2015/2016 KURTSOA

1.GO batxilerra - IKT ikasgaia

Aloa Eskudero
A. ZER DIRA? KOLDO
MITXELENA BHI
a. Definizioak / LAN / Ethernet

B. ZERTARAKO BALIO DUTE? 1.go BATXILERRA

C. BEHARREZKO ELEMENTUAK IKT Ikasgaia

a. PCak/ Hardwarea / Softwarea / Seinalea/
2015/2016
D. SAREKO ORDENAGAILUEN kurtsoa
ULERMENA
1.go EBALUAKETA
E. EZBERDINTASUNA: intranet eta internet
Aloa Eskudero
 DEFINIZIOA: 2 ekipo ego gehiago elkartzean, konektatzean, lortzen da
sarea.
SAILKAPENA: TAMAINAREN arabera, TOPOLOGIAREN arabera,
LAN: tamainaren arabera irtendako sare mota bat da, LOCAL AREA NETWORK
esan nahi duena: Hau da, TOKI TXIKI BATEAN SORTUTAKO SAREA DA.

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 ETHERNET <> SAREAK!!
Zer da ethernet? Sare
fisikoak sortzeko erabili ohi
den protokolo, teknologia
edo arau batzuk dira.

Horregatik, sare askori

Ethernet sareak deitzen
zaie. Hau da, ethernet
teknologia erabilita
sortutako sareak direlako.

Gaur egungo LAN asko

ethernetak dira.

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 HELBURUA: datuak (irudiak, informazioa, ) + zerbitzuak
(inprimagailua, disko gogorrak, ) modu erraz batean partekatzea .

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 ARGI: badaude
BEHARREZKO ELEMENTUAK sareak
(Bezero/Zerbitzari) estrukturan montatzeko
BESTE
ARKITEKTURA
ZERBITZARIAK batzuk, adibidez
P2P
Fitxeroena
Inprimagailuena
Korreoarena
Web orriena

BEZEROAK
Ordenagailuak

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 FITXEROENAK: mota INPRIMAGAILUENAK: KORREOARENAK:
inprimagailu bat edo
ezberdinetako gehiago emailak jaso, gorde,
fitxategiak gorde eta kontrolatzeko gai, bidali eta kudeatzen
partekatzeko. eta iritsitako lanak dituzten zerbitzariak
FTP eta HTTP kudeatzeko.
protokoloak erabili
ohi dira beraiekin.

WEB ORRIENA: HTML moduko dokumentuak gorde eta zabaltzen dituztenak,

, orokorrean web informazioa.

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 BEZERO ORDENAGAILUAK: sareko zerbitzuak eskatu eta
erabiltzen dituzten ordenagailuak dira, gu.

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 KABLE- KABLE
HIBRIDOAK
DUNAK GABEAK

2 mota ohikoenak:
ADSL: abiadura handiko linea bat da,
merkeagoa eta motelagoa. Baina gaur
egun leku gehiagotara iritsita dagoena.

ZUNTZ OPTIKOA: garestiagoa eta

azkarragoa. Oraindik ez dago leku
guztietan.
SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA
 HARDWAREA: gailu fisikoak dira, SOFTWAREA: parte logikoa
besteak beste da, instalatzen dena
RJ45 motako kableatua Driverrak
HUB-ak (concentrador) Zerbitzari programak,
adibidez Windows
SWITCH-ak (conmutador)
NT/2000
REPETIDOREAK Bezero programak,
adibidez nabigatzaileak
SARE TXARTEKAL Internet sarean
informazioa/web orriak
MODEMAK ikusteko. NetScape,
ROUTERRAK Mozzila, Chrome,
InternetExplore,

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 SARE TXARTELAK: MODEMAK: seinaleak ROUTERRAK:
sarera konektatzeko analogiko <> digital seinaleak analogiko <>
ordenagailuek bihurtzeko. digital bihurtzeko.
batzutan erabili ohi Modemak eta
Motelak dira, eta ez
dutena. switchak bainoa
Sareak darabilkien
dute pentsatzen,
sinpleak dira. listoagoak dira,
TEKNOLOGIA ulertzen erabakiak hartzeko
duen mota izan eta pentsatzeko gai.
behar du, adibidez Sarean biran
Ethernet Txartela dabiltzan protokolo
ezberdinekin lana
egiteko gai dira.
2 sare ezberdin
lotzeko gai dira.

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 BEZEROEN PROGRAMAK:
DRIVERRAK: sare txartelak oinarrizko plakan adibidez, web sareko
txertatu eta elkar ulertzeko beharrezkoak. bezeroak web orriak
ikusteko behar duten
programa bat
NABIGATZAILEA da: Internet
Explorer, Mozzila, Chorme,

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 PROTOKOLOAK
Sare batetan mota ezberdinetako gailuak daude elkarrekin konektatuta:
zerbitzariak, Windows Sistema eragileko bezeroak, LINUX-ak, . Guzti
hauek elkar ulertzeko BEHAR BEHARREZKOAK dira PROTOKOLOAK,
ARAUAK.

LAN sare bat montatzeko,

bere zati fisikoa, ethernet
arauak dira erabilienak. Bere
zati logikoan berriz, agian
protokolo ezagunenak
TCP/IP, HTTP eta FTP dira.

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 IP HELBIDEA
Edozein saretara sartzeko ordenagailu orok zenbaki garrantzitsu bat
behar dute, bakoitzak berea, IP helbidea da. Honako formatua du:
192.168.0.1 edo 10.10.0.2 edo 255.255.255.255 edo

LAN bat montatzeko, sareko

administratzaileak konfiguratu
beharko ditu sarean konektatu nahi
diren ekipoak, bakoitzari IP ezberdina
emanaz.
Sare bateko IP denak zenbaki
berdinarekin hasi ohi dira, azkenengo
zenbakia aldatzen da (host).

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 IP HELBIDEA
Sare bateko ordenagailu bat, BESTE SARE bateko ordenagailuekin
(eta askotan Internetera) konektatzeko, beharrezkoa da ROUTERRA:
IP helbide asko gordeta dituen gailua da, eta sare bakoitzarentzat IP
helbide bat duena.
Horregatik deitzen zaio baita ere ENRUTADOR edo ENCAMINADOR

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 IP HELBIDEA
LAN

ROUTERRA

INTERNET

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 IP HELBIDEAK, 2 motatakoak izan litezke:

PRIBATUAK:
Sare bereko beste
ordenagailuetatik edo sare
horretara konektatuta dauden
routerrentzat bakarrik ikusgai.
Sare administratzaileak ipintzen
ditu, gailu bakoitzari berea.
PUBLIKOAK:
Internet osotik ikusgai.
Internetera sartzeko
beharrezkoa da IP publiko bat.
ISP konpaiak ematen dituzte IP
publikoak (geroago obeto
azalduko dira ISP-ak)

BERAZ ARGI!! IP pribatua duten ordenagailuek beharrezkoa

dute IP publiko bat duen router batetik irtetzea Internetera.
Internetetik EZ DA ikusiko ordenagailuaren IP-a,
routerrarena baizik!

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

Adibidez, etxean, routerrak fabrikatik ekarritako rango bateko IP
helbide ezberdin bat ematen dit Internetera konektatzen naizen
aldioro.
IP dinamikoa izango litzateke hori.

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 INTRANET:
Pribatua da, toki jakin bateko
sarea, eta sartzeko
baimendua izan behar da.
Jabea du, sortu duen
konpaia.
INTERNET:
Publikoa da, denona, mundu 2014 urtearen amaieran jasotako
osoan zabaldua, sareen sarea. datuak INTERNETEN erabilerari
Ez du jaberik (nahiz eta buruz munduan
batzuk saiatzen
kontrolatzen)

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

A. ZER DA? KOLDO
MITXELENA BHI
a. Definizioak / Jabea

B. INTERNETEN SORRERA 1.go BATXILERRA

a. Arpanet / Tim Berners-Lee
TIC Ikasgaia
C. INTERNETEN FUNTZIONAMENDUA
a. Hipertexto / pausoak / funtzionamendua 2015/2016
b. TCP/IP, DNS, ISP, URL, HTTP, kurtsoa

D. ERABILI OHI DIREN HITZAK 1.go EBALUAKETA

a. @ / ADSL / Bilatzaileak / Chata /
Aloa Eskudero
 INTERconected NETworks (elkar konektatutako sareak) hitzen
laburdura da. Baita ere, beste batzuen iritziz, INTERnational NET hitzena
(sare mundiala).
Hona hemen hainbat DEFINIZIO:
1. Sare ezberdinen sarea da, sare eta ordenagailu
ezberdinak elkarrekin konektatzen dituen sarea.
Honela, sare txikiei Internetek globalizatzen
laguntzen die.
2. Elkarrekin konektatua dauden ordenagailuen
multzo bat da, eta ondorioz, oso zaila da Internet
nun dagoen jakitea, mundu osoan zabaldua bait dago,
denok gara internet.
3. Informazioaren autopista da, uneoro izugarrizko
informazio pila dabilelako bueltaka.

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 BERAZ
INTERNETEK ez du JABERIRIK, mundu osoan sortuta dauden SAREEN
SAREA da, eta bertan milaka eta milaka jabe daude: zerbitzuak
ematen dituzten konpainiak, unibertsitateak, gobernuak, pertsonak,

3.000 milloi pertsona zeuden konektatua 2014 urte amaieran, munduko

biztanleriaren %42-a.
2013 urtean, %35-a.
SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA
 Leku ezberdinetan zeuden ordenagailuak elkar lotzeko lehenengo
saiakera 1969an egin zen, ARPANET deiturikoa.
Proiektu erraldoi eta militar bat zen, eta telefono kable bidez ordenagailuak elkartzea lortu zuten,
Estatu Batuetako ejertzitoaren eraikin ezberdinetako milaka ordenagailu.
Baina ARPANET Internet al da, sare txiki askoren sare mundila?? EZ ! ! ! !
1985tean, sarean informazioa leku
ezberdinetan gorde eta nahi dena erraz
aurkitzeko sistema sortu zuen Tim Berners-
Lee britaniarrak, WWW deritzoguna.

Puntu hau izan zen gaur egun ezagutzen dugun

Interneta bultzatu zuen MOMENTU HISTORIKOA.

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 Tim-en HELBURUA: munduan zehar zeuden ikertzaileekin leku
fisiko ezberdinetan zegoen informazio kantitate handia
partekatzea.

KURIOSITATEA: Tim-ek bazuen beldurra haseran ea jendeak

nahiko zuen bere informazioa sarean gorde, berea ez den
ordenagailu batean. Baina segituan konturatu zen sortu berri
zuen teknologia azkar zabalduko zela munduan.

Tim-en elkarrizketa:
http://www.abc.es/tecnologia/redes/20130626/abci-berners-libertad-
interent-201306261241.html
TIM, sarean estafatua, http://www.abc.es/20090316/nacional-
sociedad/creador-estafado-internet-200903161637.html

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 Aurreko puntu denak hobeto ulertzeko, eta sare baten funtzionamendua
ikusteko, LAN sare lokal bat hartuko dugu adibide bezala, sare horretako
ordenagailuak Internetera irteera dutelarik, Bera bait da gaur egun
arkitektura ezagunena, erabiliena erabiltzaile askorentzat (adibidez ikastetxe
honetan)

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 ZER SORTU ZUEN TiM-ek hain GARRANTZITSUA Internet garatzeko?
HIPERTEXTOA
Zer da HIPERTEXTOA? estekak dituen testu da, texto con enlaces.
Sistema honekin testu bat ez dago leku fisiko baten gordea, baizik eta leku
fisiko askotan gordea. Eta hipertextoan agertzen da hurrengo zatia non
dagoen.
ONDORIOZ
Guk, gure etxeko ordeganailuan,
jarraian ikusten dugun dokumentu
hori

munduan zehar dauden

zerbitzari askotan dago gordeta.

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

0.- Bezero bezala Interneteko zerbitzua
kontratatu behar da ISP konpainiarekin.
ISP-k, Internet Service Provaider esan nahi du.
2 kasu aztertzeko:

LAN batetik Internetera irtetzean

Konpainiak edukiko du ISParekin
kontratua. Eta konpainiako IP helbide Etxetik Internetera irtetzean
publikoarekin irtengo dut Nik edukiko dut ISParekin kontratua.
Internetera. Nire ordenagailuaren Eta ISP-k, Internetera irtetzeko, IP
sareko IP pribatua ez da ikusiko publiko bat emango dit.
Internetetik. IP hau, aldioro ezberdina izan daiteke,
(gela honateko kasua) routerrak ipinia duen rango batetik.
SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA
1.- Interneten zerbitzu bat eskatu, adibidez, web orri bat ikustea.

Horretarako, nabigatzailean, buruz dakidan helbidea idazten dut: www.uztarria.com

Bainan
a/ ze zerbitzaritan daude web orri hauek gordeta?
b/ nork egin ditu eta nola gordetzen ditu zerbitzarian?
c/ nola agertzen zait niri, munduko edozein lekutan, helbide hori idatzita bere
orria?
d/

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 TCP protokoloa
erabiltzen dute,
besteak beste 1
kontsultak IP
egiteko kodea+dokumentua
ren UR-aL bidaltzen
du DNS-ak.
82.98.134.14 +
Bezeroko -> -> -> -> -> -> -> ->
nabigatzaileek,
http://www.tierradelazar 2
o.com/main/index.html
HTML jaso eta guri
erakustkoe moduan HTML kodigoa
azaltzen dute orria,
interpretatu egiten
4 bidaltzen dio web
zerbitzariak HTTP
dute kodea. protokolo bidez.
-> -> -> -> -> -> ->

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

<- <- <- <-<- 2 DNS-ak 2 gauza ematen ditu bueltan:

1/ eskatu dugun web orria gordeta dagoen zerbitzariaren IP-a

2/ zerbitzari horretan, zein karpetatan dagoen zuzenki, ze arau erabili
behar diren orri hoiek eskatzeko eta haseran kargatu behar den
fitxategiaren izena. Hau da, dokumentuaren URL-a ematen du!!

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

<- <- <- <-<- 4
Web zerbitzaritik HTML kodea iristen da HTTP protokolo bidez.
HTML etiketa bidez egindako lenguaia bat da, web orriak egiteko erabilia. Hyper
Text Mark-Up Lenguage esan nahi du.
HTTP web orri hauek jaso eta bidaltzeko erabiltzen den protokoloa da, arauak.
HiperText Transfer Protocol esan nahi du.

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 Lehenago egindako galdera: web orriak, nork egin ditu eta nola
gordetzen ditu zerbitzarian?
Edozein ordenagailutan egiten dira web orriak, HTML kodigoa eta
programa bereziak erabiliz.
Ondoren, web orri bat publikatu nahi badugu, geure demeinua erosten
dugu, urteko kuota bat ordainduz. Adibidez, 1and1 web orrian.
Gure domeinua dugula, hau da, munduko zerbitzari bateko txoko txiki bat
datuak gordetzeko, FTP protokoloa erabiliz igotzen dugu nahi duguna
eman diguten zerbitzariko karpetara.

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

@: helbide elektronikotan, izena
eta domeinua banatzeko erabiltzen
den sinboloa da.
ADSL: abiadura handiko
kableatuan oinarritutako linea da,
Internetera konektatzeko modu bat
da. (Asymmetric Digital Subscriber Line //
Linea de abonado Digita Asimtrico).

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

BILATZAILEAK: funtzio jakin
bat duten web orriak dira. Sarean
dagoen informazioa aurkitzeko
programak dituzte barruan. Adibide
ezagunena Google da.
CHATA: sarean ordenagailu
askok elkarrekin hitzegitean
sortzen den komunikazio birtuala
da. Web orri bereziak erabili behar
dira chateatzeko, zerbitzu hori
eskaintzen duten web orriak.

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

COOKIAK: nabigatzaileen edo
jarraipenerako cookiak bezala
ezagunak, testu fitxategiak dira.
Gure nabigatzaileetan sortu eta
gordetzen dira, eta gure
Interneteko nabigazio
informazioa gordetzen dute.
SPAM: eskatu ez den jatorri
ezezaguneko emaila da. Modu
askotara lortzen dituzte
spammerrak gure helbideak:
onlineko erosketen bidez,
aldizkarien suskribapenetan,

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 WWW: World Wide Web esan nahi du, mundu zabaleko sarea, Tim-ek
sortua.

Amaitzeko, entzundako astakeriak,

- Internet=Google

- Non idatzi behar dut helbidea= Interneten

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

A. ANTIBIRUSAK eta FIREWALL-AK KOLDO
MITXELENA BHI
a. Zer da sareko segurtasuna?
b. Ezberdintasuna bien artean
B. NORBERAKOAREN 1.go BATXILERRA
ERANTZUNKIZUNA
C. INTIMITATEA eta BIZITZA PRIBATUA TIC Ikasgaia
a. Egon litezkeen arazoak
D. PUBLIZITATEA eta SPAMA 2015/2016
a. Berdinak dira? kurtsoa
E. AUTORITATE EZA eta ASKATASUNA
F. BIRUSKA 1.go EBALUAKETA

Aloa Eskudero
 Zer da SAREKO SEGURTASUNA?
Edozein konpainia, erakunde edo erabiltzailek duen gauzarik garrantzitsuena
INFORMAZIOA da.
Zenbat eta handiago erakundea, orduan eta informazio gehiago eta
garrantzitsuago gordetzeko.
Berazsare batean ondo gorde, zaindu eta babestu behar dena
INFORMAZIOA DA!

KURIOSITATE modura esan, Estatu Batuetako jakitunen talde baten

hitzetan (Carnegie Mellon Unibertsitateko CERT, Equipo de Respuesta ante
Emergencias Informticas), sare batentzako dagoen mehatxurik
handiena bertako erabiltzailea da.
Hau da, sarera sartzeko erabiltzaile edo pasahitz bat duten
erabiltzaileak, hau da, pertsona ezagun bat.

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 Beraz, nola babestu genezake gure sarea? Hona hemen 2 modu ezagun:
FIREWALL-a: defentsa modura
erabiltzen dira birusak gure
sistema eta sarera ez sartzeko.
Sareko informazio guztia
kontrolatzen dute eta arrisku
susmoa dutenean erabiltzaileei
abisuak ematen dizkiete.
ANTIBIRUSAK: birusak sartu
ondoren hil edo ezabatzeko
balio dute gehienbat.
Arrisku honi malware deitzen
zaio, eta talde honetan sartzen
dira birusak, troyanoak, zizare
edo gusanoak,
Fidagarria izateko, beti
aktualizatuta egon behar du!!

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 Oinarrizko pauso batzuk
1. DATUEN KOPIAK EGIN, leku ezberdinetan. Alferrik da antibirus on bat
edukitzea akats mekaniko batek gure informazio guztia galduarazi bait dezake!!!
2. ZIFRATZEKO PROGRAMA ERABILI. Norbaitek gure datuetara sartzea lortzen
badu, ez dadila izan erraza irakurtzea beintzat.
3. PASAHITZ egokiak erabili. Hona hemen gomendio batzuk:
1. Ez idatzi inon pasahitza, edonon, ikusgai.
2. Ez utzi inoiz ezer pasahitzik gabe, hutsik
3. Ez utzi inoiz sistemak edo gailuak berak dakarren
pasahitza, beti aldatu.
1. Ez erabili inoiz zure datu pertsonaetatik ateratako
informazioa pasahitzetan, adibidez izena,
jaiotze data, NAN zenbakia, telefono zenbakia, helbidea,
1. Ez erabili inoiz 8 karaktere baino gutxiago pasahitzetan
2. Pasahitz on bat erabili hizkiak eta zenbakiak erabiliz.
3.
4. EZ BIDALI INORI PASAHITZA edozein lekutatik, adibidez sare sozialetatik
SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA
 Ba al zenekien sare sozialetan ateratako argazki bat edozeinek erabili
dezakeela?
Eta kontu bat itxi ondoren zuen datuak hor jarraitu dezaketela beste
erabiltzaileen agerian?
Inoiz gertatu al zaizue zuen argazkiren bat etiketatua izatea sare sozialetan
zuen baimenik gabe?
Eta zuen argazkiren bat ikustea publikatua zuen baimenik gabe?

GOMENDAGARRIA DA:
- Erabiltzaile eta pasahiz ezberdinak erabiltzea leku ezberdinetan sartzeko.
- Pribatasunaren profila ondo betetzea.
- Laguna bakarrik onartzea kontaktu bezala.
- Edozeini ez erantzutea
- Datu pertsonalak ez publikatzea.

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 Hona hemen sarea dauden bideo batzuk gaiari lotuta:

FACEBOOK-eko biktimak -> https://www.youtube.com/watch?v=lsi2s3jjz0Y

FACEBOOK-ekin froga -> https://www.youtube.com/watch?v=uFcreNNrdVM

BIZI FALTSUA ERAIKITZEN -> https://www.youtube.com/watch?v=LiEYYe_fWrU

KONTUZ EDOZER PUBLIKATU AURRETIK -> https://www.youtube.com/watch?v=-L93JZc-Kgo

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

 SPAM: gohian aipatu bezala,
eskatu eta nahi ez dugun korreo
elektronikoa da.
Askotan publizitatarekin etortzen
da, eta birus bat ekarri dezake.
EMAIL-MARKETING-a existitzen
da: baimena eman dudan
publizitatea jasotzea email bidez.
Hau ez da SPAMA.

Baina ARGI!! Horrek ez du esan

nahi publizitate dena SPAMA
denik!!!

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA

WERTEN legearen kontra ->
https://www.youtube.com/watch?v=WCQO5G5MHFI

MONOLOGOA, teknologia SARE SOZIALETAN ->

https://www.youtube.com/watch?v=Lfhqz04bpZ4

TESTU BAT ->

https://www.derechosdigitales.org/7103/la-libertad-de-expresion-en-
internet-un-combate-imprescindible/

SAREAK, INTERNET ETA SEGURTASUNA