Prema Pravilniku o klasifikaciji, pakovanju, obiljeavanju i oglaavanju

hemikalije i odreenog proizvoda u skladu sa globalno harmonizovanim sistemom

za klasifikaciju i obiljeavanje UN, supstance i smee koje predstavljaju opasnost
po zdravlje ljudi mogu se klasifikovati u sljedee klase opasnosti:

akutna toksinost,
korozivno oteenje koe/iritacija koe,
teko oteenje oka/iritacija oka,
senzibilizacija respiratornih organa/senzibilizacija koe,
mutagenost germinativnih elija,
karcinogenost,
toksinost po reprodukciju,
specifina toksinost za ciljni organ - jednokratna izloenost,
specifina toksinost za ciljni organ - viekratna izloenost,
opasnost od aspiracije (udisanja/gutanja).

AKUTNA TOKSINOST

Akutna toksinost predstavlja one tetne efekte koji se javljaju poslije peroralne ili
dermalne primjene pojedinane doze supstance ili smjee, odnosno unoenja vie
doza tokom 24 sata ili inhalacionog izlaganja u trajanju od etiri sata.

Akutna toksinost se dijeli na:

akutnu peroralnu toksinost,

akutnu dermalnu toksinost,
akutnu inhalacionu toksinost.

Ispitivanja za procjenu akutne toksinosti supstanci unijetih peroralno ili

inhalacijom obino se vre na pacovima, dok se dermalna akutna toksinost
supstanci ispituje na kuniima ili pacovima.

HEMIKALIJE KOJE DJELUJU KOROZIVNO I IRITATIVNO

Korozivno oteenje koe jeste nastanak nepovratnih oteenja koe, odnosno

vidljive nekroze u epidermisu ili dermisu, nakon etvoroasovne primjene
ispitivane supstance. Korozivna oteenja koe se karakteriu prema tipu
izazvanog oteenja kao: ulkusi, krvarenja, krvave kraste i na kraju perioda
posmatranja od 14 dana prema promjeni boje koe uslovljene perutanjem i pojavi
podruja sa alopecijom (gubitak kose, elavost) i oiljcima.

Supstanca ili smjea se smatra potencijalno korozivnom za kou ako ima pH

vrednost 2 ili niu (kisela sredina), ili pH vrednost 11,5 ili viu (bazna sredina). Za
ovakve supstance se oekuje da mogu imati znaajan efekat na kou.
Iritacija koe predstavlja nastanak reverzibilnih (povratnih) oteenja koe koja
prate primjenu ispitivane supstance tokom etiri sata.

vrste supstance (prah) mogu da postanu korozivne ili iritativne kada se navlae
ili kada dou u kontakt sa vlanom koom ili mukoznim
membranama (sluzokoom).

Iritanti mogu biti u obliku isparenja, gasova, aerosola, praine, mogu biti organske
i neorganske supstance. Praina jesu vrste estice supstance ili smee
suspendovane u gasu (obino vazduhu), koje nastaju mehanikim
putem. Maglu ine tene estice supstance ili smee suspendovane u gasu (obino
vazduhu), koja nastaje kondenzovanjem prezasienih para ili fizikim irenjem
tenosti. Para jeste gasoviti oblik supstance ili smee osloboen iz njenog tenog
ili vrstog stanja. estice praine i magle su veliine od 1 - 100 m.

Iritanti se dijele na primarne i sekundarne (alergene) u zavisnosti na koji dio

organizma imaju tetno djelovanje. Tu spadaju iritanti koji djeluju na respiratorni
sistem i kou. ivotinje i ljudi imaju identine reakcije na ove hemikalije.

Respiratorni sistem je najosjetljiviji na djelovanje iritanata kao to su isparenja,

gasovi i magla. Lako rastvorljive hemikalije, npr hlor (Cl2) i fosgen (ugljen-
dihloridoksid - COCl2) napadaju gornje dijelove respiratornog trakta; slabo
rastvorljivi gasovi, npr oksidi azota, prodiru mnogo dublje u disajne puteve i u
nekim sluajevima mogu da izazovu edem plua.
Npr. sumpor dioksid je veoma rastvorljiv u vodi i apsorbuje se u disajnim
putevima iznad grla u prisustvu odreenih katalizatora i suneve svjetlosti nastaje
konverzija sumpor trioksida i reakcija na iritant je mnogo ozbiljnija.
Drugi dijelovi tijela takoe su osjetljivi: - koa i oi su osjetljivi na direktni kontakt,
trljanje ili izlaganje supstancama noenim vazduhom (pri prskanju ili
rasprivanju), - usta i grlo putem gutanja vrstih ili tenih hemikalija.

Primjeri primarnih iritanata su kiseline, alkalije, sredstva za odmaivanje kao to

su organski rastvarai, surfaktanti (povrinski aktivne materije, deterdenti),
sredstva za suenje, oksidaciona i redukciona sredstva.

Primarni iritanti koji djeluju na respiratorni sistem su: akrolein (Acrolein) sumpor
dioksid (sulphur dioxide), vodonik (hydrogen), hlor (chloride), hromna kiselina
(chromic acid), formaldehid (formaldehyde), fluor (fluorine), brom (bromine),
ozon (ozone), cijanogen hlorid (cyanogen chloride), fozgen (phosgene), azot
dioksid (nitrogen dioxide), arsen trihlorid (arsenic trichloride).

Sekundarni iritanti koji djeluju na respiratorni sistem: izocijanati (isocyanates),

proteolitiki enzimi (proteolytic enzymes), p-fenilendiamin (p-phenylene
diamine), kompleksne soli platine (complex salts of platinum), cijanur hlorid
(cyanuric chloride).
Sekundarni iritanti koji djeluju na kou: epoksi smole (poxy-resins), pikril hlorid
(picryl chloride, chlor-2-4-dinitrobenzene), p-fenildiamin (p-phenyl diamine).

Mnoga korozivna sredstva su ujedno i primarni iritanti. To su:

hemikalije koje reaguju kiselo, najee u kontaktu sa vodom (mineralne

kiseline, hlorovodonina, sumporna, nitratna), neke organske kiseline,
halogene komponente,
anhidridi kiselina/halidi koji u reakciji sa vodom grade kiseline,
baze (luine), koje u vodenim rastvorima reaguju alkalno,
odreena oksido-redukciona sredstva i soli, koja u vrstom stanju ili kao
rastvor mogu izazvati iritaciju u vidu opekotina.

Jake kiseline i baze reaguju sa koom trenutno: npr. sumporna i azotna kiselina
stupaju u interakciju sa vodom koja je prisutna u koi i sluzokoi, i sa proteinima
koe stvaraju albuminate, ponekad praeno karbonizacijom.

GHS piktogram opasnosti za hemikalije koje djeluju korozivno i iritativno

Uobiajene korozivne supstance

TEKO OTEENJE OKA / IRITACIJA OKA

Teko oteenje oka predstavlja oteenje tkiva oka ili ozbiljno pogoranje vida
nakon primjene ispitivane supstance na spoljanju povrinu oka, koje nije
potpuno reverzibilno u periodu od 21 dana nakon primjene.

Iritacija oka predstavlja nastanak promjena u oku do kojih dolazi nakon primjene
ispitivane supstance na spoljanju povrinu oka, koje su potpuno reverzibilne u
periodu od 21 dana nakon primjene.
 GHS piktogram opasnosti za hemikalije koje izazivaju oteenje i iritaciju oka

SENZIBILIZACIJA RESPIRATORNIH ORGANA I SENZIBILIZACIJA KOE

Senzibilizator respiratornih organa je supstanca ili smjea koja nakon udisanja

dovodi do preosjetljivosti respiratornih puteva.

Senzibilizator koe je supstanca ili smjea koja dovodi do alergijskog odgovora

nakon kontakta sa koom.

Senzibilizacija respiratornih organa ili koe odvija se u dvije faze: prva faze je faza
indukcije imunoloke reakcije izlaganjem pojedinca alergenu. Druga faza je
provokacija, tj. produkcija elijskog ili antitijelima posredovanog alergijskog
odgovora nakon izlaganja alergenu.

Neki primarni iritanti se mogu ponaati kao senzibilizatori.

Uzastopna izloenost istoj ili slinoj hemikaliji moe izazvati jaku alergijsku
reakciju. U tom sluaju osoba postaje osjetljiva (senzitivna) na tu hemikaliju, i to
obino traje cijeli ivot.
Senzibilizatori disajnih organa, npr. izocijanati i formaldehid, izazivaju osjeaj
stegnutosti grudi i povremeno problematian kaalj. Tei sluajevi ukljuuju
pojavu bronhijalne astme.

GHS piktogram opasnosti za hemikalije koje izazivaju senzibilizaciju respiratornih organa i koe
Industrijski senzibilizatori koe

Industrijski senzibilizatori koe

MUTAGENOST GERMINATIVNIH ELIJA

Mutacija predstavlja trajnu promjenu u broju i strukturi genetskog materijala u

eliji. Termin mutacija se odnosi i na nasljedne genetske promjene koje se mogu
manifestovati na nivou fenotipa, kao i na promjene strukture DNK (specifine
promjene baznih parova i hromozomske translokacije). Termini mutageno i
mutagen se koriste za supstance i smjee koje dovode do poveanja broja
mutacija kod populacije elija, odnosno organizama.

Optiji termini genotoksinost i genotoksino odnose se na supstance i smjee

ili procese koji mijenjaju strukturu, sadraj informacija ili segregaciju DNK,
ukljuujui i one supstance i smjee koje oteuju DNK interferencijom sa
normalnim procesima replikacije ili koje na nefizioloki nain (privremeno) utiu
na replikaciju.

GHS piktogram opasnosti za hemikalije koje izazivaju mutagenost germinativnih elija

KANCEROGENOST

Karcinogen (kancerogen) je supstanca ili smjea koja dovodi do pojave karcinoma

ili poveava incidencu njegove pojave. Za supstance koje su u dobro sprovedenim
ispitivanjima na ivotinjama izazvale pojavu benignih ili malignih tumora
pretpostavlja se ili sumnja da imaju karcinogeno dejstvo na ljude, osim ukoliko
postoje dokazi da mehanizam nastajanja tumora nije od znaaja za ljude.

GHS piktogram opasnosti za hemikalije koje izazivaju karcinom

 Hemikalije i industrijski procesi koji su karcinogeni za ljude

Hemikalije za koje postoji mogunost da su karcinogene za ljude

TOKSINOST PO REPRODUKCIJU

Toksinost po reprodukciju predstavlja tetne efekte na seksualnu funkciju i

plodnost kod odraslih jedinki mukog i enskog pola, kao i razvojnu toksinost
kod potomstva.

Toksinost po reprodukciju je podijeljena na dvije grupe efekata:

tetni efekti na seksualnu funkciju i plodnost;

tetni efekti na rast i razvoj potomstva.

Razlikuju se sljedei efekti:

tetni efekti na

- seksualnu funkciju i plodnost ili

- rast i razvoj;

efekti na ili preko laktacije.

tetni efekti na seksualnu funkciju i plodnost

Ovi efekti predstavljaju dejstvo supstanci koje imaju potencijal da utiu na

seksualnu funkciju i plodnost. Takav uticaj podrazumijeva poremeaje mukog i
enskog reproduktivnog sistema, tetne efekte na razvoj u pubertetu, proizvodnju
i kretanje gameta, na normalan reproduktivni ciklus, seksualno ponaanje,
plodnost, raanje, ishod trudnoe, prerano reproduktivno sazrijevanje ili
modifikaciju ostalih funkcija koje zavise od integriteta reproduktivnog sistema.

tetni efekti na rast i razvoj

Toksini efekti na rast i razvoj obuhvataju sve efekte koji imaju uticaj na normalan
razvoj ploda, prije ili poslije roenja, a posljedica su izlaganja roditelja dejstvu
supstance prije zaea ili izlaganja potomstva u fazi razvoja prije ili poslije
roenja, sve do perioda seksualne zrelosti. Toksinost za razvoj se odnosi na
tetne efekte tokom trudnoe ili na one koji su posljedica izlaganja roditelja. Ova
efekti mogu se ispoljiti u bilo kom trenutku ivota. Glavne posljedice toksinosti za
rast i razvoj su: smrt ploda, strukturni poremeaji, poremeaji rasta i funkcionalni
poremeaji.

Supstance koje imaju tetno dejstvo na laktaciju posebno se klasifikuju, kako bi se

dojilje upozorile na postojanje ove opasnosti preko posebnog obavjetenja.
 GHS piktogram opasnosti za hemikalije toksine po reprodukciju

SPECIFINA TOKSINOST ZA CILJNI ORGAN - JEDNOKRATNA IZLOENOST

Specifina toksinost za ciljni organ - jednokratna izloenost predstavlja

specifina, nesmrtonosna dejstva na pojedine organe poslije jednokratne
izloenosti supstanci ili smei. Ovdje spadaju sva znaajna dejstva na zdravlje ljudi
koja mogu da poremete normalno funkcionisanje nekog organa prolazno ili trajno,
trenutno ili sa odloenim dejstvom.

Klasifikacija supstanci ili smjea kao specifino toksinih za ciljni organ

(jednokratna izloenost) identifikuje ih kao specifino toksine za ciljni organ i
kao potencijalno tetne po zdravlje ljudi koji su izloeni.

Ovi tetni efekti po zdravlje ljudi koji nastaju poslije jednokratne izloenosti
ukljuuju karakteristine toksine efekte na ljude ili toksikoloki znaajne
promjene funkcije ili morfologije tkiva/organa ili dovode do ozbiljnih promjena
biohemijskih ili hematolokih parametara kod eksperimentalnih ivotinja, koji su
relevantni za zdravlje ljudi. Podaci o djelovanju na ljude su najvaniji inioci za
klasifikaciju.

Prilikom procjene uzimaju se u obzir ne samo znaajne promjene u jednom

organu ili biolokom sistemu, ve i opte promjene manjeg intenziteta koje
zahvataju vie organa.

Specifina toksinost za ciljni organ moe se pojaviti nakon bilo kog puta izlaganja
od znaaja za ljude, npr. peroralno, dermalno ili inhalaciono.

Klasa opasnih materija Specifina toksinost za ciljni organ - jednokratna

izloenost podeljena je na:
 specifinu toksinost za ciljni organ - jednokratna izloenost, kategorija 1 i
2;
specifinu toksinost za ciljni organ - jednokratna izloenost, kategorija 3.

GHS piktogram opasnosti

SPECIFINA TOKSINOST ZA CILJNI ORGAN - VIEKRATNA IZLOENOST

Specifina toksinost za ciljni organ - viekratna izloenost predstavlja specifina

dejstva na pojedine organe poslije viekratne izloenosti supstanci ili smei. Ovdje
spadaju sva znaajna dejstva na zdravlje koja mogu da poremete normalno
funkcionisanje nekog organa, prolazno i trajno, trenutno i/ili sa odloenim
dejstvom.

Klasifikacija supstanci kao toksinih za ciljni organ (viekratna izloenost)

identifikuje ih kao specifino toksine za ciljni organ i kao potencijalno tetne po
zdravlje ljudi koji su izloeni.

Ova tetni efekti po zdravlje obuhvataju toksine efekte na ljude ili

eksperimentalne ivotinje, toksikoloki znaajne promjene funkcije ili morfologije
tkiva ili organa ili dovode do ozbiljnih promjena biohemijskih ili hematolokih
parametara kod eksperimentalnih ivotinja koji su relevantni za zdravlje ljudi.

Prilikom procjene uzimaju se u obzir ne samo znaajne promjene u jednom

organu ili biolokom sistemu, ve i opte promjene manje teke prirode koje
zahvataju vie organa.

Specifina toksinost za ciljni organ moe se pojaviti nakon bilo kog puta izlaganja
od znaaja za ljude, tj. peroralno, dermalno ili inhalaciono.
 GHS piktogram opasnosti

OPASNOST OD ASPIRACIJE

Ovi kriterijumi se odnose na klasifikaciju supstanci ili smjea koje mogu

predstavljati opasnost po zdravlje ljudi nakon aspiracije.

Aspiracija predstavlja unos supstance ili smee u vrstom ili tenom stanju
direktno kroz usta ili nosne otvore ili indirektno pri povraanju, kada supstanca
dospijeva u dunik i donje dijelove respiratornog sistema.

Toksinost usljed aspiracije ukljuuje ozbiljne akutne toksine efekte kao to su

hemijska pneumonija, oteenja plua razliitog stepena ili smrt nakon aspiracije.

Aspiracija zapoinje u trenutku udaha, a nastaje u toku vremena koje je potrebno

za jedan udah, kada materijal uzronik zastane na mestu gdje se ukrtaju gornji
dio respiratornog trakta i digestivni trakt i pree u laringofaringealnu oblast.
Do aspiracije supstance ili smjee moe doi i pri povraanju, nakon gutanja. Ovo
treba imati u vidu pri obiljeavanju, naroito kada je zbog akutne toksinosti
preporueno izazivanje povraanja poslije gutanja.

GHS piktogram opasnosti