Professional Documents
Culture Documents
realtimePCR Basic PDF
realtimePCR Basic PDF
Cc vn c bn
Real-time PCR l g?
Trong k thut PCR, sau khi hon tt khuch i on DNA ch, ngi lm th
nghim phi tip tc lm mt s bc th nghim c kt qu xc nh c sn phm
khuch i mong mun trong ng phn ng hay khng, v giai on ny gi l giai on
th nghim sau PCR. Trong giai on ny, ngi lm th nghim c th thc hin in di
sn phm PCR trn gel agarose xem c vch sn phm khuch i ng kch thc
mong mun hay khng, cng c th thc hin th nghim lai vi cc on d c hiu
(trn mng, trn ging hay phin nha...) xem sn phm khuch i c trnh t mong
mun hay khng. K thut PCR m cn phi c giai on th nghim c v phn tch
sau khi hon tt phn ng khuch i, ngy hm nay c gi l PCR c in (classical
PCR).
34
ng phn ng, cng hunh quang m my ghi nhn c trong nhng chu k u
s rt thp v hu nh khng thay i, hin th bng mt ng thng nm ngang,
chng ta c th gi y l giai on hay giai on tim phc, v trong giai on
ny d DNA ch c th c nhn bn thnh cc bn sao nhng do s lng cha
gip cho cht pht hunh quang nhn c nh sng kch thch pht ra nh sng
hunh quang cng my ghi nhn. Nhng mt khi s lng bn sao ca DNA
ch t n mt ngng nht nh th nh sng hunh quang pht ra s cng
c my ghi nhn v lc ny chng ta s thy ng biu din khuch i bt u
ngc ln. Cng hunh quang trong ng phn ng t lc ny tr i s tng gp i
sau mi chu k nhit do s lng bn sao ca DNA ch tng gp i sau mi chu k.
Chng ta gi giai on ny l giai on ly tha v cng hunh quang, khng
phi l giai on tng trng ly tha v s lng bn sao ca DNA ch. Cng
hunh quang trong ng phn ng s tng trng n mt mc no th tng
trng s chm dn v t n bnh nguyn v cc bn sao ca DNA ch, do phn ng
cn dn dNTP v enzyme Taq polymerase khng hot ng hiu qu na, nn s
khng cn gia tng s lng theo cp s 2 na. Chng ta gi giai on ny l giai
on bnh nguyn.
35
Cng hunh quang
ng biu din
khuch i
ng nn (base line)
5 10 15 20 25 30 35
Chu k nhit
Chu k nn
Chu k ngng (Ct)
Biu 1: Biu mt ng biu din khuch i ghi nhn cng hunh quang pht ra t ng phn ng khi
nhn c nh snh kch thch vo mi chu k nhit
36
s bn sao ca DNA ch
ng biu din khuch
i ca cc mu chun
sau khi hon tt khuch
i. M trong PCR, s
lng bn sao cui cng ng biu din khuch
i ca cc mu th
khng phn nh c mt
cch chnh xc s lng
bn DNA ch ban u c
trong mu th v trong a
s cc trng hp s Biu 2: Biu khuch i v ln cc ng biu din khuch i
ca cc mu th v cc mu chun
lng bn sao c trong
ng phn ng PCR l s lng cc i sau khi PCR t c giai on bnh nguyn.
ng biu din v ln mi
quan h gia chu k ngng vi s
lng bn DNA ch ban u c
trong cc mu chun c gi l
ng biu din chun (standard
curve). y l mt ng thng
Biu 3: Biu chun v ln ng biu din chun v mi
tuyn tnh i qua cc im ta quan h gia s lng bn DNA ch c trong cc
mu chun v chu k ngng tng ng. Trong
xc nh bi s lng bn DNA biu trn ny, chng ta E2-E4-E7 l cc ng
phn ng cha cc mu chun cn B4 l ng phn
ch ban u ca tng mu chun ng cha mu th.
37
(trn trc tung) v chu k ngng ca ng phn ng cha s lng bn DNA ch ny
(biu 3). Trn biu chun ny, trc tung (Y) l Ct cn trc honh (X) l s lng
bn DNA ch ban u c trong cc mu chun. Do cc mu chun thng c pha
cch nhau theo h s pha long 10, nn s lng bn DNA ch trong cc mu chun
c biu th bng logarith c s 10 (log10) ca s lng ny. Do vy tr 1.5, 2, 2.5, 3,
3.5, 4, 4.5 trn trc X l tng ng vi cc s lng bn ch l 101.5, 102, 102.5, 103,
103.5, 104, 104.5 tc l 32, 100, 316, 1000, 3162, 10000, 31623 copies trong ng phn
ng.
38
phi c c (slope) l -3.32. Nh vy, chng ta thy dc chnh l s cch bit
nhau v chu k ngng gia cc ng chun c s lng gim dn theo h s pha long
10. Hiu qu khuch i cng c th tnh bng phn trm (%) vi cng thc tnh t E
l: E% = (E-1) x 100%. Vi E t l tng l 2 th E% = 100 %. i vi bt c mt
ng biu din chun no, u c th tnh c hiu qu khuch i E % = (10-1/slope
1) x 100 %. Do vy nu dc ca mt ng biu din chun l -3.436 th E s l
10-(1/-3.436) = 1.954, vy th hiu qu % ca khuch i (hiu qu PCR) s l: E % =
(1.954 1) x 100% = 95.4 %, c ngha l trong giai on tng trng ly tha s lng
bn sao sau mi chu k nhit s c nhn ln 1.954 ln hay hiu qu PCR l 95.4 %.
D nhin hiu qu PCR l tng l 100 %, nhng trong thc t th hiu qu PCR chp
nhn c phi trong khong 90 % - 105 %. Ngi lm th nghim phi bit dng hiu
qu PCR hin th trong biu chun nh gi thao tc pipetting pha long mu
ca mnh. Sai lm u tin c th gp trong thao tc pha long mu l mang lng
DNA ch t mu nng cao xung mu c nng thp hn, m thng l do
khng thay u pipette sau khi mang th tch t nng cao xung nng thp, v
vy m s lng bn DNA ch c trong cc mu chun c pha long s nhiu hn
tnh ton. V d nu thao tc pha long chnh xc, th t 10.000 copies xung 1.000
copies ri 100 copies s chnh xc nh vy; nhng nu khng thay u pipette sau mi
ln ht mu v lng bn ch mang theo u pipette l 40% th chng ta s c cc
s lng s l 10.000 copies xung 4.000 copies ri 1.600 copies. V vy nn hiu qu
PCR c tnh ton bng gi tr E s khng t c l tng 90 % n 105 % m s
cao hn 105 %. L do l chu k ngng ca cc mu chun s b gn nhau hn lm
cho dc ca ng biu din chun thp i. Ngc li nu thao tc pha long m
khng cho th tch mu chun ht t mu c s lng DNA chun cao pha mu
chun lng thp hn (sai lm ny c th gp khi dng cc u pipette b dnh dung
dch trn thnh nn khng y c ht lng mu t u pipette xung mu k), v
chnh nh vy nn chu k ngng ca cc mu chun lin tip nhau s cch xa nhau
lm cho dc ca ng biu din chun thp i, v hiu qu PCR s di 95 %.
Hiu qu PCR cng l mt thng s rt c gi tr nh nghin cu ti u c k
thut real-time PCR m mnh. Nu hiu qu PCR thp th nguyn do c th l thit k
mi cha t nhy, do tch chit DNA ch cn cc c ch ngn cn phn ng
39
khuch i. Nu hiu qu PCR cao th nguyn do li c th l do s bt cp khng c
hiu ca mi hay ca on d.
Nh vy, vic thit lp biu chun l rt cn thit khi lm real-time PCR chn
on, c bit khi xc nh chnh xc s lng tc nhn ch ban u c trong mu
th. Biu chun c cng dng trc tin l nh gi c thao tc pipetting ca
ngi lm th nghim c t khng. y l mt vic l ht sc quan trng v nu thao
tc pipetting m khng chnh xc th s khng th no c c kt qu nh lng
chnh xc c. Do vy s tht l sai lm v thiu hiu bit nu nh sn xut b thuc
th real-time PCR dnh nh lng tc nhn ch li cung cp sn cc PCR mix c
cho trc cc lng chun ca DNA ch, gi l cc b chun, m khng cho ngi
lm th nghim t pha long cc mu chun cho vo real-time PCR mix.
40
My real-time PCR
Ty theo hng v model sn xut m c nhiu kiu thit b real-time khc nhau. Cc
kiu thit b ny khc nhau v cch pht ra ngun sng kch thch v cch ghi nhn c
nh sng hunh quang c pht ra t cc tube phn ng. Tm tt c cc kiu sau y:
Hnh 20 minh ha s
a mang v thay i v tr
cc knh lc nh sng
mt thit b real-time dng hunh quang n CCD
camera
nh sng kch thch c di Hnh 20: Minh ha s mt thit b real-time dng n tungsten lm
ngun sng kch thch v CCD camera ghi nhn ton b tn
sng chn lc ny c hiu hunh quang ca cc tube phn ng b chiu sng bi
ngun sng kch thch
gng dichroic phn chiu
xung bung nhit c cc tube phn ng. Trong tube phn ng c cha mt loi ha
cht c kh nng pht hunh quang, nu c s hin din ca si i DNA c khuch
41
i t DNA ch v b chiu sng bi nh sng kch thch c di sng thch hp.
nh sng hunh quang pht ra t tube phn ng s i qua gng dichroic, qua knh lc
mu hunh quang c ghi nhn bi mt CCD camrea. CCD camera ny s chp
hnh nguyn bung nhit ca my PCR ghi nhn tn hiu v cng hunh
quang c pht ra t cc tube phn ng qua mi chu k nhit v a v b vi x l
ca my vi tnh ri hin th real-time ln mn hnh bng biu ngi lm th
nghim thy c cng ca tn hiu hunh quang pht ra t mi ging phn ng
qua cc chu k nhit. Thit b real-time kiu ny c th thy c trong cc my real-
time PCR th h IQ (v d IQ, MyIQ, IQ5) ca hng Biorad.
Trong thit b ny, ngun sng kch thch c th l n laser, hay n tungstene,
c cc si quang hc dn trc tip n cc tube phn ng, v cc si quang hc hc
ng thi
cng lm Ngun sng laser
hay tungstene
Bung nhit
v dn nh
Fiber optic cable
Tube phn ng
quang pht
ra n CCD Bung nhit
camera.
Thit b real- Hnh 21: Minh ha mt thit b real-time dng si quang hc a nh sng kch thch
n tube phn ng
time kiu
ny c th c thy trong cc my realtime PCR ca hng ABI, nh cc my real-
time ABI 7000 hay ABI 7.500 (hnh 21).
Gng dichroic
43
ngun sng kch thch. Ging nh trn phi c nhn xung mt bin vo ban m m
trn mt bin c ri rc cc thuyn con sng n. Nu cc thuyn con ny cch xa nhau
th chng ta s thy mt bin ti en, nhng nu chng tp trung li vi nhau th chng
ta s thy trn mt bin c nhng vng sng do tp trung nh sng t cc thuyn.
Khi thy ethidium bromide c s dng cho nguyn tc real-time PCR ny,
nhng sau ny cc nh khoa hc s dng SYBR I v cc u im vt tri hn nh
mu hunh quang nn rt thp, kh nng chn vo si i cao nhng khng lm cho
si i b gn cht vo nhau khi b bin tnh nh vy m nh hng t ln hiu qu
PCR. Hnh 23 minh ha nguyn tc hot ng ca real-time PCR dng mu chn l
SYBR I lm cht pht hunh quang. Ph quang ca SYBR l: l = 488 cho ngun sng
kch thch v l = 522 cho hunh quang pht ra.
Cch pha real-time PCR mix s dng mu hunh quang chn l SYBR I
thc hin c k thut real-time PCR s dng SYBR I lm cht pht hunh
quang th ngi lm th nghim phi pha PCR mix trong c thm SYBR I vi nng
1X (pha t stock 10.000X), nng MgCl2 n 3mM, v thm mt t DMSO,
BSA... Ngoi ra, ty thuc vo thit b real-time PCR c i hi PCR mix phi thm
mu hunh quanh nn hay khng thit b nhn din c v tr v xc nh c gi
tr ngng hunh quang ban u ca tng ging th nghim, m ngi lm th nghim
c cho thm cht hunh quang nn vo PCR mix hay khng. V d vi cc my real-
time th h IQ ca Biorad th hunh quang nn cho vo PCR mix l fluorescent, cn
vi cc my ABI 7000 th hunh quang nn l ROX. c th thc hin pha real-time
PCR mix mt cch n gin m li hot ng mt cch hiu qu, ngi lm th nghim
c th pha t real-time PCR master mix do cc hng sn xut c uy tn cung cp c
cha sn SYBR I, enzyme Taq polymerase, dNTP v MgCl2. Vi PCR master mix gi
l SYBR PCR master mix ny, ngi lm th nghim ch cho thm mi, nng 10-25
pm cho mt th tch phn ng, v nu cn th cho thm dUTP v UNG chng ngoi
nhim, l c c real-time PCR mix thc hin real-time PCR. Bng 4 di y
NK
Bng 4: Cch pha SYBR PCR master mix t SYBR PCR master mix 2X sau phn thnh 100 mix vi th
tch phn ng l 25 ml v th tch mu cho vo PCR mix l 5 ml.
STT Thnh phn gc Nng hay Nng hay hm lng Nng hay hm lng Th tch phi ly
hm lng gc trong 1 th tch p trong 100 th tch phn ng pha master mix
NK
1 SYBR PCR master mix 2X* 2X 1X 1X 1250ml
NK
* SYBR PCR master mix 2X c cung cp c sn MgCl2 6 mM. **c tnh ton theo cng thc CV = CV, vi C l nng gc,
V l th tch gc cn phi ly, C l nng cn phi pha, v V l tng th tch phn ng (trong v d ny l 2500 ml, tng th tch
ca 100 phn ng, mi phn ng 25 ml).
45
NK
trnh by cch pha mt SYBR PCR master mix cho 100 mix t SYBR PCR master
mix 2X do cng ty Nam Khoa sn xut.
Vi real-time PCR s dng SYBR I lm cht pht hunh quang; thit b real-time
s ghi nhn c s pht hunh quang ti a t ng phn ng, khi nhn nh sng kch
thch, l cui giai on nhit ko di ca chu k PCR. Do vy mt chng trnh
lun nhit cho real-time PCR s dng SYBR c th l: 1 chu k: 40oC/10 (nu trong
PCR mix c dUTP v UNG), 1 chu k: 95oC/5 (nu dng hot-start Taq polymerase1);
35-40 chu k, l chu k lun nhit cho PCR gm 3 giai on nhit : 94oC/15-30,
55oC - 65oC/30-60, 72oC/30-60. Trong cc chu k lun nhit PCR ny, chn lnh
thit b real-time pht ra ngun sng kch thch v ghi nhn nh sng hunh quang pht
ra t ng phn ng trong giai on nhit bt cp 55oC - 65oC, my s t ng thc
hin hai chc nng quang hc quan trng ny giai on cui ca bc nhit bt
cp.
1
Hot start Taq polymerase l Taq polymerase m nhit thng b bt hot v c khng th c hiu (hay ha cht) bm ln
o
im hot ng ca enzyme. Khi b un ln 95 C trong 5 pht th khng th dc hiu s b pht hy, Enzyme s hot ng. Hot start
Taq polymerase thng c s dng trnh cc bt cp khng c hiu nhit di nhit bt cp c hiu ca mi
46
c nhng v tr trn trnh t mi mang nhng base b sung c vi nhau. Tuy nhin
trong cc chu k u khi m enzyme polymerase cn hot ng hiu qu th s khng
to c sn phm khuch i c hiu do s ko di ca hai mi khi chng bt cp
ln nhau ch vi v tr nucleotide m khng bt cp c u 3 (hnh 24 [1]). Tuy
nhin trong cc giai on cui ca PCR, enzyme polymerase tr nn hot ng km
hu hiu nn n vn c th ko di c cc mi khi chng bt cp ln nhau d u
3 ca mi vn khng c bt cp t hiu vi nhau, chnh v vy nn mi to c cc
sn phm khuch i khng c hiu t cc dimer primer (hnh 24 [2]).
Biu 4: Biu [1] l biu chy (melt curve chart) c my hin th real-time trong sut qua trnh thc
hin chng trnh lun nhit melt-curve, phn tch trn biu ny chng ta s thy ng phn ng
o
c Tm thp 78 C l ng c sn phm khuch i l t dimer primer, cn cc ng phn ng c Tm
o
cao n 85 C l tht s dng tnh cc sn phm khuch i t DNA ch. Biu [2] l biu
nh chy (melt curve peak chart) cho php xc nh Tm d dng v chnh xc hn nh cc nh biu
chy ca tng ng phn ng
47
cho my chy thm mt chng trnh phn tch nhit chy, gi l chng trnh
melt-curve. Ty thuc vo tng loi my real-time PCR m ngi lm th nghim s
dng chng trnh melt-curve c ci sn trong my, hay l t to chng trnh melt
curve m mnh thy thch hp hn. i vi cc my real-time PCR th h iQ ca
Biorad th chng trnh melt-curve l, trc ht bung nhit s a nhit ln 95oC
trong 1 pht lm bin tnh hon ton cc sn phm khuch i c trong ng phn
ng, ri h xung nhit 55oC trong 1 pht tt c cc sn phm khuch i ny bt
cp hon ton thnh si i. Sau thc hin chng trnh melt-curve a nhit
bung nhit t 55oC ln 95oC trong 80 bc tng nhit , mi bc tng 0.5oC v
gi trong 10 giy; ng thi trong mi bc ny, thit b real-time cng s chiu ngun
sng kch thch v ghi nhn v hin th trn th cng nh sng hunh quang pht
ra t cc ng phn ng ln mt biu chy (melt curve chart). Phn tch trn biu
hin th real-time ny, chng ta s thy i vi tng ng phn ng th cng hunh
quang pht ra s gim dn theo cc bc tng nhit trong bung nhit, l do l cc
sn phm khuch i c trong ng phn ng s b bin tnh dn dn theo s gia tng
nhit trong bung nhit. n mt bc tng nhit m trng khp vi Tm
ca sn phm khuch i trong ng phn ng th cng hunh quang s gim t
ngt v c n 50 % sn phm khuch i ny b bin tnh thnh si n cng mt lc,
do vy bc nhit ny chng ta s thy ng biu din cng hunh quang
pht ra t ng phn ng khng cn l mt ng thng i xung u nh trc m b
chi xung thp hn nhiu so vi dc ca n. Nh vy m ngi lm th nghim
khi quan st din tin ca qu trnh v real-time biu chy, s hon ton c th c
th xc nh c Tm ca sn phm khuch i c trong ng phn ng (biu 4 [1]).
gip xc nh c d dng hn Tm, sau khi hon tt chng trnh melt-curve, my
real-time PCR s thay i hin th biu chy thnh mt khc gi l biu nh
chy (melt curve peak, biu 4 [2]), trong biu ny trc honh (X) vn l bin
thin nhit ca bung , nhng trc tung (Y) th thay bin thin cng hunh
quang (RFU) thnh bin thin t l gim cng hunh quang so vi tng nhit
ca bung nhit (DRFU/DT). Nh s thay i ny, chng ta s thy tr s ca
DRFU/DT hu nh khng bin i khi s gia tng nhit ca bung nhit cha t
n Tm, nhng khi nhit bung nhit t n Tm th s c s gia tng ng k tr
s DRFU/DT, v trn biu chng ta s thy mt nh (peak) ca tr s ny. Gi tr
48
nhit bung tng ng vi nh ca ng biu din ny cho ta c tr s Tm
ca sn phm khuch i c trong ng phn ng. Nh vy vi phn tch melt curve
trong phng php real-time PCR s dng SYBR Green I, ngi lm th nghim c th
phn bit c sn phm khuch i c trong ng phn ng l t DNA ch hay l t
dimer primer, do m khc phc c nhc im khng c hiu ca cht pht
hunh quang ny trong pht hin sn phm khuch i xut hin trong ng phn ng
trong qu trnh lun nhit.
K thut phn tch phn gii cao nhit chy (High resolution melting, HRM)
Hin nay c nhng tin b ng k trong pht hin cc mu hunh quang chn
khc phc c cc nhc im ca SYBR green I. Cc mu ny c kh nng pht
hunh quang rt cao v hn na li hon ton khng c ch PCR nn phn gii ca
cc biu nh chy rt cao, do vy c gi l cc mu HRM (high resolution
melting dye). Bng 5 lit k mt s cht hunh quang HRM hin nay ang c cc
nh nghin cu ng dng, v s la chn mu no l ty thuc vo knh nh sng kch
thch v nh sng hunh quang m my real-time PCR h ang s dng c th thc
hin c trong qu trnh chy lun nhit. C th tm tt cc la chn ny nh sau:
SYTO9 hay LCGreen th ch dnh cho my real-time PCR Rotor Gene ca Corbett hay
Light Cycler ca Roche v cc my ny mi c knh mu thch hp; EVAGreen hay
BEBO th c th thch hp trn cc my real-time PCR thng dng v rt ti u trn
real-time PCR ca Biorad hay Applied Biosystem (dng ng knh mu FAM hay
SYBR green I); BOXTO th dng knh mu Joe c trn nhiu my real-time PCR
thng dng, c th kt hp vi real-time PCR dng Beacon probe gn cht pht hunh
49
quang l FAM, nh vy m c th nh lng DNA ch bng FAM v phn tch HRM
curve vi knh Joe.
Bng 5: Trnh by cc cht hunh quang HRM hin nay ang c cc nh nghin cu s dng cng vi cc nng
thch hp phi pha trong PCR mix
Tn HRM Hng c bn quyn Bc sng kch thch Bc sng hunh quang Nng trong ng phn ng
pht ra
Ch thch hp cho Rotor Gene v Light Cycler; *Thch hp cho knh mu FAM v SYBR ca cc my real-time PCR thng dng;
50
Tm, thay v 55oC n 95oC nh trong chng trnh lun nhit phn tch melve curve
bnh thng d Tm) kt qu biu nh chy hon ton phn gii cao phn
bit s khc bit ca cc sn phm khuch i c trong ng phn ng. Biu 5 minh
ha mt kt qu cho thy c th phn bit c s khc bit ch 1 nucleotide, k c tnh
trng heterozygote ca cc sn phm khuch i qua biu HRM.
Trong k thut ny, real-time PCR mix ngoi cc thnh phn c bn ca PCR mix,
cn cha hai thnh phn quan trng probe c th pht hunh quang c khi c s
hin din ca sn phm khuch i c hiu t DNA ch, l: (1) Taqman probe, l
nhng oligonucleotides c trnh t b sung vi mt trnh t c hiu trn DNA ch, v
trnh t ny di khong 24 n 30 bases vi u 5 c gn cht pht hunh quang (gi
l reporter) cn u 3 c gn cht hp ph tng ng (gi l quencher) hp ph
c nh sng hunh quang c pht ra t reporter. (2) Enzyme Taq polymerase c
hot tnh 5-3 exonuclease c kh nng thy gii ct b probe khi probe ny bt cp
ln si khun v cn u 3 ca mi khi enzyme ko di mi tng hp si b sung. C
ch pht hunh quang ca Taqman probe trong cc chu k nhit c trnh by minh
ha trong hnh 25. C th tm tt nh sau: (1) Khi cha c s xut hin ca sn phm
khuch i c hiu t DNA ch th Taqman probe vn cn nguyn vn do vy m
hunh quang pht ra c t reporter u 5 s b quencher u 3 ca probe hp
51
ph, ng th nghim s khng pht c hunh quang khi nhn c ngun sng kch
thch. (2) Khi bt u c s xut hin sn phm khuch i c hiu th Taqman probe
s bt cp vo si khun ca sn phm ny giai on nhit bt cp v s b
enzyme Taq polymerase ct b ko di mi tng hp nn si b sung, do vy m
reporter ca Taqman probe s b ct ri xa quencher v pht c hunh quang khi
nhn c ngun sng kch thch. Cng nhiu sn phm khuch i xut hin th s
lng reporter t do s cng nhiu, n mt lc no cng hunh quang pht ra
t reporter mnh th my s ghi nhn c tn hiu hunh quang pht ra t ng phn
ng khi nhn c ngun sng kch thch.
Quencher l cht c
nh sng kch thch
loi quencher, l
quencher pht hunh R Q
[2] (b) Taqman probe s tr thnh trnh t cn u
quang v quencher pht 3 khi Taq polymerase ko di mi bt u
tng hp si b sung
chuyn nng lng hp [2] (d) Giai on pht hunh quang ca reporter xy
ra trong sut qu trnh Taq polymerase ko di
ph c thnh nh sng, mi tng hp si b sung
do vy quencher s pht ra Hnh 25: Tm tt c ch hot ng ca Taqman probe trong real-time PCR
52
hunh quang nhng khng n c CCD hay cm bin quang v b cn li bi knh
lc ch dnh cho nh sng hunh quang pht ra t reporter. TAMRA l mt v d minh
ha cho quencher pht hunh quang, thng c dng cho taqman probe c reporter
l FAM (bng 6). Dng quencher pht hunh quang s c mt tr ngi l hunh quang
pht ra t quencher c th trng vi ph hunh quang ca reporter ca mt Taqman
probe khc, nu real-time PCR c thit k multiplex, do vy m khi chn lc
reporter cho probe th 2 hay th 3 th nh nghin cu phi trnh tr ngi ny.
Quencher pht nhit l quencher s chuyn nng lng hp ph c thnh nhit, v
d DABCYL hp ph hunh quang bc sng 425, BHQ0 hp th hunh quang bc
sng 430-520 (ti u 493), BHQ1 hp th hunh quang 480-580 (ti u 534), BHQ2
hp th hunh quang 560-670 (ti u 579), BHQ3 hp th hunh quang 620-730 (ti
u 672). Quencher pht nhit hin nay c a chung hn quencher pht hunh
quang v kh nng hp ph hunh quang rt mnh, cc BHQ c xem nh cc l en
(black hole quencer, BHQ) ht ly tt c cc hunh quang t reporter khng cho bt c
hunh quang no pht ra c t reporter, ng thi rt d dng thit k cc taqman
probe dng cho multiplex PCR m khng lo n ph hunh quang ca cc reporter c
b trng vi ph hunh quang ca quencher v quencher khng h pht hunh quang.
Bng 6: Trnh by cc reporter hin nay ang c cc nh nghin cu s dng cng vi bc sng kch thch,
hunh quang pht ra, v quencher tng ng
Tn reporter Bc sng Bc sng Quencher Tn reporter Bc sng Bc sng HQ Quencher
kch thch HQ pht ra kch thch pht ra
FAM 495 520 TAMRA, DABCYL, BHQ1 Cy3TM 548 566 BHQ2
TAMRA 557 583 BHQ2, DABCYL Cal FluorGold 540 522 544 BHQ1
TET 521 536 BHQ1, DABCYL Cal Fluor Orange 560 538 559 BHQ1
TEXAS RED 590 610 BHQ2, BHQ3, DABCYL Cal Fluor Red 590 569 591 BHQ2
VIC 538 554 BHQ1 Cal Fluor Red 610 590 610 BHQ2
HEX 535 556 BHQ1, BHQ3, DABCYL Cal Fluor Red 635 618 637 BHQ2
Rox 586 610 BHQ2, BHQ3, DABCYL Quasar 705 690 705 BHQ3
Thit k mi cho real-time PCR dng Taqman probe cng theo cc qui lut thit
k mi chung cho PCR (trnh by trong phn thit k mi dnh real-time PCR dng
mu hunh quang chn). Trong real-time PCR dng Taqman probe th nn thit k mi
c nhit chy khong 55oC - 60oC v thp hn nhit chy ca Taqman probe
53
khong 5oC - 10oC. thit k Taqman probe, nn thit k khng di qu 30 bases,
t l GC trong probe khong 30-80 % vi C nhiu hn G, v tr bt cp ca u 5 ca
Taqman probe ch 2-5 bases cch v tr 3 ca mi bt cp trn cng si ch, v rt
quan trng l u 5 gn reporter khng phi l G v G c th l quencher cho rt nhiu
reporter. C th s dng phn mm Beacon Designer thit k mi v Taqman probe.
Phn mm ny c cp min ph cho cc phng th nghim mua my PCR iCycler
cua Biorad. Ngoi ra, vic chn reporter v quencher cng l mt vn ht sc quan
trng. Xin tham kho bng 6 c nhiu kh nng la chn cho ph hp.
54
- 60oC) ri sau mi mi bt cp vo. Chnh nh vy m khi Taq polymerase tng
hp si b sung, enzyme ny mi c c hi thy gii c Taqman probe cn u n.
Nu mi bt cp trc vo si ch th s khng c c hi Taqman probe bt cp
vo si ch v nh vy th Taqman probe s khng th b thy gii khi enzyme Taq
polymerase tng hp si b sung. y chnh l l do gii thch ti sao phi thit k
mi c Tm khong 55-60oC v thp hn Tm ca Taqman probe 5oC - 10oC.
Pha PCR mix cho real-time PCR dng Taqman probe bao gm cc thnh phn vi
cc nng hay hm lng nh sau: (1) PCR buffer 1X, (2) Taq polymerase c hot
tnh 5-3 exonuclease 1.25 hm lng 2 unit cho mt th tch phn ng, (3) dNTP 200
mM/each, (4) mi xui v mi ngc hm lng 10-25 pm cho mi th tch phn ng,
(5) MgCl2 5 mM, (6) Taqman probe 2-5 pm cho mi th tch phn ng; (7) Ngoi ra c
th thm dUTP, UNG vi nng hay hm lng nh cc pha cc PCR mix real-time
hay PCR mix khng real-time khc, v (8) mu hunh quang nn nu thit b real-time
yu cu. Nn thm d hm lng ca Taqman probe c cng hunh quang
c ghi nhn l cao nht, khng phi cho hm lng ca Taqman probe cao th s lm
cng hunh quang pht ra s cao m c khi c tc ng ngc li v s lm cc
phn t Taqman probe qu gn nhau nn hunh quang pht ra t reporter ca probe b
thy gii vn b cc quencher ca cc Taqman probe khc hp ph.
55
Bng 7: Lit k cc knh knh lc ngun sng kch thch v knh lc hynh quang c trn iQ5 tng ng vi cc
reporter khuyn co s dng. Cc ch in m l reporter ti u c chn cho 5 mu
TAMRA
TEXAS
TEXAS
HEX
HEX
FAM
FAM
RED
RED
Cy5
Cy5
Cng HQ
Cng HQ
Bc sng l = nm Bc sng l = nm
Biu 7: Minh ha bc sng kch thch v bc sng hunh quang ca mt chn la multiplex 5 mu trn
iQ5. Chn la ny c xem l thch hp nh cch xa nhau gia cc bc sng kch thch ti
a v bc sng hunh quang ti a ca cc reporter
56
thch v cu trc kp tc ca hai u
R Q
57
trong cc chng trnh rt tt, gip ngi s dng d dng thit k Beacon probe trn
trnh t si khun nhp vo.
lai 1 c u 3 gn mt cht pht hunh quang D Khi cha c mt sn phm khuch i c hiu, hunh
quang pht ra t D ca probe lai 1 khng kch thch
c A ca probe lai 2 v chng cch xa nhau
(donnor), v probe lai 2 c u 5 gn mt cht pht
hunh quang A (acceptor). trnh khng cho probe D A
Hai probe lai ny c thit k sao cho khi bt cp trn vi bc sng ngun sng kch thch ca A) s c
A hp ph ri chuyn sang pht hunh quang vi bc
sng khc bit vi bc sng pht hunh quang ca D
58
Cng nh tt c cc c ch pht hunh quang khc ca real-time PCR, k thut
real-time PCR s dng cc probes lai c ng dng nh lng tc nhn ch c
trong mu. Ngoi p dng ny, real-time PCR s dng cc probe lai cn c mt u
im, l ng dng nh genotype ca tc nhn ch hay l nh c s khc bit
ch mt nucleotide (SNP) ca cc tc nhn ch. Nguyn tc ca ng dng ny l nhit
chy ca hai probe lai trn cc si khun khc bit v trnh t d ch mt nucleotide
cng s khc nhau, nn lm cho ng biu din nh chy ca chng cng khc nhau.
Hnh 28 v biu 8 l mt minh ha hiu r hn ti sao real-time PCR vi probes
lai c th gip phn bit c cc khc bit ca tc nhn ch v genotype hay thm
ch ch mt SNP. c th thc hin c ng dng ny th ngi lm th nghim s
chy thm mt chng trnh phn tch melt-curve sau khi my hon tt chng trnh
lun nhit real-time.
nh chy nh chy
ca A ca B
DRFU/DT C
o
D A o D A
78 C
A
D A o D
79 C
A
D A D
o
80 C
D A D A
o
81 C o
T C
o o o o o o
Sn phm khuch i B Sn phm khuch i A 78 C 79 C 80 C 81 C 82 C 83 C
Phn trn l gii thiu tng i chi tit v 3 phng php real-time PCR s dng
probes lm cht pht hunh quang. y l nhng phng php thng c s dng
trong nhiu nghin cu hay l trong chn on lm sng. Ngoi 3 phng php dng
probe lm cht pht hunh quang ny, cn c nhiu phng php dng probes hay c
primer na lm cht pht hunh quang, nh Eclipse probe, Amplifluor primers,
Scorpion primers, Lux primers, BD-QZyme primers...Xin tham kho ti liu Real-time
59
PCR Applications Guide (http://www.gene-quantification.de/real-time-pcr-guide-bio-
rad.pdf) r hn.
a. nh lng tuyt i
60
phn ng da vo ng bin din chun (minh ha biu 9) xc nh mi quan h
gia chu k ngng (Ct) vi s lng copies DNA ch ban u c trong ng phn ng.
Cui cng xc nh s copies tc nhn ch c trong mu th hay bnh phm da vo
h s pha long mu v h s tch chit DNA hay RNA ca phng php chun b
mu trc khi thc hin PCR.
b. nh lng tng i
61
cht nghin cu X gy ung th so vi cy t bo chng khng th cht nghin cu X.
Nh nghin cu thc hin hai l cy t bo cng ngy tui, sau mt l th thm cht
X, mt l chng khng th cht X. Sau ly cng mt lng t bo ca c hai l
tch chit v nh lng RNA ton b ca c hai l. Ly cng mt lng RNA tch
chit c ca c hai l (v d 50 ng cho mi l), thc hin th nghim RT real-time
PCR vi mi c hiu mRNA ca P53. Xc nh Ct ca mRNA ca P53 vi gi tr
Ct[T] l chu k ngng ca khuch i mRNA ca P53 trn 50 ng RNA tch chit t
l t bo c th cht X v Ct[C] l chu k ngng ca khuch i mRNA ca P53 trn
50 ng RNA tch chit t l t bo chng khng c th cht X. Nu hiu qu PCR l t
100 %, ngha l c sau mi chu k nhit lng DNA lun tng gp i (E = 2) th t l
biu hin gene P53 ca l t bo c th cht X so vi l chng s l:
62
Ct(T/Tg): l chu k ngng ca gene ch (Tg) trong mu th (T),
Ct(T/Ref): l chu k ngng ca gene tham chiu (Ref) trong mu th (T),
Ct(C/Tg): l chu k ngng ca gene ch (Tg) trong mu chng (C), v
Ct(C/Ref): l chu k ngng ca gene tham chiu (Ref) trong mu chng (C).
Da trn cc thng s ny, chng ta s thng ha (normalized) chu k ngng
ca gene ch trn mu th (T) v mu chng (C) bng cch tnh hiu s chnh lch Ct
ca gene ch vi gene tham chiu trn cc mu:
Mu th: DCt(T) = Ct(T/Tg) - Ct(T/Ref)
Mu chng: DCt(C) = Ct(C/Tg) - Ct(C/Ref)
Sau s thng ha DCt mu th bng hiu s chnh lch DCt(T) vi DCt(C)
DDCt = DCt(T) - DCt(C)
T tnh ra t l biu hin ca gene ch trn mu th so vi mu chng, nu
hiu qu PCR ca c hai u t 100%, l R = 2-DDCt
V d sau y minh ha cho phng php 2DDCt ca Livak p dng trong nghin
cu biu hin gene P53 trn cy t bo bung trng ung th (T) so vi t bo bung
trng bnh thng (C). C hai u c tch chit RNA ton b ri ly 50 ng RNA
c tch chit lm th nghim RT real-time PCR vi 2 Taqman probe v mi c
hiu cho mRNA ca P53 v ca gene tham chiu l GAPDH (cc nghin cu trc
chng minh l GAPDH biu hin khng khc bit trn m bnh thng v m ung th).
Kt qu trnh by trong bng 8 di y:
Bng 8: Chu k ngng ca gene P53 (Tg) v GADPH (Ref) ca hai mu cy t bo bung trng ung th (T) v
bnh thng (C).
63
T tnh ra t l biu hin ca P53 trn mu th so vi mu chng, nu hiu qu
PCR ca c hai u t 100%, l R = 2-(-2.4) = 5.3
C ngha l P53 t bo ung th biu hin gp 5.3 ln t bo bnh thng.
64
nh s dng mt cp mi c hiu v mt Taqman probe c hiu c gn cht pht
hynh quang FAM u 5 v cht hp ph hynh quang u 3. Trong khi chy
PCR, mt khi c sn phm khuch i c hiu xut hin trong ng PCR th taqman
probe c hiu vi trnh t ch s bt cp vo sn phm khuch i v s b thy gii
bi men taq polymerase (nh hot tnh 5- 3 exonuclease) khi tng hp si b sung
giai an ko di. S thy gii taqman probe s lm tch ri cht pht hynh quang
FAM u 5 khi cht hp ph hynh quang (quencher) u 3 ca probe, nh vy
ng phn ng s pht hynh quang khi nhn c nh snh kch thch, v s pht
hynh quang ny s c ghi nhn bi u c real-time ca my. Mu th cha nhiu
bn ch ban u s c chu k ngng (Ct = chu k m u c realtime ca my bt
u ghi nhn c c tn hiu hynh quang trong ng phn ng) pht hin sm hn l
mu th c t bn ch. i vi h thng ch th th cng tng t nh vy nhng mi
v Taqman probe th s c thit k c hiu cho mt gene gi nh hin din trong
b gene ca vt ch. y, trnh s cnh tranh ln nhau gia hai h thng th v
tham chiu lm cho s nh lng khng chnh xc, chng ti thit k hai h thng ny
trong hai ng phn ng khc nhau, do vy m Taqman probe ca h thng tham chiu
cng s s dng cng mu pht hynh quang FAM u 5 ging nh Taqman probe
ca h thng th.
(2) Sau thc hin real-time PCR s dng Taqman probe v mi c hiu tng
ng cho GAV v cho gene cytochrome b. Kt qu s cho chng ta Ct[GAV] ca GAV
v Ct[Cytob] ca gene cytochrome b. T l Ct[GAV]/Ct[Cytob] cho bit t l nhim
GAV trn mu tm.
65
2. Xc nh t l bin i gene (GMO, Gene Modified Organism) c trong mu
66
Bng 9: Chu k ngng ca S35 v lectin ca cc log(GMO%)
1
mu chun v ca cc mu th y = 0.295x + 2.481
0.8 2
R = 0.996
Mu v chun Ct(S35) Ct(lectin) DCt 0.6
Vi real-time PCR dng mu hunh quang chn lm cht pht hunh quang th
phi s dng mu HRM v phi thc hin chng trnh phn tch HRM sau khi hon
tt chng trnh lun nhit th mi c th pht hin c khc bit SNP v xc nh
c kiu di truyn (xem phn k thut phn tch phn gii cao nhit chy).
Vi real-time PCR dng probe lm cht pht hunh quang th ty s tin li hay
quen thuc vi k thut no m nh nghin cu hay ngi lm th nghim c th chn
phng php thch hp vi mnh. V d vi Taqman probe, pht hin s khc bit
SNP v nh genotype, nh nghin cu phi thit k cc Taqman probe (mang cc cht
pht hunh quang R khc nhau) bt cp trn cng v tr ca sn phm khuch i
nhng cc probe ny c s khc bit v trnh t tng ng vi s khc bit SNP hay
khc bit trnh t gip phn bit genotype. Trong giai on bt cp th probe c trnh t
67
tng thch nht vi trnh t ch trn sn phm khuch i s bt cp ln si ch v
s b Taq polymerase thy gii, do vy ng biu din khuch i tng ng vi mu
hunh quang ca probe s ngc ln v n cc i trong khi tn hiu ca cc mu
hunh quang khc s vn nm di hunh quang nn v cc probe tng ng vn cn
nguyn vn v khng b thy gii. Hnh 29 di y minh ha c ch hot ng ca
Taqman probe trong pht hin SNP hay genotype.
R2 Q2
R1 Q1
R2 Q2
R1
Q1
R1 Q1
R2 Q2
R1 R2
R2
Q2
R1
Q1
R2
Q2
Hnh 29: Minh ha c ch hat ng ca Taqman probe trong pht hin khc bit SNP hay genotype
vi probe R1 cho wild type v probe R2 cho kiu t bin. Hnh trn ch c wild type. Hnh
gia ch c t bin, v hnh di l heterozygote va wild type, va t bin
68
Phng php real-time PCR dng probe lai (FRET) cng c cc nh nghin cu
s dng pht hin cc khc bit SNP v c bit l khc bit genotype. Phng php
ny t ra u im hn phng php s dng Taqman probe trong pht hin cc khc
bit genotype, nht l khi cc genotype ca tc nhn ch ngoi khc bit nhau v trnh
t c trng cn cha cc khc bit trnh t do s khc bit dng hay khc bit v t
bin trong qu trnh pht trin (v d HIV, HCV, HBV...). L do l rt kh thit k
c Taqman probe c hiu cho mt genotype v ngoi trnh t c hiu cho genotype
Taqman probe s phi cha cc trnh t bt cp vi cc trnh t bin i v chnh iu
ny s lm cho hiu qu bt cp ca Taqman probe c hiu cho genotype s khng
cao, do vy kt qu pht hin genotype s khng c hiu nh mong mun. Trong khi
thit k probe lai s d dng hn, ch cn quan tm n trnh t khc bit cho
genotype m khng nht thit phi quan tm n cc bin i trnh t khc, v cho d
c mang cc trnh t bin i ngoi trnh t c hiu genotype th khi phn tch nh
chy bng chng trnh HRM th mi genotype s biu hin mt nh chy c trng
ph thuc ch yu vo trnh t c hiu ca genotype m hai probe lai bt cp vo
(xem phn probe lai). Biu 11 l mt v d ca ng dng probe lai trong pht hin
genotype ca HCV bng real-time PCR c hiu vng 5-NC.
Biu 11: Kiu nh chy tng ng vi genotype HCV trong kt qu phn tch nh chy sn phm
khuch i ca real-time c hiu vng 5NC v dng FRET probe (trch t Clinical Chemistry
48:12)
69