1.

UVOD
Pojam sistem
etiri generacije razvoja teorije sistema:
I generacija diferencijalne jednaine, integralni
raun, Furijeove i Laplasove transformacije, ...
II generacija promjenjiva stanja i teorije linearnih
sistema
III generacija kombinacija transformacionih metoda i
metoda promjenjivih stanja, vremenski indiskretni i
diskretni sistemi
IV generacija teorijske osnove prouavanja sistema
 Hegel-Cjelina sastavljena od dijelova
osnovni postulat teorije sistema
Formalizacija i fenomenologija
Hijerarhijski karakter cjelovitosti sistema
Ludvig fon Bertalanfi- teorija sistema kao
filozofija
Aristotel-Cjelina je vie od zbira dijelova
Norbert Viner- zaetnik opte teorije sistema i
kibernetike
 Teorija sistema izuava sistem kao cjelinu,
tei formalizaciji i matematiko-logikoj
apstrakciji relanog svijeta.
Kibernetika izuava kompoziciju,
funkcionisanje i posljedice sistema upravljanja
Funkcija svakog sistema-transformacija ulaza u
izlaze uz odravanje ravnotee na putu do cilja.
 1.1 Opte razmatranje teorije sistema
Osnovni pojam opte teorije sistema sistem
Nauni karakter teorije sistema
Matematika teorija osnov teorije sistema
Matematiko modeliranje osnovni postupak
Opta teorija sistema teorijsko-metodoloka
baza interdisciplinarnog i transdisciplinarnog
znanja
 Sistem kompleks elemenata koji su
meusobno povezani
Opta teorija sistema je:
Apstraktna- univerzalnost termina i pojava
Nauna jednoznanost korienog jezika i
kategorija
Pragmatina otkriva zakonitosti ponaanja
realnih pojava
 1.1.1 Pojam, znaaj i definisanje
sistema

Stanje sistema kao pojam

Sistem apstraktna konstrukcija predstavljena
skupom elemenata povezanih relacijama
Osnovni ciljevi kibernetike:
Ustanoviti opte principe funkcionisanja
Ustanoviti apstraktne granice i zakone
funkcionisanja
Korienje injenica i modela radi
praktinosti teorije
Sl.1. Dijagramski prikaz sistema
 1.1.2 Filozofski aspekt sistema
Sistem nije konano stanje procesa ve
subjektivni (apstraktni) aranman
Indukcija ne daje pouzdane rezultate
Istinitost i trajna vrijednost naunih zakona i
teorije
Sistemski pristup predstavlja stvaralaki rad
Cilj kao centralna kategorija (primjer L.Kerol
Alisa u zemlji uda).
Cilj vizija budunosti
 Istorijski razvoj filozofske misli o sistemu:
Platon peina
Aristotel ideja je sposobnost i ona ne postoji bez rada,
odnosno postoji uzajamna uska veza
Vilhelm Fridrih Hegel utemeljio zapadnu misao o
sistemima prema Aristotelovom stavu
Klod Levi tros - simboli i jezik simbola u teoriji sistema
Jezik simbolinog govori da su sve religije i kulture
jedinstven svijet, a da su podjele posljedica pogrenog
ljudskog razmiljanja i razumijevanja svijeta.
 1.1.3.Sistemi i sistemsko miljenje
Funkcionisanje sistema-davanje i primanje
Funkcionisanje uslovljeno hijerarhijom
Sistemsko miljenje skup teorija sa
zajednikim objanjenjem i opisom pojedinih
klasa sistema
Sistem definisana cjelina ureena zbirom
elemenata i njihovih fukncija s ciljem
funkcionisanja
 Koncept sistemskog miljenja:

Sve je sistem i sve je podsistem

Nita nije sigurno, ali je sve mogue
probabilistiko shvatanje
Apsolutni determinizam ne postoji
 1.1.4 Matematiki aspekt teorije
sistema
Matematiki model realnog sistema sloeno i apstraktno
opisivanje realnog sistema uz pomo jednoznanih
matematikih simbola

Matematiki model skup odnosa karakteristika stanja koji

zavisi od poetnih uslova, ulaza, izlaza i parametara sistema

Skup je poznat ako su mu poznati svi elementi, njihova

pripadnost, a odreen ako je poznat poredak elemenata i
njihova prebrojivost.
 X Y
A B C

Y
D

Sl. 2. Primjer sistema automatskog upravljanja

 Svakom stanju sistema pripada odgovarajua taka u
koordinatnom sistemu, a karakterie se u svakom
trenutku (t) sljedeim veliinama: z1,z2,...zj,....zn

Funkcionisanje sistema - predstavlja faznu trajektoriju

opisanu vektorskom funkcijom oblika z(f), ije su
koordinate z1(f), z2(f).....zj(f)...zn(f).

Relacije meusobni odnosi, kako izmeu elemenata,

tako i unutar elemenata i skupa.
 Grafikon - prave ili krive linije kojima se prikazuju veze
dva ili vie elemenata i time grade strukturu
sastavljenu od binarnih relacija

X1 X1

X2 X2

X3 X3

X4 X4

X5 X5

X6 X6

Sl.3. Grafikon relacija meu elementima skupa

 U praksi se koriste elemntarne
Vrste grafikona:
radnje s grafikonima kao to su
Simetrini sabiranje, mnoenje i slino, a u
Lanani zavisnosti od njihovih
Kruni vektorskih karakteristika kao
Asimetrini to su:
-Simetrinost
Ciklini
-Refleksivnost
Vezani -Tranzitivnost
Dualni graf ,itd. -Otvorenost
-Zatvorenost, itd.
 Matrini prikaz tabela u kojoj kolone
predstavljaju ulazne elemente, a redovi izlazni,
dok se u poljima tabele unose veze izmeu
ulaza i izlaza u binarnoj formi (0=ne, 1=da)
 Faze razvoja savremenih sistema:
Analiza osobina sistema (sa aspekta strukture i
parametara)
Sinteza (strukture i parametara) sistema
metodom eksperimentisanja ili metodom
modeliranja
Svaki sistem nastaje radi nekog cilja
Neophodan uslov odravanja sistema
procesom upravljanja promjenama stanja
sistema.
 1.1.5 Sistemski pristup sinergetski
efekat

Sistem nemogue potpuno opisati zbog

kompleksnosti
Sinergija efekat zajednikog djelovanja
elemenata
Dinamiko posmatranje jedinstvo vremena i
prostora
Holistiko posmatranje sistem kao ukupnost
Relativnost sistema - proizilazi iz prirodnih zakona
 Sistemski pristup integrie:
Optu teoriju sistema,
Kibernetiku,
Teoriju informacija,
Semiotiku
Informatiku i
Matematiku teoriju sistema
Sistemske Sistemski
nauke pristup Proces Novo znanje
Integracije primjene
u praksi

Nova sistemska istraivanja

Sl.4. Shema sistematskog miljenja
 Sinergetski efekat postoji samo ako postoji
harmonija imeu elemenata sistema.
Sinergetski efekat donoenje zakljuaka
dedukcijom (od opteg ka pojedinanom)
Cjelina se ne moe rastaviti na sastavne
dijelove, a da pri tome ne izgubi svoje osobine.
Optimum cjeline = zbir suboptimuma =
sinergetski efekat
Matematiki :
f(a,b,c)> f(a)+ f(b)+ f(c)
1.1.6 Teorija globalnog razmiljanja
Sistem (gr. to systema) cjelina sastavljena iz
dijelova i njihovih karakteristika, matematiki ili
prirodno integrisana radi ostvarivanja odreenog
cilja, odnosno promjene stanja sistema.

SISTEM

SKLOP A SKLOP B SKLOP C

ELEMENT ELEMENT ELEMENT

DEO 1 DEO 1 DEO 1 DEO 1 DEO 1

Sl. 5. Sistem kao skup ili podskup
 Sl.6. Osnovni oblik sistema

S sistem odreen postupnom promjenom stanja u funkciji vremena

Xn ulazni vektor koji odrauje na rad sistema i utie na njegovo ponaanje
Yi- izlazni vektor koji predstavlja rezultat rada sistema i utie na samo ponaanje
sistema
 Osobine sistema:
Ureenost (odranje reda pri funkcionisanju)
Organizovanost (usaglaenost uloga u
zajednikom cilju)
Struktura (uoptenost elemenata i relacija)
Promjena bilo kog elementa utie na ostale iz
cjeline.

Element Stanje Element

promjene sistema promjene
stanja stanja

Sl. 7. Uticaj elemenata sistema na promjenu

stanja sistema
 PROCES UPOZNAVANJA SISTEMA

DEFINISANJE SISTEMA
Aspekt posmatranja

1 1
MODEL SISTEMA
ORIGINAL PRESLIKAVANJE (DERNICIJA)
2 2

Istraiva
(SUBJEKAT MODELIRANJA)

Sl.8. Proces modeliranja

Modeliranje sistema
Izomorfno uzajamna jednoznana veza izmeu
elemenata, osobina i ponaanja originala i modela
Homomorfno (pojednostavljeno): vei broj elemenata i
karakteristika originala svodi se na manji broj
komponenti i osobina modela.
 1.1.7 Sistem i okolina
x
ULAZI
SPOLJNA
U
SREDINA
SISTEM
Sistem D

SISTEM
SPOLJNA A SPOLJNA
-stanje
SREDINA SREDINA
- struktura
Sistem B Sistem C
DEJSTVO
Izlazi iz SISTEMA
NA
Granica sistema sistema OKRUENJE

Sl.9. Sistem sa spoljanim okruenjem

Okruenje sistema okolina

Okolina integralni dio sistema
 1.1.8 Ulazi i izlazi sistema
Ulazne veliine - materijalne, energetske i
signalne veliine odreene sadrajem
informacija.
Izlazi reagovanje sistema na odreeni
intenzitet pobude, rezultat koliina
novostvorenog kvaliteta iz datih sastojaka
(ulaza)
Tehnologija nain transformisanja ulaza u
izlaz
 Vrsta ulazne veliine
Granini uslovi Oblik u vremenu Karakteristika
Oznaka Naziv
za t<0, y(t)=0
za t0, y(t)=1
1. Skokovita y=const=1

za t<0, y(t)=0; za
2. Impulsna t>0, y(t)=0; ydt=const=1
za t=0, y(t)=

za t<0, y(t)=0; za
3. Nagibna y=const=1
t>0, y(t)=at

za t<0, y(t)=0; za
4. Sinusna y= - Ky, k=1
t>0, y(t)=sin t

Eksponen- za t<0, y(t)=0; za

5. y= - Ky, k=1
cijalna t>0, y(t)=e-t
 Ako je Z ukupan profit preduzea, za proizvodne linije
vrijedi:
Z=a1x 1+a2x 2+a3x 3+...+ B, gdje su
a1,a2...an - profiti po jedinici proizvoda
B ukupni fiksni trokovi (b1,+b2+...bn)
x1,x2,...xn - koliine elemenata

Cilj i mjera vrijednosti ukupnog sistema je Zmax, tj.bitno je

da je x>0 (poveanje radne aktivnosti), sve dok a nije manje
od 0 (gubitak), kada bi trebalo obustaviti proizvodnju.

Za x>0 i a>0, Z raste zajedno sa porastom koliine

aktivnosti
 Ulaz, izlaz i stanje sistema imaju svoje viedimenzionalne promjene u
vremenu.
Ulaz zavisi i realizuje se prema potrebi sistema.
Izlazi su reakcije sistema na ulazno, interno ili eksterno dejstvo.
Svaki sistem izbaen iz ukupnosti je podsistem.
Granice sistema obuhvataju sve ulaze i izlaze, relevantne za ostvarivanje
cilja.
Elementi stanja sistema su akumulacija u sistemu, gdje se akumulira
razlika ulaznih i izlaznih promjena, a njihova vrijednost zavisi od
akumulacije stvorenih vrijednosti promjene stanja u prolosti.
Upravljanjem se rjeava savladavanje prorauna ogranienih ulaza i
neogranienih potreba.
Odnosi i veze meu elementima mogu biti deterministiki i stohastiki.
Uspjenost funkcionisanja poslovnih sistema: = Y/X, >1; Kod tehnikih
sistema: <1.
Sl.10. Ulazno-izlazni model procesa proizvodnje