eline

konstrukcije
Primjena elinih konstrukcija
o Zgradarstvo (sportske, industrijske
hale, krovovi stadiona, viespratne
zgrade)
o Mostogradnja (drumski, eljezniki, pjeaki mostovi)
o Specijalnekonstrukcije (silosi, stubovi dalekovoda, industr. dimnjaci)

HISTORIJAT- 1735. godine usvojen postupak dobivanja sirovog Fe; '77-'79.

godina izgraen prvi most od sirovog Fe; 1855. postupak dobivanja elika;
1874. prvi m.

PREDNOSTI MANE
Visoke vrijednosti meh. osobina Osjetljivost na koroziju
Industrijska proizvodanja- high quality Osjetljivost na poar
(!) Male dimenzije i teine elemenata Potreba za kvalifikovanom radnom
snagom
Laka manipulacija, transport i
montaa
Lake i jeftinije fundiranje
Vea otpornost na seizmike uticaje
(duktilnost)
Fleksibilnost i adaptibilnost
Mogunost montae i demontae
Jednostavna sanacija i rekonstrukcija
Proizvodnja elika
elik se dobiva kao rezultat dvoetapnog preiavanja (rafinacije) gvozdene
rude. Za dobivanje elika koriste se: magnetit ( FeMg3O4 ), hematit
( Fe2O3 ), siderit ( FeCO3 ), i pirit ( FeS2 ). U prvoj etapi se iz rude
dobiva sirovo gvoe (legura gvoe-ugljik sa vie od 2% ugljika), dok se u
drugoj etapi ovaj sadraj smanjuje ispod 2% i dobiva elik.

I ETAPA: odvija se u visokim peima te se pri tome vri redukcija Fe oksida iz

rude primjenom koksa (sitni ugalj) i istovremeno se odstranjuju tetne
primjese kao fosfor i sumpor. Visoka pe se puni od gore naizmjenino
slojevima rude, koksa i topitelja. Funkcija topitelja(krenjak ili dolomit za
kiselu rudu, a glina ili granit za baznu) je sniavanje temperature topljenja
rude kao i vezanje tetnih supstanci koji potom plivaju na povrini mase
metala u obliku troske (zgure). U visoku pe se uputa zagrijan zrak 600-900
C, dok temperatura pri dnu dostie i 2000 C. elik se dobiva redukcijom
ugljika u (bijelom) sirovom gvou do 1,7 %. Zavisno od vrste sirovog gvoa
kao i od elika koji se nastoji dobiti postoji nekoliko postupaka putem kojih se
viak ugljika vee za kisik u fori CO ili CO2.

elik je legura Fe i C, pri emu uee C utie na osobine elika.

Postupci dobivanja elika

POSTUPCI PUHANJA (DOVOENJA ZRAKA)

- Tomasov postupak- dovoenje zraka kroz perforirano dno

- LD postupak- upuhivanje istog kisika na teno sirovo Fe,
temperatura 2500C (kvalitetan elik)

POSTUPCI U PLAMENIM PEIMA

- Simens-Martinov postupak- pomou ostataka zraka u plamenu plina

(sagorijeva se otpad)
- Postupak u elektro peima- primjena elektrinog luka, skup
postupak, elik visoke kvalitete, t=3500 C

Poluproizvodi eliana (dobiveni elik ovim putem se mora naknadno

obraditi)

Prerada elika deformacijom

Valjanje (najvie 90%) poluproizvod se zagrije

na 1200 1300 C, te se u takvom smekanom
stanu proputa kroz seriju glatkih ili profiliranih
valjaka

- u vruem stanju (najee)

- U hladnom stanju (valjanjem smanjuje
razmak elektrona u kristalnoj reetci-
poboljavamo elik)

Kovanje (plast. deformacije udarom)

Presovanje (karakter sile- trajanje) i

Izvlaenje
Standardni vrue valjani proizvodi

1. tapasti proizvodi (T profili, Z profili,

okrugli i kvadratni elik itd.)
2. Limovi- proizvodi od elika, mogu biti :
fini limovi (t<3 mm), srednji limovi
(3mm<t<4,75 mm) i grubi (t>4,75
mm)

Prema obradi povrine dijele se na glatke,

perforirane, bradaviaste i rebrasti.

3. Profilirani nosai
- U profili
- I profili sa uskim noicama (IPN i IPE)
- I profili sa irokim noicama (HEA, HEB,
HD, HEM)
4. uplji profili (cijevi)

Prema nainu izrade dijele se na:

a) Beavne- dobivaju se izvlaenjem, i

to na taj nain da dolazimo prvo do
krunog oblika a preoblikovanjem se
dobivaju kvadratni i pravougaoni
oblik)
b) Sa avom- zavarivanje limene trake
(hladno)

Hladno oblikovani proizvodi

- Hladno oblikovani profili

otvorenog i zatvorenog tipa
- Hladno oblikovani profilirani
limovi

Ostali proizvodi: automatski zavareni

profili, olakani nosai, uad i kablovi
 Najznaajnija svojstva elika

Fizika svojstva
o Specifina masa ( = 7850 kg/m3)
o Temperatura topljenja
o Specifina toplota
o Toplota topljenja
o Provodljivost toplote
o Koeficijent termikog irenja ( =
1.2 x10-5 1/C)

Fiziko-hemijska (metalurka) svojstva

o Zrnasta, kristalna mikrosturktura
o Pravilno rasprostranjeni atomi Fe
o Kristalna reetka je kubna

Tehnoloka svojstva
o Zavarljivost
o Plastinost (oblikovanje udarom)
o Kovnost
o Istegljivost (izvlaenje)
o Livnost (mogunost popunjavanja kalupa u tenom stanju)
o Otpornost na habanje
o Obradljivost

Mehanika svojstva
o Granica razvlaenja- fy
o vrstoa na zatezanje- ft
o Modul elastinosti E=210 000 N/mm
o Poasonov koeficijent = 0.3
o Izduenje pri lomu
o Kontrakcija
o Udarna ilavost CVN

1. Duktilni elik jasno razlikujemo napone na granici elastinosti (fe),

na granici teenja (fy), i maksimalno mogui napon (fu); u odnosu na
visokovrijedni elik podruje nelinearnog ponaanje je vee
 2. Visokovrijedni elik- teko uoiti granice, pa je prema konvenciji
uzeto da je
fe- napon kojem odgovara trajna deformacija od 0,01 % (0,005)
f02(y)- napon kojem odgovara trajna deformacija od 0,2 % se naziva
granica teenja

KONSTRUKCIONI ELICI- ugljenini elici tj. ugljik je jedini legirajui

elemenat

Niskougljenini elici (0,05-0,25 %)

Srednjeugljenini elici ( 0,25-0,6 %)
Visokougljenini elici (0,6-1,7 %)

Alfanumeriki sistem oznaavanja elika

Postoje dvije osnovne grupe elika:

a) elici koji se oznaavaju na osnovu njihove primjenjivosti i

mehanikih osobina

Osnovna oznaka- slovni simbol i broj koji reprezentiraju primjenu i

najbitnija mehanika svojstva

Dodatna oznaka- definira kvalitetu elika (ilavost) ili nain termike

obrade

Dopunska oznaka (opcionalna)- definira specijalne zahtjeve kaljenje,

arenje itd.

b) elici koji se oznaavaju na

osnovu hemijskog sastava

Proraunski
koncepti
Deterministiki koncept
(proraun prema doputenim
naponima)
Pretpostavlja sigurnu konstrukciju, tj. da su naponi od vanjski optereenja
manji od doputenih

Poluprobabilistiki koncept (proraun prema graninim stanjima)

Koncept se naziva poluprobabilistiki jer se primjenjuje inenjerski pristup
teorije vjerovatnoe. Smatra se da ne postoji potpuno sigurna konstrukcija te
se analizira vjerovatnoa otkazivanja uz nepovoljne kombinacije osobina
materijala, naposnkih stanja i deformacija koje se dobivaju po teordji
vejrovatnoe.

Sluajno promjenjive veliine se uvode preko odgovarajue krive (funkcije)

raspodjele (Gausova kriva raspodjele). Sve variable od uticaja (optereenja,
nosivost) u proraun se uvode preko karakteristinih vrijednosti.

Vjerovatnoa otkazivanja nosivosti

Na temelju sakupljenih statistikih podataka se mogu odrediti:

- Funkcija gustoe akcije na konstrukciju (xE)

- Funkcija gustoe otpornosti na konstrukciju (xR)

Funkcije su prikazane u zajednikom

koordinatnom sistemu. Razmak
izmeu srednjih vrijednosti R E
, moe se prikazati u obliku
R = 0 E , pri emu se koeficijent
proporcionalnosti 0 naziva
centralni ili globalni koeficijent
sigurnosti. Ovaj koeficijent nam
prikazuje odnos srednjih vrijednosti otpornosti i optereenja. Ukoliko se
umjesto srednjih vrijednosti kao mjerodavne usvoje fraktilne vrijednosti
optereenja i otpornosti za odreivanja koeficijenta sigurnosti dolazimo do
pojma nominalnog koeficijenta sigurnosti.

EK- 95% fraktila optereenja znai da je 95% vjerovatnoa pojave optereenja

intenziteta manjeg od usvojene karakteristine vrijednosti.

RK- 5% fraktila otpornosti znai da je 5% vjerovatnoa pojave otpornosti

intenziteta manje od usvojene karakteristine vrijednosti
Nominalni (normirani) koeficijent sigurnosti se definira za razliku RK-
EK, kao i za razliku srednjih vrijednosti, kao koeficijent proporcionalnosti
RK
=
EK

Vrlo sloen postupak dokaza sigurnosti na temelju vjerovatnoe moe se

svesti matematikim transformacijama na inenjerski prihvatljiv postupak.
Jedan od takvih postupaka je odreivanje indeksa sigurnosti koji je
operativna veliina vjerovatnosti otkazivanja nosivosti pf.

Indeks sigurnosti- Veliina stanja nosivosti Z (G) moe se napisati u

zavisnosti od optereenja S (E) i otpornosti R: Z=R-S

Ukoliko je R=E, znai da je G=0 pa je na taj nain definirano granino stanje

konstrukcije. Ukoliko je R<E tada je definirano granino stanje prekoraeno.
Ako su nam poznate funkcije gustoe akcije fS (s) i otpornosti fR (r) te
pripadajue statistike veliine mR i mS (srednje vrijednosti) i standardne
devijacije R i Sonda se moe definirati na funkcii gustoe fZ (z) srednja
vrijednost z i koeficijentom , kao mz = z

Stanje otkazivanja nosivosti se moe shvatiti kao fraktilna vrijednost funkcija

gustoe stanja nosivosti fz. Indeks nam pokazuje koliko je srednja
vrijednost udaljena od 0 pa moe sluiti kao mjera sigurnosti.
Pouzdanost konstrukcije
Pouzdanost konstrukcije se ogleda u:

a) Sigurnost kontrola nosivosti, stabilnosti (ULS- ultimate load

state)

Granina stanja nosivosti mogu biti uzrokovana: gubitkom statike ravnotee

konstrukcije kao krutog tijela, otkazivanjem uslijed velikih deformacija,
formiranjem mehanizma, gubitkom stabilnosti, zamorom materijala

b) Funkcionalnost- kontrola deformacija i vibracija (SLS)

c) Trajnost- korozija i zamor materijala

Dejstva
- Stalna (G)- imaju jednu karakteristinu vrijednost Gk (kada postoje
varijacije >5%, definira se infimum i supremum skupa vrijednosti)
- Promjenjiva (Q)- (korisna optereenja, snijeg, vjetar, temperatura, )
nije dovoljna jedna karakteristina vrijednost ve se uvode
reprezentativne vrijednosti promjenjivih dejstava

Kombinirana vrijednost (0 Qk)- daje smanjenu vjerovatnou istovremenog

nastupanja vie od 1 nezavisne akcije, sve sa svojim karakteristinim
vrijednostima.

Uestala vrijednost (1 Qk)- odreuje pod pretpostavkom da ukupno

vrijeme u kojem je ona prekoraena ini mali dio predvienog vijeka
trajanja

Kvazistalna vrijednost (2 Qk)- odreuje se kao i za uestalu vrijednost s

tim da je ukupno vrijeme njenog prekoraenja puno due i iznosi
obinovie od polovine projektiranog vijeka trajanje konstrukcije

- Incidentna (A)- poar, eksplozija, udar vozila

- Seizmika (AE)

Proraunske situacije

o Trajne proraunske situacije- odnose se na normalneuslove

koritenja i odgovarajua dejstva
o Prolazne situacije- privremene situacije koje se jaljaju prilikom
izvoenja ili popravke
o Izvanredne (incidentne) situacije (poar, eksplozija, udar, vozila )
 o Seizmike situacije

Lokalno izboavanje i klasifikacija presjeka

Osnova klasifikacije presjeka

Valjani ili zavareni presjeci mogu se posmatrati kao da su sastavljeni od

ploastih elemenata (limova).

Unutranji dijelovi presjeka:

a) Rebra otvorenih presjeka

b) Flane kutijastih presjeka

Vanjski dijelovi presjeka

a) Flana od I presjeka
b) Krak od L ili T profila

Ploasti elementi (limovi) su

relativno tanki, pa su podloni
lokalnom izboavanju ako
su napregnuti na pritisak.

Tendencija ploastih
elemenata u sklopu poprenog presjeka ka izboavanju limitira kapacitet
nosivosti za aksijalno naprezanje, ili otpornost presjeka na savijanje i
tako se spreava pojava plastifikacije (teenja) materijala.

Spreavanjem prijevremenog otkazivanja usljed lokalnog izboavanja moe

se postii ograniavanjem odnosa irina-debljina za svaki pojedinani
elemenat u sklopu poprenog presjeka.

EC3 definira etiri klase poprenih presjeka. Kojoj klasi e presjek pripasti
zavisi od vitkosti svakog dijela (odnos irina-debljina) i raspodjele napona
pritiska.

Klase su definirane na osnovu zahtjevanog ponaanja prema momentu

savijanja.
 Klasa I- javlja se
potpuna
plastifikacija
presjeka, te je
rotacija
neograniena, tj.
omogueno je
formiranje
plastinog zgloba a
nakon toga i
dovoljna rotacija za
formiranje
narednog

Klasa II- javlja se plastini moment po cijelom presjeku, s tim da je rotacijski

kapacitet ogranien

Klasa III- elastini moment je na cijelom presjeku, dok su samo rubna vlakna
zahvaena naponom teenja

Klasa IV- dolazi do izboavanja i prije dostizanja elastinog momenta pa se

u obzir uzima efektivni presjek (jako vitki presjeci)

Ponaanje pritisnutih ploa

Tanka pravougaona ploa na koju djeluju sile pritiska du krae stranice-
elastini kritini napon se odreuje na sljedei nain:

k2E t 2
cr =
12(1v )
2 ()

b
 k koeficijent izboavanja koji uzima u obzir uslove oslanjanja , raspodjelu napona ,

odnos stranica ploe(dejstvo okoline) Za ploe klase 1,2,3: cr > f y vrijedi :

0,5
k E
b
t
< 0,92 ( )
fy

Ovaj izraz u opem sluaju zavisi od

Gradijentnog napona

Konturnih uslova

Odnosa stranica

Sve ovo je obuhvaenom koeficijentom

izvijanja.

Elasto-plastino ponaanje idealnog

ploastog elementa izloenog
jednolikom pritisku moe se prikazati
pomou normaliziranog dijagrama
optereenje-vitkost. Normalizirano
granino optereenje i normalizirana
vitkost ploe dati su izrazima:

N p= ult /f y i p = f y / cr

U izrazu na slici koji se dobiva uvrtavanjem prethodno objanjenog izraza za

kritini napon b je odgovarajua irina razmatranog elementa za
razmatrani popreni presjek. Za normaliziranu vitkost ploe manju od 1,
normalizirano granino optereenje predstavlja optereenje gnjeenja ploe.
Za vee vrijednosti vitkosti, norm. optereenje se smanjuju. Granini napon
je ogranien na elastini
kritini napon
izboavanja cr .

Kako bi se sprijeila
pojava lokalnog
izboavanja definiraju se
maksimalne vrijednosti
normalizirane vitkosti za
pojedine klase presjeka. (ogranienja se mogu izraziti i preko odnosa irina i
debljina koristei formulu za kritini napon i granine vitkosti).

Klasa I - p < 0,5

Klasa II - p < 0,6

Klasa III - p < 0,9 za elemente pod gradijentnim naponom

- p< 0,74 za elemente potpuno u pritisku

Efektivna irina za poprene presjeke klase 4

Kod ove klase presjeka elastina otpornost presjeka se ne moe postii,
razlog smanjenja otpornosti je veoma rano lokalno izboavanje. Krutost
ovih pritisnutih dijelova je reducirana i naponi se rasporeuju prema kruim
rubovima. Da bi se uvela redukcija otpornosti, stvarna nelinearna raspodjela
napona se uzima u proraun pomou linearne raspodjele koja djeluje na
efektivnu irinu ploe (bruto presjek-efektivne rupe) i ostavlja
efektivnu rupu na mjestu izboenja. Za efektivni popreni presjek se
otpornost izraunava kao i za presjeke klase 3 tj, naponi u graninim
vlaknima se ograniavaju na granicu teenja. Do povrine efektivnog
presjeka moemo doi uz pomo koeficijenta redukcijekoji zavisi od
normalizirane vitkosti ploa (ukljuuje uslove oslanjanja i raspodjelu napona
preko koeficijenta izboavanja.

Faktor redukcije primijenjen na vanjski ili unutarnji dio elementa (presjeka)

p0,22
p =
p2

Uoavamo pomak teita efektivnog poprenog presjeka u odnosu na teite

bruto poprenog presjeka. U sluaju konstrukcijskog elementa izloenog
aksijalnoj sili pomak teita rezultira poveanjem momenta savijanja uslijed
ekscentriciteta. Za elemente izloene savijanju pomjeranje teine osovine
se mora uzeti pri odreivanju karakteristika poprenog presjeka.
Dimenzioniranje zategnutih tapova
Zategnuti tapovi se javljaju kao tapovi reetke, kao kablovi i uad u
mostovskim konstrukcijama itd. Najpogodnije naprezanje za elik je
zatezanje jer nemamo problem stabilnosti. Oblici poprenih presjeka elinih
tapova izloenih zatezanju mogu biti: klasini valjani presjeci, puni okrugli,
sloeni presjeci, eline ipke, trake, kablovi i uad. Dimenzioniranje
zategnutih elemenata je u osnovi jako jednostavno: osigurati dovoljnu
povrinu poprenog presjeka kako bi se oduprijeli apliciranom
optereenju (sili zatezanja).

Potrebna povrina = SILA/VRSTOA MATERIJALA

Slabljenja su jako vana kod zategnutih elemenata te u mnogim sluajevima

veze odreuju dimenzije elemenata. Uobiajeno pretpostavljamo da je
raspodjela napona zatezanja ravnomjerna. Utjecaji slabljenja utiu na ovu
pretpostavku na dva naina:

a) Ekscentriciteti u vezama su neizbjeni pa kao njihova posljedica se

javljaju sekundarni momenti.
b) Povrina poprenog presjeka se umanjuje za veliinu rupa, a naponi u
okolini rupa su lokalno uveani.

Ovi problemi se mogu obuhvatiti koritenjem efektivne neto povrine pri

odreivanju plastine otpornosti presjeka.

Otpornost
poprenog
presjeka

Za konstrukcijske
elemente spojene
zavarivanjem (tj.
bez vijaka) raunska otpornost na zatezanje jednaka je raunskoj
plastinoj otpornosti bruto poprenog presjeka:

Af y
N pl , Rd=
M0

Kada je element spojen vijcima njegov presjek je oslabljen. Smanjenje

presjeka iznosi 10-20% bruto povrine. Ovakva konstrukcija daje 2 problema,
redukcija presjeka na neto povrinu i pojava koncentracije napona pored
rupe. Teorijski napon moe dosei 3 puta veu vrijednost od ravnomjernog
napona, meutim zbog duktilnosti elika pretpostavljamo da pri krajnjem
graninom stanju jednolika raspodjela napona teenja po neto presjeku.
Raunska otpornost sloma neto presjeka odreuje se prema:

0,9A netf u
N u , Rd=
M2

Faktorom 0,9 obuhvaamo neizbjene ekscentricitete i koncentracije napona.

f u graninavrstoa na zatezanje

Anet- neto povrina poprenog presjeka, M 2 - parc. Faktor za krajnju neto

otpornost presjeka. Za elemente spojene vijcima uzima se manja od
plastine i granine nosivosti.

Odreivanje neto povrine

Neto povrina poprenog presjeka je bruto povrina umanjena za rupe od
zavrtnjeva i ostale otvore. Za rupu od svakog spojnog sredstva, bruto
povrina se umanjuje za povrinu presjeka rupe. Kada spojna sredstva nisu
adekvatno rasporeena mjerodavni presjek se dobiva oduzimanjem povrine
presjeka rupa od bilo kojeg poprenog presjeka okomitog na os elementa.
(posebna pravila vrijede za ugaonike vezane preko jednog kraka, T i U profile
vezane preko vanjskih dijelova)

Za raspored rupa kao na slici tzv. cik-cak raspored ukupna povrina

oslabljenja se uzima kao vea od sljedeih:

a) Najvei zbroj povrina rupa na presjeku -, okomit na os elementa i

prolazi kroz os rupe
b) Presjek 2-2,
t*n*d- s^2 /(4p) , n-
broj rupa

Ugaonici vezani za jedan

krak- podrazumijevaju
nesimetrino vezane
elemente ili same
nesimetrine presjeke (T i U) pri emu ekscentrinost veze treba biti
obuhvaena.
Za ugaonike vezane putem jednog reda vijaka za jedan krak, elementi mogu
biti smatrani centrino optereeni sa ultimnom otpornou odreenom
pomou modifikovane neto povrine. U skladu sa brojem vijaka imamo
definirane raunske otpornosti na zatezanje. Redukcijski faktor zavisi od
meusobne udaljenosti otvora za vijke. Za kutnike sa razliitim krakovima
spojene preko manjeg kraka do neto povrine se dolazi putem ekvivalentnog
kutnika jednakih krakova.

Raunske otpornosti na zatezanje shodno navedenom date su sljedeim

izrazima:
Gdje su:
2 ( e 00,5d 0 )tf u 2 = 0,4 ako je p1 2,5 d0
1 vijak N u , Rd=
M2
2 = 0,7 ako je p1 5,0 d0
2 A netf u
2 vijka N u , Rd= 3 = 0,5 ako je p1 2,5 d0
M2
3 = 0,7 ako je p1 5,0 d0
A f
3 ili vie vijka N u , Rd= 3 net u Anet = neto povrina ugaonika
M2

Za kutnike spojene zavarivanjem preko

jednog kraka ekscentircitet se moe uzeti u obzir koristei se efektivnom
povrinom poprenog presjeka i razmatrajui ga kao centrino optereenog.
Primjeri efektivne povrine poprenog presjeka mogu biti usvojeni na
sljedei nain:

Upotrebljivost, korozija i zamor

Zategnuti elementi prenose optereenje efikasno:

-tendencija ka relativno malom

poprenom presjeku

-posljedica su prevelika izduenja

usljed aksijalnog optereenja (velika
pomjeranja konstrukcije sa spregovima
i velike deformacije usljed vlastite
teine)

Praktina ogranienja vitkosti

zategnutih elemenata:

- Za glavne elemente 300

 - Za sekundarne elemente 400

Korozija- posljedica gubitka materija su vee kod zategnutih elemenata jer

su relativno jako napregnuti

ZAKLJUCI:

Nosivost zategnutih elemenata se odreuje na presjeku u kojem e se

najprije javiti naponi teenja.

Raunska nosivost zategnutog elementa se uzima kao manja vrijednost od:

nosivosti bruto presjeka ili oslabljenog neto presjeka.

Kad se zahtjeva duktilno ponaanje (npr. za ciklina optereenja) nosivost

neto presjek bi trebala biti mjerodavna.

Ekscentrinost veza treba biti obuhvaena .

L, T i U profili mogu biti dimenzionirani kao centrino napregnuti elementi,

primjenom redukovane neto povrine (redukcija pokriva ekscentrinost).

Zahtjevi upotrebljivosti mogu ograniiti vitkost zategnutih elemenata.

Dimenzioniranje greda
Sprijeeno bono pomjeranje
Grede su najvaniji element konstrukcija. U zavisnosti od stepena
optereenja i raspona koriste se razliiti oblici presjeka i razni tipovi greda.

Toplovaljani profili: Raspon: 1-30 m Najvie koriteni

IPE, UB,HE presjeci, idealne
proporcije za najveu
otpornost na savijanje
Ugaonici Raspon 3-6 m Ronjae i sl, samo za
optereenja malog
intenziteta
Limeni nosai Rasponi 10-100m Dimenzije i oblik
ptilagoeni za velike
raspne i velika
optereenja
Ostali profili Hladno oblikovani Saasti i sanduasti
nos.
eline grede se esto dimenzioniraju pomou osnovne otpornosti na
savijanje:
 - Osigurava se da raunska otpornost presjeka na savijanje bude vea
od maksimalnog apliciranog momenta

Provjera krutosti: osigurava se da ugib grede bude manji od doputenog

Grede koje se ne mogu bono pomjerati nazivamo bono pridrane grede

tj. nema uticaja izboavanja izvan ravni grede (bono torziono izvijanje).

Grede se mogu smatrati bono pridranim ako:

- Su potpuno bono pridrane (povezane) sa stropnom

konstrukcijom (gornja flana se vee za stropnu konstrukciju)

Mnogi inenjeri smatraju da je trenje izmeu betonske ploe i eline grede

dovoljno dobra veza

- Je adekvatno bono torziono pridrana pritisnuta gornja flana

npr. profiliranim krovnim limom
- Elementi spregova postavljeni na malom razmaku, tako da je
vitkost oko slabije osovine mala
- Su presjevi okrenuti tako da je glavno naprezanje oko salbije
osovine pa ne moe doi do bonog torzionog savijanja ili su
odabrani popreni presjeci sa velikom torzionom krutou
(cjevasti profili)

Kod proste grede do otkazivanje dolazi ako je raunska vrijednost momenta

savijanja M Ed vea od raunske otpornosti presjeka na moment savijanja
M c. Rd .

Otpornost zavisi od oblika poprenog presjeka, vrstoe materijala i klase

presjeka.

Ako je poprena sila u presjeku malog intenziteta njen uticaj na otpornost

presjeka na savijanje je zanemariv. EC3 definira limit za poprenu silu kao
50% od plastine otpornosti za poprene sile.

Otpornost na savijanje

KLASE 1 i 2 otpornost na savijanje jednaka je plastinoj otpornosti

W pl f y
M c. Rd =M pl. Rd = parc .koefc . sigurnosti za presjeke za klase 1,2,3(1,1)
M0 M0

KLASA PRESJEKA 3- otpornost na savijanje jednaka elastinoj otpornosti

 W el f y
M c. Rd =M el . Rd=
M0

KLASA PRESJEKA 4- otpornost na savijanje jednaka je otpornosti na lokalno

izboavanje

W eff f y
M c. Rd =M o . Rd=
M1

W eff efektivni otposni moment

M 1 parc . koefc . sigurnosti za presjeke klase 4, preporuena vrijednost 1,1

Grede sa rupama na zategnutoj flani u opasnom presjeku

Odnos neto/bruto povrina treba biti dovoljno velik tako da otpornost bruto
presjek bude mjerodavna a ne oslabljenog neto presjeka.

Odnos je definiran sljedeim izrazima ( i ako su zadovoljeni povrina flane

se ne reducira):

A f . net
>0,81 za S 275 8 debljina flane manja od 40 mm
Af

A f .net
> 0,88 za S 355
A f ( povrina zategnute noice)

Rupe u pritisnutoj zoni se mogu zanemariti osim ako su prevelike ili

presijecaju dio presjeka. Rupe za spojna sredstva u zategnutoj zoni rebra se
ne moraju uzeti u obzir ako je prethodni uslov zadovoljen za itavu zonu
zatezanja koja sadri zategnutu noicu i zategnuti dio rebra.

Otpornost na poprene sile

Skoro cijela vrijednost poprene sile se

povjerava rebru, pri emu smiui
naponi u rebru su dosta ujednaeni, pa
je dovoljno tano dimenzionirati na
osnovu njih (otpornost rebra na
smicanje).
 fy
A v
Plastina otpornost na smicanje 3
V pl .Rd =
M 0

A v povrina rebra ili ekvivalentna smiua povrina(date su u tablicaa)

Za valjani I profil A v =A2bt f + ( t w +2 r ) t f priblino 1,04 hw

Otpornost na momenat savijanja sa velikom porenom silom

Ako je raunska poprena sila vea od 50% plastine otpornosti na

smicanje, onda se raunska otpornost presjeka na savijanje mora
redukovati.Pretpostavka: Do teenja dolazi usljed kombinacije normalnog i
smiueg napona, pa se koristi interakciona formula:

2 2
( )( )
fy
+
y
=1 Raunski plastini moment se rauna koristei redukovanu

vrstou smiue povrine. Redukovana vrstoa ( 1 )f y zavisi od odnosa

poprenog optereenja i otpornosti na poprene sile:
2
2V sd
= (
V pl. Rd
1 ) Za I profil redukovana otpronost na savijanje sa

poprenom silom se dobiva iz izraza:

[
M v . Rd= W pl
]
A 2v f y

4tw M0

Upotrebljivost

Ugibi i vibracije moraju biti ogranieni zbog mogueg:

- Uticaja na izgled
- Umanjenja potrebne vrijednosti konstrukcije
- Nelagode za stanare
- Oteenja zavrne obrade konstrukcije i sadraja u objektu

Doutene vrijednosti ugiba trebaju biti usaglaene izmeu investitor,

projektanta i nadlenih organa.

EC3 daje smjernice kojima definira doputene vertikalne ugibe i to

dozvoljene ukupne ugibe u odnosu na liniju oslonaca i dozvoljene ugibe za
promjenjivo optereenje. Definirane su i minimalne vrijednost sopstvenih
frekvencija (stanovi->3 Hz ako je max < 28mm i sale->5 Hz ako je max <
10mm).

Uvod u dimenzioniranje bono nepridranih greda (bono torziono

izvijanje)
Vitki konstrukcijski elementi sa optereenjem u ravni vee krutosti,
ispoljavaju tendenciju otkazivanja zbog izvijanja u mnogo fleksibilnijoj ravni.
U sluaju kada se greda savija oko jae ose, lom moe rezultirati formom
izvijanja koja ukljuuje boni otklon i torziju, i ovaj obilk izvijanja naziva se
bono-torziono izvijanje.

Elastino izvijanje jednostavno oslonjenog nosaa

Na slici je prikazana idealno elastina, inicijalno prava greda I presjeka,

optereena jednakim momentimana krajevima
oko jae ose. Nosa je nepridran po cijeloj
duini, tj. bono nepridran. Dok na krajevima
je spriieeno uvijanje (tordiranje) i bona

deformacija, ali je omoguena slobodna rotacija u ravni rebra. Izvijeni oblik

polovice nosaa kao i rezultirajue deformacijeu polovini raspona su
prikazane na slici.

Dolazimo do izraza za kritini moment izvijanja za gredu sa momentima

na krajevima je:

[ ]
2 2
EI z I w L GI t
M cr = 2
+
L I z 2 EI z

Gdje je EI zkrutost na savijanje , a E I w kurtost krivljenja i GI t torziona krutost .

Ove veliine su u prethodnoj formuli vezane uz bone i torzijske komponente
deformacije izvijanja. Relativna vanost ovih krutosti povezana je sa tipom
razmatranog poprenog presjeka. I t je torzijska konstanta a I w je
konstanta krivljenja (sektorski moment).

RAZVOJ POSTUPKA PRORAUNA

Realni nosai nisu izvedeni idealno pravo niti se materijal ponaa idealno
elastino. Openito, imperfekcije imaju utjecaj i na otpornost savijanih
nosaa. Uoava se da je ponaanje vrlovitkih nosaa vrlo dobro
predstavljeno elastinom teorijom izvijanja, dok vrlo zdepasti nosai
otkazuju dostizanjem pune plastine otpornosti. Meutim, kod nosaa
svrstanih izmeu ova dva krajnja sluaja postoji kompleksno meudjelovanje
te neelastino ponaanja prouzrokuje redukciju otpornosti na bono torzijsko
izvijanje. Da bi doli do pouzdanog postupka prorauna koristi se kombinacija
teoretskih rjeenja i rezultata ispitivanja.
Na slici je bezdimenzionalni prikaz
usporedbe rezultata ispitivanja bone
torzije sa elastinim kritinim momentom
(odreen ranije izrazom).

- Zdepasti nosai <0,4 bono

torziono izvijanje nema utjecaja na
otpornost nosaa, neosjetljivi na BTI,
otkazivanje dolazi dostizanjem
punog momenta plastinosti
- Vitki nosai >1,2 - pokazuju
otpornost blisku teorijskom
kritinom momentu Mcr
- Nosai srednje vitkosti- znaajno su izloeni nepovoljnom uinku
zbog neelastinosti i geometrijskih imperfekcija
U ovom sluaju teorija elastina teorija daje gornju granicu ponaanja.
Procjena njihove otpornosti se mora zasnivati na razmatranjima
neelastinog izvijanja uz odgovarajue odifikacije koje uzimaju u obzir
zaostale napone, geometrijske imperfekcije itd. U EC3 ovo je ostvareno
upotrebom faktora redukcije za bono torziono izvijanje (faktor
redukcije plastinog momenta otpornosti na cijelom intervalu vitkosti).

Openito postoje sluajevi kada se BTI ne mora razmatrati, openito kada je

0,4 .
Otpornost na bono torziono izvijanje

Raunski moment savijanja MEd mora biti manji od raunske otpornosti na

bono torziono izvijanje:

M Ed M b ,Rd

Dok se raunska otpornost na BTI, bono

nepridrane grede odreuje prema

f y W y
sljedeem izrazu: M b , Rd= gdje je plastina otpornost presjeka
M1
pomnoena faktorom redukcije

Wy=Wpl,y za poprene presjeke klase 1 i 2

Wy=Wel,y za poprene presjeke klase 3

Wy=Weff,y za poprene presjeke klase 4

Krive izvijanja- Eurocode 3 daje 4 krive bono torzionog izvijanja odabranih

na osnovu tipa poprenog presjeka tj. da li je presjek valjan ili zavaren. Krive
bono torzionog izvijanja definirane su za dva sluaja:

- Opi sluaj
- Valjani presjeci ili ekvivalentni zavareni presjeci
Opi sluaj se moe primjeniti za sve uobiajene tipove presjeka ukluujui
valjane presjeke. Krive bono torzionog izvijanja za opi sluaj dane su
sljedeim izrazom:

1
= ali 1
+ 2 2

U gornjem izrazu =0,5[ 1+ ( 0,2 )2 ]

=
Wyfy
M cr

M cr elastini kritini moment za BTI i faktor imperfekcije

Faktor imperfekcije se oitavaju iz dijagrama nakon to se odredi kriva

izvijanja shodno karakteristikama presjeka.

Odreivanje

Bezdimenzionalna vitkost se odreuje kao korijen kolinik plastine

otpornosti na savijanje Mpl.Rd i elastinog kritinog momenta Mcr. Ili koristei
izraz
0,5

[ ]
= 0,5
1 w
gdje je 1=
E
[ ]
fy
Za razliite oblike presjeka dati su dodatni

izrazi za proraun , pa tako za I i H presjeka sa jednakim flanama, pod

uniformnim momentom sa prostim osloncima imamo izraz

Uticaj oblika optereenja na BTI

Elastini kritini moment za nosa sa jednako podijeljenim dijagramom

momenata:

2
EI
M cr = E I z G I t 1+ 2 w
L L G It

Elastini kritini moment u sredini raspona za nosa sa koncentrisanom silom

u sredini:

2
4,24 EI
M cr = E I z G I t 1+ 2 w
L L G It
Vidimo da je ovaj kritini moment porastao za faktor C1=4,24/ =1,365 u
odnosu na ravnomjerno optereenje.

EC3 daje izraz za kritini moment za pojedine sluajeve optereenja:

2 E I w
M cr =c 1 E I z G I t 1+ 2
L L G It

Uticaj poloaja optereenja

Optereenje koje djeluje na gornji pojas

pojaava destabilizirajui uinak zbog
dodatnog momenta torzije, ovaj utjecaj
postaje sve znaajniji sa porastom visine
presjeka i/ili smanjenja raspona nosaa tj.
2
L G It
kako omjer postaje manji.
E Iw

EC3 uvodi c2 faktor u izrazu za .

Navedeni faktor zavisi od optereenja i uslova oslanjanja.

Grede sa bonim oslanjanjem unutar raspona

Kada grede imaju bone oslonce u intervalima du raspona segmetni greda

izmeu bonih oslonaca se mogu tretirati izolovano. Dimenzioniranje grede je
bazirano na najkritinijem segmentu. Razmaci izmeu pridranja se uzimaju
kao duine izvijanje, tj. do efektivnih duina dolazimo pomou faktora k=1,0
(ne 0,79)

Kontinualne grede- za individualne raspone uzeti u obzir oblik dijagrama

momenata koristei faktor C1

Proraun pritisnutih tapova

Pritisnuti tapovi se najee javljaju kao stubovi ili kao dio reetke koja se
nalazi u pritisnutom stanju. Oblici poprenih presjeka mogu biti vrlo razliiti
od klasinih zavarenih i valjanih I,U profila, do zatvorenih kutijastih presjeka, i
kombinacija ugaonika ili U profila. Ovdje emo razmatrati pritisnute tapove
koji podlijeu samo aksijalnom naprezanju (nema savijanja), dok su u
praksi stubovi (tapovi) optereeni ekscentricitetima aksijalnih optereena i
transverzalnim silama.

Razlikujemo:

- tapove bez izvijanja (kratki- zdepasti)

- Vitki tapovi

Pritisak bez izvijanja- tapovi imaju vrlo nisku vitkost pa nema uticaja
izvijanja. vrstou na pritisak diktira popreni presjek i on je u funkciji od
klasifikacije presjeka.

Popreni presjeci koji nisu skloni lokalnom izboavanju, popreni presjeci

klase 1,2,3 (nisu promijenjeni lokalnim izboavanjem). Proraunska otpornost
na pritisak N c . Rd jednaka jeplastina otpornost na pritisak N pl . Rd

N c . Rd= A f y / M 0

Za poprene presjeke
klase 4, presjeci skloni
lokalnom izboavanju,
lokalno izvijanje sprijeava
postizanje gnjeenja
optereenjem. Proraunska
otpornost na pritisak
limitirana je otpornou na
lokalno izboavanje

A eff f y
N c . Rd= A efektivna povrina presjeka
M 0 eff

Vitki tapovi
Usljed uticaja II reda nosivost tapa je manja od nosivosti poprenog
presjeka.

Razliiti oblici izvijanja u sluaju konstrukcijskih elemenata koji se mogu

zaokretati oko uzdune osi mogu biti mjerodavna otkazivanja prikazana na
slici. Kao i u sluaju izvijanja sa savijanjem ovi problemi stabilnosti
predstavljaju problem ravanja ravnotee. U indiferentnom ravnotenom
stanju konstrukcijski element nalazi se u bliskom stabilnom ravnotenom
poloaju pri emu je popreni presjek pretrpio pomak i istovremeno
zakretanje oko uzdune osi.
Fleksiono izvijanje-postavka
problema

Vitki tapovi predstavljaju kvazi elastino

stanje pri izvijanju. Eulerov kritini napon
2
E
cr = 2 gdje je =l cr /i , i-

poluprenik inercije, lcr duina izvijanja.

Kritina sila torzionog izvijanja- data je sljedeim izrazom

N cr ,T =
1
2
i0 (
EI
)
GI t + 2 2w i 20=i 2y +i 2z + y 2o+ z 2o =
LT
N Rk
N cr, T

G- modul smicanja, It- torzioni moment inercije bruto poprenog presjkea, E-

modul elastinosti, Iw sektorski moment inercije bruto poprenog presjeka, iy-
poluprenik inercije bruto presjeka oko ose y-
y, iz- poluprenik inercije bruto presjeka oko
ose z-z, yo i zo koordinate centra smicanja u
odnosu na teite bruto poprenog presjeka

Prikaz krive Eulerovog kritinog napona

kao funkcije vitkosti sa linijom koja
predstavlja idealno plastino ponaanje
=f y , daje idealizirana podruja koja
predstavljaju otkazivanje izvijanjem kao i otkazivanje teenjem. Toka P u
kojoj se sijeku Eulerova kriva izvijanja i linja koja predstavlja idealno plastino
ponaanje, predstavlja maksimalnu teoretsku vrijednost vitkosti
konstrukcijskog elementa izloenog pritisku do granice razvlaenja f y. Ova
granina vitkost kada je Eulerov kritini napon jednak granici razvlaenja je:

1=
E
fy
=93,9

0.5
235
Uz =
( ) fy
za date kvalitete elika ova vitkost ima vrijednosti 93,9 za

S275 i 76,4 za S355.

Bezdimenzionalna kriva izvijanja
Eulerov kritini napon podijeljen sa granicom razvlaenja i vitkost podijeljena
sa graninom dobivamo jednu krivu za elemente razliitih vitkosti i kvaliteta
materijala. Ovaj oblik je usvojen za evropske krive izvijanja.

IZVIJANJE REALNIH TAPOVA

Konstrukcijski elementi realno otkazuju neelastinim izvijanjem prije

dostizanja Eulerove sile izvijanja zbog razliitih imperfekcija sadranih u
realnom konstrukcijskom elementu:

Geometrijska imperfekcija (odstupanje od idealnog pravog

elementa)
Zaostala naprezanja
Ekscentrinost aksijalnih
sila
Neelastinost materijala-
ovravanje

Zdepasti konstrukcijski elementi nisu

pod utjecajem izvijanja. Srednje vitki
tapovi su vrlo osjetljivi na efekte
imperfekcija i njihovo ponaanje u
velikoj mjeri odstupa od Eulerove
teorije. U podruju srednjih vitkosti
utjecaj imperfekcija je znaajan, te najvea redukcija je u podruju granine
vrijednosti 1 . Ovakvo ponaanje je prisutno kod veine stubova u praksi.
Donja granica krive dobivena je iz statistike analize rezultata ispitivanja i
predstavlja pouzdanu granicu optereenja. Konstrukcijski elemenat moe
biti razmatran vitkim ako je njegova vitkost vea od odgovarajue take
infleksije na krivoj definiranoj kao donja granica. Krajnja sila otkazivanja za
takve elemente vrlo je blizu Eulerovoj kritinoj sili i nezavisna je od napona
teenja. Ponaanje konstrukcijskih elemenata
srednje vitkosti u velikoj mjeri odstupa od
Eulerove teorije. U trenutku izvijanja neka od
vlakana su ve dosegla granicu poputanja i
krajanja sila otkazivanja nije jednostavna funkcija
vitkosti. Razlika izmeu stvarnog i teoretskog
ponaanje je vea sa porastom imperfekcija. Najznaajniji uticaj imaju
odstupanje od poetnog pravca i rezidualni
naponi.

Izvijanje zakrivljenog tapa postavka

problema

Tipini zaostali (rezidualni) naponi- mogu biti razliito raspodijeljeni po

poprenom presjeku, a posljedica su zavarivanja, vrueg valjanja, rezanja
plamenom ili hladnog
oblikovanja (temperaturne
deformacije).

Rezidualni naponi kombinirani sa

uzdunim naponima su prikazani
na slici. Ukoliko maksimalni
napon ( n dostigne granicu
poputanja poinje teenje u poprenom presjeku, shodno tome se vri
redukcija efektivne povrine koje je sposobna se suprotstaviti uzdunoj sili.

Poetno odstupanje od idealno ravnog konstrukcijskog

elementa e0 ima za posljedicu moment savijanja N*e0 tj.
maksimalni napon od savijanja ( b . Naponi uslijed
savijanja se mogu sabrati sa onima od uzdune sile i sa
rezidualnim naponima tako da dobijemo konanu
raspodjelu.

Ukoliko je max vei od granice poputanja, konana

raspodjela e biti djelomino biti plastina i dio presjeka

tee. Sve imperfekcije djeluju

zajedno i istovremeno, a njihov uticaj ovisi o njihovom intenzitetu i o vitkosti
konstrukcijskog elementa. Poetno odstupanje od idealnog ravnog elementa,
ekscentrian unos sile, rezidualni napni, smanjuju otpornost za praktino
cijelo podruje vitkosti, dok ovravanje poveava njihovu otpornost iako
ima utjecaja samo u podruju malih vrijednosti vitkosti.

Otpornost na izvijanje
Za pritisnute konstruktivne elemente klase 1,2,3 i simetrine poprene
presjeke klase 4 raunska otpornost na izvijanje se odreuje sljedeim
izrazom:

N b . Rd= Af y / M 1 klase 1,2,3

N b . Rd = A eff f y / M 1 za (simetrinu) klasu 4

U gornjim izrazima je izraz redukcije za razmatrani nain izvijanja

(torzijsko, izvijanje savijanjem, ili kombinovano). Ovaj koeficijent se
primjenjuje na granicu razvalaenja.

Evropske krive izvijanja

Osnovne formulesu nepromijenjene bezobzira na oblik izvijanja i glase:

1
= ali 1
+ 2 2

=0,5[ 1+ ( 0,2 )+ ]
2
U gornjem izrazu

Formule za referentna (bezidmenzionalnu) vitkost

=
Afy
N cr
za klase 1,2,3 i =
Aeff f y
N cr
za poprene presjke klase 4

predstavlja faktor imperfekcije dok N cr je elastina sila izvijanja za

promatrani nain izvijanja temeljena na svojstvima bruto poprenog
presjeka.
Krive izvijanja se prikazuju kao prema referentnom odnosu vitkosti. Za
potrebe prorauna koriste se krive otpornosti (izvijanja) definirane kao donja
granica sa odgovarajuom vjerovatnoom otkazivanja, za procjenu otpornosti
na izvijanje. Krive izvijanje se temelje
na rezultatima preko 1000 provedenih
ispitivanja razliitih poprenih
presjeka konstrukcijskih elemenata sa
razliitim vrijednostima vitkosti
izmeu 55-160. Probabilistikim
postupkom, koristei eksperimentalno
dobivene otpornosti kao i teoretske
analize, dobivene su krive koje
predstavljaju otpornost pritisnutih
konstrukcijskih elemenata kao funkciju vitkosti. Pretpostavljamo da je
imperfekcija u obliku sinusnog polutalasa duine L/1000 i uzima se u obzir
uinak rezidualnih napona za svaki tip poprenog presjeka. 4 krive se odnose
na razliite vrste presjeka sa odgovarajuim razliitim vrijednostima faktora
imperfekcije koji zavisi od oblika poprenog presjeka, ravan izvijanja (y
ili z osa) i procesa proizvodnje profila (vrue valjani, zavareni ili hladno
oblikovani). Data tabela faktora imperfekcije u odnosu na 4 krive izvijanja.

Proraunski koraci

1. Odrediti duine izvijanje za obje ose u odnosu na duinu izmeu

oslonaca i oblikovanje veza.
2. Referentna vitkost bazirana je na geometrijskim karakteristikama
presjeka i na granici teenja.
3. Odabrati odgovarajuu krivu izvijanja uzimajui u obzir proces
formiranja presjeka i debljine presjeka
4. Odrediti za vrijednost relativne vitkosti
5. Izraunati raunsku otpornost izvijanja (formule na poetku) i i
otpornost treba biti vea od proraunskog aksijalnog optereenja.

Saetak kratki tapovi- za 0,2 tap je zdepast (kratak) i moe dosei

punu plastinu otpornost presjeka. Vitkost se ne provjerava ve samo lokalno
izboavanje koje moe reducirati nosivost presjeka klase 4.

Saetak vitki tapovi za > 0,2 otpornost se reducira zbog izvijanja.

Srednje vitki tapovi otkazuju zbog neelastinog izvijanja dok vitki tapovi
otkazuju zbog elastinog izvijanja. Proraunska otpornost
izvijanja=Proraunska otpornost na pritisak reducirana faktorom .

Saetak krive izvijanja nam daju faktor redukcije koji ovisi o obliku
poprenog presjeka, procesima formiranja presjeka, referentnoj vitkosti i osi
oko koje se izvijanje deava. Krive izvijanja su bazirane na eksperimentalnim
i teorijskim razmatranjima i daju pouzdane rezultate.

Dimenzioniranje nosai-stubovi
Elementi koji su istovremeno izloeni dejstvu normalne (uzdune sile) i
momenta savijanja.U praksi veina elemenata je u
sklopu okvirnih konstrukcija napregnuta momentom
savijanja i normalno silom istovremeno. Primjer kod
kojih se javlja dejstvo N+M jesu ekscentrino djelovanje
uzdune sile na jednom ili oba kraja konstrukcijskog
elementa kao i dejstvo poprenog optereenja na
aksijalno pritisnut tap.

Analiza se odnosi na 4 sluaja:

- Nosai-stubovi sa momentom oko jedne

osovine a sastoji se od
a) Provjere presjeke sa sprijeenim bono-
torzionim izvijanjem
b) Globalno izvijanje bono pridranih
elemenata
c) Bono torziono izvijanje bono
nepridranih elemenata
- Savijanje oko dvije osovine

Nosai-stubovi sa savijanjem oko jedne osovine-

napregnuti su na savijanje samo oko jae osovine.
Na slici je prikazan element pridran u smjeru y-y pa se deformacija stuba
odvija samo u ravni zx. Ponaanje se definie pomou krive optereenje-
deformacije, teoretski odgovor (ponaanje) ovisi o pretpostavkama npr.
linearno elastino ili plastino ponaanje. Ponaanje se moe uporediti
sa gredama (bez aksijalne sile) i sa stubovima(bez savijanja).

Elastini odgovor (ponaanje)

Deformacija se poveava sa poveanjem optereenja, to je posljedica
savijanja uslijed aksijalnog optereenja na deformiranom elementu. Kriva je
asimptota kritinog optereenja (pritisak).

Nelinearni odgovor (ponaanje)

Deformacije se incijalno poveavaju sa poveanjem optereenja. Aksijalno

optereenje efektivno smanjuje kapacitet momenta plastinosti presjeka.
Nakon maksimalnog optereenja kriva pada.

PONAANJE POPRENIH PRESJEKA- KLASE 1,2,3

Ako nema globalnog izvijanja, popreni presjek moe razviti punu

plastifikaciju. Kombinacija momenta savijanja (M) i aksijalnog optereenja (N)
mogu varirati u sljedeim granicama:

- N=0, M=Mpl.Rd puni plastini momenat

- M=0, N=Npl.Rd plastifikacija uslijed pritiska

Kada nije neophodna interakcija nosivosti za poprene presjeke klase 1 i 2?

Standardni vrue valjani profili I i H i ekvivalentni zavareni, u sluaju

savijanja oko jae ose, kontrola i interakcija nije potrebna kad su zadovoljena
oba sljedea uslova:

0.5 hw t w f y 0,5 A w f y
N Ed 0,25N pl ,Rd i N Ed =
M 0 M0

U sluaju izvijanja oko slabije osi interakcija nije potrebna za

hw t w f y A w f y
N Ed =
M 0 M0

MN,Rd- redukovni moment nosivosti presjeka zavisi od

oblika poprenog presjeka i od ose oko koje se
vri savijanje.

M Ed
1 M Ed proraunska vrijednost momenta savijanja
M E , Rd
 Precizan odnosi
izmeu M i N zavisi od
oblika poprenog
presjeka i poloaja
neutralne osovine, npr.
za I presjeke neutralna
osovina moe biti u
rebru ili u flani.

Ponaanje
poprenih presjeka
klase 1 i 2 prema
EC3

1n
M N , y , Rd=M pl , y, Rd
10,5 a

Ali M N , y , Rd M pl , y , Rd

n=N Ed /N pl , Rd

A2 t f bf
I a= 0,5
A

Dalja pojednostavljena su dana za poprene presjeke uobiajenih oblika.

Pojednostavljeni izrazi se vrlo

dobro slau sa tanim.
PONAANJE POPRENIH PRESJEKA KLASE 3

Presjeci klase 3 su ogranieni na elastino

ponaanje i kriteriji otkazivanja je pojava
teenja, to se deava u taki sa
maksimalnim naponom pritiska od savijanja.
Maksimalni napon je jednak b + c

A teenje se javlja za f yd = b + c (dijagrami

napona pogledati)

PONAANJE POPRENIH PRESJEKA KLASE 4

Podloni su lokalnom izboavanju prije pojave teenja, karakteristike

redukovanog presjeka se koriste za
proraun napona, ovo se bazira na
efektivnoj irini (presjeku) za vitke
pritisnute elemente i b + c f yd

Globalna stabilnost
Prethodno navedene analize su se bavila
ponaanjem poprenog presjeka ali i
globalna stabilnost mora biti
obuhvaena. Ukupni momenat u gredi-
stubu se moe posmatrati kao suma primarnog momenta M i sekundarnog
momenta Nv.

Elastina analiza globalne stabilnosti- maksimalna deformacija i moment u

odnosu na Eulerovu kritinu silu su dati izrazima:

( /2)
N
N Ey(kritina sila)
M
1

v max= sec
N

( /2)
N
N Ey(kritina sila)
M max =Msec

Aproksimacija prvog reda (samo momenti na kraju tapa) i moment povean

sa 1/(1-N/NEy)
 2
ML
1 i M1
8EIy M max=
v max = 1N /N Ey
1N / N Ey

Maksimalni elastini napon se moe napisati

M max
kao ili uslov za
max = b + c
M
maksimalni elastini napon fy glasi:

c b
+ =1,0
fy N
f y (1 )
N Ey

Rjeenje prethodne jednaine nam daje seriju krivih prikazanih na grafiku:

Dobivene su krive rjeavanje jednaine za razliite vitkosti, a potrebno ih je

modificirati kako bi obuhvatili izvijanje za centrini pritisak u skladu sa tim
imamo b 0 i c f y i ono je dato preko Eulerovog kritinog napona
N Ey 2 E
Ey = = 2
A y

Kombinacijom jednaina za max =f y i Eulerovog napona dobivaju se

interakcionih dijagrama

Analize u EC3 su bazirane na

prezentiranom proraunu, analiza je
modificirana kako bi se obuhvatile neke
praktine stvari kao to su poetne
imperfekcije i zaostali naponi. Izraeni
kao sile i momenti a ne preko napona.

Koso savijanje My
+Mz
Dijagram proraunskih normalnih napona

Kontrola interakcije za presjeke

klase 3 i 4

N Ed M y , Ed M z , Ed f
x , Ed= + + f yd = y
A Wy Wz M0

Prethodna formula vrijedi za klasu 3

dok se za klasu 4 uzima u obzir
efektivni presjek, pri tome treba
raunati sa dodatnim momentima
savijanja uslijed eventualnog
pomjeranja teita M =N C e N

N Ed M y , Ed+ M y M z ,Ed + M z f
x , Ed= + + f yd = y klasa 4
A eff W y , eff W z , eff M0

Kontrola nosivosti centrino zategnutih poprenih presjeka

N t , Ed M y, Ed M z , Ed f
x , Ed= + + f yd = y
A Wy Wz M0

Ili u sluaju slabljenja rupama

N t , Ed M y , Ed M z , Ed
+ + 1
N t , Rd M y , Rd M z , Rd

Otpornost konstrukcijskih elemenata izloenih dvoosnom savijanju i

aksijalnoj sili prema EC3

Moraju biti zadovoljeni sljedei interakcijski uslovi u optem obliku

Do karakteristinih nosivosti dolazimo prema sljedeoj tabeli