B GIO DC V O TO

TRNG I HC LT
KHOA NG VN_VN HA HC

VN HA VT CHT
TI:

VN HA M THC QUNG NAM QUA M QUNG

GVHD: NGUYN TN TI
SVTH: TRN HNH
LP: VHK33
MSSV: 0911406
 PHN M U

1. L do chn ti
ng Ghen tng ni: T nhin l t nhin ch khng phi g ngoi ta.
Con ngi cng l sn phm ca t nhin.
Nh chng ta bit, con ngi sinh ra t t nhin, tn ti trong mi trng
t nhin v cng pht trin vi mi trng t nhin. Vt cht trong c th con ngi
l do mi trng t nhin cung cp, khng kh con ngi ht th, nc con ngi
ung u ly t t nhin, thc n ca con ngi cng vy.
duy tr s sng th n ung l vic c tm quan trng s mt trong i
sng con ngi. ng thi n ung cn l mt phm tr vn ha. n ung khng
ch ph thuc vo nhng iu kin t nhin m cn chu nh hng bi nhng yu
t v phong tc tp qun v tn ngng, gp phn to nn vn ha ca mt dn tc
hay mt a phng. l vn ha m thc.
Vn ha m thc Vit Nam rt phong ph v a dng. Mi vng t c mt
nt vn ha m thc ring, gp phn to nn mt din mo vn ha c trng. Theo
V Ngc Khnh: cch n l cch sng, l bn sc vn ha, Truyn thng m
thc l s thc vn ha ca cc vng min Vit Nam.
Vn ha m thc Qung Nam mang nhng nt vn ha c trng ca con
ngi, vng t. N va th hin cung cch ngon, l, sang mt vi mn m d v
ca n dng nh thm m vo mu tht khi ai tng mt ln dng ba, nhng
ng thi cng va thc cht, trc ht l no v cht. Ngi dn x Qung
tip thu v chn lc nhng yu t vn ha m thc t mi ni to nn nhng mn
n c trng mang bn sc ring ca a phng. Cch nu nng, cch n ung kh
n gin, chn cht, khng chung hnh thc, cu k, khng ph trng, chng kht
khe thm ch rt dn gi m gi c nt c truyn tn ti my trm nm y. Ni
n m thc Qung Nam mi chng ta ai mt ln n y chc hn u bit n
mn M Qung. y l mn n ph bin khp lng qu Qung Nam bi s dn d
li cun, n khng ch n thun l mn n m cn mang trong mnh hng v,
nim t ho ca c mt vng t.
L mt ngi con sinh ra trn mnh t Qung Nam giu truyn thng vn
ha, ni con sng Thu Bn vn m thm chy qua nhng nng du xanh ngt,
nhng ng rung tt ti, bn thn ti lun mun ng gp mt cht g cho qu
hng ang trn pht trin. Tm hiu ti Bn sc vn ha Qung Nam qua
mn m Qung, ti hi vng s hiu bit thm v vn ha m thc cng nh bn sc
vn ha ca qu hng qua mn n ny. Qua mong mun gp phn nh b vo
vic nghin cu vn ha, vo vic gi gn v pht huy nhng gi tr vn ha v cc
mn n truyn thng m ng cha ta gy dng.
2. Lch s vn nghin cu
Qung Nam l mt vng t giu truyn thng vn ha. Tm hiu v bn sc
vn ha Qung Nam v vn ha m thc Qung Nam c nhiu cng trnh nghin
cu. Tuy nhin nghin cu bn sc vn ha Qung Nam qua mn m Qung th cha
c cng trnh no tng hp mt cch y .
Sau y l mt s cng trnh nghin cu v bn sc vn ha v vn ha m
thc Qung Nam.
 + Nguyn Th Diu Tho (1997), Gio trnh vn ha m thc Vit Nam, Nxb
i hc s phm. y l cng trnh nghin cu v vn ha m thc Vit Nam.
Trong cng trnh ny tc gi c cp ti vn ha m thc Min Trung v Qung
Nam. Ngoi ra tc gi cn gii thiu rt k v nguyn liu v cch ch bin mn m
Qung.
+ Trn Quc Vng (ch bin), C s vn ha Vit Nam, Nxb Gio dc.
Trong cun sch ny tc gi c a ra cc khi nin v vn ha v bn sc vn ha,
ngoi ra tc gi cn cp ti vng vn ha Trung B.
+ Mai Khi, Vn ha m thc Min Trung, Nxb Thanh nin (2001).
Cun sch trnh by mt cch c th v m thc Min Trung trong c vn ha
m thc Qung Nam Nng..
+ Phm Hu t, Hng v Qung Nam, Nxb Nng (1998).
y l mt cng trnh gii thiu v cc vn ha m thc Qung Nam trong c
cc mn n c sn nh m Qung.
+Cng nh cun Vn ha phi vt th Hi An do Bi Quang Thng ch
bin c mt ci nhn khi qut v m thc dn gian Hi An, l mt ng gp ln ni
v vn ha phi vt th Hi An - Qung Nam, tuy nhin m Qung cng ch c
bit n nh mt v d in hnh ca m thc ni y.
3. Mc ch nghin cu
Tm hiu Bn sc vn ha Qung Nam qua mn m Qung gip ti hiu r
hn v cch thc ch bin, ngun gc hnh thnh, qua hiu thm v mt mn n
Qung Nam. ng thi hiu thm v bn cht con ngi Qung Nam, phong cch
n ung cng nh c im a ch Qung Nam quy nh cch n ung, c trng
mn n. Hiu r hn v vn ha m thc dn gian vng min Trung ni chung,
Qung Nam ni ring trong c tng vn ha m thc Vit Nam. Nhm nng cao
thng hiu m Qung snh cng cc mn m ni ting ca th gii nh m Qung
ng, m trng th, m Spaghetti nhm pht trin du lch Qung Nam.
4. i tng v phm vi nghin cu
i tng: Vn ha m thc Qung Nam
Phm vi: Bn sc vn ha Qung Nam th hin qua mn M Qung
5. Phng php nghin cu
thc hin ti ny ti c s dng cc phng php sau:
+ Phng php kho st iu tra
+ Phng php thng k phn loi
+ Phng php la chn phn tch
+ Phng php so snh, tng hp
6. ngha khoa hc v thc tin ca ti
+ ngha khoa hc
Nu nh tm hiu vn ny thnh cng, s gp mt phn nh cung cp mt
cch tng qut, chnh xc, y kin thc v mn m Qung ca ngi dn Qung
Nam . V qua , lm ni bt ngha trit l ca mn n ny trong vn ha m thc
Vit Nam ni chung v m thc dn gian Qung Nam ni ring .
+ ngha thc tin
Nhm gp phn nng cao nhng hiu bit ca ngi thc hin ti v vn
ha m thc Vit Nam v m thc cc vng min trong nc. Ngoi ra, gp phn
kin thc chnh xc v vn ha m thc m Qung, vn ha tn dng mi trng t
nhin.V nu tht s thnh cng s c ng gp c ngha trong vic pht trin vn
ha du lch Qung Nam.
7. Cu trc ti
Ngoi phn m u v kt lun, ni dung bi tiu lun c trin khai qua
cc chng:
Chng I. Nhng vn chung
Chng II. Bn sc vn ha Qung Nam qua mn m Qung
 PHN NI DUNG

CHNG I. NHNG VN CHUNG

1.1. Gii thuyt thut ng
1.1.1. Khi nim vn ha, bn sc vn ha
C th ni cha bao gi khi nim vn ha, nhng vn vn ha li c d
lun quan tm v s dng rng ri nh hin nay. T gc nhn v cch tip cn khc
nhau, cc nh vn ha trong v ngoi nc a ra nhiu nh ngha khc nhau v
vn ha. Theo Phan Ngc: Cho n nay c ngt bn trm nh ngha khc nhau
v vn ha, tt c u b nh hng bi tinh thn lun. Cc nh ngha y c th rt
su sc, c o, hp dn. V dn tc no cng c vn ha, d l cy ci, kh tri
n phong tc, cch t chc x hi, cc hot ng sn xut vt cht v tinh thn, cc
sn phm ca cc hot ng y, cho nn khng tm ra mt nh ngha thao tc lun
cho vn ha nu da vo x hi hc, kinh t, chnh tr
nh ngha u tin v vn ha c th k n Edward. Burnett Tylor nh
khoa hc ngi Anh: Mt ton th phc hp bao gm tri thc, tn ngng, ngh
thut, lun l, lut php, phong tc v tt thy nhng nng lc khc nhau v nhng
tp qun m con ngi hoch c vi t cch l thnh vin ca x hi
Fediro Mayor, tng gim c UNESCO ch r: i vi mt s ngi, vn ha
ch bao gm nhng kit tc tuyt vi trong cc lnh vc t duy sng to; i vi
nhng ngi khc, t nhng sn phm tinh vi hin i cho n tn ngng, phong
tc tp qun, li sng v lao ng. Cch hiu th hai ny c cng ng quc t
chp nhn ti Hi ngh lin chnh ph v cc chnh sch vn ha hp nm 1970 ti
Venise.
Trong Tm v bn sc vn ha Vit Nam, Trn Ngc Thm a ra nh
ngha v vn ha: Vn ha l h thng hu c cc gi tr vt cht v tinh thn do
con ngi sng to v tch ly trong qu trnh hot ng thc tin, trong s tng
tc gia con ngi vi mi trng t nhin v x hi.
Nh vy, nh ngha v vn ha l kh a dng v phc tp. T nhng nh
ngha khc nhau v vn ha chng ta c th hiu rng: Vn ha l bao gm tt c
nhng gi tr vt cht v tinh thn do con ngi sng to ra phc v cho chnh
mnh v lm cho con ngi thc s ngi hn. Vn ha l mt khi nim thuc
phm tr gi tr - n gn vi s nhn nhn, nh gi ca con ngi; vn ha ha nhp
cng vi lao ng sng to, hay ni gn hn vn ha l nhng khi nim ch Gi -
Tr - Ngi.
T c th khng nh bn sc vn ha l ht nhn nng ng nht trong ton
b tinh thn sng to truyn t i ny sang i khc, v c pht huy, b sung qua
mi th h vi pht trin ca dn tc, vi s sng lun lun sng to ca nhn
dn. Bn sc vn ha l ci lm cho mt dn tc l mnh, khc vi cc dn tc khc.
Trong qu trnh tin trin hin nay, bn sc vn ha mang mt ngha mi
t c mt nh hng rng hn, n pht huy mi nh hng trong mi lnh vc
kinh t x hi. Vy nn bn sc vn ha khng th xem nh mt tp hp nhng c
trng c sp xp c nh m hon ton ngc li, bn sc vn ha, mt sn
phm ca lch s khng ngng phong ph them vi nhng sng to mi ca con
ngi trong cc lnh vc chnh tr, t tng, o c, ngh thut v x hi.
1.1.2. Khi nim vn ha m thc
T ngn xa ng cha ta khng h xem nh vic n ung. Vic dy n nh
th no, hc n nh th no phi c bt u t chnh gia nh. y l ci ni u
tin gip con ngi hon thin bn than, hnh thnh nhn cch, trau di kin thc
ng x, th hin c truyn thng vn ha ca dn tc t bao i nay. C th hiu
vn ha m thc l cch n, kiu n, mn n c trng ca tng dn tc, tng a
phng m qua ta bit c trnh vn ha, li sng, tnh cch ca con ngi
, ca dn tc .
Khi ni v vn ha m thc, trc ht ta phi ni n nt vn ha trong n
ung gia nh, t rng ra, xa hn l nhng ba tic tng. Vy c th hiu rng
vn ha m thc l nhng phong tc, nhng th thc n ung t nghn xa li,
mang m sc thi ca mt nc, to nn nhng nt ring bit ca nc .
1.2. Nhng c trng trong vn ha m thc Vit Nam
1.2.1. c trng v tnh a dng trong chng loi thc phm, trong mi v mn
n
Cho d sng bt c thi i no v bt c ni u th con ngi cng c
nhu cu dinh dng tn ti, pht trin v phc v cho mi hot ng thit yu
hng ngy. Ngi xa c cu c thc mi vc c o, iu cho thy
rng vic n ung ht sc quan trng.
Lng thc chnh ca Vit Nam l la go, cn thc phm chnh c s
dng ch bin mn n bao gm cc loi tht gia sc nh tht tru, b, heocc loi
gia cm nh g, vt v thy sn nh ch, c, tm, cua, s, cCc ngun thc phm
ng vt ny c s dng vo vic ch bin nhiu mn n kh ph bin nh tht
heo hm, kho, ram; tht g kho s, luc,chin; c nu canh, kho, chinv cn
ch bin v s mn khc na. Ngoi thc phm ng vt cn phi k n ngun
thc phm thc vt cng c vai tr quan trng trong vic ch bin mn n. Cc loi
rau, c, qu hi c ngoi vn dng nu chung vi thc phm ng vt
tng thm gi tr cho mn n, ng thi to cho mn n c mi v c trng. C loi
rau th c n sng, c loi th c dng nu chung vi tht, c; chng hn nh:
x lch, chui lt, kh chua, rau thm cc loi th thng n km vi tht luc, cun
bnh trng vi bn; rau mung th luc hoc xo vi tht b, nu canh chua tm
Ngoi ra cn c cc loi rau dng lm rau gia v, nm thm vo mn n to
cho mn n c mi v c trng: hnh, ng, ti, gng, nghTy theo mn n m ta
s dng loi rau nm thch hp. Cng khng th thiu cc gia v thng thng nh:
ng, mm, mui, bt ngt, nc mu, tiu
1.2.2. c trng v tnh cht mn n
Ngi phng Ty cng nh cc nc pht trin khi nghin cu v dinh
dng lun quan tm n vic tnh ton cc sut n sao cho y cc cht dinh
dng. i vi ngi Vit Nam cng nh nhiu nc xut pht t nc ngho,
nng nghip lc hu, ngy xa do lao ng vt v nng nhc, ch yu l lm rung,
nh bt cnn n ung khng cu k, khng cn lng tnh ton m ch cn n
cho no duy tr s sng v pht trin. Ngi cao sang giu c th n y cht
b v cao lng m v; cn i vi ngi dn bnh thng th c c n c, c rau n
rau, c mm n mm ct sao n l c.
 Vit Nam l nc nm trong khu vc nhit i nn cc mn n c ch bin
t chat bo, t cholesterol, hng v m vi cc gia v thun ty Vit Nam nh:
nc mm, hnh, ng, gng, ngh.
1.2.3. c trng v cch thc n ung
i vi ngi phng Ty vt dng n l dao, xa, acc mn n c
a ra lt th t th ngi Vit Nam mnh li co c trng ring. Vit Nam chng
ta n bng a gp v v thc n, bt ng thc n. Ba cm gia nh ngi
Vit l s on t, quy qun bn nhau nn cc mn n c dn ln cng lc ty s
thch ca tng ngi m n.
1.3. Vi nt v vng t Qung Nam v vn ha Qung Nam
1.3.1.c im vng t Qung Nam
Tnh qung nam pha bc gip Tha Thin Hu, pha ng gip bin ng
Hi , pha nam gip tnh Qung Ngi , pha ty gip Lo . Din tch khong 6456
cy s vung. Thnh ph tam k , tnh l Hi An cch thnh ph si gn 970 cy s
v pha bc . t Qung Nam chia lm 3 phn r rt , gm ni non , ng bng v
vng duyn hi . t vng ni mu cha phn thch , vng ng bng l vng
ph sa v vng duyn hi l nhng bi ct. V pha bc dy Hong Sn m ngang
ra bin to thnh bin gii gia hai tnh Tha Thin Hu v Qung Nam , l vng
ni hi vn gm nhng nh Mang Cao (1700 thc ) Bch M (1444 thc ) v B
N (1500 thc) . o Hi Vn cao 496 thc n nng hai tnh . Pha ng - bc l
vng Nng ,c bn o sn tr che kn gi . Chnh v th ca bin Nng thun
li cho tu b ra vo v tr thnh hi cng quan trng . Xa hn na l qun o C
Lao Chm . V pha ty tnh l dy Trng Sn hng v chy him tr ,chy theo
hng bc- nam l bin gii ca nc ta vi Lo cao t 1000_ 2000 thc . V
pha ty ca tnh c ni Mai Rang cao 952 thc v ni Chm cao 845 thc .Ngoi
khi l o C Lao Chm c cc hn La, hn Gai ,hn Tai. Qung nam l mnh t
c lch s hnh thnh lu i ,gn lin vi lch s tn vong v hng thnh ca dn
tc, t nc.Trc ht, trong a danh Qung Nam qung c ngha l m ra , m
rng, hng v , nam c Ngha l phong nam . Vy Qung Nam c ngha l m
rng v phng nam , nh mt kht vng mnh lit , chy bng, mt ch kin nh
, mt t th ho hng ca cha ng xa nhm xy dng nn giang sn cm t hm
nay.

Nm 1936 vua champa l ch nm ct 2 tnh L lm snh l cho vua Trn

Anh Tng khi ci cng cha Huyn Trn v lm hong hu vng quc Champa .
n nm 1741 di thi vua L Thnh Tng ( Hng c nm th 2) thnh lp
Qung Nam tha tuyn o ca nc i Vit . Danh xng Qung Nam bt u t
trong lch s m nc ca tin nhn. Sau nhiu ln iu chnh a gii v tn
gi , qua nhiu ln st nhp v chia ra , n nm 1997 ti k hp th 9 ca quc hi
kho X tnh Qung Nam c ti lp t vic phn chia tnh Qung Nam Nng
thnh hai tnh trc thuc trung ng : thnh ph Nng v tnh Qung

Ngi Qung Nam c t cht thng minh, sng to, cng ci v c truyn
thng u tranh kin cng, bt khut.
t Qung Nam cha ma thm
 Ru Hng o chua nhm m say
Sc sng, sc sng to ca ngi dn ni y lun gn lin vi s nhy
cm vi ci mi, khao kht ci mi nh t hn kht ma, ho hc ht ngay t git
nc u tin. Thm ch khi cha tht s c git nc no, cha tht s ma no
nc hng v ma, cm nhn ra n rt sm, ch n n nng nhit" (sd: trang 370:
Tm hiu con ngi x Qung do Nguyn Ngc ch bin).t v ngi Qung
Nam lun l nhng b n i cho nhng ai mun khm ph.
1.3.2. Vi nt v bn sc vn ha Qung Nam
Qung Nam l mt vng t vn c truyn thng vn ha va giu sc hi t,
kt tinh, va giu kht vng giao tip hng ti ci mi.
Trc khi ngi Vit t chn n Qung Nam th vng t ny c nin i
c vn nm trc. Trong nhiu th k Qung Nam vi kinh Tr Kiu tr thnh
trung tm kinh t, chnh tr vn ha ca t nc Chmpa. Vng ng bng sng
Thu Bn l ni hi t ca vn ha ng Sn, vn ha Sa Hunh v vn ha
Chmpa. Trong qu trnh xy dng v m rng b ci ca ngi Vit, Qung Nam
vi Hi An l mt khng gian vn ha sng ng va kt t va giao lu gia vn
ha i Vit, vn ha Chmpa vi vn ha Trung Hoa, vn ha cc nc phng
ty.
Nhng iu kin lch s a l v thin nhin X Qung gp phn to nn v p
vn ha v giu sc hi t va giu sc sng giao lu. Tt c gp phn to nn
mt din mo vn ha c trng ca vng t Qung Nam.
Vng vn ha Qung Nam c hnh thnh trong tng th vng vn ha
min Trung. a hnh nm chnh trung im t nc theo trc Bc - Nam, y l
ni giao ha ca nhng sc thi vn ha gia hai min v giao lu vn ha vi bn
ngoi, iu ny gp phn lm cho Qung Nam giu truyn thng v c o v bn
sc vn ha
n vi Qung Nam, chng ta c chim ngng v p ca nhng cng
trnh kin trc c t ti nh cao ca ngh thut. l 2 di sn vn ha th gii
c UNESCO cng nhn, ph c Hi An v khu Di tch M Sn vi nhng gi tr
vn ha tiu biu ca nhn loi. Khu Di tch M Sn l c mt qun th kin trc
c o ca nhng ngi n thp uy nghim, hng trng lu du mt thi huy hong
ca cc v vua Chm. C th ni, n thp M Sn l mt hnh nh in hnh ca
lch s kin trc c Chmpa. Cho n nay, qua rt nhiu nghin cu ca cc chuyn
gia trong v ngoi nc, k thut nung gch, k thut xy dng n thp Chm vn
cn l mt n s. iu ny gp phn tng thm v huyn b cho nhng ngi thp c
M Sn khi du khch n thm.
th c Hi An - ni hi thy, hi nhn v hi t vn ha, ni t c, h
c v hp c ca nhiu sc thi vn ha ca ngi Vit, ngi Hoa, ngi Nht Bn
v ngi chu u t th k XVI. Hi An l mt trong s rt t nhng th c
bo tn tng i nguyn vn vi mt tng th kin trc phong ph, a dng.
Qung Nam cng l ni lu gi hng trm cng trnh kin trc Vit c nh
nh, cha, vn miu, lng miu, nh , c nin i cch y 300 - 500 nm. Cc
di tch ny khng ch c gi tr v mt vn ha, ngh thut l cn c ngha lch s
quan trng, th hin s pht trin lu i ca mt vng vn ha ng Trong.Nhng
kinh c Tr Kiu, cc thp chm Khng M, Chin n, Bng An, Pht vin
ng Dng...l nhng ni ghi li du n rc r ca nn vn ha Sa Hunh,
Champa, i Vit. Bn cnh , Trn 260 di tch vn ha, lch s cch mng, trong
c 15 di tch xp hng quc gia s mi mi l nim t ho, l nhng trang s ho
hng minh chng cho truyn thng u tranh cch mng kin cng ca ngi x
Qung trong lch s gi nc, dng nc ca dn tc.
Gi tr vn ha ca Qung Nam khng ch ta sng t nhng cng trnh kin
trc c m cn c to nn bi nhng sc mu vn ha c o n cha trong cc
phong tc, tp qun, l hi ca cc dn tc sinh sng trn qu hng nng ngha tnh
ny. y chnh l ti sn v gi, l nim t ho ca cng ng cc dn tc Qung
Nam.
L hi Qung Nam ht sc phong ph v a dng. Cc l hi ca ngi dn
min ni, min bin, l hi nng nghip, l hi tn gio, tt c u mang yu t
tn ngng, tm linh, c t chc u n hng nm cu mong cho ma thun
gi ha, quc thi dn an; ngi ca nhng bc tin nhn; hng v ci ngun,
truyn thng ca dn tc v th hin kht vng vn ti chn - thin - m ca con
ngi ni yTiu biu nh l hi B Thu Bn (12 thng 2 m lch) : b vn l
mt n thn Chm m ngi Vit vn th cng v knh cn gi l B B phu nhn ;
l t c ng ti nhng lng c n, miu th "ng" : ngi Chm v ngi Vit
min Trung t lu xem "ng" (c voi) l n nhn ca dn chi v nhng tu
thuyn gp nn trn bin ; sau phn t l lun lun c ht b tro, ht bi, ht h
khoanQung Nam cn l ni c nhiu lng ngh truyn thng c hnh thnh v
pht trin t nhiu i nay. Tri qua hng trm, hng ngn nm, ngh v lng ngh
tn ti v pht trin y nh mt phn khng th tch ri lch s mi lng qu,
thn xm ca vng t ny.
Bn cnh , vn ho m thc vi m Qung, cao lu Hi An, b ti Cu
Mng, bnh trng cun tht heo, gi c, c v nng, bnh vc, bnh bao, bnh t,
lm nn nt ring ca vng t ny. Cc mn n t Qung i vo i sng, vo
cu ca dao dn ca, vo tm linh - tm hn ngi Qung Nam. Nhng mn n t dn
d n cu k m t cch n n cch ch bin cng nh tnh cch ngi Qung:
cn kim, d sn m li phng khong, vui ti. Mc mc m m cht. T con c
nc cun bnh trng, rau mung chm nc mm gin (nguyn cht), ci bnh bo
con con, n mn m Qung si vng ng nh, con b thui bn trong nht l i, l s
thm phc. M Qung by gi l mn ngon thn quen ca ngi Vit nhiu ni,
khng thua g ph Bc, bn b Hu, h tiu M Tho
Ni tiu vng vn ha Qung Nam th cng phi nhc ti kho tng vn ngh
dn gian ca n vi v Qung, h i cy, h xay la, h tt nc, h gi go, h gi
vi, h p xe nc, h khoan, h ba l, ht b tro, ht nhn ngi, h bi chi vi
th ng v ci ging Qung chc nch, m :
V du tnh bu mun thi
Bu gieo ting d cho ri bu ra
Bu ra cho khi tay qua
Ci xng bu nt ci da bu mn !
Vi nhng gi tr vn ho vt th v phi vt th qu bu cn c lu gi ,
Qung Nam hm nay thc s l mt tiu vng vn ha giu bn sc trong tng th
cc vng vn ha ca Vit Nam.
1.3.3. c im vn ha m thc Qung Nam
H Ni n ung nghim ngt, chun mc, Hu tinh xo cn Si Gn th ho
phng. L nhng tnh thnh chung trong mt nc nhng mi ni li c nhng c
im ring, l ni lc, tim tang qu bu trong vn ha m thc Vit Nam. Cng l
min Trung, Qung Nam nm gia hai min Bc Nam nhng li khng pha tp m
mang nhng nt c trng, rt ring bit, rt Qung Nam, v c nhng c im gn
nh tri ngc vi m thc Hu.
Ngi Qung Nam d giu hay ngho kh th cung cch n ung vn khng c
s cch bit nh mt s a phng khc. Ci chnh vn l cu sao cho no .
Qung Nam t hp ngi ng nn lm tht n gi l nhiu. Go ngy xa khng
n nn phi n n khoai n bp h c th gh cm vi bt c th g c th
n c t khoai sn bp c khi con gh c ht mt vo cm. Ng dn x Qung
ch yu lm ngh nng, phi cy cy ct lc nn trong n ung bao gi h cng
chn v ch bin cc mn n theo nguyn tc chem. To kho mn, khng cu k
rm r m ct chc d. Mn canh t khi c a chung m mn chnh vn l
tht c kho mn. Mn n Qung Nam khi no ch bin xong cng phi thm gia v
tht m , phn no do c im phi lao ng mt nhc, vic b sung cht
khong trong mui, nc mm l cn thit. V mn trong mn n Qung Nam thm
su nguyn liu nh vng t kh cn ny thm nhng ht ma him hoi. mi
chnh l ci tht, ci no lu bn.
t Qung Nam ma kh th tht cn ci, mt vi cn ma khng thm
t, nhng vo ma ma th lt li nc ngp n tn mi nh, cho nn vic ch
bin ra mn n nh mm, kh lu tr dng cho ngy l lt, thin tai rt c
ngi dn x ny xem trng. Mi ba cm nh ng ngi khng dm dn nhiu
rau v c rau th phi c mm, m mm th cng qu nh cm cho nn ba cm ca
th cy m c mm l rt qu. Ti sao li ni mm qu nh cm? Bi v mm c
mui t cc loi c, tm, tp, da, thm d tr dung cho ngy l lt. n no
th phi ung m. Ngi Qung Nam xa ung khng dung li tch m dung t lm,
nc ung ph bin l nc ch nu bng l ch ti hay ch kh, mi ln nu c
ni ln cho c nh ung sut ngy.
c sn Qung Nam c nhiu ngi bit n, l mn m Qung, bnh
trng tht heo v nhiu mn n khc. Khng ch n mn ung m, cc mn ngt ca
Qung Nam qu tht l ngt gt. Ngy tt y c cc loi bnh n, bnh t, bnh
in, bnh tt Ring bnh t c xem l c sn ca vng t ny. Bnh t thc
cht l mt mn bnh ca ngi Tu nhng n by gi tr thnh mt loi bnh
ca a phng m khi nhc n bnh t ai cng bit l loi bnh ca Qung Nam,
lm bng bt np v c v ngt m. Ngoi ra Qung Nam cn c loi bnh gi lam
by la ( lm n phi qua by ln trn bp), bnh r, bnh trng ngt Cc loi
bnh ny, ngoi mt s loi c v ngt m, cn li phn ln u coi trng ch bin
sao cho c th c tht lu. D l loi bnh no i na th cng khng vt ra
ngoi nguyn l phi ct no, v phi ngt. Cho nn ngy tt nh no cng c c
thng cc loi bnh n sut thng ring v cn lu hn na.
Mn n Qung Nam cng c bo tn v pht trin. Cn nhiu mn n v
c sn n nay gn lin vi a danh ca x s, nh mn cao lu Hi An, mn
tht b Cu Mng, nc mm nh Nam , nc ch Ph Thng, Tin Phc
Phong cch m thc ca Qung Nam tri qua bao th k, t mt a danh c do L
Thnh Tng t ra sau cuc Nam tin 1471, cho n nay vn gi c bn sc ring,
truyn t i ny sang i khc. No v m l mt li sng i, l nt p n ung
ch c ring trong m thc Qung Nam.
CHNG II. BN SC VN HA QUNG NAM QUA MN M QUNG
2.1. M Qung c sn Qung Nam
2.1.1. Gii thiu v m Qung
T in Wikipedia: M Qung l mt mn n c trng ca Qung Nam,
Vit Nam, cng vi mn cao lu [] M Qung thng c lm t si m bng bt
go xay mn v trng thnh tng lp bnh mng, sau thi theo chiu ngang c
nhng si m mng khong 2mm. Si m lm bng bt m c trn thm mt s
ph gia cho t dn, dai. Di lp m l cc loi rau sng, trn m l tht heo nc,
tm, tht g cng vi nc dng c hm t xng heo. Ngi ta cn b thm u
phng rang kh v gi dp, hnh l thi nh, rau thm, t ... Thng thng nc
dng rt t. Tc gi Mai Khi : M Qung l mt bin dng ca ph , u lm t
bt bnh go chan nc dng []
Tc gi Bi Quang Thng M g ( m Qung) c nt ging ph Tu hoc
honh thnh nhng khng phi l ph hoc honh thnh. Cng thc ch bin ca
chng linh hot hn, t nc v nhiu ph gia hn, khi n tt c c trn chung
trong mt bt.Tuy nhin, nhng nh ngha trn cn nhiu thiu st v cha chnh
xc (i su vo quy trnh ch bin s r hn v mn n ny)
2.1.2. Ngun gc xut x
- Thi gian ra i
T th k XVI , nh Nguyn di kinh vo Ph Xun -Hu , th c nc
hnh nn nhng trung tm kinh t, vn ha ln nh Thng Long, Ph Hin, Ph
Xun, Hi An, C Lao Ph, M Tho, H Tin. V Hi An - Qung Nam c xem
l mt trung tm kinh t, vn ha v l mt thng cng quc t ln phn hoa
min Trung.
- Xut x :
- C t liu cho rng m Qung c ngun gc t Trung Quc: ngi Tu
em mn m ca h vo Hi An [...] ta li dung np v bin ha mn m y
ph hp vi sn vt v ci gu n ung ca ta. .
- T liu khc cho rng m Qung cng c ngun gc t nc ( m
Spaghetti) hay Nht Bn (m Soma). Nhng cng c quan nim cho rng m Qung
l mn n ca chnh ngi Vit Nam .Theo ngi Qung Nam bn a th m Qung
c ngun gc t mt mn n khc y l bnh trng cun tht heo.
2.1.3. Quy trnh ch bin
Nguyn liu
Tht g, tht ba ri; Tm t nh; u phng rang, bnh trng nng; Ht
mu iu; M Qung; Nc dng; Rau sng: chui, mung, x lch, rau thm, hung
li; Chanh, t, Gia v: mui, tiu, ng, hnh tm, ti, nc mm ngon.
Thc hin:
G lc ly nc, cho xng vo ni nu vi 4 lt nc dng v lt nc l.
Nng hai c hnh tm p dp cho vo. Nu 30 pht.
Tht ba ri xt ming mng, p hnh ti bm, mui, tiu, ng.
 Tm b u, ct ui, p hnh ti bm, mui, tiu, ng.
Tht nc g xt ming, p hnh ti bm, mui, tiu, ng.
Tt c nguyn liu p xong 15 pht cho thm.
Ch bin:
t cho ln bp, cho 1/2 chn du mu iu vo. Phi hnh ti cho thm. Trt
tm vo xo la ln cho chn, trt ra.
Cho thm du mu iu vo cho, cho tht ba ri vo xo sn tht. Cho tip
tht g vo xo chn.
Nm gia v vo nc dng: mt mung canh mui, mt mung canh ng,
mt mung bt ngt ( c th quy bt nng hoc xay b vo to snh).
Trnh by:
Trc ht cho mt lp rau sng vo t, trng m ri ph lp m ln trn rau.
Chan nc dng ang si vo t m sao cho nc ch va thm vo si m ln rau
sng. Bn trn l mt lp mu du iu, chim mt khong trn cam gia mu
vng mn ca si m. Tip theo mc mt t nhn l tht heo, tht g nc, mt t tm,
cho thm vo mt t tp m, u phng rang vng gi nh v mt t bnh trng
nng b vn ph ln lp m.
Yu cu thnh phm:
Tt c nhng nguyn liu nh hnh l ti xt nhuyn, chanh, t, l nhng
phn ph lm tng bo, thm v chua cay, ng thi im thm mu sc khin t
m chua n thy ngon v hp dn. T m ngon l t m hi cc yu t : nc
nhn m gia v, si m, rau sng v khng thiu mt ph gia no. Nu thiu i
mt nguyn liu th khng thnh ra t m Qung.
2.2. Bn sc vn ha Qung Nam qua mn m Qung
Nu H Ni, th ngn nm vn vt c mn ph bc thm ngon, Hu -
mnh t thn linh hu tnh, th mng c mn bn b c sc, th Qung Nam ni
danh vi mn m Qung truyn thng. Khp lng qu x Qung, t nhng ni c
dn ng c, ghe thuyn tp np, n nhng vng xa xi ho lnh, trc y
thng c mt vi nh l c mt ci xay bng sau h hay bn cnh mi
tranh, v cn c c l trng bnh bng t. Ci xay bt v l trng bnh l cng c
quan trng lm m. Tuy nhin mn m Qung c ngon hay khng li cn nh ti nu
nng ca u bp. u tin go dng xay bt phi l th go lt, cn lp v la
bn ngoi. (Loi go ny mi chnh l ngun cung cp vitamin B1 tt nht cho c
th, loi go xay xt k tuy trng bnh p nhng mt ht vitamin B1). Chn c
go xong, ngi ta em ngm go cho mm, nh vy xay s nh tay hn. Go phi
c xay tht k, tht mn, sau mc ln khun ni hi trng thnh tng tm
bnh trn, xp chng ln nhau gi m cho bnh khng kh trc khi xt bnh
ra thnh tng si. Ngi ta xoa mt lp du phng kh chn m khi dnh.
Nc lo n trong mn m ny c th nu t xng heo, g, cua, tm, c Rau
sng l nguyn liu khng th thiu trong t m, thng l rau mung bo hoc ci
xt nh trn vi bp chui non, rau thm, rau rm v rau hng li.

n m Qung m thiu bnh trng nng gin l lm gim i v ca t

m. C ngi c nguyn bnh ri cn mt ming ri gp mt a m, c ngi b
nh bnh trng ra cho vo t dng a trn u ln. t Qung Nam th m Qung
c by bn khp ni, t bn xe, bn , cc ng ba, ng t, c bit l thnh ph
Nng c nhng qun m ni ting lu i. Trc y ti x Qung, khng ai gi
"m Qung" m ch gi n c mi mt t "m". Theo bc chn ca nhng ngi
dn tha hng i t x, phn bit vi cc loi m khc - nh m Tu chng hn,
ngi ta gi c th l m Qung v tn ti cho n ngy nay. Ngoi ra, ngi ta cn
gi m Qung l "m g" ra i trong thp nin 40 ca th k XX, c th l trong
khng chin chng Php. Thi , go qu, him nn ch u tin nui qun, ngi
Qung Nam nh n m qu nn dng bt sn v bt bp ch bin.

y l loi m si c phi kh, mi ln mun n phi "trng" nc si cho mm

"M g" ch tn ti trong thi khng chin, nay khng cn na v tn gi y cng
phai nht dn theo nm thng. Cch gii thch ny do nh th Tng Linh ni,
nhng tri li cng c ngi khng ng m cho rng, ch l cch gi ca
ngi Tha Thin - Hu. S l sau nhng k ngh h, tr li Hu, hc tr trong
Qung thng em theo hai c sn qu nh: m Qung v ng bt tng cho
ngi quen ngoi . Nhng c l hoc do khng hp khu v hoc do thn mt m
khi nhn h thng ni a m g v ng chu Phi . Cch gi m g nghe
kh xui tai, khng hp l v ngi Hu cng thch bnh trng kia m; nhng
ng chu Phi nghe ra kh n tng v ng bt Qung Nam to bng ci bt, c
mu en kt. Tuy nhin, ti vn cho rng cch gii thch th nht thuyt phc hn.
Trc , khi m Qung gn vi sng nc lnh nh th cn c gi m ghe,
n gin l ngi bn trn ghe phc v cho khch i thuyn trn bn sng no .
Cc bn dc sngVu Gia, Thu Bn... ni no cng c m ghe mi mi l ni
nh ca nhng ngi con x Qung xa qu. Hnh nh i vo ca dao:

ng v ph Hi cn xa

Trn trng, di nc, cn ta... vi m!

Ngoi ra, ngi ta cn gi l m gnh mt thi hng thnh cc lng qu.

Lm sao qun dc hnh nh ngi n b Qung Nam lam l, i chn t, u i
nn ti gnh m ct ting rao lanh lnh... Cng l gnh i bn, vi ngi Qung, ta
thy h mc b nhng vi ngi Hu li mc o di mu lam hoc gam mu
nht. n mt t m Qung, xong, ung mt bt nc ch xanh Tin Phc th sng
n m ti:

Thng nhau mc bt ch xanh

Lm t m Qung mi anh xi cng!

Bn cnh m th Qung Nam cn nhiu mn ngon vt l khc na. Nhng

trc ht ta th bn v ngh thut nu nng ca ngi Qung. Theo ti, nu mn
n cho ngi Qung l cc k kh. Kh lm. V ngi Qung thch n mn n cn
ti. Ming tht th phi ti, ti roi ri; con c giy th phi giy nh ch; rau
th phi xanh, xanh mn trn, xanh mn mn... Nc mm phi nguyn cht, phi
sng snh thm. Thm y mi. Thm t li. Th mi ngon. Th mi gi. Th mi
cm. Mn n y khng cn phi nm gia v g nhiu. Ch p mui hoc nc mm
l . H khng thch bt ngt. H mun tn hng s vt ng vi bn sc vn
c ca n. Vi nguyn vt liu y, h thch luc hoc nng, xo mt cch n
gin. Chnh v n gin nn mi kh. Nu ming tht, con c khng tht ti mt
u bp kho lo c th lm cho n thnh ngon bng cch tm, p mt s gia v
cn thit t mi ng nh la khu gic v v gic ca thc khch. Nhng th
php ny kh c th th p dng c vi ngi Qung, bi h mun n mn n y
ng vi bn cht ca n ch khng cn phi qua mt trung gian no c.

Theo nh vn Nguyn Vn Xun, trng phi n ung ca ngi Qung c

th tm gn trong hai ch no v m. No th d hiu ri. Nhng th no l
m? Cha nghe ng gii thch r rng. Ti mo mui ngh rng, m y l
m , m c tri ngc vi lt, lt nht. m trong khi n l n ci mn n
y, nhiu t khng quan trng nhng phi gi c hng v ban u, hng v vn
c ca n; khng cn phi pha ch rm r, cu k. Cng nh thng thc mt bi
th lc bt, ngi ta cn n gieo vn chnh xc theo quy nh c in, ngn hay di
cng c, ch khng cn trng giang i hi m li si vn. m trong
ming ngon nh lu, chng hn khi n ming tht, th phi y n u ra ,
ch khng loe ngoe vi ba ming gi l hoc xt mng nh t giy quyn, chng
hn khi chm nc mm, phi l:

Nht nc mm Nam

Nh c r Xun Thiu

Nc mm gin, khng pha ch, ch khng cn phi gia gim ngn ngt!
m trong khi ung l sao? Ung phi ung mt c, mt hi t c rt thng
xung c hng mi kht, mi sng! Ti thy, cng ging nh ng bo t Ngh
Tnh vo n Bnh nh, Ph Yn ngi Qung thch ung ch xanh, nguyn
l nu chn. H khoi ung nc ch t cc m t rt thng xung t ln, si bt v
nng trn tay ung lin mt hi. Ung xong, trn mi c nhng bt trng li li lp
bp v ra c nh ngi ta ung bia vy. Qung Nam, ch xanh Tin Phc ni
ting l ngon, v thanh v c hng ngt c hu sau khi ung.

Ai ln Trung Phc, o Le

Lm n cho gi nm ch mng nm

R rng, vi phong cch ung m nh th th ta s hiu v sao h khng

my thch ung tr. Hu ht ngi Qung khng thch cu k, khng chung th vui
vi b m tr c t i nh Tng, nh Minh xa xa u u tn bn Tu kh kh
vi ci chn mt tru ung tng hp, tng ngm.

C th thy m Qung l mn n ht sc dn gi ca ngi dn ni

y. Cng vi m Qung, cao lu Hi An, b ti Cu Mng, bnh trng cun tht
heo, gi c, c v nng, bnh vc, bnh bao, bnh t lm nn nt ring ca
vng t ny. Cc mn n t Qung i vo i sng, vo cu ca dao dn ca, vo
tm linh - tm hn ngi Qung Nam. Nhng mn n t dn d n cu k m t
cch n n cch ch bin cng nh tnh cch ngi Qung: cn kim, d sn m li
phng khong, vui ti. Mc mc m m cht. T con c nc cun bnh trng, rau
mung chm nc mm gin (nguyn cht), ci bnh bo con con, n mn m
Qung si vng ng nh, con b thui bn trong nht l i, l s thm phc. M
Qung by gi l mn ngon thn quen ca ngi Vit nhiu ni, khng thua g
ph Bc, bn b Hu, h tiu M Tho.

Nu anh yu ci mn m th v Qung Nam qu em. Nu anh yu ci nng

cay th v Qung Nam n tnh. Ngi min trung khng ngi ma ngi gi, ngi
min trung anh v anh s thng.
Cu ht ngn ln lng ng lng ngi. Nhng ngi xa qu bng tr nn
nh qu da dit, ai cha mt ln n thm th lun mong mi chn n mnh t
ny. X qung lm chn chn khng bit bao nhiu du khch trong v ngoi nc
khng n xa. T xa xa Qung Nam c bit n bi Hi An c knh tnh mch
nhng trn y sc sng, mt Thnh a M Sn phiu m lc hong hn, c bit l
t m Qung sc nc mi thm, l ci mn m khng th ln ca ngi dn x
Qung. n vi x Qung du khch c th tn hng tt thy nhng thi v ca cuc
sng m mnh t vn ho ny mang li.

2.3. Vai tr ca m Qung v vn bo tn vn ha m thc Qung Nam

Nu nh nng thn Bc B c biu tng gc a, qun nc u lng th
biu tng ca nng thn Qung Nam l qun m Qung tunh tong. M Qung l
mn n hi xa hoa i vi ngi dn Qung Nam lc trc, ch dn trong m nh,
i th ma gt. M Qung khng ch l mt mn n ngon cung cp cho con ngi
dng cht sau nhng gi lao ng mt nhc m n cn th hin c bn cht, tnh
cch cng nh vn ha ca ngi dn ni y. N gip cho mi ngi khi xa qu
hng cm thy t ho v nh v hng v qu nh m khng ni no c c
S pht tn ca m Qung
M Qung vt bin gii pht tn i theo nhng ngi Qung Nam i di
tn vo Nam, hoc ngi Qung Nam vt bin gii sang M sinh sng. M Qung
cng thay i hp vi con ngi v min t mi.
Bn cnh , m Qung cn vt qua bin gii tn gio, thnh mn m Qung chay
ph hp vi nhng tn Pht gio. Ngoi ra m Qung cn l mt mn n c
trng cho du khch khi n vi Qung Nam, n mang li ngun thu nhp ng k
cho ngi dn ni y. Ngy nay m qung c by bn khp mi ni trong v
ngoi nc nhng gi c hng v ca t m khng phi l chuyn d. Nu mun
tn hng c ci v dn d m ht sc tuyt vi ca t m ch c th n Qung
Nam thi _ hng v khng th ln vi bt k mn n no.
M Qung tn ti lu i hn ph, c v ngon cng khng km ph, v c
mt gi tr nht nh, i vo ca dao mt cch t nhin :
Ai i hy n x ta
n t m Qung m thng nhau cng
M Qung i vo k c ca nhng thi s t Qung Nam, vi thi s Bi Ging,
nh vn Nguyn Vn Xun, thi s Lun Hon t t m Qung :
 Tay bng knh cn t m
khi bay hng ni iu chi vi mnh
Thc trng ca m Qung v khch quan m ni l mt mn n c hng v
rt ring bit nhng n cha t n mt trnh tiu chun ha.
M Qung i vi ngi Qung Nam hin nay bt u c mt vai tr ln trong pht
trin du lch. Vi hai di sn vn ha th gii khu ph c Hi An v thnh a M
Sn nh mt im ta Qung Nam pht trin, v m Qung cng vy, n bt u
c ch bi nhng thc khch nc ngoi bi mi v rt l v hp dn so vi
nhng mn m m h tng nm qua.
Vn ho l ci cn li khi ta qun tt c , l ci vn cn thiu khi ngi
ta hc tt c (Edouard HERRIOT) . L mt ngi con sinh ra mnh t giu
truyn thng vn ho nhng bn thn cng cn rt nhiu iu cha bit v mnh t
v con ngi ni y. Khi m nn kinh t c nhiu bin ng v ko theo l s
xung cp ca vn ho cng ta cn nhn nhn li mt cch sng phng vn ho ca
mt vng t cng nh vn ho vit nam ni chung, trch nhim ny thuc v tt c
mi ngi, c bit l th h tr. Vn ho x Qung cng vy. Qung nam ang n
lc ht nnh nhm gi gn v pht huy mt nn vn ho m bn sc dn tc, lun
lun lm hi lng nhng du khch n vi vng t ny. Hin nay, khi nn kinh t
ang trn pht trin nhu cu ca con ngi c nng cao h thng tm n
nhng mn n sang trng nh nhng mn n Ty m dn qun i nhng mn dn
gi ca qu hng v vy vn bo tn v pht huy nhng nt vn ha m thc c
bit l m Qung rt cn n s gp sc ca ton cng ng. Chng ta hy cng
nhau gii thiu m Qung n bn b c bit l khch du lch quc t m Qung
nt c sc vn ha Qung Nam mi khng phai nht trong tm tr mi ngi khi
n vi vng t ny.

PHN KT LUN
 Mnh t Qung Nam t khi c tn trn bn i Vit n nay cha y 550
nm. Trong nhiu th k, ni y c xem l nh cao nht ca cuc sng ng
Trong, mt ni phn hoa hi vi s pht trin thng nghip si ni sm ut vi
i din l th Hi An. T thng cng Hi An, nhng con ngi t Qung sm
c iu kin giao lu vn ha vi nhiu nc trn th gii nh Trung Hoa, cc
nc Phng Ty. Khng nhng th y cn l ni in m du n Chm - mt nn
vn ha tn ti lu i vi nhiu thnh tu rc r. Chnh nhng c im lch s, t
nhin gip cho vn ha Qung Nam c kh nng tip thu nhng tinh ty t
nhiu nn vn ha khc nhau. C th khng nh ci p trong bn sc vn ha ca
ngi Qung hm nay l s hi t, cht lc tinh hoa vn ha t nhiu vng khc
nhau.
Cng vi nhng iu kin thun li m to ha ban cho vng t, nhng c
dn X Qung bng s gan d, cn c, chu thng chu kh vn c, chung tay
xy dng mnh t Qung Nam ngy cng tr ph pht trin hn. Thng qua qu
trnh lao ng, sng to ngi dn ni y to nn nhng gi tr vn ha c o
mang m bn sc a phng. V p ca nn vn ha giu sc sng y in m
du n trong cc phang tc, tp qun, trong vn hc dn gian v dc bit l trong
cc mn n c sn ca vng t.
M Qung c ngun gc kh lu, mt mn n ngon , hp dn bi s hi ha
trong mn n, ph hp vi con ngi , a ch x Qung Nam , v li nhiu d
m i vi mi ngi dn Qung Nam xa qu , li d v vi mi du khch khi
n Qung Nam .y l ngh thut ca ngi ngho , ngi lao ng mang chn
cht ci v nguyn thy gia ci no v m. Tuy nhin, tnh truyn thng ,bn
sc rt m nhng cn phi c mt xc tc ci truyn thng c tip xc vi
hin i.

M Qung l mt mn n ht sc bnh d, m cht dn d nh chnh mnh t

ny. Th nhng my ai bit rng l mt mn n mang m bn sc vn ha
Qung Nam m khng ni no c c.
Ca dao c cu:
Ai i hy n x ta
Lm t m Qung m thng nhau cng
Hay:

Thng nhau mc bt ch xanh

Lm t m Qung mi anh xi cng
C th ni, tri qua bao thi gian, mn m Qung tr thnh nim t ho
ca ngi dn ni y. Mi khi nhc n m Qung mi chng ta li khng khi bi
hi xao xuyn khng ch bi hng v c trng vn c ca n. M n nhc nh mi
chng ta nh ti nhng gi tr vn ha tt p ca qu hng
 TI LIU THAM KHO

1. Th.s. Lng Vnh An, Gia trnh mt s vn v vn ho Min Trung Ty

Nguyn, 2007.
2. Phm Hu t, Hng v Qung Nam, Nxb Nng, 1998.
3. Trn Quc Vng, C s vn ha Vit Nam, Nxb Gio dc, 1997.
4. Mai Khi, Vn ha m thc Min Trung, Nxb Thanh nin, 2001.
5. Xun Huy (su tm), Vn ha m thc v mn n Vit Nam, Nxb Tr, 2000.
6. Khai thc thng tin trn mng Internet
Tailieu.vn
Vanhoahoc.com.vn
HNH NH M QUNG