1 Pht m V trong ting Vit c

Th tim lai phat m ch V trong ting Vit c

Vo khong cui thp nin 70 lc mi nh c ti Sydney, ngi vit c dp xem mt phim

hnh s m do ti t go ci ca Hongkong lc , Vng V, th vai chnh cng vi ti
t c George Lazenby ( c mt ln ng vai James Bond trong phim On Her Majestys
Secret Service). Ngi vit cht tn Vng V vit theo ting Anh l Wang Yu - hay
Jimmy Wang Yu d tip th vi ngi u M. Vit Wang Yu thay v theo suy on t
ting Vit phi l Wang Wu!

Th ri vo nm 1980, ngi vit c dp i hc thm mt hai lp ti, nh mt th tiu khin,

ting Nht v ting Quan Thoi. Ngi Nht gi Vit Nam l Beto-namu, tc l gn vi cch
c ca ngi Nam b Yit Nam hay Bdit Nam, ch khng phi Veto-namu. Ngi Tu gi
Vit Nam l Yue-Nan, gi my l Yun, theo Hn Vit l Vn, nh h gi tnh Vn Nam l
Yun-Nan. Hon ton khng c m V nh kiu ting Php. Thi gian hc ting Nht ting Tu
ko di chng 2-3 nm ri ngng lun.

Sau trong thi gian i dy hc, trong trng c mt cng s ngi n . ng ny c

a con trai cng tn Vivek, mt tn rt ph thng i vi ngi n, nh tn Tun tn Minh
ca Vit Nam. Ngi vit li ngc nhin mt ln na thy ng gi con Vivek trong cch pht
m nh Uuy Uk hay cng lm l Wiwek, m W hi nh hn ting Anh mt cht. m V theo
kiu Php li vng mt, mc d k m bin ra l Vivek. Ngi vit cht nh li hi cn nh
c nghe mt s c ngi Nam B c gng pht m ch V theo kiu ngi Bc H, t nh h
gi Anh Vng h s pht m nh Anh Ung hay cng lm l Anh Wng ch rt kh bt
h gi c nh Anh Vng theo kiu ngi Bc. Mc d rng nu h bit ting Php h c
th pht m vers le soleil, hay vertigo theo kiu Ty ng hong. Li pht m V trong
ting Vit ca my c ngi Nam b ging y ht nh pht m ca ng gio s n gi
con tn Vivek.

Vn kh ng v kh hay ny sau nm vo mt gc kt trong u ca ngi vit trong

sut gn 20 nm, v ch cht lo ln gn y trong lc su tm c li ti liu s hc v ngn
ng hc cn thit cho bi Th c li Kim Dung II: Ngun Vit v Kim Dung. V tht ra
phn ln ca bi ny ban u nm ngay trong bi Kim Dung-2, nhng n lm cho bi
Kim-Dung-2 qu di v long , nn b ngi kim duyt trong nh ra lnh ct xn ton
din. Phn ng hc ch V ny lin h n Kim-Dung-2 ch chng minh ranh gii ca nc
Vn Lang xa bng ngn ng hc so snh qua cng trnh nghin cu ca nh ngn ng Vit
Nam Hong Th Chu - do Keith Weller Taylor trch dn trong quyn lun n tin s ca ng
The Birth of Vietnam (Bui cho i ca nc Vit Nam), University of California Press

[]
 2 Pht m V trong ting Vit c

xut bn 1983. Tht ra Taylor ch ghi li mt i dng tm tt gi thit da vo khoa ng hc

ny, chung quanh t Vn-Lang v t k v quan st a bn ca nhng ni chn dng hai
t c ny vch ra ranh gii ca nc Vn Lang. May mn cho ngi vit trong nh c
quyn Thi i Hng Vng ca mt s tc gi Vit Nam do Vn Tn ch bin (1973)
mua c mt tim sch c trong chuyn u tin v thm Vit Nam hi u thp nin 90.
Quyn Hng Vng c trch li kh gi thit ca Hong Th Chu (HTC), Taylor
cp n trong quyn lun n ca ng (Nc Vn Lang qua ti liu ngn ng trong Nghin
Cu Lch S s 120 (1969).

Gi thit ny trc ht kho st mt t Vit Nam kh c b bin mt k t khong th k 18.

l t k dng ch lng hay x thn ca Vit Nam thi xa. K trong K Noi dng
gi lng Nhu, tc C Nhu. C do l mt t Hn Vit tng ng vi K. K c trong
t in Vit-B-La (1651) ca Alexandre de Rhodes (A-lch-Sn c L) qua cu: My
k no? (Latinh: Patria tua quaenam est?) ngha Qu my u? Ting Mng vng
Ho Bnh c mt t ng ngha vi k, l KUEL mang ngha mt n v x hi ca
ngi Mng. Quyn Vit Ng chnh t T V ca L Ngc Tr xut bn Sign c ghi
k ch ch, ni, nh trong k Ch (dng ch thnh Thng Long ngy xa). HTC nhn xt
rng trong rt nhiu tn lng Vit Nam t k ting Nm c bin chuyn phin m ra
ting Hn Vit thnh C (nh C Nhu, C Chin). Lng Qung nhng a danh c ch
C ng u rt ph bin, rt tp trung. Nhn rng ra ton Trung Quc, a danh c t C
cn c th thy ri rc Cam Tc, T Xuyn, Qu Chu, Vn Nam (tc i L trong Kim
Dung), nhng tp trung nht vn l vng Lng Qung.

Tr li m W ca ch V. Cng theo gi thit , ch ci V trong t Vn ca Vn Lang trong

ting Vit c v ting Hn c c m gn gn vi w hay uuy. m W, tc V ngy c xa, l
mt ph m mi-mi c b v cu m rt gn vi cc nguyn m trn mi nh , u n ni c
ngi cn gi ph m ny l bn nguyn m u. Do nhng m ny hon ton c kh nng
bin i t trng thi ny sang trng thi kia. Th d t Vng ca ting Vit by gi thi c
thng gi l Ung tng ng vi Wng trong ting Mng. T Voi ch con voi, ngy
trc gi l Uoi v ting Mng gi Woi. Theo kiu pht m V theo nh U hay W nh ,
tn Vn Lang trong thi c i c th c pht m na n ging nh urang trong ting Chm,
arng trong ting -, rang theo ting M Lai, tt c u c ngha l ngi. Lang trong
ting Tu c ngha n ng (nng, n b) tc ngi. Thnh t -lang c mt trong
nhng tc danh ca nhng sc tc sng t min Nam sng Dng T cho n min Trung
B Vit Nam. Cn nhng danh t chung ch ngi c dng tng t: lang, rangl, rang
li bao chim mt a bn ln hn, cc ng bng ven bin v cc hi o bao quanh bin
Nam Hi. Qua s phn b ca t k (hay C) v thnh t lang trong cc tc danh quan st,
nc Vn Lang vi mt xc sut cao ch bao gm mt phn tnh Qung Ty, Bc B v min

[]
 3 Pht m V trong ting Vit c

Bc Trung B ngy nay. c li Phm Vn Sn (Vit S Ton Th), ngi ta s thy mt

danh sch 15 b qun ca nc Vn Lang trong thi i Hng Vng ko di t mt phn
ca Lng Qung n vng Qung Bnh Qung Tr.

Theo thin , li pht m V l V nh trong ting Ty ting Anh ch bt u thnh hnh ng

Ngoi sau khi cc gio s Ty Phng n Vit Nam v ghi m ting Vit to ra ch quc
ng t th k 16-17. C th ni hu ht ng ngn c ca cc nc Chu khng c m V
theo kiu u Ty. n ta c th nghe ngi n pht m tn ph thng dnh cho con trai
Vivek nh l Uuy-Uk. Ting Nht gi Vit Nam l Be-to-na-mu, v c ting Qung ng
hay ting Quan Thoi u gi Vit l Yue, khng c m V kiu latinh. Ngi Mng gi
Hng Vng l vua Yt Yng tc vua Vit, Yt tc l Vit hay Yit, cng khng c
V-Latinh. Tn ti t Hongkong ni ting Vng V chuyn ng cc phim kungfu thi 70
gi theo kiu phin m Anh ng hay pinyin l Wang Yu, ch khng phi Wang Wu. Tnh
Vn Nam tc i L xa gi theo Anh ng hay quan thoi l Yun-Nan. m V t cc ngn
ng Ty Phng do c cc gio s u Chu dng phin m mt lt hai m thun
Vit l Y (nh trong Anh Ng YES) hay Bd (kiu Nam) nh trong Yn Nam (tc Vn Nam
hay Yun Nan theo quan thoi) hoc Y (tc V, lng chim) v m gn ging W nh trong
Wn W (tc Vn V hay Wen Wu theo quan thoi) hoc Wng (tc Vng hay Wang
theo quan thoi). Tiu biu cho s sai trt so vi ting Vit c gia ngi Nam B mit tnh
v ngi Bc H ni chung c th nm trn trong tn ti t Vng V. Trong khun kh tnh
bc duyn nam, mt anh chng ngi Bc hi c v ngi Nam rng: Chiu nay anh mun
dn em i xem phim Kim Khch mt tay do ti t Vng V ng, em thch khng? C
v tr li: Sao khng, tng g ch phim Yng Y em m lm. So vi ting Vit c chc
hn c m gn ging ting quan thoi Wang Yu, c chng ln v u pht m mi ngi sai
i (xin nhn mnh so vi ting Vit c) mt na, tc 50%. Anh chng sai t Y, c v trt
t Wng - so vi ting Vit th k 17.

Cng theo thin , s d c s sai trt ny (so vi ting Yit c) l v trong cc ch ci

alphabet ca ngn ng cc gio s Ty quen thuc Nam u Chu (thng gi Romance
languages) dng phin m ting ni ca ngi Vit c hon ton khng c m ca ch ci
W nh trong Anh ng. Ch c m ch gn ging vi W l V nh trong ting Php. Thnh ra
ting Vit mt hn m ch yu W phin m gn ng hn V cho mt s t nh Vng
trong tn Vng Trng Dng, Vn, V, v.v. Ting Tu, ting Nht, v ting Innsin
chng hn, khc vi ch quc ng Vit Nam, c chuyn sang phin m pinyin dng mu
t Latinh alphabet qua s gip ca ngi Anh hoc ngi Ho Lan vi nhng ngn ng
c m W. Ting Tu u tin c phin m sang alphabet do Sir Thomas Wade i hc
Cambridge (Anh quc) vo nm 1859 ri sau c ngi thay th ng l gio s Herbert
Giles hon chnh. H thng phin m ny mang tn Wade-Giles, h thng ca ngi Anh lm

[]
 4 Pht m V trong ting Vit c

ra nn c m W nh trong Wang hay Wong. Vo lc th chin th hai, ngi M cng khai

trin mt li phin m ting Tu thch hp vi li c ca ngi M hn ti i hc Yale,
mang tn li phin m Yale. V sau khi Mao Trch ng chim c ton ci Trung Hoa lc
a, ngi Trung Quc da vo cc h thng sn c pht trin li phin m pinyin cho ting
quan thoi dng n ngy nay. ng Tiu Bnh, Mao Trch ng c theo kio Wade-Giles
l Teng Hsiao Ping, Mao Tse Tung v c theo pinyin l Deng Xiao Ping, Mao Ze Dong.
Ting Nht c m W theo alphabet nh Watashi (Ti) hay tn ph thng Watanabe. Ting
In- cng c m W nh trong tn rt ph thng Widjaja, m my ng Ty phin m mt
v thn ca nc Chm l Vijaja (li dng V thay cho W!). Ch c ting Vit Nam c bi
c cc gio s - a s ngi Php - phin m to ra ch Quc Ng m khng dng mt
mu t W nm ngoi ting Php v cc ting min Nam u Chu, nn hon ton vng bng
W kh d c th phin m gn st vi m ca nhng t nh: Vng (quan thoi Wang), Vn
(Wen), V (nh V kh, quan thoi Wu), V (V tha nhn, Wu), Vt (ng vt, Wu), Vng
(vng lai, Wang), Vn (10 ngn, quan thoi Wan), vn vn. a s nhng t bt u bng V
ng l c k m bng W thng l ting Hn Vit, ch khng phi ting Nm.

Tng t, ta ch Php v cc ngn ng Nam u Chu rt t khi dng m Y bt u mt

t nh ting Anh trong YES, YOU, YELL, v.v. v cho nn m Y cn k m nhng m
thc s dng Y nh Yu (c theo ting Yit c c l l Y ch lng chim - nh trong tn
ti t Wang Yu), hay Vn (Yn theo nh quan thoi Yun, ngha l My), V (hay Y theo
nh quan thoi Yu ch Ma), Vin (Yuan nh trong Cng Vin - Gong Yuan), V (quan thoi
Yi), v.v. m li dng lun ch ci V cho nhng t ang kht khao mu t Y. Mt s t cng
ng l dng Y h dng D theo kiu c ngi Nam. l nhng t nh Du (quan thoi:
You), D (quan thoi: Yi), D (Yi, ch hay em gi ca m), Dc (nh Dc S, quan thoi
Yao), v.v. (Dng D thay cho Y ri li dng , mt ch ci ca ting nc Iceland (nc
Bng o, pha Bc Anh quc), thay cho D-ting-Ty hnh nh thnh thong lm vn
thm phc tp. Nht l cho nhng ai mang tn p nh Dng hay M Dung ang nhng x
ni ting Anh ting M hin nay. L do vit Dng hay Dung khng du khi c s tr thnh
DUNG, ting Anh mang mt ngha rt hi hm! Do khuynh hng thng thng hin
bin Dung thnh Dzung, hoc mt i khi: Yung.)

Hai cu hi k tip tt nhin s l: (1) Ti sao ngi min Bc tng ht cc m bt u bng

W v Y vo thnh ra V, v ngi min Nam li nht ht cc m Y v W thnh Y hay Bd
trong li c ch V? v (2) Tin trnh bin i ngn ng ny c v rt nhanh v ti sao li
nhanh nh vy? Nhanh n ni nhng ngi tip tc cc gio s ngi Php, pht trin ch
quc ng nh Petrus K c v cng khng pht hin c s khc bit pht m ca hai k
Bc v Nam bt ngun t vic tm dng V - do s thiu thn hai m W v Y trong cc
ngn ng Nam u Chu - k m ting Nm to ra ch quc ng.

[]
 5 Pht m V trong ting Vit c

Theo thin , ch c mt cu tr li cho hai cu hi trn. Ngn ng rt d khoc vo mnh

mt vi li pht m mi trong mt thi gian ngn, rt ngn. ngi Bc vo Nam sau
hip nh Geneve 1954, khi tr v Bc thm qu hng xa sau nm 1975, v nht l sau
1990 u cm thy ging ngi Hni ngy nay c i phn khc bit vi li pht m trc
1954. Nhiu nh vn M v thm Hni ri tr ra u c vit nhng nhn xt nh vy. C
ngi cn vit rng ging Hni hin nay cao hn ging Hni thi 1945 c mt bt
(octave)! Ging ngi Sign ngy nay cng vy. C v nhn v r hn, ging nh ging
min Nam ca cc xng ngn vin i pht thanh, i truyn hnh, v cao hn ngy trc
cng na octave l t. Khc ging ni l do th nht phi do vic sng chung ca mt
s ngi c ging ni khc nhau. Hni cng nh Sign, sau chin tranh, ngi c di
tn i ch khc, ngi mi thng l qun nhn hay ngi min qu t ch khc dn n
trm vo ch trng ngi c b i. H ho trn chia x phng tin sinh nhai, v . . . ging
ni vi nhau v v hnh chung khng n iu . Th d t CH trong Ch i ch.

Theo nhn xt ca ngi vit, ngi Bc ngy trc pht m nh Ch (mi chu li hn
ngi Nam), ngi Hni nht l cc c b, ngy nay c nh l Ch tht nhanh v bao
gm m nho nh.

L do th hai nm ch nhiu khi k m d c bin ra sai, nhng c th bin lun cch c

nguyn thy, tr thnh ra m mi. l l do ti sao ngi min Bc sau khi cc gio s
dng ch V k m cho W v Y c lun hai th l V. Ngi min Nam tc l ngi Bc
di c vo ng Trong theo cha Nguyn mang lun vo cc t c v cc li c c, s gi
nguyn vn li dng cc t v ging ni xa xa, v trong tin trnh c lun hai m Y v
W thnh mt th Y (hay Bd) do l do ch c 1 k m V cho hai th. Th d v t c, nhiu
ngi vn cho rng ngi Nam gi Hoa l Bng v ngi Nam bt chc gi Bng theo
ngi M Lai (Bunga). Tht ra Bng xut x t min Bc! Ngi Bc di c theo cha
Nguyn mang lun v gi lun t Bng cho n ngy nay. Bnh Nguyn Lc trong quyn
Ngun gc M Lai trch dn mt bi th ca mt thi s Bc H vo th k 17 r rng
dng t Bng ch khng phi Hoa! Bnh Nguyn Lc cn vit c th vic ng qun ca trn
50000 lnh Tu Bc H trong cui thi Minh sang qua Thanh nh hng n vic
Hoa-ng ho mt s t thng thng ng Ngoi. Gi thit ny c tng thm sc thuyt
phc mnh m nu tra ra t Bng trong bn so snh cc t ting Nm vi cc ngn ng thuc
nhm Nam- do H L cung cp trong quyn k yu Ting Vit v cc Ngn ng Dn Tc
pha Nam xut bn 1992 ti Sign. Theo ting Mng ( ngoi Bc) gi Bng l Png,
ting Xng l Bng, ting Chm, Bangu. Tng t, ngi Vit di tn ra nc ngoi sau
trn hai mi nm v li Vit Nam s b ng trc mt s t kh mi rt thng dng ti Vit
Nam, nh phn nh, khn trng, pht hin, dn tc t ngi, v.v. Trong khi h vn gi cch

[]
 6 Pht m V trong ting Vit c

dng cc cm t nh thi xa, trc 1975, nh suy ngh k, nhanh ln, tm ra, ng bo
thiu s, v.v. l ch trong vng mt thi gian tng i ngn, kh ngn.

ging ni, nhiu khi khng cn n k m ra ch, ch cn c mt k m quc t gn

ging n l ngi ta s c khuynh hng s dng theo kiu quc t lun.

l trng hp v V dng thay cho W v Y, min Bc tng ht c hai qua V, trong khi
ngi Bc di c vo ng Trong tr thnh ngi Nam nht ht vo m Y m h cn nh
mi khi c hc ch quc ng vi m V k m cho Y v W. Th d v khuynh hng quc
t c th p o khuynh hng c truyn hin ang din tin trong li c m PH nh trong
phng php, phm phu, Phm Thng, v.v... m ph nguyn thy c bng hai mi chm li
nhau c nh P trong ngu pn nhng nh hn nhiu v pht gi, ch khng phi nh m F
trong t fan (ci qut, ngi hm m) nh Kim Dungs fan, hay funny Chu B Thng, do
hm rng trn chm vi mi di, theo khuynh hng hin nay. Tng t ngi Nht c
Fuji-san tc Ph S Sn (ni Ph S), c m F bng hai mi chm chm li nh thi thc n
nng cho mau ngui, nhng thi mnh hn. Li pht m PH theo kiu Vit xa thay v F hin
cn tn ti Vit Nam nht l min qu Nam b, nhng ang trn bin thnh F trong
cc cng ng ngoi Vit Nam. (Th d Ph thay v c PH ang b bin thnh F).
Ngay nh trong ting Nht (Fuji - Ph S) n cng ang trn b bin thnh F nh F ca
Ty Phng!

Thay Li Kt: Trong pht trin v bin i ca ngn ng, nu ni mt cch chnh xc khng
bao gi c chuyn ngn ng ny hay li pht m ny sai, li pht m kia ng. in hnh,
ting Anh ni ti Tn Ty Lan khc ting Anh ni c, khc ting M, khc ting Anh ngay
ti Anh Quc. Rt nhiu t c cng mt cch c gn ging nhau nhng c vit khc i
mt cht. Li c rt nhiu t mang nhiu ngha khc nhau ty mi nc. Th d r rt nht
l ngi mit di nh c v Tn Ty Lan gi thc n mang i l Food to Take Away
trong khi Bc M ngi ta ni Food to Go, hm trnh dng Take Away mang ngha
cp git mang i!. Ting Tu cng vy, ting Qung ng khc ting Quan Thoi, Quan
Thoi khc ting Thng Hi, Thng Hi khc Phc Kin, khc Hi Nam. Ngy nay, c
thm mt nn mi cho ngn ng l nhiu ngnh ngh chuyn mn tuy dng mt s t nh
nhau nhng cc t ny li mang ngha khc nhau. Th d ng t inform theo li dng thng
thng c ngha thng bo, cho bit. Ti cho anh bit th ny th kia, ti cho anh bit ti s
ly chng vo thng sau, v.v. Nhng trong ngnh lut n ch mang ngha mch bo vi
cnh st, vi to n.

T Vit trong Vit Nam ng l theo Quan thoi, Qung ng, Nht, Mng, v.v. phi c
k m l Yit. V hnh chung li k m Vit theo ch quc ng dng hai ba th k qua c

[]
 7 Pht m V trong ting Vit c

th theo vi ging thi gian khin Vit Nam tch ri khi cc nhm Yu (Vit) m ngi Tu
t thi c i gi mt cch v a c nm tt c cc sc tc sng pha Nam sng
Dng T. Trong c nc Vn Lang vi nn vn minh ng Sn cha chc l mt
ging mang chng tc Yue nh ngi Tu gi?

Easter 2001
Nguyn Nguyn

[]