Veleuilite u Varadinu

MEMOFORMULE
TERMODINAMIKA

Student: eljko Posavec

Matini broj: 1704/601

Smjer: Proizvodno strojarstvo

 Veleuilite u Varadinu

Status: Redovni

1. OSNOVNE FORMULE

Normalno stanje:

Dogovorom je usvojeno, da se kao normalno stanje smatra ono, kod kojeg je temperatura
jednaka 0 C a atmosferski pritisak od 101325 Pa.

Volumen:

v = V/m (m3/kg) - specifini volumen

= 1/v = m/V (kg/m3) - gustoa

Jednadba stanja idealnih plinova:

pv = RT - za 1 kg plina
pV = mRT - za m kg plina
pV = T - za 1 kmol plina
pV = NT - za N kilomola plina

Loschmidtov broj:

NL = 6,022 * (molekula/kilomolu)

Veza individualne i ope plinske konstante:

R = /M (J/kgK)

Volumen 1 kilomola idealnog plina kod normalnih uvjeta:

vm = 22,41 ( /kmol)

Normni kubni metar:

1( ) = 1/22,41 (kmol) = M/22,41 (kg)

Temperature:

- temperatura u

2
 Veleuilite u Varadinu

T - temperatura u K

Specifina toplina:

c - specifina toplina svedena na 1 kg

C - specifina toplina svedena na 1 kmol
C' - specifina toplina svedena na

- specifina toplina kod konstantnog tlaka (na 1 kg plina)

- specifina toplina kod konstantnog volumena (na 1 kg plina)

Relacije:

= +R - za 1 kg plina
= + - za 1 kmol plina
= + /22,41 - za 1 plina

= cP / cv = CP / Cv = CP '/ Cv '

= *M
= *M

Srednja specifina toplina:

Za srednju specifinu toplinu vrijede sve iste relacije koje vrijede i za specifinu toplinu ( ,
, , .

3
 Veleuilite u Varadinu

2. KRUNI PROCESI

SPECIJALNE POLITROPE

Za sve sluajeve vrijedi: mR = N ; mcv = NCv ; mc p = NC p ; T2 T1 = 2 1

Stanja idealnog plina Jednadba promjene stanja Bilanca energije: I. ZAKON

1 T1, p1, V1 pV n = konst .
2 T2, p2, V2 n n Q12 = U 12 + W12
p1V1 = p2V2
..............................................
Jednadbe stanja
n 1 U 12 = mcv ( T2 T1 )
p1V1 = mRT1 n 1
T2 p2 n V
p2V2 = mRT2 = = 1
T1 p1 V2
2 2
W12 = p (V ) dV = m p ( v ) dv
1 1

4
 Veleuilite u Varadinu

1. IZOHORA
Promjena stanja pri konstantnom volumenu V1 = V2 = V

Stanja idealnog plina Eksponent izohore: n =

1 T1, p1, V W1 = 2 0
2 T2, p2, V V = konst. dV = 0 Q 1 2= U 1 2

Jednadbe stanja 2

p1V = mRT1 W12 = pdV = 0 2

p2V = mRT2 1

V = k o n s t .
U 12 = mcv ( T2 T1 ) 0 Q 1 2< 0
p2 T2
= 1
p1 T1
Q12 = U 12 0
Promjena stanja
T2 Q 1 2> 0
pV n = konst . S12 = m( s2 s1 ) = mcv ln 0
T1
p=0: n=+
QTS Q12
p=:n= S TS = =
TTS TTS

p n =
2
T
N / m K O S p 2
2 2
p 2 T 2
2
v2

2
v1 =

q12 = T ( s ) ds > 0
1 1 1
p 1 T 1
1 p 1

v1 =v2 v m, 3 / k g s1 s2 s J, / ( k g K )
w 1 2= 0 q 1 2 = c v (T 2 - T 1 )

5
 Veleuilite u Varadinu

2. IZOBARA
Promjena stanja pri konstantnom tlaku p1 = p2 = p

Stanja idealnog plina Eksponent izobare: n = 0

1 T1, p, V1
2 T2, p, V2 2 W 1 2> 0
W12 = pdV = p (V2 V1 ) 0
Jednadbe stanja 1

pV1 = mRT1 U 12 = mcv ( T2 T1 ) 0

2
pV2 = mRT2
V2 T2 Q12 = U 12 + W12
= 1 Q 1 2> 0
V1 T1
T2 p 1= p
S12 = m ( s2 s1 ) = mc p ln 0 2

Promjena stanja T1
p = konst . QTS Q12
S TS = =
TTS TTS

p
2
T
N / m v
K 2
O S
2
1 T 2

1 n = 0 2
2
p

p
=
1
p

v1
2
2
1
w12 = p dv T 1 2
M S
q12 = T ( s ) ds
1
p 0
1
s1 s2 s J, / ( k g K )
v 1 v2 v m, 3 / k g
w 1 2 =p (v 2 - v 1) > 0 q 1 2 = c p (T 2 - T 1 ) > 0

6
 Veleuilite u Varadinu

3. IZOTERMA
Promjena stanja pri konstantnoj temperaturi T1 = T2 = T

Stanja idealnog plina Eksponent izoterme: n = 1

1 T, p1, V1
U 1 2 = 0
2 T, p2, V2 2
p
W12 = pdV = mRT ln 1 0 Q 1 2 =W 1 2
p2
Jednadbe stanja 1

p1V1 = mRT U 12 = mcv ( T2 T1 ) = 0

p2V2 = mRT 2
Q12 = W12 W 1 2> 0
p 2 V1
=
p1 V2
p1 Q12 1
S12 = m ( s2 s1 ) = mR ln = Q 1 2> 0
p2 T T1= T 2
Promjena stanja
T = konst . QTS Q12
S TS = =
p1V1 = p2V2 = pV TTS TTS

p 1 = 2
2
T
N / m K
1 O S
p 1

p v 2 p
1 2
1 2
n

T
=
1

2 v 1
w12 = p( v ) dv 2 2

p2 1
q12 = T ds
1
p0 M S

v1 v v m, 3 / k g s1 s2 s J, / ( k g K )
2
w =R T ( v 2 l / vn 1 ) > 0 q 1 2 = T (s 2 - s 1 ) > 0
1 2

7
 Veleuilite u Varadinu

4. IZENTROPA (reverzibilna promjena)

Promjena stanja pri konstantnoj entropiji S1 = S2 = S : bez izmjene topline Q12 = 0

Stanja idealnog plina Eksponent izentrope:

1 T1, p1, V1 c Q 1 2= 0
2 T1, p1, V2 n = p = >1
cv - 1W 2= U 1 2
1
1
Jednadbe stanja T2 p2 V W 1 2< 0
p1V1 = mRT1 = = 1
T1 p1 V2 1
p2V2 = mRT2

Promjena stanja 2
S = konst .
p2> p 1
pV = konst .

p1V1 = p2V2
2
Q12 = TdS = 0
1

U 12 = mcv ( T2 T1 ) 0

W12 = U 12

p
2
T
N / m K
2 v2
p 2 p 2
2
T 2
2
n
=

M S v1

p 1
1
1 T 1
p 1 1
p 0

v2 v1 v m, 3 / k g s1 = s2 s J, / ( k g K )
w 1 2 = c v ( 1 - 2 ) < 0 q = 0
1 2

8
 Veleuilite u Varadinu

5. OPA POLITROPA

Jednadba politrope: pV = konst .

n

n +

U 12 = mcv ( T2 T1 )
mR
W12 = ( T1 T2 )
n 1 , (osim izoterme)

Q12 = mcn ( T2 T1 ) , (osim izoterme)

n
cn = c v
n 1

n= =

Promjena entropije, S12 = S 2 S1 = m ( s2 s1 ) :

(po bilo kojoj relaciji)

T p T p
S12 = m c p ln 2 R ln 2 = N C p ln 2 ln 2
T1 p1 T1 p1
T V T v
S12 = m cv ln 2 + R ln 2 = N C v ln 2 + ln 2
T1 V1 T1 v1
p V p v
S12 = m cv ln 2 + c p ln 2 = N Cv ln 2 + C p ln 2
p1 V1 p1 v1

9
 Veleuilite u Varadinu

Promjena entropije toplinskog spremnika TS

QTS Q12
S TS = =
TTS TTS (TS = OS, ili TS = RS)

Ukupna promjena entropije sustava (RM + TS)

S = S12 + S TS

Teorijski gubitak zbog nepovratnosti izmjene topline

W = T0 S

q 0= K O M P R E wS I 0 J = A
n = - v
p n =
n = T
N /2 m n =
K + v
v1
G R I J A N J E E K S P A N Z I J A

1 p 1
n 0= 1 n 1= K n 1=
p n 0= T
1 1
E
n = 0
1 n = 1<
H L A E N J E n <

1< 1 n =
n <

n =

v1 v m, 3 / k g s1 s NJ, / J ( E k g K )
K O M P R E S E I KJ A S P A N Z I J HA L A E N GJ E R I J A
w 0 = q 0=

10
 Veleuilite u Varadinu

Kod krunih procesa moraju biti zadovoljeni sljedei uvjeti:

Predznaci kod krunih procesa:

Dovedeni rad (-)

Odvedeni rad (+)
Dovedena toplina (+)
Odvedena toplina (-)

Termiki stupanj djelovanja ciklusa:

= = =1- 1

11
 Veleuilite u Varadinu

3. MIJEANJE PLINOVA

Ukupna koliina mjeavine:

N1 + N2 + N3 + + Ni = N (kmol)

N = m/M (kmol)

Ukupni volumen:

V1 + V2 + V3 + + Vi = V ( )

Za svaki pojedini sudionik vrijedi jednadba stanja prije mijeanja:

p1 V1 = m1 R1 T1 ili p1 V1 = N1 1 T1

Tako i poslije mijeanja:

p 1 ' V = m1 R 1 T ili p1 ' V = N1 T

Maseni udio pojedinog plina:

12
 Veleuilite u Varadinu

Individualna plinska konstanta mjeavine:

R=

R=

Ukupna temperatura mjeavine:

T=
N C T i vi i

N C i vi

Ako svi plinovi, koji se mijeaju, imaju istu vrijednost onda ime je svima ista i
specifina toplina Cvi pa vrijedi izraz:

T =
N T i i
= ri Ti
N i

Pritiisak mjeavine moemo odrediti prema Daltonovom zakonu:

p = p1' + p2' + + pn'

Uz poznati pritisak mjeavine p mogu se parcijalni pritisci pojedinih plinova izraunati

jednostvnije :

Ni
pi' = ri p = p
N

Promjena entropije za pojedini n-ti plin N kmol-a plina:

T p '
Sn' Sn= Nn C pn * ln * ln n
Tn pn

Ukupan prirast entropije:

13
 Veleuilite u Varadinu

S =

Gubitak rada prilikom mjeanja:

14
 Veleuilite u Varadinu

4. MIJEANJE PLINSKIH STRUJA

Ukupna koliina u jedinici vremena:

N = N1 + N2 + + Nn [kmol/s]

Volumenski udio pojedinog plina:

Parcijalni tlak pojedinog plina u mjeavini:

Ni
pi' = ri p= p
N
p tlak pod kojim se odvodi mjeavina

Temperatura mjeavine plinova:

T=
N C T i Pi i
ili T=
r C T
i Pi i

N C i Pi r C i Pi

Ako svi plinovi imaju istu vrijednost , odnosno iste specifine topline onda slijedi da
je temperatura mjeavine:

15
 Veleuilite u Varadinu

T=
r T i i
= riTi
r i

Volumen nastale mjeavine slijedi iz jednadbe stanja:

N T
V=
p

Promjena entropije i-tog sudionika, koji je prije mijeanja imao pritisak pi i temperaturu
Ti , a nakon mijeanja parcijalni pritisak pi' i temperaturu T iznosi:

T p'
Si' Si = Ni (CPi ln * ln i ) (4.101.)
Ti pi

a ukupna promjena entropije za svih n plinova:

T p'
S = ( S ' S ) =
i i Ni CPi ln
Ti
* ln i
pi

Gubitak rada (snage) prilikom mjeanja:

- temperatura okoline

16
 Veleuilite u Varadinu

5. GUBITAK RADA, MAKSIMALNI RAD,

TEHNIKI RAD, TEHNIKA RADNA SPOSOBNOST

1. Gubitak rada

- temperatura okoline

2. Maksimalni rad

Wmax = U1 U2 To (S1 S2) + po (V1 V2)

U1 U2 = m * * (T1 T2) (kJ) - za m kg

plina
To (S1 S2) = To * m * (kJ) - za m kg plina
po (V1 V2) napomena: volumene izraunati po jednadbama stanja

3. Tehniki rad (stalnotlani proces)

Rad kod kojeg se punjenje i pranjenje cilindra vri kod konstantnog pritiska. Takav rad je n
puta vei od politropskog:

Wteh = n * Wn

Tako je za:

Izobaru, (n = 0), Wteh = 0

p1
Izotermu, (n = 1), Wteh = Wt = pV * 1n
p2

1

p V p2
Adijabatu, (n = ), Wteh = Wad = 1 1 1
1 p1

izohoru, ( n = ), Wteh = V (p1 p2)

17
 Veleuilite u Varadinu

n 1

n p n
2
Za opu politropu, Wteh = p1 1 1
V
n 1 p1

4. Tehnika radna sposobnost (eksergija)

Najvei mogui tehniki rad. Isto kao i maksimalni rad, ali imamo neograniene koliine plina
(protoke).

e = h1 h2 T0 (s s0)

h 1 h2 = - za 1 kg plina
h1 h2 = - za m kg plina

T0 (s s0) = To * m * - za m kg plina

T0 (s s0) = To * - za 1 kg plina

18
 Veleuilite u Varadinu

6. ISPARIVANJE I UKAPLJIVANJE

Dovedena i odvedena toplina:

Q = h1 h2 - za 1 kg pare
Q = m * (h1 h2) - za m kg pare

Sadraj pare:

m' '
x= [kg/kg]
m

v v '
x= [kg/kg]
v ' 'v '

s s '
x= [kg/kg]
s ' 's '

Jedinica: kilogram suhozasiene pare po kilogramu mokre pare

Volumen mokre pare:

v = (1 x) v' + x v'' = v' + x (v'' v') [m3/kg]

Entalpija mokre pare:

h = h' + x (h'' h') = h' + x r [J/kg]

Unutarnja energija mokre pare:

u = h' + x (h'' h') p [ v' + x (v'' v')]

odnosno

u = h' pv' + x [ (h''-pv'') - (h' pv')] = u' + x (u'' u')

19
 Veleuilite u Varadinu

Entropija mokre pare:

s = s' + x (s'' s')

Entalpija pothlaenje kapljevine:

h = cw * (kJ/kg)

Termiki stupanj djelovanja:

20
 Veleuilite u Varadinu

7. VLANI UZDUH

Sadraj vlage vlanog uzduha:

mw
x= (kgw/kgz)
mu

Sadraj vodene pare uzduha (ako je parcijalni tlak vodene pare u zraku manji od
pritiska zasienja):
pd
x d = 0.622
p pd

- najee atmosferski tlak 105 Pa

Sadraj vlage u mjeavini:

Relativna vlanost zraka:

p d ()
=
p s ()

Molarna vlanost:

p d nd
d = =
pu nu

d = 1,61 xd

Sadraj vlage za suhozasienu vodenu paru:

p s ( )
x s ( p, ) = 0,622 - sadraj vlage
p p s ( )

p s ( ) p s ( )
s ( p, ) = = - molarna vlanost
pu p p s ( )

21
 Veleuilite u Varadinu

Stupanj zasienja:

xd
=
xs

Specifini volumen vlanog uzduha:

T
v1+x = 461 .5 (0,622 + x d )
p

Specifina entalpija vlanog uzduha:

a) Vlani uzduh nezasien

(
h1+x =1005 + x d 2500 * 10 3 +1930 [J/kg] )
b) Zasieni vlani uzduh sadri kapljevitu vlagu.

( )
h1+x =1005 + x s 2500 * 10 3 +1930 + ( x x s ) 4187 [J/kg]

c) Zasieni uzduh sadri kapljevitu i zaleenu vlagu.

( )
h1+x =1005 + x s 2500 * 10 3 +1930 + ( x x s ) 4187 -

( x x s xv ) (334 *10 3 2090) [J/kg]

Ako je g1 + g2 = 1 moemo masene udjele izraziti preko sadraja vlage:

xm x2
g1 =
x1 x 2

x1 x m
g2 =
x1 x 2

22
 Veleuilite u Varadinu

ili preko entalpijskih razlika:

( h1+ x ) m ( h1+ x ) 2
g1 =
( h1+ x ) 1 ( h1+ x ) 2
( h1+ x ) 1 ( h1+ x ) m
g2 =
( h1+ x ) 1 ( h1+ x ) 2

Protona masa pojedinog uzduha u mjeavini:

m1 = g1 * m ili m1 = m m2

m2 = g2 * m ili m2 = m m1

Ukupna entalpija kod mijeanja dviju struja:

h3 = g1 * h1 + g2 * h2

Dovedena ili odvedena toplina:

Q = m * (h2 h1) - za m kg uzduha

Adijabatsko mijeanje n-struja vlanog uzduha:

( h1+ x ) m =
mui ( h1+ x ) i - specifina entalpija
.
m ui

xm =
m ui xi - sadraj vlage
.
m ui
23
 Veleuilite u Varadinu

8. PRIJENOS TOPLINE

Stacionarno provoenje topline kroz jednoslojnu ravnu stjenku

s1 s 2
=
- toplinski tok
A

q
( x ) = s1 x

Provoenje topline kroz vieslojnu ravnu stjenku

s1 s 4 s1 s 4
= A 1 + 2 + 3 = 1 + 2 + 3 - toplinski tok
1 2 3 A1 A 2 A 3

s1 s , n +1
q= n
i - gustoa toplinskog toka kroz n stijenki

i =1 i

s1 s , n +1
= Aq =A n
i - toplinski tok

i =1 i

Prolaz topline kroz jednoslojnu ravnu stjenku (okolo fluid)

a b
q=
1 1 - gustoa toplinskog toka
+ +
a b

24
 Veleuilite u Varadinu

a b a b
q=A =
=A 1 1 1 1 - toplinski tok
+ + + +
a b A a A A b

1
k=
1 1 - koeficjent prolaza topline (W/m2K)
+ +
a b

Prolaz topline kroz vieslojnu ravnu stjenku (okolo fluid)

a b
q=
1 1 2 3 1 - gustoa toplinskog toka
+ + + +
a 1 2 3 b

a b
A
= Aq = 1 1 2 3 1 - toplinski tok
+ + + +
a 1 2 3 b

1
k=
1 1 2 3 1 - koeficjent prolaza topline
+ + + +
a 1 2 3 b

Provoenje topline kroz jednoslojnu cilindrinu stjenku (cijev)

C1 ( s 2 )
q( R1 ) = = s1
R1 R - gustoa toplinskog toka na R1
R1 ln 2
R1

C1 ( s 2 )
q ( R 2 ) = = s1
R2 R - gustoa toplinskog toka na R2
R2 ln 2
R1

2L (s1 s 2 )
=
R - toplinski tok za L metara
ln 2
R1

25
 Veleuilite u Varadinu

Toplinski tok se esto izraava sveden na jedininu duinu:

2 (s1 s 2 )
L = =
L R
ln 2
R1

Provoenje topline kroz vieslojnu stjenku cijevi

2L(s1 s 4 )
= n
1 R - toplinski tok

i =1 i
ln i +1
Ri

Prolaz topline kroz jednoslojnu stjenku cijevi

2L( a b )
=
1 1 R 1 - toplinski tok
+ ln 2 +
R1 a R1 R2 b

1
k1 =
1 R1 R2 R - za unutarnju stijenku
+ ln + 1
a R1 R2 b

1
k2 =
R2 R R 1 - za vanjsku stijenku
+ 2 ln 2 +
R1 a R1 b

k1 R
= 2
k2 R1

26
 Veleuilite u Varadinu

Prolaz topline kroz n-slojnu cijevnu stjenku:

2L( a b )
=
1 n
1 R 1
+ ln i +1 +
R1 a i =1 i Ri Rn +1 b

1
k1 =
1 n
1 R R1
+ R1 ln i +1 +
a i =1 i R1 Rn +1 b

Kritina debljina izolacije jednoslojno izolirane cijevi

i
rkrit = - kritini radius
b

krit = rkrit R2 - kritina debljina izolacije

( a b )
( L ) max =
1 1 1 R2 1 - maksimalni toplinski tok
+ ln + ln i + 1
2 R
1 a R1 i b R2

27
 Veleuilite u Varadinu

9. KONVEKCIJA

= (s ) A - toplinski tok

A povrina plata cijevi

- formula vrijedi ako je jednak po cijeloj povrini

q= = (s )
A

Veza izmeu kinematike i dinamike viskoznosti:

28
 Veleuilite u Varadinu

10. FORMULE ZA ODREIVANJE KOEFICIJENTA

PPRIJELAZA TOPLINE
Empirijske formule izraavaju Nusseltov broj, Nu, kao funkciju karakteristinih
bezdimenzijskih znaajki: Reynoldsa (Re), Grashofa (Gr), Prandtla (Pr), Pecleta (Pe),
Rayleigha (Ra) i dr. Ponekad se uzimaju u obzir neki posebni efekti, kao to su npr.
oblikovanje profila brzine ili utjecaj temperature na fizikalna svojstva fluida.
Bezdimenzijske znaajke definirane su na slijedei nain:

Nu = L/ , znaajka prijelaza topline; slui za

dobivanje .
Re = wL/ , znaajka oblika prisilnog strujanja

Gr =
( 0 s ) gL 3

s 2s , znaajka slobodnog gibanja

Pr = cp/ = /a, znaajka fizikalnih svojstava
fluida
Pe = RePr = wL/a
Ra = Gr Pr

Sve veliine u gornjim znaajkama odnose se na fluid (kapljevinu ili plin),

ukljuujui i veliine prostora u kome se fluid nalazi. Pojedinano znaenje je:

, prosjeni koeficijent prijelaza topline, W/(m2K),

w protona brzina, m/s,
L opa oznaka za karakteristinu linearnu veliinu, m,
koeficijent vodljivosti topline, W/(mK),
gustoa, kg/m3,
dinamika viskoznost, Ns/m2,
cp specifini toplinski kapacitet pri konstantnom tlaku, J/(kgK),
= / kinematika viskoznost, m2/s,
a = / cp koeficijent temperaturne vodljivosti, m2/s.

Navedene bezdimenzijske znaajke predstavljaju karakteristine konstante

fizikalnog modela. Osim Nu broja, sve ostale znaajke moraju biti poznate, tj.
moraju biti zadani ili dostupni raunu svi podaci koji su potrebni za njihovo
odreivanje. Veina tih podataka slijedi iz opisa promatranog fizikalnog modela.
Fizikalna svojstva fluida smatraju se konstantnima, a njihove se vrijednosti
odreuju prema referentnoj temperaturi.

Ukoliko nije posebno naglaeno drukije, sva fizikalna svojstva fluida treba uzeti
prema prosjenoj temperaturi fluida, m, koja se definira kao aritmetika srednja
vrijednost ulazne, 1, i izlazne, 2, temperature:
1 + 2
m =
2 . (1)

29
 Veleuilite u Varadinu

U inenjerskim proraunima koriste se formule za odreivanje prosjene

vrijednosti Nu broja na cjelokupnoj povrini, A, prijelaza topline. Zatim se
prosjeni koeficijent prijelaza topline, , odreuje iz relacije:

= Nu
L . (2)

Izbor karakteristine linearne veliine, L, ovisi o promatranom modelu i geometriji

strujanja.
Fizikalni modeli koji su navedeni u nastavku spadaju u jednostavne i este
praktike sluajeve. Podijeljeni su u dvije osnovne skupine, prema uzroku
makroskopskog gibanja fluida: na prisilnu i slobodnu konvekciju, te prema obliku
strujanja: na laminarno i turbulentno strujanje. U praksi se javljaju i kombinacije
tih sluajeva koje ne emo razmatrati.

Kriterijske jednadbe

Opa kriterijska jednadba u kojoj se samo navode utjecajne znaajke moe se

napisati u obliku relacije:
a
Nu = Nu Re, Gr , Pr,..., i
bi , (3)

gdje je ai/bi formalna bezdimenzijska oznaka posebnih efekata, koji se u nekom

sluaju moraju posebno uzeti u obzir, a nisu obuhvaeni klasinim znaajkama.
Sluajevi mjeovite konvekcije za koje bi vrijedio opi oblik kriterijske jednadbe
(3) nisu razmatrani.

Slobodna konvekcija. Javlja se u svim sluajevima prijelaza topline, jer pojava

temperaturnog polja unutar fluida dovodi do nejednolike razdiobe mase u
prostoru, tj. polja gustoe. Pod utjecajem gravitacijskog polja uspostavlja se
relativno gibanje estica fluida (uzgon). Kako nema vanjskog uzroka gibanja
govori se o mirujuem fluidu. Taj simboliki opis znai da ne postoji pojam
protone brzine, tj. w = 0, pa Reynoldsov broj nema smisla, Re = 0. Za opis
gibanja, koje naravno postoji u takvom mirujuem fluidu, koristiti se znaajka
uzgona, Grashofov broj, Gr. U tim sluajevima kriterijska jednadba (3) poprima
oblik:
a
Nu = Nu Gr , Pr,..., i
bi . (4)

Prisilna konvekcija. Strujanje fluida izazvano je prisilno, djelovanjem nekog

tehnikog ureaja (pumpe, ventilatora). Efekt slobodne konvekcije koji uvijek
postoji biva potisnut i obino se moe (raunski) sasvim zanemariti. Time se gubi
utjecaj Grashofovog broja, a oblik strujanja se procjenjuje prema Reynoldsovom
broju, Re. Opa jednadba (3) pojednostavljuje se u oblik:
a
Nu = Nu Re, Pr,..., i
bi . (5)

30
 Veleuilite u Varadinu

Izbor formule
Opi postupak odabira prikladne formule moe se razloiti na nekoliko
karakteristinih koraka.
1. Iz opisa fizikalnog modela procjenjuje se uzrok gibanja fluida, na osnovu
ega se problem razvrstava ili u prisilnu ili u slobodnu konvekciju.
2. Izbor prikladne formule vri se u skladu sa zadanim geometrijskim oblikom
fizikalnog modela:
a) Da bi se odredio oblik strujanja (laminaran ili turbulentan) najprije se
prema propisanoj referentnoj temperaturi uzimaju fizikalna svojstva fluida
iz toplinskih tablica.
b) Izrauna se Pr broj.
c) U skladu s uzrokom strujanja izrauna se:
- Re broj, ako se radi o prisilnoj konvekciji, ili
- Gr broj, ako se radi slobodnoj konvekciji.
d) Zatim se procjenjuje oblik strujanja prema propisanom
kriteriju :
za prisilno strujanje: Re < Rek laminarno, ili Re > Rek turbulentno.
za slobodnu konvekciju: GrPr < (GrPr)k laminarna, ili GrPr > (GrPr)k
turbulentna .

U opem sluaju taj postupak ne dovode do jednoznanog izbora formule, ve je

potrebno provjeriti daljnje kriterije koji su navedeni uz takav model, odnosno
pripadnu formulu.

I. PRISILNA KONVEKCIJA

A. ZATVORENA STRUJANJA

A1. Strujanje u cijevi krunog presjeka

Kriterij strujanja
Za proraun prijelaza topline usvojen je pojednostavljen kriterij strujanja u obliku
Rek = 3000. S ovim kriterijem treba usporediti vrijednost Reynoldsovog broja,
koja je izraunata na osnovu zadanog problema, Re = wd/ , gdje je w (m/s)
protona brzina, d (m) unutarnji promjer cijevi, a (m2/s) kinematiki viskozitet.
Ako je Re < Rek, tada je strujanje laminarno.
Ako je Re > Rek, tada je strujanje turbulentno.

A1.1 Laminarno strujanje u cijevi

U tehnikim uvjetima uspostavlja se ovakav oblik najee pri strujanju

kapljevina, kod kojih je potrebna zamjetna ulazna duina termikog oblikovanja,
Lt, da bi svi slojevi kapljevine u nekom presjeku sudjelovali u izmjeni topline. Zato

31
 Veleuilite u Varadinu

se u praksi najee koristi formula koju su preporuili Sieder i Tate, a koja vrijedi
za
kratke cijevi:
1/ 3 0 ,14
d d
Nu = = 1,86 Pe (Sieder i Tate) (6)
L s

Uvjeti za upotrebu formule:

- konstantna temperatura cijevi: s = konst.,

- fluidi: 0,48 < Pr < 16700,
- kratke cijevi: Pe(d/L) > 10,
- referentna temperatura: m = 0,5( 1 + 2), za sva svojstva fluida osim za
s koji se uzima prema temperaturi stijenke, s.
- smjer toplinskog toka: 0,004 < (/s)0,14 < 9,75.

Napomena: podruje vrijednosti korekcijskog faktora za smjer toplinskog toga

sprijeava uporabu formule na one sluajeve kod kojih se, zbog velike razlike
temparatura fluida i stijenke, mora uzeti u obzir i utjecaj slobodne konvekcije.
Takvi sluejevi se ne pojavljuju u zadacima.
U sluajevima kada duina cijevi L nije unaprijed poznata ve slijedi na kraju
rauna, mora se L pretpostaviti (procijeniti), a kasnije provjeriti. Raun se
ponavlja sve dok su poetna pretpostavka za L i konani rezultat za L zamjetno
razliiti (iterativni raun).
Premda je formula Siedera i Tatea (6) vezana uz uvjet s = konst. ona se smije
upotrijebiti i za rjeavanje zadataka u kojima taj uvjet nije ispunjen.

Duge cijevi. Treba koristiti poluempirijsku formulu od Hausena:

0 ,0668 ( d / L ) Pe (Hausen)
Nu = 3,66 +
1 + 0 ,4[ ( d / L ) Pe] 2 / 3 (7)

Za L 4 slijedi Nu 3,66 to odgovara teorijskom rjeenju za termiki

oblikovano laminarno strujanje i s = konst. Fizikalna svojstava treba uzeti za
m= 0,5( 1 + 2).
.................................................................................................................................
.....................

A1.2 Turbulentno strujanje u cijevi

U praksi se preteno susreemo s turbulentnim strujanjem fluida, posebno pri

strujanju plinova. Turbulentne oscilacije pojaavaju prijelaz topline, pa su i
vrijednosti Nu broja vee nego kod laminarnog strujanja. I u ovom sluaju treba
voditi rauna o duini cijevi L, jer je na ulaznom dijelu cijevi koeficijent prijelaza

32
 Veleuilite u Varadinu

topline bitno vei. To je podruje termiki neoblikovanog strujanja, kada svi

slojevi nisu zahvaeni izmjenom topline. Obino je dovoljna relativno mala duina
cijevi da bi izmjena topline zahvatila cijeli presjek strujanja. Kada je temperatura
stijenke konstantna ( s = konst.) ili je to gustoa toplinskog toka (qs= konst.)
tada nastaje termiki oblikovano strujanje kod kojeg je koeficijent prijelaza
topline konstantan ( = konst.). Jednadbe za odreivanje Nu broja, koje emo
koristiti pri rjeavanju problema, poivaju jednom od ta dva uvjeta na stijenci.
Duina termikog oblikovanja, Lt, iznosi od 10 do 50 promjera cijevi. Radi
jednostavnosti, pri rjeavanju emo se koristiti jednoznanim kriterijem da je Lt =
40 d, gdje je d unutarnji promjer cijevi.

Kriterij oblikovanosti strujanja

usporedba zadane duine cijevi L s duinom termikog oblikovanja, Lt:

- kratka cijev: ako je L < Lt = 40d, strujanje je termiki

neoblikovano,
- duga cijev: ako je L > Lt = 40d, strujanje je termiki oblikovano;
(utjecaj ulaznih efekata je zanemariv).

Kratke cijevi:
1 / 18
d
Nu = 0 ,036 Re 0 ,8 Pr1 / 3 (Nusselt) (8)
L

Duge cijevi:

0,0398 Pr Re 0, 75
Nu = (Petukhov) (9)
1 +1,74 Re 0,125 ( Pr 1)

A2. Strujanja kroz nekrune presjeke - ekvivalentni promjer

Prethodne formule primjenjuju se i kod strujanja kroz presjeke strujanja

koji nisu kruni. Kako u tim sluajevima ne postoji unutarnji promjer d
potrebno je stvarno strujanje aproksimirati sa slinim strujanjem kroz
fiktivnu cijev ekvivalentnog promjera, dekv. Proraun za fiktivnu cijev
provodi se samo radi odreivanja Nu broja, odnosno . Za daljni
proraun izmjene topline kroz povrinu izmeu fluida i stijenke vrijedi
stvarna geometrija strujanja.
Ekvivalentni promjer definiran je s relacijom:
4A
d ekv =
O ,
(10)

33
 Veleuilite u Varadinu

gdje je A (m2), povrina presjeka strujanja, a O (m), je opseg tog presjeka.

K V A D R A T N I P R A V O K U T N I

A =2 a A = b a
O 2 = a (+ ) b
O 4 =a a b

d ekv = a d ekv =
2ab
a+b

a a

P R S T E N A S T I

2

A=
4
(D d 2 )
d
D
O = ( D + d )
dekv = D d
A

Slika 1. Ekvivalentni promjeri

B. OTVORENA STRUJANJA

B1. Popreno nastrujane cijevi

Strujanje oko cilindra vrlo je kompleksno i zbog toga teko predvidivo. Na

naletnom dijelu oblikuje se laminarni oblik strujanja, dok je na stranjem dijelu
stujanje turbulentno. Zbog toga se ovdje ne koristi kriterij strujanja u obliku
Reynoldsovog Rek. Iz istih razloga teorijsko rjeavanje prijelaza topline je vrlo
oteano, pa se prorauni oslanjaju na empirijske formule. Reynoldsov broj se
definira s vanjskim promjerom cijevi, d, i brzinom fluida, wo, ispred cijevi
(neometano strujanje).

34
 Veleuilite u Varadinu

w0 d
Re =
. (11)

Fizikalna svojstva treba uzeti prema prosjenoj temperaturi, m = 0,5( s +

o), gdje je s temperatura cijevi, a o temperatura fluida ispred cijevi.

B1.1 Popreno strujanje na jednu cijev

Formula od ukauskasa:

1/ 4
d Pr s
Nu = = C Re m Pr n o
Prs , (12)

koja vrijedi za ove uvjete:

d
0,7 < Pr <500 , (Prs za s, Pro za o),
wo
n = 0,37 (za Pr < 10) , ili n = 0,36 (za Pr o
> 10),

1 < Re < 106

Slika 2. Strujanje popreko cijevi

TEBELA I - Vrijednosti konstante C i eksponenta m u jednadbi (12)

Podruje Re broja C m
1 40 0,75 0,4
40 1000 0,51 0,5
103 - 2105 0,26 0,6
2105 - 106 0,076 0,7

B1.2 Popreno strujanje na snop cijevi

35
 Veleuilite u Varadinu

Snopovi cijevi koriste se u mnogim izmjenjivaima topline, a razmjetaj cijevi

moe biti paralelan ili naizmjenian (ahovski), to bitno utjee na brzinu
strujanja. Zato se u ovim sluajevima Re broj odreuje prema prosjenoj
maksimalnoj brzini fluida, koja se javlja na mjestu minimalne slobodne povrine
unutar snopa.

Reynoldsov broj se odreuje prema brzini wm, koja ovisi i o rasporedu cijevi:
wm d
Re =
. (13)

Za paralelni raspored cijevi u snopu vrijedi:

ST
wm = w0
ST d , (14)

d
s d s

w o w
S T o

o o S T
w o S L w o S D

Slika 3. Paralelan raspored cijevi S L

Slika 4. Naizmjenian raspored cijevi

Za naizmjenian raspored vana je dijagonalna udaljenost, SD:

[
S D = S L2 + ( S T / 2 ) ]
2 2
(15)

Postoje dva sluaja:

Ako je: 2(SD d) > (ST d), tada vrijedi ST
wm = w0
jednadba: ST d , (14)
Ako je: 2(SD d) < (ST d), treba raunati wm iz ST
wm = w0
jednadbe: 2( S D d ) , (16)

36
 Veleuilite u Varadinu

ukauskas je za takve sluajeve predloio novu formulu (17), umjesto jednadbe

(12):

vrijedi uz ove uvjete:

1/ 4
d Pr 0,7 < Pr <500, 1 < Re < 106
Nu = = C Re m Pr1 / 3 0
Prs , (17) (Re i Pr za m, Prs za s, Pr0 za 0 )

TABELA II - Vrijednosti konstante C i eksponenta m

PARALELAN
IZMJENIAN
Podruje Re C m C m
1 - 40 0,8 0,40 0,40
40 - 1000 Primijeniti proraun za jednu cijev - jednadba (12)
(ST/SL< 0,7) (za ST/SL< 0,2) :
0,60
izbjegavati C = 0,35(ST/SL)1/5
103 - 2105
(za ST/SL> 0,7): C = (za ST/SL> 0,2) : C =
0,63 0,60
0,27 0,40
2105 - 106 0,021 0,84 0,84

B2. Ravna vertikalna stijenka

Za prisilno strujanje pored ravne vertikalne stijenke duine L obino se uzima

kriterijski Reynoldsov broj Rek = 500 000. Temperatura stijenke je s = konst., a
dovoljno daleko od stijenke (neometano strujanje) temperatura je o i brzina
fluida w. Fizikalna svojstva treba uzeti za prosjenu temperaturu m =
0,5( s+ o).

B2.1 Laminarno strujanje:

L
Nu = = 0,664 Re1 / 2 Pr 1 / 3 Re = wL/ < Rek = 500
, 000
(18)

.
B2.2 Turbulentno strujanje:

37
 Veleuilite u Varadinu

L
Nu = = 0,0325 Re 0 ,8 Pr 1 / 3 Re = wL/ > Rek = 500
, 000
(19)

II. SLOBODNA (PRIRODNA) KONVEKCIJA

Pri slobodnoj konvekciji nema prisilne brzine fluida, w, ve se gibanje fluida

ostvaruje prirodno, zbog razlike gustoe. U tim sluajevima vaan je utjecaj
temperature na fizikalna svojstva fluida, pa se kriterij forme strujanja definira u
obliku produkta Grashofovog i Prandtlovog broja, tj. Rayleighovog broja, Ra =
GrPr. (Vidi definicije Gr, Pr i Ra u uvodu).

Grashofova znaajka: Fizikalna svojstva treba uzeti u skladu s

indeksom:
- za kapljevine: - indeks "s" , prema temperaturi
0 s gH 3 stijenke s,
Gr = - indeks "o" , prema temperaturi
s 2s , (20) fluida o.

- za plinove:
Ts T0 gH 3 Fizikalna svojstva, koja se javljaju u Nu i
Gr = Pr broju treba uzeti za prosjenu
T0 2s , (21) temperaturu, m= 0,5( s+ o).

C. Vertikalna ravna stijenka

Vertikalna stijenka visine H i konstantne temperature s u dodiru je s mirujuim
fluidom (kapljevinom ili plinom) temperature o.

38
 Veleuilite u Varadinu

C1.1 Laminarno strujanje:

ako je Ra = GrPr < 108 :

H
= 0 ,52( Gr Pr ) s, s
1/ 4
Nu =
,
(22)
H " m i r u j u i f l u i d
o , o
C1.2 Turbulentno strujanje:
ako je Ra = GrPr > 108
G R I J A N J E F L U I D
H s > o
= 0 ,17( Gr Pr )
1/ 3
Nu =
.
(23)

Slika 5. Slobodna konvekcija

C2. Horizontalna cijev

Za slobodnu konvekciju fluida temperature o, oko

horizontalne cijevi vanjskog promjera d i temperature
stijenke s, vrijedi za podruje Ra = GrPr > 103
slijedea formula :

d
H
= 0 ,41( Gr Pr )
1/ 4
Nu =
. o
(24) " m i r u j u i f l u i d "

G r i j a n j e f l u i d a
s >o

Slika 6. Slobodna konvekcija na horizontalnoj

cijevi

D. KONDENZACIJA

Kondenzacija nastupa kada je temperatura stijenke, s, manja od temperature

zasienja, , pare s obzirom na tlak p pod kojim se para nalazi. Prema nainu
oblikovanja kondenzata razlikujemo dva tipa kondenzacije: filmsku i kapljiastu.
Ovdje se navode samo sluajevi filmske kondenzacije.

D1. Filmska kondenzacija

39
 Veleuilite u Varadinu

Kada na stijenci nastaje kontinuirani sloj kondenzata, koji pod utjecajem

gravitacije otjee niz stijenku, govorimo o filmskoj kondenzaciji. Rije film ukazuje
na malu debljinu sloja kondenzata, a ta je injenica omoguila Nusseltu da, uz
neka pojednostavljenja, dobije analitiko rjeenje prijelaza topline pri
kondenzaciji.

D1.1 Kondenzacija na vertikalnoj stijenci

y
A s =b H
d
T p
K
s
1
Tp s
1 ' 1 1' '' 1
T
p 1 '' h p r e g r i j a n Ha p a r a
Ts s p , p , p
s w = 0
w
q p o t 0 qpreg = h1 h x
s t v a r n i p r o f i l

q = T ( s s) = h h
b r z i xn e w
r a s h l a d nq o g
s
s r e d s t v o k o n d e n z a t
qs = k( h ) = ( s ) h x
s

Slika 7. Filmska kondenzacija na vertikalnoj stijenci

40
 Veleuilite u Varadinu

Prosjeni Nusseltov broj, za stijenku visine H i temperature s, na kojoj

kondenzira pregrijana para entalpije h, ili suhozasiena para entalpije h, moe
se izraunati prema formuli:

H 4 h g H3
Nu = = 4
3 4 ( s )
, (25)

odnosno, za prosjeni koeficijent prijelaza vrijedi konana formula:

4 h g 3
= 4
3 4 H ( s )
, W/(m2 K), (26)

gdje je za pregrijanu paru h = h h, a za suhozasienu paru h = h h.

Temperatura zasienja ' odreena je tlakom pare, p. Fizikalna svojstva
kondenzata: , , i = / , uzimaju se za srednju temperaturu kondenzata:
m = 0,5( + s). Temperaturu stijenke s treba pretpostaviti za proraun.
Zbog te pretpostavke jednadba (26) ne daje tonu vrijednost koeficijenta , pa
tako ni vrijednost gustoe toplinskog toka predanog stijenci:

qs = ( s ) , W/m2, (27)

koji jo dodatno ovisi o pretpostavci temperature . Rjeenje se mora traiti

iterativno, tj. ponavljanjem prorauna uz promjenu pretpostavke. Raun se
kontrolira pomou jednadbe za gustou toplinskog toka:

qs = k ( h ) , W/m2, (28)

gdje je k koeficijent prolaza topline:

1
1 d 1
k = + +
h s , W/(m2 K). (29)
Ovdje je h koeficijent prijelaza topline na strani rashladnog sredstva, d debljina
stijenke, a s koeficijent vodljivosti topline stijenke.
U jednadbi (28) je utjecaj pretpostavljene temperature ukljuen samo preko
koeficijenta k, a ne neposredno u razlici temperatura. Zato e iz te jednadbe
izraunata vrijednost za qs biti mnogo tonija od one prema jednadbi (27).
Rezultat za qs iz (28) treba uvrstiti u jednadbu (27) koja sada omoguava
dobivanje tonijeg podatka za (kontrolni rezultat). S tom se temperaturom,
kao novom pretpostavkom, raun ponavlja sve dok razlika izmeu pretpostavke i
kontrolnog rezultata za ne bude zanemariva.

Jednadba (26) moe se koristiti i za odreivanje pri kondenzaciji na

vertikalnim cijevima, ili unutar cijevi ako unutarnji promjer cijevi, du, nije malen.

D1.2 Kondenzacija na horizontalnoj cijevi

Za horizontalnu cijev vanjskog promjera dv i duine L moe se prosjeni

koeficijent prijelaza topline izraunati prama jednadbi:

41
 Veleuilite u Varadinu

h g 3
= 4
4 d v ( T Ts )
, W/(m2 K). (30)

11. PRIJENOS TOPLINE TOPLINSKIM ZRAENJEM

Izmijenjeni toplinski tok zraenjem izmeu dviju bliskih stjenki

ACc Ts1 4 Ts 2 4
12 =
1 1 100 100 - toplinski tok

+ 1
1 2

12 Cc Ts1 4 Ts 2 4
q12 = =
A 1 1 100 100 - gustoa toplinskog toka
+ 1
1 2

Cc = 5,67

Cc 1
C12 = =
1 1 1 1 1
+ 1 +
1 2 C1 C 2 C c

42
 Veleuilite u Varadinu

C1 = 1C c
C2 = 2Cc

Bliske stjenke s meustjenkom (zaslonom, zastorom)

Cc Ts1 4 Ts 2 4
q' =
1 1 2 100 100 - gustoa toplinskog toka
+ 1 + 1
1 2 '

Cc
C12 =
1 1 2 - konstanta zraenja
+ 1 + 1
1 2 '

( n) ' Cc Ts1 4 Ts 2 4
q =
1 1 2 2 2 100 100
+ 1 + 1 + 1 + ... + ( n ) ' 1
1 2 ' ''
- gustoa toplinskog toka za n meustjenki

Temperatura prvog od n zastora:

Izmijenjeni toplinski tok kod modela obuhvaenog tijela

Cc Ts1 4 Ts 2 4
12 = A1
1 1 100 100 - toplinski tok
+ 1
1 2

A1 E1 A
= = 1 ; K2 = E2
A2 K 2 A2

43
 Veleuilite u Varadinu

Cc
C12 =
1 1
+ 1
1 2

4
T
E1 = 1C c s1
100

4
T
E2 = 2Cc s 2
100

Izmijenjeni toplinski tok obuhvaenog tijela s umetnutom meustjenkom

A1C c T ' 4 Ts 2 4
' =
1 A1 1 A1 2 100 100
+ 1 + 1
1 A2 2 A' '

A1
1m =
A'
A'
1m =
A2

12. IZMJENJIVAI TOPLINE

- slabiju struju oznaiti indeksom 1 jer kod slabije struje javlja se vei rast ili pad temperature.

1
k r1 =
1 r r r
+ 1 ln 2 + 1
[W / m K ]
2

1 c r1 r2 2

1
k r2 =
r2 r r
+ 2 ln 2 +
1 [W / m K ]
2
ili kr2 = * kr1
r11 c r1 2

Q = m * (h'' h') - za paru

Q=C* - za odreivanje toplinskih kapaciteta

C = m * cp ili C = N * Cp1

44
 Veleuilite u Varadinu

1 '1 ' ' kA0 C1

1 = ; 2 = ; 3 =
1 '2 ' C1 C2

Podruje vrijednosti ovih znaajki je:

0 1 1, 0 2 , 0 3 1

kA0
2 = - oitavamo iz tabele
C1
- iz formule izrazimo A02

A02 = dv * * L * n - za izraun duljine cijevi

1 '1 ' '

= = 1 = 1 - iskoristivost topline (ne ovisi o tipu izmjenjivaa)
max 1 '2 '

Napomena: kod prorauna koeficjenta prelaza topline za vodenu paru uzimaju se za srednju
temperaturu.

1 '1 ' '

i = = 1 = (1 + 3 )1 - stupanj djelovanja izmjenjivaa
1 '' '

45