sl am H u k u k u Arat r m al ar D e rgi s i, s y. 2 4 , 2 0 1 4 , s. 2 1 9 - 2 4 0 .

SLAM HUKUKUNDA CENN HAKKI VE

ONURUYLA LGL HKMLER*

Yrd. Do. Dr. smail BLGL**

zet: nsan, Allah katnda onuru sayesinde deer kazanr. nsann onuru, kendisine sayg
duymas ve bakalar tarafndan sayg duyulmasyla tezahr eder. nsan, onurunu doal
olarak kazand iin bu zelliinden ne vazgeer ne de bir bakasna devreder. nsan
ister cenin, ister doumdan sonra hangi safhada olursa olsun, insan olmakla elde ettii
deerin tannp saylmas ve korunmas hakkna sahiptir. nsan onuru hukukla koruma
altna alnmas gerekir.
Onur sahibi klnan insann henz dnyaya gelmeden cenin safhasnda slamn kendisi-
ne tand haklar inceleyeceimiz almamzda, slam hukukularnn cenini hukuken
nasl konumlandrdn zellikle mali haklara sahip olup olmad, sahipse hangi dzey-
de olduunu tartmalar ekseninde tespit etmeye alacaz.
Anahtar Kelimeler: Cenin, slam Hukuku, Mlkiyet, Klon, Gurre.

Provisions in Islamic Law Pertaining To Rights and Dignity of Fetus

Abstract: Human beings are appreciated in the sight of Allah due to their dignity. Mans
dignity manifests by respecting himself and being respected by others. Human beings
have won their honor naturally, therefore they neither delegate this feature nor give it
up. A human being, whether he/she is a fetus or after birth, no matter what stage of life
he/she is, has the right of recognition and protection of the values he holds as a human.
Human dignity must be protected by law.
This paper deals with the rights granted to human beings by islamic law in their fetus
stage. Well elaborate on how scholars of islamic law considered the legal identity of fe-
tuses, especially if they have financial rights and at what level it is in the light of scholarly
debates on the topic.
Keywords: Fetus, Islamic law, property, cloning, ghurrah.

GR
Allah katnda en hayrl ve en stn varlk insandr. Allah Tel insan, ruh ve
bedenden en gzel bir ekilde yaratp akl nimetiyle donatm, yeryzndeki tm
canllar onun hizmetine sunarak halife klmtr. Allah, Kuran- Kerimin pek ok
ayetinde insann yaratlndan, ana rahminde geirdii safhalardan, dnyaya ge-
liinden, dnya ve ahiret hayatndan ayrntl olarak bahsetmekte, insana verdii
deeri de biz ademolunu mkerrem kldk/onurlandrdk1 ifadesiyle talandr-
maktadr.

* Bu makale, 2013 Yl Kutlu Doum Haftas etkinlikleri erevesinde 19-21 Nisan 2013 tarihleri arasnda dzenle-
nen anlurfa VII. Uluslararas Hz. Peygamber ve nsan Onuru Kutlu Doum Sempozyumunda sunulan tebli-
in yeniden dzenlenmi halidir.
** Necmettin Erbakan niversitesi lahiyat Fakltesi slam Hukuku Anabilim Dal retim yesi. bilgiliismail@
hotmail.com
1 sr (17), 70.
220 | Yrd. Do. Dr. smail BLGL

nsan zellikle akl ve iradesi ile btn bitki ve hayvan trlerinden farkl ni-
teliklere sahiptir. Ahsen-i takvm zere ayr bir tr olarak yaratlan insan, insan
biiminde yaratlm, fizik, akl ve ruh tekml, sadece kendi tr iinde cereyan
etmitir.2
nsan henz dnyaya gelmeden nce ana rahminde cenin aamasndadr. Be-
lirli safhalardan gemek suretiyle tekml eden cenin, henz dnyaya gelmeden
nesep ve miras gibi bir takm haklara ve eksik de olsa vcup ehliyetine sahip, huku-
ken koruma altna alnan, snrl da olsa hukuk ilemlerin muhatab kabul edilen
bir kiiliktir. Cenin hakknda ngrlen hukuk ilemler, bata hayat olmak zere
nesep ve mlkiyet haklarna yneliktir. Modern Trk Hukukunda da yer alan cenin
haklar ve bunlara ynelik ihlallere ilikin hkmler, slam hukukunda genellikle
borlar hukuku, miras, vasiyet ve ceza hukuku blmlerinde ele alnmaktadr.
slam Hukukunda Cenin Hakk ve Onuruyla lgili Hkmler balkl aratr-
mann esasn, cenin, hukuk nazarnda gerek kiilie ve hakiki ahsiyete sahip-
tir temas oluturmaktadr. Aratrmann birinci ksmnda, ceninin tanm ve ana
rahminde geirdii safhalar zerinde durulacaktr. Bu blmn sonraki blmlere
belki de en byk katks, ceninin sadece can sahibi olmas hali ile ruh sahibi olma-
s halinin belirleme almas olacaktr. Zira cenin, hukuk nazarnda nesep, miras,
vasiyet, vakf gibi kiilik haklarna sadece can sahibi olmakla m, yoksa ruh sahibi
olduktan sonra m ulamaktadr? Bunun tespit edilmesi hukuki hkmler asn-
dan nem arz etmektedir.
Aratrmann ikinci ksmnda, Allahn haysiyetli ve onurlu kld insann
cenin halinde iken sahip olduu kiilik ve mlk edinme haklar ile bunlarn ko-
runmasna ynelik tedbirler zerinde durulacaktr. Bu blmn temelini, ceninin
hayat hakkndan ziyade nesep ve mal haklar oluturacaktr. slam Hukukunda
eksik vcub ehliyeti yani ksm hak ehliyetine malik olan ceninin lehine gerekle-
en vakf, ikrar, miras, vasiyet gibi mlkiyete ynelik haklar ile bunlarn korunmas
zerinde durulacaktr.
nc ksmda ise ceninin hayat hakk ele alnp buna ynelik ihlallere uygu-
lanacak ceza meyyideler izah edilecektir. Ceninin hayat hakknn ncelikli olarak
korunmas gerektii gibi hayatn sonlandracak her trl tehlike ve risklerden de
uzak tutulmas elzem olduundan bu blmde gurre cezas zerinde durulacak-
tr.
Drdnc ksmda konuyla balantl olmas ve ceninin hayat hakknn korun-
mas amacyla klonlama ve kk hcre almalarna da yer verilecektir. zellikle
vurgulanmaya allacak husus tedaviye ynelik insan klonlanmas almalarnn
amac, salt klonlanm insan elde edilmesi olmad; zira kk hcre retiminin,
2 Yusuf Altunba, Kuranda nsann Yaratl ve Evrim Teorisi, Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
Baslmam Yksek Lisans Tezi, Sivas 2006, s. 90.
 slam Hukukunda Cenin Hakk ve Onuruyla lgili Hkmler | 221

hastalklarn tedavisinin aratrlmasna hizmet ediyor gibi grnse de, kk hcre

elde etmek iin embriyonun ldrlmesinin gereklilii, bir insann hayatn kur-
tarmak ya da salk sorununu gidermek iin baka bir insann hayatna son ver-
menin ne kadar ahlak ve hukuk olduunun sorgulanmasdr. nsan onurunun,
klonlama ve kk hcre almalarna kar korunmas ihtiyac, aslnda tp gibi dier
bilim dallarnn da zerinde nemle durduu bir konudur.3
Son blmde ceninin salna zarar vermemek iin alnan nlemler l do-
mas durumunda tabi tutulaca hkmler ele alnacak. Elde edilen tm sonular
netice blmnde sunulacaktr.

A) CENNN TANIMI VE ANA RAHMNDE GERD EVRELER

Cenine ait haklar ele almadan nce ceninin tanmn yaparak ve ana rahminde
geirdii aamalar ayet, hadis ve tp biliminin verileri nda deerlendirelim.
a) Ceninin Tanm: Arapada cenn, cenne fiilinden tretilmi, szlkte giz-
li olan ey, gizlenmi, rtnm, gzle grnmeyen, st gml, rtl, gecenin
rtmesi,4 gizlemesi ve anne rahmindeki ocuk gibi anlamlara gelmektedir. Ceni-
nin oulu ecinne ve ecnndur.5
Cenne kelimesindeki cim ve nun harfleri srekli rtl olma ve gizli kalma-
y ifade ettiinden6 gsteki kalbe, topran altnda insan saklayan kabre cenn
denilmektedir. Cenazenin rtlmesi yani kefenlenmesine de icnn tabiri kullan-
lr. Yine gzle grlmeyen cin bu kelimeden tremitir. nsan saldrlardan koru-
duu ve saklad iin kalkana cunne dendii gibi, oruca gnahlara kar kalkan
olduundan, imama da cemaatin hatalarn kapattndan cunne nitelemesi yap-
lr. Ayrca akln kapal, rtl olmas haline cunn, bu haldeki insana da mecnn
denir.7 Cahiliye dneminde meleklere grnmedikleri iin cenne denilmitir. Ahi-
ret hayatndaki cennet de aalarla rtlp kapand iin bu ismi almtr.8
Ceninin fkhtaki stlah anlam, kelime anlamyla paralellik arz eder. yle ki
cenin; henz domam, doum vaktine kadar ana rahminde sakl olan ocua

3 Cengiz Gl, Klonlama ve Kk Hcre almalar Karsnda nsan Onurunun Korunmas Hakk, e-akademi Hu-
kuk, Ekonomi ve Siyasal Bilimler Aylk nternet Dergisi, Temmuz 2010, sy. 101. http://www.e-akademi.org/ incele.
asp?konu (Eriim Tarihi: 22.03.2013)
4
zerine gece karanl basnca (Enm (6), 76).
5 Eb Bekir Muhammed b. el-Hasan b. Dureyd el-Ezd (v. 321), Cemheretl-lua, I-III, Muhakkk: Remzi Mnir
Balebekk, Beyrut 1987, 1/93; Ebul-Hasan Ali b. smail b. Seyyide el-Mrs (v. 458), el-Muhassas, I-V, Beyrut
1417/1996, I, 56; Muhammed b. Mukerrem b. Ali Ebul-Fadl Cemaluddin bn Manzr (v. 711), Lisanul-Arab, I-XV,
nc Bask, Beyrut 1414, XIII, 92; Heyet, el-Mevsatl-Fkhiyyetl-Kveytiyye, I-XLV, Kuveyt 1404-1427, XVI,
117.
6 Ahmed b. Fris b. Zekeriya el-Kazvn er-Rz (v. 395), es-Shib f fkhl-latil-Arabiyye ve mesiluh ve snenl-
Arab f kelmih, 1418/1997, s. 35.
7 bn Manzr, Lisnul-Arab, XIII, 93-95; Heyet, el-Mevsa, XVI, 117.
8 Ezd, age, I, 93.
222 | Yrd. Do. Dr. smail BLGL

verilen isimdir. Cenin kelimesi bu manada ayet9 ve hadislerde10 gemekte, insann

dnyaya gelmeden nceki deiim ve geliim safhalarn ifade etmektedir.
slam hukukunda ana rahminde yaratlan ocuun geirdii tm safhalar iin
cenin tabiri kullanlsa da slam hukukular, cenini hukuk bir ahs olarak kabul
etme asndan farkl tanmlamlardr. afi hukukularna gre rf nazarnda
insann yaratlnn ilk safhasn oluturan canl, henz ekli belli olsun veya ol-
masn cenindir.11 Zahir limlerinden bn Hazm (v. 456/1064)a gre cenin, alaka
safhasndaki canlya denir.12 Maliki hukukularna gre ana rahminde henz aza-
lar ekillenmemi bile olsa et paras (muda) halinde bulunan canl cenindir.13
Hanbel hukukularna gre rahimdeki canl, insan suretini aldktan sonra cenin
diye adlandrlr.14 Hanefi hukukularna gre de ana rahmindeki canlnn cenin
diye tanmlanmas, insan olduunun yani parmak, trnak ve sa gibi organlarn g-
rlmesiyledir.15 Ceninin tanmlanmasnda afi hukukular henz yaratlnn ilk
safhasn esas alrken Hanefilerin ise ileri aamay benimsedikleri grlmektedir.
b) Ceninin Ana Rahminde Geirdii Evreler: Konunun ayrntsna girmeden
nce unu belirtilim ki, insann ana rahminde oluumunu en salkl bir ekilde
izah edecek olan, bu sahann uzman tp bilginleridir. Bu sebeple konuyla ilgili
ayetlerin doru bir ekilde anlalmas iin tp biliminden istifade edilmesi gere-
kecektir. Zira ayetler meseleye daha ok Allahn yce yaratclna dikkat ekmek
amacyla yaklamakta, biyolojik ayrntlar derinlemesine ele almaktan uzak kal-
makta, konuyla ilgili detayl bilginin elde edilmesini sahann uzmanlarna brak-
maktadr. Tp biliminin verileri de meselenin din ve hukuk boyutunun daha iyi
anlalmasna katk salamaktadr.16 Bununla birlikte Kuranda insann yaratl,
akln ve bilimin inceleme alan dnda tutulmad gibi bir muamma olarak da
takdim edilmemitir. Aksine Onlar, kendilerinin de bildikleri eyden yarattk17
ayetiyle bu oluumun insann bildii bir ekilde cereyan ettiine iaret edilmitir.
Kuran, bilinen olaylardaki ilahi fiillere dikkatleri ekmek ve insann bu konuda-

9




O topraktan yarattnda ve analarnz
karnnda ceninler iken de sizi en iyi bilendir. (Necm (53), 32).
10 Mslim, Kader, 1; Kaseme, 35, 36.
11 Eb Abdullah Muhammed b. drs e-afi (v. 204), el-mm, I-VIII, Beyrut 1410/1990, VI, 115; Eb shak brahim
b. Ali b. Yusuf e-rz (v. 476), el-Mhezzeb f fkhil-mam e-afi, I-III, Drul-Kutubil-lmiyye, III, 214.
12 Eb Muhammed Ali b. Ahmed b. Sad b. Hazm ez-Zhir (v. 456), el-Muhall bil-sr, I-XII, Beyrut Ts, XI, 236-237.
13 Ebul-Velid Sleyman b. Halef b. Sad el-Kurtubi el-Baci (v. 474), el-Mnteka erhul-Muvatta, I-VII, Birinci Bask,
Msr 1332, VII, 80.
14 Eb Muhammed Muvaffakddn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed bni Kudme el-Makdis (v. 620), el-Mun,
I-X, Mektebetl-Kahire 1388/1968, VIII, 406.
15 Eb Muhammed Mahmud b. Ahmed b. Musa Bedruddn el-Ayn (v. 855), el-Binye erhul-Hidye, I-XIII, Beyrut
1420/2000, XIII, 218.
16 Tp bilimi asndan ana rahmindeki ceninin haftalara gre geirdii safhalar hakknda genel bilgi iin bkz: Abdul-
lah Ucatl, slam Hukukunda Cenine Mdahalenin Hkm, Baslmam Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits, stanbul 2009, s. 34-38; Hseyin etin, Metin ve Sened Tenkidi Asndan Melein Cenine
Ruh flemesi ve Kaderini Yazmas Hadisinin Deerlendirilmesi, Baslmam Yksek Lisans Tezi, stanbul niversi-
tesi Sosyal Bilimler Enstits, stanbul 2008, s. 7-34.
17 Meric (70), 39.
 slam Hukukunda Cenin Hakk ve Onuruyla lgili Hkmler | 223

ki bilgisini tank tutmak suretiyle, Allahn kudretini, nimetlerini hatrlatmaktadr.

Onun iindir ki Kuran ne zaman insann yaratlndan bahsetse mutlaka onun Al-
lah tarafndan hikmetli ve sanatl bir ekilde yaratldn belirtir. Bazen bu konuda
ksm ayrntlara da girerek yaratln eitli aamalarndan ibretler sunar.18
nsann yaratln anlatan ayetleri genel hatlaryla incelediimizde ceninin u
safhalardan getiini grrz:
1. Nutfe (dllenmi yumurta): Kuran- Kerim, Hz. Ademin topraktan yaratl-
mas olayna deindikten sonra insan yaratlnn ilk aamasnda nutfe olduunu
bildirir. Nutfe, erkek sperm hcresinin kadn yumurtasyla rahim aznda, fallop
denen rahim tp iinde en ge yirmi drt saat iinde birleerek oluan dllen-
mi yumurta veya hcredir ki buna zigot ad verilir. Dllenme sonucunda tek bir
hcre ve yirmi ift kromozom olarak meydana gelen zigot, bu aamada henz
cenin kabul edilmemektedir. Zira dllenmi yumurta yeni bir canlnn bedenini
yapmak zere mitotik blnmeye balam,19 rahimdeki yerine henz yerleme-
mitir. Kuran- Kerim nutfe safhasna on kadar ayetle deinmektedir. Bunlardan
birinde yle buyurmaktadr:


phesiz biz insan karm (emc) halindeki nutfeden yarattk.20
Mfessirlerin pek ouna gre ayette geen emc kelimesinden maksat, ka-
dn yumurtas ile erkek suyunun birlemesiyle meydana gelen fakat henz alaka
halini almad iin rahim duvarna aslmam karmdr.21
2. Alaka (rahim eperine, duvarna asl hcreler topluluu): Dllenmi yu-
murta yani nutfe bir hafta sonra rahim eperine aslp tutulan hcreler topluluu
haline gelir ki buna alaka22 denir. Artk hcreler btn alaka merhalesinde haya-
tiyet kazanm bir cenindir. Cenin alaka aamasnda sadece can sahibidir ve kendi-
sine henz ruh flenmemitir.23 Allah Tel Kuranda drt ayetle alaka safhasndan
bahseder. Bunlardan birinde yle buyurur:

Sonra nutfeyi alaka (embriyo) yaptk.24
18 Altunba, age, s. 95.
19 Muhammed Ali el-Bar, Kuran- Kerim ve Modern Tbba Gre nsann Yaratl, eviren: Abdlvehhab ztrk,
Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara 1996, s. 49, 71.
20 nsan (76), 2. Nutfe ile ilgili u ayetlere de baklabilir: Nahl (16), 4; Kehf (18), 37; Hac (22), 5; Mminn (23), 13;
Ftr (35), 11; Yasin (36), 77; Mmin (40), 67; Necm (53), 46; Kyame (75), 37.
21 Mukatil b. Sleyman (v. 150), Tefsiru Mukatil b. Sleyman, Beyrut 1423, IV, 522; Muhammed b. Muhammed b.
Mahmud Eb Mansur el-Mtrd (v. 333), Tefsirul-Mtrd, I-X, Beyrut 1426/2005, X, 359; Ebut-Tayyib Mu-
hammed Sddik Han b. Hasan b. Ali el-Knnc (v. 1307), Fethul-beyan fi maksidil-Kurn, I-XV, Beyrut 1412/1992,
II, 14; Muhammed Ali es-Sbn, Muhtasaru bn Kesr, I-III, Yedinci Bask, Lbnan 1402/1981, II, 580.
22 Hac (22), 5; Mminn (23), 14; Mmin (40), 67; Kyame (75), 38. Geni bilgi iin bkz: el-Bar, age, s. 104.
23 brhim b. Muhammed Ksm b. Muhammed Rahim, Ahkml-chd fl-Fkhil-slm, Medine 1423/2002, s. 143.
24 Mminn (23), 14. Alaka hakknda dier ayetler iin baknz; Hac (22), 5; Mmin (40), 67; Kyame (75), 38.
224 | Yrd. Do. Dr. smail BLGL

3. Muda (belli belirsiz et paras): Gnmz tp biliminin bulgularna gre

bir haftalkken alaka olup rahim duvarna asl duran cenin, 25. gnden itibaren
bir et paras grnmne dnerek muda safhasna geer. Muda, ilk drt g-
nnde gayri muhallaka yani ekilleri belirsiz bir inem et paras iken, yirmi se-
kizinci gnden itibaren muhallaka halini alm, artk yz de dahil vcut azalar
biimlenip belirmeye balamtr. Ceninin gz, dil, az ve dudaklarn yaratlmasy-
la bu sre, beinci haftay da kapsayacak ekilde devam edecektir.25 Cenin, muda
safhasnda artk tam bir insan eklini alr. Kuran- Kerim muda safhasn iki ayetle
aklar. Bunlardan birinde yle buyrulur:



Biz sizi (nce) topraktan, sonra nutfeden, sonra alakadan (embriyo), sonra e-
killeri belirli belirsiz bir inem et parasndan yarattk ki, size (kudretimizi) aka
gsterelim.26
4. Azm (kkrdak kemikleri): Altnc haftada et paras olarak tanmlanan
muda, iskeleti meydana getiren kemiklere dnr. Sonra da kemiklerin etrafna
kaslar olumaya balar.27 Kuran- Kerim bu safhay azm olarak isimlendirir.


Bir inemlik eti (muda) kemiklere evirdik.28
5. Lahm (kemiklere giydirilen et): Yedinci haftann bandan itibaren oluma-
ya balayan kemiklerin zeri sekizinci haftada ete brnerek ceninin lahm safha-
s gerekleir. Ceninin ademolu suretini almas bu safhada iyice belirginlemeye
balar. Bu safhann tamamlanmasyla cenin hareketlenir.29 Ayette kemiklerin et ile
kaplanmas;


Kemiklere et giydirdik30 ifadesiyle anlatlr.
6. Baka bir varlk haline gelmesi (ruh flenmesi): Kemiklerin etle kaplan-
masndan sonra artk ceninin yaratl tamamlanm embriyo safhas da sona er-
mitir. Ceninin bir baka varlk haline gelmesi ise kendisine ruh flenmesiyle ola-
caktr. Bu safha ayetlerde u ekilde aklanr:

Sonra onu bir baka yaratlla ina ettik.31
25 El-Bar, age, s. 108, 112.
26 Hac (22), 5. Dier ayet iin baknz; Mminn (23), 14.
27 El-Bar, age, s. 117.
28 Mminn (23), 14.
29 El-Bar, age, s. 117-118.
30 Mminn (23), 14.
31 Mminn (23), 14.
 slam Hukukunda Cenin Hakk ve Onuruyla lgili Hkmler | 225

Sonra onu dzeltip tamamlad ve ierisine ruhundan fledi.32
Bu iki ayet, tam olarak insan eklini alan ceninin, kendisine ruh flenerek dier
canllardan tamamen farkl bir varla dntn bildirmektedir. Buradan da
unu anlamaktayz ki aslnda cenin, ana rahminde ruh flenmeden nce ve ruh
flendikten sonra olmak zere iki esas safhadan gemektedir. yleyse cenine ruh
ne zaman flenmektedir?
Ana rahmindeki cenine ruhun flenme zaman zerine yaplan tartmalar-
da odak noktay, yaratln tamamlanma zaman oluturmaktadr.33 Yaratln
tamamlanmas hakknda ayeti kerimelerde herhangi bir zaman belirtilmezken ha-
dislerde krk ksur gn ile yz yirmi gn eklinde iki ayr sre verilmektedir.34 Bu
farkl sreler nda farkl kanaatlere sahip hukukular doal olarak farkl fkh
hkmlere ulamlardr. Neticede ceninin drlmesinin caiz olup olmad,
olacaksa hangi aamada veya hangi zamanda caiz olaca hususunda pek ok fikir
ortaya atlmtr.35 Bu konudaki meselenin zmne ayet, hadis ve tbbn sunduu
verilerle ulalacaktr.
Nutfenin rahme yerlemesinden sonra alaka, muda, kemik ve kemiklere et
giydirme merhalelerini belirten lafzlarn, takip bildiren f balacyla birbirlerine
balanmas, bu safhalarn arasnda hi zaman periyodu olmakszn ayn zaman dili-
mi ierisinde ve ard ardna meydana geldiklerini gstermektedir. Ayetin devamnda
yer alan ve mfessirlerin ounluuna gre ruhun flenmesi36 olarak yorumlanan
sonra onu bir baka yaratlla ina ettik cmlesi ise ncesine smme balacyla
balanarak ruhun, aslnda vcudun maddi yapsnn bir paras olmadn belirttii
gibi iki eylem arasnda bir zaman aralnn bulunduunu da ortaya koymaktadr.37
Konuyla ilgili Mslimin rivayet ettii hadiste Hz. Peygamber (s.a.v) yle bu-
yurmaktadr:
Sizden birinizin oluumu, annesinin karnnda krk ksur gece geince top-
lanp tamamlanr. O mddet ierisinde alaka ve muda olur. Allah ona bir melek
gnderir. Melek ona ekil verir. Gzn, kulan, cildini, etini ve kemiklerini yara-
tr. Sonra kendisine ruh flenir.38

32 Secde (32), 9.
33 etin, agt, s. 2, 27.
34 Her iki grlerin izah ve gr sahipleri iin bkz: etin, agt, 26-34.
35 Hadislerin isnad ve metin tahlili iin bkz: etin, agt, 73-157.
36 Muhanned b. Cerr b. Yezd Eb Cafer et-Taber v. 310), Cmiul-beyn f tevlil-Kurn, I-XXIV, Muhakkk: Ahmed
Muhammed akir, Muessesetr-Risle 1420/2000, XIX, 17; Eb Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Eb Bekir (v.
671), el-Cmu li Ahkmil-Kurn, I-XX, Tahkk: Ahmed Berdn, brahim Atf, Kahire 1384/1964, I, 194; Eb
Hayyn Muhammed b. Yusuf bn Hayyan (v. 745), el-Bahrul-muht fit-tefsr, I-X, Muhakkk: Sdk Muhammed
Cemil, Beyrut 1420, II, 519; Celaluddin Muhammed b. Ahmed el-Mahall (v. 864), Celaluddin Abdurrahman b. Ebi
Bekir es-Suyt (v. 911), Tefsrul-Celaleyn, Birinci Bask Kahire, 446.
37 Ucatl, agt, s. 27.
38 Mslim, Kader, 1.
226 | Yrd. Do. Dr. smail BLGL

Hadisi erif, ceninin yaratlnn krk ksur gecede btn embriyo safhala-
ryla beraber eklen tamamlandn belirtmektedir. Tp bilimi de ceninin kemik
dokusunun oluup kemiklerin etle kaplanmasnn altnc haftadan balayp39 yedi
ve sekizinci haftalarda tamamlandn dorulamaktadr. Abdullah b. Mesut (v.
32/653)un rivayet ettii ve yaratln yz yirmi gnde tamamlandnn anlal-
masna zemin hazrlayan hadis ise ayet, dier hadisler ve tbbn verileriyle eli-
mektedir. Ayette40 yumurtann dllenmesinden sonra; alaka, muda, kemiklerin
oluumu ve kemiklerin ete brnmesiyle devam eden ceninin yaratl safhalar,
f-i takibiyle balacyla birbirine balandndan yaratl kesintisiz ard ardna
devam etmektedir. Nutfe ile alaka arasnda f-i takibiyenin bulunmamas ise ara-
da baka bir durumun olduuna iaret etmektedir ki bu da zigotun cenine dn-
mesidir. nk zigot rahim duvarna yapana kadar srekli blnerek oalmak-
ta, alaka safhasna geince can sahibi cenin olmaktadr. Cenin, alaka ve muda
safhalarndan hemen sonra kemik ve ete brnerek hadiste de belirtildii gibi krk
ksur gecede yaratln tamamlamakta, insan eklini almaktadr.41 Bu ana kadarki
insan cenini dier canllarn ceninlerinden sadece ekil bakmndan farkl olmak-
tadr.42 Ruh flenmesi ise yukarda geen safhalarn yani yaratln tamamland
krk ksur (krk, krk iki, krk , krk be) geceden hemen sonra gereklemekte
fakat yz yirmi gne ulamamaktadr.
Mslimin Abdullah b. Mesuttan rivayet ettii hadiste43 bu sre ierisinde
lafz nutfe, alaka ve muda safhalarnn hepsinin ilk krk gn ierisinde gerek-
letiini ifade etmektedir. Buna gre hadisin metni yle anlalmaktadr; Sizden
birinizin yaratl annesinin karnnda krk gnde nutfe olarak derlenip toparlanr.
Sonra ayn sre ierisinde alaka olarak derlenip toparlanr. Sonra ayn sre ierisin-
de muda olarak derlenip toparlanr. Bu ifadeler, ayn krk gn ierisinde yaratl
tam bir nutfe, tam bir alaka ve tam bir mudann meydana geldiini belirtmektedir.
Konuyla ilgili aratrmalarda bulunan tp uzmanlarnn ekseriyetinin gnmz tp
ilmince sabit olmu yeni bilgiler nda yaptklar aklamalara gre, nutfe, alaka
ve muda safhalarnn hepsi ilk krk gnde tamamlanmaktadr. Bu zaman zarfnda
btn vcut sistemleri derlenip toparlanr ancak bunlar iptidai bir vaziyette yara-
tlr. Bir baka tabirle tomurcuk halindeki iek gibidir. Bu safhadan sonra cenin,
douma kadar srekli gelime gsterir.44

39 etin, agt, s. 32.

40 Mminn (23), 12-14.
41 etin, agt, s. 31.
42 Ucatl, agt, s. 27.
43 Mslim, Kader, 1.
44 brhim b. Muhammed, age, s. 47; Abdlmecid Zindn, lml-ecinne f davil-Kurn ves-Snne, Rabtatl-Alemil-
slm, Mekke ts., s. 124.
 slam Hukukunda Cenin Hakk ve Onuruyla lgili Hkmler | 227

Hadiste, ana rahmindeki yaratl iin vekil klnan melein, nutfe, alaka ve
muda safhalarnn tamamlanmasndan sonra cenine ruh flediini bildirmekte,
fakat hibir rivayette ruhun kanc gnde flendiine dair kesin bir bilgi yer al-
mamaktadr. Ruhun ne zaman flendiini tespit ederken ortaya kan gr ayr-
lklar, hadisin ilgili rivayetlerindeki lafz farkllklarnn yorumlanmasndaki ihti-
laftan kaynaklanmaktadr. lgili hadisler dorultusunda ruhun flenme zamann
deerlendirenler iki ayr sonuca varmlardr. Bunlardan biri ruhun ilk krk gnden
sonra flendii, ounluun sahip olduu ikinci gre gre ise nc krk gn-
den sonra flendiidir.45 Cenine ruh fleme zaman, kocas len kadnn bekledii
iddet sresine kyas edilerek drt ay on gn olmas gerekir kanaati de bulunmak-
tadr. Zira bu mddet hamlin istibras yani hamile olmadnn anlalmas iin
gerekli zaman dilimidir.46 Bununla birlikte cenindeki iradi hareketlerin snrl da
olsa yedinci haftada yani ilk krk ksur gnden sonra balamas, ruhun kendisine
flenmi olduunu da gstermektedir. Zira cenindeki iradi hareketler onda ira-
denin var olduunu ortaya karmaktadr. rade ise ruha baldr. Ruh da Allahn
emri cmlesindendir.47
Ayrca Kurnda ceninin oluum safhalar zikredildii halde sre zikredilme-
mitir. Yine Kurn ifadesiyle, lme zellii48 de bu safhalardan sonra olacana
gre, canlanma yani bir baka yaratl da yine krk gn civarnda olacaktr. Buhar
ve Mslim gibi sahih kaynaklardaki hadisler ise krk gn telaffuz ederler ancak,
ikinci, nc krk gnden aka sz etmezler. Hatta btn olup bitenlerin o ilk
krk gnde tamamlandn gsteren iaret tarlar. Buhr ve Mslim hadislerine
dikkatlice bakldnda ruh flenmesinin ilk krk gn civarnda olduu rahatlkla
anlalacaktr.
nsan ruh ile cesedin toplamdr. Sadece cesede insan denemeyecei gibi yalnz
ruha da insan demek mmkn deildir. yleyse krk gnden nceki cenin ile krk
gnden sonraki cenin farkl eyler olmaldr. Dolaysyla, ceninle ilgili olarak krk
gne kadar ki hkmlerle, ondan sonraki hkmler de farkl olacaktr.49
Ceninin ruh flenmeden nce insan eklini alp hayatiyet kazand canllk
hali ile ruh flendikten sonra insan kabul edilip hukuk bir ahs olma hali farkl
hkmlerin uygulanmasna sebeptir. Konuyla ilgili hkm farkllklar, gr sa-
hipleriyle birlikte ilgili blmde ele alnacaktr.

45 bni Kudme, Mun, II, 389; Zeynuddn Abdurrahmn b. Ahmed b. Recep el-Hanbel (v. 795), Reviut-tefsr, I-II,
Drul-sme 1422/2001, I, 707.
46 Mahmud b. Hamza b. Nasr Eb Ksm Burhanuddn el-Kirmn (v. 505), aribut-tefsr ve acibut-tevl, I-II,
Beyrut, I, 217; Eb Hayyn Muhammed b. Yusuf Esruddn el-Dulus (v. 745), el-Bahrul-muht fit-tefsr, Muhakkk:
Sddk Muhammed Cemil, Beyrut 1420, II, 519.
47 El-Bar, nsann Yaratl, s. 150. Ruhun mahiyeti hakknda bilgi iin bkz: etin, agt, s. 40-43.
48 Sonra siz bunun ardndan leceksiniz. Mminn (23), 15.
49 http://farukbeser.com/yazi/kurtaj-ve-ceninin-yaradilis-safhalari-9.htm (Eriim Tarihi: 23.03.2013)
228 | Yrd. Do. Dr. smail BLGL

B) CENNN MAL HAKLARI

lahi dinlerin ortak hedeflerinden mlk edinme ve maln korunmas, slam
hukukunda da zerinde nemle durulan zarur maslahatlardandr. slam hukuku,
insann mlkiyet hakkn henz cenin safhasnda iken gzeterek sakl tutmu, eksik
de olsa hak ehliyetine sahip olduunu benimsemitir. slam hukukularnn oun-
luu, cenini teslimi art olmayp mutlak anlamda lehine50 olan nesep, miras, vakf
ve vasiyette sa domak kaydyla hukuk bir kiilik kabul etmitir; ocuun sa ola-
rak doumunu da alama, hareket etme gibi canllk belirtilerine balamtr. Ceni-
nin sa domas gerek anlamda olabilecei gibi anneye darbe vurulmas eklinde
bir haksz fiil sonucu l domas gibi takdiren de gerekleebilmektedir. Bu ekil-
de l doan ocuk genel kanaate gre hkmen sa domu kabul edilmektedir.51
a) Miras: Ceninin nesebi ebeveyni ve yakn akrabalaryla sabittir. Cenin len
bir yaknnn malna varis olur ve doumuna kadar kz veya erkek olma durumuna
gre en avantajl olan esas alnarak miras hissesi bekletilir.52 Sa dounca da kendisi
iin bekletilen hisse mlkiyetine intikal ettirilir. Fazla hisse ayrlmsa artan ksm,
l domusa da ayrlann tamam dier miraslara intikal ettirilir. kiz veya z
doum halinde terike buna gre yeniden taksim edilerek miraslara fazladan de-
nen ksm geri alnr. Ceninden baka miras olmad veya ceninin doumu ile mi-
raslarn pay alamamalar durumunda mirasn taksimi douma kadar bekletilir.53
b) Vasiyet: Vasiyet tek tarafl irade beyan ile tamamlanan bir hukuk ilem
olduundan cenin hakknda yaplan vasiyet de geerlidir. Cenin, veli veya vas gibi
bir temsilcinin kabul beyanna gerek olmakszn vasiyet konusu mala hak kazanr.
Vasiyet mirasa gre daha kolay hkmlere tabidir. Zira din ayrl vasiyete aykr
deildir. Yine mirasn hilafna gayri mslim kleye vasiyet geerlidir. Ceninin ve-
raseti geerli olunca vasiyeti de ncelikle geerli olur. Ayn durum tek tarafl irade
beyan ile tamamlanan vakf iin de geerlidir.54

50 Ahmed b. Hanbele gre ise cenine bir maln intikali doumdan nce de ilerlik kazanr. Bundan dolay cenin na-
faka borlusu olduu kimselere kar bu maldan nafaka demekle ykmldr. (Mustafa Uzunpostalc, Cenin,
DA, stanbul 1993, VII, 369.) Trk Medeni Hukuku 28. maddesinin 2. fkrasna gre cenin hak ehliyeti hkm-
lerini geriye etkili olarak dourur. Zira hak ehliyeti kiinin haklara ve borlara sahip olma ehliyetidir. Bu itibarla
cenin hak ehliyetini kazandnda sadece haklara deil borlara da sahip olabilecektir. Hak ehliyeti asndan ana
rahminde dllenmi embriyo arasnda bir fark bulunmamaktadr. Her iki durumda da cenin sa domak artyla
hak ehliyetini gemie etkili olarak kazanr. (Leyla Mjde Kurt, Ceninin Mal Varl Haklar, nn niversitesi
Hukuk Fakltesi Dergisi, cilt:2, sy. 1, Malatya 2011, s. 180-181.)
51 nk gurre ceninden miras kalmaktadr. Sanki cenin hayatta iken ldrlm kabul edilerek diyet takdir
edilmekte, kendisi sebebiyle bedel olumaktadr. Bylece doduktan sonra ldrlm gibi miraslar ona va-
ris olmaktadr. mam Malik, mam afi bu grtedir. Leyse gre ise cenine annesi dnda dier akrabalar va-
ris olamaz. Zira cenin annenin eli gibi bir uzvu kabul edilir. (bn Kudme, el-Mun, VIII, 408). Fakat Hanbel
hukukularna gre gurre hr insan diyetidir. Diri olarak doup da sonradan lenin miras gibi kabul edilir. Cenin
annenin bir uzvu deildir. ayet yle olsayd ceninin bedeli, annenin bir eli gibi diyetine katlrd ve annenin l-
mnden sonra ceninin hayat dnlmezdi. Her nefis diyetle tazmin edilir; hayatta olann diyeti gibi miras olarak
geridekilere kalr. (bn Kudme, el-Mun, VIII, 409).
52 Ceninin cinsiyeti gnmzde ultrasyonla tespit edilebildii iin hissesi ihtimale braklmakszn ayrlr.
53 Serahs, age, XXX, 50, 52; Uzunpostalc, Cenin, VII, 370. Ceninin mirastan hissesi ile ilgili ayrntl bilgi iin bkz:
Vehbetuz-Zuhayl, el-Fkhul-slm ve edilletuh, I-VIII, nc Bask, Dmk 1409/1989, VIII, 409-418.
54 brahim b. Muhammed, age, s. 75; Uzunpostalc, Cenin, VII, 370.
 slam Hukukunda Cenin Hakk ve Onuruyla lgili Hkmler | 229

Ceninin mal haklara sahip olmas eksik de olsa vcup ehliyeti sebebiyledir.
Ceninin vcub ehliyetinin eksik olmasnn iki nedeni vardr. Bunlardan biri ceni-
nin varlk ve yoklua ihtimalli olmasdr. nk cenin bazen sa doar ve kendisi
iin insan olma hakk sabit olur; bazen de l doar ve hibir eye sahip olamaz.
Cenin l doduunda hibir eye sahip olamamas gr tartlabilir. Zira ceni-
nin lmne sebebiyet verme mukabilinde ngrlen gurre cezas, ceninin miras
olarak vereselerine paylatrldna gre cenin terike yani mal sahibi kabul edil-
mektedir. Ayrca ceninin l doduunda hibir eye sahip olamaz gr, mal
varl haklar ana rahmine dmesiyle balar kanaati55 ile de uyumamaktadr.
kinci neden ise ceninin anneden ayr olmamas, bir ynden annenin bir para-
s gibi kabul edilmesi, dier ynden de ayr bir insan saylmasdr.56 Fakat gerekte
cenin ana rahmine yerlemi bir candr.57 Hakknda verilecek hkmlerde anneye
bal olmasndan ziyade hayat sahibi biri olduu dnlerek hareket edilmelidir.
Kendisine ruh flenen ceninin anneden ayr bir kiilik kabul edilmesi nceliklidir.
Zira annenin el, ayak gibi herhangi bir uzvuna yaplan vasiyet, hkm sabit kl-
mazken, rahminde bulunan cenine yaplan vasiyet geerli olmaktadr. Ayrca cenin
iin yaplacak sulh akdi geerli olmad gibi, annesi adna da geerli olmaz. Hatta
annesi veya babasnn cenin adna yapt sulh akdi de geersizdir.58
c) krar: Cenin lehine yaplan ikrar, aslnda ceninin vefat etmi babas gibi mi-
ras brakan biri lehine yaplm ise geerlidir. Zira ikrarda bulunan kii, nceden
emanet veya bor olarak ald mal lenin miraslarna -ki onlardan biri de cenin-
dir- vermedii srece mal dolayl olarak varislerin hakk olmaya devam etmektedir.
Cenin sa doarsa ikrar edilen mala sahip olur; l doarsa mal lenin mirasla-
rna verilir. slam hukukularnn ounluuna gre bu hkmler miras brakann
lmnden en ok alt ay iinde doum yaptnda geerlidir. Alt aydan daha fazla
bir zaman getikten sonra ocuk dnyaya gelirse bir ey alamaz,59 kanaati hkimdir.
Cenin lehine yaplan ikrar, bir akit neticesi doan borcun ikrar ise geersizdir.
Zira cenin szlemelerde taraf olamaz. Sebebi belli olmayan borcun ikrarnda ise
ihtilaf edilmitir. Mutlak ikrarn cenin lehine geerli olacan syleyen mam Mu-
hammed (v. 189/805), kanaatini u ekilde aklar; nk ikrar bir delil olup onu
kullanmak mmkn olduu srece, geersiz saymak caiz deildir. Mutlak ikrarda
cenin domu ocuk kabul edilmitir. Bundan dolay doru bir neden akland-
nda cenin lehine yaplan ikrar geerli olur. Nitekim cenini zgr klmak ve zgr
kldn ikrar etmek geerlidir.60 mam Ebu Yusuf (v. 182/798) ise; Mutlak olarak

55 Mehmet Dirik, slam Hukukunda Ceninin Mal Varl Haklar, HAD, sy. 20, 2012, (s. 211-235), s. 217.
56 brahim b. Muhammed, age, s. 73.
57 Muhammed bin Ahmed bin Eb Sehl emsul-Eimme es-Serahs (v. 483), el-Mebst, I-XXX, Darul-Marife, Beyrut
1414/1993, XXI, 8.
58 Serahs, age, XXI, 7.
59 Serahs, age, XVII, 197.
60 Serahs, age, XVII, 197.
230 | Yrd. Do. Dr. smail BLGL

yaplan mal ikrar, ticari nedenle doan bor olarak kabul edilir. Hlbuki cenin
akitlerde taraf olamayacandan lehine yaplan mutlak ikrar da geersizdir akla-
masnda bulunur.61
d) Mlk Edinme: slam hukukularnn genel kanaatine gre cenin, tam vcub
ehliyetine sahip olmad iin mlkiyet haklar doumuyla ilerlik kazanr; ger-
ek anlamda mal sahibi olmadndan da borlanmaya ehil kabul edilmedii gibi
ibadet nitelii tasn veya tamasn herhangi bir vergi ve nafaka ykmls de
kabul edilmez. Hanbel hukukularna gre cenin hakknda dnyev hkmler sa
domas artyla sadece miras ve vasiyet iin geerlidir. Hanbeller ceninin maln-
dan cenin adna ftr sadakas verilmesini mustehap kabul ederler.62 Hz. Osman (v.
35/656) da ceninin ftr sadakasn vacip kabul etmeyerek mstehap dncesiyle
veriyordu. Fakat Ahmed bin Hanbel (v. 241/855)den gelen bir gre gre ceninin
ftr sadakas vermesi gerekir63 ve cenine bir maln intikali doumdan nce de iler-
lik kazanr. Bundan dolay cenin nafaka borlusu olduu kimselere kar bu maldan
nafaka demekle ykmldr.64 Aslnda bu yaklamlar ceninin mal sahibi olduu
ve bunu sa olarak dnyaya gelmeden elde ettii anlayna hizmet etmektedir.
slam hukukularnn ekseriyetine gre ceninin mal haklardan faydalanabil-
mesi iin, haklar olutuunda ana rahminde bulunmas ve daha sonra sa olarak
domas arttr.65 Ana rahminde ceninin var olup olmad gnmz tbbn verileri
ile tespit edilmektedir. slam hukukular, ocuun ana rahminde kald zaman ile
stten kesilinceye kadar geen srenin toplam otuz ay olduunu bildiren ayetle66,
ocuu emzirme sresini iki yl olarak belirleyen ayetleri67 birlikte deerlendirerek
rahimde geirdii asgari srenin alt ay olduu sonucuna varmlar, alt aydan n-
ceki doumlarda hak sahibi olamayacan belirtmilerdir.68 Ceninin ana rahmin-
de kald azami sre hakknda herhangi bir ayet veya hadis bulunmad iin bu
konuda dnemlere gre farkl grler serdedilmitir.69 Fakat gnmzdeki tbb
imknlarla ceninin her aamas takip edilmekte, ne kadar sredir rahimde olduu
tespit edilebildii gibi ne kadar zaman sonra doaca da kuvvetli ihtimalle biline-
bilmektedir.
Aslnda burada yle bir soru almas yararl olacaktr. Ceninin mal haklardan
yararlanabilmesi iin mutlaka sa domas art mdr, yoksa ana rahminde hayat
kazanmasnn tespiti ile ya da ruh flenmesiyle bu haklar elde edebilmekte midir?

61 Serahs, age, XVII, 198.

62 Mustafa Suyt er-Rahbn (v. 1243), Metlib f erhi yetil-Mnteh, I-VI, Dmk 1961, II, 108.
63 bn Kudme, Mun, II, 713, III, 99; el-Kf f fkhl-mm Ahmed b. Hanbel, I, 412.
64 Uzunpostalc, Cenin, VII, 370.
65 brahim b. Muhammed, age, s. 75.
66 Ahkf (46), 15.
67 Bakara (2), 233; Lokman (31), 14.
68 Serahs, age, XXX, 50, XXI, 7.
69 Zuhayl, age, VIII, 411-412; Uzunpostalc, Cenin, VII, 370.
 slam Hukukunda Cenin Hakk ve Onuruyla lgili Hkmler | 231

slam hukukularn ounluuna gre -yukarda rnekleriyle sunulduu gibi-

mal haklarn ilerlik kazanmas iin ceninin sa domas arttr.70 Bununla birlik-
te gurre tazminat/diyeti ceninin terikesi kabul edilmektedir. Bu kanaate ceninin
hkmen sa doduu yargsyla varlmaktadr. Ayn durumda murisi vefat eden
ceninin cinayet sebebiyle l domasyla da mirastan alaca paynn terikesi olup
varislerine intikal edecei ifade edilmektedir.71 Ayrca Ahmed b. Hanbele gre ce-
nine bir maln intikali doumdan nce de ilerlik kazanmaktadr. Bundan dolay
cenin nafaka borlusu olduu kimseler iin sahip olduu maldan nafaka demekle
ykml tutulur.72 Bu kanaat, ceninin aleyhine de olsa mal haklara sahip olduu-
nu gstermektedir. Zira mal ykmllk, mlk edinmeyi ve mlknden istifade
etme hakkn mmkn klmaktadr. Mal tasarrufta bulunma sorumluluu olann,
mal edinme hakk da ncelikli olacaktr.
Ceninin ruh flenmeden mstakil kiilik kabul edilmedii halde, ruh flen-
dikten sonra hukuken muhatap kabul edilmesi hali, mal haklar asnda deerlen-
dirmeye tabi tutulmal ve ruh flenmesiyle mal edinme hakknn yrrle girdii
dnlmelidir. Ceninin drlmesi sonucu ilenen suun cezas dettirilirken
cenin hkmen sa domu kabul edilerek gurre bedelinin ceninin mlkiyetine
intikali kabul edilmek suretiyle varislerine hisselerince paylatrlmas ile ceninin
miras ve vasiyet bakmndan dnyaya gelmi ocuk gibi deerlendirilmesi,73 cenin
mali haklara sa domak artyla sahip olur genel kanaatinin bulunmasna ra-
men pratikte mal haklara henz cenin halinde iken sahip olduu yargsna sebep
olmaktadr. Ayrca ceninin sa domas art, ceninin gerek anlamda var oldu-
unun anlalmas iin konmutur.74
Gnmz tp bilimi rahimde bulunan cenin hakknda ok ayrntl bilgiler
sunmakta, varlnn anlalmasn mmkn klmaktadr. Ayetlerde ceninin mlk
sahibi olamayacana dair herhangi bir ifade bulunmamaktadr. Hadislerde ise ce-
ninin varis olabilmesi ve miras brakabilmesi iin sa domas gerektiine dair ifa-
deler yer almaktadr.75
Yalnz u kadar var ki, cenin szlemelerde kanun temsilcisi vastasyla da olsa
taraf kabul edilemedii gibi teslim alma art bulunan sadaka, hibe gibi akitlerde de
taraf kabul edilemez.
Modern hukukta ceninin mali haklar ayrntl olarak tartlm, ilgili hkm-
ler kanunda yerini alarak meseleye farkl grlerle zm aranmtr. Bu gr-
lerden birine gre, sa doum gerekleinceye kadar ceninin hak ehliyetinin h-

70 Serahs, age, XXX, 50, XVII, 197; bn Kudme, Mun, III, 99; brahim b. Muhammed, age, s. 75.
71 Serahs, age, XXX, 54.
72 bn Kudme, Kf, I, 412; Uzunpostalc, Cenin, VII, 369.
73 bn Kudme, Kf, I, 412; Serahs, age, XXI, 7.
74 Serahs, age, XXI, 12.
75 ocuk sa dounca miras ve muris olur, cenaze namaz klnr. bn Mce, Ceniz, 26, Feriz, 17; Eb Davud,
Feriz, 15; Darim, Feriz, 47.
232 | Yrd. Do. Dr. smail BLGL

km ve sonular askdadr. Sa doum art gerekletiinde cenin hak ehliyetini

kazanacak, ancak hak ehliyeti hkmlerini gemie etkili olarak, yani ceninin ana
rahmine dt andan itibaren douracaktr.76 Bu gr slam hukukularnn
ounluunun kanaatiyle paralellik arz etmektedir. Bir baka gre gre ise ceni-
nin hak ehliyeti, onun sa domamas bozucu artna baldr ki buna gre, cenin
hak ehliyetini ana rahmine dt anda kazanacak ve haklarn ana rahmine d-
t andan doana kadarki srete kanun temsilcisi vastasyla kullanabilecektir.
Cenin l doduu takdirde, hak ehliyeti geriye etkili olarak ortadan kalkacaktr.77
Dier bir gre gre ise, ceninin kiiliinin korunmas, miras hakk ve menfaat-
lerinin kanun temsilci tarafndan korunmas bakmndan, hak ehliyetini bozucu
arta bal olarak kazand kabul edilmelidir. Buna karlk, szleme ehliyeti ba-
kmndan, doacak ocuun hak ehliyetinin geciktirici arta bal olduu kabul
edilmelidir. Modern hukuk kapsamnda konuyla ilgili yaplan akademik bir al-
mada; ceninin hak ehliyetinin geciktirici arta bal olduu kabul edilmeli, ceninin
ana karnnda bulunduu srete ancak kanunun aka ngrd istisna durum-
larda kanun temsilci araclyla korunmas ile yetinilmelidir eklinde birletirici
yorumlar da yaplmaktadr.78
slam hukukunun cenini hukuk karsnda muhatap kabul etmesi ve eksik de
olsa vcup/hak ehliyeti tanmas, ceninin sa domas art, ceninin gerek an-
lamda var olduunun anlalmas iin konulmutur yaklamyla bir araya getiril-
diinde -tartmaya ak bir konu olmakla birlikte- cenin mal haklara, varl bir
insan olarak ispat edildii anda sahip olur sonucunu dourmaktadr.

C) CENNN HAYAT HAKKI VE HAYAT HAKKININ HLAL DURU-

MUNDA GEREKEN TAZMNAT (GURRE)
Tarih boyunca ana rahmindeki ocuun hayat hakkna nem verilmi, Yahudi,
Hristiyan ve Hinduizmde olduu gibi genellikle dinlerde ocuun drlmesi
yasaklam, byk gnahlardan saylmtr.79
slam hukukunda cann korunmas zaruri maslahatlardandr. Haksz yere cana
kymak ayet ve hadislerle yasaklanm, ihlal edenler hakknda ar cezalar ngrl-
mtr. Hayatta olan insan iin sergilenen bu hassasiyet cenin safhasndaki insan
iin de gsterilmitir. Himaye edilmesi amacyla bir emanet olarak anne ve baba-
sna verilen ceninin salkl byyp gelimesinden birinci derecede yine ebevey-

76 MK, Md: 28 f. 2
77 Hlbuki kazanlm haklarn sonular itibariyle geriye dnk iptali, hukuk mantyla rtmez. Ayrca byle bir
yaklam hukuk karkla da sebep olur.
78 Kurt, Ceninin Mal Varl Haklar, s. 182-183.
79 mer Faruk Harman, ocuk Drme, DA, stanbul 1993, VIII, 363.
 slam Hukukunda Cenin Hakk ve Onuruyla lgili Hkmler | 233

ni sorumlu tutulmutur. Bir adan emaneti hkmnde olan anne baba, ceninin
hayatn sonlandrma hakkna sahip olmad gibi aksine cenine ynelik skntlar
bertaraf etme mecburiyetindedir.
Ana rahminde bulunan cenin, hangi safhada olursa olsun en azndan hayat
sahibi bir canl kabul edilerek sayg ve hrmete layk grlm, dokunulmazlyla
ilgili hkmler getirilmitir. slam hukukularnn genel kanaatine gre yaratl
tamamlanan yani kendisine ruh flenen ceninin bilerek veya hata yoluyla drl-
mesi gurreyi gerektirmektedir. Gurre drlen ceninden dolay denmesi gerekli
mal tazminattr.80
slam hukukularnn ounluuna gre cenin iin denen gurre tam diyetin
yirmide biridir. Hanefiler u hadis sebebiyle ceninin diyetini be yz dirhem g-
m olarak belirler.81


Erkek ve kz cenininde, be yz dirhem deerinde gurre gerekir.82
Ceninin diyeti hadisle be yz dirhem olarak belirlendiine gre, tam diye-
tin on bin dirhem olduu anlalr. Bu hadis, cenin sebebiyle denmesi gereken
diyetin, bizzat ceninin karl olduuna ve bedellerdeki asln da deer biilen
canlar olduuna delildir. Ceninin diyeti, Hanefi ve afiilere gre dren kiinin
klesine gerekir. Bu sebeple slam hukukularnn ekseriyetine gre ceninin diyeti
varislerine miras olarak taksim edilir. Maliki ve Hanbellere gre gurreyi ceninin
dmesine sebep olan kii der. Ceninin dmesine sebep olan babas da olsa katil
sayldndan o gurreye miras olamaz.83
Cenin, bir ynden annenin bir paras hkmnde olsa bile, dier ynden ba-
msz bir can hkmndedir; annesiyle birlikte lmne sebep olunduunda hem
annesinin hem de ceninin diyeti gerekir.84
Hz. Peygamber (s.a.v) cenini canl bir insan olarak kabul etmi ve hakknda;

Onun diyetini deyin85 buyurarak ceninin bedeline diyet demitir. Diyet ise
canl insann karlnda verilen bedelin addr. Cenin iin diyetin gereklilii ce-
ninin insan vasfna sahip olmasndan kaynaklanmaktadr. Cann karl, can sa-
hibinin miras olur. Bedelin hkmnde cenin canl insan gibidir. Bundan dolay

80 Muhsin Koak, Gurre, DA, stanbul 1996, XIV, 211.

81 Serahs, age, VII, 71.
82 Ahmed b. Hanbel, Msned, II, 438; Zeyla, Nasbur-rye, IV, 439.
83 Muhammed b. dris e-afi (v. 204), el-mm, I-VIII, Beyrut 1393, VI, 108, 109, 110, 103; Serahs, age, XXVI, 87;
Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed bn Rd (v. 595), Bidyetl-mctehid ve nihyetl-muktesid,
I-II, Yedinci Bask, Drul-Marife 1409/1988, II, 416; bni Abidin Muhammed Emin b. mer b. Abdulaziz (v.
1252/1836), Reddl-Muhtr aled-Drril-Muhtr, I-VI, Beyrut 1412/1992, VI, 588.
84 Serahs, age, IV, 88.
85 Tabern, el-Mucemul-kebr, I, 193; Heysem, Mecmauz-zevid, VI, 470; Zeyla, Nasbur-rye, IV, 439.
234 | Yrd. Do. Dr. smail BLGL

ceninin bedeli, murislerine miras olur. Bu nitelik, cann bedeline zgdr.86 Ce-
nin gerekte, kendisinden diri olarak ayrlncaya kadar annesine emanet edilmi
bir canldr. Annesinden ayrlmadan ona kar ilenen cinayet, ayrldktan sonraki
cinayet gibidir. u kadar var ki cenin bir ynden annesinin bir parasna benzedi-
inden -Hanefilere gre- lmne sebep olan kiiye keffret gerekmez. Zira phe
ile keffret olmaz. Cenini telef etmek, hibir ekilde ksas gerektirmedii iin d-
rene keffret gerekmez. Fakat mam Muhammede gre yine de keffret yoluna
gidebilir. mam afi (v. 204/819), cenini canl insan hkmnde kabul ettiinden
canl birini ldrene keffret gerekecei gibi ceninin dmesine neden olan kiiye
de keffret gerekecei grndedir.87
Ceninin messir bir fiil veya tehdit etme, korkutma ve ila kullanma sonucun-
da dmesi, bunlar gerekletirenin ceninin annesi, babas veya bir baka kii ol-
mas, bu kiinin cenini dmesini kast edip etmemesi hkm deitirmemektedir.
Hanefilere gre ceninin dmesi babann izni dahilinde olduu veya herhangi bir
kast bulunmakszn gerekletii taktirde gurre gerekmez.88
Hanef mezhebinde ruh flenmeden nce ocuk drmenin kerahetle birlikte
mubah olduunu syleyen hukukular varsa da hkim gr, bunun ancak hakl bir
sebebe dayanmas ile caiz olaca eklindedir. Fakat Ksn (v. 587/1192) gibi baz
hukukulara gre krk gn dolmadan dllenmi yumurtaya cenin denmeyecei ve
insan kabul edilmeyecei iin drlmesi mutlak olarak caizdir.89 Haneflerin bir
ksmna gre cenin dllenmeden sonra drlemez. hraml kii harem blge-
sinde av hayvannn yumurtasn krdnda cinayet ilemi saylyorsa, ana rah-
minde dllenen embriyoyu drmek de bir eit cinayettir. Yumurtann deeri de
asl bozulmad srece av hayvan olaca iin avn asl saylmaktadr. Dolaysyla
yumurtay bozmas nedeniyle ihramlya cezann gerekmesinde yumurtaya da av
hayvan hkm verilir. Bu gr Hanefi fakihlere ait olup Hz. Ali (v. 40/661) ve bn
Abbas (v. 68/687)tan rivayet edilmitir. Bu kimse ana rahmindeki ocuu drp
deerini (urre) deyen kii gibidir. nk bu kimse, ocukta kleliin meydana
gelmesine engel olmutur. 90
Maliki mezhebinde hkim olan gre gre krk gnden sonra ruh flenmemi
bile olsa cenin drmek haramdr. Bu sreden nce drlmesi halinde mubah
veya mekruh olduunu syleyenler varsa da ounluk bu durumda da haram ol-
duu grndedir.91

86 Serahs, age, XXVI, 89.

87 Serahs, age, XXVI, 88; Muhammed Hatib e-irbn, Munil-Muhtc il marifeti meni elfzil-Minhc, I-IV, Bey-
rut, IV, 108; bn Rd, Bidyetl-mctehid, II, 416-417.
88 Muhsin Koak, Gurre, DA, stanbul 1996, XIV, 211.
89 Aluddn Eb Bekr b. Mesd b. Ahmed el-Ksn (v. 587), Bedius-Sani f tertbi-eri, I-VII, Drul-Kutubil-
lmiyye 1406/1986, VII, 325;
90 Serahs, age, IV, 87; bni Abidin, age, VI, 588.
91 Muhammed b. Ahmed ed-Dussk el-Malik (v. 1230), Hiyetud-Dussk al-erhil-Kebr, I-IV, Drul-Fikr, II, 267.
 slam Hukukunda Cenin Hakk ve Onuruyla lgili Hkmler | 235

fi mezhebinden mam Gazali (v. 505/1111)ye gre dllenme olduktan sonra

ceninin drlmesi haramdr. afi mezhebinde hamileliin ilk krk gnnden
nce ceninin drlmesinin caiz, fakat krk gnden sonra caiz olmad gr
de bulunmaktadr. afi mezhebi limlerinden bir ksm ruh flenmeden nce ce-
ninin drlmesinin mutlak olarak caiz, ruh flendikten sonra ise caiz olmad
kanaatindedirler. 92
Hanbel mezhebinde baz limlere gre ceninin ilk krk gnden nce drl-
mesi caiz, krk gnden sonra ise caiz deildir. Mezhebin baz limlerine gre ise
ruh flenmesinden nce ocuk drmek caiz iken ruh flendikten sonra haram-
dr. Mezhepte ruh flenmeden nce de drlmesini haram kabul eden hukuku-
lar bulunmaktadr.93
Ruhun flenmesinden nce cenin drmeyi mubah kabul edenler, ounlukla
ceninin vcut yapsnn ancak ruhun flenmesi safhasnda tamamlanmas sebebiy-
le, insan olma vasfn da bu safhada kazanaca varsaymndan hareket etmektedir.
Cenin, ruh flenmeden nce dier canllar gibi hayat hakkna sahip olmakla birlik-
te, yaratcs tarafndan biz demolunu onurlu kldk taltifine muhatap insan
hviyetini henz kazanmamtr. Ruh sahibi olmayan cenin bu aamada -tartmal
olmakla birlikte- herhangi bir hukuk tasarrufa ehil olmad gibi hayatna kas-
tedene ceza yaptrma veya tazminata da sebep deildir. Ceninin, kendisine ruh
flenmeden yani hukuk nazarnda henz hukuk ahsiyet kazanmadan nce bilir-
kiilerin kahir ekseriyetinin zann galibince annesini zehirleme veya hayatna mal
olacak bir hastala sebebiyet vermesi ngrlyorsa mazarratn nefyi mubahtr
genellemesinden hareketle canllna son verilmektedir. Ruh flenmeden nce ce-
nin, insan eklinde olsa da kulak, gz ve kalp sahibi herhangi bir canl gibi kabul
edilmektedir. Fakat ruh flendikten sonra, mesela kalbi sadece kan pompalama
organ deil ayn zamanda imann, sevginin, nefretin merkezi haline gelmektedir.
Sonu olarak unu ifade edelim ki; ceninin hayatna mal olacak herhangi bir
eylemin hangi dnemde ilenmesi halinde diyet gerektirecei slam hukukular
arasnda tartlmaktadr. Bununla birlikte ceninin insan kabul edilerek hayat hak-
knn ihlaline ynelik davranlarn gurre olarak adlandrlan cezai meyyide ile
bertaraf edilme gayreti, slamda cenine verilen deer ve onuru ispat iin nemli bir
gstergedir. 94
92 Ebul-Hasan Ali b. Muhammed el-Mverd (v. 450), el-Hvil-kebr f fkhi mezhebil-mami-afi ve hune erhu
Muhtasaril-Mzen, I-IXX, Beyrut 1419/1999, III, 31; Sleyman b. Muhammed b. mer el-Bceyrem e-afi
(v. 1221), Tuhfetul-Habb al erhil-Hatb, Hiyetul-Buceyremiy alal-Hatb, I-IV, Drul-Fikr 1415/1995, I, 351;
Ahmed Selame el-Kalyb, Ahmed el-Berles Umeyra, Hiyet Kalyb ve Umeyra, I-IV, Beyrut 1415/1995, IV,
160. Ceninin hangi safhada drlmesinin haram olduu ve ceza gerektiine dair ortaya konan grler ve
deerlendirmeler iin ayrca u makaleye baklabilir. Mehmet Dirik, slam Fkhnda Ceninin Yaama Hakkn
Koruyan Dzenlemeler, HAD, sy. 22, 2013, s. 45-62.
93 Takiyyuddn Ebul-Abbs Ahmed b. Abdilhalm b. Teymiyye (v. 728), Mecmul-Fetv, Medine 1416/1995, IV,
240-242; Ahmed b. Muhammed b. Hasan b. brahim el-Halil, erhu Zadul-Mustakna, I-VI, V, 474-476; Orhan
eker, ocuk Drme, DA, stanbul 1993, VIII, 364.
94 Ceninin ldrme suunun cezas olan gurre hakknda yaynlanm u makaleden daha ayrntl bilgi ve deerlen-
dirmeler asndan istifade edilir. Mehmet Dirik, slam Hukukunda Cenin ldrme Suunun Cezas, Bilimname,
XXIII, 2012/2, 187-213.
236 | Yrd. Do. Dr. smail BLGL

D) CENNN KLONLANMASI VE KK HCRE ELDE EDLMES

Ceninin hayat hakkyla ilgili irdelenmesi gereken bir dier konu da insan klon-
lanmas ve tedavi amal kk hcre retilmesidir. Kk hcre retimi hastalklarn
tedavisinin aratrlmasna hizmet ediyor gibi grnse de, kk hcre elde etmek
iin embriyonun ldrlmesi gereklilii, bir insann hayatn kurtarmak ya da sa-
lk sorununu gidermek iin baka bir insann hayatna son vermenin ne kadar ah-
laki ve hukuki olduunun sorgulanmasn zorunlu klmaktadr. nsan onurunun,
klonlama ve kk hcre almalarna kar korunmas ihtiyac, dier bilim dallar-
nn da zerinde nemle durduu bir konudur. Konuyla ilgili aklamalar, tp bili-
mi ve modern hukuk yaklamn yanstan bilimsel aratrmalardan yararlanarak
yaplacaktr.
Genetik mhendisliindeki gelimeler son yllarda gerekten ba dndrc
bir hza ulat. Gen teknolojisi uygulamalar, hastalklarn tehisinden tedavisine
kadar uzanan geni bir alana hizmet veren bir potansiyele sahip oldu ve gnmz-
de hayatn her alannda etkisini gsterdi.95 Klonlama da bu gelimelerdendir.
Trkede kopya kelimesi ile ifade edilen klon, bir hcreden oalan hcreler
topluluu anlamndadr. Klonlama; yetikin bir canldan alnan herhangi bir so-
matik hcrenin kullanlmasyla, canlnn genetik ikizinin oluturulmas ilemidir.
Klonlama ileminde sperm hcrelerine gereksinim olmadan gebelik gerekleir ve
sonucunda erkek birey olmadan genetik ikiz meydana gelir.96 Aratrmaclar klon-
lamay, reme amal klonlama ve tedavi (teraptik) amal klonlama olarak
ikiye ayrr.97 Tedavi amal kopyalamada ama; tbbi tedavide embriyo aratrma-
larndan yararlanmaktr. retim amal kopyalama; ikinci bir insann kendisi ze-
rinden kopyalanarak retilmesi, insann aralatrlmas ve dolaysyla onurunun
zedelenmesi olarak kabul edilmektedir.98
Kk hcreler, vcutta btn dokular ve organlar oluturan ana hcrelerdir.
nsan, dllenme yoluyla oluan tek bir hcrenin oalmasyla meydana gelir. Bu
hcreye zigot ad verilir. Zigot, blnmeye balar ve bu blnme sonucunda
embriyo oluur.99
Klonlama tartmalarn merkezinde, hastalk sonucu kaybedilmi doku ve or-
ganlarn yerine klonlama ile yenilerinin retilmesi amac ile yaplan tedavi amal
klonlama bulunmaktadr. Tedavi amal kopyalamann (teraptik klonlama), uy-
gun olup olmad cevaplandrlmas gereken bir sorudur. Bu yntemle insan onu-
runun ihll edildii gr bir grup tarafndan savunulmaktadr. Bu tartmalarn

95 Gl, Klonlama ve Kk Hcre almalar.

96 rem Seyalolu, Berna enel Eraslan, nci Hot, Y. Tun Demircan, Grsel etin, Klonlamaya Genetik, Etik ve
Hukuksal Adan Yaklam, Adli Tp Dergisi, 2007, s. 31-45, 21(2), s. 32.
97 Seyalolu, Klonlamaya Genetik, Etik ve Hukuksal Adan Yaklam, s. 34.
98 Seyalolu, Klonlamaya Genetik, Etik ve Hukuksal Adan Yaklam, s. 38.
99 Seyalolu, Klonlamaya Genetik, Etik ve Hukuksal Adan Yaklam, s. 35.
 slam Hukukunda Cenin Hakk ve Onuruyla lgili Hkmler | 237

merkezinde embriyonun ahlk stats bulunmaktadr. Bu konuda embriyo veya

zigotun sadece bir hcre kitlesi olduu, dolays ile hibir kymet atfedilmeye deer
olmad gr yannda, onun bir insan bireyi olduu ve erikin insann sahip
olduu tm haklara sahip olmas gerektii gibi farkl grler vardr. Tedavi amal
kopyalamada, embriyo insan olarak yetitirmek iin retilmediinden, bu yntem-
de insan onuru korunmasnn salanmas sz konusu edilmemektedir. Biyolojik
olarak gelime erken evrede kesildiinden, insan olma hedefi ile deil doku re-
tilmesine ynelik retildiinden bir insan onuru ihlli bulunmadn gstermek-
tedir. Kopyalamaya kar grlerin birinin temelinde, bu tr bir ilemde insann
kendi doasnn deitirilmesi tehdidinin olmasdr. Bu tr bir kaygya katlma-
yanlar, klonlamay tek yumurta ikizlii ile zde grmekte ve bylesi bir durumun
doadan bir retme anlamna geldiini, bu sebeple endie edecek bir durum bu-
lunmad grn savunmaktadrlar.100
Embriyonik kk hcreler, embriyoyu blmek suretiyle elde edilebilir. Elde edi-
len bu ikiz hcrelerle yeni kopya embriyolarn retilmesi mmkndr. Bu noktada
ortaya kan sorun ise, ileride insan olabilecek embriyonun srf bir yedek organ de-
posu olarak kullanlmak zere elde edilip, sonra da imha edilmesinin hukuki a-
dan nasl deerlendirileceidir. nsann arasallatrlmas, insan haklarnn ruhuna,
yani insan onuruna ters bir olgudur. Dolaysyla insan nvesini tekil eden embriyon
asndan da insann arasallatrlmas yasaktr. Bu suretle embriyonik kk hc-
relerin kopyalanmas, tedavi amacyla da olsa etik deildir. Bir embriyonun hayat
hakkna mdahale ederek dier bir insan yaatmak veya iyiletirmek, insan onuru
dncesiyle asla badamayacaktr. yle ki kendi kopyalarn reten insanlarn,
hastalandklarnda bu kopyalarn organlarn kullanmak suretiyle yeni bir organ ti-
careti sahasnn olumasna zemin hazrladklarn da gzden karmamak gerekir.101
Kiilerin klonlama ile kendileri veya sevdikleri iin yedek para retmesi, te-
davi amal kk hcre retim yntemine kar dier bir endieyi ortaya koymakta-
dr. ocuuna kemik ilii nakli gereken bir ailenin uygun bir verici bulamadn-
dan, ocuklarnn klonunu retip dnyaya gelen bebei verici olarak kullanmalar
ahlk adan kabul edilemez grlmektedir.102
Salk Bakanl tarafndan yaynlanan 2006/51 sayl ve 01.05.2006 tarihli
genelge ile klinik amal embriyonik olmayan kk hcre almalarna izin veril-
mitir. Bu balamda almann yaplaca kurum bnyesinde gerekli alt yapnn
oluturulmas ve ada bilimin gereklerine uygun olarak uygulama yaplabilme-
si amacyla, Bakanlk bnyesinde Kk Hcre Nakilleri Bilimsel Danma Kurulu

100 Seyalolu, Klonlamaya Genetik, Etik ve Hukuksal Adan Yaklam, s. 38.

101 Gl, Klonlama ve Kk Hcre almalar.
102 Seyalolu, Klonlamaya Genetik, Etik ve Hukuksal Adan Yaklam, s. 39.
238 | Yrd. Do. Dr. smail BLGL

oluturulmu ve Klinik Amal Embriyonik Olmayan Kk Hcre almalar K-

lavuzu genelgeye ek olarak yaynlanmtr. 103
nsan ve toplum asndan insan onurunun korunmas birinci derecede ncelik-
lidir. Her bireyin kendi genetik kimliine sahip olmas, insan onurunun korunmas-
nn bir gereidir. Biyoloji, tp ve biyo-teknoloji alanlarnda insan onuru iin etik stan-
dartlarn oluturulmas ve insan ve toplumun her zaman bilimin nnde tutulmas
gerekmektedir. nk uygarlk sadece bilim ve teknolojiden ibaret deildir. Uygarlk
her eyden nce, bir deer yarglar sistemi, btnyle bir insanlk anlaydr.104

E) CENNN DER HAKLARI

Ceninin hayat hakkyla da yakndan ilintili olan iki konuya ksaca deinmekte
yarar vardr. Bunlardan biri slamn ceninin salna herhangi bir zarar gelmemesi
iin oru tutmakta olan annesi iin salanan kolaylk, bir dieri de ceninin l do-
mas halinde tabi tutulduu hkmlerdir.105
1. Cenin Sebebiyle Annesine Oru Tutmama Ruhsat Tannmas: Oru tut-
makta olan hamile bayan karnndaki ocuun (cenin) veya kendisinin salndan
endie ederse orucunu bozarak kazaya brakr.106 Hamile kadndan oru ykml-
lnn hafifletilmesi cenin sebebiyledir. Ceninin hayatna verilen deer, ibadet
konularnda da yerini almakta hkmlere tesir etmektedir. Hz. Peygamber (s.a.v)
konuyla ilgili yle buyurdu;



Allah Tel, hamile ve emzikli kadndan orucu kaldrmtr.107
Hanefilere gre orucunu bozan hamile veya emzikli kadn orucunu sonradan
kaza eder fidye gerekmez. Abdullah b. mer (v. 73/693), hamile bayann oru tut-
mamas veya tutmakta olduu orucu bozmasyla fidyeyi gerekli grmesinin sebe-
bini, oru tutamayan ok yal birinin fidye vermesine benzeterek yle aklar;
Oru tutmama ya da bozma bir hastalktan dolay deil, yaratltan aciz biri (ce-
nin) nedeniyle meydana gelen bir yarardr. Onun iin ok yal kii iin olduu
gibi fidyeyi gerektirir.108 bni merin, cenini acizlik ynnden yalya benzetmesi,
hayat sahibi, hkmlere muhatap hakiki bir ahs olarak deerlendirmesi anlamna
da gelmektedir.
103 Seyalolu, Klonlamaya Genetik, Etik ve Hukuksal Adan Yaklam, s. 42.
104 Gl, Klonlama ve Kk Hcre almalar.
105 Ceninle ilgili bu hkmler; cenin sebebiyle annesine uygulanacak cezann ertelenmesi, evlenmede iddet beklemey-
le ceninin nesebinin korunmas, boamada nafakayla ceninin korunmas balklaryla da geniletilebilir. Konuyla
ilgili ayrntl bilgi ve deerlendirmeler iin bkz: Dirik, slam Fkhnda Ceninin Yaama Hakkn Koruyan Dzen-
lemeler, s. 49-62.
106 bn Kudme, Mun, III, 149; Serahs, age, III, 99.
107 Ahmed b. Hanbel, Msned, IV, 347; bni Mce, Sym, 12; Eb Davud, Sym, 43; Tirmz, Savm, 21.
108 Serahs, age, III, 99.
 slam Hukukunda Cenin Hakk ve Onuruyla lgili Hkmler | 239

2. l Doan Cenine Uygulanan Hkmler: slam fkhnda l doan ocuk

yani dk iin yaplmas gereken tm ilemler, cenine verilen deeri gstermesi
asndan da nemlidir. Fakihlerin ounluuna gre dn cenaze namaz k-
lnmaz; ykanr, kefenlenir ve defnedilir. Hanefilerden mam Ebu Yusuf a gre l
doan ocuk ykanr, ismi verilir ve defnedilir. Hanbel limlerine gre drt ayn
doldurduunda ykanr ve cenaze namaz klnr. bni Srn (v. 110/729)e gre ruh
flendii bilinen dn cenaze namaz klnr.109 Maliki limlerine gre ise ha-
yat emaresi gstermeyen ocuun cenaze namaz klnmaz. Kefenlenemeyecek ve
cenaze namaz klnamayacak durumda olanlar da bir kuma parasna sarlarak
defnedilir. Dn ykanmas bir ahs olmas sebebiyledir; cenaze namaznn k-
lnmamas ise bir ynden annesinin paras kabul edilmesiyledir.110 Drt ayn dol-
duran dk hakknda hem ykanr hem de cenaze namaz klnr grnde olan
Hanbel limleri, cenini mstakil bir varlk olan insan konumunda kabul etmi-
lerdir. Hatta erkek veya kz olduu belli olmayan dk ocuk iin Katade, Hind,
Utbe, Seleme gibi kz ve erkee konulan isimlerden biri verilir. Ahirette kii ismiyle
arlaca iin dk ocua isim konmasnn uygun olaca belirtilmitir.111

NETCE
Sonu olarak u tespitlerde bulunabiliriz:
1. htilaflaryla beraber limlerin cenin hakkndaki grlerin tamam yarat-
l tamamlayp ruh flenmi ceninin mstakil bir kiilie sahip insan olarak kabul
edilmesi gerektiini ortaya koymaktadr.
2. Ruhun ne zaman flendiine dair farkl kanaatler bulunmakla birlikte ayet,
hadislerden hareketle ilk krk gnden sonra gerekletii hkmne varmann daha
isabetli ve ihtiyata daha elverili olduu aktr.
3. Ruh flendikten sonra ceninin eksik de olsa kiilik, mlkiyet ve hayat hak-
k ilerlik kazanmaktadr.
4. Cenin iin szlemelerde taraf kabul edilmesi mmkn olmasa da mal
edinme hakk tannmaldr. Zira cinayet sebebiyle l doan cenin, hkmen sa
kabul edilmektedir. Hatta murisinin vefatnda kendisi iin bekletilen hissesini ci-
nayet sebebiyle de olsa cansz doumla hak etmesi, terikesinin varlna hkmedil-
mesini gerektirmektedir. Bylece cinayet sebebiyle l doan cenin iin belirlenen
gurre, kendisinin terikesi olduu gibi mirastan ayrlan muhtemel pay da terikesi
olmaktadr. Ceninin mlk edinme hakk sadece sa olarak doumuna balanacak

109 bni Kudme, Mun, II, 389. Mureden rivayet edilen bir hadiste Hz. Peygamber (s.a.s) buyurdular ki;

- -
: Dk ocuun cenaze namaz klnr.
110 Serahs, age, II, 57.
111 bni Kudme, Mun, II, 389-390.
240 | Yrd. Do. Dr. smail BLGL

olsayd, terikesinden bahsedilmesi mmkn olmayacak, varislerine de herhangi bir

miras intikal etmeyecekti.
5. Ceninin bilerek veya hata yoluyla lmne sebep olmann dourduu gur-
re cezas ile bunun varislerine intikaline dair hkmler de cenine verilen onurun
yksek derecesini gstermektedir.
6. Cenin sebebiyle annenin farz orucunu kazaya brakmas, ceninin saln
korumak amacyla ruhsat hkmlerinin iletilmesidir. Bu da cenine verilen deeri
ortaya koymaktadr.
7. Btn yaratl tamamlanm ve ruh flenmi ocuun drlmesinde,
dk yapan kadnn normal bir doum yapm gibi kabul edilmesi de slamn
cenine verdii konumu belirlemektedir.
8. Ceninin l domas neticesinde ykanmas, kefenlenmesi, isim konma-
s ve Hanbel fakihlerine gre cenaze namaznn klnmas gibi uygulamalar da
slamda cenine ayr bir deer ve onur verildiini gstermesi bakmndan nemlidir.
9. Tedavi amal da olsa kopya embriyolarn srf bir yedek organ deposu ola-
rak kullanlmak zere retilip sonra da imha edilmesi insan onuruna ters bir ol-
gudur.
Copyright of Journal of Islamic Law Studies is the property of Mehir Vakfi and its content
may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright
holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for
individual use.