9.

Nauno-struni skup sa meunarodnim ueem

QUALITY 2015, Neum, B&H, 10. - 13 juni 2015.

ULOGA I ZNAAJ INFORMACIONIH SISTEMA U UPRAVLJANJU

INTELEKTUALNIM KAPITALOM

THE ROLE AND IMPORTANCE OF INFORMATION SYSTEMS IN

THE INTELLECTUAL CAPITAL MANAGEMENT

Dr. Sc. Rifet ogi, vanredni profesor

Ekonomski fakultet Univerziteta u Zenici

Dr. Sc. Safet Brdarevi, redovni profesor

Ekonomski i Mainski fakultet Univerziteta u Zenici

REZIME
Obzirom da je intelektualni kapital jedan od najznaajnijih organizacionih resursa u preduzeu, sa
istim je potrebno upravljati na adekvatan nain. U tu svrhu koriste se razni informacioni sistemi koji
predstavljaju skup metoda, postupaka i resursa oblikovanih na nain da doprinose ostvarenju
poslovnih ciljeva. Indirektan uticaj informacionih sistema na menadment i procese upravljanja
omoguavaju kreiranje preduslova za brze i pozitivne organizacione promjene, reinenjering
poslovanja, poveavanje opeg nivoa znanja zaposlenih i potrebu za integracijom sa okruenjem.
Funkcionisanje informacionih sistema zasniva se na prikupljanju, obradi i analizi podatka,
procesnom pretvaranju u informacije i znanje, koji su osnova upravljanja intelektulanim kapitalom.
Ovim radom se eli ukazati na ulogu i znaaj informacionih sistema u kvalitetnom upravljanju
intelektualnim kapitalom.

Kljune rijei: Transaction Processing Systems, Office Automation Systems, Management

Information Systems, Managerial Support System

ABSTRACT
Given that the intellectual capital is one of the most important organizational resources in the
company, it should be managed adequately. For this purpose, various information systems being a set
of methods, procedures, and resources tailored in a way to contribute to the achievement of business
objectives are used. The indirect impact of information systems on management and management
enable creation processes of preconditions for quick and positive organizational change, business re-
engineering, increase of employees knowledge level and integrate with the environment. Functioning
of information systems are based on collecting, processing and analysis of data, transformation of
data information and knowledge, which are the basis for the management of intellectual capital. This
paper includes pointing out the role and importance of information systems in the quality of
intellectual capital management.

Keywords: Transaction Processing Systems, Office Automation Systems, Management

Information Systems, Managerial Support System

87
1. UVOD
Poto je intelektualni kapital jedan od najdragocijenijih organizacionih resursa za obezbjee-
nje konkurentske prednosti preduzea, to zahtijeva od menadmenta da se upravljanju istim
posveti duna panja. U tu svrhu koriste se razni informacioni sistemi kao npr: 1) Sistemi za
transakcijsku obradu podataka, 2) Sistemi za automatizaciju kancelarijskog poslovanja, 3)
Menadment informacioni sistemi, 4) Menaderski sistemi za podrku (Sistemi za podrku
odluivanju, Sistemi za podrku grupnom odluivanju, Ekspertni sistemi). Inae, sutina
menadmenta je donoenje poslovnih odluka. Kvalitetno donoenje poslovnih odluka je
mogue na temelju kvalitetnih informacija koje su produkt uspostavljenog informacionog
sistema.
Informacija je podatak obraen u obliku koji je smislen njegovom primaocu i koji ima stvarnu
vrijednost za njegove sadanje i budue odluke i akcije [1]. Rapoloive informacije nisu
uvijek pouzdane i korisne u voenju preduzea npr: neke su neupotrebljive, tetne ili
kontraproduktivne. Donosioci odluka u savremenim uslovima poslovanja suoeni su sa
problemom informacijske preobilnosti. Upotrebljiva poslovna informacija treba omoguiti
realnu i pouzdanu sliku stvarnosti, biti relevantna za domenu donoenja poslovnih odluka,
raspoloiva u pravo vrijeme, te kompletna i konzistentna. U donoenju poslovnih odluka,
informacije imaju veliku vrijednost, jer se odluke donose pri odreenom stepenu reizika ili u
uslovima neizvjesnosti. U uslovima neizvjesne poslovne okoline uloga informacija i dalje je
jako vana, a njezino relativno znaenje postaje vee od drugih materijalnih raspoloivih
resursa. Menadment preduzea uvijek trai rjeenje poslovnih problema na osnovu
analitikih i integracijskih znanja i vjetina, te informacionih sistema.

2. DEFINICIJA I RAZVOJ INFORMACIONIH SISTEMA

U novoj ekonomiji znanja primjena i upotreba informacionih sistema predstavalja imperativ u
poslovanju jer omoguavaju prikupljanje, uvanje, obradu infomacija potrebnih za
odluivanje, poveavaju brzinu poslovnog odluivanja na srednjim i niim organizacionim
nivoima i doprinose kvaliteti poslovnog odluivanja.
Informacioni sistem, djelujui u okviru preduzea ostavaruju komunikaciju sa okolinom ali i
unutar vlastitih organzacionih struktura. Implementacija informacionih sistema u preduzeu
predstavlja kombinaciju planiranih procedura i paljivo dizajniranih formi sa jedne strane i
krajnjeg korisnika, menadera, koji se slui proizvedenim izlaznim vrijednostima u procesima
upravljanja i koritenja raspoloivih resursa.
Out-puti (izlazne vrijednosti) informacionih sistema su:
dnevni/rutinski izvjetaji ili transakcijski dokumenti kreirani u skladu sa definisanim
proslovnim procesima (platne liste, fakture, narudbe, otpremnice itd.),
saetci izvjetaja kreirani u cilju uspjenog upravljanja informacijma (analiza trokova
rada, analiza dnevene, sedmine, mjesene prodaje, dioniki izvjetaji itd).
Postavka informacionog sistema treba da bude kreirana na nain da prua optimalna rjeenja,
koja slue kao svojevrsni orjentir u poslovanju. U situacijma, koje se (oekivano) ponavljaju,
te u situacijma gdje se proces odluivanja ne mijenja nego samo njegove ulazne vrijednosti,
poslovni infomacioni sistemi su programirani da samostalno donose odluke. Svako preduzee
u skladu sa zakonskom regulativom koristi definisanu vrstu informacionih sistema.

3. VRSTE RAZVIJENIH INFORMACIONIH SISTEMA

Informacioni sistemi su vrijedni strateki resursi preduzea, koji u mnogome doprinose
sticanju konkurentske prednosti i to u onim sluajevima gdje informacioni sistemi: 1)
povezuje organizaciju sa kupcima ili dobavljaima, 2) omoguuje uspjenu integraciju
koritenja informacija u procesu kreiranja dodatne vrijednosti, 3) omoguuje razvoj
organizacije, proizvodnje , trita i kreiranje novih proizvoda i / ili usluga koje su zasnovane

88
na informacijama, 4) prua vie informacija menadmentu za donoenje poslovnih odluka,
kreiranje i provoenja poslovne strategije u djelo.
Uvidom u evolutivni razvoj i karakteristike informacionih sistema koji se koriste za podrku
u odluivanju, prilikom izbora informacionog sistema treba napraviti balans tako da izabrani
sistem sa jedne strane u potpunosti zadovoljava potrebe preduzea, a sa druge strane bude
takav da njegovom primjenom u preduzeu osigura adaptibilnost poslovnom okruenju,
razvoj i rast. Prema nivou podrke koju pruaju razlikujemo sljedee informacione sisteme:

Tabela 1. Vrste informacijskih sistema i veza u potpori poslovnom odluivanju[2]

1. Sistemi za transakcijsku obradu Transaction Processing Indirektna
podataka Systems (TPS)
2. Sistemi za automatizaciju Office Automation Systems Indirektna
kancelarijskog poslovanja (OAS)
3. Menadment informacioni Management Information Direktna
sistemi Systems (MIS)
4. Menaderski sistemi za podrku Managerial Support System (MSS)
4.1. Sistemi za podrku odluivanju Decision Support Systems Direktna
(DSS)
4.2. Sistemi za podrku grupnom Group Decision Support Direktna
odluivanju Systems (GDSS)
4.3. Ekspertni sistemi Expert Systems (ES) Direktna

U zavisnosti od nivoa upravljanja: strateki, taktiki i operativni postoje odreene zakonitosti

koje se primjenjuju za odreeni nivo upravljanja.
Strateki nivo upravljanja zahtijeva informacije iz internih i externih izvora u cilju
kreiranja dugorone strategije poslovanja preduzea. Informacije iz internih izvora-
kvantitativne i kvalitativne - najee se prezentuju u skraenom obliku, esto i na ad - hoc
osnovi.
Taktiki nivo upravljanja zahtijeva informacije i instrukcije iz stratekog
menaderskog nivoa zajedno sa rutinskim i redovnim kvantitativnim informacijama iz
operativnog nivoa upravljanja. Informacije su prezentovane u skraenom obliku, ali dovoljno
detaljne da omoguavaju taktiko planiranje resursa i radne snage.
Operativni nivo zahtijeva informacije i upute iz taktikog nivoa upravljanja. Pod tim
se podrazumjevaju outputi dnevnih aktivnosti, a veina informacija se dobiva iz internih
izvora. Informacije moraju biti detaljne i precizne.

3.1. Sistem za transakcijsku obradu podataka (Transaction Processing Systems -TPS)

Sistem za transakcijsku obradu podataka je osnov poslovnog informacionog sistema, a
njegova osnovna funkcija je da prati, prikuplja, obrauje, pohranjuje, distribuira informacije o
osnovnim rutinskim poslovnim transakcijama. To su svakodnevne operacije u sektorima:
raunovodstvo i finansije, prodaja, ljudski resursi i proizvodnja, ini operativni nivo primjene
informacionih sistema. Izlazne informacije ovog sistema od velike su vanosti za poslovanje
preduzea (voenje evidencije, pravovremeno izvjetavanje i izrada poslovne dokumenta-
cije), iako njihova primarna funkcija nema uticaj na donoenje poslovnih odluka. Sistemi za
transakcijsku obradu podataka proizvodi podatke za napredene taktike i strateke sisteme, te
osigurava brzinu, tanost, podudarnost preciznost, detaljnost i sigurnost podataka. Izlazne
informacije TPS-a su ulazne informacije za MIS i MMS-a.

89
3.2. Sistemi za automatizaciju kancelarijskog poslovanja
(Office Automation System - OAS)
Sistemi za automatizaciju kancelarijskog poslovanja (Office Automation System - OAS)
obuhvataju podrku kancelarijskom poslovanju, sa ciljem poveanja pojedinane i ukupne
produktivnosti rada. Podravaju sveukupnost primjene informacione tehnologije u
svakodnevnim aktivnostima kancelarijskog poslovanja i administrativnog rada u najirem
smislu. Poznati softveri za automatizaciju kancelarijskog poslovanja su svi paketi MS Offica,
Document imaginig system, Elektronski kalendar-planer, Primavera upravljanje projektima,
Video konferencija itd. Osobine sistema za automatizaciju kancelarijskog poslovanja su:
zadovoljavaju potrebe za informacijama na strunom nivou,
poveavaju produktivnost kancelarijskog osoblja koje radi na obradi podataka,
koordiniraju radnike koji rade na informacijama, geografske jedinice i funkcionalna
podruja,
komuniciraju sa kupcima, dobavljaima i vanjskim organizacijama,
slue kao mjesto razmjene informacija i znanja.
Sistem za automatizaciju kancelarijskog poslovanja slui kao sistemski radni okvir za
organizovanje poslovnih kompjuterskih aplikacija na nivou preduzea.

3.3. Menadment informacioni sistemi (MIS)

Menadment informacioni sistemi (Management Information System MIS) obezbjeuju
neophodne informacija za potrebe odluivanja na nivou srednjeg menadmenta koji se bave
operativnim upravljanjem (planiranje, kontrola i donoenje odluka) i izvravanjem pojedinih
poslovnih funkcija. Njegovu bazu ine sistemi zasnovani na znanju, koji su u mogunosti
kreirati izvjetaje sa kvelitetnim i blagovremenim informacijama za menadere srednjeg nivoa
upravljanja. Za razliku od drugih sistema sline namjene menadment informacioni sistem
proizvodi rutinske i unaprijed kreirane izvjetaje, rjeava jednostavne modele i unaprijed
pravi predviene analize.
Prema Parker i Thomas karakteristike menadment informacionih sistema su [3]:
Primjenjuju se na srednjim i niim menaderskim nivoima.
MIS osigurava fiksni oblik primanja informacija u poznatom, definisanom formatu.
MIS obino proizvodi unificirane, sveobuhvatne i detaljne izvjetaje, koji zahtjevaju
od korisnika, da sam pretrauje informacija koje su mu potrebne.
Upotreba MIS zahtjeva formalnu proceduru upita i pretraivanja.
Obino se u MIS pohranjuju i procesiraju interni poslovni podaci preduzea, a neto
manje podaci iz okruenja.
MIS daju prednost podacima iz prolosti, a manje su fokusirani na podatke iz
budunosti.

U poreenju sa drugim infomacionim sisitemima MIS-i primarno izvravaju monitoring

poslovanja preduzea. Osim statistike analize podataka, MIS-i u kratkom vremenskom
periodu omoguavaju pristup podacima tekueg i prethodnog poslovanja, pruaju kontrolu
rezultata poslovanja u cjelini i determiniu relevantne i mjerljive poslovne ciljeve poslovanja.
Takoe su znaajni pri signaliziranju upozorenja donosiocima odluka o eventualnim
devijacijama poslovanja, a koje se odnose na postignute rezultate, zadate ciljeve i rapoloive
finansijske fondove. Ovi sistemi imaju ograniene analitike mogunosti, jer modele
upotrebljavaju samo za predstavljanje podataka, a preteno su orjentisani na interne dogaaje.
Vodee svjetske kompanije u ovoj oblasti su: Microsoft, SAP, Oracle i International Business
Machines (IBM) Compaq.

90
3.4. Sistem za podrku u odluivanju (Decission Support Systems, DSS)
Sistem za podrku odluivanju je razvijen sa ciljem omoguavanja informacione podrke pri
donoenje kompleksnih, slabo strukturiranih i nerutiniranih odluka. To je interaktivni
informacioni sistem dostupan i jednostavan za koritenje donosiocima odluka, koji ne moraju
biti strunjaci za informacionu tehnologiju ali im pomae u procesima planiranja i poslovnog
odluivanja.
Sistemi za podrku u odluivanju podravaju vertikalne informacione tokove i tako
olakavaju sintezu informacija iz pojedinih podsistema, te doprinose automatizaciji stratekog
planiranja i predvianja. DSS ne moe donositi odluke umjesto menadera ili moda
zamijeniti menadersko prosuivanje, ali osigurava odreene informacione alate odnosno
programe. Napredni sistemi za podrku od velike su koristi u procesima selekcije informacija
potrebnih za donoenje odluka, izbora modela koji bi trebalo koristiti u procesima poslovnog
odluivanja, te kriterija koji se primjnjuju prilikom odluivanja. Takoer pomau
menaderima da brzo reaguju na nastale promjene, mijenjaju prioritete i adaptiraju se
novonastaloj situaciji.
Kod sistema za podrku odluivanju akcenat nije stavljen na efikasnost procesiranja
informacija, koliko na pruanju pravih i pravovremenih informacija, dok menadment
informacioni sistemi prate poslovne procese i aktivnosti u preduzeu.
U pravilu se sistem za podrku odluivanju razvija u preduzeu, nakon to je preduzee steklo
iskustvo u radu sa menadment informacionim sistemom. Stoga on predstavlja nadgradnju i
novu fazu u napretku informacione podrke prema gore u organizacijskoj hijerarhiji (od
operativne prema taktinom nivou menadmenta).
Kod sistema za podrku odluivanju u pravilu postoji neograniena mogunost koritenja
auriranih informacija, smanjeno je vrijeme potrebno za donoenje odluka, a samim tim je
poveana kvaliteta donesenih odluka i definisani su procesi preduzimanja potrebnih akcija.
Takoe upozorava menadere na podatke koji im mogu biti od posebnog znaaja (npr. zato
trokovi odstupaju od usvojenog plana, prikazanih u formi grafikona i tabela). Osnovni
elementi sistema za podrku u odluivanju su: podaci, modeli, dokumenti i korisniki
interfejs.

3.5. Ekspertni sistemi ES

Ekspertni sistemi su najnaprednija vrsta informacionih sistema iz podruja umjetne
inteligencije, budui da rjeavaju probleme na nivou ljudskih eksperata, zamjenjujui njihovo
znanje, koristei injenice i rasuivanje u rjeavanju odreenog problema.
Eksperti su osobe, kompetentne i natprosjeno inteligentne koje rjeavaju problema u
odreenom podruju, a ekspertni sistem je razvijen informacioni softver, koji koristi
informacije i zadate procese kako bi mogao simulirati proces odluivanja ivog eksperta.
Njihovom primjenom, pojednostavljen je rad top menadera i stratekog organizacionog
nivoa u donoenju vanih poslovnoh odluka, a pri emu se donoenje pogrene odluke ne
smije dozvoliti zbog ne mogunosti korekcije posljedica. To je i razlog njihovog
eksplozivnog razvoja i iroke primjene na komercijalnom tritu, 80-tih godina prolog
vijeka.
Ovi sistemi zahtjevaju minimalno informatiko predznanje korisnika zbog njegove
pojednostavljene komunikacijske prilagoenosti. Savremeno poslovanje i istraivanje na
polju umjetne inteligencije, pokazuju da se svake godine udvostruuje broj ekspertnih sistema
i njihovih aplikacija. Osnovni razlozi za to su slijedei [4]:
nedostatak potrebnog broja kvalitetnih i obrazovanih eksperata u preduzeima,
koliina informacija kojima eksperti moraju raspolagati i upravljati enormno raste,
''stvaranje'' novih eksperata je prilino skup i dugotrajan proces,
hardver i softver inenjerstva znanja postaje sve jeftiniji,

91
 potreba za brim djelovanjem radi dinamikih promjena uslova poslovanja u
preduzeu i njegovom okruenju.
Preduzea ostvaruju veliku koristi od umreenih ekspertnih sistema, npr. zatita znanja koja bi
se mogla izgubiti odlaskom ljudskog eksperta iz jednog preduzea u drugo preduzee, penziju
i sl. Za razliku od ljudskih eksperata na ekspertne sisteme ne utiu zamor, emocije,
prezaposlenost. Primjena ekspertnih sistema najira je u sektorima: raunovodstva i finansija,
marketinga, proizvodnje, kadrovskoj slubi i optem poslovanju.
Ekspertni sistemi dovode do stvaranja novih oblika i naina koritenja informacijske
tehnologije u poslovanju preduzea te postaju osnov za stvaranje inteligentnog preduzea''.

4. ZAKLJUAK
Intelektualni kapital jedan od najznaajnijih organizacionih resursa u preduzeu. Zbog toga je
potrebno sa istim upravljati na adekvatan nain. U tu svrhu koriste se razni informacioni
sistemi koji predstavljaju skup metoda, postupaka i resursa oblikovanih na nain da doprinose
ostvarenju poslovnih ciljeva. Indirektan uticaj informacionih sistema na menadment i
procese upravljanja omoguavaju kreiranje preduslova za brze i pozitivne organizacione
promjene, reinenjering poslovanja, poveavanje opeg nivoa znanja zaposlenih i potrebu za
integracijom sa okruenjem. Funkcionisanje informacionih sistema zasniva se na prikuplja-
nju, obradi i analizi podatka, procesnom pretvaranju u informacije i znanje, koji su osnova
upravljanja intelektulanim kapitalom.
Donosioci odluka u savremenim uslovima poslovanja suoeni su sa problemom informacijske
preobilnosti. Upotrebljiva poslovna informacija treba omoguiti realnu i pouzdanu sliku
stvarnosti, biti relevantna za domenu donoenja poslovnih odluka, raspoloiva u pravo
vrijeme, te kompletna i konzistentna.
Najvie koriteni informacioni sistemi u donoenju poslovnih odluka su: 1) Sistemi za
transakcijsku obradu podataka, 2) Sistemi za automatizaciju kancelarijskog poslovanja, 3)
Menadment informacioni sistemi, 4) Menaderski sistemi za podrku (Sistemi za podrku
odluivanju, Sistemi za podrku grupnom odluivanju, Ekspertni sistemi).

5. REFERENCE
[1] Sikavica P,. Bebek B., Skoko H., Tipuric D.,: Poslovo odluivanje, Informator Zagreb, 1999, pp.
277.
[2] Sikavica, P., Bebek, B., Skoko, H., Tipuri, D.: Poslovno odluivanje, Informator, Zagreb, 1999,
pp. 291
[3] Parker S. C., Thomas C.,: Management Information Systems Strategy and Action, McGraw-Hill
Education (Second Edition), 1993, pp. 89.
[4] eri,V., Varga, M., Birolla, H.: Poslovno raunarstvo, Znak, Zagreb, 1998, pp. 68.

92