Civitas No1 2017

ISSN 2217-4958 (TAMPANO IZDANJE)
God. 7, Broj 1, 2017.

ISSN 2466-5363 (ONLINE IZDANJE)
C I V I T A S
ASOPIS ZA DRUTVENA ISTRAIVANJA
Nauni asopis CIVITAS publikuje se dva puta godinje.
ISSN 2217-4958 (tampano izdanje)
ISSN 2466-5363 (Online izdanje)
COBISS.SR.ID 261516807
IZDAVA:
FAKULTET ZA PRAVNE I POSLOVNE STUDIJE DR LAZAR VRKATI
Bulevar osloboenja 76, NOVI SAD, Vojvodina Srbija
ZA IZDAVAA:
Prof. dr Mirjana Franceko, Fakultet za pravne i poslovne studije dr Lazar Vrkati
Univerziteta Union.
GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK:

Prof. dr Vladimir Njegomir, Fakultet za pravne i poslovne studije dr Lazar Vrkati
Univerziteta Union.
REDAKCIJA:
Prof. dr Aleksandra Kosti, Univerzitet u Niu, Filozofski fakultet.
Doc. dr Ana Sentov, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne studije dr Lazar
Vrkati, Novi Sad.
Prof. dr Andreja Savi, Fakultet za diplomatiju i bezbednost, Beograd.
Dr Bojana Petri, Birkbeck University of London, Velika Britanija
Prof. emeritus dr Boris Marovi, Nezavisni univerzitet Banja Luka, Bosna i Hercegovina.
Prof. dr Cvetko Andreeski, Fakultet za turizam i ugostiteljstvo Ohrid, Univerzitet Sv.
Kliment Ohridski Bitola, Ohrid, Makedonija.
Prof. dr Dragan Mrki, Univerzitet u Novom Sadu, Fakultet tehnikih nauka.
Prof. dr Duka Franeta, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne studije dr
Lazar Vrkati, Novi Sad.
Prof. dr Duko Radosavljevi, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne
studije dr Lazar Vrkati, Novi Sad.
Prof. dr ore ekrlija, Univerzitet u Banja Luci, Filozofski fakultet.
Prof. dr Gregor velc, Univerzitet u Ljubljani, Filozofski fakultet.
Doc. dr Isidora Wattles, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne studije dr
Prof. dr Klime Poposki, Univerzitet Sv. Kliment Ohridski, Fakultet za turizam i
ugostiteljstvo, Ohrid.
Prof. dr Ljubo Pejanovi, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne studije dr
Prof. dr Marija Krivokapi, Univerzitet Crne Gore, Filoloki fakultet u Nikiu.
Prof. dr Marijan urkovi, Univerzitet u Zagrebu, Pravni fakultet i Univerzitet u
Splitu, Pravni fakultet.
Prof. dr Milan ivkovi, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne studije dr
Prof. dr Milica Radovi, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne studije dr
Prof. emeritus dr Milo Bokovi, Univerzitet u Novom Sadu, Pravni fakultet.
Prof. dr Mo Mandi, Regent University, London, United Kingdom.
Prof. dr Momilo Talijan, Fakultet za poslovni menadment, Bar.
Doc. dr Nikola Dobri, Univerzitet Alpe Adria, Klagenfurt, Austrija.
Prof. dr Oliver Baanovi, Univerzitet u Skoplju, Fakultet bezbednosti.
2
Prof. dr Oliver Bakreski, Univerzitet u Skoplju, Filozofski fakultet.
Prof. dr Radovan Pejanovi, Univerzitet u Novom Sadu, Poljoprivredni fakultet.
Prof. dr Ruenka imonji-ernak, Univerzitet u Novom Sadu, Pedagoki fakultet u Somboru.
Prof. dr Sanja uri, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne studije dr
Doc. dr Slavica epon, Univerzitet u Ljubljani, Ekonomski fakultet.
Prof. dr Slobodan Markovi, CIELS Visokokolska ustanova akademskih studija,
Padova, Italija.
Prof. dr Sneana Raduki, Univerzitet u Niu, Ekonomski fakultet.
Prof. dr Sonja Karikova, Pedagoki fakultet, Univerzitet Matej Bel, Banska Bistrica,
Slovaka republika, Republika Srbija.
Prof. dr Tatjana Bijeli, Univerzitet Banjaluci, Filoloki fakultet.
Prof. dr Vesna Pilipovi, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne studije dr
Prof. dr Vidoje Vuji, Univerzitet u Rijeci, Fakultet za menadment u turizmu i ugostiteljstvu.
Prof. dr Vojin Pilipovi, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne studije dr
Prof. dr Zdravko Skakavac, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne studije
dr Lazar Vrkati, Novi Sad.
Prof. dr Zoran Kekovi, Univerzitet u Beogradu, Fakultet bezbednosti.
Prof. dr Zoran Suanj, Sveuilite u Rijeci, Filozofski fakultet.
Prof. dr eljka Babi, Univerzitet u Banjaluci, Filoloki fakultet.
SEKRETARI REDAKCIJE:
Marina Ratkov, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne studije dr Lazar
Vrkati, Novi Sad.
MsC Sonja Dragovi Sekuli, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne studije
MsC Zoran Vavan, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne studije dr Lazar
Vrkati, Novi Sad.
LEKTOR I KOREKTOR:
Marina Ratkov, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne studije dr Lazar
Vrkati, Novi Sad.
Tijana Radnovi, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne studije dr Lazar
Vrkati, Novi Sad.
OBJAVA LANAKA JE BESPLATNA. Svaki autor dobija jedan besplatan primerak asopisa.
CIVITAS JE BESPLATNO DOSTUPAN NA INTERNET ADRESI:

http://www.civitas.rs
ADRESA REDAKCIJE:
Bulevar osloboenja 76, NOVI SAD, Vojvodina Srbija
Tel. +381 21 472 7884
E-mail: civitas@fpps.edu.rs
PRIPREMA ZA TAMPU I TAMPA:

Tampograf , Novi Sad
TIRA:
50
3
CIVITAS journal is published twice a year
ISSN 2217-4958 (Printed edition)
ISSN 2466-5363 (Online edition)
COBISS.SR.ID 261516807
Publisher
FACULTY OF LAW AND BUSINESS STUDIES DR LAZAR VRKATI
76 Bulevar osloboenja, NOVI SAD, Vojvodina - Serbia
For the publisher:

Prof. dr Mirjana Franceko, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati,
Union University, Novi Sad, Serbia.
Editor-in-Chief:
Prof. dr Vladimir Njegomir, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati,
Editorial Board:
Prof. dr Aleksandra Kosti, Faculty of Philosophy, University of Ni, Ni, Serbia.
Doc. dr Ana Sentov, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati, Union
University, Novi Sad, Serbia.
Prof. dr Andreja Savi, Academy for Diplomacy and Security, University of Belgrade,
Belgrade, Serbia.
Dr Bojana Petri, Birkbeck University of London, UK
Professor Emeritus Boris Marovi, Independent University, Banja Luka, Bosnia and Herzegovina.
Prof. dr Cvetko Andreeski, Faculty of Tourism and Hospitality Management, St.
Kliment Ohridski University, Bitola, Ohrid, Macedonia.
Prof. dr Dragan Mrki, Faculty of Technical Sciences, University of Novi Sad, Novi Sad, Serbia.
Prof. dr Duka Franeta, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati, Union
Prof. dr Duko Radosavljevi, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati,
Prof. dr ore ekrlija, Faculty of Philosophy, University of Banja Luka, Banja Luka,
Bosnia and Herzegovina.
Prof. dr Gregor velc, Faculty of Philosophy, University of Ljubljana, Ljubljana, Slovenia.
Doc. dr Isidora Wattles, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati, Union
Prof. dr Klime Poposki, Faculty of Tourism and Hospitality Management, St. Kliment
Ohridski University, Bitola, Ohrid, Macedonia.
Prof. dr Ljubo Pejanovi, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati, Union
Prof. dr Marija Krivokapi, Faculty of Philology, University of Niki, Niki, Montenegro.
Prof. dr Marijan urkovi, Faculty of Law, University of Zagreb, and Faculty of Law,
University of Split, Split, Croatia.
Prof. dr Milan ivkovi, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati, Union
Prof. dr Milica Radovi, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati, Union
Professor Emeritus dr Milo Bokovi, Faculty of Law, University of Novi Sad, Novi Sad, Serbia.
Prof. dr Momilo Talijan, Faculty for Business Management, Bar, Montenegro.
Doc. dr Nikola Dobri, University Alpe Adria, Klagenfurt, Austria.
Prof. dr Oliver Baanovi, Faculty of Security, University of Skopje, Skopje, Macedonia.
Prof. dr Oliver Bakreski, Faculty of Philosophy, University of Skopje, Skopje, Macedonia.
4
Prof. dr Radovan Pejanovi, Faculty of Agriculture, University of Novi Sad, Novi Sad, Serbia.
Prof. dr Ruenka imonji ernak, Teacher Education Faculty in Sombor, University
of Novi Sad, Novi Sad, Serbia.
Prof. dr Sanja uri, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati, Union
Doc. dr Slavica epon, Faculty of Economics, University of Ljubljana, Ljubljana, Slovenia.
Prof. dr Slobodan Markovi, CIELS Higher education institution, Padova, Italy.
Prof. dr Sneana Raduki, Faculty of Economics, University of Ni, Ni, Serbia.
Prof. dr Sonja Karikova, Faculty of Pedagogy, Matej Bel University, Banska Bystrica, Slovakia.
Prof. dr Tatjana Bijeli, Faculty of Philology, University of Banja Luka, Banja Luka,
Prof. dr Vesna Pilipovi, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati, Union
Prof. dr Vidoje Vuji, Faculty of Tourism and Hospitality Management, University of
Rijeka, Opatija, Opatija, Croatia.
Prof. dr Vojin Pilipovi, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati, Union
Prof. dr Zdravko Skakavac, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati,
Prof. dr Zoran Kekovi, Faculty of Security, University of Belgrade, Belgrade, Serbia.
Prof. dr Zoran Suanj, Faculty of Philosophy, University of Rijeka, Rijeka, Croatia.
Prof. dr eljka Babi, Faculty of Philology, University of Banja Luka, Banja Luka,
Secretaries of the editorial board:

Marina Ratkov, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati, Union
MsC Sonja Dragovi Sekuli, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati,
MsC Zoran Vavan, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati, Union
Proofreading and editing:

Marina Ratkov, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati, Union
Tijana Radnovi, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati, Union
Articles are published free of charge. One free copy of the journal will be provided
for each contibutor.
CIVITAS is available free of charge at:

Contact Details:
76 Bulevar osloboenja, NOVI SAD, Vojvodina Serbia
Tel. +381 21 472 7884
E-mail: civitas@fpps.edu.rs
Prepress and printing:
Tampograf , Novi Sad
Circulation:
50
5
6
Re urednika
Potovani itaoci, kolege i autori,
Pred vama je prvi broj asopisa CIVITAS za 2017. godinu.

asopis u kontinuitetu, sedmu godinu zaredom, objavljuje radove koji
se bave razliitim, aktuelnim pitanjima i problemima iz oblasti prava,
bezbednosti, psihologije, filologije i ekonomije, kao i interdisciplinarnim
istraivanjima navedenih naunih disciplina.
Radovi prihvaeni za objavljivanje tj. radovi koji su proli

postupak recenzije obuhvataju razliita pitanja iz domena drutvenih
nauka. U fokusu ovog broja su radovi koji analiziraju problematiku
prevoenja kulturolokih pojmova, telohranitelja kao novog statusnog
simbola, demokratiju i politike institucije, sistem video-nadzora i
kontrolu pristupa u elektroenergetskim objektima, uzroke migracija i
izbeglike krize na Balkanu i u Evropi i intenzitet sagoreanja na poslu
kod nastavnika srednje kole.
Ovaj broj sadri i posvetu iz pera prof. dr Borisa Kreva

profesoru Lazaru Vrkatiu, osnivau Fakulteta za pravne i poslovne
studije koji danas nosi njegovo ime a koji je, izmeu ostalog, i osniva
asopisa CIVITAS. Takoe, ovaj broj asopisa donosi i prikaz Kongresa
psihologa odranog na Zlatiboru, 65. po redu, u koautorstvu prof. dr
Mirjane Franceko, prof. dr Aleksandre Kosti, Katarine Suvajdi i
Zorice Kneevi, kao i prikaz knjige Osnovi ivotne sredine i ekologije,
profesora Ljube Pejanovia u autorstvu dr Predraga Jelenkovia.
Tim profesora i docenata iz Srbije i regiona daje asopisu

meunarodni karakter. Vie od polovine recenzenata je van fakulteta
(izdavaa), prvenstveno iz regiona ali i Slovake, Italije, Austrije i Velike
Britanije. Posebno zadovoljstvo nam predstavlja injenica da smo uvrteni
na liste Directory of Research Journals Indexing i Srpski citatni indeks.
Zahvaljujemo se svim dosadanjim autorima na pristiglim

radovima. Pozivamo sve zainteresovane autore da poalju radove iz
oblasti koje CIVITAS u kontinuitetu od 2011. godine objavljuje.
Do sledeeg broja,
U Novom Sadu, 25. juna 2017.
Prof. dr Vladimir Njegomir
7
SADRAJ
Boris Krev
IN MEMORIAM Prof. dr Lazar VRKATI (1960-2007)
SLEDBENIK IDEJA MIHAJLA POLITA-DESANIA ....11
FOLLOWER OF MIHAJL POLIT-DESANI IDEAS .......11
LANCI
Ana Sentov
TRANSLATING CULTURE-BOUND ELEMENTS IN
JAMES SHAPIROS
1606: SHAKESPEARE AND THE YEAR OF LEAR .............17
PREVOENJE KULTUROLOKIH POJMOVA U
BIOGRAFSKOJ STUDIJI
1606: SHAKESPEARE AND THE YEAR OF LEAR
DEJMSA APIRA .............................................................17
Vojin Pilipovi , Milan Danii

TELOHRANITELj, NOV STATUSNI SIMBOL
profesionalni izazov ............................................................32
THE BODYGUARD: A NEW STATUS SYMBOL OR A
PROFESSIONAL CHALLENGE .........................................32
Dragomir Jovii
DEMOKRATIJA I POLITIKE INSTITUCIJE ..................50
DEMOCRACY AND POLITICAL INSTITUTIONS .........50
Aleksandar Bokovi, Slavko Dubaki

SISTEM VIDEO-NADZORA I KONTROLE PRISTUPA U
ELEKTOENERGETSKIM OBJEKTIMA ............................66
VIDEO SURVEILLANCE SYSTEM AND ACCESS
CONTROL IN ELECTRIC POWER FACILITIES ..............66
Ljubo S. Pejanovi
UZROCI MIGRACIJA I IZBEGLIKA KRIZA NA
BALKANU I U EVROPI ......................................................79
Nezrina Dazdarevi, Jelena olakovi Lonar

INTENZITET SAGOREVANJA NA POSLU KOD
NASTAVNIKA SREDNJE KOLE .......................................89
TEACHERS BURNOUT: THE INTENSITY OF JOB
BURNOUT AMONG SECONDARY SCHOOL TEACHERS.89
PRIKAZI
Mirjana Franceko, Aleksandra Kosti, Katarina Suvajdi, Zorica

Kneevi
65. MEUNARODNI KONGRES PSIHOLOGA ............109
65th INTERNATIONAL CONGRESS OF PSYCHOLOGISTS..109
Predrag Jelenkovi
Prof. dr Ljubo Pejanovi Osnovi ivotne sredine i ekologije.113
Prof. dr Ljubo Pejanovi Basics of environment and
ecology ............................................................................113

10
CIVITAS, 2017, 7(1), 11-13
www.civitas.rs
SLEDBENIK IDEJA
MIHAJLA POLITA-DESANIA1
Prof. dr Lazar Vrkati bio je retko viena osoba na ovim prosto-

rima izuzetan humanista, vizionar i entuzijasta, doktor pravnih i filo-
zofskih nauka. Iako nas je prerano napustio, uspeo je da iza sebe ostavi
institucije i dela trajnog karaktera.
Na naunom planu napisao je preko trideset lanaka i rasprava
objavljenih u domaim i stranim naunim asopisima i dela monograf-
skog karaktera, meu kojima se istiu Filozofska objava Boga (1998),
Ontologijski stav filozofije prava (2000), O konzervativnim politikim ide-
jama (2001), Predavanja iz praktike filozofije (2003) i monumentalno
delo Pojam i bie srpske nacije (2004), kojim je kompletirana nauna
fizionomija profesora Vrkatia i kao filozofa, i kao pravnika, i kao isto-
riara.
U svom naunom opusu, Vrkati posebnu panju poklanja srp-
skom patrijarhalnom konzervativizmu, kao jedinstvenoj konstanti koja
uporno prati njegovu svest i institucije, bez obzira da li se radi o XIX,
XX ili XXI veku. Budui da takvom stanju svesti participira iskljuivo
autoritativna vlast, sasvim prirodno je i ona bila predmet njegove ana-
lize.
Vrkati uoava da se buenje nacionalne svesti srpskog naroda
vremenski poklapa sa buenjem nacionalne svesti ostalih evropskih na-
roda. Meutim, za razliku od njih ije nacionalne programe realizuju
liberalne ideje, srpski nacionalni program realizuju konzervativne ideje.
Ovaj fenomen profesor Vrkati objanjava injenicom da srpski narod
nije do kraja razvio graansku klasu i kosmopolitizam, nego je ostao za-
kovan za palanaku malograansku filozofiju koja mu nije dozvoljavala
1
Novi magazin, br.318, Beograd 1. jun 2017.
11
CIVITAS
da vidi dalje od sopstvenog plota. Otuda je palanaka filozofija postala

uvar konzervativnih politikih ideja sve do danas.
Meutim, ova ideoloka matrica nije se nametnula sama po
sebi, nego je na nju uticao i geografski poloaj srpskog naroda, koji
on zauzima u odnosu na ostale evropske narode, kao i njegova drav-
nopravna istorija, religija i obiaji.
I Vrkati, poput Cvijia i ubrilovia, smatra da su planine
bile uvari srpske tradicije, ali i da su doprinele ksenofobinosti nacije
koja je, izmeu svih ostalih balkanskih naroda, ostala najizraenija kod
Srba. Isto tako, za razliku od ostalih evropskih naroda, koji sebe doiv-
ljavaju kao zajednicu krvi i tla, Srbi su u svojoj etnogenezi geografski
bili razjedinjeni i dislocirani, tako da nisu uspeli da stvore jedinstvenu
teritoriju koja bi im omoguila kognitivnu povezanost. Otuda je mito-
logija postala vezivno tkivo srpskog naroda, smatra Vrkati, jer je ona
presudno uticala na formiranje svesti a ne teritorija. Meutim, terito-
riju Srbi nikada nee zaboraviti i ona e postati sinonim za ono to e
nazvati nacionalnim interesom.
Konzervativna kolektivna svest nije uspela da evoluira i zbog
njegove duge predhrianske epohe, budui da su Srbi meu posled-
njim evropskim narodima koji su prihvatili hrianstvo. Otuda, srpska
verzija pravoslavlja postaje koniar prvo duhovne, potom obrazovne,
a naposletku i ekonomske emancipacije.
Prirodno je da takav narod postaje neotporan prema kultu voe
alergian na reforme, inicijativu i preduzetnitvo, nesklon redu i radu,
a sklon nepotovanju institucija i zakona.
Vrkatiev ideal je liberalizam Mihajla Polit-Desania, ije ideje
prihvataju Srbi van Srbije. Na osnovu njih, tekovine graanskog drutva
vidljive su na svakom koraku. To ne znai da su ovi Srbi postali inoverni,
naprotiv! I dalje neguju duh pravoslavlja, ali ne pate od autoriteta vlasti
koji se ugasio sa razvojaenjem Vojne krajine. Tako je liberalna politi-
ka ideja kod Srba izvan Srbije uradila isto ono to i konzervativna ideja
kod Srba u Srbiji, s tom razlikom to u Srbima Preanima ova ideja
usauje duh preduzetnitva, sklonost ka radu i redu i znatno vei stepen
tolerancije za brojne razliitosti koje ih okruuju.
Profesor Vrkati je bio ona vrsta ljudi to misli, to pie i radi.
Odgovarajui svim svojim nastavnim, naunim, drutvenim i porodi-
12
SLEDBENIK IDEJA MIHAJLA POLITA-DESANIA
nim obavezama, ne naputa ga ni duh preduzetnitva. Bio je jedan od

retkih ljudi koji su shvatili mesto i ulogu visokokolskog obrazovanja u
drutvu u tranziciji, tako da postaje jedan od prvih osnivaa privatnih
visokokolskih ustanova u Srbiji i Crnoj Gori. Bio je inicijator i suo-
sniva Fakulteta za usluni biznis (2002) u Sremskoj Kamenici, kao i
Fakulteta za poslovni menadment (2005) u Baru. Krunu svoga duha i
inicijative doivljava 2006. kada osniva Fakultet za pravne i poslovne
studije koji postaje prva akreditovana privatna visokokolska ustanova
u Srbiji. Imao je, ak, ideju da integrie sve privatne visokokolske usta-
nove sa prostora bive Jugoslavije u cilju stvaranja jedinstvenog intelek-
tualnog prostora.
Njegova aktivnost pozitivno je uticala i na sve osobe u njego-
vom neposrednom okruenju motiviui ih da i oni maksimalno daju
svoj lini doprinos u realizaciji njegovih ideja i vizija. Meutim, Laza-
rev duh se teko mogao smiriti i stati jer nikada nije mislio da se neki
problemi mogu reiti sami od sebe. I upravo u nameri da odgovori na
preuzete obaveze, stradao je u deliu sekunde nepanje u saobraajnoj
nesrei koja se dogodila 31. maja 2007. godine na deonici autoputa od
Beograda prema Niu.

Prof. dr Boris Krev
13
lanci
Articles
16
CIVITAS, 2017, 7(1), 17-31
www.civitas.rs
Ana Sentov1 UDC 821.111(73)255

821.111(73).09 Shapiro J.
Original scientific paper
Received: 20.04.2017.
Accepted: 23.06.2017.
TRANSLATING CULTURE-BOUND ELEMENTS IN

JAMES SHAPIROS
Abstract: This paper deals with translating culture-bound elements in

the prologue chapter of James Shapiros biography of Shakepeare 1606:
Shakespeare and the Year of Lear (2015). Shapiros book abounds with
historical, cultural and literary references, which will pose a particular
challenge for any translator attempting to identify and understand these
elements and then convey them into the target language/ target culture
(TL/TC). In most cases, additional explanations in footnotes or paren-
theses would need to be provided for the TC readers. Even if TL equiv-
alents exist, modern readers may not be familiar with the concept in
either SC or TC. The translator would also need to pay special attention
to translating temporal dialect words and phrases, since they are used
in accordance with the historical period in question. The analysis that
follows will attempt to identify and discuss some of these culture-related
elements, with the hope that it may help the future translators.
Key words: culture-bound elements, translation, James Shapiro, Wil-

liam Shakespeare, 1606: Shakespeare and the Year of Lear
1. Introduction
The year 2016 was dedicated to commemorating 400 years since

Shakespeares death, and was filled with numerous tributes to his life
and works, as well as adaptations of his works on stage, on television,
1
Assistant professor, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati, Novi Sad,
Union University, Belgrade
17
CIVITAS
in cinema, in documentaries and feature films, conferences and via both

scientific and popular publications. One of these publications is a biog-
raphy dealing with a significant year in Shakespeares life by James Shap-
iro, a Shakespearean scholar and Professor of English and Comparative
Literature at the University of Columbia, who has published widely on
Shakespeare and Elizabethan culture.
His latest book, The Year of Lear: Shakespeare in 1606, published
in October 2015, offers a glimpse into a turbulent year in the life of a
yet-to-be-born British nation, reluctantly emerging through a tempo-
rary union of Scotland and England under King James, a Scottish mon-
arch who had inherited the English throne. The previous year, 1605, was
marked by the failed Gunpowder Plot, whose fallout continued into
the following months: the anti-Catholic hysteria resulting in anti-Cath-
olic legislation, the imprisonment, trial and execution of the plotters; a
loyalty oath instituted in response to the perceived Catholic threat. 1606
was also the year of the investigation of demonic possession, instigated
by King James, the year when the plague returned to London, when
the new British flag was designed and first flown, and when ships sailed
from Londons docks to found the first colony in America, at James-
town.
This turbulent year was a creative one for Shakespeare: he fin-
ished writing King Lear early in 1606, and by the end of it wrote Macbeth
and Antony and Cleopatra. In each of these plays, he powerfully reflected
on the social and political upheavals of the day: they deal with regicide,
rebellion against monarchs, civil strife, and descent into violence and
anarchy. Although the facts about Shakespeares life at the turn of the
17th century are few, Shapiro draws on the existing historical data and
Shakespeares plays to speculate how the events may have influenced the
authors life, and consequently, his works.
Unsurprisingly, Shapiros biography of Shakespeare abounds
with historical, cultural and literary references, which will pose a par-
ticular challenge for the translator to identify them and then adequately
convey them into the target language/target culture (TL/TC). The anal-
ysis that follows will attempt to identify and discuss some of these cul-
ture-related elements, with the hope that it may help the future transla-
tors of this fascinating biography.
18
Ana Sentov
TRANSLATING CULTURE-BOUND ELEMENTS IN JAMES SHAPIROS
2. Translating Culture-Bound Elements

In an increasingly multicultural world, there is a growing
awareness of the role of culture in translations, as well as of the role of
translators as active mediators between the source culture (SC) and the
target culture (TC). It has long been acknowledged that the meaning a
text carries depends on how knowledgeable a translator is about both
the SC and TC (Ceramella 2008: 16).
Indeed, the importance of translators being knowledgeable
about both the SC and TC is demonstrated in the very title of the book
The Year of Lear. The author does not need to cite the original title of
Shakespeares tragedy, since he can be fairly certain that the SC readers
will understand the reference. The translator, however, would need to
refererence the plays title in full: The Year of Lear = Godina Kralja Lira.
The translator would have to modify the title in order to increase com-
prehensibility, since it is unlikely that all TC readers will understand the
reference by the proper name Lear only. Regrettably, the clever rhym-
ing of the original title is lost in its Serbian translation, which demon-
strates the compromises translators have to make in order to communi-
cate the desired message into the TL/TC.
Many translation theorists have stressed that the concept of cul-
ture is essential for understanding the importance of culture-specific
items in translation (Larson 1984, Newmark 1998, Gambier 2004). Cul-
ture has been defined as a way of life and a complex system of beliefs,
values, attitudes and rules which a group of people share (Larson 1984).
Culture encompasses language, history, social structure, religion, tradi-
tion and daily life of a group, and is reflected in culture-specific features
and items in the language (Newmark 1998: 95). In order to be able to
translate such items adequately into the TL/TC, the translator not only
has to be proficient in the SL, but also profoundly knowledgeable about
the SC.
Some scholars (Shuttleworth and Cowie 1997, Nida and Taber
1982) introduced the concept of cultural translation as a type of trans-
lation is which the content of the message is changed to conform to the
TC audience, and/or in which information not linguistically explicit in
the original is included. To put it more simply, cultural translation often
19
CIVITAS
includes additions which are there to provide the necessary background

information for the TC audience.
Whether they are called cultural words (Newmark 1988),
culture-specific items (Baker 1992), culturemes (Nord 1997), cul-
ture-specific references (Gambier 2004), culture-bound concepts
(Ceramella 2008), or culture-related elements (Novakov 2016), schol-
ars agree that these items reflect the SC, and that a successful translation
often depends on the translators ability to use the cultural approach and
think of translation as a process of communication between cultures, as
well as between languages.
The cultural approach involves identifying and understanding
culture-bound elements in the SL, and then integrating them in the TL
translation using the translators extra-linguistic knowledge. This ap-
proach also involves the translators doing research of their own, using
printed and online sources, in a quest for the most adequate translation
for the TC audience (Novakov, 2016). The importance of the cultural
approach cannot be overestimated: through adequate translation and
the translators remarks and explanations readers are able to understand
the communicative purpose of the text, and become familiar with some
aspects of the SC and, more often than not, of their own culture.
For the purposes of this paper, the introductory chapter Pro-
logue: 5 January 1606 has been analyzed, and the culture-bound ele-
ments have been classified into four groups: proper names, historical
references, literary references, and period-specific items (temporal di-
alect). Examples (a) are cited from the original text, and the proposed
translations (b) are given below.
2.1 Proper Names
This group has been divided into two subgroups:

2.1.1 Proper names referring to people
This group is comprised of phrases pertaining to people, most

frequently involving titles or sobriquets which are closely related to the
Elizabethan/Jacobean/early modern periods in England. Therefore, it
is highly unlikely that equivalent titles would exist in Serbian, and the
20
Ana Sentov
translator would be dealing with nonequivalence at the lexical level (Ce-

ramella 2008: 19). The translator would be advised to either employ the
closest equivalent concept in the TC, or to use superordinates, i.e., more
general words as explanations.
(1) a) while the Lord Chamberlain, white staff in hand, ensured....(1)

b) dok je Lord komornik, s belom palicom u ruci, pazio...
Lord Chamberlain = Lord komornik is a rare example of equivalence
at a lexical level, although this concept may bear additional explanation
in the form of a footnote (e.g. the official in charge of a royal household
in the UK, formerly the licenser of plays2 = visoki slubenik na britans-
kom dvoru, zaduen za kraljevsko domainstvo, nekada izdavao doz-
vole za izvoenje pozorinih komada).
(2) a) an increasing nostalgia for the late Queen Bess ... (12)
b) sve vea nostalgija za pokojnom kraljicom Bes ...
The SC readership is likely to be familiar with this nickname for
Queen Elizabeth I, as well as the one in the next example.
(3) a) try imagining a version of Shakespeare in Love that ends with a

cameo appearance of the Scottish king rather than the Virgin Queen ... (14)
b) probajte da zamislite Zaljubljenog ekspira u kome se na
kraju pojavljuje kotski kralj, a ne Kraljica-devica...
However, these nicknames will have to be explained for the TC read-
ers in the footnote, or in parentheses.
(4) a) the last decade of his career was spent as a Kings Man under
James .... (13)
b) poslednju deceniju svoje karijere proveo je kao lan Kraljeve
glumake druine, pod pokroviteljstvom kralja Dejmsa ....
In this example, the common noun man has a specific mean-
ing in the phrase a Kings Man that will have to be rendered in Serbian
by paraphrasing it as lan Kraljeve glumake druine (trupe).
(5) a) his official role as a Groom of the Chamber .... (16)
b) njegova zvanina uloga dvorskog slubenika ....
2
Oxford Living Dictionary, en.oxforddictionaries.com/definition/lord_chamberlain
21
CIVITAS
Groom of the Chamber is a culture-bound concept closely

linked to Tudor/Elizabethan/Jacobean court life. It refers to a title that
Shakespeare and his fellow actors were given as Kings Men, and meant
that they had a position in the Kings household, and were paid for it.
This title, having no close Serbian equivalent, was in Veselin Kostis
book ekspirov ivot i svet rendered as dvorski slubenik (Kosti, 2006:
222), which is close enough for the TL/TC readers.
2.1.2 Proper names referring to locations/objects
(1) a) to the Banqueting House at Whitehall Palace ... (1)

b) do Gozbenog paviljona u palati Vajthol ...
The TC readers would benefit from an additional explanation

relating that Whitehall Palace was the main residence of the English
monarchs in London from 1530 until 1698, until most of its structures
were destroyed by fire. The Banqueting House was the only remain-
ing structure of the former Whitehall Palace, used for banquets (large
meals), but also for having tea parties.
(2) a) leading past Charing Cross ... (1)

b) koji je vodio preko raskra ering Kros ...
Charing Cross, the junction of streets in central London (the
Strand, Whitehall and Cockspur Street), named after the cross that used
to stand on the site, should be preceeded by a superordinate raskre.
(3) a) the year in which the Union Jack was first flown ... (13)
b) te godine se prvi put zavijorila britanska zastava ...
Union Jack is one example of culture-bound elements that
are culturally untranslatable (Ceramella, 2008: 20). The translator could
leave it out altogether and resort to a superordinate britanska zastava
combined with an explanation in a footnote that the UK flag was first
designed as a combination of Englands and Scotlands flags (e.g., bri-
tanska zastava je nastala kombinovanjem dizajna engleske i kotske
zastave). The other option would be to include the transcribed name
Junion Dek along with the explanation.
22
Ana Sentov
2.2 Historical References
The source text abounds with historical references to both Jac-

obean and Elizabethan society and culture. In most cases, additional
explanations in footnotes or parentheses would need to be provided for
TC readers. Even if TL equivalents exist, modern readers may not be fa-
miliar with the concept in either the SC or TC. These words and phrases
refer to events and concepts of the original period and are therefore
no longer in use. A good example is the concept of court masque =
maskerata, a form of festive court entertainment that flourished in 16th
and 17th century Europe, which involved music and dancing, singing
and acting, as well as elaborate stage designs and extravagant costumes.
In Zorica Beanovi-Nikolis U Traganju za ekspirom, maskerata is
explained as komadi ispunjeni simbolinim i alegorijskim prizorima iz
antike mitologije, bez naroito razvijenog zapleta (Beanovi-Nikoli,
2013: 102).
(1) a) a master of those satiric citizen comedies... (5)

b) majstor za one satirine graanske komedije...
TC readers (and maybe some SC readers as well) would cer-
tainly need an additional explanation relating that citizen comedies
were an early 17th century trend in English drama, markedly different
from the earlier Elizabethan comedies as their setting was most often
London, not exotic locations, and the characters belonged to the middle
classes rather than to the aristocracy. The most prominent authors of
citizen comedies were Ben Jonson and Thomas Middleton.
(2) a) a version of that play published in the 1623 folio... (5)

b) verzija te drame objavljena u Prvom foliju iz 1623. godine...
For an educated SC reader, the reference to the 1623 folio
could be enough, but here the TC readers would need an explanation
as to what Prvi folio actually refers to, which might be provided in a
footnote (e.g. prvo izdanje ekspirovih sabranih dela iz 1623. godine,
objavljeno u folio formatu, odnosno formatu veem od uobiajenog,
dobijenom jednim presavijanjem tamparskog tabaka).
23
CIVITAS
(3) a) a heightened anxiety over Jesuitical equivocation... (9)

b) Jezuitska dvosmislenost u govoru izazivala je sve veu zebnju...
Jesuitical equivocation is a term related to the prose-
cution of Catholics as one of the consequences of the Gunpowder Plot, a
failed plot to blow up the Parliament, kill the king and the countrys po-
litical leadership, and to reverse the process of Protestant Reformation.
Allegedly, the Jesuit priests, who were helping the conspirators, advised
them to use words with multiple meanings if captured by the authori-
ties, so as to avoid lying (which was a sin) and at the same time deceive
them as to their intentions and actions in supporting the Catholics in
England. One of the characters in Shakespeares Macbeth mockingly re-
fers to Catholic priests and their alleged practice of equivocation. As
Shapiro explains, the word at first had a neutral meaning, synonymous
with ambiguity. However, in the Jacobean era, it was taken to mean
concealing the truth by saying one thing while deceptively thinking an-
other, and had a decidedly negative, anti-Catholic association. (Shapiro
2015: 155-156). The distinction between equivocation and ambigui-
ty may be too subtle to render into the TL/TC, or we may argue that it
is not pivotal to understanding the meaning. The translator may choose
to render it simply as dvosmislenost u govoru, or to use the term ek-
vivokacija. In both cases, however, additional explanation of the term
should be provided.
(4) a) the government agreed not to make windows into mens

souls... (9)
b) kada je vlada pristala da ne zaviruje u ljudske due ...
Make windows into mens souls refers to the speech of Queen
Elizabeth I (I have no desire to make windows into mens souls = Ne
elim da zavirujem u ljudske due). The translator would need to rec-
ognize this quote in order to understand it and adequately translate it
into the TL. Elizabeth I wanted to continue the religious reform and
impose a common prayer book upon all of her subjects, yet leave the
interpretation of its words to the individual. She aimed to reconcile the
divided English nation, where many of her subjects felt that the reform
had not gone far enough, while others refused to abandon their Catholic
faith. During her reign, the tensions between the two lessened consid-
24
Ana Sentov
erably, as the authorities insisted merely upon formally observing the

official Anglican faith. Today, her words are usually taken to mean that
no government should intrude into the conscience of the citizen3.
(5) a) a Star Chamber investigation of faked demonic possession (10)

b) istraga o lanoj posednutosti zlim duhovima koju je sproveo
Zvezdani sud
For the benefit of the TC readers, the translator should provide
an additional explanation relating that the Star Chamber was a judicial
body whose members were usually royal councilors or judges drawn
from the courts of the common law. Under the Stuarts, the Star Cham-
bers power grew considerably, and it was used (and often abused) to
examine cases which the monarch perceived as a threat to royal pol-
icies. The court was named for the star pattern painted on the ceiling
of the room at Westminster Palace where its meetings were held4. The
proposed TL translation is Zvezdani sud, followed by a footnote (e.g.
vrhovni sud, sastavljen od lanova kraljevskog saveta, koji je razmatrao
predmete koje je kralj smatrao politiki osetljivim ili vanim).

2.3 Literary References
As could be expected, the text abounds with literary references,

which can prove to be a challenge for the translator. One instance is a
famous quote from the Chorus to Henry the Fifth:
(1) a)princes to act

And monarchs to behold the swelling scene
b) kneevi su glumci,
A monarsi nek posmatraju scenu5

(1.0.3-4)
3
www.americamagazine.org/content/good-word/windows-mens-souls
4
www.tudorplace.com.ar/Documents/the_court_of_star_chamber.htm
5
Henri peti (1963). Celokupna dela Viljema ekspira. Preveli ivojin Simi i Trifun
uki. Beograd: Kultura
25
CIVITAS
Shapiro uses this quote to imply that as a Kings Man, Shake-

speare could have had his wish expressed in the Chorus: if he had had
the inclination to write court masques in the spirit of the time, he would
have had noblemen and noblewomen as actors, and King James himself
in the audience.
Another example, even more challenging, is a quote from an
authentic letter of a young nobleman staying in France, to his uncle in
England. The young man, describing the excitement and drama of the
hunt, remembers Shakespeares dramatic language and attempts to em-
ulate it, using the rhythm of blankverse:
(2) a)We for to pass the winters bitter cold, so with a javelin
chase the bristled boar, and sometimes, mounted on a foaming curtal,
do rend the woods to hound the furious bull. (Shapiro, 2015: 7)
The four lines contain an example of temporal dialect (Cer-
amella, 2008: 14), i.e., words and phrases that were used in a certain
historical period, and have since fallen out of use, or are used with a
different meaning. Curtal (an animal, here a horse, with a docked tail)
is now obsolete, and therefore the translator translating the text to Ser-
bian would have to find an equivalent archaic word referring to a horse
in the TL. Hound is a word more often used as a noun than as a verb,
while mounted, i.e., on horseback, the translator may recognize from
the phrase mounted police. The word order and syntax are also archa-
ic, typical of Shakespearean language, so the translator should attempt
to render the feel of poetic, archaic language into the TL. However, it
would be difficult to be completely faithful to the original, and this is not
essential to the meaning. Blank verse relies on meter, not rhyme, so the
translator need not render the rhyming couplet. In this case, it is enough
to use the appropriate lexemes and syntax to help the reader associate
the target text with poetic, archaic language.
In Serbian it might sound like this:
b) Da nam bre proe ova hladna zima,

Jurimo kopljem ekinjavog vepra,
A katkad, jaui besnog ata,
umama tutnjimo pratei jarosnog bika.
26
Ana Sentov
A similar example is the first stanza of Ben Johnsons poem written

as a tribute to Shakespeare in 1623:
(3) a) Sweet swan of Avon! What a sight it were

To see thee in our waters yet appear,
And make those flights upon the banks of Thames,
That so did take Eliza, and our James!
b) Divni labude s Ejvona! Kakav prizor bee ti

Kad se u naim vodama pojavi,
I uzlete nad obalama Temze,
Na radost Dejmsa, i nae Elize!
The translator would again have the obligation of transferring the

poetic and archaic lexemes and syntax (e.g., thee, that so did
take, etc.). This time, however, the poem makes use of the rhyming
scheme aa bb, which would have to be transferred in the TL.
2.4 Temporal Dialect (Period-specific Items)

Inevitably, temporal dialect does not appear only in excerpts
from historical records or literary works, but also in Shapiros original
text. The translator would need to pay special attention to translate these
words and phrases accurately, since they are used in accordance with
the historical period in question. These words and phrases have either
changed their meaning over time and are now used in a different sense,
or have become obsolete.
(1) a) all ten of the plays Shakespeares company performed at court... (3)
b) svih deset komada koje je ekspirova glumaka druina izve-
la na dvoru...
Company is in the source text always used to mean an act-
ing/playing company, and the translator translating to Serbian should
amplify the meaning by using the modifier such as glumaka, to in-
crease comprehensibility (cf. Ceramella, 2008: 18). In later instances,
using only druina or trupa would likely suffice.
27
CIVITAS
(2) a) But James couldnt simply restore them all to favor... (4)
b) Ali Dejms nije mogao da ih sve tek tako vrati u milost...
Used in this sense, favor means the condition of being regard-
ed with approval or good will by a monarch (which usually entailed
being given money, offices and lands as a warrant of loyalty). (Shapiro
2015: 4) Therefore, the best possible equivalent in the TC is biti u milo-
sti ili vratiti se u milost.
(3) a) marrying off Essexs son, now a ward of the state, to Frances
Howard... (4)
b) kako bi Eseksovog sina, sada tienika krune, oenio sa
Franses Hauard...
The legal status of the ward of the state today refers to a per-
son placed under the protection of court. In the source text, however,
the legal guardian in question would be the monarch as the head of
state. Therefore, translating it as tienik dvora / krune seems the most
adequate.
(4) a) their further exclusion from power and patronage under

James... (5)
b) jer su im pod Dejmsovom vladavinom mo i povlastice i
dalje bile nedostupne...
Patronage refers to the support, privilege or financial aid that
an organization or an individual gives to another. In this context, it re-
fers to the protection and privileges that a monarch bestows upon his
courtiers, usually entailing gifts of money, offices or lands. Therefore, it
seems most adaquate to translate patronage into Serbian as povlas-
tice.
(5) a) his recently acquired status as a gentleman would die with

him... (8)
b) a odnedavno steena titula plemia nestae s njim...
Gentleman in its original meaning refers to the lowest rank of
the English gentry. In Shakespeares day, it came to signify a man with
an income derived from property or legacy, who therefore did not need
to work. The title could be bought, and when acquired, the gentleman
28
Ana Sentov
could carry a sword and have heralds make him a coat of arms. This title
approximately corresponds approximately to the title plemeniti ac-
quired under similar conditions by wealthy men from the middle class
in 18th and 19th century Serbia, and thus this Serbian equivalent would
likely suffice in such a context.
3. Conclusion
In an increasingly multicultural world, translation and transla-

tors have gained importance as mediators between the source and the
target culture. The meaning of the text, or indeed any message, depends
on how knowledgeable a translator is about both the SC and the TC.
Employing the cultural approach to the source text (ST) is often the
only way to properly understand it and adequately encode it as a target
text (TT). The cultural approach involves the translator identifying and
understanding culture-bound elements in the SL, and then integrating
them into the TT using the translators extra-linguistic knowledge. Both
an adequate translation and translators remarks and explanations en-
able the readers to understand the communicative purpose of the text,
and become familiar with some aspects of the SC and, more often than
not, of their own culture.
The introductory chapter of Shapiros biography of Shakespeare
has here been analyzed, the culture-bound elements identified, and the
most adequate translations proposed. The ST abounds with historical,
cultural and literary references, which pose a particular challenge for any
translator attempting to grasp and adequately render them into the TL/
TC. In most cases, additional explanations in the form of footnotes or pa-
rentheses would need to be provided for the TC readers. Even if TL equiv-
alents exist, modern readers may not be familiar with the concepts in ei-
ther the SC or TC. The translator would also need to pay special attention
in translating temporal dialect words and phrases accurately, since these
elements are used in accordance with the historical period in question.
These words and phrases have either changed their meaning over time
and are now used in a different sense, or have become obsolete.
The examples listed above illustrate some of the techniques a
translator of this text would be likely to employ; from transcribing prop-
29
CIVITAS
er names, to using more general words to increase comprehensibility, to

researching and analyzing meanings in order to choose the most ade-
quate translation for the respective TC audience. The translators role is
essential to the process; the translators mind becomes a prism through
which the message is refracted before being encoded in the TL (Nova-
kov, 2016: 118). Clearly, Shapiros biography of Shakespeare in 1606 calls
for a translator well-versed in English history, culture, and literature,
especially in regard to Shakespeares works and the Jacobean age and
culture.
Works Cited
Baker, M. (1992) In Other Words: A Coursebook on Translation. London and

New York: Routledge.
Beanovi-Nikoli, Z. (2013). U traganju za ekspirom. Beograd: Dosije studio.
Ceramella, N. (2008). Linking Theory with Practice: The Way to Quality Trans-
lation.In: Culture-Bound Translation and Language in the Global Era (A.
Nikevi-Batrievi and M.Kneevi, eds.). Cambridge: Cambridge Schol-
ars Publishing. 3-32
Gambier, Y. (2007). Doubts and Directions in Translation Studies. The Neth-
erlands: John Benjamins.
Klein, T. W. (2013). Windows into Mens Souls. www.americamagazine.org/
content/good-word/windows-mens-souls
Kosti,V. (2006). ekspirov ivot i svet. Sremski Karlovci: Izdavaka knjiar-
nica Zorana Stojanovia.
Larson, M. L. (1984) Meaning-Based Translation: A Guide to Cross-Language
Equivalence. Lanham and New York: University Press of America, Inc.
Newmark, P. (1988). A Textbook of Translation. New York and London Prentice- Hall.
Newmark, P. (1998). More Paragraphs on Translation. New Jersey University
Press: Multilingual Maters.
Nida, E.A. and C. R. Taber (1969). The Theory and Practice of Translation.
Leiden: E.J. Brill.
Nord, C. (1997). Translating as a Purposeful Activity: Functionalist Approaches
Explained. Manchester: St. Jerome.
Novakov, P. (2016). Kulturoloki elementi u prevodu: suoavanje sa drugi-
ma. In: CIVITAS, 6 (2), 108-120
Shapiro, J. (2015). 1606: Shakespeare and the Year of Lear. New York: Simon
& Schuster
Shuttleworth, M. and M. Cowie, Eds. (1997). Dictionary of Translation
Studies. Manchester: St Jerome
30
Ana Sentov
PREVOENJE KULTUROLOKIH POJMOVA U BIOGRAFSKOJ

STUDIJI
1606: SHAKESPEARE AND THE YEAR OF LEAR DEJMSA APIRA
Rezime: Tema ovog rada je prevoenje kulturolokih pojmova u pro-

logu ekspirove biografije 1606: Shakespeare and the Year of Lear (2016)
Dejmsa apira, uglednog ekspirologa i profesora na Univerzitetu
Kolumbija. S obzirom da se radi o biografskoj studiji koja se bavi jed-
nom znaajnom godinom u ekspirovom stvaralatvu, neminovno je
da tekst sadri veliki broj kulturolokih pojmova, kao i istorijskih i lit-
erarnih referenci koje prevodilac mora da uoi, razume, a zatim adek-
vatno prevede na ciljni jezik, odnosno prenese u ciljnu kulturu. U veini
sluajeva, trebalo bi navesti dodatna objanjenja kulturolokih pojmova
u fusnoti ili u zagradi. ak i ako postoje ekvivalenti pojmova u ciljnom
jeziku, itaocima ovi pojmovi mogu biti nepoznati kako u izvornoj, tako
i u ciljnoj kulturi. U radu e se detaljno diskutovati o moguim prevod-
ima kulturoloko-istorijskih pojmova, kao i prevodima dijalektolokih
rei i fraza, i nainima na koji se ovi pojmovi mogu prevesti tako da
budu shvatljivi savremenom itaocu. Cilj rada je da ova analiza bude
od pomoi buduem prevodiocu (prevodiocima) ove biografske studije.
Kljune rei: kulturoloki pojmovi, prevoenje, Vilijam ekspir, De-

jms apiro, 1606: Shakespeare and the Year of Lear
31
CIVITAS, 2017, 7(1), 32-49
www.civitas.rs
Prof. dr Vojin Pilipovi1* UDC 351.74/.76

Prof. dr Milan Danii** Struni rad
Primljen: 31. 03. 2017.
Odobren: 21.04.2017.
TELOHRANITELj,
NOV STATUSNI SIMBOL profesionalni izazov
Saetak: U radu se obrauju zakonski osnovi, potrebna znanja i veti-

ne, nain obavlanja poslova telohranitela, kao i etiki principi i stan-
dardi u obavlanju poslova. Industrijalizacija privatne bezbednosti je
nezaustavliv proces i sve vie zaivlava i u Srbiji. Nakon vie od dve
decenije ova znaajna oblast privatnog sektora bezbednosti je potpunije
regulisana Zakonom o detektivskoj delatnosti i Zakonom o privatnom
obezbeenju. Fiziko-tehnika zatita lica i imovine na tritu bezbed-
nosnih usluga zahteva primenu savremenih procedura i visoke standar-
de. Reforma sistema bezbednosti u Republici Srbiji zahteva bre reago-
vanje drave i celokupnog drutva, kao i visok stepen profesionalizacije.
Sektor privatne bezbednosti je relativno novijeg datuma i neophodno
je u sagledavanju njegove efikasnosti pristupiti sa ireg normativnog,
bezbednosnog, ekonomskog, socijalnog, etikog, kulturolokog i drugih
aspekata. Telohraniteli, kako dravni, tako i privatni (slubenici obez-
beenja), moraju biti osposobleni da primenjuju operativno-struna
znanja i vetine, da reaguju brzo i energino, da koriste opremu i druga
sredstva visoke tehnologije, a za pojedine poslove moraju posedovati i
specijalizovana znanja na nivou profesionalnog policajca.
Klune rei: regulativa, poslovi telohranitela, vrline telohranitela,

znanja i vetine, standardi.
1
* vanredni profesor, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne studije
dr Lazar Vrkati, Novi Sad; vpilipovic@useens.net
** vanredni profesor, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne studije
dr Lazar Vrkati, Novi Sad; danicic.milan@fbzbl.net
32
Prof. dr Vojin Pilipovi, Prof. dr Milan Danii
TELOHRANITELj, NOV STATUSNI SIMBOL profesionalni izazov
Uvodne napomene
Procesi privatizacije bezbednosnih usluga u razvijenim zemla-

ma sveta su globalnog karaktera. Isto tako, u sektoru privatne bezbed-
nosti, koji je jo u procesu tranzicije u Republici Srbiji, i nakon tri godi-
ne od donoenja dva zakona2, priroda i karater ovih poslova zahtevali su
da se podzakonskim aktima ova oblast bre i potpunije uredi. Postojea
zakonska reenja u nekim zemlama biveg socijalistikog bloka jo nisu
u skladu sa promenama vlasnitva nad bivom drutvenom (dravnom)
ili privatnom imovinom pa u praksi nisu potpuno sprovodliva. Neop-
hodno je prevazii postojea shvatanja da samo drava ima pravo da
ureuje oblast bezbednosti. Time bi se smanjile postojee, delimino
opravdane sumnje u sposobnost privatnog sektora bezbednosti da moe
dati znaajan doprinos u borbi protiv narastajueg kriminala sa elemen-
tima nasila, kao i opasnosti od terorizma koji poprima globalne razme-
re. U nerazvijenim zemlama situacija je jo sloenija jer postoje brojne
tekoe politike i ekonomske prirode, a posebno je znaajna pravna
nesigurnost i nepostojanje odreenog stepena bezbednosti line i pri-
vatne imovine graana (Minnaar, 2005: 41).
Ako se sagledaju praksa i iskustva u najveem broju zemala
Evropske unije, kao i u drugim najrazvijenijim zemlama sveta, vidimo
da je oblast zatite line bezbednosti graana i njihove imovine dobro
ureena a obim usluga koje pruaju privatni detektivi, telohraniteli
(zatitari, slubenici obezbeenja) ili privatne bezbednosne kompanije
(agencije) mnogo vei nego u ostalim zemlama. Postoje brojna pozi-
tivna shvatanja da privatni sektor bezbednosti korisnicima usluga daje
adekvatnu zatitu tj. realne mogunosti zatite linih prava i bezbedno-
sti imovine. Ima i drugih shvatanja, prema kojima je re o nejednakosti
pred zakonom da se poslovi bezbednosti sve vie obavlaju na komerci-
jalnoj osnovi tako da se mogu dovesti u pitanje i neke demokratske te-
kovine, odnosno da je bezbednost privatne imovine garantovana samo
onima koji imaju dovolno novca da to plate. Pored toga, mora se imati
2
Zakonom o detektivskoj delatnosti i Zakonom o privatnom obezbeenju
Slubeni glasnik RS, broj 104/2013 detalnije su regulisani rad pravnih
lica, preduzetnika i fizikih lica, uslovi za licenciranje, nain vrenja poslova,
ovlaenja i ostvarivanje nadzora i kontrole nad njihovim radom.
33
CIVITAS
u vidu da bezbednost graana i njihove imovine nije samo privatni, ve

i javni interes, bez obzira da li to obavlaju profesionalni tj. dravni ili
privatni subjekti. Kluni proces u tradicionalnom shvatanju bezbed-
nosti je razdvajanje funkcija pokrovitela bezbednosti (drava) na dr-
avni i privatni sektor, kao i zadovolavanje sve veih potreba subjekata
(graana) u oblasti privatne bezbednosti. Iako se ta nova bezbednosna
paradigma u savremenoj teoriji i praksi naziva privatizacija poslova
bezbednosti ispravnije bi bilo govoriti o multilateralizaciji tih poslova
(Keetovi, 2007).
Zbog svega navedenog, potrebno je dobro organizovanje u
ovom sektoru bezbednosti, definisanje i usklaivanje standarda u postu-
panju svih davalaca usluga. U optem je interesu da svi davaoci usluga
primenjuju evropske standarde i obavlaju poslove privatnog obezbee-
nja na visoko profesionalnom nivou. Takoe, jasno utvrivanje statusa,
prava i dunosti pripadnika privatnog obezbeenja (pravnih lica, pre-
duzetnika i fizikih lica), kao i propisivanje etikih normi i ponaanja,
odgovornosti i osposoblenosti pripadnika ove profesije na dugonom
planu moe dati odgovarajue rezultate, odnosno efekte kako bi se in-
teres sektora u oblasti privatne bezbednosti potvrdio i kao javni interes.
1. Pojam i uloga telohranitela
Termin telohranitel pojavluje se u izvorima najstarijih naroda

i njihovih dravnih zajednica. Ne moe se, meutim, sa potpunom si-
gurnou tvrditi da li je sama re nastala i izvorno zabeleena u tim naj-
starijim dokumentima ili je u pitanju slobodan izbor prevodilaca. Zbog
toga je danas teko da skiciramo genezu (razvoj) prelaska odreenih
dokumenata i istorijskih spisa iz jednog jezika u drugi i u kakvom su
obliku i sa kojim terminolokim odrednicama doli do dananjih dana
(Danii, Pilipovi, 2013: 31). Posmatrano lingvistiki, re telohranitel
oznaava sloenicu sastavlenu od prostog spajanja rei telo i hraniti.
Pripisivanje neadekvatnosti rei telohranitel za oznaavanje lica koje
fiziki titi linost, pre svega, telo proizilazi iz zaboravlenog znaenja
staroslovenske rei hraniti (hranjit). Ova re je u staroslovenskom jezi-
ku imala skoro bukvalno znaenje kada je ludsko telo u pitanju. Prvo
znaenje bi bilo hraniti, uzimati (davati) hranu da bi telo (organizam)
bilo zdravo i funkcionalno a drugo znaenje je uvati, sauvati, paziti.
34
Izraz telohranitel je u poslednjoj deceniji poprimio znaenje

o kom se ne govori uvek afirmativno. Razlog je to se naglo poveao
broj telohranitela u Srbiji tako da su ih za linu zatitu angaovali razni
poslovni ludi, kontroverzni biznismeni, estradne zvezde i druge javne
linosti a bilo je i noslilaca dravnih funkcija.
U dananjim uslovima, a imajui u vidu pozitivnu zakonsku
regulativu, pod pojmom telohranitel ili lini pratilac, odnosno slube-
nik obezbeenja3 treba podrazumevati visokoobuenog profesionalca
koji je osposoblen da odgovori na sve zahteve koji se od njega oekuju.
To su, pre svega, bezbednost, zatita ivota i materijalnih vrednosti, ti-
enih lica, kao i lina bezbednost lanova njihovih porodica (Danii,
Pilipovi, 2013: 30). Obavlanje poslova fizike zatite je vrlo specifian
i kompleksan posao koji od telohranitela zahteva poznavanje raznovr-
snih vetina i sposobnosti jer on ne treba da istie ni sebe ni osobu koju
bezbednosno titi, a ako to mora onda to ini diskretno kako bi tiena
osoba bila sigurna u svoju bezbednost.
Dakle, moemo konstatovati da je osnovna uloga telohranitela
neposredna fizika (telesna) zatita odreene linosti pod kojom se po-
drazumeva skup mera i radnji koje se preduzimaju radi spreavanja sva-
kog pokuaja ugroavanja njihove line bezbednosti. Neposrednu zati-
tu telohranitel vri u svim prilikama: kada se tiena linost kree pe-
ke, automobilom ili drugim prevoznim sredstvom, kada boravi u odre-
enim objektima, prilikom raznih putovanja u zemli ili inostranstvu ili
prilikom prisustvovanja odreenim sveanostima, politikim skupovi-
ma, javnim manifestacijama, za vreme lova, na privatnim proslavama
itd. (Pajkovi, 2003: 112). Za razliku od tzv. dravnih telohranitela4,
3
Slubenik obezbeenja je fiziko lice, oba pola, koje vri poslove privatnog obezbeenja
(Zakon o privatnom obezbeenju, l. 2, st. 1, ta. 8). Slubenik obezbeenja je ovlaen da:
proveri identitet lica, pregleda lice i vozilo, zabrani pristup u objekat, naredi da se lice udalji,
upozori lice, privremeno zadri lice, kao i da upotrebi sredstva prinude. Sva ovlaenja moe
da primeni neposredno na objektu koji obezbeuje ili da odbije napad od sebe i od lica
koje obezbeuje. U ovom radu emo i dalje koristiti izraz telohranitelj, odnosno pratilac
s obzirom da je u dugoj istoriji, kao i u bezbednosnoj terminologiji u veini zemalja ili
privatnih bezbednosnih kompanija (agencija) jo uvek u irokoj upotrebi.
4
Pod pojmom dravni telohranitelj podrazumevamo dobro obuene pripadnike
policijskih jedinica koji su angaovani u zatiti odreenih linosti (predsednik republike,
predsednik vlade, odreeni ministri i druga izabrana ili postavljena lica), najpre iz
Specijalne antiteroristike jedinice (SAJ), andarmerije (), kao i pripadnike Jedinice
35
CIVITAS
koji su pripadnici policijskih i bezbednosnih slubi i tite samo odre-

ene linosti i objekte, privatni telohraniteli na komercijalnoj osnovi
tite i uvaju svakog ko ima potrebu i sredstva da u skladu sa ugovorom5
takvu uslugu plati. Oni su zaposleni kod pravnog lica ili kod preduzet-
nika, koji su registrovani za usluge privatnog obezbeenja. Jo uvek je
prisutan termin koji je u irokoj upotrebi agencije za fiziko-tehniko
obezbeenje (FTO). Dakle, uglavnom su privatni preduzetnici, ali su
ponekad i slobodni strelci6. Oni nemaju status ovlaenog slubenog
lica a vatreno oruje mogu nositi i upotrebiti samo u skladu sa vaeim
propisima, kao i svaki drugi graanin, u sluaju krajnje nude ili nune
odbrane7.
Poslove neposredne fizike zatite tj. linog obezbeenja8 te-
lohranitelji mogu da obavlaju na osnovu zakluenog pismenog ugovo-
za obezbeenje odreenih linosti i objekata (JOLO), kao i iz Uprave kriminalistike

policije u Ministarstvu unutranjih poslova. Obuka i kondiciranje se sprovodi na
poligonima i u nastavnim centrima MUP-a.
5
Ugovor je osnovni pravni okvir, odnosno pisani sporazum izmeu dve strane (pravno
lice, preduzetnik ili fiziko lice, s jedne strane, i korisnik usluga, s druge strane), na
osnovu kojeg se pruaju usluge obezbeenja i uz pisano obavetenje dostavla se mesnoj
nadlenoj policijskoj upravi (Zakon o privatnom obezbeenju, lanovi 19 i 20).
6
Zakon o klasifikaciji delatnosti u bivoj SR Jugoslaviji, iz 1996. godine, ifra 7600, jedan
je od pravnih osnova za rad firmi, odnosno pravnih lica za delatnost fiziko-tehnikog
obezbeenja u Srbiji. Pomenuta delatnost obuhvatala je obavlanje, izmeu ostalog, i sledeih
poslova: uvanje i nadgledanje stambenih zgrada, kancelarija, hotela, fabrika, gradilita,
davanja saveta o zatiti i bezbednosti, transport dragocenosti, telesna zatita i drugo.
7
Krivini zakonik Republike Srbije, Slubeni glasnik RS broj 72/2009, 111/2009,
121/2012, 104/2013., lanovi 19 i 20.
8
Fizika zatita lica i imovine, obavla se prvenstveno linim prisustvom i neposrednom
aktivnou slubenika obezbeenja u odreenom prostoru i vremenu. Poslovi se mogu vriti
samo unutar tienog objekta ili do granice tienog prostora. Izuzetno, poslovi fizike zatite
lica (lino obezbeenje) mogu se vriti na javnom mestu i u neposrednoj blizini lica koje se
obezbeuje, na predlog organa dravne uprave, organa jedinice lokalne samouprave, organizacija
ili udruenja i fizikih lica i uz saglasnost MUP-a.
Predlog mora da sadri plan obezbeenja, sa naznakom broja angaovanih slubenika
obezbeenja, vrstu i koliinu oruja i opreme, lokaciju objekta, vozila i predviene trase
kretanja. Predlog za saglasnost podnosi se policijskoj upravi, nadlenoj po mestu gde e se vriti
obezbeenje, najkasnije tri dana pre poetka obezbeenja. Saglasnost se izdaje najkasnije 24 asa
pre poetka obezbeenja (Zakon o privatnom obezbeenju, lanovi 21, 22).
36
ra i u skladu sa zahtevima tiene linosti kao korisnika usluga. Meu-

tim, neke javne linosti zahtevaju od telohranitela da obavlaju i druge
poslove tj. da rade neto to nije u skladu sa standardima9, a moe da
utie na njihovu budnost i efikasnost zatite.
2. Opti i posebni uslovi za obavlanje poslova telohranitelja
Za zasnivanje radnog odnosa, odnosno za obavlanje poslova

privatnog obezbeenja potrebno je da fizika lica ispunjavaju odreene
uslove, to je sa aspekta prirode ove profesije potpuno opravdano. To
se, pre svega, odnosi na dobijanje licence10 za obavlanje delatnosti tj.
obavlanje poslova privatnog obezbeenja. Za obavlanje poslova fizi-
ke zatite tj. slubenika obezbeenja sa orujem, fiziko lice (slubenik
obezbeenja) mora da poseduje licencu koju na njegov zahtev moe da
izda MUP ukoliko ispunjava sledee uslove:
da je dravlanin Republike Srbije;
da je punoletno;
da ima najmanje srednju strunu spremu i
da je prolo odgovarajuu bezbednosnu proveru.
Pored ovih uslova neophodno je da je lice psihofiziki sposobno za
vrenje ovih poslova to dokazuje lekarskim uverenjem nadlene zdrav-
stvene ustanove. Takoe, lice mora biti obueno za rukovanje vatrenim
orujem, zatim da je savladalo odgovarajuu obuku za vrenje poslova
privatnog obezbeenja i da ima poloen struni ispit u MUP-u. Dokaz
o psihofizikoj sposobnosti za vrenje poslova privatnog obezbeenja
podnosi se jedanput godinje a pravno lice tj. preduzetnik dostavla
9
Nedavno, poznata estradna linost iz Beograda V.A. je izjavila: Ne plaam nijedan
raun, imam ljude koji to rade za mene.To su moji momci iz obezbeenja, ovek koji
me vozi, ali plaam jo nekoliko pomonika, koji imaju razne dunosti. Svi oni obavljaju
stvari koje ne mogu da stignem.... Izvor: Dnevni list Informer, str. 16., od 23. marta 2017.
godine (A. Jovanovi).
10
Licenca je reenje kojim se pravnim licima i preduzetnicima, kao i fizikim licima
koja ispunjavaju propisane zakonske uslove dozvolava obavlanje delatnosti privatnog
obezbeenja, odnosno vrenje poslova privatnog obezbeenja na podruju Republike Srbije.
Od 01. januara 2017. godine sva pravna lica i preduzetnici, kao i fizika lica (slubenici
obezbeenja) duni su da imaju poloen ispit i dobiti licencu za obavlanje delatnosti i
poslova privatnog obezbeenja (Zakon o privatnom obezbeenju, lanovi 1118).
37
CIVITAS
MUP-u lekarsko uverenje o godinjoj proveri psihofizike sposobno-

sti za svako fiziko lice kome je izdata licenca. Izuzetno, licu koje ima
odgovarajui stepen i vrstu strunog obrazovanja i najmanje tri godine
radnog iskustva na poslovima ovlaenog policijskog slubenika, bezbe-
donosno-obavetajnim poslovima, poslovima profesionalnog pripadni-
ka Vojske Srbije i poslovima izvrenja krivinih i prekrajnih sankcija
izdaje se licenca ukoliko ispunjava prethodne uslove.
U pogledu strune spreme, za obavlanje poslova pratnje/linog
obezbeenja moe se zahtevati najmanje srednja struna sprema, to bi
bilo i dovolno u ovim uslovima te da lice ne bude mlae od 21 godine.
Starosna granica za lica koja podnose zahtev za licencu moe biti izme-
u 25 i 45 godina, to je dobro reenje i u mnogim evropskim zemlama.
Postojanje bezbednosnih smetnji u pogledu moralnog i radnog lika te-
lohranitela iskluuje prijem i zasnivanje radnog odnosa sa licima koja
bi kompromitovala ovu profesiju.
2. 1. Posebne vetine (sposobnosti) za obavlanje poslova telohranitela
Navedeni uslovi u pogledu ispunjenosti optih pretpostavki za

uspeno obavlanje poslova pratnje (zatite) visokih dravnika tj. VIP
lica sasvim su korektni, ali ne i dovolni. To se mora sagledati i sa dru-
gih aspekata vezanih za ove poslove. Ovom prilikom se moraju imati u
vidu i zahtevi usklaeni sa standardima11 koji bi bili neophodni i koji
mogu garantovati dobar kvalitet obavlenih poslova. Radi se o sledeim
zahtevima:
odlina psihofizika kondicija;
dobro poznavanje i obuenost u rukovanju i gaanju vatrenim
orujem;
osposoblenost za gaenje poara i poloen struni ispit iz obla-
sti protivpoarne zatite;
osposoblenost za pruanje prve (hitne) medicinske pomoi;
vetine plivanja i spasavanja davlenika u vodi;
11
Zakon o standardizaciji, Zakon o oruju i municiji, postojei standardi iz oblasti
obezbeenja prema katalogu Zavoda za standardizaciju Srbije 13.210 (zatita od
kriminala) i 13.320 (alarmni sistemi i sistemi za upozorenje), PKS, Program pripreme
standarda iz delatnosti privatnog obezbeenja lica i imovine i samozatitne delatnosti,
Beograd, maj 2007.
38
primena osnovnih procedura u obezbeenju lica i imovine;

upravlanje vozilom (B1, B, BE) kategorije u razliitim vremen-
skim uslovima i u specifinim situacijama u saobraaju;
poznavanje odreenih (specijalnih) vetina iz borilakih sportova;
vetine skijanja, preivlavanja i orijentacije u prirodi;
korienje tehnikih ureaja i opreme u radu i
dobro poznavanje jednog ili vie svetskih jezika.
Odlina psihofizika kondicija podrazumeva skup znanja i ve-
tina iz oblasti borilakih sportova, kao to su: dudo, karate, diu-dicu,
aikido, kendo i drugi. Poznavanje i osposoblenost u vetinama samo-
odbrane i odbijanja napada na lice ili objekat koji se titi veoma je zna-
ajno jer treba imati u vidu sposobnost telohranitela da odbije/sprei
napad a da to uradi sa najmanje tetnih posledica po zdravle napadaa,
ime se i lino izlae neposrednoj opasnosti. Specijalistika obuenost
se ogleda u sposobnosti da savlada i neke prepreke primerene gradskim
(urbanim) uslovima, izmeu ostalih: preskakanje zida, savlaivanje ka-
nalizacionih otvora, orijentacija u mranim prostorima bez osvetljenja,
kao i izvlaenje povreenih lica iz vozila (objekta) i druge. Dobro je da
telohranitel poznaje i tehnike plivanja i spasavanja lica iz vode, kao i da
bude dobar skija. Isto tako veoma je vano da se pravilno (bezbedno)
postavi i u odreenim situacijama koje predvia zakon tj. da upotrebi
sredstva prinude a posebno vatreno oruje12, a da to ne bude sa teim
ili smrtnim posledicama po napadaa, izuzev ako nije mogue uraditi
na drugaiji nain. Ukoliko doe do takvih situacija, vano je da odmah
moe pruiti prvu pomo13 na licu mesta, kako licu koje obezbeuje,
tako i licu koje je povreeno ili sebi (samopomo). Obuenost u gaenju
poetnog poara, a u skladu sa nivoom osposoblenosti u odnosu na
profesionalnog vatrogasca, garantuje visok kvalitet zatite i bezbedno-
snih usluga prevashodno kada se radi o ugroavanju lica i imovine koju
telohranitelji obezbeuju. Tu se misli na gaenje poara i na vozilu ko-
jim upravla i u prostorijama gde radi i u drugim situacijama.
12
Zakon o privatnom obezbeenju, lanovi 5157.
13
Postoji vie kurseva za obuku u pruanju prve pomoi, npr. program BLS/AED
PROVIDIER COURSE, bez koga nijedan telohranitel ne moe da obavla posao u svetu
FPOS-a. Obuka je u trajanju od 20 asova (3 dana po 7 . ili 4 dana po 5 .). Izvor: http://
www.sabvip.org/images/tactical-first-aid-jpg (pristup 07. marta 2017. godine).
39
CIVITAS
Poznavanje i korienje tehnikih ureaja u radu podrazumeva

strunu osposoblenost za korienje tehnikih sistema zatite, kao to
su: interni monitoring, protivprovalna i protivpoarna zatita, u skladu
sa potvrdom ovlaenog servisera. Osposoblenost za rad na rauna-
ru sa ECDL sertifikatom (meunarodno priznati sertifikati u vie od
sto pedeset zemala), kao i zavren osnovni kurs za programe Windows,
Word, Excel, Internet i Outlook Express svrstavaju ovu profesiju u savre-
mene delatnosti koje bez ovih znanja i vetina danas jednostavno nisu
zamislive. Poslovna korespondencija obuhvata znanja i vetine izrade
poslovnih dokumenata (beleke, planovi, izvetaji, prepiske i sl.), kao i
izradu prezentacija u PowerPointu. Poznavanje tehnika u AutoCad, Pho-
toshop i drugim programima za zatitu informacija i podataka garantuju
visok stepen zatite profesionalne, poslovne, slubene, vojne i dravne
tajne, kao i kvalitet pruenih usluga.
Bezbedno upravlanje vozilom u situacijama kada su otea-
ni meteoroloki uslovi podrazumeva osposoblenost telohranitela za
upravlanje vozilom po jakoj kii, na zaleenom kolovozu, u uslovima
slabe vidlivosti i sl. Obezbeenje lica i vonja u escorte rasporedu
zahtevaju posebnu obuenost za guve (piceve) u saobraaju, kao i za
postupanje u sluaju napada na vozilo, odnosno bezbedno izvlaenje
vozila iz zone napada.
2.2. Poelne vrline i kompetentnost telohranitela
Imajui u vidu sloenost, raznovrsnost i teinu (opasnost) poje-

dinih poslova koje obavlaju telohraniteli neophodno je da se osvrnemo
na neke ludske vrline tj. odlike koje bi trebalo da ima svaki telohranitel.
Pored strunih i psihofizikih kvaliteta, oni moraju biti moralno jake
linosti, hrabri i neustraivi profesionalci iste prolosti (neukalana bi-
ografija) i da uivaju ugled u sredini gde ive i rade. Od telohranitela se
oekuje da brzo reaguje, da se u pratnji (zatiti) izlae velikoj opasnosti
koja mu ponekad ugroava i ivot a mora da obavi poverene poslove i
zadatke.
Kao uslov za uspeno obavlanje poslova telohranitela, mogu
se navesti sledee odlike/vrline: idejno-moralna vrstina i jaka vola
(opredeljenje) za posao; dobro vladanje i lina odricanja; lini kvalite-
40
ti; hrabrost i neustraivost; profesionalni odnos; jednakost i nepristra-

snost; vladanje i postupanje u specifinim situacijama i stalno uenje,
struno usavravanje i ela za napredovanjem.
Idejno-moralna vrstina je jedan od prvih uslova za zasniva-
nje radnog odnosa sa poslodavcem, a jaka vola i opredeljenje za ove
poslove podrazumevaju trajnu volu i uverenost da je izabrano pravo
zanimanje. Vola i predanost za obavlanje poslova, pored strunosti i
optih uslova o kojima je bilo rei, garantuju kvalitetno i blagovremeno
obavlanje poslova uz podnoenje i teih fizikih napora, kao i ponaa-
nje i reagovanje u stresnim situacijama.
Dobro vladanje i lina odricanja14 se reflektuju kroz potovanje
propisa, jer se od telohranitela oekuje da prvi potuje propise kada
je u pitanju bezbednost lica koje obezbeuje. Takoe, on mora da ima
uredan porodini ivot, da uva ugled i dostojanstvo profesije, da izbe-
gava druenje sa licima iz poronih sredina, da je umeren i skroman u
linim zahtevima, da se u svakoj prilici ponaa predusretlivo i utivo
kako prema strankama, tako i prema ostalim graanima. Lini kvalite-
ti krase svakog telohranitela (slubenika obezbeenja) i odvajaju ovu
profesiju od drugih profesija, posebno: potenje, istinolubivost, prav-
dolubivost, tanost, objektivnost, ela da se pomogne drugom u ne-
voli, emocionalna stabilnost i druge osobine (Rot, 1994: 47). Dananji
zahtevi za ovakvim slubenicima su veoma aktuelni jer priroda i ka-
rakter ovih poslova to jednostavno zahtevaju. injenica je da ne posto-
ji idealan tip linosti, ali izborom i selekcijom izmeu vie kandidata
uz primenu relevantnih metoda i testova mogu da se izaberu najboli.
Hrabrost i neustraivost su vrline koje posebno odlikuju telohranitelja i
ine ga spretnim da brzo reaguje i procenjuje bezbednosnu situaciju, da
to ini zdravorazumski tj. da preduzme najadekvatniju radnju u datoj
situaciji a da ne ugrozi sebe ili lice koje obezbeuje. Ovde treba imati
u vidu i potrebu da preduzme nekad veoma rizinu (opasnu) radnju, a
da se ne uplai ili, jo gore, da ne pobegne sa mesta dogaaja, to bi bilo
neprofesionalno.
14
Sve pomenute vrline za policajca mogu se adekvatno odnositi i na telohranitela.
Navedeno prema: Dini, B. Oblici delatnosti i nain postupanja pripadnika milicije u
vrenju slube, Via kola unutranjih poslova, Beograd, 1981. str. 26.
41
CIVITAS
U obavlanju poslova fizike zatite telohranitel mora da is-

polava maksimalan profesionalizam, da dobro poznaje svoja prava,
dunosti i ovlaenja, primenjuje opta naela u radu, na prvom mestu
zakonitost, objektivnost, poverenje, etinost, ekonominost i dr. To e
doprineti blagovremenom i kvalitetnom obavlanju poslova.
Jednakost i nepristrasnost u postupanju ogledaju se u pravi-
nom i objektivnom odnosu prema svim graanima, ali i kriteljima za-
kona, bez obzira o kojim licima je re. Potovanje propisa i bezbednost
lica za telohranitela su osnovna linija vodila u postupanju. Vladanje
i postupanje u specifinim situacijama zahtevaju od telohranitela da
obazrivo i budno prati pojave i dogaaje, da se pravilno postavi i, ako je
u prilici, da sam donese odluku i to u skladu sa pravilima i naloenim
uputstvima od strane nadlenog rukovodioca. Nisu primerene situacije
ukoliko bi telohranitel za svaku sitnicu traio milenje, jer tako nita
ne bi samostalno uradio.
Stalno uenje, usavravanje i kondiciranje (vebanje) za uspe-
no obavlanje poslova su znaajni preduslovi da telohranitel bude pravi
profesionalac. ela za napredovanjem podrazumeva motovisanost da
postie dobre rezultate, da se istie u grupi (timu za obezbeenje), da
bude primer drugima, ali da to bude zasnovano na realnim injenicama
tj. na rezultatima rada i sticanju odgovarajue strune spreme na ade-
kvatnim visokim kolama ili fakultetima15. Odnos prema strankama i
graanima i razvijanje dobrih (slubenih) odnosa su takoe znaajni a
proizilaze iz normativnih i etikih pravila rada i ine sastavni deo ovih
razmatranja. Radi se o vanim (spolanjim ili linim) manifestacijama
u radu telohranitela, a naroito su znaajni: uredno i pristojno ode-
vanje, ophoenje, upotreba rei, glas, utivost, line navike, izraz lica,
hladnokrvnost i druge, o emu ovom prilikom nee biti posebnih raz-
matranja.
U Republici Srbiji je akreditovano vie fakulteta i visokih kola bezbednosnog usmerenja

15
gde se izuavaju nastavne oblasti (studijski programi, moduli, specijalistike studije)

primereni poslovima obezbeenja i zatite lica i imovine npr. Fakultet bezbednosti u
Beogradu, Kriminalistiko-policijska akademija u Beogradu, Pravni fakultet u Novom
Sadu i Kragujevcu (smer unutranjih poslova), Fakultet za pravne i poslovne studije dr
Lazar Vrkati u Novom Sadu (studijski program Bezbednost i kriminalistika) i dr.
42
2.3. Poelne vrline rukovodioca efa tima telohranitelja
Profesionalna kompetentnost i rukovodilake sposobnosti u si-

stemu zatite lica i imovine mogu se sagledati sa vie aspekata. Profesi-
onalnu kompetentnost ine: funkcija radnog mesta; sposobnost opteg
upravlanja; specifinost radnog mesta i potrebne odreene specijalnos-
ti. Za svaki od ovih elemenata potrebni su odreeni obrasci, procedure
i instrumenti za procenjivanje. Rukovodilake sposobnosti se analizira-
ju u pogledu: planiranja; organizovanja, kontrole, reavanja problema;
inicijative; donoenja odluka/nareenja; vostva; upravlanja ludskim
resursima i dr. (uki, 2004: 80). Ovom prilikom se nee ulaziti u de-
talnije analize i razmatranja navedenih aspekata radne i profesionalne
kompetentnosti i rukovodilakih sposobnosti, ve e se panja zadrati
samo na poelnim vrlinama tj. osobinama rukovodioca grupe efa
tima telohranitela. To su sledee sposobnosti i vrline: inteligencija; sa-
mopouzdanje; dobro rasuivanje; zdrav razum; pozitivan karakter; hra-
brost; inspirativnost; prilagodlivost i snalalivost u promeni situacije;
okrenutost naunom razmilanju; dovitlivost; smelost duha; dinami-
nost; orijentisanost prema cilu i rezultatima; zainteresovanost za pro-
bleme zaposlenih; komunikativnost; ambicioznost, ela za napredova-
njem i druge.
Inteligencija je uroena sposobnost pravilnog razumevanja
stvari i pojava u ivotu u svetu ili sposobnost shvatanja i poimanja. Inte-
ligencija se moe posmatrati u odnosu na razliite aspekte i manifesto-
vanja a definie se kroz sposobnost uenja, reavanja problema, prilago-
avanje i snalaenje u novim situacijama, sposobnost korienja starog
iskustva u novim situacijama (uri, 2008: 84). Samopouzdanje se
ogleda u oseaju sigurnosti i linog uverenja da moe izvriti sve pla-
nirane poslove i da je omilen u sredini u kojoj radi. Suprotnost tome
je nesigurnost, oseanje inferiornosti, to se negativno manifestuje na
telohranitelja i njegovo okruenje (Rot, 1994: 50). Dobro rasuivanje i
zdrav razum ogledaju se u sklonosti da o dogaajima i svim problemi-
ma na koje nailazi dobro promisli, odnosno prosuivanje bezbednosnih
pojava i dogaaja u loginom, hladnom i proraunatom odnosu. Ovo
se moe posmatrati i kao sposobnost rukovodioca da realno procenjuje
bezbednosnu situaciju i preduzme adekvatne mere (odredi najsposob-
43
CIVITAS
nije izvrioce i da im dovolno vremena, upozori na mogue posledice,

obezbedi potrebna sredstva za obavlanje sloenog zadatka). Pozitivan
karakter se manifestuje kao doslednost, stalnost, nazavisnost, obazri-
vost i istrajnost prema drugima, odnosno paliv odnos prema zaposle-
nima, to unosi vedrinu i prijatnu atmosferu u radno okruenje. Ovaj
karakter se ispolava i u nainu ponaanja, vrstini, jaini due, naravi,
odnosno u linosti sa dobrim osobinama due i srca.
Hrabrost s pravom ne istiemo na prvo mesto iako se radi o
veoma vanoj vrlini. Ovde se misli na sposobnost da u veoma kritinim
(opasnim) situacijama rukovodilac reaguje tako da brzo savlada lini
strah od posledica, odnosno nemogunosti da se izae i sloene situaci-
je a da ne bude teih posledica kako po njega lino, tako i po zaposlene.
Pri tome je veoma bitno da sve to uradi a da se ne primeti manifestova-
nje straha koji je logian i postojan. Inspirativnost, dovitlivost i smelost
duha su vrline koje treba da krase svakog rukovodioica. Ogledaju se
u nadahnutosti, podstrekivanju, podsticanju i oduevlavanju, navoe-
nju na misao, kao i unoenju zdrave (vedre) radne atmosfere u kolektiv,
odnosno u sredinu u kojoj ivi i radi. Prilagodlivost i snalalivost u
promeni situacije ogledaju se u ulaganju posebnih napora rukovodioca
i preduzimanju dodatnih radnji i postupaka u savladavanju smetnji koje
ometaju izvrenje posla ili zadatka. Nailazak na tee prepreke, odno-
sno smetnje u realizovanju poslova moe objektivno izazvati frustracije
(Rot, 1994: 42).
Dinaminost se zasniva na sposobnosti rukovodioca, koji ima
snage i energije, da deluje sopstvenom unutranjom motivacijom i i-
vom akcijom, koji je stalno u pokretu. Svu aktivnost usmerava planski
i organizovano, odnosno orijentisan je prema cilevima i rezultatima
rada, ak, i kada ima prepreka u radu podrobno ih analizira i uporno
savlauje. Poseban segment u ovom razmatranju ini sposobnost ruko-
vodioca da procenjuje radnu uspenost u odnosu na postavlene cileve
(uki, 2004: 80).
Komunikativnost je osobina poelna za svako lice koje obavla
bilo kakve poslove u vezi sa stankama graanima. Ogleda se u jasnom
i lakom prenoenju informacija ili saoptenja. Rado se iskazuje sopstve-
no miljenje, osoba je komunikativna i pristupana, veta u sporazume-
vanju sa ludima. Zainteresovanost za probleme lanova tima ogleda se
44
u brizi efa tima i ukazivanju panje saradnicima (zaposlenima i poti-

njenima) da uvia njihove probleme, ak i onda kada ih nisu iskazali.
To je posebno znaajno kada su u pitanju mladi i neiskusni slubenici
obezbeenja. Ambicioznost i ela za napredovanjem u slubi (zdravi ka-
rijerizam) ispolavaju se kroz tenju, stremlenje ka bolem i kvalitetnijem
obavlanju poslova. Zatim, stalno uenje i praenje novih metoda i postu-
paka, kao i usavravanje stilova i metoda timskog rada i rukovoenja u
bezbednosno sloenim uslovima doprinee brem i efikasnijem reavanju
kriznih situacija, to je sa aspekta line bezbednosti veoma znaajno.
3. Obuka za poslove telohranitela
Poznato je da u Republici Srbiji jo uvek ne postoje specijalizo-

vane kole ili obrazovne ustanove za obuku telohranitelja. Najpre kroz
selekciju treba izabrati kandidate koji svojim psihofizikim i drugim li-
nim kvalitetima (o emu je ve bilo rei) mogu odgovoriti potrebama
ove profesije.
Permanentna edukacija treba da obuhvati stalno praenje i
izuavanje teorijskih sadraja bezbednosne problematike. Praktina
obuka16 treba da se sprovodi putem strunih kurseva, seminara, vebi,
kao i osposoblavanja i usavravanja na rukovodeem i operativno-iz-
vrnom nivou (efovi tima za obezbeenje), uz praenje, ocenjivanje i
evaluaciju steenih znanja i vetina. Konkretni sadraji edukacije u tom
smislu mogu da se odnose na sledee oblasti: metodologiju delovanja
teroristikih grupa i organizacija, metodiku postupanja u ekstremnim
situacijama, poznavanje borilakih vetina, vebe gaanja iz vatrenog
oruja u svim stavovima, uenje stranih jezika, upoznavanje tehnikih
sredstava i rukovanje istim, poznavanje najsavremenijih metoda za sa-
nitarnu i bioloko-hemijsku kontrolu hrane i pia, poznavanje savreme-
nih standarda i metodologije rada specijalizovanih slubi drugih drava
u obavlanju navedenih poslova, znanja potrebna za organizaciju, pro-
16
Srpska asocijacija telohranitelja (S.A.B) u Republici Srbiji nudi razliite programe
osposobljavanja prema standardima Svetske federacije, koji su prisutni u oko 40 zemalja.
Program obuhvata: obuku za blisku zatitu, samoodbranu za ene, uniformisanu
zatitu, bezbednu vonju, obuku sa vatrenim orujem, zatitu putem CCTV-a, ALARM
MONITORINGA, kao i druge modifikovane kurseve u trajanju od dva do devet dana.
Izvor: http:// www.sabvip.org/index/html (pristup, 03. marta 2017. godine).
45
CIVITAS
cenu, timski rad, komunikaciju sa neposrednim i irim okruenjem, po-

znavanje nacionalnih propisa i meunarodnih konvencija, sporazuma i
drugih propisa vezanih za ovu oblast.
Obuka telohranitela je od prevashodnog znaaja, kao i vreme
posveeno da se zaista usvoje neophodne vetine i znanja, to je i defini-
sano odreenim nivoima obuke: prvo osnovna obuka, potom sledi dru-
gi, vii nivo i trei, specijalistiki nivo. Sama obuka zavisi od mesta koje
telohranitel ima u timu za obezbeenje, u smislu da li je lini pratilac
tiene linosti, voza, lan tima za obezbeenje, ef tima i sl. Osnovna
obuka obuhvata opte teme u skladu sa Programom17, dok bi vii nivo
obuke bio posveen timskom radu i uvebavanju pojedinaca i grupe u
taktikim pravilima odbijanja napada na lice ili vozilo ili objekat koji
se titi, upotrebi vatrenog oruja u svim bezbednosnim pozicijama, iz-
vlaenju povreenog lica, spasavanju u poaru i sl. Specijalistika obu-
ka moe da obuhvati taktiku odbijanja teroristikih napada, reavanje
talakih situacija, postupke pri baenoj eksplozivnoj napravi, upotrebu
hemijskih sredstava ili drugih opasnih sredstava za napad i povreiva-
nje. injenica je da se telohranitel postaje vremenom (opredeljenje,
obuka i iskustvo u poslovima obezbeenja). Zbog toga je u njegovoj
radnoj i strunoj biografiji poelna kombinacija multidisciplinarnih te-
orijskih znanja i specijalizovanih vetina i sposobnosti.
4. Pravila poslovne etike18
U obavlanju poslova zatite telohraniteli se moraju pridravati

osnovnih naela profesije, a naroito potovati sve norme zakonitog,
pravinog, humanog i nepristrasnog odnosa prema svim graanima. Za
pripadnike policije (policijske slubenike) propisane su brojne zakonske
norme, pravilnici, uputstva, kao i pravila policijske etike od strane Vlade
Republike Srbije. Meutim, na postupanje privatnih telohranitelja od-
nosi se mali broj zakonskih normi19. I pored toga treba imati u vidu da
17
Pravilnik o programima i nainu sprovoenja obuke za vrenje poslova privatnog
obezbeenja, Slubeni glasnik RS br. 117/2014 (lan 10, prilog II).
18
Privredna komora Srbije (PKS), Beograd, Udruenje za privatno obezbeenje, Odbor
Udruenja, Kodeks profesionalne etike privatnog obezbeenja, br. 34, od 23. 12. 2010. godine.
19
Zakon o privatnom obezbeenju (l. 5664) obavezuje slubenike obezbeenja
46
postoje odreena pravila ponaanja i rada kojih se moraju pridravati

i privatni telohranitelji (slubenici obezbeenja). Odbor Udruenja za
fiziko-tehniko obezbeenje Privredne komore Srbije (PKS) doneo je
Odluku o pravilima poslovne etike za sva lica koja se bave obezbeiva-
njem lica i imovine na podruju Republike Srbije. U osnovnim naelima
i principima je propisana obaveza da pravila potuju svi subjekti, sva
pravna i fizika lica, kojima je priznat status lana u Udruenju, to se
odnosi i na Grupaciju za fiziko obezbeenje u okviru Udruenja (os-
novna naela, I i II deo).
Pripadnici privatnog obezbeenja i telohraniteli u radu se po-
sebno obavezuju na potovanje sledeih principa i standarda: politika
delovanja udruenja i poslovne komunikacije; potovanje dobrih po-
slovnih obiaja; uvanje asti i ugleda Udruenja; struno usavravanje
i ujednaavanje prakse postupanja (III, IV i V deo).
Meusobni odnosi lanova udruenja se zasnivaju na: potova-
nju zakona; zabrani nelojalne konkurencije; zabrani irenja neistinitih
informacija; stalnoj saradnji, razmeni iskustava i unapreenju profesi-
onalne struke, kao i obuci (VI, VII i VIII deo). Odnos prema drugim
privrednim subjektima i korisnicima usluga zasniva se na: potovanju i
pridravanju ugovornih obaveza; ustanovlavanju profesionalnih stan-
darda; kvalitetu i ekonomskim interesima obavlenih poslova; zatiti
ivotne sredine i bezbednosti ludi i imovine (IX, X, XI). Navedena pra-
vila predviaju i odgovornost, odnosno posledice za njihovo nepoto-
vanje (Sud asti PKS).
Umesto zakluka
Aktuelnost ove problematike i procesi tranzicije u Republici Sr-

biji, posebno u oblasti bezbednosti i privatizacije, svakako e uticati na
poveano interesovanje i sve vee zahteve za angaovanjem telohrani-
tela i slinih agencija na obezbeivanju menadera, dravnih rukovo-
dilaca ili VIP linosti. Takve poslove mogu obavlati samo oni telohra-
nitelji koji poseduju visoka struna znanja, vetine i sposobnosti tako da
da postupaju zakonito, humano i na nain da uvaju dostojanstvo, ast i ugled, kao i

garantovana ljudska prava svakog lica prema kome primenjuju ovlaenja, odnosno
sredstva prinude.
47
CIVITAS
mogu odgovoriti svim pretnjama i izazovima. Selekciju i odabir kandi-

data koji ele da se bave ovom profesijom potrebno je vriti uzimajui
u obzir sve navedene uslove i primenjujui relevantne testove i metode
provere njihovih psihofizikih i moralnih kvaliteta. Pri tom treba uvek
imati u vidu poveanu opasnost i rizike sloene bezbednosne situacije u
kojima se mogu nai i tiene linosti i njihovi telohraniteli.
Literatura
Bokovi, M. (2006), Osnovi detektivske delatnosti, Fakultet za pravne i poslov-

ne studije, Novi Sad.
Dini, B. (1981), Oblici delatnosti i nain postupanja pripadnika milicije u vre-
nju slube, Via kola unutranjih poslova, Beograd.
Danii, M., Pilipovi, V. (2013), Sistem zatite lica i objekata, Fakultet za prav-
ne i poslovne studije dr Lazar Vrkati, Novi Sad.
uri, . (2008), Psihologija i obrazovanje, Fakultet za pravne i poslovne stu-
dije, Novi Sad.
Keetovi, . (2007), Partnerstvo policije i privatnog sektora bezbednosti u Srbiji,
zbornik radova Privatna bezbjednost u BiH i Republici Srpskoj, Fakultet
za bezbjednost i zatitu, Banja Luka, str. 117129.
Minnaar, ., Private-Public Partnerships: Private Security, Crime Prevention and
Policing in South Africa, Acta Crimonologica, 18 (12) 2005. South Africa.
Pajkovi, D. (2003), Obezbeenje odreenih linosti i objekata, MUP Republike
Srbije, Beograd.
Pilipovi, V. (20112016), Autorizovana predavanja na predmetu Sistem zatite lica
i objekata, Fakultet za pravne i poslovne studije dr Lazar Vrkati, Novi Sad.
Rot, N. (1994), Psihologija linosti, Zavod za udbenike i nastavna sredstva,
Beograd.
uki, B. (2004), Psihologija rada usklaivanje oveka i posla, Fakultet za in-
dustrijski menadment, Kruevac.
Krivini zakonik Republike Srbije, Slubeni glasnik RS br. 72/2009, 111/2009,
121/2012, 104/2013.
Pravilnik o programima i nainu sprovoenja obuke za vrenje poslova privatnog
obezbeenja, Slubeni glasnik RS br. 111/2014.
Zakon o privatnom obezbeenju, Slubeni glasnik RS br. 104/2013.
Zakon o detektivskoj delatnosti, Slubeni glasnik RS br. 104/2013.
http:// www.sabvip.org/images/tactical-first-aid-jpg
http://www.asadria.com/index.php/articles/category-list/iframe-wrapper/ma-
gazin/asadria/arhiva-izdanja-as
http:// www.sabvip.org/index/html
http:// www.pks.rs
48
Vojin Pilipovic, PhD

Associate Professor
Department of Security and Crime Science
Faculty of Law and Business Studies Novi Sad
THE BODYGUARD: A NEW STATUS SYMBOL OR A

PROFESSIONAL CHALLENGE
Summary: The paper discusses the legislation, the necessary knowled-

ge and skills, the methods, as well as the ethical principles and standards
related to the profession of a bodyguard. The industrialization of private
security is an irreversible process, which has rapidly began to take root
in Serbia. After more than two decades, this important field of private
security sector is finally regulated by the Act on Detective Activity, and
the Act on Private Security. The physical and technical protection of
persons and property in the security services market requires the appli-
cation of modern procedures and high standards. The security sector re-
form in the Republic of Serbia requires a faster response of the state and
the entire society, as well as a high degree of professionalism. The private
security sector is a relatively recent concept; therefore it is necessary to
assess its effectiveness in terms of legislative, security, economic, social,
ethical, cultural and other aspects. Bodyguards, both state and private
(security officials), must be trained to implement operational and tech-
nical knowledge and skills, to react quickly and energetically, and to use
the equipment and other high-tech assets. Besides, for certain type of
work, they must possess specialized knowledge at the level of a profes-
sional police officer.
Keywords: regulations, bodyguard jobs, bodyguard virtues, knowled-

ge and skills, standards.
49
CIVITAS, 2017, 7(1), 50-64
www.civitas.rs
Prof. dr Dragomir Jovii1 UDC 321.7

Struni rad
Primljen: 15. 03. 2017.
Odobren: 20. 05. 2017.
DEMOKRATIJA I POLITIKE INSTITUCIJE
Abstrakt: Demokratija je kao pojam prisutna jo od antike Grke

u razvoju ludskog drutva. Kod obinog ovjeka ona predstavla ideal
koji mu omoguava minimum uslova za pristojan ivot. Demokratija je
uslov bez kojeg nije mogue, po milenju veine, dostii uivanje lud-
skih prava i sloboda. Naravno da omoguavanje potrebnog kvaliteta i-
vota, ili makar ostvarenje to veeg nivoa jednakosti meu ludima nije
mogue bez kvalitetnih institucija. Svakako da su politike institucije, a
koje opredjeluju fukcionisanje dravnih organa koji nam garantuju po-
treban kvalitet ivlenja, moda i najvanija karika u ukupnom procesu
ostvarivanja ovih htijenja ovjeka kroz cijeli istorijski razvoj.
Klune rijei: demokratija, politika, politike partije, institucije, kri-

za demokratije.
Uvod
Rijetki su pojmovi (rijei, sadraj) koji su se tako dugo odrali u
upotrebi, i u teoriji i u praksi, kao to je pojam demokratije. Vie od
dva milenijuma (od antike Grke) upotrebe, pa i zloupotrebe pojma
demokratije uinili su da je taj pojam postao kontroverzan, dvosmislen,
nedoreen, neodreen, difuzan, pa i konfuzan.2 Mnogo je razloga koji
su uticali na to da se pojam demokratije shvata (i danas) na razliite na-
ine, da nosi dosta nedoreenosti sa sobom, da se zloupotreblava i tome
slino. Ali evidentno je da je to pojam, iako mu se kroz istoriju pripisuju
razliiti sadraji, od kojeg se ne odstupa i kog se ne odriu ni oni koji
skrnave demokratiju i teorijski i praktino.
1
Fakultet za pravne i poslovne studije dr Lazar Vrkati, jovicic.dragomir@fbzbl.net
2
R Kuzmanovi, Ustavno pravo, Banja Luka, 2002. god. str. 237.
50
Prof. dr Dragomir Jovii
Demokratija je, dakle, bila i ostala predmet interesovanja u razlii-

tim tipovima drutava, a bez obzira na to to postoji neusaglaenost oko
toga ta sve ona obuhvata, moe se konstatovati da je u znaajnoj mjeri
prihvaeno da je demokratija oblik dravnog i drutvenog ureenja u
kome vlast pripada veini naroda tj. demokratija je dravno i drutveno
ureenje u kome vlast proizilazi iz naroda i pripada narodu. Naravno da
je i u savremenim uslovima izraen raskorak izmeu teorije i prakse kad
je u pitanju shvatanje demokratije i njenih obileja.
Kada govorimo o politikim institucijama, prije svega mislimo na
politike partije, iako se politike institucije mogu i znaajno ire po-
smatrati, pa tako, recimo, u politike institucije moe se svrstati i najvie
zakonodavno tijelo neke drave, koje ujedno spada i u dravne instituci-
je. Dakle, od politikih institucija u savremenom svijetu u najveoj mjeri
zavisi odvijanje ne samo politikog ivota, nego i svih drugih drutvenih
oblasti. Meu politikim institucijama posebno (moe se rei i najvani-
je) mjesto zauzimaju politike partije koje kroz svoje djelovanje faktiki
obezbjeuju da se kompletna drutvena djelatnost (dakle i ekonomija)
odvija. Jasno je da nema efikasnog funkcionisanja drutvenog ivota bez
primjene odreenih demokratskih principa. Demokratija, dakle, omo-
guuje institucijama kako politikim, tako i dravnim da ostvaruju svo-
ju funkciju te na taj nain zadovolavaju potrebe graana (podanika).
Ovo nam jasno govori o znaaju demokratije i politikih institucija i to
za svakog pojednica, a naravno i za drutvo i dravu u cijelosti, stoga
treba dati detalniju elaboraciju ova dva pojma kako bismo mogli shva-
titi znaaj demokratije u ostvarivanju funkcije politikih institucija.

1. Pojam demokratije
Postoje rijei s kojima niko ne voli da bude povezan, makar u jav-

nosti, kao to su rasizam, terorizam i imperijalizam. Sa druge strane,
postoje rijei prema kojima svako eli da iskae entuzijazam kao to su
majka, ovjekova okolina i, naravno, demokratija, kao jedna od takvih
rijei. Rije demokratija danas je u svakodnevnoj upotrebi, ak bi se mo-
glo konstatovati da se ona u savremenim uslovima ivlenja viestruko
zloupotreblava. Ljudi esto govore o demokratiji, ali ta rije moe da
znai razliite stvari za razliite lude tako da postoji dosta zbunjenosti
51
CIVITAS
u vezi s tim ta demokratija, zapravo, ukluuje.3

Prije ozbilnijeg polemisanja o poimanju demokratije danas treba
istai da se ideja demokratije kao vladavine prava javila u antikoj Gr-
koj. Sama rije demokratija je sloenica dvije rijei demos, kojom su
stari Grci izvorno oznaavali siromane ili mnotvo i kratos to
znai vladavina.4 Svoj vrhunac demokratija je dosegla u Atini a posto-
jala je u periodu od 500. do 330. godine prije nae ere. Demokratija se
tada ogledala u mogunosti svih odraslih mukaraca u donoenju po-
litikih odluka. Za to vrijeme politiki ivot je bio veoma razvijen, to
se vidi i iz podatka da su stari Grci nazivali one koji nisu uestvovali u
politikom odluivanju idiotima. Po svojim politikim idejama tada
su posebno bili istaknuti filozofi Platon i Aristotel, koji su ostali aktuelni
do dananjih dana. Platon je zamjerio demokratiji to je oduzela vlast
umnim ludima (ekspertima) i predala je demagozima, a Aristotel je
kritiki primjetio da je vladavina naroda u osnovi vladavina siromanih
koji mogu podlei iskuenju i liiti imovine bogatije od sebe. Aktuelnost
ovakvih stavova nije se izgubila ni u dananje vrijeme, to se posebno
eksponira u naoj dravi gdje nisu rijetki sluajevi da su nosioci vanih
poluga vlasti demagozi tj. nestruni ludi.
Iako je bio veoma otar kritiar demokratije, Platon5 je smatrao da
ona moe imati i zakonit i nasilniki oblik, ali da demokratija, u naelu,
slabi vlast svojom disperzijom, pa nije sposobna ni za velika dobra ni za
velika zla.6 Kada Aristotel govori o demokratiji, on analizira vie oblika
demokratije te, prema njegovom miljenju, moe biti ispravan i iskvaren
oblik, jer je u prvom sluaju to slobodna drava a u drugom ohlokratija.
Jedan od osnova za razlikovanje dobrih od loih oblika demokratije je-
ste postojanje ili nepostojanje vladavine zakona.
Demokratija od svog nastanka do danas igra vanu ulogu kako u
drutvu, tako i u ivotu pojedinaca. Cijelim tokom svog ivota uvijek
smo lanovi razliitih grupa ili zajednica, od porodice, komiluka, klu-
3
D. Bitem, K. Bojl, Uvod u demokratiju, Beograd, 1997. god. str. 13.
4
R. Luki, B. Kouti, Uvod u pravo, Beograd, 2008. god. str. 88.
5
Platon, Drava, Beograd, 2005. god. str. 57.
6
Z. Je, Principi demokratske pravne drave, Baki Petrovac, 2004. god. str. 64.
52
bova i radnih organizacija do nacija, politikih partija i drava.7 U svim

tim zajednicama moraju se donositi i donose se, naravno, odluke u ime
cijele zajednice a koje se tiu cileva kojima se tei, pravila koja treba
potovati radi ostvarivanja potrebnog kvaliteta ukupnog ivota u zajed-
nici u vezi sa raspodjelom odgovornosti, ali i nagrada za sprovoenje
zajedniki definisanih cileva. Iz iznesenog proizilazi da se ovdje radi
o kolektivnim odlukama za razliku od individualnih koje ludi donose
samo u svoje ime. Demokratija, dakle, pripada sferi kolektivnog odlu-
ivanja i njena sutina se dobrim dijelom u tome i ogleda. Ona faktiki
preferira takav ideal, da odluke koje utiu na zajednicu kao cjelinu treba
da donose svi lanovi zajednice, kao (ili) da svi imaju jednaka prava da
uestvuju u donoenju takvih odluka. Znai, demokratija se zasniva ili
makar podrazumijeva dva usko povezana naela prvo, javne kontrole
nad kolektivnim donoenjem odluka i drugo, jednakosti prava u pri-
mjenjivanju te kontrole. Ako demokratiju posmatramo s aspekta ostva-
rivanja ovih naela, onda je neka zajednica demokratska u tolikoj mjeri
u kojoj sprovodi ta naela prilikom donoenja odluka.
Demokratija pripada redu velikih politikih pojmova, koji se opiru
saetim i jednostavnim definicijskim odreenjima. I pored jasnog eti-
molokog znaenja same rijei demokratija, oito je da ova sloenica
i predmet koji ona oznaava istorijski neprekidno evoluira, to e rei
da nema isto znaenje u svim razdoblima drutvenog razvoja. Iako se
savremeni svijet nalazi na vrlo visokom nivou ukupnog drutvenog ra-
zvoja, na kojem se u gotovo svim dravama demokratija stavla u prvi
plan, potpuno je jasno i laicima da je jednoglasna vladavina naroda ne-
dostina, tako da se demokratija najee definie kao vladavina veine.
U skladu s tim, tamo gdje se jednoglasnost pretpostavla, zahtijeva ili
iznuuje, demokratija faktiki i ne postoji, u takvim drutvima (zajed-
nicama) postoji neki od politikih oblika suprotnih demokratiji. S druge
strane, znaajan broj autora ukazuje na to da je i sama vladavina veine
kontroverzan pojam. To se utemeluje i u injenici da u istorijskoj praksi
nije razjanjeno ko sve sainjava narod koji esto, makar kroz istoriju,
nisu inili svi odrasli stanovnici jedne drave, tako da ostaje otvoreno
pitanje ta u takvim drutvima predstavla veinu.
7
53
CIVITAS
Bez obzira na visok nivo neposrednog uea u odluivanju u atin-

skoj demokratiji nisu u narod svrstavani robovi, ene i starci. Na dru-
goj strani, u Velikoj Britaniji sve do 1918. godine, dok nije dolo do uvo-
enja apsolutnog birakog prava (proirenja i na ene), birako tijelo je
obuhvatalo manje od polovine punoletnog stanovnitva. Druga tekoa
sa odreenjem vladavine veine proistie iz injenice da po elementar-
noj logici veina ini vie od polovine nekog politikog tijela. Ta logika
vai u izborima i odluivanju sa dva uesnika, ali poev od tri lana,
odnosno diobe glasova na tri dijela, nadpolovina veina se esto ne
dostie. Taj problem se jo vie komplikuje kad je broj politikih aktera
u izborima i odluivanju veliki.8
Brojni su pogledi na demokratiju, pa zato nema ni jedinstvene defi-
nicije demokratije. Moe se, ak, rei da postoji gotovo toliko definicija
demokratije koliko se teoretiara bavilo njenim prouavanjem. Za neke
je demokratija oblik vladavine, a za neke nain drutvenog ivlenja i
odnosa u drutvu. Znai, demokratija ne pripada samo sferi drave ili
vlade, kao to to obino mislimo. Demokratska naela su vana gdje god
imamo kolektivno donoenje odluka, u bilo kojoj vrsti zajednice. ak
postoji znaajan odnos izmeu demokratije na nivou drave i demokra-
tije u ostalim institucijama drutva, pa i onim koje nisu dravne i nema-
ju direktne veze sa dravom. Ali poto je drava najsveobuhvatnija za-
jednica koja ima pravo (i dunost) da regulie pitanja drutva u cjelini,
pa i da primijenjuje monopol sile nad onima koji ne potuju propisana
pravila, demokratija na nivou drave je svakako od posebnog znaaja,
tj. ona je najvanija.
Kada govorimo o demokratiji, vano je shvatiti da se demokratija
ne odreuje po principu sve ili nita, odnosno da to nije osobina koju
neka zajednica ili posjeduje u potpunosti ili ne posjeduje uopte. Pri-
mjera radi, u cijelom postdejtonskom periodu u Bosni i Hercegovini
bile su prisutne tendencije u ponaanju pojedinih meunarodnih aktera
u nastupu prema naim institucijama na principu ko nije s nama taj
je protiv nas, a sve to naravno u ime i pod platom demokratije. Dakle,
demokratija je (ili bi bar to morala biti) pitanje stepena i to stepena do
kojeg se ostvaruju naela javne kontrole i politike ravnopravnosti, ali
i veeg ili manjeg pribliavanja idealu jednakog uea u kolektivnom
8
M. Mati, Liberalizam, populizam i demokratija, Beograd, 2002. god. str. 158.
54
odluivanju. Time je postalo prihvaeno da o nekoj dravi govorimo

kao o demokratskoj ukoliko je njena vlada odgovorna narodu putem
kompetentnog i transparentnog izbora za javnu slubu, u kojoj svi pu-
noletni imaju pravo da biraju i budu birani i ukoliko su u njoj graanska
i politika prava pravno garantovana. Ova prava, naravno, nisu nigdje
ostvarena u punom kapacitetu, ali to je vei nivo ostvarenja ovih prava
to je i vei nivo demokratije prisutan u nekom konkretnom drutvu.
Danas je opteprihvaeno stanovite da je vea vjerovatnoa da e
potrebe obinih ludi ispuniti demokratska vlast nego neki drugi oblik
vlasti. to vie ludi ima udjela u odreivanju politike, to je vjerovatnije
da e ona odraavati njihove brige, tenje i potrebe. Obuar pravi ci-
pelu, govorili su stari Atinjani, ali samo onaj ko je nosi moe rei gdje
ga ula.9 Obini graani su ti koji u praksi osjeaju ponaanje vladinih
institucija i njene politike na svojoj koi i samo ako postoje efikasni
i konzistentni kanali kojima se prenose uticaj i pritisak odozdo, onda
e vladina politika biti usklaena sa potrebama i oekivanjima, makar
pretenog broja graana. Moe vlast i oni koji obavlaju odreene po-
slove u ime i za raun vlasti (drave) imati i dobre namjere, ali ukoliko
su odsjeeni od javnog uticaja i kontrole njihova politika e u najbolem
sluaju biti neadekvatna potrebama ludi, to se u nekim loijim forma-
ma pretvara u sebinu i korumpiranu politiku i vlast.
U poslednjim decenijama dvadesetog vijeka, a to je poetkom
ovog vijeka samo jo snanije izraeno, svi su postali demokrate: li-
berali, konzervativci, socijalisti, komunisti, anarhisti, pa ak i faisti.10
Naravno, svaki od ovih politikih pravaca shvata demokratiju iz svog
ugla. Stoga nije ni udno to je Bernard Krik napisao (1993) da je de-
mokratija moda najbesmislenija rije u svijetu javnih poslova, a Endru
Hejvud dodao da se pojam koji svakome moe da znai svata, suoava
s opasnou da ne znai nita.11 I doista, rijei demokratija se pripisuju
brojna znaenja, odnosno pojam demokratije obuhvata: 1. neke bitne
elemente koji su opti i trajni, kao to su: narod, sloboda, vlast, drava,
drutvo, ureenje; 2. dodatne elemente koji su promjenlivi i zavise od
9
10
E. Hejvud, Politika, Beograd, 2004. god. str. 132.
11
55
CIVITAS
vremena u kome se javla i definie aktuelni tip demokratije. Ona, kako

je reeno, nije u svakom vremenu i prostoru i na tim elementima se
utvruje njena definicija. Tako bi jedna od prihvatlivih definicija mogla
biti: demokratija je oblik dravnog i drutvenog ureenja u kome vlast
pripada veini naroda ili demokratija je dravno i drutveno uree-
nje u kome vlast proizilazi iz naroda i pipada narodu.12 Dale, veoma
su interesantna sledea znaenja rijei demokratija: a) sistem vladavine
siromanih i marginalnih, b) oblik vladavine u kome narod neposredno
i trajno upravla sobom, v) sistem politikog odluivanja zasnovan na
naelu vladavine veine, g) sistem vladavine koji titi prava i interese
manjina, uspostavlanjem kontrole nad vlau veine, d) mehanizam za
sticanje javnih poloaja takmienjem za glasove naroda, ) sistem vla-
davine koji ostvaruje interese naroda bez obzira da li narod uestvuje u
procesima politikog odluivanja i e) politiki sistem u kojem ne postoji
konsenzus nego neslaganje, takmienje, konkurencija.13
Svakako da treba znati da savremeni politiki sistem ne pretpo-
stavla graanina kao aktivnog uesnika u javnim poslovima, pa se onda
postavla pitanje: ako je ve demokratija najboli nain za donoenje po-
litikih odluka, zato se ne dozvoli narodu da neposredno odluuje o
najvanijim drutvenim problemima? Razumije se da svi graani (na-
rod) ne mogu uestvovati u vrenju vlasti, jer to nije ni fiziki mogue,
iako je mogunost elektronskog izjanjavanja na vrlo visokom nivou,
niti se od graana oekuje niti zahtijeva da odluuju o svim nego samo
o najvanijim pitanjima. Tako se odmah vidi da su razlozi sasvim dru-
gaije prirode. Naime, polazi se od pretpostavke da su graani, a to
je i nesporno, nedovolno struni da shvate ta se krije iza odreenih
politikih odluka i da su, prema tome, sreni to imaju kome prepustiti
donoenje ovih odluka. Ovo dale namee zakluak da se demokratija
svodi na izbornu aristokratiju, a vladavina naroda na nikad dostian
ideal. Znai, u savremenim drutvima demokratija se svodi na uee
obinih graana u periodinim izborima politikih elita, u kojima, ma-
kar kod nas, uestvuje sve manji broj graana.
12
R. Kuzmanovi, Ustavno pravo, Banja Luka, 2002. god. str. 142.
13
56
Uz demokratiju, kao to se moe zakluiti, usko se vee njena ogra-

nienost na uzak krug nosilaca politike vlasti, ali to svakako ne znai
poziv na njeno odbacivanje. I pored aktuelnosti demokratije kroz po-
slednja dva milenijuma, jo je Aristotel izdefinisao stav koji je kasnije
obnovio i po tome, izmeu ostalog, ostao upamen i Vinston eril koji
demokratiju posmatra kao rav oblik vladavine, ali koji je manje lo od
svih drugih oblika koji se s vremena na vrijeme oprobavaju. I kad bi-
smo posmatrali samo negativnosti koje su do sada vezane uz demokra-
tiju, ipak demokratija omoguava bar da se jedni nosioci politike vlasti
zamijene drugim, putem glasanja na izborima, bez potrebe pribjegava-
nja drugim, prinudnim sredstvima.14 Zatim, to je jednako znaajno, a
moda i znaajnije, bez demokratije ne bi bilo mogue uspostavlanje
osnovnih sloboda i prava ovjeka i graanina, kao i ustavnih garancija
i potrebnih jemstava za ostvarivanje tih prava, da ne ostanu samo de-
klarativna, to naalost nije rijetkost, bez obzira na svu razvijenost sa-
vremenog svijeta. Dakle, razliiti su pristupi, ali da se nerijetko pod de-
mokratijom podrazumijeva i vladavina zakona u pravom smislu rijei.
2. Osnovni oblici demokratije i njihovo ostvarivanje
Kao to ne postoji jedinstvena definicija niti jedinstveno poima-

nje demokratije tako ne postoji ni jedinstvena klasifikacija demokratije.
Ona se, prema tome, razvrstava prema oblicima, vrstama, modelima,
tipovima i slino. Ona se najee i prije svega vee za uee graana
u vlasti, odnosno povezivanje i ostvarivanje narodne vole sa dravom u
smislu uea u procesima kolektivnog odluivanja o klunim stvarima
od interesa za zajednicu, ali i svakog pojedinca. Dakle, sa aspekta uea
graana u vlasti, demokratiju posmatramo i eksponiramo u sledeim
oblicima: a) kao posrednu demokratiju, b) kao neposrednu demokratiju
i v) kao poluneposrednu demokratiju.
2.1. Posredna demokratija
Ovaj oblik demokratije danas je zastuplen u svim dravama, a na-

ziva se jo i predstavnika demokratija poto se vola naroda ostvaruje
preko izabranih predstavnika u organima vlasti. Graani sa ostvare-
14
Isto, str. 92.
57
CIVITAS
nim pravom glasa (birako tijelo) slobodno i neposredno biraju svoje

predstavnike i na njih prenose ostvarivanje svog suvereniteta. Redovan
izbor zvaninika koji predstavlaju svoje birako tijelo u otvorenom i ta-
kmiarskom procesu sainjava najvaniji instrument narodne kontrole
u predstavnikoj demokratiji. Upravo izbori pokazuju da politika mo
potie od naroda i da se povjerava i obavla u njegovo ime, to podra-
zumijeva da su politiari odgovorni narodu za svoju djelatnost. Dakle,
moglo bi se zakluiti da predstavniko tijelo koje sainjavaju izabrani
narodni predstavnici vri vlast u ime naroda, pa ta vlast ne pripada tom
predstavnikom tijelu (niti izabranim predstavnicima pojedincima),
ve pripada narodu.15 Sistem predstavnike demokratije pokazao se
kao sistem koji ne naruava narodnu suverenost poto narod ostaje u
odreenom smislu i dale suveren, jer ima mogunost da na slobodnim
izborima bira svoje predstavnike. Izabrani predstavnici vre vlast u ime
naroda, kao to bi i narod sam to radio.
2.2. Neposredna demokratija
Iz same sintagme neposredna demokratija moe se zakluiti da

se radi o obliku demokratije u kojem je izraeno neposredno uee
graana u vlasti. Radi se, dakle, o najneposrednijem ostvarivanju na-
rodne vole i narodne suverenosti, poto se radi o obliku u kojem narod
(graani) najneposrednije tj. bez posrednika u cijelosti uestvuje u vre-
nju vlasti. Kroz dosadanji istorijski razvoj izdiferencirani su neki oblici
koji se mogu primjenjivati, a to su: masovne skuptine, plebiscit, refe-
rendum, narodna inicijativa i dr.16 Ako bi se neposredna demokratija
mogla primjeniti u punom znaenju te rijei, onda u takvim demokrati-
jama ne bi postojala razlika izmeu dravne organizacije i naroda, pa bi
takav oblik demokratije oznaavao negaciju same drave. Upravo zbog
toga moe se rei da se ovakva demokratija samo djelimino ostvaruje
u praksi i to iz dva razloga tehnikog, jer je to praktino nemogue
izvesti, i sutinskog narod nije jedinstven, kako istie Kelzen, ve je
suprotstavlen itavim nizom razliitosti i sukoblenih interesa.17 Iz tog
15
R. Kuzmanovi, Ustavno pravo, B. Luka, 2002. god. str. 143.
16
Isto, str. 240.
17
S. Savi, Osnove prava, Banja Luka, 2005. god. str. 153.
58
razloga, u dravama modernog doba primjenjuje se kombinacija ne-

posrednog odluivanja naroda i posredne predstavnike demokratije
koja je oliena u parlamentima. Od svih ovih oblika neposrednog od-
luivanja u aktuelnom trenutku (makar za Republiku Srpsku) referen-
dum predstavla oblik koji je najprisutniji u javnom i politikom ivotu.
Referendum je takav oblik neposrednog odluivanja graana koji po-
drazumijeva izjanjavanje svih graana s pravom glasa o prijedlogu za
ustavnu promjenu, za donoenje zakona ili, pak, za odluivanje o nekom
drugom znaajnom pitanju za iru javnost. Referendum kao neposredni
oblik odluivanja graana moe biti organizovan na dijelu ili na ita-
voj teritoriji jedne drave, ali se on u Republici Srpskoj, kao to znamo,
osporava, a sve to u ime demokratije. Istini za volu, i neki nai poznati
teoretiari bili su kritiari neposredne demokratije. Recimo, Slobodan
Jovanovi je smatrao da je neposredna demokratija nepoelna ne samo
zbog funkcionalnih i tehnikih neodstataka, ve, prije svega, to je to
vlast demosa, plethosa i ohlosa.18
2.3. Poluneposredna demokratija
to se tie poluneposredne demokratije, ona se odnosi na sintezu

posredne i neposredne demokratije. U sutini, radi se o ueu i na-
roda i narodnih predstavnika u vlasti i odluivanju. Naime, izabrani
predstavnici u parlamentu, vladi i drugim organima donose sve odluke
izuzev nekih koje se smatraju bitnim a donosi ih sam narod (referen-
dumom, plebiscitom ili na neki drugi, neposredan nain). Taj mjeoviti
sistem ostvarivanja demokratije vrlo je est i javla se u ogromnoj veini
drava, jer istih oblika uea samo graana ili samo izabranih pred-
stavnika graana nema.19
3. Politike institucije
Nastanak i razvoj politikih partija neodvojivi su od predstavnike

demokratije, konkretno od birakog prava graana i izbora predstavni-
ka naroda posredstvom tog prava. Meutim, dijalog izmeu narodnih
18
Lj. Despotovi, R. Stjepanovi, Politika i pravo od tradicije do tranzicije, Beograd,
2006. god. str. 41.
19
R. Kuzmanovi, Ustavno pravo, Banja Luka, 2002. god. str. 240.
59
CIVITAS
predstavnika i naroda, vladajuih i onih nad kojima se vlada, ne moe se

ograniiti na trenutak glasanja biraa. U meuvremenu graani nastoje
da utiu na tok javnih poslova i, da bi taj uticaj ostvarivali sa to ve-
om efikasnou, okuplaju se u razliite organizacije i grupe od kojih su
jedne i politike stranke. Dakle, razvoj predstavnikog sistema otvorio
je prostor za posredovanje izmeu graana i predstavnikih instituci-
ja javne vlasti na kojem su nastale politike stranke. One su danas po-
stale jedan od elemenata demokratskog modela organizacije drutva.20
Dakle, kad govorimo o politikim institucijama jasno je da su politike
partije (stranke) primarne a one produkuju djelovanje svih ostalih poli-
tikih i dravnih institucija.
Politike partije djeluju u savremenom svijetu u svim drutvima, i
razvijenim i nerazvijenim. Danas ih u svijetu ima vie od hiljadu i to ne
raunajui male partije. Imaju oko sto dvadeset miliona lanova i znat-
no vei broj pristalica i glasaa. Prve politike partije formiraju se u SAD
krajem osamnaestog vijeka i danas su to organizacije putem kojih se
upravla svim segmentima drutvenog ivota. U konstitutivna obileja
politikih partija spadaju: posjedovanje organizacije, tenja za vrenjem
vlasti, ideologija i zalaganje za interese drutvenih grupa.21 Odavno je
politika praksa utvrdila da su politike partije trajne institucije koje, po
pravilu, nadivlavaju svoje osnivae. Partije su postale nezaobilazne u
voenju svih segmenata drutva te su, shodno tome, postale sfera inte-
resovanja svih populacija svakog drutva. I oni koji nisu lanovi nijedne
partije potpuno su svjesni da se bez politikih partija veoma teko mogu
ili nikako ne mogu ostvariti ni elementarne potrebe kako individualne,
tako i kolektivne.
Politikim institucijama se svakako mogu smatrati i neke vane dr-
avne institucije, kao to su zakonodavna tijela (skuptine, parlamenti)
koja su i najvii organi vlasti, zatim vlade kao izvrni organi vlasti. U
svakoj savremenoj dravi, ovo su organi koji vre vlast i na taj nain
obezbjeuju pravni red, mir i ukupnu sigurnost politiku i pravnu.
Ove institucije dravne vlasti formiraju upravo politike partije po utvr-
enoj demokratskoj proceduri propisanoj u najviem zakonu (ustavu)
20
R. Markovi, Ustavno pravo, Beograd, 2006. god. str. 306.
21
N. Poplaen, Politike i pravne teorije, 2002. god. str. 530.
60
i, naravno, irokom lepezom zakonskih i podzakonskih propisa. Sama

drava je pravna i politika organizacija a moe se rei u prvom redu
politika, jer drava samo koristi pravo radi ostvarivanja politikih ci-
leva partije koja je na vlasti. Dakle, politike institucije su faktiki od
presudne vanosti za kvalitetno odvijanje drutvenog ivota imajui u
vidu ulogu koju im je dodijelila savremena politika i pravna praksa.
4. Uloga demokratije u ostvarivanju funkcije politikih insititucija
Prethodno smo mogli vidjeti ta je demokratija i kakva joj je uloga

u savremenim uslovima kao i da ne moe biti govora o funkcionisa-
nju politikih institucija, pa time ni politikih partija ukoliko ne postoji
potreban nivo demokratske svijesti i individualne i kolektivne. Zato je
moda ovdje dobro postaviti pitanje: kakva je uloga politikih partija
u demokratiji? U velikoj zajednici, a politike partije to jesu, drava je,
naravno, najvea zajednica, ludi imaju malo javnog uticaja kao poje-
dinci, ali ga mogu imati vie ako se udrue sa drugima. Politike partije
okuplaju lude koji imaju sline poglede i interese da bi vodili kampanje
za politiku slubu i uticaj. Partije kao osnovne politike institucije ima-
ju nekoliko funkcija. Prva koja se prepoznaje jeste da prilikom provoe-
nja izbora partije pomau u pojednostavlivanju procesa biranja tako to
nude iroke politike pozicije i programe izmeu kojih se moe odlui-
vati. Sledea je da partije vlastima pruaju relativno stabilnu grupu po-
litikih sledbenika koja im omoguava da ostvare svoje programe po-
slije izbora. Takoe, za lude koji su vie posveeni politici partije nude
mogunost uestvovanja u javnim poslovima, predstavlaju sredstvo za
politiko obrazovanje i kanal za uticaj na javnu politiku.22
Dakle, politike partije su svakako na elu politikih institucija od
kojih u najveoj mjeri zavisi odvijanje kompletnog drutvenog ivota, a
one ne mogu ostvariti svoju ulogu ukoliko nema primjene demokrat-
skih dostignua u njihovom funkcionisanju. Demokratija je stoga neop-
hodna pretpostavka bez koje politike institucije ne bi mogle ispunjava-
ti ulogu koja im je dodijelena od strane savremenog pravnog poretka.
Sama rije demokratija doslovno znai vladavinu naroda. Ali kada bi
cijeli narod mogao stvarno sam da vlada, na ta upuuje jeziko znae-
22
61
CIVITAS
nje, tada mu ne bi bile potrebne ni demokratija ni drava. Poto to nije

mogue moderna demokratija predstavla takav oblik politikog reima
u kome veina naroda (stanovnika, graana drave) na unaprijed tano
odreen nain moe stalno ili povremeno da uestvuje u vrenju drav-
ne vlasti, kontrolie rad svojih predstavnika, postavla pitanje njihove
odgovornosti itd. Rijeju, demokratija je drava u kojoj je potovanje
dravne vlasti najmanje zasnovano na strahu a najvie na kolektivnoj
svijesti graana tj. drava u kojoj vlast demokratski izabranih upravla-
nja poiva na povjerenju veine njenih graana.23
Politike institucije danas imaju ulogu da organizuju i omogue od-
vijanje ivota u svim oblastima. ovjek je oduvijek teio organizova-
nom, stabilnom, bezbjednom okruenju koje mu garantuje ekonomsku,
socijalnu, drutvenu, pravnu, politiku i svaku drugu sigurnost, a to je
posebno izraeno na dananjem nivou razvoja. Da bi politike instituci-
je mogle i ostvariti ovu ulogu moraju imati potrebnu snagu, a tu snagu
im omoguava upravo demokratski nain uspostavlanja, organizova-
nja i eksponiranja svoje djelatnosti, u skladu sa svojim nadlenostima i
pravnim okvirom koji se odnosi na konkretnu instituciju. Dakle, demo-
kratija u najirem znaenju ovog vanog pravnog i politikog pojma ima
presudnu ulogu u funkcionisanju politikih institucija.
Kao to je jasno da politike institucije zavise od demokratije tako
je jasno i da je demokratija odavno zapala u krizu. Kriza demokratije
je, u stvari, kriza autoriteta veine. Jedan reim traje samo dotle dok je
u stanju da pomou jednog optepriznatog autoriteta obezbijedi mirno
rjeavanje drutvenih sporova. S racionalnog gledita, taj autoritet moe
biti vrlo malo opravdan; u praksi je i neopravdan autoritet boli nego
nikakav, jer samim time to postoji, on spreava drutvene grupe da
same sebi putem sile pribavlaju pravdu. Demokratija je u optem pravu
glasa nala jedan autoritet koji je u teoriji bio mnogo kritikovan, ali je
u praksi imao to preimustvo da su ga ludi priznavali i nisu se protiv
njega bunili.24
23
D. M. Mitrovi, Drava, pravo, pravda, pravnici, Beograd, 2009. god. str. 75.
24
S. Jovanovi, Iz istorije politikih doktrina, Beograd, 1990. god. str. 434.
62
5. Zakluak
Demokratija je kao pravni i politiki pojam prisutna od antike

Grke u teoriji i praksi. Spada u red rijei koje se svakodnevno upotre-
blavaju ali, naalost, u savremenim uslovima veoma esto i zloupotre-
blavaju. Demokratija je ula u sve pore javnog korienja a najekspo-
niranija je u funkcionisanju drave i njenih organa. I oni koji kre sva
mogua pravila ponaanja po pravilu se pozivaju na demokratiju i na
svoja demokratska prava, ak vie nego oni koji uvaavaju tua prava i
slobode. Dakle, nezamisliv je savremeni ivot bez prie o demokratskim
procedurama i pozivanja na demokratska prava i dostignua.
Naravno da sve savremene institucije u drutvu, a pogotovu one
koje su u osnovi politike, tee da svoj okvir djelovanja stave u kontekst
demokratskog ponaanja koje je ili opteprihvaeno ili je makar pred-
stava o demokratskom ponaanju, prihvaena kao neto to je pozitiv-
no. Jasno je da politike institucije praktino vladaju ivotima savreme-
nog ovjeka te da je potrebno da su one takvog kapaciteta da mogu da
na prihvatliv nain, a sa to je mogue veim nivoom jednakosti za sve,
omogue svim graanima zadovolenje osnovnih potreba. Razumije se
da je ovo ideal kojem tei barem veina ludi, ali takoe je razumlivo i
da je taj ideal, ini se, u aktuelnom trenutku znatno ugroen.
Ugroenost demokratskog funkcionisanja institucija nije proizve-
dena samo injenicom da demokratija, iako joj se pripisuje velika snaga
pravednosti, ima i odreene slabosti. Ove slabosti su razliito poimane
ali je jasno da se postavla pitanje: iako je demokratija vola veine, da li
je demokratski da veina svoje stavove namee manjini? Ovo zahtijeva
iroku polemiku, ali izgleda da ne treba puno polemisati da bi se sasvim
osnovano moglo tvrditi da je demokratija danas u velikoj krizi te da to
umanjuje vrijednost demokratije i ini da institucije sve ee ne ostva-
ruju svoju funkciju onako kako se to od njih oekuje i kako im je to
pravni okvir dao u nadlenost.
63
CIVITAS
Literatura:
1. Bitem Dejvid, Bojl Kevin, Uvod u demokratiju, Beograd, 1997.
2. Despotovi Ljubia, Stepanov Radivoj, Politika i pravo od tradicije do
tranzicije, Beograd, 2006.
3. Jovanovi Slobodan, Iz istorije politikih doktrina, Beograd, 1990.
4. Je Zdravko, Principi demokratske pravne drave, Baki Petrovac, 2004.
5. Kuzmanovi Rajko, Ustavno pravo, Banja Luka, 2002.
6. Luki Radomir, Kouti Budimir, Uvod u pravo, Beograd, 2008.
7. Mitrovi M. Dragan, Drava, pravo, pravda, pravnici, Beograd, 2009.
8. Markovi Ratko, Ustavno pravo, Beograd, 2002.
9. Mati Milan, Liberalizacija, populizam i demokratija, Beograd, 2002.
10. Platon, Drava, Beograd, 2005.
11. Poplaen Nikola, Politike i pravne teorije, Banja Luka, 2002.
12. Savi Sneana, Osnove prava, Banja Luka, 2005.
13. Hejvud Endru, Politika, Beograd, 2004.
DEMOCRACY AND POLITICAL INSTITUTIONS
Summary: The concept of democracy has influenced the development

of human society ever since the times of ancient Greece. For the com-
mon people, democracy is an idea that provides the minimum conditi-
ons for a life of dignity. Without democracy, as many believe, it is impo-
ssible to achieve or respect human rights and freedoms. Naturally, the
quality of life, or at least a higher level of equality among people, is im-
possible to attain without democratic institutions. Political institutions,
which inspire state government bodies to provide the necessary quality
of life, may be the most important link in the process of achieving hu-
man rights and liberties throughout history.
Key words: democracy, politics, political parties, institutions, crisis of

democracy
64
CIVITAS, 2017, 7(1), 65-78
www.civitas.rs
Aleksandar Bokovi1 UDC 621.397:621.311

Slavko Dubaki2 Struni rad
Primljen: 12. 04. 2017.
Prihvaen: 21. 04. 2017.
SISTEM VIDEO-NADZORA
I KONTROLE PRISTUPA
U ELEKTOENERGETSKIM OBJEKTIMA
Rezime: Kontrola ovlaenog ili neovlaenog prisustva, video-nadzor

nad elektroenergetskim objektima i detekcija i alarmiranje incidentnih
situacija predstavljaju bitan elemenat u obezbeivanju kvalitetnog i efi-
kasnog funkcionisanja samih elektroenergetskih objekata, kao i celoku-
pnog elektroenergetskog sistema. Stoga je od izuzetnog znaaja funk-
cionisanje tehnikog sistema zatite, kao i zatita ovog sistema od viso-
kotehnolokog kriminala. Osnovna namena tehnikog sistema zatite
elektroenergetskih objekata je odvraanje nepozvanih lica od potenci-
jalnog neovlaenog pristupa, spreavanje neadekvatnog i nebezbednog
rada na objektima, identifikacija lica i drugih uzronika alarmnih situ-
acija, detekcija kretanja i ostalih incidentnih situacija u objektu i prepo-
znavanje osoba u objektu. Pored navedenih osnovnih funkcionalnosti,
u tehnikom sistemu zatite elektroenergetskih objekata potrebno je
implementirati i mehanizme kontinuiranog nadzora, arhiviranja poda-
taka, reakcije na incidentne situacije i sl. U radu se prezentuju iskustva
autora u razvoju i implementaciji kompanijskog tehnikog sistema za-
tite elektroenergetskih objekata na konzumnom podruju Vojvodine.
Prezentuju se tehnika reenja, organizacioni problemi i ekonomsko-fi-
nansijski aspekt.
Kljune rei: tehniki sistem zatite, elektroenergetski objekti, kon-

trola pristupa, protivprovalna zatita, video-nadzor
1
Fakultet za pravne i poslovne studije dr Lazar Vrkati, Novi Sad, E-mail: aboskovic@
fpps.edu.rs
2
ODS EPS Distribucija d.o.o, Beograd, E-mail: slavko.dubackic@epsdistribucija.rs
65
CIVITAS
1. Uvod
Tehniki sistem zatite na konzumnom podruju Vojvodine je

integrisani bezbednosni sistem namenjen za daljinski nadzor elektroe-
nergetskih objekata. Ovaj sistem objedinjuje funkcije:
sistema kontrole pristupa zasnovanog na beskontaktnim iden-
tifikacionim karticama;
sistema alarmnog nadzora zasnovanog na dualnim senzorima
za detekciju pokreta i
sistema video-nadzora zasnovanog na IP kamerama sa inter-
nom memorijom.
Izgradnjom tehnikog sistema zatite nad elektroenergetskim
objektima na konzumnom podruju Vojvodine za potrebe kontrole pri-
stupa lica i alarmnog i video nadzora omoguena je bolja i efikasnija
zatita imovine, kao i nadzor i evidencija prisutnosti lica u objektima
preduzea.
Osnovni ciljevi funkcionisanja ovog sistema su poveanje pouzda-
nosti rada elektroenergetskog sistema i bezbednost radnika i opreme
angaovane na elektroenergetskim objektima. Takoe, cilj je da se i sam
sistem obezbedi tako da bude raspoloiv i omogui poverljivost i inte-
gritet informacija.
2. Opis sistema
Tehniki sistem zatite se sastoji od opreme u nadzornim cen-

trima u ograncima preduzea i opreme na elektoenergetskim objekti-
ma. U svim nadzornim centrima instalirani su serveri sistema sa bazom
podataka i odgovarajuim softverom. Serveri preuzimaju podatke sa
ureaja na elektroenergetskim objektima, upisuju podatke u bazu po-
dataka i omoguuju ovlaenim korisnicima sistema nadziranje elektro-
energetskih objekata i pregledanje arhiviranih dogaaja (Idejni projekat
sistema, 2009).
66
SISTEM VIDEO-NADZORA I KONTROLE PRISTUPA
Slika 1. Principijelna ema tehnikog sistema zatite
Ovlaena lica u raunarskoj mrei preduzea, putem nadzorne

aplikacije, nadziru odreenu grupu ili sve elektroenergetske objekte u
sistemu, u skladu sa svojim ovlaenjima. U nadzornoj aplikaciji pri-
kazana su imena i aktuelni video-prikazi odabranih elektroenergetskih
objekata, dok su bojom oznaeni statusi tih objekata.
Instalirana oprema na elektroenergetskim objektima predvie-
na je za spoljnu montau i montirana je na graevinskim objektima i
stubnim nosaima uoljive crvene boje, sa vidljivim tekstualnim obave-
tenjima i upozorenjima. Mesta montae opreme posebno su odreena
za svaki elektroenergetski objekat. Oprema koja je montirana na elek-
troenergetskim objektima je sledea:
ureaj za kontrolu pristupa i alarmni nadzor (terminal);
beskontaktni itai identifikacionih kartica za evidentiranje
ulaska i izlaska lica;
alarmni senzori za detekciju pokreta, odnosno prisustva lica;
IP kamere sa internom memorijom;
alarmna sirena sa stroboskopskim svetlom i
rezervno baterijsko napajanje.

67
CIVITAS
Po pravilu, na elektroenergetskim objektima oprema je ugraena na sle-

dei nain:
Metalni stubni nosai za montau opreme ugraeni su kod ula-
za i po potrebi kod transformatorskog polja.
Dva itaa identifikacionih kartica za kontrolu i evidenciju pri-
stupa objektu postavljeni su na metalnom stubnom nosau za
montau opreme kod ulaza.
U stubnim nosaima instalisani su ureaj za kontrolu pristupa i
alarmni nadzor sa odgovarajuim softverom.
IP kamere su montirane na stubovima i na graevinskim objek-
tima i usmerene su ka transformatorskom polju, ulazima i ogra-
di objekata. Kamere su postavljene u odgovarajuem kuitu za
spoljnu montau sa odgovarajuim softverom. Za svaku kame-
ru je obezbeena memorijska kartica za snimanje.
Spoljanji senzori pokreta su postavljeni na graevinskom
objektu i na stubnim nosaima tako da pokrivaju prostor oko
elektroenergetskog objekta, ulaza i transformatorskog polja.
Alarmna sirena je instalisana na stubu kod ulaza ili na grae-
vinskom objektu.
Instalisan je komunikacioni orman sa L2 PoE sviem, FTP raz-
delnikom, letvom za napajanje i besprekidnim napajanjem.

3. Zatita sistema
Obezbeivanje samog tehnikog sistema zatite, kontrole pristupa

i alarmnog i video nadzora od eventualnih naruavanja njegovih atri-
buta sigurnosti ostvareno je na vie naina (Projekat izvedenog sistema,
2013):
na samim objektima ugraena je visokokvalitetna oprema na-
menjena za rad u svim vremenskim i drugim uslovima karakte-
ristinim za elektroenergetske objekte, smetena u odgovaraju-
a kuita ili ormane;
postoji kontrola pristupa samim ormanima (tamperi);
komunikacija od elektroenergetskih objekata do sedita ogra-
naka gde se nalaze serveri sistema obezbeena je kriptovanjem;
obezbeen je rad u reimu van mree;
68
sam koncept u kome se serveri ne smetaju na svakom elektroe-

nergetskom objektu, nego u seditima ogranaka, to su omogu-
ile kvalitetne telekomunikacione veze, podie nivo bezbedno-
sti kako operativnog rada, tako i analize arhiviranih podataka;
restriktivan je odnos ka pravima pristupa sistemu kroz klijent-
ske aplikacije.
Poseban aspekt predstavlja organizacija kompanije, u smislu kori-
enja sistema u realnom vremenu, kao i u sluaju post festum analize
podataka.
U realizaciji ovog sistema primenjuju se svi mehanizmi zatite koje
preduzee primenjuje i za ostale sisteme u domenu informaciono-ko-
munikacionih tehnologija. Od zatite data centara na fizikom nivou
(zatita od poara, prenapona, napajanja, neovlaenog fizikog pristu-
pa opremi i sl.) do zatite od napada na sistem kroz informaciono-ko-
munikacionu infrastrukturu.
Normativno ureenje zatite informaciono-komunikacionog siste-
ma predstavlja posebnu oblast i predmet je aktivnosti drave, pravosua
i upravljakih i pravnih struktura preduzea.
Drugi aspekt zatite informaciono-komunikacionog sistema je projek-
tovanje i uvoenje tehnikih mera za ostvarivanje zatite celokupnog in-
formacionog sistema. Cilj je da se obezbede atributi sigurnosti sistema
(Ross Anderson, 2012):
Raspoloivost osigurava opstanak servisa i pored napada iji
je cilj da se oni ugroze. Takvi napadi mogu biti pokrenuti sa
bilo kog nivoa. Na fizikom nivou zlonamerni korisnik moe
npr. da ometa komunikaciju na fizikim kanalima. Na viem
nivou remeenjem rada protokola za rutiranje moe se dovesti
do raspada mree.
Poverljivost osigurava da se neke informacije nikada ne stave
na raspolaganje neautorizovanim entitetima. Curenje poverlji-
vih informacija moe imati nesagledive posledice.
Integritet garantuje da poruka nikada nee biti kompromito-
vana. Poruka moe biti kompromitovana zbog bezazlenih kva-
rova, kao to su smetnje u radio-prenosu ili zbog zlonamernih
napada na mreu.
69
CIVITAS
Autentikacija omoguava da bilo koji vor utvrdi identitet

vora sa kojim trenutno komunicira. Bez autentikacije napada
bi mogao da se maskira kao vor i tako dobije pristup informa-
cijama i resursima, ime bi uticao na rad ostalih vorova.
Neporicanje znai da poiljalac poruke ne moe da porekne
da ju je poslao. Neporicanje je veoma znaajno za otkrivanje i
izolaciju kompromitovanih vorova.
Konano, namena ovih sistema jeste da se obezbedi kontinuitet
poslovnih procesa preduzea i u tom cilju je i implementiran na skoro
svim visokonaponskim elektroenergetskim objektima na konzumnom
podruju Vojvodine sa tendencijom da se proiri i na srednjenaponske
elektroenergetske objekte. Da bi se dolo do ovakvog nivoa prihvatanja
sistema, kako od strane korisnika, tako i od strane uprave preduzea,
sistem je morao pokazati svoju upotrebnu vrednost, robusnost i stabil-
nost u radu.
4. Programski moduli sistema
Svi programski moduli mogu da se pokrenu sa bilo kog rau-

nara u okviru raunarske mree preduzea od strane autorizovanog ko-
risnika.
Sistem sadri sledee programske module:
serverski modul,
nadzornu aplikaciju,
administrativnu aplikaciju i
izvetajnu aplikaciju.
Serverski modul je aplikacija pokrenuta na serveru sistema koja pro-
ziva sve ureaje sa elektroenergetskih objekata, preuzima podatke i upi-
suje ih u bazu i prua podrku svim klijentskim aplikacijama u sistemu.
Nadzorna aplikacija je klijentska aplikacija koju mogu pokrenuti svi
autorizovani korisnici da u skladu sa svojim privilegijama vre nadzor
grupe ili svih objekata u sistemu.
Nadzorna aplikacija omoguava:
uvid u trenutni status svih objekata i pripadajuih alarmnih
senzora za detekciju pokreta koje nadgleda ta nadzorna apli-
kacija;
70
nadzor u realnom vremenu alarmnih situacija (vrsta, vreme i

mesto alarma i trenutna slika koju daje dodeljena kamera);
prikaz u realnom vremenu sa kamere koja je nadlena za alar-
mni senzor za detekciju pokreta koji je aktivirao alarmnu situ-
aciju;
pretraivanje snimaka po mestu, vremenu i vrsti dogaaja.
Administrativna aplikacija sadri sledee funkcije:
odravanje podataka o strukturi sistema;
odravanje podataka o strukturi preduzea;
odravanje podataka o zaposlenima;
odravanje podataka o identifikacionim karticama;
odravanje podataka o ovlaenim korisnicima sistema;
definisanje i odravanje vremenske eme za aktivaciju, odnosno
deaktivaciju senzora.
Izvetajna aplikacija omoguava generisanje sledeih izvetaja:
hronoloki izvetaj o alarmima koji prikazuje i snimke zabele-
ene kamerom;
izvetaj o aktivaciji, odnosno deaktivaciji alarmnih senzora za
detekciju pokreta;
pregled snimaka koje je napravila kamera prilikom alarmne si-
tuacije;
Svaki od ovih izvetaja se moe formirati za izabrani objekat, senzor,
organizacionu celinu ili celo preduzee za eljeni vremenski period. Si-
stem omoguava i izvoz dela ili svih podataka iz generisanih izvetaja na
zahtev ovlaenog lica u bilo kom Microsoft podranom formatu.
5. Nain rada sistema
Prilikom ulaska u elektroenergetski objekat pod tehnikim si-

stemom zatite lice se identifikuje svojom identifikacionom karticom
na beskontaktnom itau kartica montiranom na stubnom nosau i po-
vezanom na terminal. Terminal je montiran unutar stubnog nosaa u
kutiji za elektronsku opremu.
Podaci o ulasku u elektroenergetski objekat, lokacija, ime, prezime i
identifikacioni broj lica i vreme ulaska belee se u bazu podataka na
serveru.
71
CIVITAS
Ukoliko je ovlaeno lice ulo u objekat:

alarmni senzori za detekciju pokreta e se deaktivirati,
terminal e proslediti informaciju o ovlaenom prisustvu ser-
veru,
u nadzornoj aplikaciji prikazanog objekta bie oznaeni zele-
nom bojom.
Lica zaduena za nadzor mogu videti koja su lica trenutno prisutna u
objektu.
Ukoliko je neovlaeno lice ulo u objekat:
alarmni senzori za detekciju pokreta e se aktivirati,
alarmna sirena sa stroboskopskim svetlom e se ukljuiti,
terminal e proslediti informaciju o neovlaenom prisustvu
serveru,
u nadzornoj aplikaciji ukljuie se zvuna i vizuelna signaliza-
cija,
u nadzornoj aplikaciji prikazi tog objekta bie oznaeni trepu-
om crvenom bojom.
Ukoliko ovlaeno lice potvrdi alarm:
u nadzornoj aplikaciji iskljuie se vizuelna i zvuna signalizacija,
u nadzornoj aplikaciji prikazi tog objekta bie oznaeni crve-
nom bojom tokom trajanja alarmne situacije dok je aktivan
alarmni senzor za detekciju pokreta na elektroenergetskom
objektu.
Podaci o alarmnom situaciji, naziv senzora, naziv objekta, vreme
aktivacije i deaktivacije senzora belee se u bazu podataka na serveru. U
svim nadzornim aplikacijama e biti prikazan aktuelni video-prikaz sa
tog objekta tako da u nadzornom centru moe da se vizuelno nadgleda
u realnom vremenu alarmna ili bilo koja druga situacija.
IP kamere snimaju neprekidno bez obzira na to postoji li alar-
mna situacija i ima li lica na objektu. Video-zapis se neprekidno belei
na serveru, a po aktiviranju detektora pokreta na IP kamerama smeta
se i u internu memoriju kamere. U sluaju prekida veze, video-snimak
koji je arhiviran u internoj memoriji kamere moe se preuzeti lokalno ili
daljinski nakon uspostave veze i prebaciti na server. Alarmni sistem, ta-
koe, radi u sluaju gubitka veze u reimu van mree tako to su podaci
o pravima prisustva pohranjeni u terminalu.
72
6. Osnovne karakteristike sistema
Tehniki sistem zatite elektroenergetskih objekata na konzu-

mnom podruju Vojvodine je nezavisan sistem za kontrolu prisustva
i alarmni i video nadzor elektroenergetskih objekata koji predstavlja
zaokruenu funkcionalnu celinu, ali je i povezan sa drugim identifika-
cionim sistemima. Korisnike identifikacione kartice za identifikaciju u
sistemu za evidenciju radnog vremena i kontrolu pristupa su jedinstve-
ne i koriste se i za autorizaciju u tehnikom sistemu zatite.
Ureaji za kontrolu pristupa i alarmni nadzor i alarmni sen-
zori za detekciju pokreta zasnovani su na digitalnoj tehnologiji, dok su
beskontaktni itai i identifikacione kartice zasnovani na tehnologiji
radiofrekventne identifikacije. Sistem ima mogunost proirenja broja-
lica, ureaja i objekata. Svi raunari i ureaji povezani su u jedinstvenu
raunarsku mreu preduzea.
Snimanje i obrada podataka su centralizovani u bazi podataka
na serveru. Sistem centralizovano prikuplja podatke sa svih elektroener-
getskih objekata, a funkcije nadzora u realnom vremenu, administracije
i izvetavanja su centralizovane na nivou preduzea. Alarmiranje putem
alarmne sirene sa stroboskopskim svetlom je lokalno, ali se svaka alar-
mna situacija zvuno oglaava i prikazuje u svim nadzornim aplikacija-
ma koje nadgledaju taj alarmni ureaj.
Terminali komuniciraju sa serverima Ethernet vezom (opti-
kim linkovima ili usmerenim radio-relejnim linkovima). Ukoliko je ko-
munikacija izmeu terminala na elektroenergetskom objektu i servera u
prekidu, podaci o pristupu pamte se u internoj memoriji terminala i pri
ponovnom uspostavljanju komunikacije prebacuju se na server. Termi-
nal automatski detektuje prekid u komunikaciji i pokuava da se ponovo
povee sve dok ne uspostavi vezu sa serverom.
Sistem podrava rad u sledeim reimima (Idejno reenje sistema,
2009):
rad u mrei kada je uspostavljena komunikacija ureaja sa
serverom, svi dogaaji trenutno se upisuju u bazu podataka,
obrauju i prikazuju na svim nadzornim aplikacijama koje
nadgledaju dati ureaj; svi podaci o ovlaenim prolascima i
alarmnim situacijama su raspoloivi kroz preglede i izvetaje;
73
CIVITAS
rad van mree kada je prekinuta komunikacija ureaja sa ser-

verom, putem bafera ureaja koji pamti podatke o registrova-
nim pristupima i alarmnim situacijama i putem interne memo-
rije ureaja koja uva naloge za aktivaciju, odnosno deaktivaci-
ju senzora, sistem nesmetano radi. Kada se uspostavi konekcija
sa serverom, sistem automatski prelazi u reim rada u mrei i
prenosi baferovane podatke u bazu podataka.
Terminal ima osam alarmnih ulaza od kojih su iskoriena dva do tri za
prikljuivanje alarmnih senzora za detekciju pokreta. Na prvi alarmni
ulaz povezani su svi tamper prekidai alarmnih senzora za detekciju po-
kreta i terminala tako da se u sluaju fizikog uklanjanja senzora javlja
alarmna situacija.
Svi alarmni ulazi su konfigurisani kao bezuslovni alarmi i uklju-
uju se na pobudu od senzora nezavisno od vremenske eme za aktiva-
ciju, odnosno deaktivaciju senzora. Konfiguracija kao uslovni alarm, u
skladu sa unapred definisanom vremenskom emom aktivacije, odno-
sno deaktivacije, koristi se prilikom remonta elektroenergetskih objeka-
ta. Takoe, svi alarmni ulazi su definisani kao trenutni, izuzev alarmnog
ulaza na koji je prikljuen alarmni senzor za detekciju pokreta na ulazu,
odnosno izlazu, koji ima vremensku zadrku od 20sekundi. Pored toga
svi alarmni ulazi su definisani kao ujni i aktiviraju alarmnu sirenu sa
stroboskopskim svetlom.
Napajanje terminala, beskontaktnih itaa identifikacionih
kartica i alarmnih senzora za detekciju pokreta obezbeeno je preko
rezervnog baterijskog napajanja koje je vezano na invertor elektroener-
getskog objekta. Sistem automatski pravi rezervnu kopiju podataka na
odabranu lokaciju u okviru sistema datoteka u definisanom vremenu.
7. Implementacija sistema
Prvom i drugom fazom izgradnje obuhvaeni su visokonapon-

ski elektroenergetski objekti i pojedine poslovne zgrade. U Tabeli 1 dat
je pregled elektroenergetskih objekata pod tehnikim sistemom zatite
(Projekat izvedenog sistema, 2013).
74
ED Novi ED ED ED ED ED S.
ED Ruma
Sad Subotica Sombor Panevo Zrenjanin Mitrovica
TS Novi TS TS TS TS Zrenjanin TS Ruma TS S.
Sad 1 Subotica 1 Sombor 1 Panevo 3 1 1 Mitrovica 1
TS Novi TS TS TS TS Zrenjanin TS Ruma TS S.
Sad 2 Subotica 2 Sombor 2 Panevo 4 3 2 Mitrovica 3
TS Novi TS TS Vrac TS Zrenjanin
TS Apatin TS Peinci TS id
Sad 4 Subotica 4 1 4
TS Novi TS B. TS Vrac
TS Odaci TS Kikinda 1 TS Inija 1
Sad 5 Topola 2 2
TS Novi TS TS Vrbas
TS Kovin TS Kikinda 2 TS Inija 2
Sad 6 Bajmok 1
TS Novi TS Vrbas TS TS S.
TS Ada TS N. Beej
Sad 7 2 Alibunar Pazova
TS Novi TS TS N.
TS Kula TS Begejci
Sad 9 Debeljaa Pazova
TS Futog TS N. Crnja
TS Temerin
TS abalj
TS R.
anevi
Tabela 1. Pregled elektroenergetskih objekata pod tehnikim sistemom zatite
Trea faza izgradnje bi obuhvatila preostalih jedanaest visokonaponskih

elektroenergetskih objekata.
U svakom elektroenergetskom objektu se nalazi:
telekomunikacioni orman gde su na FTP razdelniku terminira-
ni FTP kablovi IP kamera i kontrolera za senzore pokreta, RFID
itae i alarmnu sirenu.
U telekomunikacionom ormanu se nalazi i Cisco WS-C2960-
24PC-L PoE svi i besprekidno napajanje.
Od tri do sedam IP kamera proizvoaa Axis modeli P3364-
VE i P1354 sa memorijskim karticama. Kamere su montirane
na metalnim stubovima, stubovima rasvete ili graevinskom
objektu.
Stubni nosa kod ulaza za montau opreme.
Kontroler kontrole pristupa i alarmnog nadzora model SD-
100VEB sa neprekidnim napajanjem koji je montiran u metal-
nom stubu.
75
CIVITAS
Dva itaa ID kartica model SD25 montirana na metalnom stubu.

Od osam do etrnaest senzora za detekciju pokreta za spoljanju
montau proizvoaa DSC model LC-171. Detektori su monti-
rani na metalnom stubu, stubovima rasvete ili objektu TS.
Instalacioni kablovi.
8. Zakljuak
Realizacijom tehnikog sistema zatite elektroenergetskih obje-

kata na konzumnom podruju Vojvodine, kao integrisanog bezbedno-
snog sistema kontrole pristupa i alarmnog i video nadzora, omoguena
je bolja i efikasnija zatita imovine preduzea kroz smanjenje kraa na
elektroenergetskim objektima, a postignut je i vei stepen bezbednosti
na radu kroz nadzor i evidenciju prisutnosti lica na elektroenergetskim
objektima. Sistem u punoj meri ispunjava svoju ulogu u odvraanju
nepozvanih lica od potencijalnog neovlaenog pristupa, spreavanju
neadekvatnog i nebezbednog rada na objektima, identifikaciji lica i dru-
gih uzronika alarmnih situacija, detekciji kretanja i ostalih incidentnih
situacija u objektu i prepoznavanja osoba u objektu. Implementirani su
mehanizmi kontinuiranog nadzora, arhiviranja podataka i reakcije na
incidentne situacije. Tehnikim sistemom zatite obezbeeno je kvali-
tetnije i efikasne funkcionisanje samih elektroenergetskih objekata, po-
uzdaniji rad celokupnog elektroenergetskog sistema i kvalitetnija usluga
napajanja potroaa elektrinom energijom. Stoga je od izuzetnog zna-
aja funkcionisanje tehnikog sistema zatite elektroenergetskih objeka-
ta, kao i zatita ovog sistema od visokotehnolokog kriminala.
9. Literatura
1. BS 25999-2:2007 Business continuity management. Specification, Bri-

tish Standard, 2007.
2. BS 25999-2:2007 Business continuity management. Specification, Bri-
tish Standard, 2007.
3. Energetski podaci za 2014. godinu, Elektrovojvodina, Novi Sad, 2015.
4. Idejni projekat sistema nadzora i kontrole pristupa u poslovnim i elek-
troenergetskim objektima na podruju Elektrovojvodina d.o.o. Novi
76
Sad, Sveske 18, Elektrovojvodina d.o.o. Novi Sad, Institut za bezbed-

nost i sigurnost na radu Novi Sad, 2009.
5. Idejno reenje integrisanog bezbednosnog sistema za daljinski nadzor
Vesta ID, Solutis.
6. ISO/IEC 27001:2005 Information security management systems -
Requirements, International Organization for Standardization, 2005.
7. ISO/IEC 27002:2007 Code of practice for information security mana-
gement, International Organization for Standardization, 2007.
8. ISO/IEC 27005:2008 Information security risk management, Interna-
tional Organization for Standardization, 2008.
9. Jonathan Perks, Jonathan Hyde, Angela Falconer. Study on Risk Go-
vernance of European Critical Infrastructures in the ICT and Energy
Sector, AEA Technology plc for European Commission, Directora-
te-General Justice, Freedom and Security, 2009.
10. JP Elektroprivreda Srbije Beograd, Distributivni elektroenergetski si-
stem Srbije, Inteligentne mree u JP EPS, Strategija i razvoj sistema
za daljinski nadzor i upravljanje srednjenaponskom distributivnom
mreom u uslovima znaajnijeg prisustva distribuirane proizvodnje,
Studija, Enerogprojekt Entel a.d. ITEN Engineerig, Beograd, 2014.
11. Projekat izvedenog sistema video nadzora u EEO na konzumnom po-
druju Elektrovojvodine, Sveske 1-49, Elektrovojvodina d.o.o. Novi
Sad, Solutis d.o.o. Beograd, 2013-2015.
12. Ross Anderson. Measuring the Cost of Cybercrime, University of
Cambridge, http://weis2012.econinfosec.org/papers/Anderson_
WEIS2012.pdf.
13. SONA promises advanced next-generation networks, URL: http://
www.networkworld.com/article/2293980/infrastructure-manage-
ment/cisco--sona-promises-advanced-next-generation-networks.
html
77
CIVITAS
VIDEO SURVEILLANCE SYSTEM AND ACCESS CONTROL IN

ELECTRIC POWER FACILITIES
Summary: The quality and efficient functioning of the electricity fa-

cilities, as well as the entire power system, very often depend on the
authorized or unauthorized access control, video surveillance of electric
power facilities and incident detection and alert management. The fun-
ctioning of the technical protection system, as well as the protection of
this system from high-tech crime, is therefore of utmost importance.
The main purpose of the electric power facilities protection system is
to deter uninvited persons from potential unauthorized access, prevent
inadequate and unsafe work on facilities, identify persons and other
causes of alert situations, detect movement and other incident situations
in the facility and identify persons in the facility. It is necessary to inc-
lude continuous monitoring, data archiving, and incident alert and res-
ponse tools in the electric power facilities protection system. The paper
presents the authors experiences in the development and implementa-
tion of the electric power facilities protection system in the Vojvodina
region, as well as potential technical solutions, organizational problems
and economic and financial aspects of this issue.
Key words: technical protection system, electricity facilities, access

control, anti-burglary protection, video surveillance
78
CIVITAS, 2017, 7(1), 79-88
www.civitas.rs
Prof.dr Ljubo S. Pejanovi1 UDC 314.74(4)

314.745.3-054.73(4)
Struni rad
Primljen: 22. 03. 2017.
Odobren: 25. 05. 2017.
UZROCI MIGRACIJA I IZBEGLIKA KRIZA NA

BALKANU I U EVROPI
Saetak: Rad se bavi analizom situacije na Bliskom istoku, gde je dolo

do eskalacije sukoba koji su izazvali masovne migracije i talase izbegli-
ca, ali i u zemljama Evrope, posebno Balkana, kroz ije teritorije izbegli-
ce prolaze na putu do krajnjih odredita koja su jo uvek nepoznanica.
Radi se, dakle, o delikatnom problemu savremene civilizacije i meu-
narodne zajednice koja, predvoena pojedinim evropskim i svetskim
dravama, jo uvek ne moe da pronae reenje. U sukobima u bliskoi-
stonim zemljama uestvuju i odreene drave kroz vojne operacije ili
kroz podrku reimu, te je potrebno sagledati stanje sa vie aspekata,
izmeu ostalog, probleme migranata, ali i probleme sa kojima se suoa-
vaju drave koje oni privremeno ili na due naseljavaju. Evropa se kao
kontinent suoava sa najveom nekontrolisanom migracijom i izbegli-
tvom posle II svetskog rata sa prostora Severne Afrike i Bliskog istoka.
Kljune rei: uzroci, posledice, problemi, migracije, Srbija, Evropa.
1. Uvod
Najnoviji dogaaji na ratom zahvaenom podruju, kao i po-

stojanje izbeglike krize na evropskom kontinentu koju je osetila i Srbi-
ja, ali i Evropska unija, tema je o kojoj e biti rei u ovom radu. Ratno
arite posledica je, pre svega, interesa zapadnoevropskih sila koje su
imale kolonije u uarenom pojasu, a kojima se sada na razliite naine
1
Fakultet za pravne i poslovne studije dr Lazar Vrkati, Novi Sad, Srbija
79
CIVITAS
suprotstavljaju teroristike organizacije u liku Al kaide, Islamske drave

(IS, ID ili ISIS), Boko harama, Al ababa, Al Nusre i drugih. Te skupine
pronale su finansijsku podrku kod pojedinih islamskih drava, a ljud-
stvo u stanovnitvu tih drava. Njihove pretnje, ali i zastraujue napade
trpe prevashodno dravljani Sirije, Iraka, Libije, Nigerije itd. Pretnje da
e biti izloene teroristikim napadima su upuene i drugim zemljama.
Kada je re o prostoru Balkana, pretnje su upuene Grkoj, Makedoniji,
Srbiji, Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini. Da su navedene skupine dobro
organizovane, svedoe nam njihovi uspesi i mo u borbama protiv za-
padnoevropskih sila koje su ukljuene u ove sukobe, ali i injenica da su
vrlo brzo formirali Islamsku dravu tj. kalifat na Bliskom istoku u kojem
su zaveli pravila esktremnog islama i erijatsku vlast. Njihove metode
za posledicu imaju veliki broj rtava, unitenje materijalnih i kulturnih
dobara, ali, sa druge strane, odolevanju pred oruanim snagama Sirije,
Iraka, Libije, Rusije, Velike Britanije, Francuske itd.
Osim u ratnim sukobima, ove teroristike organizacije uestvu-
ju i u progonu stanovnitva u Tursku, Liban, Evropu, SAD, o emu se
i govori u ovom radu. Republika Srbija se, takoe, suoava sa prilivom
migranata, kao i ostale zemlje Balkana.
2. Uzroci migracija izbeglice na Balkanu i u Evropi
Uzroci koji su doveli do eksplozije migrantskom krizom u

2015. godini su dijametralno razliiti i sveukupni: beanje od ratnih
stradanja, potraga za boljim ivotom, odlazak iz nefunkcionalnih drava
te bijeg od razliitih vidova ekstremizma i terorizma i slino. Procenjuje
se da je 2000. godine bilo oko 150 milijuna migranata u svijetu, deset
godina kasnije 214 milijuna uz pretpostavku rasta na 405 milijuna do
2050. godine. Glavni tokovi migracija su usmjereni prema redom visoko
razvijenim zemljama i podrujima gdje Europska unija unatrag neko-
liko godina predstavlja najpoeljniju ali i najlake dostinu destinaciju.
Ostale ciljne drave, prvenstveno SAD, Kanada i Australija su mnogim
migrantima nedostine zbog velikih udaljenosti te pojaanih kontrola
granica od navedenih drava. Ogroman broj prvenstveno nekontroliran
priliv (nezakonitih) migranata u 2014. i 2015. godini u Europsku uni-
ju, neovisno o poduzetim mjerama i pravnim ogranienjima, uinio je
80
Prof.dr Ljubo S. Pejanovi
UZROCI MIGRACIJA I IZBEGLIKA KRIZA NA BALKANU I U EVROPI
ustupak da se to pitanje, kao i pitanje nadzora i sigurnosti granice, pozi-

cionira u arite zatite nacionalnih interesa odreenih drava. Tako se
pitanje unutarnje sigurnosti nekih drava danas povezuje s migrantima,
to jest s njihovim nekontroliranim prilivom i moguim utjecajem na
sigurnosno, ekonomsko i politiko stanje u dravi. Moe se ustvrditi da
izbjeglika kriza nije samo stigla na vrata Republike Hrvatske i EU, nego
je sa svim svojim rizicima koje nosi u cijelosti zahvatila ovo podruje
(Tadi i dr., 2016: 582583).
Eksplozija izbeglitva, prema miljenju autora, ugrozila je Re-
publiku Hrvatsku i Evropsku uniju. Tadi se, pak, u svom radu ne upu-
ta u analizu problema na irem podruju Balkana tj. Grke, Makedo-
nije, Bugarske i Srbije, preko ijih teritorija su sve te izbeglice stigle do
Hrvatske i dalje do ostalih lanica EU. Vie od 7.000 migranata u ovom
trenutku je i dalje na teritoriji Srbije i to su uglavnom oni koji ekaju
ulazak u EU.
Da bi se razumela sadanja situacija na Bliskom istoku, neop-
hodno je sagledati dogaaje u prolosti u kojima lei i osnova dananjih
sukoba. Naime, okupacija, rasturanje, izazivanje siromatva i pljaka-
nje afrikog i azijskog kontinenta od strane zapadnoevropskih i drugih
svetskih sila bile su povod za nastanak i jaanje teroristikih organizaci-
ja sa ciljem njihove osvete. Dakle, re je o stratekom planiranju i orga-
nizovanju borbi sa ciljem da se osvete za ropstvo njihovih predaka i ne-
milosrdno eksploatisanje teritorija bogatih naftom i drugim resursima.
Pojedine islamske drave, u nameri da oiste Bliski istok od
stranaca i pristalica reima koji nije po volji veine naroda, finansirale
su teroristike grupe (slino je i na prostoru Balkana i Evrope) u Libiji,
Iraku i Siriji, a imale su pretenzije da se slian scenario sprovede i u
Tunisu, Nigeriji itd. U skladu sa tim, stvorena je i Islamska drava, od-
nosno kalifat s namerom da se on proiri na ceo Bliski istok. Podrku
ovom projektu pruaju SAD, Saudijska Arabija, Katar, Turska i druge, a
takoe i neke zapadnoevropske drave. Reim u Siriji kroz vojnu pomo
podrava Rusija, koja takoe ima interesa na tom podruju u smislu
eksploatacije, kontrole i trgovine nafte i njenih derivata.
81
CIVITAS
3. Karakteristike islamskog izbeglitva sa Bliskog istoka
Da bismo mogli govoriti o problemu izbeglitva na Bliskom

istoku i migracijama u pravcu Balkana i Evrope, neophodno je ukazati
na probleme koji postoje unutar islama, pre svega na terorizam. On je
glavni uzrok izbeglitva i, u ovom sluaju, usko je povezan sa religijom
i nacijom.
Uz hrianstvo i judaizam, islamska religija je najmasovnija i
spada meu najstarije na svetu. U navedenim religijama postoje odre-
ene slinosti kao to je, recimo, verovanje u jednog boga tj. sve tri vere
su monoteistike. Sutinske razlike su u svetim knjigama hrianstvo
je zasnovano na Bibliji, judaizam na Talmudu i Tori, a islam na Kura-
nu. Novoosnovana teroristika organizacija Islamska drava tj. njene
voe veruju u Alaha. To nas upuuje da obratimo panju na obiaje, ali
i porive za osvetom. Jedan deo sledbenika te religije ima elju za osve-
tom onima koji ga povrede, ali i smatra protivnikom sve koji ne potuju
njihovu veru, verske zakone i obiaje. Sve to smatraju kao ispunjenje
volje i obeanja Alahu. Sledei te ideje, voe Islamske drave sa svojim
pristalicama se svete za zlodela onim dravama koje su u prolosti oku-
pirale njihove teritorije, eksploatisale prirodna bogatstva i porobljava-
le njihove sunarodnike. Drave sveta su, u skladu s tim, podelili u dve
grupe prvu ine drave neprijatelji i tu spadaju: Sjedinjene Amerike
Drave, Velika Britanija, Francuska, Nemaka, Rusija, Libija, Irak, Sirija,
Holandija, Belgija, Italija, panija i druge. Drugu grupu neprijatelja
ine tzv. nevernici i tu su, izmeu ostalih, Grka, Makedonija, Srbija,
Hrvatska itd. Prema navedenoj podeli, napadima su izloene drave iz
grupe neprijatelja i to razliitim teroristikim aktima, a voe Islamske
drave najavljuju da e napadi biti realizovani i dalje, na razliite naine
i u duem vremenskom periodu sve do, kako navode, konane pobede.
Pod tim misle na veliki broj rtava i unitenje materijalnih vrednosti.
Drave iz grupe nevernika zasad nisu u opasnosti u smislu napada, ali
su i one mete u vidu islamizacije usled masovnih migracija i izbeglica
koje se naseljavaju na tlu Evrope i meaju sa lokalnim stanovnitvom.
82
Slika 1. Planirana teritorija za osnivanje nove islamske drave tj. sulta-

nata na Balkanu
Ukoliko drave Evrope ne nau adekvatne mere i reenje za izbeglice

koje i dalje pristiu, neminovno je da e se desiti islamizacija Balkana i
Evrope (Slika 1). Iz tog razloga neophodne su sledee mere: hitno do-
noenje zajednike i konane odluke u Savetu bezbednosti UN o preki-
du ratnih sukoba na Bliskom istoku, prekidu finansiranja i pomaganja
odreenih organizacija i pokreta od strane pojedinih drava, detaljnijoj
kontroli i sankcionisanju pristalica ovih organizacija i pokreta, dranju
pod kontrolom onih drava koje pretenduju na dominaciju, okupaciju i
meanje u unutranje ureenje drava, itd.
4. Ekoloke migracije
Kraj XX i poetak XXI veka obeleile su brojne migracije i po-

kreti stanovnitva iz jednog u drugi prostor. U savremenim uslovima
ivota i rada ljudi su vie u pokretu nego bilo u kom drugom trenutku u
istoriji, te se jedva mogu utvrditi tane brojke novih migracija. Savreme-
ni migracioni tokovi karakteriu se globalnim razmerama, brojnou i
diferencijacijom izbeglike populacije. Te u tom smislu, pod migracijom
se podrazumevaju svi oblici kretanja stanovnitva koji se odvijaju dobro-
voljno ili prinudno u okviru drave (raseljena lica) ili izvan dravnih gra-
nica (Ljutina, 2012: 103104).
83
CIVITAS
Meutim, nae miljenje je da migracija podrazumeva fiziko

kretanjeljudi sa jednog podruja na drugo, najee u velikim grupama
i na velike udaljenosti. U prolosti su se dogaale dobrovoljne migracije
unutar jedne oblasti ili teritorije (Pejanovi, 2016). Kada se danas govori
o migracijama, zakljuuje se da one nisu na dobrovoljnoj osnovi, ve da
su ih uzrokovali razliiti faktori i da su ljudi koji se izmetaju sa jednog
prostora na drugi uglavnom primorani na to. Dobrovoljne migracije se
javljaju kao posledica tekih ekonomskih i socijalnih uslova za ivot, te
se graani opredeljuju da emigriraju u druge drave ili regione u potrazi
za boljim ivotom. Prinudne migracije, sa druge strane, odnose se na
masovno iseljenje stanovnitva sa jedne teritorije usled ratova, teroriz-
ma ili ekolokog zagaenja uzrokovanog upotrebom hemijskih agenasa.
Ratni sukobi na Bliskom istoku i samoproklamovana Islamska
drava na prostoru Sirije, Iraka i Libije uinili su da u periodu od 2014.
do kraja 2016. svoje domove napusti vie od tri miliona ljudi. Samo u
Srbiji zadralo se se oko sedam hiljada izbeglica, a svakodnevno pristie
u proseku 100200 ljudi. Od poetka sukoba ivot je izgubilo vie od
300.000 ljudi, a uniteni su mnogobrojni objekti pod zatitom Uneska,
domovi proteranog stanovnitva, a istovremeno je zagaena i ivotna
sredina opasnim materijama kao vid ekolokog terorizma. Ka zemljama
zapadne Evrope polo je oko 600.000 (u trenutku pisanja ovog rada), a na-
vedena cifra se stalno poveava. Svi oni se mogu tretirati i kao ekoloki
migranti, a usled klimatskih promena koje su neminovne zbog upotrebe
razliitog oruja, taj broj e se i dalje uveavati (Skakavac, 2015).
5. Ekoloke izbeglice
Pri pokuaju definisanja pojma ekolokih izbeglica nailazimo

na odreene probleme, izmeu ostalog, na odsustvo opteprihvaene
meunarodne definicije ekolokih izbeglica, to je vie od obinog teo-
rijskog problema, jer je uspostavljanje definicija sr novih oblasti istrai-
vanja u savremenim migracionim tokovima u okviru irih migracionih
studija. Bogatstvo termina koji se koriste da imenuju migracije poveza-
ne sa problemom u ivotnoj sredini, kao to su ekoloke izbeglice, izbegli-
ce ivotne sredine, ekoloki migranti, klimatske izbeglice i slino, svedoe
o nedostatku meunarodnnog i naunog konsenzusa.
84
Ekoloke izbeglice su lica prisiljena da napuste mesto boravka

usled negativnih promena nastalih u ivotnoj sredini koje im ugroava-
ju ivot na isti, oajniki hitan nain kao to politike izbeglice bee od
nasilja. Prema definiciji Meunarodne organizacije za migracije, eko-
loki migranti su pojedinci ili grupe ljudi koji su, zbog naglih i progre-
sivnih promena u ivotnoj sredini koja negativno utie na njihov ivot
ili ivotne uslove, primorani da napuste svoje domove privremeno ili
trajno, migrirajui unutar ili izvan dravnih granica (Ljutina, 2012).
S tim u vezi, ekoloke izbeglice unutar jedne zemlje bila bi lica
raseljena sa Kosova i Metohije koja su bila primorana da napuste svoje
domove pod pretnjom da e im biti uniteni, ali i u nameri da nastave
svoj ivot na bezbednom prostoru i u zdravoj sredini. I kada je re o
pojedincima ili veim grupama povod je slian ratno podruje nebez-
bedno za ivot, kao i ugroena ivotna sredina u ekolokom smislu. Kao
primer moemo navesti izbeglice iz Avganistana, Pakistana, Sirije itd.
1.1. Klasifikacija ekolokih izbeglica
Klasifikacija ekolokih izbeglica je nuna u cilju boljeg razume-

vanja migracionih tokova uzrokovanih ratnim i prirodnim promenama
u ivotnoj sredini. Podela ekolokih izbeglica moe se izvriti prema ka-
rakteristikama poremaaja u ivotnoj sredini, kao to su:
- po poreklu na (prirodne ili tehnoloke);
- po duini trajanja poremeaja (akutne ili postepene);
- po odluci o migraciji (voljno ili nevoljno).
Podelom ekolokih izbeglica na razliite vidove migracije utvr-
uju se slinosti i razlike u migracionim tokovima. Najee kvalifika-
cija ekolokih izbeglica odreuje se u odnosu na uzroke migracije, te se
ekoloke izbeglice mogu podeliti na one koji migriraju:
- zbog katastrofa u ivotnoj sredini;
- zbog eksproprijacije ivotne sredine;
- zbog posledica ratnih dejstava na ivotnu sredinu i
- zbog postepenih negativnih promena u ivotnoj sredini.
Razumeti ekoloke migracije znai prvenstveno prouavati ele-

ment nestabilnosti u ivotnoj sredini (Ljutina, 2012).
85
CIVITAS
Dakle, navedena podela ekolokih izbeglica upuuje nas na de-

taljno istraivanje i prouavanje kako bismo doli do pouzdanih poda-
taka o tome koji su razlozi iseljavanja sa jednog podruja na drugo, a sve
sa ciljem da se drutvo upozna o kojim izbeglicama se radi.
6. Umesto zakljuka
Savremeni terorizam u liku islamskog terorizma nije problem samo

islamskog sveta, ve je re o globalnom problemu sa kojim se suoava
ceo svet i koji predstavlja oruje za ostvarenje novog svetskog poretka.
Teroristike pretnje usmerene su ka dravama Evrope i Bliskog
istoka, neto u manjem obimu dravama Afrike. Na globalnom nivou
imamo sukob islamistikih pokreta i hrianstva. Ne moe se rei da je
u pitanju sukob dve religije, jer islam ne zagovara ovakvu vrstu sukoba.
Pojedine teroristike organizacije iz islamskog sveta finansirane su
od strane pojedinih vlada zapadnoevropskih drava i drugih islamskih
drava iako u javnosti imamo situaciju da te iste vlade javno osuuju
napade i sukobe ovih organizacija.
Unitenjem materijalnih vrednosti i imovine tokom sukoba na Bli-
skom istoku, stanovnitvo je pretvoreno u izbeglice i migrante koji se
kreu ka dravama Evropske unije. Veliki broj njih nee ni biti u prilici
da se vrati na svoja ognjita jer su ona ili zauzeta ili unitena, ili im je za-
branjen povratak u domovinu, a neki su, naalost, i izgubili svoje ivote.
Literatura
1. Alam, H. F. (2012). Globalni islam. Beograd: Slubeni glasnik.

2. Anonimna autorka (2006). Lovac na Teroriste. Novi Sad: LIB.
3. Ljutina, A. (2012). Ekoloka bezbednost. Beograd: Kriminalistiko-po-
licijska akademija.
4. Dimitrijevi, B. (2008). Istorija 20. veka, Bezbednost, 1/2008, MUP, Be-
ograd, 2008.
5. Trifunovi, D., Stojakovi, G., Vraar, M. (2011). Terorizam i vehabi-
zam. Beograd: Filip Vinji.
6. Heimovi, E. (2009). Garibi: mudzahedini u BiH 19921999. Beograd:
Dan graf.
7. Mijalkovski, M., Damjanov, P. (2002). Terorizam albanskih ekstremista,
Beograd: NIC Vojska.
86
8. Pejanovi, LJ. (2015). Terorizam na Balkanu. Novi Sad: Fakultet za

pravne i poslovne studije dr Lazar Vrkati.
9. Pejanovi, Lj. (2016). Osnovi terorizma. Novi Sad: Fakultet za pravne i
poslovne studije dr Lazar Vrkati.
10. Pejanovi, Lj. (2016). Osnovi ivotne sredine. Novi Sad: Fakultet za
pravne i poslovne studije dr Lazar Vrkati.
11. Pejanovi, Lj. (2014). Pretnja terorizmom (skripta). Novi Sad: Fakultet
za pravne i poslovne studije dr Lazar Vrkati.
12. Ruqalyah Abu, R. The Islamic Legitimacy. 1996/1997.
13. Skakavac, Z. (2015). Aktuelni problemi nelegalnih migracija. Meuna-
rodna nauna konferencija Savremeni problemi prava i upravljanja.
Tula: Institut za zakonodavstvo i upravljanje.
14. Tadi, J., Dragovi, F., Tadi, T. (2016). Migracijska i izbeglika kriza
Unapreivanje sigurnosne uloge policije primjenom novih tehnologija
i metoda. Peta meunarodna znastveno-struna konferencija Istrai-
vaki dani, Zagreb: Visoka policijska kola.
87
CIVITAS
MIGRATION CAUSES AND REFUGEE CRISIS
IN THE BALKANS AND IN EUROPE
Summary: The paper offers an analysis of the situation in the Middle

East, where civil wars and conflict escalation have caused mass migrati-
ons and refugee waves. It also analyses the situation in Europe, especia-
lly the Balkans region, which has become a route used by migrants on
their way to their final destinations. It is, therefore, a complex problem
which still remains unsolved by the international community in general
and by some European countries in particular. There are countries both
in and outside of Europe which are directly or indirectly involved in the
Middle East conflicts, either through military operations or supporting
regime forces. The migrant crisis raises many concerns to be addressed,
the most prominent being the issues related to the migrants themselves,
as well as the problems faced by countries where they temporarily or
permanently settle. Undeniably, Europe faces the largest uncontrolled
migration from North Africa and the Middle East, which has caused the
most severe refugee crisis after World War II.
Keywords: causes, consequences, problems, migrations, Serbia,

Europe
88
CIVITAS, 2017, 7(1), 89-105
www.civitas.rs
Nezrina Dazdarevi1 UDC 159.944.4:371.213

Jelena olakovi Lonar2
Struni rad
Primljen: 25. 01. 2017.
Odobren: 10. 05. 2017.
INTENZITET SAGOREVANJA NA POSLU KOD

NASTAVNIKA SREDNJE KOLE
Rezime: U naem radu smo prezentirali podatke istraivanja o frekven-

ciji i intenzitetu ispoljavanja sagorevanja na poslu kod nastavnika. Uzo-
rak je brojao sto dvadeset ispitanika, nastavnika razliitih psihosocijal-
nih karakteristika (brano stanje, radno iskustvo, pol ispitanika, status
u koli predmetni nastavnik i razredni stareina). Primenjeni instru-
menti su Skala sagorevanja na poslu za uitelje i nastavnike (Teachers
Burnout Scale, Seidman i Zager, 1986) i upitnik o optim obelejima
ispitanika (brano stanje, radno iskustvo, pol ispitanika, status u koli
predmetni nastavnik i razredni stareina). Dobijeni rezultati ukazuju da
ne postoje statistiki znaajne razlike u frekvenciji i intenzitetu ispolja-
vanja sagorevanja na poslu i navedenih psihosocijalnih karakteristika.
Oito je da neki drugi faktori imaju dominantan uticaj na formiranje
sagorevanja na poslu. Tu se, pre svega, misli na psiholoke karakteristike
nastavnika i njihovu strukturu linosti uopte. Podaci e biti korisni kao
podstrek za dalja istraivanja sagorevanja na poslu u kolskom ambi-
jentu.
Kljune rei: sagorevanje na poslu, stres, brani status, radni sta, pol
i formacijsko mesto.
1
Zaposlena u Tehnikoj koli u Novom Pazaru, master studije iz psihologije zavrila
na Fakultetu za pravne i poslovne studije dr Lazar Vrkati u Novom Sadu, email.:
dnezrinaya@gmail.com
2
Doktorand psihologije na ,,Sveuilitu Hercegovina- Mostar; Fakultet drutvenih
znanosti ,,Dr Milenka Brkia, master studije psihologije zavrila na Fakultetu za pravne
i poslovne studije dr Lazar Vrkati u Novom Sadu, email: jelena.colakovic991@
gmail.com
89
CIVITAS
1. UVOD
U vremenu u kojem ivimo dolo je do eksplozije znanja na

svim podrujima ljudskog rada. Ovakvo stanje pred oveka, i drutvo
u celini, postavlja neke nove zahteve i zadatke koji se tiu pogleda na
praktini, teorijski aspekt radnog procesa i uopte na filozofiju rada. No-
vonastale situacije utiu da zaposleni i njihovi poslodavci hteli-ne hteli,
u interesu razvoja ljudskih resursa i radne organizacije, menjanju uve-
renja prema radu, radnom mestu i uopte prema mestu i ulozi ljudskog
bia u procesu rada i rada u ivotu oveka. Na bazi multidisciplinarnog
pristupa, na nauno zasnovanoj metodologiji, istrauju se mnogobrojni
aspekti rada. Meu najvanijim stanovitima su zadovoljstvo poslom,
sagorevanje na poslu i stres na poslu. Pravilno izabrano i uspeno vr-
eno zanimanje ini ovekov ivot sadrajno bogatijim, zanimljivijim i
sretnijim. Nema sumnje da bi ivot bez rada, bez zanimanja, ako bi bio
uopte mogu, bio veoma osiromaen, prazan, dosadan i neugodan. Ta-
koe, odmor i razonoda i drugi aspekti psihologije slobodnog vremena
dobijaju smisao i pravu vrednost tek nakon uspeno obavljenog rada.
Zato je duboko opravdana i pouna umotvorina koju su ljudi formirali
na osnovu metode vlastite koe u procesu rada: ,,U radu su srea i
spas. U savremenim radnim organizacijama odavno je poznato da su
ljudi klju kvaliteta i uspeha. Zato se u tim organizacijama zadovolj-
stvom poslom, sagorevanjem na poslu i stresom bave strunjaci raznih
specijalnosti ali uglavnom psiholozi, lekari medicine rada, sociolozi itd.
Rezultati njihovih angaovanja i istraivanja doveli su do niza reorga-
nizacija u radnim organizacijama, do promena organizacione klime,
radne kulture i ukupnih odnosa u savremenim preduzeima. Konfuije
je davno rekao da ako ovek izabere posao koji voli nikada nee raditi.
Posao nastavnika je veoma zanimljiv i sadrajan, ali usled velikih psi-
hikih i fizikih optereenja ovaj posao, ako se ne preduzmu odreene
preventivne mere, naruava zdravlje nastavnika. U naem radu smo de-
limino istraili prirodu jednog takvog fenomena koji naruava zdravlje
nastavnika. Istraili smo sagorevanje na poslu i njegove posledice.
Radni proces nastavnika je dinamian fenomen, koji je povezan
pored niza ugodnih momenata i sa nizom stresora na radnom mestu.
90
INTENZITET SAGOREVANJA NA POSLU KOD NASTAVNIKA SREDNJE KOLE
Stresori esto dovode oveka u situacije velikog psihofizikog napreza-

nja. Hronini emocionalni i interpersonalni stresori na radnom mestu
mogu kod odreenih radnika da formiraju sindrom sagorevanja na radu
(burnout). Freudenberger je 1974. godine uveo naziv burnout sindrom i
ovaj anglosaksonski naziv se koristi u veini drava u svetu, pa i kod nas.
Uzimajui u obzir vanost fenomena sagorevanja na poslu, u
naem radu smo istraili intenzitet sagorevanja na poslu i relacije sa
odreenim psihosocijalnim faktorima kod predmetnih nastavnika i na-
stavnika koji imaju dodatno radno zaduenje tj. koji su u ulozi razred-
nog stareine.
2. SAGOREVANJE NA POSLU
Profesionalno sagorevanje na poslu, koje je u strunom svetu

poznato pod nazivom burnout, fenomen je koji se poeo istraivati se-
damdesetih godina prolog veka. Tih godina su kliniki psiholozi poeli
sa objavljivanjem rezultata istraivanja o efektima dugotrajnog delova-
nja profesionalnog stresa na linost zaposlenog. Meu prvima koji je
definisao taj sindrom bio je, kao to smo naveli, psiholog Freudenberger
(1974). Naziv potie iz naslova romana Grejama Grina ,,Sluaj Burno-
ut, koji je objavljen 1961. godine i u kojem pisac opisuje nevolje jednog
arhitekte koji razoaran poslom i ivotom u urbanoj sredini odlazi u
afriku dunglu u potrazi za spasom. Ovaj sindrom ukljuuje emoci-
onalnu iscrpljenost, depersonalizaciju i nisko lino postignue radni-
ka. Sindrom sagorevanja, u stvari, predstavlja prolongirani odgovor na
hronine emocionalne i interpersonalne stresore koji su povezani sa
radnim mestom. Nastaje kao posledica neusaglaenih odnosa izmeu
zaposlenih ljudi, s jedne strane, i radne sredine, s druge strane. Najee
se javlja na radnim mestima kod radnika koji obavljaju poslove vezane
za rad i komunikaciju sa ljudima. Predispozicije za ovaj sindrom nalazi-
mo kod osoba koje imaju tendenciju ka perfekcionizmu u radu, velika i
esto nerealna oekivanja i procene vezane za sebe i za posao koji obav-
ljaju. Oba ova fenomena su zbog navedenih karakteristika i njegovog
uticaja na rezultate rada predmet interesovanja mnogih istraivaa iz
podruja menadmenta ljudskih resursa. U savremenom svetu postoji
veliki broj zanimanja koje ljudi obavljaju uz poveana mentalno emo-
91
CIVITAS
cionalna optereenja i radno fiziko naprezanje. Takva zanimanja trae

od zaposlenih dugoronu fiziku i psihiku kondiciju. U ta zanimanja
spada i nastavnika profesija. Freudenberger je ovaj sindrom tumaio
kao sagorevanje energije pod uticajem permanentnog stresa u podru-
ju profesionalnog ivota, odnosno oseaj neuspeha i istroenosti. (Fre-
udenberger, H. J., 1974, Staf burnout. Journal of Social Issues). Sagoreva-
nje na poslu je reakcija organizma zaposlenog na hronino i dugotrajno
delovanje stresora u radu.
Za ovaj fenomen mnogi naunici su dali svoje strune i naune
komentare. Tako na primer, krinjar navodi da je to stanje iscrpljenosti
u kojem pojedinac ne moe efikasno funkcionisati (krinjar, 1966).
Ajdukovi i Ajdukovi navode da sagorevanje na poslu nastaje
kao posledica dugotrajne eksponiranosti profesionalnom stresu. Mno-
gi autori daju sline definicije (Friedman i Farber, 1992.; Schhaufeli i
Enzmann, 1988; Cooper, Dewe i O Driscoll 2011, prema Vuji). Zajed-
nika za sve ove autore jeste injenica da svi oni sindrom sagorevanja na
poslu interpretiraju kao stanje psihike ili psihofizike iscrpljenosti koja
je rezultat preteranog i prolongiranog stresa na radnom mestu. Sago-
revanje na poslu je naroito naglaeno u poslovima u kojima dominira
direktan rad sa ljudima, a koji za posledicu kod zaposlenih moe da ima
formiranje dehumanizovanih stavova prema sebi, porodici, poslu, svetu
i ivotu uopte. Ovi dehumanizovani stavovi dobijaju kvalifikativ iraci-
onalnih uverenja kojih se osoba bez adekvatne terapije i uvida u njihovu
destruktivnost teko moe osloboditi. Zanimljivu i sveobuhvatnu defi-
niciju sagorevanja na poslu dao je Braja, koji ga definie kao proces
telesnog, emocionalnog i duhovnog sagorevanja unutar emocionalno
optereujuih, bliskih, dugih i egzistencijalno vanih ljudskih sistema
kao to su brak, porodica, preduzee itd. (Braja, 2007).
U toku svoje profesionalne karijere, mnogi prosvetni radnici pro-
laze kroz periode kada se nakon niza stresova preispituju i svode neku
vrstu profesionalnog raunovodstva. Dolaze u situaciju da sumnjaju u
svoje profesionalne mogunosti i kompetentnost. Reenje za dilemu
da li ostati u nastavnikoj profesiji ili je napustiti, nalaze ponekad u tra-
ganju za drugim, manje stresnim poslom i zanimanjem. Neki nastavnici
naputaju kolsku sredinu i zapoljavaju se na nekom drugom radnom
mestu koje je, po njihovom miljenju, manje stresno.
92
U mnogim empirijskim istraivanjima dolo se do nalaza da na-

stavnikov stres ima ozbiljnih implikacija na njegovo radno postignue,
mentalno zdravlje i psiholoki status uopte. Istraivanja izvrena u
Velikoj Britaniji (Kyriacou & Sutcliffe, 1978), Sjedinjenim Amerikim
Dravama (Harris, Halpin & Halpin, 1985), Australiji (Pithers & Fogar-
ty, 1995), Izraelu (Smilansky, 1984) i Novom Zelandu (Manthei et al.,
1996) pokazala su da jedna treina nastavnika doivljava svoju profesiju
kao stresnu ili ekstremno stresnu (Vuji, 2003).
Kada su autori istraivanja uporeivali rezultate istraivanja sa-
gorevanja na poslu sa drugim profesijama doli su do nalaza da nastav-
nici svoju profesiju doivljavaju kao vie stresnu nego ispitanici iz dru-
gih podruja rada.
Statistiki parametri pokazali su, takoe, da nalazi o nastavniko-
vom stresu koreliraju sa indikatorima poremeaja mentalnog zdravlja
(Kyriacou & Pratt, 1985), ali ne u tolikoj meri da se moe govoriti o
veoj povezanosti izmeu stresa i mentalnih ili fizikih poremeaja kod
nastavnika u odnosu na pripadnike drugih profesija.
Naunici za ovaj podatak nalaze objanjenje da godinji raspusti
imaju izvesnu prevenciju u nastajanju poremeaja i uopte naruavanja
fizikog i mentalnog zdravlja kod nastavnika. Naime, kolski raspusti
obezbeuju izvestan oporavak organizma nastavnika i spreavaju ili
ublaavaju bolesti. U zadnjih nekoliko decenija dolo je do niza pro-
mena u organizacionoj strukturi radne sredine. Rezultati promena su
vea oekivanja radnog postignua, kompleksniji zahtevi prema zapo-
slenom i poveana organizaciona kompetitivnost. Istraivanja izvrena
u mnogim zapadnim zemljama, koje prolaze kroz znaajne ekonomske
promene tj. tranziciju, pre svega strukturalne prirode, dokazala su da
promene direktno utiu na uestalost i intenzitet doivljenog stresa od
strane nastavnika. Ranija istraivanja nisu uzimala ove injenice u svoj
okvir istraivanja i bila su vie usmerena na pojedinca. To je, na neki
nain, stvaralo krivu sliku o uzrocima profesionalnog stresa kod za-
poslenih.
93
CIVITAS
2.1. Uzroci sagorevanja na poslu
Postoji vie faktora koji su uzrok sagorevanja na poslu. Teko je

jednoznano utvrditi ta je uzrok sagorevanja, a ta je posledica sago-
revanja na poslu.
Ako bismo sa jednog opteg aspekta objanjavali uzroke, onda

ih moemo podeliti u dve osnovne grupe:
- faktori iz sfere individualnih faktora,
- faktori iz radne situacije.
Pregled posledica i faktora koji doprinose sagorevanju na po-

slu, prilagoen naim uslovima, dat je u Tabeli 1 (Vuji, 2010).
FAKTORI KOJI DOPRINOSE SAGOREVANJU NA POSLU
Faktori Opis posledica

Zaposleni oseaju da su preoptereeni koliinom
posla koju moraju da obave u toku dana, bez
mogunosti da na to utiu.
Preoptereenost
Oseaju da e ih posao prosto preplaviti, da e
poslom
im se zavrteti u glavi i kao da e upasti u neku
provaliju bez dna.
Zaposleni oseaju da imaju veoma malo

autonomije da odluuju o tome ta im je
potrebno da bi posao uradili.
Niska lina Oseaju da su ogranieni u fleksibilnosti i

kontrola preferencijama naina obavljanja posla.
esto oseaju da se njima u potpunosti upravlja

na mikronivou gde bi trebalo da imaju
autonomiju.
94
Zaposleni oseaju da njihov doprinos radu nije

Nizak nivo adekvatno priznat, vrednovan i nagraen.
odavanja
priznanja Zaposleni ne dobijaju adekvatne pozitivne ili
prepoznavanje konstruktivne povratne informacije od svog
doprinosa supervizora i to onda kada je on primetio da je
neto pogreno uraeno.
Zaposlenima nije jasno ta se od njih oekuje.
Neodreenost
uloge Oekivanja od uloge se ne saoptavaju jasno i/ili
su stalno promenljiva.
Zaposleni oseaju da imaju ogranienu
Smanjene prilike
mogunost da napreduju i da im organizacija
za napredovanje
smanjuje anse za napredovanje.
Zaposleni su izloeni neadekvatnom ili loem
Loe (ruko) (ruko)voenju od strane menadera i supervizora
voenje kao to je, na primer, odsustvo jasne vizije o tome
kuda ide organizacija ili/i odeljenje u kome rade.
Konflikti sa menaderima i/ili kolegama mogu
Konflikti proizvesti znaajnu koliinu stresa to doprinosi
sagorevanju.
Prilagoeno prema www.services.unimelb.edu.au/counsel/downloads
Tabela 1. Faktori koji doprinose sagorevanju na poslu
2.2. Faze ispoljavanja sagorevanja na poslu
Ispoljavanje sindroma sagorevanja na radu manifestuje se u e-

tiri faze. Prva faza se naziva radni entuzijazam i njene osnovne karak-
teristike su:
- osoba je maksimalno posveena poslu, oekuje ruiastu
stvarnost na poslu, prihvaenost od svih kolega, bezgrenog
rukovodioca;
- udovoljava ljudima sa kojima radi, osoba ne tedi energiju, daje
svoj maksimum na svim poljima i moda i neracionalno troi
energiju (a upravo je to rizik za izgaranje
na poslu). Davanje svog maksimuma je sasvim u redu, ali on mora biti
u skladu sa realnim mogunostima;
- ne doputa sebi dnevni ili godinji odmor.
95
CIVITAS
Rezultat ovakvog ponaanja je nezadovoljstvo nastavnika. Ova-

kvo ponaanje ga uvodi u drugu fazu.
Druga faza se naziva faza stagnacije ili faza prizemljenja.
Nastavnik postaje razoaran. Nivo frustracione tolerancije mu opada,
povlai se u sebe, postaje nepoverljiv. Prisea se drugih ivotnih sfera.
Odnos prema saradnicima, uenicima, prijateljima, lanovima porodice
se osetno menja. Iz ovog stanja nastavnik prelazi u treu fazu.
Trea faza je karakteristina po tome to nastavnik na bazi svog
razoaranja i povlaenja nesvesno jo vie doprinosi doivljavanju posla
kao neeg besmislenog i bezvrednog. Nastavnik sumnja u svoje sposob-
nosti, znanje, smisao, vrednost nastavnike profesije uopte. Da li vredi
uopte sve to raditi? tienici ih sve nerviraju. U ovoj fazi linost nastav-
nika ispoljava prve znake telesnog iscrpljivanja, to za njega predstavlja
dodatni stres i dovodi ga u sledeu fazu. U ovoj fazi nastavnik preispitu-
je sebe i svoje postupke, ali bez pozitivnog efekta, uglavnom sa aspekta
iracionalnih (samooptuujuih) uverenja Ovaj posao nije za mene! to
mi je ovo trebalo?! Ne vredim nita!
etvrta faza se naziva faza apatije i gubitka ivotnih interesova-
nja. Nju karakteriu apatija i gubitak interesovanja za posao, porodicu
i ivotne radosti. Ovi elementi predstavljaju samo deo odbrane linosti
nastavnika od nezadovoljstva poslom koje prelazi u hronino stanje.
Oduevljenje, samouverenost i entuzijazam, koje je osoba ranije ispo-
ljavala, postepeno prelaze u cinizam i ravnodunost. Osoba gubi veru i
samopouzdanje. Ukoliko osoba ne preduzme aktivnosti da izae iz ovog
stanja, a ostane na poslu, njena motivacija za obavljanje poslova i radnih
zadataka je niska, a efekti rada loi.
Kada se sutinski razmatraju psihika stanja i odgovori na sagore-
vanje, prema Jaksonu, postoje tri osnovne kategorije (1986):
1. emocionalna iscrpljenost tj. oseaj nesposobnosti da se skupi sna-
ga za naredni radni dan ili zadatak i odsutnost entuzijazma;
2. depersonalizacija tj. postavljanje psiholoke distance izmeu sebe

i drugih, pojava bezoseajnosti i cinizma;
3. oseaj linog neuspeha i odstupanje od ranijih ciljeva, oekivanja i

uzaludnog ulaganja napora (Franceko, 2007).
96
3. SAGOREVANJE NA POSLU U KOLSKOJ SREDINI
3.1. Sindrom sagorevanja u kolskoj sredini

Sagorevanje u kolskoj sredini ima svoje specifinosti. One pro-
izilaze, pre svega, iz prirode posla, linosti nastavnika i psihosocijalne
klime kolskog ambijenta. Nastavnik u svom pedagokom radu perma-
nentno uspostavlja razliite komunikacione veze i odnose sa drugim
osobama u koje spadaju: uenici, kolege, drugo kolsko osoblje, roditelji
uenika itd. Pri ovim komunikacijama, on ispoljava razne uloge, ali pre
svega ostaje ono to jeste ljudsko bie sa svim svojim pozitivnim ljud-
skim i strunim kvalitetima, ali i manama. Pri tome, angauje razliite
aspekte svoje linosti. Takav posao ga esto dovodi u situacije poviene
odgovornosti, emocionalnog naprezanja i stresa. Kao najvaniji izvori
stresa i sindroma izgaranja na poslu kod nastavnika, prema veini istra-
ivanja, navode se sledei faktori:
Loe ponaanje uenika (Evers, Tomic & Brouwers, 2004);
Prevelika koliina posla, obim posla (Burke & Greenglass, 1995);
Loe radno okruenje (Bakker, Demerouti & Euwema, 2005) (prema
Vuji).
Dakle, izvori nastavnikovog stresa su multidimenzionalni. Validnost
koncepta vie-dimenzionalna struktura izvora nastavnikovog stresa
empirijski je potvrena dosta kasnije (Boyle et al., 1995). Ovaj koncept
u metodolokom smislu pred istraivae postavlja zahtev za konstitui-
sanje novog metodolokog pristupa za detekciju nastavnikog stresa. U
kolikoj e meri ovi izvori stresa biti stresogeni zavisi od vie faktora, ali
prevashodno od: radnog iskustva, nivoa kompetentnosti, karakteristike
linosti, nivoa samopotovanja, nivoa samopouzdanja, nivoa optimiz-
ma, straha od negativne evaluacije radnog postignua itd.
Stresori koji nisu u sferi profesionalnog domena, kao to su poro-
dica i ire okruenje, mogu kod nastavnika takoe da doprinesu pove-
anju profesionalnog stresa. U okviru dinamikog nastavnog procesa,
prosto reeno, na svakoj deonici ovog kompleksnog procesa nastavnika
oekuju stresori. Prvenstveno je to dimenzija loe ponaanje uenika,
koja podrazumeva: neposlunost, galamu, negativne stavove uenika
prema kolskom radu, violentnost i vandalizam.
97
CIVITAS
Osim navedenog, mnogi uenici iz socijalno depriviranih poro-

dica i socijalno depriviranih sredina, kao i uenici sa socijalnim i emoci-
onalnim problemima potencijalni su izvori stresa kod nastavnika. Opte
je poznato da je loe ponaanje uenika glavni problem za najvei broj
kola. Nastavnici u praktinom vaspitno-obrazovnom radu esto izjav-
ljuju da je kontrola i upravljanje razredom jedan od njihovih osnovnih
prioriteta (Dunham, 1981; Hart, Wearing & Conn, 1995, prema Vuji).
Loe ponaanje uenika deluje na nastavni proces, na psihoso-
cijalnu klimu akog kolektiva, na realizaciju nastave, uenje drugih
uenika itd. Iako su mnogi faktori (psiholoki, pedagoki i drutveni)
zainteresovani za ovaj problem, nemamo mnogo istraivanja koja se od-
nose na disciplinsku politiku kole i uticaj loeg ponaanja uenika na
nastavnikov stres.
Elementi dimenzije prevelika koliina posla, obim posla podrazu-
mevaju: veliki broj uenika u odeljenju i deficitarnost savremenih na-
stavnih sredstava. Osim navedenih problema, loe radno okruenje (lo
kolski etos) se odnosi i na: loe odnose sa kolegama; neadekvatnu ko-
munikaciju izmeu nastavnog osoblja i uprave kole, kole i porodice;
nerealna profesionalna oekivanja direktora; nerealna oekivanja pro-
svetnih vlasti; birokratsku strukturu upravljanja, niske line dohotke;
nemogunost napredovanja u slubi itd.
4. METODOLOGIJA ISTRAIVANJA
Problem u ovom istraivanju je bilo utvrivanje da li postoji

statistiki znaajna razlika u frekvenciji i intenzitetu ispoljavanja sago-
revanja na poslu zavisno od optih obeleja ispitanika, kao to su: uloga
u organizaciji izvoenja nastave (formacijsko mesto), pol, brani status
i godine radnog iskustva. Iz ovog postavljenog problema sledili su i
zadaci istraivanja. Zadaci istraivanja su:
1. Utvrditi distribuciju rezultata sagorevanja na poslu na celom

uzorku;
2. Utvrditi da li postoji statistiki znaajna razlika u intenzitetu
ispoljenog sagorevanja na poslu izmeu nastavnika predmetne
nastave i razrednih stareina;
98

ispoljenog sagorevanja na poslu izmeu nastavnika razliitog
pola;
branog statusa;
radnog iskustva.
4.1. Instrumenti istraivanja
U ovom istraivanju su primenjene metode teorijske analize i siste-

matsko neeksperimentalno istraivanje. Prikupljanje podataka i mere-
nje pojave je vreno korienjem sledeih instrumenata:
1. Skala sagorevanja na poslu za uitelje i nastavnike (Teachers
Burnout Scale, Seidman i Zager, 1986);
2. Upitnik o optim obelejima ispitanika (brano stanje, radno
iskustvo, pol ispitanika, status u koli predmetni nastavnik i
razredni stareina).
4.2. Uzorak
Istraivanje je realizovano na namernom uzorku u tri srednje kole

u Novom Pazaru: Tehnikoj koli, Medicinskoj koli i koli za dizajn
tekstila i koe. Uzorak je ujednaen po polu, radnom iskustvu, branom
statusu i formacijskom mestu (status razrednog stareine i predmetnog
nastavnika). Broj ispitanika je 120.
4.3. Organizacija istraivanja i postupci za obradu po-

dataka
Istraivanje je realizovano u decembru 2015. godine. Istraivanje je

sproveo autor rada uz asistenciju zaposlenih strunih saradnika u nave-
denim kolama. Podaci su se obraivali u adekvatnom kompjuterskom
99
CIVITAS
statistikom paket-programu. Koristili su se statistiki postupci u skladu

sa prirodom dobijenih rezultata i postavljenim zadacima istraivanja.
6. REZULTATI ISTRAIVANJA
U okviru tematske celine Rezultati istraivanja prezentovali

smo dobijene rezultate u okviru realizovanih zadataka po odreenim
grupama. Rezultate istraivanja smo prikazali redosledom uslovljenim
istraivakim zadacima. Pre prezentovanja rezultata istraivanja veza-
nih za pojedine grupe zadataka, dali smo pregled optih statistikih pa-
rametara za ceo uzorak.
Distribucija rezultata skale za ispitivanje sagorevanja na poslu za

ceo uzorak
Tabela 1. Opti statistiki parametri
M Std. dev. Minimum Maksimum RV Median

28,31 13,69 1 66 65 28,00
100
Tabela 2. Odstupanje empirijske distribucije od normalne

Kolmogorov-Smirnov test ss sig
,082 117 ,052
Iz prezentovanih podataka vidimo da empirijska distribucija
ne odstupa od normalne raspodele jer vrednost Kolmogorov-Smirnov
testa nije statistiki znaajna.
Tabela 3. Frekvencija i intenzitet sagorevanja na poslu na celom uzorku
Kategorije f %
nisko ispoljeno 20 16,7%
srednje ispoljeno 76 63,3%
izrazito ispoljeno 21 17,5%
Total 117 97,5%
Iz tabela vidimo da je na celom uzorku fenomen sagoreva-
nja na poslu disribuiran na sledei nain: u kategoriji srednje ispoljeno
sagorevanje je najvei broj ispitanika (63,3%). Sledi kategorija izrazito
ispoljeno sagorevanje na poslu sa 17,5% i u kategoriji nisko ispoljeno sa-
gorevanje na poslu je najmanji broj ispitanika 16,7%.

Tabela 4. Frekvencija i intenzitet sagorevanja na poslu kod razrednih
stareina i predmetnih nastavnika
Razredni Ne
Da Ukupno
stareina
Nisko ispoljeno 7,7% 9,4% 17,1%
Srednje ispoljeno 29,10% 35,9% 65,0%
Kategorije
Izrazito ispoljeno 12,0% 6,0% 17,9%
Ukupno 48,7% 51,3% 100%
101
CIVITAS
Tabela 5. Rezultati 2 testa
2 ss sig
3,301 2 ,192
Na osnovu prezentovanih podataka, vidimo da je u kategoriji izra-

zito ispoljeno najvei broj nastavnika koji su u ulozi razrednog stareine.
U ovoj kategoriji je zastupljeno 12,0%, dok je u istoj kategoriji duplo
manje nastavnika koji nisu razredne stareine, ve samo predmetni na-
stavnici. U kategoriji srednje ispoljeno sagorevanje vei je broj nastav-
nika iz populacije predmetnih nastavnika. U ovoj kategoriji je 35,9%
nastavnika a razrednih stareina je 29,10%. I u kategoriji nisko ispolje-
nih simptoma sagorevanja na poslu je 7,7% razrednih stareina a 9,4%
predmetnih nastavnika. Moemo da zakljuimo da razredno starein-
stvo predstavlja dodatno radno ali i emocionalno optereenje za linost.
Kategorija izrazito ispoljeno sagorevanje nam govori da uloga razrednog
stareine trai od osobe dugotrajnu psihiku i fiziku kondiciju i da deo
nastavnika ne moe da ispuni ove otre zahteve. Na taj nain moe da
trpi kako stareina, tako i aki kolektiv. Statistiki parametri ukazuju
na injenicu da ne postoji statistiki znaajna razlika izmeu intenziteta
ispoljenog sagorevanja na poslu kod razrednih stareina i predmetnih
nastavnika. Ako rezultat analiziramo sa psiholoke strane, moemo
zakljuiti da postoje psiholoke razlike u intenzitetu ispoljavanja i da
nam one u praktinom radu sa ovim kolektivima mogu biti od odreene
praktine koristi.
Tabela 6. Frekvencija i intenzitet ispoljavanja sagorevanja na poslu kod

nastavnika u razliitog pola
2 ss sig
,916 2 ,632
Analiza rezultata govori da ne postoji statistiki znaajna razlika u

intenzitetu ispoljenog sagorevanja na poslu izmeu nastavnika razlii-
tog pola.
102
Tabela 7. Frekvencija i intenzitet ispoljavanja sagorevanja na poslu kod

nastavnika u zavisnosti od njihovog branog statusa
2 ss sig
9,229 4 ,056
Razlika nije statistiki znaajna, meutim, postoje izrazite tendencije da
razlika bude statistiki znaajna ukoliko bi se poveao uzorak ispitanika.
Tabela 8. Frekvencija i intenzitet sagorevanja na poslu u odnosu na

radno iskustvo
2 ss sig
9,118a 4 ,058
Razlika nije statistiki znaajna, meutim, postoje izrazite tendencije da
razlika bude statistiki znaajna ukoliko bi se poveao uzorak ispitanika.
7. ZAKLJUAK
Na osnovu teorijskih razmatranja i dobijenih rezultata, moemo

izvesti odreene zakljuke. Prvo, iz prezentovanih podataka vidimo da
distribucija rezultata frekvencije i intenziteta ispoljavanja sagorevanja
na poslu ne odstupa statistiki znaajno od normalne raspodele. U kate-
goriji srednje ispoljeno sagorevanje je najvei broj ispitanika (63,3%). Sle-
di kategorija izrazito ispoljeno sagorevanje sa 17,5% i u kategoriji nisko
ispoljenih simptoma sagorevanja na poslu je najmanji broj ispitanika,
16,7%. Drugo, na osnovu rezultata frekvencije i intenziteta sagorevanja
na poslu kod razrednih stareina i predmetnih nastavnika, i pored toga
to nisu dobijene statistiki znaajne razlike, moemo da zakljuimo da
razredno stareinstvo predstavlja dodatno radno, ali i emocionalno op-
tereenje za linost. Statistiki znaajne razlike, takoe, nisu dobijene
u okviru sledeih relacija: frekvencije i intenziteta ispoljavanja sagore-
vanja na poslu kod nastavnika razliitog pola; frekvencije i intenziteta
sagorevanja na poslu kod nastavnika, u zavisnosti od njihovog branog
statusa; frekvencije i intenziteta sagorevanja na poslu kod nastavnika
razliite duine radnog staa.
103
CIVITAS
Na osnovu navedenih rezultata, moemo rei da na rad otvara

nove ideje. U sledeim istraivanjima nauno svetlo i radoznalost bi tre-
balo usmeriti ka odreenim karakteristikama linosti nastavnika, kao
to su: emocionalna inteligencija, emocionalna stabilnost, strunost i
sposobnost nastavnika u poslu, podobnost za zanimanje, karakteristike
menadmenta u vaspitno-obrazovnoj ustanovi i njihov kako pojedina-
ni, tako i celoukupni uticaj na frekvenciju i intenzitet sagorevanja na
poslu u kolskom ambijentu. Oito da socijalne determinante, prema
istraivanju na naem uzorku, nemaju dominantan uticaj na formira-
nje fenomena sagorevanja na poslu. Proirivanje uzorka verovatno bi
se odrazilo i na rezultate istraivanja. Sve nam ovo, ipak, sugerie i na
injenicu da pri selekciji kandidata za nastavnika zanimanja treba po-
vesti vie rauna o navedenim psiholokim karakteristikama i njihovim
relacijama sa specifinostima posla nastavnika.
8. LITERATURA
1. unerovi, R. (2009), Upravljanje razredom, Uiteljski fakultet, Beograd.

2. Fajgelj, S. (2005), Metode istraivanja ponaanja, Centar za primenje-
nu psihologiju, Beograd.
3. Franceko, M., Mirkovi, B. (2008), Organizaciono ponaanje, USEE
Novi Sad.
4. Freudenberger, H. J. (1974), Staf burnout. Journal of Social Issues.
5. Guzina, M. (1980), Kadrovska psihologija, Nauna knjiga, Beograd.
6. Havelka, N., Kuzmanovi, B., Popadi, D. (1998), Metode i tehnike sociopsi-
holokih istraivanja, Centar za primenjenu psihologiju DPS, Beograd.
7. http://www.doiserbia.nb.rs (Krnjaji), (maj 2013)
8. http://www.filfak.ni.ac.rs/arhiva/dokumenti, (januar 2013)
9. http:www.do iserbia.nb.rs (8. decembar 2012)
10. Izvori sa interneta
11. Krsti, D. (1988), Psiholoki renik, IRO, Vuk Karadzi, Beograd.
12. Pec, B. (1987), Psihologija rada, kolska knjiga, Zagreb.
13. Vuji, D. (1991), eljeni profil rukovodilaca, asopis- Direktor str 9-12.
14. Vuji, D. (1993), Snalaljivost ispred profesije, asopis- Direktor str. 4-5.
15. Vuji, D. (2003), Menadzment ljudskih resursa, Centar za primenjenu
psihologiju, Beograd.
16. Vuji, D. (2010), Psihologija rada, ovek i rad u savremenom poslov-
nom okruenju, USEE Novi Sad.
17. www.doiserbia.nb.rs/ft.aspx?id=0042-84500511851D (mart, 2013)
104
TEACHERS BURNOUT: THE INTENSITY OF JOB BURNOUT

AMONG SECONDARY SCHOOL TEACHERS
Summary: The paper presents the results of the study of the frequency
and intensity of job burnout among teachers. The sample consisted of
120 examinees, who are teachers of different psychosocial characteri-
stics (marital status, work experience, gender, status at school- course
teacher vs. form master). Measuring instruments used in the study were
Teacher Burnout Scale (Seidman and Zager, 1986) and a questionnaire
of general characteristics of the respondents (marital status, work expe-
rience, gender, status at school- course teacher vs. form master). The
results indicate that there are no significant differences in the frequency
and intensity of manifestation of job burnout in relation to the psyc-
hosocial characteristics listed. It is evident that there are other factors
which have a dominant influence on the potential development of the
job burnout syndrome. This primarily refers to the teachers psycholo-
gical traits and their personality structure in general. The results will be
useful as a stimulus for further research of burnout syndrome in school
setting.
Key words: job burnout, stress, marital status, work experience
105
Prikazi
Reviews
108
CIVITAS, 2017, 7(1), 109-112
www.civitas.rs
Prof. dr Mirjana Franceko1 UDC 159.9:061.3(049.3)
Prof. dr Aleksandra Kosti

Katarina Suvajdi, master psiholog
Zorica Kneevi, master psiholog
65. MEUNARODNI KONGRES PSIHOLOGA (prikaz)
U organizaciji Drutva psihologa Srbije, Katedre za psihologiju

Fakulteta za pravne i poslovne studije dr Lazar Vrkati i Departmana za
psihologiju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Niu, u maju ove godi-
ne odran je jubilarni 65. nauno-struni skup psihologa pod nazivom
Globalizacija i lokalizacija psihologije. Ovako iroko postavljen te-
matski okvir omoguio je psiholozima svih orijentacija da daju svoj do-
prinos u pokuaju da odgovore na pitanja o uklapanju psiholoke nauke
i struke u globalne tokove koji su obogaeni i proeti specifinim sa-
drajima kulture u kojoj ivimo. Misija ovog tradicionalnog okupljanja
je unapreenje psihologije putem upoznavanja sa najnovijim naunim
dostignuima i iskustvima psihologa praktiara.
U skladu sa novim tendencijama i globalnim tokovima razvoja,
Drutvo psihologa Srbije je prihvatilo predlog kopredsednica Program-
skog odbora, prof. dr Mirjane Franceko i prof. dr Aleksandre Kosti
da u budunosti ovaj nauno-struni skup bude prepoznatljiv pod na-
zivom Kongres psihologa Srbije. To znai da psiholozi i na ovaj nain
ele da osnae poloaj psihologije u drutvu afirmiui upravo dogaaje
na kojima se razmenjuju najnovija nauna, ali i struna dostignua. Na-
ziv Sabor ostaje svetla taka u istoriji razvoja tradicionalnog okupljanja
psihologa.
Sa posebnim zadovoljstvom moemo zakljuiti da je Pro-
gramski odbor2 u saradnji sa Drutvom psihologa Srbije u potpunosti
1
e-mail: francmir@eunet.rs
2
Prof. dr Goran Opai, Odeljenje za psihologiju, Filozofski fakultet, Beograd; Prof. dr Dag
Kolarevi, Kriminalistika akademija, Beograd; Prof. dr Ruena imonji ernak, Pedagoki
109
CIVITAS
uspeo da realizuje konceptualne ideje. lanovi Programskog odbora

uloili su poseban trud da plenarna predavanja budu interesantna psi-
holozima iz razliitih oblasti i na taj nain daju poseban peat skupu.
Na veliko zadovoljstvo naune i strune javnosti, lanovi Programskog
odbora motivisali su psihologe koji su u svojim oblastima dali veliki
doprinos psihologiji u svetskim i regionalnim razmerama da svojim
plenarnim predavanjima daju dodatni kvalitet programu skupa. Philip
G. Zimbardo, profesor emeritus socijalne psihologije na Stanford Uni-
verzitetu, dobitnik sedam poasnih doktorata za svoj doprinos psiholo-
giji i drutvu, svoje plenarno predavanje posvetio je konceptu vremen-
ske perspektive i njegovom uticaju na ponaanje. Paul Ekman, profesor
emeritus psihologije (Univerzitet Kalifornija, San Francisko), odrao je
predavanje o emocijama i njihovoj facijalnoj ekspresiji. Zoran Suanj,
redovni profesor Odseka za psihologiju Filozofskog fakulteta Sveuilita
u Rijeci, predavanje je posvetio konceptualizaciji, faktorima i efektima
doivljaja (ne)pravde u organizaciji. Lazar Stankov, profesor na Uni-
verzitetu u Sidneju i Australijskom katolikom institutu u Singapuru,
govorio je o svojim istraivanjima konzervativnog sindroma i veze iz-
meu konzervativizma i terorizma. Ideja Programkog odbora bila je da
se na Kongresu otvori mogunost da plenarna predavanja odre i mla-
i nauni radnici koji u Srbiji daju znaajan doprinos razvoju razliitih
podruja psihologije. Dag Kolarevi, vanredni profesor na Kriminali-
stiko-policijskoj akademiji u Beogradu, kroz svoje predavanje pribliio
je uesnicima Kongresa pojedine teme psihologije kriminaliteta. Pre-
davanje Olivera Tokovia, docenta na Odeljenju za psihologiju Filozof-
skog fakulteta Univerziteta u Beogradu bilo je posveeno istraivanjima
fenomena anizotropije i njenog odnosa prema akciji. Velimir Popovi,
jungovski analitiar, lan IAAP-a i docent na Odeljenju za psihologi-
ju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, izneo je svoje vienje
odgovora psihologije oslobaanja na izazove globalizacije.
Pored plenarnih predavanja, na Kongresu su bili predvieni
i drugi oblici rada posveeni aktuelnim temama. Odrano je est sim-
pozijuma u okviru kojih su prikazana 33 rada na razliite teme, kao to
fakultet, Sombor; Dr Dragan uljevi, saradnik na projektu, Katedra za psihologiju Filozofski
fakultet, Novi Sad; Prof. dr Bojana Dimitrijevi, Departman za psihologiju, Filozofski fakultet,
Ni; sekretari Programskog odbora: Katarinu Suvajdi, M.A. i Zoricu Kneevi, M.A., Katedra za
psihologiju, Fakultet za pravne i poslovne studije dr Lazar Vrkati, Novi Sad.
110
65. MEUNARODNI KONGRES PSIHOLOGA (prikaz)
su: neverbalna komunikacija, praksa i istraivanja u psihoterapiji, ra-

zvoj profesionalne karijere globalna i lokalna perspektiva, forenzika
psihologija u Srbiji, psiholozi u marketingu i procena ranih negativnih
iskustava i njihova povezanost sa subjektivnim blagostanjem. etiri
okrugla stola bila su posveena novim trendovima upravljanja i razvoja
ljudskih resursa, novom Zakonu o osnovnom i srednjem obrazovanju,
psihologiji u obrazovanju vaspitaa, uitelja i nastavnika i ivotu u glo-
balnom selu, kao i mentalnom zdravlju. Prezentovane su dve nove knji-
ge Dragana i Aleksandre Pavlovi pod nazivom Vie kortikalne funkcije
neuropsihologija i neurologija ponaanja i Dobrile Vuji Razvoj profe-
sionalne karijere. Program su upotpunile i dve radionice pod nazivom
Integrativni psihoterapeut u praksi i Trei talas bihejvioralnih tretmana:
terapija posveenosti i prihvatanja. Prikazano je osam poster-prezenta-
cija. Brojni prijavljeni radovi uesnika prikazani su u okviru 15 sesija.
Navedimo samo neke od tema: uloga psihologa u osnovnim kolama,
medicinska psihologija suoavanje sa stresnim dogaajima, psiholo-
gija adolescencije, karijerna usmerenja, socijalna psihologija... Organi-
zovana je javna rasprava o Zakonu o psiholokoj delatnosti i tribina po-
sveena ZOSOV-u. Kongres psihologa akreditovan je od strane Komore
za socijalnu zatitu i Zavoda za unapreenje obrazovanja i vaspitanja,
to je uesnicima skupa iz tih oblasti donelo bodove koji su im potrebni
za obnavljanje licenci. U okviru programa, studenti psihologije osmislili
su dva forum-teatra. Za razliite oblike rada na 65. Kongresu psihologa
Srbije bilo je prijavljeno 400 uesnika.
Ovaj nauno-struni skup obeleilo je i uee velikog broja
mladih koji su svojom energijom, otvorenou i kreativnou dali pose-
ban peat pozitivnoj atmosferi. Kontakte koje su meusobno uspostavili
kao i mogunost da uju i upoznaju znaajna imena dananjice, zasi-
gurno e usmeriti budui razvoj njihove karijere, a time i psihologije u
celini.
Na kraju, ostaje nam da se nadamo da je raznovrstan pro-
gram ovogodinjeg kongresa podstakao psihologe na razmiljanje a
neke od njih i motivisao da jo bre i efikasnije razvijaju pojedina pod-
ruja psihologije. Drutvene okolnosti i aktuelni problemi na lokalnom
i globalnom nivou postavljaju nove zahteve naunicima i strunjacima
u oblasti psihologije. Od njih se oekuje da blagovremeno razviju nove
111
CIVITAS
modele razumevanja ljudske prirode u savremenim socijalnim situacija-

ma, osmisle nove tehnike prouavanja i pomoi ljudima u savladavanju
tekoa i izazova novog vremena. U suprotnom, kao to se deavalo u
prolosti, strunjaci iz nekih drugih oblasti postae eksperti za oblast
ljudskog ponaanja u najirem znaenju te rei.
112
CIVITAS, 2017, 7(1), 113-115
www.civitas.rs
Dr Predrag Jelenkovi1 UDC 502.2(049.3)
PROF. DR LJUBO PEJANOVI OSNOVI

IVOTNE SREDINE I EKOLOGIJE
Prof. dr Ljubo Pejanovi se vie od trideset godina bavi pitanji-

ma odbrane, bezbednosti i zatite ljudi na prostorima bive Jugoslavije i
dananje Srbije, a pre svega analizom i uticajem razliitih faktora u eko-
lokim procesima koji su u ii interesovanja svetske i domae javnosti.
Monografija Osnovi ivotne sredine i ekologije, objavljena
2016. godine u izdanju Fakulteta za pravne i poslovne studije dr Lazar
Vrkati, savreno je obradila ekologiju i odrivi razvoj sa metodoloki
pounim konceptom ekoloko-bezbednosne kulture i uticaja, pre svega,
ljudskog faktora.
Na 335 stranica sagledana su i pokrenuta pitanja ekoloko-bez-
bednosnih pojava, teorijskih analiza, kao i institucionalno-sistemskih,
organizacionih i praktinih okvira zatite ivotne sredine. Tekst je pode-
ljen u est odvojenih, ali istovremeno povezanih celina: Uvod u ivotnu
sredinu, Osnovni faktori i resursi ivotne sredine, Odrivi razvoj u ivot-
noj sredini (ekologiji), Izvori i vrste zagaenja ekologije, Tehniko-tehno-
loka ugroavanja i Sistem zatite bezbednosti i ivotne sredine. Takoe,
monografija sadri i predgovor, literaturu i recenziju.
Ova monografija je rezultat viegodinjeg naunog i nastavnog
rada profesora Pejanovia, a koncipirana je tako da teorijski i metodo-
loki prati studijski plan i program predmeta Ekoloka bezbednost.
U prvom poglavlju, autor skree panju na teorijske osnove, po-
jam, definisanje i razvoj ivotne sredine. Analizirajui nauna saznanja,
on dovodi u vezu i same metode istraivanja ivotne sredine.
Pratei svoju osnovnu tezu, u drugoj celini autor se analitiki
bavi ivotnom sredinom kroz osnovne faktore, prirodne resurse i karak-
teristike ekosistema, sagledavajui celokupan ekoloki prostor i ivotne
oblasti.
1
Fakultet za pravne i poslovne studije dr Lazar Vrkati, Ni
113
CIVITAS
U treem delu, autor objedinjuje ekologiju i odrivi razvoj i pored

pojma strategije, kroz instutucionalne okvire globalnog, sagledava prin-
cipe nacionalnih strategija odrivog razvoja i drutvene ukljuenosti. Pri
tome ukazuje na razvoj infrastrukture, obrazovanja, konkurentne trine
privrede i ekonomije i ukupan ravnomerni regionalni razvoj. Celina se
zavrava razmatranjem ivotne sredine i racionalnim korienjem prirod-
nih resursa, kroz SWOT analizu odrivog razvoja Republike Srbije.
Globalni izvori i vrste zagaenja, zatim prirodni i drutveni
oblici ugroavanja ivotne sredine i prirodne pojave i profili prirodnih
nepogoda obraeni su u prvom delu etvrte celine ove monografije. Au-
tor u drugom delu ove celine ukazuje na oveka kao faktora i uzronika
zagaenja i ugroavanja ivotne sredine, od klasinih zagaenja okoline
(otpad, puenje, sea uma, zagaenje reka i dr.), preko teroristikih i
vojnih operacija (biloko i radioloko zraenje, eksplozivi i dr.), do sa-
vremenih ekolokih problema (ekoloke migracije, izbeglice i dr.). U
ovom delu se obrauju i vrlo aktuelna pitanja savremenog sveta, kao
to su bezbednost prehrambenih proizvoda sa posebnim osvrtom na
genetski modifikovanu hranu. Jedan segment u ovoj celini posveen je i
organskoj hrani, uzgoju i njenoj proizvodnji. etvrta celina se zavrava
analizom problema ekolokog kriminaliteta (Kemtrejls sistem, primena
HAARP-a) i posledicama kontaminacije prostora Republike Srbije.
Prepoznajui znaaj zagaenja autor se u petoj celini posebno
bavi tehniko-tehnolokim ugroavanjem i razliitim vrstama udesa
kao izvorom ugroavanja ivotne sredine (vazduh, buka, saobraaj, he-
mijski, bioloki i drugi udesi).
Monografija se zavrava poglavljem o ekoloko-bezbednosnoj
kulturi, ljudskoj etici i nasleu, kao novom konceptu bezbednosti. Au-
tor, takoe, navodi i zakonodavni sistem zatite bezbednosti i ivotne
sredine kroz osnovna ljudska i steena prava sa osvrtom na meunarod-
ne protokole, sporazume i planove u okviru graanskih prava.
Znaaj, vanost i vrednost ove monografije istiu i njeni recen-
zenti, dugogodinji nauni radnici prof. dr Cvijan Meki, redovni pro-
fesor na Poljoprivrednom fakultetu Univerziteta u Beogradu, prof. dr
Emina Mihailovi, vanredni profesor Fakulteta zatite na radu Univer-
ziteta u Niu i prof. dr Mile Raki, vii nauni istraiva na Institutu za
politike studije u Beogradu.
114
Dr Predrag Jelenkovi
PROF. DR LJUBO PEJANOVI OSNOVI IVOTNE SREDINE I EKOLOGIJE
Na kraju odreenih poglavlja tj. celina (od drugog do petog),

autor postavlja odreeni broj pitanja i zadataka koncipiranih za kon-
struktivnu raspravu i samostalan rad ne samo studenata, nego i svih
onih koji se bave ovom problematikom. Takoe, znaaj ove monografije
se ogleda i u njenoj metodolokoj potpunosti i teorijskoj irini i prakti-
nosti. Kao takva, neophodna je na putu novih saznanja.
115
POZIV I UPUTSTVO AUTORIMA
Pozivamo sve zainteresovane autore da poalju radove iz oblasti

drutvenih istraivanja ukoliko isti ranije nisu objavljivani u drugim
asopisima. Rok za prijem kompletnih radova za prvi broj je 01. april a
za drugi broj je 01. oktobar.
Nauni radovi koji e biti objavljivani u asopisu CIVITAS ogranieni

su obimom od 20.000 do 26.000 karaktera. Radovi treba da se piu u
fontu Times New Roman, veliine slova 12 i sa proredom 1,5.
Tekst rada mora biti predat kao Word dokument (.doc).
Autori bi trebalo da predaju svoje radove elektronski, putem internet

stranice asopisa - http://www.civitas.rs. U prijavi rada, uz sam rad,
neophodno je dostaviti Izjavu o originalnosti rada.
Objava rada je besplatna.
Jedan autor moe objaviti samo jedan rad godinje u asopisu. Objava
rada uslovljena je dobijanjem dve pozitivne anonimne recenzije i
preporuke recenzenata za tampu.
Autori e dobiti besplatan primerak broja asopisa u kom je njihov rad

tampan.
Redakcija asopisa zadrava pravo da lanak prilagodi jedinstvenim

standardima ureivanja i pravopisnim pravilima srpskog i engleskog
jezika.
FORMAT I STIL RADA
Svi radovi koji se alju zapoinju navoenjem (u gornjem levom uglu)

imena i prezimena autora, a u fusnoti oznaenoj zvezdicama za svakog
autora navodi se titula, naziv ustanove u kojoj je autor zaposlen i kontakt
podaci.
Naslov rada pie se na sredini, velikim slovima i boldom (font 14).

Podnaslovi (ukoliko ih ima) piu se na levoj strani, malim slovima i
boldom i mogu biti numerisani arapskim brojevima.
Pre samog teksta pie se kratki rezime obima do 15 redova i pet kljunih
rei (u proredu single i fontu 11). Na kraju teksta, posle navoenja
literature, piu se naslov rada, rezime i kljune rei na srpskom i
engleskom jeziku.
Ukoliko rad sadri fusnote (napomene uz tekst koje ga dodatno

pojanjavaju), one se piu u proredu single i fontu 10. U fusnotama
se ne navodi literatura, nego se ona, sledstveno APA stilu, navodi kao
integralni deo osnovnog teksta.
CITIRANJE I POZIVANJE NA LITERATURU
U samom tekstu, nakon doslovno citiranog dela, otvara se zagrada

(obina) u kojoj se navodi prezime autora, zarez, razmak i godina
izdanja dela (pod delom se podrazumeva i lanak objavljen u asopisu,
odrednica iz enciklopedije i sl.), nakon ega se stavljaju dve take,
razmak i upisuje se broj strane koja se citira. Literatura se navodi u
originalnom pismu na kom je pisana.
Primer za navod u tekstu: (Krev, 2007: 46), odnosno (Anderson &

Reid, 2009).
Primer za navod u literaturi na kraju teksta: Pegrum, M. (2009). From
blogs to bombs: The future of electronic technologies in education. Crawley,
W.A: UWA Publishing. Ili Page, A.C., & Stritzke, W.G.K. (2015). Clinical
psychology for trainees: Foundations of science-informed practice (2nd
ed.). Cambridge: Cambridge University Press.
Ukoliko navoenje ne predstavlja citat u doslovnom smislu, te se ne

poziva na odreeni deo teksta, nego samo na delo (u smislu: vidi), onda
se navodi bez broja strane.
Primer za navod u tekstu: (Krev, 2007).
Ukoliko se poziva na vie dela istog ili razliitih autora, navode se

prezimena autora prema hronolokom redu godine izdanja dela.
Primer za navod u tekstu: (Krev, 2007; Howitt & Cramer, 2008;
Anderson & Reid, 2009; Njegomir & Stoji, 2011).
Ukoliko se poziva na vie dela jednog autora koja su objavljena iste

godine, pored broja godine stavlja se abecedni indeks.
Primer za navod u tekstu: (Boarov, 2000a; Boarov, 2000b; Boarov,
2000c).
Ukoliko se poziva na knjigu sa vie od tri autora, ili lanak sa vie od
osam autora, koristi se oznaka et al.
Primer za navod u tekstu: (Ranzijn et al., 2009) ili (Sohrabi, et al.,
2011).
Primer za navod u literaturi na kraju teksta: za knjigu Ranzijn, R.,
McConnochie, K., & Nolan, W. (2009). Psychology and indigenous
Australians: Foundations of cultural competence. South Yarra, Vic:
Palgrave Macmillan. za alanak Sohrabi, H. R., Weinborn, M., Badcock,
J., Bates, K. A., Clarnette, R., Trivedi, D., Martins, R. N. (2011). New
lexicon and criteria for the diagnosis of Alzheimers disease. Lancet
Neurology, 10(4), 299-300.
Ukoliko se poziva na knjigu bez autora, navodi se samo naziv knjige.

Primer za navod u tekstu: (The Australian Oxford dictionary, 1999).
Primer za navod na kraju teksta u literaturi: The Australian Oxford
dictionary (3rd ed.). (1999). Melbourne: Oxford University Press.
Ukoliko se poziva na knjigu koju je izdala organizacija, navodi se ta

organizacija i godina izdanja.
Primer za navod u tekstu: (Australian Bureau of Statistics, 2000).
Primer za navod na kraju teksta u literaturi: Australian Bureau of
Statistics. (2000). Population by age and sex, New South Wales, 30 June
2000 (ABS Cat. no. 3235.1). Canberra, Australian Capital Territory:
Author
Ukoliko se poziva na delo sa direktnim citiranjem, primer za navod

u tekstu je: Gagn et al. (2015) navode da Rezultati su pokazali da je
MWMS imao invarijantnu konfiguraciju na tri jezika (str. 185),...
Ukoliko se poziva na izvetaj, navodi se organizacija pisac izvetaja.

Primer za navod u tekstu: (Western Australia. Department of Health
Nursing and Midwifery Office, 2013).
Primer za navod na kraju teksta u literaturi: Western Australia.
Department of Health Nursing and Midwifery Office. (2013). Aboriginal
Nursing and Midwifery Strategic Plan 20112015. Retrieved from http://
www.nursing.health.wa.gov.au/projects/
Ukoliko se navodi arhivska graa, navodi se naziv arhiva, fond i

signatura.
Primer: [ArhivSrbije (AS), FondMilanaStojadinovia (37), sign. 33
243].
Ukoliko se citira deo publikacije, ili lanka sa interneta a nema autora teksta,
navodi se samo deo naziva sajta i godina objavljivanja. Naglaavamo da se izvori
kao to je Wikipedia ne mogu koristiti kao relevantna referenca u radovima.
Primer za navod u tekstu: (Improve indigenous housing, 2007)
Primer za navod u literaturi na kraju teksta: Improve indigenous housing
now, governments told. (2007). Retrieved from http://www.raia.com.au/i-
cms?page=10220
Ukoliko se citira deo publikacije ili lanka sa interneta a nema datuma

objavljivanja, navodi se izvor na sledei nain: (Jones, n.d.)
Primer za navod u literaturi na kraju teksta: Jones, M. D. (n.d.). Commentary
on indigenous housing initiatives. Retrieved from http://www.architecture.
com.au
INVITATION FOR AUTORS AND SUBMISSION GUIDELINES
We invite all interested authors to submit papers in the field of social research if
it had not been published in other journals. Deadline for receipt of full papers
for the first issue is 01 April, and the second number is 01 October.
The papers published in CIVITAS should have from 20,000 to 26,000

characters. The font type and size should be Times New Roman (Unicode), 12
points, and the line spacing 1.5.
The papers must be submitted in Word document format (.doc).
Contributors should submit their papers via Submissions web page http://
www.civitas.rs. Contributors are requested to include the Statement of
Originality when submitting their papers.
Papers are published free of charge.
Only one paper by the same author may be published per year. CIVITAS will
publish only papers approved by reviewers. All papers are read in a double-
blind fashion by two reviewers who are experts in a relevant field.
Contributors are provided a copy of the journal containing their paper free of
charge.
The Editorial Board reserves the right to make alterations to the paper according
to the journal editing standards and to Serbian or English orthography.
FORMATTING AND STYLE
All papers should include the following: the authors (authors) name and
surname (left alignment), and in the footnote (marked by asterisk) the
academic title, affiliation, and contact details for each author; the title of the
paper (bold, capitals, centred, font size 14); subheadings (bold, small capitals,
left alignment, marked in Arabic numerals).
Papers should include a short abstract in the same language (up to 15 lines)
and 5 key words (single, font size 11) above the body text.
The REFERENCES section should be followed by the title of the paper, a

summary and key words in English/Serbian.
Footnotes (if any) should be written with single line spacing, font size 10.
Footnotes may not cite references; the paper should contain in-text references
(APA citation style).
CITATION OF SOURCES
All direct or indirect reference to others work should be made in the form of
in-text parenthetical citations.
Any quotation, paraphrase or summary should be cited within parentheses,

indicating the name of the author, the year of publication and the relevant
page, e.g. (Krev, 2007: 46), or, in case of books with two authors, (Anderson
& Reid, 2009).
The REFERENCES section: Pegrum, M. (2009). From blogs to bombs: The

future of electronic technologies in education. Crawley, W.A: UWA Publishing.
Or Page, A.C., & Stritzke, W.G.K. (2015). Clinical psychology for trainees:
Foundations of science-informed practice (2nd ed.). Cambridge: Cambridge
University Press.
If indirect reference is used, only the authors name and the year of publication
should be indicated (Krev, 2009), without page numbers.
For citations referring to more than one work, the authors names should
be given in chronological order (the year of publication), e.g. (Krev, 2007;
Howitt & Cramer, 2008; Anderson & Reid, 2009; Njegomir & Stoji, 2011).
For citations referring to more than one work by the same author published in
the same year, the year of publication should be marked in alphabetical order,
e.g. (Boarov, 2000a; Boarov, 2000b; Boarov, 2000c).
For citations referring to books by more than three authors, or articles by more
than eight authors, only the first authors name should be given, followed by et
al., e.g. (Ranzijn et al., 2009) or (Sohrabi, et al., 2011).
The REFERENCES section: Ranzijn, R., McConnochie, K., & Nolan, W. (2009).
Psychology and indigenous Australians: Foundations of cultural competence.
South Yarra, Vic: Palgrave Macmillan. Article: Sohrabi, H. R., Weinborn, M.,
Badcock, J., Bates, K. A., Clarnette, R., Trivedi, D., Martins, R. N. (2011).
New lexicon and criteria for the diagnosis of Alzheimers disease. Lancet
Neurology, 10(4), 299-300.
For citations referring to books by unknown authors, only the book title is
indicated.
In-text reference: (The Australian Oxford dictionary, 1999).
The REFERENCES section: The Australian Oxford dictionary (3rd ed.). (1999).
Melbourne: Oxford University Press.
For citations referring to a book published by an organization, the name of the
organization and the year of publication are indicated.
In-text reference: (Australian Bureau of Statistics, 2000).
The REFERENCES section: Australian Bureau of Statistics. (2000). Population
by age and sex, New South Wales, 30 June 2000 (ABS Cat. no. 3235.1). Canberra,
Australian Capital Territory: Author
For direct citations, in-text reference should be as follows: Gagn et al. (2015)
claim that the results have demonstrated that the MWMS had an invariant
three-language configuration (p. 185), ...
For citations referring to a report, the organization which authored the report
is indicated.
In-text reference: (Western Australia. Department of Health Nursing and
Midwifery Office, 2013).
The REFERENCES section: Western Australia. Department of Health Nursing
and Midwifery Office. (2013). Aboriginal Nursing and Midwifery Strategic Plan
20112015. Retrieved from http://www.nursing.health.wa.gov.au/projects/
For citations referring to archival records, the name of the archive,

foundation, and signature should be indicated, e.g. [ArhivSrbije (AS),
FondMilanaStojadinovia (37), sign. 33243].
For citations referring to a publication or an Internet article by an unknown

author, only the web site title and the year should be indicated. Please be aware that
sources such as Wikipedia shall not be considered relevant.
In-text reference: (Improve indigenous housing, 2007)
The REFERENCES section: Improve indigenous housing now, governments
told. (2007). Retrieved from http://www.raia.com.au/i-cms?page=10220
For citations referring to a publication or an Internet article with no publication

date, the source should be cited as follows: (Jones, n.d.)
The REFERENCES section: Jones, M. D. (n.d.). Commentary on indigenous
housing initiatives. Retrieved from http://www.architecture.com.au
LISTA RECENZENATA
Prof. dr Aleksandar Vasi, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne

Prof. dr Aleksandra Kosti, Univerzitet u Niu, Filozofski fakultet.
Doc. dr Ana Sentov, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne studije
Prof. dr Bojana Dimitrijevi, Univerzitet u Niu, Filozofski fakultet.
Prof. dr Boris Krev, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne studije
Prof. dr Boidar Jelii, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne
Prof. dr Cvetko Andreeski, Fakultet za turizam i ugostiteljstvo Ohrid,
Univerzitet Sv. Kliment Ohridski, Bitola, Ohrid, Makedonija.
Doc. dr Dorin Drambarean, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne
Prof. dr Dragan Mrki, Univerzitet u Novom Sadu, Fakultet tehnikih nauka.
Prof. dr Dragomir Jovii, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne
Prof. dr Gregor velc, Univerzitet u Ljubljani, Filozofski fakultet.
Doc. dr Jasmina Nedeljkovi, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne
Doc. dr Isidora Wattles, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne
Prof. dr Klime Poposki, Univerzitet Sv. Kliment Ohridski, Fakultet za
turizam i ugostiteljstvo, Ohrid.
Prof. dr Ljubo Pejanovi, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne
Prof. dr Marijan urkovi, Univerzitet u Zagrebu, Pravni fakultet i Univerzitet
u Splitu, Pravni fakultet.
Prof. dr Milica Radovi, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne
Prof. dr Milan Danii, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne
Prof. dr Milan ivkovi, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne
Prof. dr Mirjana Franceko, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne
Prof.dr Miroslav Milosavljevi, Pravni fakultet, Slobomir P Univerzitet,
Bijeljina, Bosna i Hercegovina.
Prof. emeritus dr Milo Bokovi, Pravni fakultet, Univerzitet u Novom Sadu,
Srbija.
Prof. dr Momilo Talijan, Fakultet za poslovni menadment, Bar, Crna Gora.
Prof. dr Nada Savkovi, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne
Doc. dr Nikola Dobri, Univerzitet Alpe Adria, Klagenfurt, Austrija.
Prof. dr Oliver Baanovi, Univerzitet u Skoplju, Fakultet bezbednosti.
Prof. dr Oliver Bakreski, Filozofski fakultet, Univerzitet u Skoplju, Skoplje,
Makedonija.
Prof. dr Petar Teofilovi, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne
Prof. dr Radovan Pejanovi, Univerzitet u Novom Sadu, Poljoprivredni
fakultet.
Prof. dr Ruenka imonji-ernak, Univerzitet u Novom Sadu, Pedagoki
fakultet u Somboru.
Prof. dr Sanja uri, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne
Doc. dr Slavica epon, Ekonomski fakultet, Univerzitet u Ljubljani, Ljubljana,
Slovenija.
Prof. dr Sonja Karikova, Pedagoki fakultet, Univerzitet Matej Bel, Banska
Bistrica, Slovaka.
Prof. dr Tatjana Bijeli, Univerzitet u Banjaluci, Filoloki fakultet.
Prof. dr Slobodan Jovanovi, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne
Prof. dr Slobodan Markovi, CIELS Visokokolska ustanova akademskih
studija, Padova, Italija.
Prof. dr Sneana Raduki, Univerzitet u Niu, Ekonomski fakultet.
Prof. dr Tatjana Gluac, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne
Prof. dr Veljko uri, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne studije
Prof. dr Vesna Gojkovi, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne
Prof. dr Vesna Petrovi, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne
Prof. dr Vesna Pilipovi, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne
Prof. dr Vidoje Vuji, Univerzitet u Rijeci, Fakultet za menadment u turizmu
i ugostiteljstvu.
Prof. dr Vladimir Njegomir, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne
Prof. dr Vojin Pilipovi, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne
Prof. dr Zdravko Skakavac, Univerzitet Union, Fakultet za pravne i poslovne
Prof. dr Zoran Kekovi, Univerzitet u Beogradu, Fakultet bezbednosti.
Prof. dr Zoran Suanj, Sveuilite u Rijeci, Filozofski fakultet.
Prof. dr eljka Babi, Univerzitet u Banjaluci, Filoloki fakultet.
LIST OF REFEREES
Prof. dr Aleksandar Vasi, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar

Vrkati, Union University, Novi Sad, Serbia.
Prof. dr Aleksandra Kosti, Faculty of Philosophy, University of Ni, Ni,
Serbia.
Doc. dr Ana Sentov, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati,
Prof. dr Bojana Dimitrijevi, Faculty of Philosophy, University of Ni, Ni,
Serbia.
Prof. dr Boris Krev, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati,
Prof. dr Boidar Jelii, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati,
Prof. dr Cvetko Andreeski, Faculty of Tourism and Hospitality Management,
St. Kliment Ohridski University, Bitola, Ohrid, Macedonia.
Doc. dr Dorin Drambarean, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar
Prof. dr Dragan Mrki, Faculty of Technical Sciences, University of Novi
Sad, Novi Sad, Serbia.
Prof. dr Dragomir Jovii, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar
Prof. dr Gregor velc, Faculty of Philosophy, University of Ljubljana,
Ljubljana, Slovenia.
Doc. dr Jasmina Nedeljkovi, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar
Doc. dr Isidora Wattles, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati,
Prof. dr Klime Poposki, Faculty of Tourism and Hospitality Management, St.
Kliment Ohridski University, Bitola, Ohrid, Macedonia.
Prof. dr Ljubo Pejanovi, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar
Prof. dr Marijan urkovi, Faculty of Law, University of Zagreb, and Faculty
of Law, University of Split, Split, Croatia.
Prof. dr Milica Radovi, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati,
Prof. dr Milan Danii, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati,
Prof. dr Milan ivkovi, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati,
Prof. dr Mirjana Franceko, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar
Prof.dr Miroslav Milosavljevi, Faculty of Law, Slobomir P University,
Bijeljina, Bosnia and Herzegovina.
Prof. emeritus dr Milo Bokovi, Faculty of Law, University of Novi Sad, Novi
Sad, Serbia.
Prof. dr Momilo Talijan, Faculty of Business Management, Bar, Montenegro.
Prof. dr Nada Savkovi, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati,
Doc. dr Nikola Dobri, University Alpe Adria, Klagenfurt, Austria.
Prof. dr Oliver Baanovi, Faculty of Security, University of Skopje, Skopje,
Macedonia.
Prof. dr Oliver Bakreski, Faculty of Philosophy, University of Skopje, Skopje,
Macedonia.
Prof. dr Petar Teofilovi, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati,
Prof. dr Radovan Pejanovi, Faculty of Agriculture, University of Novi Sad,
Novi Sad, Serbia.
Prof. dr Ruena imonji ernak, Teacher Education Faculty in Sombor,
University of Novi Sad, Novi Sad, Serbia.
Prof. dr Sanja uri, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati,
Doc. dr Slavica epon, Faculty of Economics, University of Ljubljana,
Ljubljana, Slovenia.
Prof. dr Slobodan Jovanovi, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar
Prof. dr Slobodan Markovi, CIELS Higher education institution, Padova,
Italy.
Prof. dr Sneana Raduki, Faculty of Economics, University of Ni, Ni,
Serbia.
Prof. dr Sonja Karikova, Faculty of Pedagogy, Matej Bel University, Banska
Bystrica, Slovakia.
Prof. dr Tatjana Gluac, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati,
Prof. dr Tatjana Bijeli, Faculty of Philology, University of Banja Luka, Banja
Luka, Bosnia and Herzegovina.
Prof. dr Veljko uri, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati,
Prof. dr Vesna Gojkovi, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati,
Prof. dr Vesna Petrovi, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati,
Prof. dr Vesna Pilipovi, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati,
Prof. dr Vidoje Vuji, Faculty of Tourism and Hospitality Management,
University of Rijeka, Opatija, Opatija, Croatia.
Prof. dr Vladimir Njegomir, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar
Prof. dr Vojin Pilipovi, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar Vrkati,
Prof. dr Zdravko Skakavac, Faculty of Law and Business Studies dr Lazar
Prof. dr Zoran Kekovi, Faculty of Security, University of Belgrade, Belgrade,
Serbia.
Prof. dr Zoran Suanj, Faculty of Philosophy, University of Rijeka, Rijeka,
Croatia.
Prof. dr eljka Babi, Faculty of Philology, University of Banja Luka, Banja
Luka, Bosnia and Herzegovina.
CIP -
,
3(05)
CIVITAS : asopis za drutvena istraivanja /

glavni i odgovorni urednik Vladimir Njegomir. -
God. 1, br. 1 (2011)- . - Novi Sad : Fakultet za
pravne i poslovne studije, 2011- . - 25 cm
Dva puta godinje.

ISSN 2217-4958 = Civitas (Novi Sad)
COBISS.SR-ID 261516807

Civitas No1 2017

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Civitas No1 2017

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Civitas No1 2017

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ISSN 2217-4958 (TAMPANO IZDANJE)

God. 7, Broj 1, 2017.

GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK:

CIVITAS JE BESPLATNO DOSTUPAN NA INTERNET ADRESI:

PRIPREMA ZA TAMPU I TAMPA:

For the publisher:

Secretaries of the editorial board:

Proofreading and editing:

CIVITAS is available free of charge at:

Potovani itaoci, kolege i autori,

Pred vama je prvi broj asopisa CIVITAS za 2017. godinu.

Radovi prihvaeni za objavljivanje tj. radovi koji su proli

Ovaj broj sadri i posvetu iz pera prof. dr Borisa Kreva

Tim profesora i docenata iz Srbije i regiona daje asopisu

Zahvaljujemo se svim dosadanjim autorima na pristiglim

U Novom Sadu, 25. juna 2017.

Prof. dr Vladimir Njegomir

Vojin Pilipovi , Milan Danii

Aleksandar Bokovi, Slavko Dubaki

Nezrina Dazdarevi, Jelena olakovi Lonar

Mirjana Franceko, Aleksandra Kosti, Katarina Suvajdi, Zorica

IN MEMORIAM Prof. dr Lazar VRKATI (1960-2007)

Prof. dr Lazar Vrkati bio je retko viena osoba na ovim prosto-

da vidi dalje od sopstvenog plota. Otuda je palanaka filozofija postala

nim obavezama, ne naputa ga ni duh preduzetnitva. Bio je jedan od

Ana Sentov1 UDC 821.111(73)255

TRANSLATING CULTURE-BOUND ELEMENTS IN

Abstract: This paper deals with translating culture-bound elements in

Key words: culture-bound elements, translation, James Shapiro, Wil-

The year 2016 was dedicated to commemorating 400 years since

in cinema, in documentaries and feature films, conferences and via both

2. Translating Culture-Bound Elements

includes additions which are there to provide the necessary background

2.1 Proper Names

This group has been divided into two subgroups:

This group is comprised of phrases pertaining to people, most

translator would be dealing with nonequivalence at the lexical level (Ce-

(1) a) while the Lord Chamberlain, white staff in hand, ensured....(1)

(3) a) try imagining a version of Shakespeare in Love that ends with a

Groom of the Chamber is a culture-bound concept closely

2.1.2 Proper names referring to locations/objects

(1) a) to the Banqueting House at Whitehall Palace ... (1)

The TC readers would benefit from an additional explanation

(2) a) leading past Charing Cross ... (1)

2.2 Historical References

The source text abounds with historical references to both Jac-

(1) a) a master of those satiric citizen comedies... (5)

(2) a) a version of that play published in the 1623 folio... (5)

(3) a) a heightened anxiety over Jesuitical equivocation... (9)

(4) a) the government agreed not to make windows into mens

erably, as the authorities insisted merely upon formally observing the

(5) a) a Star Chamber investigation of faked demonic possession (10)

As could be expected, the text abounds with literary references,

(1) a)princes to act

Shapiro uses this quote to imply that as a Kings Man, Shake-

b) Da nam bre proe ova hladna zima,

A similar example is the first stanza of Ben Johnsons poem written

(3) a) Sweet swan of Avon! What a sight it were

b) Divni labude s Ejvona! Kakav prizor bee ti