona?
Tak jakby kto prbowa umiowa jednego
zprzelatujcych wrbli, a ci on ju znikn
zoczu. Zaprawd iycie kadego czowieka
jest czym takim, jakim jest parowanie krwi
iwdychiwanie powietrza.
To fragment Medytacji Marka Aureliu-
sza. Rzymski cesarz ifilozof stoik, ktry
niechtnie musia zarzdza jednym znaj-
potniejszych imperiw wdziejach ludzko-
ci, mwi, e wszystko, co istnieje wok nas
iwnas samych, cigle si zmienia. Wiara, e
jest wrzeczywistoci co staego, e moemy
to co osign, na czym si emocjonalnie
oprze (wtym wypadku zakocha) jest my-
lowym bdem.
Podstawowym rdem naszych proble-
mw jest pragnienie, eby to, co niestae,
stao si stae. Wrbel jest tu tylko metafor.
Zakochujemy si wmodoci, sukcesie, za-
chodzie soca, wietnym winie, wynikach
finansowych lub strategiach, ktre raz si
uday. Cieszmy si tym wszystkim mwi
rzymski cesarz ale wpewien szczeglny
sposb: bez przywizywania si. Ze wia-
domoci, e wszystko to minie. e nie
zamrozimy tego i nie zatrzymamy. Taka
postawa mentalna jest koniecznym warun-
kiem szczcia. Marek Aureliusz spdzi lata
FOT.: Corbis/Fotochannels

na walkach zbarbarzycami wobronie gra-

nic Cesarstwa Rzymskiego, ito nauczyo go,
e nie ma czego takiego jak wieczny pokj.
ycie jest cigym naciganiem kodry na za
due ciao.

W W W. M T T P. P L 24 _ 2015
 BD NIEZMIENNOCI W MYLENIU _

Ateraz fragment Ksigi Drogi iCno- kady kryzys, pokazuje lepiej natur rzeczy, uwalnia od
ty chiskiego mdrca Laozi: Kto wspi poj, ktrymi przypudrowalimy rzeczywisto. Czasami
si na palce, nie moe sta. Kto robi wielkie jednak ludzie nie chc duej y wtak odczarowanym
kroki, nie moe chodzi. Kto sam siebie wiecie. Wielkie upadki instytucji finansowych z Wall
wystawia na wiato, nie byszczy. Kto sam Street w2008 r. ipniej poprzedziy seri samobjstw
Gwna siebie wychwala, ten nie zdobdzie sawy. finansistw. Jedni rzucali si pod pocig, inni przecinali
myl Kto napada, nie osiga sukcesu. Kto sam nadgarstki noami do rozcinania kartonw, byli te tacy,
siebie wywysza, nie moe by starszym ktrzy wieszali si na paskach od spodni. Wrd tych, kt-
pord innych. rzy uznali, e nie chc ju y, znajdoway si osoby, kt-
To take nauka ozmiennoci. Otym, rym zostao jeszcze sporo jak dla przecitnego czowieka
e jedynym sposobem na budowanie pienidzy, czasem kilka milionw dolarw. Ich tosamo
. Od staroytnoci
wmiar staych struktur, wjakiejkolwiek wesza jednak wromans zsumami dziewiciocyfrowymi
wschodni izachodni
filozofowie zastanawiali
dziedzinie, jest unikanie przesady idbanie ikiedy one postanowiy ich rzuci, nie mieli ju po co y.
si nad zmiennoci oharmoni rwnowag midzy pyn-
wiata, dowodzc, nymi elementami rzeczywistoci. Ztego Samobjstwa te nie byy spowodowane krachem na
e rdem wielu punktu widzenia public relations, taki jak giedzie gdyby tak si stao, to byoby ich znacznie wi-
problemw jest wiara uprawiany jest wspczenie w biznesie cej. Przyczyn tych desperackich decyzji by stan umysu.
wniezmienno tego, i mediach, a take wszelki lans i parcie Finansici, ktrzy uwierzyli wto, e bd wycznie si
co znatury zmienne. na szko s prostym proszeniem si oka- bogaci iosiga coraz wiksze sukcesy, nie mogli znie
. Ta filozoficzna tradycja tastrof. Stawanie na palcach, ktre po- myli ostracie. To e zuboeli o pienidze, nie byo naj-
moe by nie tylko zornie czyni nas wyszymi, tak naprawd waniejsze. Gorzej, e stracili oni kontakt zprocesem
rdem wiedzy otym, odbiera nam stabilno. Kiedy przyjrzymy ycia. Byli yw (przynajmniej do pewnego momentu)
jak zostronoci si uwanie historiom wspczesnych ce- ilustracj twierdzenia Seneki, e tylko wporwnaniu
zmienia si lebrytw, zobaczymy, jak mdre s sowa zinnymi jest si nieszczliwym. Odmwili kontynowa-
indywidualnie. Pomaga Laoziego. nia ycia, bo nie zgadzao si ono zfikcj, ktr wytwo-
take zrozumie, jak
rzyli wswoich mzgach. Marek Aureliusz powiedziaby
przeprowadzi
PRZEKLESTWO im: Nie naley si gniewa na bieg wypadkw. Nic ich
zmiany wfirmach.
NIERWNOWAGIGdy pisaem ksi- to bowiem nie obchodzi.
k, ktrej jedn zgwnych bohaterek jest 2600 lat przed ostatnim krachem na nowojorskiej
zmiana (Zaufaj yciu. Nie zakochuj si giedzie Laozi pisa: Co jest najbardziej istotne sawa
wprzelatujcym wrblu), media odmie- czy ycie? Co jest drosze ycie czy bogactwo? Co jest
niay sowo kryzys na wszystkie sposoby. trudniej przey zysk czy utrat? Kto wiele oszczdza,
Dzisiaj, kilka lat pniej, wci nie znik- ten poniesie due straty. Kto wiele gromadzi, ten poniesie
no ono do koca z nagwkw prasy due straty. Kto zna miar, ten nie dozna niepowodzenia.
i czowek wiadomoci. Oto fragment Kto zna granic, ten nie bdzie wniebezpieczestwie. On
tej ksiki: Kryzys ekonomiczny, tak jak staje si dugowieczny.

By zrozumie natur naszych umysw oraz istot praw rzdzcych rzeczywistoci

wtym zmian mamy do dyspozycji ca mdro Wschodu iZachodu.
Psychologicznie otwarcie na prawd ozmianie jako podstawie ycia wymaga
jednak cigego iintensywnego treningu.

STRATEGIE
Dugowieczny mwi chiski mdrzec, ale nie nie-
miertelny. Najlepsze, co moemy osign, to tak dugie
jak tylko si da harmonizowanie skrajnoci wpynnym
ruchu ycia. Ale wnaturze nie ma nic staego. Prdzej czy
pniej kada jednostka, kady system finansowy, kada
cywilizacja musi run.
Ta sama lepa wiara w moliwo nieprzerwanego
wzrostu, ktra pozbawia ycia kilkunastu finansistw
zWall Street, aktr wspczesny kapitalizm zdaje si re-
ligijnie wyznawa, moe mie znacznie gorsze skutki. Kult
nieustannego wzrostu ilepej konsumpcji moe pozbawi
ycia ca planet, cznie ztymi, ktrzy ten kult wyznaj. pdzcym ku samounicestwieniu.
4_5
Korporacje iorganizacje odkryy ju przydatno
wzarzdzaniu zmianami medytacji. Do odkrycia
zostay im jeszcze inne obszary filozoficznej pracy
ze zmian, takie jak panowanie nad procesem mylenia
iobserwacja regu rzdzcych naturalnymi procesami.
Problem polega na tym, e oduczylimy
si obserwowa natur, stawia sobie filo-
zoficzne pytania idba orozwijanie m-
droci. Zatracilimy te we wspczesnym
wiecie poczucie wspistnienia zinnymi
ludmi. Typowy szef sprzeday wwielkiej
korporacji czuje si czowiekiem sukcesu,
bo za pomoc rodkw marketingowych
przekroczy plan wyznaczony przez udzia-
owcw, dosta gigantyczn premi iteraz
moe sobie kupi co, co podniesie jego
warto woczach innych isiebie samego
na przykad jacht. Nie siga myl na tyle
daleko, by dostrzec, e setki tysicy ludzi
kupio wefekcie jego dziaa cakowicie
niepotrzebne im produkty. e te setki
tysicy osb wyrzuci w zwizku z tym
zdomw stare przedmioty, ktre popyn
kontenerowcami na przykad do Ghany,
gdzie na wielkich wysypiskach bd zatru-
wa ludzi iZiemi.
Nie przyjdzie mu te do gowy, e tru
planety bez koca wten sposb si nie
da. Iprdzej czy pniej spoeczna ieko-
logiczna katastrofa dosignie jego, na ra-
zie, bezpieczny wiat, uderzajc, jeli nie
wniego samego, to wkolejne pokolenie.
Nie jest tak, e nie obchodzi go los jego
dzieci. Gdyby tak byo, nie powicaby
czci swojej absurdalnej, jak na pojedyn-
czego czowieka, premii na ich edukacj.
Raczej ma zbyt wsk wizj, eby dostrzec
kilka prostych zalenoci. Laozi nazwaby
kogo takiego, kto dla nas jest czowie-
kiem sukcesu, w najlepszym wypadku
szkodliwym gupcem. Asystem, ktry wy-
generowa takie zachowania systemem
 BD NIEZMIENNOCI W MYLENIU _

Jedynym sposobem na budowanie wmiar

staych struktur, wjakiejkolwiek dziedzinie,
jest unikanie przesady idbanie oharmoni
rwnowag midzy pynnymi
elementami rzeczywistoci.

CZY WSCHD
MIA RACJ?Skoro nie moemy prze-
ciwstawi si zmianie, bo jest ona koniecz-
n cech ycia, moemy zniej skorzysta.
Taoici wielbi zmian. Studiuj j iucz
si od niej pikna ilogiki ycia. Docenia-
j to, e zmiana umoliwia ycie. mier
tego, co stare, jest warunkiem rodzenia si
nowych rzeczy. Niestao jest konieczna.
Nie s to dla taoistw abstrakcyjne dy-
wagacje. To take psychologiczna posta-
wa, ktra eliminuje zycia wielkie pokady
lku, niepewnoci, zoci wynikej zry- cigego iintensywnego treningu. Tylko on moe uwol-
walizacji, poczucia krzywdy, e inni od- ni od uroje owiecznym niebie czy niekoczcym si
nosz jeszcze wiksze sukcesy. Ipozwala wzrocie gospodarczym.
zachwyca si zmiennoci kadej chwili. Zdobd teoretyczn wiedz, jak wszystko przecho-
Prawdziwi ludzie (dla Zhuangziego, dzi wco innego. Cigle si tym zajmuj, wicz si wtej
innego taoistycznego mdrca) to ci, kt- gazi mdroci. Nic bowiem nie wyrabia bardziej wielko-
rym udao si stopi wjedno swe myli dusznoci. Czowiek wyzbywa si wtedy ciaa iwiadom
i dziaania z nigdy nieustajcymi prze- tego, e bdzie musia wnet to wszystko porzuci iludzi
ksztaceniami wszechwiata. Kiedy ludzie poegna, cay si powica sprawiedliwoci wczynach
tacy zjednocz si ju zTao, ich dziaania swoich, awinnych zdarzeniach zdaje si na wszechnatur
wypywaj zgbi ich jestestwa, nie roz- pisa Marek Aureliusz.
trzsaj ju swoich czynw izachowa ani Istot filozofii bya dla niego medytacja, dbanie ostan
si nad nimi nie zastanawiaj. Uwolnieni wiadomoci chwila po chwili. Zdawanie sobie sprawy ze
od wolnej woli, odzwierciedlaj kad zoonoci izmiennoci wiata. Ale Marek Aureliusz by
pojawiajc si sytuacj zdoskona wy- jednym zostatnich wielkich stoikw. Zmar wroku 192.
razistoci idziki temu reaguj wjedyny Wielkie Cesarstwo Rzymskie, ktrym dowodzi, miao
moliwy, azarazem idealnie zni zharmo- przey go tylko odwa stulecia. Wraz zprzyjciem chrze-
nizowany sposb pisze badaczka psy- cijastwa iopowieci ozbawieniu, ktra ma pocztek iko-
chologii taoistycznej Livia Kohn. niec wpostaci wielkiego finau, jakim jest wieczna szczli-
Wten sposb mona cieszy si zmia- wo, obraz wiata Zachodu zmieni si radykalnie. Celem
n wcodziennym przeywaniu. Psycho- czowieka przestaa by troska oharmoni. Stao si nim
logicznie otwarcie na prawd ozmianie osiganie jak najwyszych celw bez liczenia si zkoszta-
jako podstawie ycia wymaga jednak mi. Wterminologii Laoziego stawanie na palcach.
 6_7
STRATEGIE

Wedug antropologa ikulturoznawcy Iana Morrisa, starzenia. Powoduje szereg biochemicz-

autora ksiki Dlaczego Zachd rzdzi pki co?, Za-
chd wystartowa do wycigu opierwszestwo cywiliza-
cyjne na wiecie tysic lat przed Wschodem, ze wzgldu
na korzystniejsze warunki geograficzne. Ale to Wschd
bdzie wnim zwycizc. Przewodzi wrozwoju cywiliza-
cyjnym ju wczasach redniowiecza istraci swoj pozycj
za spraw Brytyjczykw, ktrzy wynaleli maszyn paro-
w irozwinli handel interkontynentalny midzy Angli
iAmeryk. Udao im si to jako pierwszym tylko dlatego,
e Pacyfik jest wikszy ni Atlantyk. Chiczycy mieli do
Ameryki dalej. Zatem nie dlatego, jak moglibymy si
pociesza, e nauka ilogiczne mylenie s domen ludzi
Zachodu. Konkluzja Morrisa: wpoowie naszego wieku
Chiny zaczn rzdzi wiatem itak ju pozostanie na wiele
stuleci.
JAK ZNALE
BALANS?Dzi, by zrozumie natur naszych umy-
sw oraz istot praw rzdzcych rzeczywistoci, mamy
do dyspozycji ca mdro Wschodu iZachodu. Na po-
ziomie indywidualnym podstawowym warunkiem zna-
lezienia balansu i rwnowagi jest medytacja, praktyka
nieznana naszemu systemowi edukacji, ajednak wcho-
dzca przebojem do wielkich korporacji. Apple pozwala
pracownikom medytowa p godziny dziennie izatrud-
nia instruktorw medytacji. Google wprowadzi program
Search Inside Yourself oparty na medytacji. Podobnie
Nike, wktrej siedzibie powstay specjalne sale do relaksa-
cji. Medytuj zatrudnieni wAOL Time Warner, McKinsey
& Co, Yahoo!, Deutsche Banku, Procter & Gamble iHBO.
Medytacja zwiksza objto istoty szarej wmzgu,
opnia proces utraty komrek mzgowych wwyniku
nych zmian wciele, nazwanych zbiorczo
reakcj relaksacyjn wolniejszy me-
tabolizm, wolniejsze bicie serca, duszy
oddech, nisze cinienie krwi. Osoby
medytujce postrzegaj przedmioty bar-
dziej jako bezporednio dowiadczane
pobudzenia, amniej jako pojcia. Dlatego
trudniej jest ich zmanipulowa.
Do odkrycia zostay jeszcze korpora-
cjom inne obszary filozoficznej pracy ze
zmian, takie jak panowanie nad pro-
cesem mylenia i obserwacja regu rz-
dzcych naturalnymi procesami. Take
wprowadzenie treningu wiadomoci
tego, wjaki sposb podejmujemy decyzje
inadajemy warto naszym dziaaniom.
Warsztaty dla organizacji dotyczce
zmiany, ktre prowadz midzy innymi
w Puszczy Biaowieskiej, pokazuj, e
grupa, ktra do tej pory bya hierarchicz-
n struktur podlegajc sztywnym pro-
cedurom, gdy przemieni si we wspl-
not docieka, moe wyranie zwikszy
skuteczno dziaania iproponowa no-
watorskie rozwizania. Zmiana dla takiej
grupy nie jest ju niebezpieczestwem
albo zem koniecznym. Staje si szans
na postp irozwj. 
dr Marcin Fabjaski: filozof, nauczyciel
medytacji, prowadzi program edukacyjny
Szkoa Filozofii. www.selfoff.com
Artyku nr R1524S01

Rekomendacje THINKTANK:
1 . P rocesy zmian worganiz ac jach bardzo czsto s przeprowadz ane intuic yjnie,
pochopnie lub koncentruj si na technik aliach. Signicie do filozoficznego wymiaru
zmian moe przeprowadzajcym zmiany itym, ktrzy im podlegaj, pomc wzrozumieniu ich sensu,
uwarunkowa oraz moliwego zakresu.
2. Jako liderz y imenederowie zby t czsto t worz ymy iluz j, e zmiany bd proste
isz ybkie. Powinnimy rwnie zadba oukazanie zoonej natury skadajcych si na ni zjawisk
inakrelenie szerszego kontekstu.