1.

Ministarski savjet

Savjet ministara ili ministarski savjet kako mu je predvien naziv u Lisabonskom ugovoru,
jeste vrlo vaan organ u kojem su zastupljeni predstavnici drava lanica. On je osnovni
zakonodavni organ kome su dodjeljene brojne nadlenosti I jeste tipian meudravni organ
koji je karatkeristian za brojne meunarodne organizacije. Ovaj organ postoji od samog
osnivanja Evropskih zajednica I pretrpio je razliite organizcaione promjene koje su bile
uzrokovane proirenjem lanstva I opsega djelovanja ove organizacije ali je svo vrijeme
zadrao centralno mjesto unutar Evropskih zajednica pa je tako I danas. Ovaj organ je
najvaniji organ u procesu odluivanja u Uniji. Savjet je primarni zatitnik nacionalnih
interesa I najmonija institucija Unije. Ovaj organ je tipian meudravni organ u kome se
prelamaju dravni interesi lanica preko njihovih predstavnika I zbog toga se ne odlikuje
peatom Unije ali je nezaobilazan u gotovo svim aktivnostima ove organizacije.

U ovom organu I pored dugogodinjih integracija drava lanica osnovni nain odluivanja
jeste glasanje sa stanovita interesa drave koju zastupa predstavnik u Ministarskom savjetu.
U poetku razvoja Evropskih zajednica Komisija je imala vodeu ulogu jer je dominirao
federalistiki concept povezivanja, da bi ubrzo ve 60-tih godina dolo do primate
meudravnog elementa koji je ispoljen u dominaciji Savjeta ministara I to je ostalo I do
danas.

Ministarski savjet je sastavljen od po jednog ministra iz vlade drava lanica koji uestvuje
na njegovim zasjedanjima I koji je ovlaten da svojim glasom obavee dravu koju
predstavlja. Koji e minister iz vlade biti zastupljen na zasjedanju ovog organa zavisi od toga
koje je pitanje na dnevnom redu Ministarskog savjeta, pa ako se raspravlja o pitanju odbrane
bit ce minister odbrane, ako je rije o ekologiji minister ekologije itd.

Ukoliko je rije o optim poslovima u redovnim prilikama uvijek e predstavnik drave biti
minister vanjskih poslova. Pored ovog saziva mogu se javiti I sljedei: ekonomski I
finansijski poslovi, pravosue I unutarnji poslovi, zaposljenost, socijalna politika I zatita
potroaa, konkurencija, transport I energija, poljoprivreda I ribarstvo, ivotna sredina,
obrazovanje omladine I kultura. Od svih saziva Savjeta najvaniji je savjet za opte poslove I
vanjske odnose koji se naee sastaje. Ovim organom predsedavao je predsedavajui koji su
se smjenjivali po rotirajuem modelu prema abecednom redu na svakih 6 mjeseci poev od
januara I jula mjeseca.

Prema odredbama ugovora iz Lisabona uveden je predsednik Ministarskog savjeta koji se

bira na dvoipogodinji mandate I koji moe biti jedan puta reizrabran. Njegova uloga je da
usaglaava stavove drava lanica, podstie jedinstvo, predstavlja Uniju u spoljnjim
odnosima. On saziva redovna zasjedanja predstavnika drava na svakih 6 mjeseci a moe
sazvati I vanredno zasjedanje. Njemu je podinjen I visoki predstavnik za spoljnju politiku I
bezbjednost koji je biran na period od 5 godina I koji je po automatizmu I podpredsednik
Komisije. U njegovoj nadlenosti je I Evropski spoljnji akcioni tim koji e imati kancelarije
irom meunarodne zajednice u cilju sprovoenja I unapreenja politike Unije.
Da bi se obezbjedilo stalno prisustvo drava u ovom organu postoje I stalni predstavnici
drava lanica pri ovom organu koji zajedno ine organ poznat kao COREPER I koji se
sastaje svake nedelje. Predstavnici drava u Coreperu imaju status slian ambasadorima pri
meunarodnim organizacijama koji pripremaju materijale I pitanja za zasjedanja
Ministarskog savjeta. esto se stavovi drava usaglase preko predstavnika u Coreperu pa je
onda zasjedanje Miistarskog savjeta samo formalna potvrda ve usaglaene odluke. Zbog
toga je uloga stalnih predstavnika ponekad I znaajnija nego formalna potvrda koja usljedi od
strane ministara drava lanica.

Osnovni ciljevi Ministarskog savjeta su da: obezbjeuje usklaivanje optih politika drava
lanica, donosi obavezujue odluke, prenosi ovlatenja na Komisiju. Radi se samo o nekim
osnovnim nadlenostima, jer u praksi ovaj organ predstavlja EU u odnosima na globalnoj
sceni I ostale nadlenosti koje e biti navedene. Ministarskom savjetu u radu pomae I
Generalni sekreterijat koji zapoljava nekoliko hiljada administrativaca.

Odluke u ovom organu donose se najee glasanjem a moe se primjeniti I konsenzus. Kada
je glasanje u pitanju postoji prije svih kvalifikovano odluivanje kad je potrebno da neku
odlugu izglasa 2/3 broj glasova ali I veinsko I jednoglasno odluivanje, zavisi od pitanja
koje je na dnevnom redu. Jednoglasno se donose odluke koje mogu da povrijede nacionalne
interese drava lanica I tada svaka od njih zapravo ima pravo veta ali se ovo pravo moe
ublaiti tako da odluka ipak moe biti usvojena ali da se ne odnosi na dravu koja je glasala
protiv, odnosno koja je upotrebila pravo veta. Procedura u Ministarskom savjetu je prilino
komplikovana pa poslje stupanja na snagu Ugovora iz Nice moe se nabrojati 38 raliitih
formi kao kombinacija modaliteta odluivanja u Savjetu sa mogunostima uestvovanja
Evropskog parlamenta. Ove procedure su djelimino pojednostavljenje usvajanjem
Lisabonskog ugovora ali I dalje predstavljaju material za ozbiljnije prouavanje procesa
odluivanja.

Zasjedanja zakazuje predsedavajui na prijedlog jednog lana Komisije ili samog savjeta
Ministara, drave u ovom organu nemaju jednak broj glasova ve prema veliini I broju
stanovnika svaki minister kada glasa nosi tano odreen broj glasova. Tako su glasovi u
Ministarskom savjetu podjeljeni na sljedei nain:

-29 glasova Njemaka, Francuska, Italija I VB

-27 Poljska I panija

-14 Rumunija

-13 Holandija

-12 Belgija, eka, Grka, Maarska I Portugalija

-10 Austrija, Bugarska I vedska

-7 Danska Finska Irska Litvanija I Slovaka

-4 Kipar Estonija Letonija Luksembrug I Slovenija

-3 Malta

Ukupan broj glasova je 345 dok je za kvalifikovano odluivanje potrebno 255 glasova.
Osnovne nadlenosti Ministarskog savjeta su: upravljanje EU, zakonodavna nadlenost koju
vri zajedno sa Evropskim parlamentom na inicijativu Komisije, odluivanje o budetu Unije
uz potvrdu Evropskog parlamenta, spoljnji poslovi u koje spade I nadlenost za pregovore I
zakljuivanje sporazuma sa drugim dravama I voenje spoljnje politike, rad na izmjenama
osnivakih Ugovora, izborne nadlenosti kada vri ili uestvuje u izboru lanova drugih
organa I vrenje nadzora nad radom ostalih organa koje moe biti maifestovano pokretanjem
tube kod Evropskog suda pravde postupka da li je neki akt drugog organa u skladu sa
osnivakim ugovorom.

2.Evropski parlament

Parlament evropskih zajednica je nastao prema uzoru na nacionalne parlamente I trebalo je

po osnovnoj zamisi da bude jedan od osnovnih nosilaca evropskih integracija. Neki razlozi su
doveli da do toga ne doe. Prvenstveno od osnivanja evropskih zajednica predstavnici u
Parlament su delegirani iz redova nacionalnih parlamenata pa im je nedostajao direktan
legitimitet koji bi imali da su neposredno izabrani za tu funkciju. Osnivakim ugovorima
Parlament je dobio samo savjetodavnu funkciju koja je daleko od one koju imaju parlamenti
u drava lanicama jer oni vre zakondavnu nadlenost. Drave osnivai nisu eljele da na
plenarni organ prenesu navaija ovlatenja nego je to od nastanka Zajednice bilo rezervisano
za Komisiju I Savjet ministara. Nego na umanjeni znaaj ukazuje I naziv ovog organa u to
vrijeme- Skuptina, to je vie odgovaralo plenarnim organima klasinih meudavnih
organa I ukazivalo na konsultativnu ulogu.

Da bi se zakljuilo koliko su tokom razvoja zajednice porasle nadlenosti Parlamenta

potrebno je prikazati genezu ovog organa. Skuptina evrospke zajednice za ugalj I elik je
prvi Evropski parlament I brojala je 78 poslanika delegiranih od nacionalnih parlamenata da
bi osnivanjem druge dvije evropske zajednice to postao zajedniki organ, ali je broj lanova
povean na 142 poslanika. Ubrzo po konstituisanju sama Skuptina je donjela odluku da
promjeni naziv u Evropski parlament I pokrenuta je unutranja inicijativa za proirenjem
nadlenosti ovog organa.

Protekom vremena dolazilo je do uslonjavanja kako nadlenosti tako I broja drava lanica.
Uticaj I uloga Parlamenta je stalno rasla. Ako posmatramo sve organe EU Evropski
parlament je doivio najvee promjene I njegova uloga je konstantno rasla. Ve 1962
skuptina Zajednica usvaja odluku da se nazove Parlament, a 1963 Parlament zahtjeva da
dobije vea ovlatenja u zakljuivanju meunarodnih ugovora I budeta.

Da bi bio pojaan njegov legitimitet to je I osnovni preduslov za sutinsko poveanje

nadlenosti Savjet ministara usvojio je 1976 akt o uvoenju optih neposrednih izbora
poslanika za Parlament a Evropski savjet je I formalno u aprilu 1978 u Kopenhagenu odluio
da se neposredni izbori za Evropski parlament odre 1979, na koje izbore je izalo 62,4%
graana sa pravom glasa I potvrdilo demokratski legitimitet ovog organa.
Mandat poslanika je 5 godina a izbori se odravaju prema izbornim zakonima I prihvaenom
sistemu koju vai u svakoj dravi za njene nacionalni parlament. Pokuaj da se uvedu
jedinstvena pravila u sprovoenju izbora su ostala neostvarena. Svi kasniji osnivaki ugovori
su proirivali nadlenost Evropskog parlamenta ukljuujui Jedinstveni evropski akt, Ugovor
o EU, Ugovor iz Amsterdama I Nice I Ugovor iz Lisabona. Svi dravljani lanica EU koji
imaju pravo glasa na izborima mogu da biraju I budu birani za Evropski parlament, prilikom
broja mjesta u ovom organu uzima se veliina drave, I broj stanovnika mada ovi parametri
nisu izvedeni dosljedno do kraja jer postoje velike razlike u broju stanovnika pa se vre
korekcije po drugim osnovima.

Poslanici su izabrani neposredno na izborima I oni ne predstavljaju svoje drave ve su

izabrani u linom svojstvu, to se moe vidjeti prilikom javnih nastupa na sjednicama I
prilikom glasanja u Parlamentu, kod izbora poslanika za Evropski parlament vodi se rauna o
polnoj zastupljenosti I prema podacima iz 1979 kad su odrani prvi izbori bilo je 16,5% ena
a na posljednjim izborima taj procenat je povean na 30,2% od ukupnog broja poslanika.
Zarade poslanika u Evropskom parlamentu su identine zaradama u njihovim nacionalnim
parlamentima tako da postoje znaajne razlike u primanjima za istovrsne poslove, a trokove
svojih parlamnetaraca snosi drava njihovog dravljanstva. Posljednji izbori za Evropski
parlament su bili u junu 2009 I broj poslanika prema drava je sljedei: Belgija 24, Bugarska
18, eka 24, Danska 14, Njemaka 99, Estonija 6, Grka 24, panija 54, Francuska 78, Irska
13, Italija 78, Kipar 6, Letonija 9, Litvanija 13, Luksembrug 6, Maarska 24, Malta 5,
Holandija 27, Austrija 18, Poljska 54, Portugal 24, Rumunija 25, Slovenija 7, Slovaka 14,
Finska 14, vedska 19, Velika Britanija 78.

Poslanici u Evropskom parlamentu se povezuju prema politikoj pripadnosti I formiraju

poslanike klubove radi zajednikog nastupa u glasanju I diskusijama. Najbrojnije su grupe
na lijevoj politikoj strani, socijalisti, potom liberali I demokrati I stranke zelenih I narodne
partije. Zasjedanjem Evropskog parlameta rukovodi predsednik koji se bira na period od
dvije I pol godine I podpredsednici. Redovna zasjedanja se odravaju od marta mjeseca svake
godine osim u augustu, traju nekoliko dana a vanredna prema potrebi. Parlament posjeduje I
vei broj odbora koji zasjedaju ee izmeu redovnih zasjedanja parlamenta I pripremaju
tekstove akata koji e se iznjeti pred Parlament na raspravu I usvajanje. Odluke se usvajaju
apsolutnom veinom pristunih I onih koji su glasali a za kvorum je potrebna najmanje 1/3
ukupnog broja lanova Parlamenta, to znai da odluke mogu biti usvojene I od veoma malog
broja poslanika, odluke se usvajaju javnim glasanjem mada moe biti I tajno glasanje ako
postoji potreba za tim.

Prema dananjim odredbama osnivakih ugovora Evropski parlament posjeduje vei broj
nadlenosti koje se mogu grupisati na sljedei nain:

-nadlenost uea u usvajanju budeta Unije

- razliiti naini uestvovanja u vrenju zakonodavne nadlenosti Unije

- davanje saglasnosti u vezi prijema novih drava lanica

-primanje izvjetaja od strane svih organa Unije I raspravljanje o njima

- potvrda meunarodnih sporazuma

-uee u izboru lanova Komisije I mogunost izglasavanja nepovjerenja istom

- mogunost da pokrene postupak pred Evropskim sudom pravde

-postojanje Obdusmana Evropskog parlamenta I raspravljanje o pritubama

-pravo pokretanja istranih komisija

Pored ovih nadlenosti Evropski parlament ima I druga ovlatenja koja proizilaze iz njegove
plenarne uloge u EU a ove nadlenosti su se uveavale ali se moe zakljuiti da ni danas
nemaju nivo ovlatenja koja imaju nacionalni parlamenti u dravama iako se Evropski
parlament razvijao kao njihov pandam. Najznaajniji porast nadlenosti ovog organa je vezan
za uee u legislativnim aktivnostima zajedno sa Ministarskim savjetom I Komisijom
Evropske unije. A koliki je znaaj ovog organa vidi se I kroz davanje saglasnosti za izbor
predsednika Komisije I njenih lanova u novijoj praksi, to se pokazalo pri izboru Komisije
predsednika Hozea Manuela Baroza 2004 kada su nacionalne vlade dvije drave lanice bile
primorane da promjene svoje prvobitno predloene candidate za lanove Komisije. Naime
Parlament je imao negativno miljenje o kandidatu Italijanske vlade Roku Butiljoneu zbog
njegovih izjava o homosekusalnosti, kandidatkinji Letoniji Ingrid Udre zbog korupcije u
njenoj stranci u Letoniji I Lastu Kovau kao nedovoljno kvalifikovanom za resor energetike u
Uniji. Evropski parlament vri nadzor nad radom organa EU I lanovi Komisije duni su da
odgovaraju na pitanja poslanika I obrazlau svoje postupke I odluke, a to ovlatenje je
preuzeto iz nacionalnih parlamenta. Ukoliko se dogodi da 2/3 prisutnih poslanika koji ine
veinu ukupnog broja poslanika Parlamenta izglasa nepovjerenje cjelokupnoj Komisiji ona
mora podnjeti kolektivnu ostavku kao to se to desilo 1999 u sluaju Komisije na elu sa
Santorom usljed osnovane sumnje u finansijske malvezracije.

3. Komisija

Komisija je specifian organ Evropske unije koji je nastao kao pravni sljedbenik visoke vlasti
organa Zajednice za ugalj I elik. Koji je u prvo vrijeme bio izrazito nenacionalnih osobina I
Komisija uopte u svojim prvim godinama bila je osnovni reformator I primarni organ EZ.
Vremenom kako su slabile federalistike tenje a postali realni konfederalni instituti, ovaj
organ ostaje u sjeni prije svega Ministarskog savjeta. Uloga Komisije je u dananjoj
meunarodnoj zajednici od primarne vanosti I neophoda je organ za funkcionisanje pravnog
sistema u okviru EU. Za Evropsku komisiju se moe rei da je organ uprave I kontrole I
izvrni organ u EU a neke nadlenosti ukazuju da ima I elemente sekretarijata meunarodnih
organizacija.

lanovi Komisije iako su birani kao dravljani svojih drava u ovom organu iskljuivo
zastupaju interese EU, a izabrani su kao eksperti iz raliitih oblasti u kojima su angaovani.
Ako se posmatra unutranja struktura ovog organa, radi se o jednom administrativnom
organu koji zapoljava preko 30 000 osoba zbog ega je teret za budet EU. Za trokove
Komisije odlazi ak 6% budeta EU. Komisija je sastavljenja od 27 komesara, a njena
unutranja struktura odgovara strukturama nacionalnih vlada koje su podjeljene na resore (
poduzetnitvo, industrija, transport, administracija, pravda, informatika, ivotna sredina,
ribarstvo, energetika, spoljnja politika, obrazovanje I kultura, poljoprivreda, zatita potroaa
itd ). Na elu svakog komesarijata je komesar koji je iz svake drave lanice a na elu
Komisije je predsednik. Komesari imaju od 3 do 5 pomonika. Iako je podjeljenja
ravnomjerno prema dravama lanicama odgovornost Komisije je kolektivna a komesari su
prvenstveno odgovorni predsedniku. Kolektivna odgovornost ogleda se kroz moguu
odgovornost ovog organa koja bez obzira na individualnu krivicu uvijek odgovara u cjelini, a
predsednik Komisije moe pozvati na pojedinanu odgovornost bilo kog lana.

Mandate Komisije je 5 godina a izbor lanova je viestepen. Prvi korak prema pozitivnom
pravu EU da Evropski savjet predloi kvalifikovanom veinom lice za predsednika Komisije
I upuuje taj prijedlog Evropskom parlamentu, poslje potvrde Parlamenta koja mora bizi 2/3
Evropski savjet na osnovu volje svake drave lanice I uz njihovu saglasnost forimira lisu
svih lanova budue Komisije I poslje kvalifikovanog izglasavanja ponovo prosljeuje na
potvrdu Parlamentu koji mora ponovo 2/3 veinom od ukupnog broja lanova da potvrdi
izbor svih lica za lanove Komisije. Pozicija Komisije na ovaj nain je u podinjenom
poloaju u odnosu na Evropski parlament I Ministarski savjet. Dok se nalaze na funkciji
komesari ne smiju da obavljaju ni jednu profesionalnu obavezu niti da budu plaeni za bilo
koji posao izvan Komisije. Komisija odluke usvaja kolektivno I tako I odgovara za njih.
Predsednik Komisije rukovodi ovim organom I ima ovlatenje da u toku mandata vri
preraspodjelu resora pa ak I da trai ostavku pojedinih komesara. Predsednik Komisije
predstavlja Komisiju pred drugim organima Unije I prema spoljnjim subjektima I prisustvuje
svim zasjedanjima Evropskog savjeta. Komisija je u sutini u stalnom zasjedanju I ona
odraava najbolje pravi izgled EU. A presednik Komisije je centralna linost ovog organa I
prema odredbama Lisabonskog ugovora on ima sljedee nadlenosti:

- Uvtruje smjernice u okviru kojih Komisija obavlja svoje poslove

- Odluuje o unutranjoj organizaciji Komisije da bi obezbjedio koherentnost

efikasnost I kolegijalnost njenog djelovanja

- Imenuje iz redova lanova Komisije podredsednike kao I Visokog predsatnika za

spoljnju politiku I bezbjednost

Pored Komesarijata postoje I generalni direktori kojih je takoer 27, a u funckiji su

obavljanja zadataka Komisije I pripremanja odluka koje e ona usvojiti. Osnovne nadlenosti
Komisije su:

- Stara se o primjeni Ugovora I mjerama koje zajednica donese u skladu sa Ugovorom

- Formulie preporuke I daje miljenja o pitanjima koja ureuje Ugovor kada je u

njemu to predvieno ili kada je to prema ocjeni Komisije potrebno
- Ima ovlatenje da samostalno odluuje I uestvuje u pripremanju mjera koje donosi
Savjet I Evropski parlament na nain kako je to u Ugovoru predvieno

- Vri ovlatenja koja je Savjet prenio na nju u cilju sprovoenja propisa koje je donio

U pogledu legislatvnih ovlatenja Komisija nema autonomne nadlenosti, njena uloga se

svodi na pripremu akata koje e prosljediti Ministarskom savjetu ili Evropskom parlamentu
na dalju analizu ili usvajanje, a Ministarski savjet ima ovlatenje da prenese ili delegira
nadlenost u legislativnom smislu na Komisiju I to u praksi I ini. Inicijativna uloga Komisije
je moda jo vanija jer ona sainjava program zakonodavnih akrivnosti za budui period I
predlae ostalim organima koja pitanja bi trebalo zakonski urediti pa svaki pravni akt EU
potie od strane Komisije I njenih strunih tijela. Komisija je nadlena da rukovodi
koritenjem sredstava iz budeta EU I razmatra preduslove za prijem u lanstvo neke nove
drave. A njena izvrna ovlatenja se najbolje ogledaju u tome da je direktno ovlatena da
novano kanjava pravna lica na teritoriji bilo koje drave lanice ako utvrdi da je dolo do
prekraja nekog pravila komunitarnog prava, ima ovlatenje da pokrene postupak pred
Evropskim sudom pravde protiv subjekata komunitarnog prava kao I protiv neke drave
lanice to u praksi I koristi.

U pogledu spoljnopolitike aktivnosti Komisija je vana za cjelokupnu EU iako je

Ministarski savjet izvorno nadlean za voenje spoljne politike u praksi u ovom smislu
Komisija ima operativnu poziciju. A to se vidi iz injenice da je vie od 140 vlada otvorilo
diplomatske misije akreditovane u EU prvi Savjetu ili Komisiji,a EU je otvorila 130
kancelarija irom svijeta u kojima se nalaze slubenici Komisije, pa subjekti meunarodnog
prava Komisiju vide kao organ koji reprezentuje EU.

Najvei znaaj Komisije ogleda se u tome to je ona jedini glavni organ EU gdje predstavnici
istupaju iskljuivo kao eksperti za pojedine oblasti I djeluju prema pravilima svoje struke u
cilju dobrobiti svih drava lanica bez obzira iji su oni dravljani. A injenica da su svi
lanovi Komisije odgovorni predsedniku I Evropskom parlamentu dovodi do zakljuka da e
svi ovi eksperti savjesno obavljati svoj posao. U prolosti je Komisija odrava vanu ulogu u
razvoju evropskih integracija, a dananje vrijeme ima kreativnu ulogu jer nije optereena
direktnim politikim imperativima pa esto problem sagledava na pragmatian nain.
Najnovijim reformama osnivakih ugovora Komisija je ponovo formalno ojaala svoju
poziciju u odnosu na Evropski savjet I Ministarski savjet I zadrala je specifinu ulogu u
pogledu sastava funkcionisanja I naina sprovoenja odluka.

4. Evropski savjet

Odluke u meunarodnoj zajedici donosile su se na sastancima efova drava ili vlada koje su
povremeno odravali. U tom smislu ni Evropske zajednice nisu nita drugaije nastale niti su
se tekua najvanija pitanja rjeavala na drugaiji nain nego putem sastanaka predstavnika
drava lanica na najviem nivou. Evropske zajednice I kasnije EU su specifine to se vrlo
brzo u praksi pokazalo da sastajanje najviih predstavnika drava lanica pod nazivom
Evropski savjet mora biti kontinuirano I na neki nain institucionalizovano. U prvim
godinama Evropskih zajednica na tim sastancima su usvajane najvanije odluke od kojih je
najvanija povlaenje Francuskog veta od strane predsednika ora Pompidua na prijem
Velike Britanije u lanstvo na samitu Evropskog savjeta u Hagu. 1974 po prvi put je dolo do
konstituisanja ovog organa kao jednog od organa zajednice koji se sastaje na najviem nivou
svake godine na samitima na kojima se raspravlja o navanijim pitanjima I usvajaju opte
odluke od stratekog interesa za cjelokupnu organizaciju. Tada je 10 decembra 1974 na
drugom samitu efova drava I vlada 9 zemalja u Parizu odlueno da se odrava redovno
zasjedanje Evropskog savjeta 3 puta godinje. Formalno pravno iako su se godinama sastajali
predstavnici Evropskog savjeta na ovaj nain njhov poloaj nije bio regulisan pravilima
osnivakih ugovora iz razloga to u prvo vrijeme nije bilo revizije osnivakih ugovora, a
drugo da poto se radi o sastancima najviih predstavnika drava lanica nije ni bilo problema
u vezi prihvatanja njihovih optih odluka niti sumnje u njegov legitimitet kao organa. Prvi
pravni akt koji pominje Evropski savjet I definie konture njegovog pravnog poloaja u
sistemu Evropskih zajednica bio je Jedinstveni Evropski akt 1987 kad je ve postignut
konsenzus da pored ekonomske saradnje koja je dostigla visok nivo moe da se pree na
politiku koheziju drava lanica institucionalizovanjem Evropskog savjeta kao vrhovnog
organa svih Evropskih zajednica. Potom je Ugovor iz Mastrihta na jedan opti nain odredio
funkciju Evropskog savjeta Evropski savjet daje neophodan podsticaj za razvoj unije I
utvruje opte politike smjernice.

Ugovorom iz Mastrihta odreen je sastav Evropskog savjeta tako da on okuplja efove drava
ili vlada I predsednika Komisije, a na svakom zasjedanju prisustvuju I ministry vanjskih
poslova drava lanica. Broj zasjedanja ovim ugovorom predvien je najmanje 2 puta
godinje a predsedavajui svakog samita Evropskog savjeta, predsednik drave ili ef drave
vlade koja je u tom trenutku predsedavajua Ministarskim savjetom. Redovno zasjedanje
ovog savjeta je jun I decembar poslje kojeg Evropski savjet podnosi pisani izvjetaj
Evropskom parlamentu a svake godine podnosi redovni godinji izvjetaj.

Obzirom das u lanovi Evropskog savjeta najvii prestavnici svojih drava oni zastupaju
interese sopstvene zemlje kako kroz diskusiju tako I kroz izglasavanje zajednikih stavova, a
ugovorm iz Mastrihta Evropskom savjetu su dodjeljene konkretne nadlenosti koje su vezane
za vanjsku politiku I bezbjednost I saradnju u oblasti pravde I unutranjih poslova. U praksi u
novije vrijeme ovaj organ pozitivno je djelovao na ubrzanje evropskih integrcija I konstantno
na globalnom nivou iznosio zajednike stavove drava lanica povodom svih svetskih vanih
dogaaja pa se zakljuuje esto da je konstitucionalni graditelj Unije jer usmjerava kretanje
cjelokupne organizacije u eljenom pravcu. Odluke Evropskog savjeta usvajaju se
konsenzusom ili jednoglasno kad god je to mogue, sve odluke su opteg karaktera ali imaju
obavezujuu pravnu snagu za sve ostale organe EU a pogotovo za ministarski savjet.
Sadrina odluka je razliita I zavisi od potreba u datom trenutku ali odluke Savjeta ministara
utiu na dalje proirenje lanstva Unije pa I reforme osnivakih ugovora. Evropski savjet ima
snagu da nametne osnovne pravce u kojima e se kretati budua legislativna aktivnost u
okviru EU kao I da posreduje u bilo kakvom sporu izmeu drava lanica ukoliko on postoji
pa I izmeu lanica I kandidata za prijem u lanstvo, kao to je spor Slovenije I Hrvatske u
vezi granice.
Novi Lisabonski ugovor dodatno institucionalno konstitue Evropski savjet I predvia da na
elu ima predsednika koji se bira na period od 2,5 godine sa megunou jednog rezibora.
Njegove nadlenosti su sljedee:

- Predsedava I rukovodi zajsedanjima Evropskog savjeta

- Brine o organizaciji I priprema dnevni red

- Doprinosi postizanju konsenzusa prije I u toku zasjedanja

- Priprema I podnosi izvjetaj Evropskom parlamentu

Sjednicama Evropskog savjeta prisustvuje Visoki predstavnik EU za spoljnu politiku I

bezbjednost. Evropski savjet prema ugovoru iz Lisabona zadrao je nadlenosti koje je dobio
prethodnim ugovorima a proiro nadlenosti u pogledu suspenzije lanskih prava I po ovom
ugovoru postoji mogunost I odluivanja kvalifikovanom veinom to je dobro jer dovodi do
deblokade rada ovog najvieg organa EU.

5.Prijem u lanstvo Evropske unije

Od samog osnivana prvih Evropskih zajednica jasno je da je ideja povezivanja Evropskih

drava znatno ira od udruivanja 6 drava po pitanju proizvodnje I prometa ugljem I
elikom. I tada se radilo o jednoj otvorenoj organizaciji iji je cilj bio prije svega ekonomsko
povezivanje drava zapadne Evrope I stvaranje jedinstvenog trita koje ono donosi. Poslje se
ideja proirila I na druge oblike vrste povezanosti sa otvorenim vratima veem broju novih
lanica. Nadlenost zajednice je rasla I sutinski I teritorijalno a znaaj I korist od lanstva u
ovoj organizaciji najbolje svjedoi prvotibna skeptinost Velike Britanije po pitanju ove
organizacije a da bi kasnije godinama ekala za prijem u lanstvo. Ekonomski factor je bio
osnovno koheziono tkivo za sve drave lanice I doveo do prirodne tenje ka irenju
podruija na kome e vaiti principi slobodnog trita,a kada je ekonomska povezanost
postala oigledna javila se potreba za irenjem nadlenosti prema ostalim vidovima saradnje.
Danas je u lanstvu 27 drava sa evropskog kontinenta pa se moe govoriti o ostvarenju ideje
Ujedinjene Evrope koju si imali na umu osnivai evropskih integracija. Ovako stvoreno
jedinstveno trite predstavlja globalnog aktera u ekonomskom smislu dok ujedinjeni u
bezbjedonosnoj I odbrambenoj politici drave lanice I cjelokupna EU ine nezaobilazbog
regionalnog I globalnog subjekta ukljuenog u preventivne pa I prinudne aktivnosti irom
meunarodne zajednice. Spoljna politika EU dopier do svih regiona u svijetu pa se zakljuuje
da integrisanje svakoj dravi lanici donosi veu mo od one koju bi mogla da ostvari da
nema EU zbog ega se oiglednim brojnim prednostima koje se stiu prijemom u lanstvo
EU I koje viestruko nadjaavaju one manjkavosti koje se na taj nain ispoljavaju.

Prijemom u lanstvo EU stiu se sva lanska prava poev od prava na uee rada organa,
koritenje fondova, ulazak u jedinstveno trite I uklanjanje tripni barijera, koritenje
osnovnih sloboda, a lanstvom se najbolje titi sopstvena bezbjednost jer tada se iza ouvanja
teritorijalne cjelovitosti nalaze sve drave lanice. Ovo su neke od prednosti prijema u EU, a
nedostatci su malobrojni, udio u odluivanju u glavnim organima nije veliki to se posebno
odnosi na manje drave koje dobijaju manji broj glasova u Ministarskom savjetu, mali broj
poslanika u Parlamentu itd. Prednost manje razvijenih drava je u tome da mogu vie koristiti
fondove za regionalni razvoj EU, a negativan trend je migracija radne snage u drave sa
viim zaradama. Ulaskom u punopravno lanstvo EU stiu se I brojne obaveze koje su I
finansijske prirode. Tako je Bugarska koja je u prvoj godini poto je ula u lanstvo Unije
ukupno imala vee izdatke za budet obe organizacije nego to je povratno uspjela da dobije
od ove organizacije to moe da djeluje opominjue posebno ako se zna da veina
novoprimljenih lanica nema razvijenu makroekonomsku stabilnost da bi podnjela suficite ali
ovaj sluaj treba posmatrati sam za sebe jer su pozicije drava razliite.

Prijemom novih drava lanica mjenjaju se meusobni odnosi ve postojeih lanica pa je

neophodno vriti reviziju ve postojeih ugovora zbog broja glasova u Ministarskom savjetu,
broja poslanika u Parlamentu, broja lanova Komisije, sudija Evropskih sudova itd. Zato je
nuno da postoji jednoglasnost svih postojeih lanica pa je samo jedan negativan glas
dovoljan da pravno onemogui pristupanje neke drave u lanstvo to daje zakljuak da je
postupak prikljuenja Uniji I sticanja prava lanstva dugotrajan proces. Neposeredno poslje
Hladnog rata ideja proirenja na istok djelovala je kao kapitalizacija pobjede poslje niza
godina a sa dananjeg aspekta granice EU I Ruske federacije nije vie granica prijetnji ve
samo ekonomska granica. EU I Rusija federacija su veliki ekonomski partneri I jaka
meuzavisnost. Nevane su sve primisli o prikljuenju Ruske federacije EU jer to nije u
okviru spoljnopolitikih ciljeva ove drave a teko da e ikada I biti. Interesantan je I primjer
Norveke koja je bila u proceduri prijema u lanstvo ali je finalizacija prikljuenja propala jer
nije proao referendum o prikljuenju septembra 1972, kao ni drugi pokuaj 90-tih godina.

Uslovi za prijem u lanstvo

Evropska unija je otvorena za prijem novih drava ali je razvila brojne mehanizme I
komplikovanu proceduru samog primjema koji se moe podjeliti na dvije cjeline. S jedne
strane su to materijalni elementi koje drava mora da ispuni da bi mogla postati punopravan
lan to se u praksi naziva ispunjenje uslova za prijem u lanstvo. Njih procjenjuju prije
svega nadleni organi EU, a s druge strane procedura prijema je komplikovana I
podrazumjeva nekoliko etapa koje su meusobno uslovljene I zavisne. Ponekad su u lanstvo
primane drave u paketu to je rezultat kompromisa a jedini je izuzetak prijem Grke 1980, a
u posljednjem proirenju primljene su Bugarska I Rumunija za koje se teko moe zakljuiti
da su bile spremne za prijem u lanstvo a takav stav preovladava da je to bilo pogreno I da
ubudue treba primate samo one drave koje su u potpunosti spremne da ispunjavaju sve
obaveze koje iz lanstva proizilaze.

Prema odredbama Ugovora o Evropskoj uniji svaka evropska drava koja potuje naela
navedena u lanu 6.1 moe da zatrai da postane lanica Unije, a taj lan glasi: Unija se
zasniva na naelima slobode, demokratije, potovanja ljudskih prava I osnovnih sloboda I na
vladavini prava, naelima koja su zajednika svim dravama lanicama. est drava je
osnovalo Evropsku zajednicu a danas je to broj od 27 lanica I uvijek su voeni pregovori
kroz sjeverno juzno EFTA I istono proirenje. U prva tri kruga proirenja 1973,1980,1986
drave lanice pristupile su trima evropskim zajednicama da bi od nastanka EU pristupanje
bilo jedinstveno.
Prvi uslov je da se radi o evropskoj dravi, pa je zbog toga dva puta odbaena mogla Maroka
za prijem u lanstvo EU, a Turska ve dugo pokuava da postane lanica EU iako ima veoma
mali dio na prostoru Evrope formalno pravno to joj nije prepreka za lanstvo ali njen prijem
je iz drugih razloga veoma otean. Prema pravnoj regulative iz lana 49 Ugovora o Evropskoj
uniji moe se zakljuiti da je rije o optim odredbama koje su zbog prakse zahtjevale
preciziranje. Na sjednici Evropskog savjeta u Kopenhagenu 1993 dolo je do usvajanja
preciznijih kriterija o pridruivanju gdje se apostrofira pravo EU da u svakom konkretnom
sluaju procjeni da li smatra das u ispunjeni uslovi za prijem u lanstvo, a potrebno je da
drava ispunjava ekonomske I pravne uslove za prikljuivanje u lanstvo. Pravni sistem mora
biti harmonizovan sa komunitarnim pravom I u njega moraju biti ukljuene sve tekovine
pravnog sistema EU I ona mora da prihvati cjelokupnu pravnu regulativu primarnog I
sekundarnog prava EU I o tome nema pregovora. Ta regulativa je veoma obimna pa se
dravama ostavlja jedan razuman rok u kome one moraju da u potpunosti private tekovine
pravnog sistema EU. Prema ovim kriterijima za novoprimljene drave vano je da ne
naruava ve postignuti nivo evropskih integracija, neophodno je da se radi o demokratskoj
dravi u kojoj postoji vladavina prava, potovanje ljudskih prava I politikih sloboda.
Ispunjenost uslova o stanju ljudskih prava cijeni se na osnovu lanstva u Savjetu evrope I
kroz praksu Suda za ljudska prava u Strazburu I neposrednim uvidom u primjenu prava na
teritoriji svake drave kandidata.

Ekonomska situacija drave mora biti stabilna I vladati principi slobodnog trita to se
postie lanstvom u organizaciji EFTA koja izmeu ostalog priprema trita drava za
lanstvo u EU. Poslje usvajanja kriterijuma iz Kopenhagena sve lanice moraju da private
EURO kao valutu I to je jedan od uslova prijema to je jo uvijek podlono pregovorima I ne
mora nuno biti odma ispunjeno.

Procedura prijema u lanstvo

Procedura pristupanja EU je dugotrajan proces gdje glavnu rije vode osnovni organi ove
organizacije a potencijalna lanica je duna da ispunjava uslove koji su opteg tipa I posebne
uslove za prijem u lanstvo EU. Iako se ne radi u potpunosti o ravnopravim subjektima
drava kandidat moe da zahtjeva poseban poloaj u odreenim segmentima pregovora koji
e joj obezbjediti zatitu nacionalnih interesa. Procedura ima vie etapa a prva je usvajanje
potizivne studije izvodljivosti a sa stanovita EU konkretno da je drava interesantna I da
dolazi u obzir da jednog dana postane lanica ove organizacije, I tu se vidi prvi interes EU za
konkretnu dravu I da se radi o potencijalnom lanu jer nema apsolutnih osnova koji bi
iskljuivali neku dravu u samom startu. Vremenom se dolo do razvijanja itavog niza
mehanizama kako u materijalnom tako I u procesnom smislu. Prije nego to se podnese
molba za prijem u lanstvo uobiajeno je da se potpie sporazum o pridruivanju I
stabilizaciji koji je meudravni ugovor gdje dominiraju obaveze za dravu koja je
zainteresovana za prijem u EU I od nje se oekuje da potuje odredbe o ukidanju carinskih
barijera, da stvara jedinstveno trite, potuje vladavinu prava, vri ubrzanu harmonzaciju
vlastitog poretka I vodi demokratsku I transparetnu politiku I da uspostavlja jaku regionalnu
saradnju a to se posebno odnosi na balkanske drave. Jedna od ideja jeste formiranje
regionalnih saveza drava kako na trinom tako na politikom nivou kako bi se zajedno
osposobile I eventualno grupno prikljuile u lanstvo EU. Poslje uspjene primjene
sporazuma o pridruivanju I stablizaciji se moe zaljuiti da postoji politiki ekonomski
pravni I svi ostali uslovi da jedna drava podnese molbu za prijem, a ona to I uini za ta
obino dobije zeleno svjetlo iz Brisela, jer preuranjena molba ima male anse za uspjeh.
Drava prvenstveno upuuje zahtjev Savjetu koji potom konsultuje Komisiju o podnjetom
aktu koja nekad dugo donosi zakljuak o tome da li drava ispunjava uvjete I da li se s njom
mogu uopte zapoeti pregovori o prijemu u lanstvo. Pored Komisije I Parlament mora da
da svoju saglasnost da optponu pregovori I to ini 2/3 veinom od ukupnog broja lanova a
zatim Savjet mora jednoglasno da usvoji formalnu odluku o otpoinjanu pregovora sa
konkretnom dravom.

Kad pregovori s dravom lanicom otponu njih vode od organa EU Ministarski savjet I
Komisija na ta mogu I drave lanice pojedinano da veoma utiu (tok pregovora).
Otpoinjanjem pregovora drava stie status kandidata za prijem u lanstvo. Pregovori se
obavljaju po poglavljima I obuhvataju detaljnu provjeru itavog pravnog poretka drave kao I
to da li se postojea pravna pravila I u kojoj mjeri istinski potuju I primjenjuju a potrebno je
I da se postigne nivo tekovina zajednice u pogledu primjene prava. Poslje okonanja
pregovora svoje miljenje iznosi Komisija, Parlament I na kraju Ministarski savjet
jednoglasnom pododlukom a do tad okonana procedura znai samo da su ispunjeni pravni
uslovi da doe do zakljuenja ugovora po pristupu odnosne drave koji mora biti prihvaen
od svih drava lanica u skladu sa njihovim unutranjim ureenjem bilo da je potreban
referendum ili ratifikacija to da je zakljuak da neka od drava lanica moe uvijek sprijeiti
ili veoma prolongirati prikljuenje neke drave, pa ak I ako ne postoji takva elja sam
postupak je veoma dug.

6.Predpristupna pomo (IPA)

U septembru 2004 Evropska komisija je predloila uspostavljanje novog instrumenta za

predpristupnu pomo koji je namjenjen za pomo zemljama kandidatima za lanstvo u EU,
kao I potencijalnim kandidatima za lanstvo u EU. Rije je o jedinstvenom predpristupnom
instrument EU za budetsko razdoblje od 2007 do 2013 koji objedinjuje dosadanje
predpristupne instrumente PHARE, SAPARD, ISPA, CARDS1 kao I predpristupni
instrument za Tursku. Finansijska prednost IPA u estogodinjem period iznosi 11 468
milijardi eura a sadraj pomoi I kriterijumi implementacije novog instrumenta se baziraju na
iskustvima steenim u sklopu primljene dosdanje pomoi.

Znaaj koritenja IPA:

1. Potrebno je dobro iskoristiti predpristupna sredstva jer ulaskom u lanstvo stiu se I

obaveze u smislu uea u budetu. Primjer Bugarske za koju se procjenjuje da je imala vie
obaveza u vidu odvajanja za budet EU nego to je mogla da povue sredstava iz njega. To
daje poseban znaaj dobrom koritenju IPA.

2. Zbog ekonomske krize I respektivnog budeta sredstva IPA slue kao neophodna
dopuna.
Zemlje korisnice IPA su podjeljenje u dvije kategorije:

- Kandidati za lanstvo u EU

- Potencijalni kandidati za lanstvo u EU

Ipak se u planovima IPA sredstva raunaju odvojeno

Komponente za period 2007-2013 su:

1. Pomo tranziciji I izgradnji institucija tiu se sljedeih pitanja: jaanje demokratskih

institucija I vladavine prava, promocija I zatita fundamentalnih prava I sloboda definisana u
Evropskoj povelji o fundamentalnim pravima, reforma javne administracije

Elementi prve kompomente su pravosue I unutranji poslovi, reforma javne uprave ,

drutveni razvoj, razvoj privatnog sektora, transport, zatita ivotne sredine, klimatske
promjene I energija, poljoprivreda I ruralni razvoj.

2. Prekogranina saradnja

Komponenta dva se sastoji od dvije vrste prekogranine saradnje:

a) Na granicama izmeu drava potencijalnih kandidata, kandidata zapadnog balkana

upravlja delegacija EU

b) Izmeu kandidata, potencijalnih kandidata I zemalja lanica EU upravlja se

sredstvima IPA podjeljeno. Direktorat za proirenje I direktorat za regionalni razvoj Komisije
su zajedniki odgovorni za implementaciju komponente 2.

3. Regionalni razvoj

Komponenta regionalnog razvoja moe podravati aktivnosti pod sljedeim prioritetima:

Transortna infrastruktura, posebno povezanost I operativnost izmeu nacionalnih I

transevropskih mrea, mjere zatite ivotne sredine koje se odnose na upravljanje otpadom,
vodosnabjevanje, urbane otpadne vode I kvalitet vazduha, rehabilitaciju zagaenih povrina,
oblasti koje se odnose na odrivi razvoj a imaju uticaj na ouvanje okoline kao to je
efikasnost energije I obnovljivi izvori energije.

4. Razvoj ljudskih resursa- komponenta razvoja ljudskih resursa e doprinositi

osnaivanju ekonomske I socijalne kohezije kao I prioritetima evopske strategije
zapoljavanja na poljima zapoljavanja, obrazovanja, obuke I socijalnu inkluziju.

5. Ruralni razvoj- komponenta 5 je otvorena samo zemljama kandidatima dok

potencijalni kandidati mogu finansirati sline mjere kroz komponentu jedan. Generalni
direktorat za poljiprivredni I ruralni razvoj je odgovoran za komponentu 5. Prati program
ruralnog razvoja nakon pristupa finansirajui mjere ruralnog razvoja koje su po prirodi sline
ovim programima. Zajednika poljoprivredna politika je uvijek bila vaan dio jedinstvenog
trita.
Realizacija sredstava IPA- Evropska komisja je zemljama potencijalnim kandidatima
dozvolila koritenje 1 I 2 koponente IPA u period od 2007-2013 dok e tipovi projekata iz
komponente 3 4 5 biti podrani kroz komponentu 1. S druge strane zemlje kandidati za
lanstvo u EU e u navedenom period moi da koriste sredstva svih pet komponenata.
Sredstva iz IPA se realizuju kroz godinje nacionalne programe za drave korisnike za koje
se potpisuju finansijksi sporazumi. U cilju koritenja pomoi u okviru IPA Evropska komisija
I zemlja korisnik pomoi potpisuju okvirni sporazum zato je veoma vano da se unaprijed
isplaniraju sljedeci rashodi IPA to moe da bude prepreka u nestabilnim politikim
situacijama u zemljama poput BiH koja dugo ne moe da uspostavi svoje politike institucije.

Sankcionisanje u okviru IPA Prema uredbi o uspostavljanju IPA ukoliko zemlja korisnik
pomoi ne uvaava principe demokratije, osnovnih ljudskih ili manjinskih soloboda ili prava
kao I obaveze u odnosu sa EU Savjet EU kvalifikovanom veinom na prijedlog Evropske
komisije moe donjeti odluku o konkretnim potezima u svakoj komponenti I ukinuti dalju
realizaciju sredstava. IPA e biti sredstvo kontrole I uticaja na drave korisnice.

Viekorisnika IPA- ciljevi viekorisnike IPE su dostupni instumenti za predristupnu pomo

za pojedinane zemlje u oblastima u kojima je regionalna saradnja djelotvornija I dovodi do
boljeg rezultata to je I cilj IPE podrka takvim regionalnim inicijativama u cilju unapreenja,
saradnje izmeu drava u regionu kao I njihove saradnje sa zemljama lanicama. Samo 10%
sredstava IPA namjenjeno je za viekorisniku namjenu, znai ne radi se o visokim
sredstvima ali je potrebna zajednika saradnja.

Finansijki okvir IPA- strateko planiranje podrazumjeva izradu viegodinje indikativnih

planskih dokumenata. Oni se prave za svaku dravu korisnicu u skladu sa irokim politikim
smjernicama koje su definisane u paketu za proirenje Evropske komisije a koji sadri
viegodinji inidaktivni finansijski okvir. Sainjava ga Komisija prema prijedlozima vlade I
prioritetima koje je ona odredila.

Upravljanje IPA sredstvima to se tie pstupka na terenu Evropska komisija usvaja godinje
ili viegodinje na osnovu indikativnih dokomenata za planiranje. Ovi program se sprovode
primjenom 4 naina upravljanja: centralizovanog, decentralizovanog, zajednikog ili sistema
podjeljenog upravljanja. Model projektnog ciklusa koji koristi Evropska komisija IPA
programa u finanskiranju sastoji se iz 5 faza:

1. Programiranje je process izrade niza dokumenata koji predstavljaju osnovu I strateki

okvir za definisanje I implementaciju projekata koje finansira EU. Izrauje ga Evropska
komisija prema dokumentima strategija o porirenju, Evropsko parterstvo, viegodinji
indikativni planski document I finansijski okvir.

2. U fazi indentifikacije drava korisnica IPA fondova priprema nacionalni program na

godinjem nivou koji mora biti zasnovan na viegodinjem indikativnom planskom
dokumentu I ostalim stratekim dokumentima. Nacionalni program priprema nacionalni IPA
coordinator u saradnji sa resornim ministarstvima I konsultacijom sa ostalim zainteresovanim
stranama .
3. Nakon identifikacije projekta slijedi njegova formulacija u obliku prijedloga projekta
I logike matrice .

4. Faza sprovoenja IPA pristupne pomoi poinje potpisivanjem finansijskog

sporazuma izmeu Evropske komisije I drave koja eli pristupiti u EU

5. U fazi evolucije se utvruje relevantsnost I uspjenost u postizanju ciljeva uspjenost I

ekonominost implementacije postignuti rezultati I odrivost projekta.

Od planiranja do realizacije prolaze oko 2 godine dok se ne sprovedu sve procedure I zato je
veoma vano potovati svaki korak jer EU moe da obustavi sredstva IPA.

7.Jedinstveno trite EU I njegove osobine

Prva stvorena Evropska zajednica je bila ustanovljena zbog zajednikog trita uglja I elika
znai za samo 2 proizvoda da bi se kasnije postigla kohezija u pogledu velikog broja roba ali
I ostvarenje kretanja ostalih sloboda. Cjelokupna evropske integracija u prvoj fazi trajala je
sve do zakljuenja Ugovora iz Mastrihta I vezana je za unapreenje I stvaranje jedinstvenog
tita. Revolucija traje I dalje ali je stvoreno jedinstveno trite. Ugovorom o osnivanju EEZ
bilo je predvieno da je jedan od osnovnih optih ciljeva uspostavljanje zajednikog trita I
postepeno usklaivanje ekonomskih politika drava lanica. Prvenstveno je bilo postepeno
ukidanje ogranienja koja su vezana za carine ime bi se omoguilo jedinstveno nastupanje
prema spolja I tu se vidi razlika u terminologiji koja ima svoju sutinsku podlogu. Zajedniko
trite ukazuje na ujedinjenje trita drava lanica da bi jedan od krajnjih rezultata trebalo da
bude jedinstveno trite kao kvalitativno savrenija forma koja ukazuje na postojanje mjera
zajednice koje su direktno primjenjive na jedinstvenom ekonomskom prostoru. Pored volje
drava lanica postojali su brojni problem za uspostavljanje jedinstvenog evropskog trita. S
jedne strane to je bila politika De Gola iz Francuske a s druge strane ekomomska kriza 70-tih
godina zbog ega tek poetkom 80-tih je dolo do ispunjavanja preduslova da se preduzmu
konkretne radnje u cilju formiranja jedinstvenog trita. Formalno je 1984 Evropski savjet
donio odluku kojom je naloio Ministarskom savjetu da usvoji neophodne mjere u cilju
otklanjanja prepreka za uvoenje jedinstvenog trita sa rokom formiranja do 1992 . Pored
Ministarskog savjeta I Komisija je u ovom kratkom roku sainila Bijelu knjigu u kojoj je
iznjela plan preduzimanja mjera za uvuenje jedinstvenog trita.

Jedinstveni Evropski akt je iznio stvaranje unutranjeg trita kao jedan od osnovnih ciljeva
to podrazumjeva podruije bez unutranjih granica na kome su obezbjeeni slobodno
kretanje lica promet robe usluga I kapitala. Radi se o kompletnoj primjeni 4 osnovne slobode
a ovaj koncept je doivio svoju finalizaciju u ugovoru iz Mastrihta koji je predvidio da je
stvaranje jedinstvenog trita za ostvarenje ekonomske monetarne I svake druge unije.

U postupku stvaranja preduslova Evropske zajednice prvenstveno su formirale slobodan

promet poljoprivrednih proizvoda, Slobodan transport I razvoj pravila konkurencije. Kasnije
se jedinstveno trite razvilo pa su bile nedoputene sve aktivnosti koje mogu da smetaju
ostvarenju bilo koje od 4 osnovne slobode, pa je Evropski sud pravde tumaei osnovaki
uvog zakljuio: Ugovor ima za cilj uspostavljanjem zajednikog trita I posteopenim
usklaivanjem ekomomskih politika drava lanica objedini nacionalna trita u jedinstveno
koje bi imalo karakteristike domaeg-. Upravo se iz ovakvog zakljuka Suda vidi da je jasna
namjera da doe do ukrupnjavanja trita koje bi u praksi potpuno poprimilo elemente
unutranjeg ali je to realno mogue samo uz razvoj dopunskih elemenata koji se tiu
monetarne politike I pravne regulative koje je prate.

U dananjim uslovima se moe rei da je jedinstveno trite teko sveobuhvatno definisati

osim obuhvatanjem elemenata makismalnog ostvarenja 4 slobode trita bez unutranjim
granica I barijera, mogunost slobodnog osnivanja preduzea I investiranje uz konkurentno
postupanje. Drave lanice su zato dune da uklone sve propise koje ometaju ostvarenje
slobodnog tita, a kao posljedica toga je uvoenje eksterne carine od ijeg priliva se puni
budet EU.

Zajedniko trite nije uvedeno u jednom trenutku, tu je bilo puno prepreka. Drave su
zadravale fizike prepreke u vidu carinskih punktova, poreske prepreke gdje su nalazili
naine da se neka roba ocarina u odnosnoj dravi ali I brojne tehnike prepreke kao to su
higijenske, bezbjedonosnki razlozi, kao I razlozi koji su vezani za ouvanje ivotne okoline I
zatitu potroaa.

Da bi se ostvarili ciljevi uvoenja jedinstvenog trita nadlenost je data Ministarskom

savjetu da odluuje kvalifikovanom veinom o uvoenju mjera I preduzimanju konkretne
akcije da se uklone sve postojee prepreke na ostvarenju cilja. Savjet uvijek pribavlja
miljenje od Komisije o mjerama koja je duna da prilikom forumilisanja svojih prijedloga
radi ostvarenja ciljeva iz lana 14 uzme u obzir napore koje su neke privrede koje pokazuju
razlike u stepenu razvijenosti podnjele u period uspostavljanja unutranjeg trota I moe
predloiti odgovarajue propise.

Pored Komisije Ministarskom savjetu pomau I drugi organi. I on je duan da kada odluuje
o pribliavanju zakonskih I drugih odredaba drave u cilju uspostavljanja jedinstvenog trita
da konsultuje Evropski parlament I Ekonomsko socijalni komitet, a dravama je ostavljena
mogunost da zbog razloga nacionalne bezbjednosti mogu izuzetno zadrati odreene mjere
ali za to trebaju odobrenje Komisije. Isti organ e se sa svakom konkretnom dravom voditi
pregovore ukoliko je to potrebno da bi se prevazili problem, pronaao zajedniki interes I
kako bi se mjere ostvarile. Komisija moe dati I rokove u kojima su drave lanice obavezne
da preduzmu dogovorene aktivnosti I o tome obavjeste Komisiju pa proizilazi da je Komisija
organ koji ima vodeu ulogu pri ostvarenju zajednikog trita.

Pojedine drave iako su dogogodinje lanice EU ne mora da znai da je njihovo

zakonodavstvo u potpunosti harmonizovano sa pravilima komunitarnog prava, a esto se
misli da je to preduslov za ulazak u EU, ali ono je I vie od toga jer se unutranje trite
stalno mjenja I zahtjeva usklaivanje kako pozitivnih propisa kako I njihove primjene u
praksi drava koje su ve lanice. Tako su harmonizacijom obuhvaena pitanja poljoprivrede,
ribarstva I transporta, zapoljavanja, socijalne politike, konkurencije, istraivanja I
tehnolokog razvoja, zdravstvena zatita, zatita potroaa, energetika, civilna zatita I
turizam. Moe se primjetit pravilnost izmeu oblasti koje su predviene za harmonizaciju I
raspodjele resursa u Komisiji. Danas su rezultati jedinstvenog trita u okviru evropskih
drava uoljivi I na svjetskom tritu jer je udio EU u razmjeni na globalnom nivou oko 25%
to je u odnosu na djelovanje drugih velikih ekonomija uspjeh. Ono to nedostaje EU a to je
ugovor iz Lisabona donekle otklonio jeste jedinstveno djelovanje na globalnom nivou, a o
tome I danas postoji realan problem u vezi usvajanja odluka I njihovog sprovoenja u okviru
EU jer od momenta postizanja dogovora do njegove realizacije je potrebno da proe due
vremena dok se konsultuju svi nadleni organi Unije a eventualno I drava lanica to sve
uslonjava process usvajanja odluka I njihovog sprovoenja I to je u sutini problem na
kojem e se u budunosti raditi na ubrzavanju I pojednostavljenju sprovoenja odluka u ime
cijele EU.

8. Zloupotreba dominantnog poloaja

Uporedo sa razvojem zajednikog trita, a zatim i jedinstvenog trita, kao i razvoja pravila
o konkurenciji kao vrhovnog principa javila se i potreba da se uvedu i mjere koje bi
spreavale razne zloupotrebe koje mogu da nastanu usljed sticanja dominantnog poloaja na
takvom poveanom tritu. Poto je uvoenjem raznih mjera dolo do ukrupnjavanja trita
na teritoriji drava lanica EU time su se stvorili uslovi da dolazi i do udruivanja preduzea
iz razliitih oblasti koja e tako sticati dominantan poloaj na jedinstvenom tritu ili na
nekom njegovom dijelu. Tako je prirodno dolazilo do ukrupnjavanja subjekata, to samo po
sebi nije protivno optim principima trine ekonomije. Jo se kroz razvoj Evropskih
zajednica ukorijenilo pravilo da je nedoputeno koritenje dominantnog poloaja da se na
netrian nain ostvaruje profit i time ugroavaju ostali subjekti u trinoj utakmici.

Zbog toga je zloupotreba dominantnog poloaja dospjela u ugovor iz Mastrihta koji

zabranjuje eksplicitno sljedee aktivnosti udruenih preduzea na cijelom ili na jednom dijelu
trita. Takve zloupotrebe se naroito sastoje u:

a) Neposrednom ili posrednom nametanju neodgovarajue kupovne ili prodajne cijene

ili ostalih uslova razmjene

b) Ograniavanju proizvodnje, plasmana ili tehnikog razvoja na tetu potroaa

c) Primjenjivanju nejednakih uslova na iste poslove sa razliitim partnerima, stavljajui

ih na taj nain u loiiji konkurentski poloaj

d) Uslovljavanjem zakljuenja ugovora prihvatanjem dodatnih obaveza koje po svojoj

prirodi ili prema trgovakim obiajima nisu u vezi sa predmetom ugovora.

Organi koji djeluju u sluaju sumnje da postoji zloupotreba dominantnog poloaja su

Ministarski savjet, koji uz pomo Evropskog parlamenta preduzima adekvatne mjere. Ipak je
Komisija centralni organ koji permanentno prati ponaanja na tritu i vri pravo nadzora,
kontrole i pregovara o moguim rjeenjima. Pored ovih organa i Evropski sud ima nadlenost
da ispituje svaki konkretan sluaj.
 Pitanje zloupotreba dominantnog poloaja se praktino manifestuje tako to neko preduzee
ima poziciju da samostalno odluuje o formiranju cijena u nekom veem podruju ili da
samostalno odreuje kvalitet pruanja usluge bez mogunosti da se korisnici odlue za nekog
drugog aktera na tom dijelu trita. Tako se u svakodnevnom ivotu pod ovim pojmom
smatraju monopoli iako u privrednom pravu oni mogu da imaju i druga znaenja. U smislu
zloupotrebe dominantnog poloaja krajnji korisnik se stavlja u poziciju da nema izbora ve je
prinuen da koristi takve usluge ili proizvode. On moe damo da odlui da ne koristi uopte
dati proizvod, ali kada se jednom odlui da ga koristi izbor vie nije na njemu. Iz ovoga se
moe zakljuiti da su pored ostalih sitnijih i time nekonkurentnijih subjekata najugroeniji
potroai. Zato je ovo pitanje nuno povezano sa pitanjem zatite njihovih prava.

Postojanje dominantnog poloaja ne znai da na tom dijelu trita ne postoje uopte drugi
istovrsni subjekti ve da su i oni u odnosu na prve znatno manji i da prvi imaju samostalnu
autonomiju pri odluivanju bez uzimanja u obzir i samo postojanje ostalih malih subjekata. U
takvim uslovima po pravilu dolazi do formiranja vie cijene kako bi dominantni subjekat
maksimizirao svoju dobit. Ima i sluajeva kada dominantno preduzee namjerno namjerno
smanji plasman odreene robe na tritu da tako dovede do toga da njemu prirodno poraste
cijena, jer kada je neka roba deficitarna osnovno pravilo trita je da mu potranja prirodno
podigne cijenu. Tada se takoe smatra da je preduzee koristilo svoj dominantni poloaj
suprotno trinim principima i namjerno dovelo do deformacije trita. Pojedina preduzea su
u praksi vrila diskriminaciju izmeu vie poslovnih partnera i time naruavala principe
konkurencije. Organi EU u regularnim postupcima su i takvo postupanje smatrali kao
zloupotrebu dominantnog poloaja.

9.Sloboda kretanja lica i pravo nastanjivanja

Kada se govori o slobodi kretanja lica radi se o jednom od osnovnih naela na kojima je
poivala ideja ujedinjenja evropskih drava, ma kako je shvatali razliiti dravnici ili
teoretiari. Niko nije imao u vidu ujedinjenje Evrope bez ostvarenja potpune slobode kretanja
lica i ostalim pravima koja su sa njim povezana, a to je prije svega pravo nastanjivanja i
slobodan izbor posla. Kroz ovo naelo se najbolje ogleda jedinstvo evropskih drava, a status
lica koje boravi na teritoriji druge drave lanice bi trebalo da je jednak njegovom poloaju u
sopstvenoj dravi.

Ostvarenje slobode kretanja lica je kroz svoj razvoj u Evropskim zajednicama stvorilo jake
preduslove da doe do uvoenja graanstva EU. Pored toga sloboda kretanja lica je jedan od
nerazdvojnih dijelova uspostavljanja jedinstvenog trita. Ovo pravo je, za dravljane drava
lanica, znatno ire od tranzita ili turistikih boravaka na teritoriji ostalih jer podrazumijeva i
pravo na ekonomske aktivnosti. Zbog toga je ovo pravo usvajanjem Ugovora iz Mastrihta
1992.god postalo dio prava graanstva Unije, kao jedno od prava koja proizlaze iz njega.
Pored toga sloboda kretanja lica u EU danas je dio i zajednikih odredaba koje se tiu radne
snage i grana nastanjivanja to je regulisano udaljem tekstu pomenutog ugovora. Tako se
moe zakljuiti da je slobodno kretanje lica razvojem EU impliciralo veliki broj sloboda i
doveo do toga da se status lica neke od drava lanica koji due ili krae boravi na teritoriji
druge drave vie i ne razlikuje od njegovog statusa inae. Preko ostvarenja ovog naela
najbolje se moe shvatiti do koje je mjere dolo do povezivanja drava lanica.

Prema pozitivnim pravilima: Svi graani Unije imaju pravo da se slobodno kreu i borave
na teritoriji drava lanica uz potovanje ogranienja i uslova predvienih ovim ugovorom i
mjerama za njegovo sprovoenje. Ovako postavljena sloboda kretanja obuhvata samo njen
ui dio da se ulazi, izlazi i neko vrijeme boravi na teritoriji druge lanice. Druga dimenzija
slobode kretanja lica obuhvata i slobodu kretanja radne snage pa tako: ... obuhvata ukidanje
svake diskriminacije izmeu radnika drava lanica po osnovu dravljanstva u pogledu
zapoljavanja, nagraivanja i ostalih uslova rada.

Meutim ni sloboda kretanja lica u uem smislu nije apsolutna u primjeni ve podrazumijeva
pravo svake drave da u izuzetnim okolnostima i u pojedinanim sluajevima zabrani ulazak
nekog lica ili da ga deportuje sa svoje teritorije. Ovdje je ona ograniena zabranom
diskriminacije kao jednim od optih naela. Tako dravljanin bilo koje drave lanice ne
smije nikako biti diskriminisan po bilo kojem osnovu, a u ovom smislu u pogledu
dravljanstva, i mora imati jednak tretman.

Postoji ipak jedan skup pravila koji se odnosi na to da kada je mogue ograniiti ili iskljuiti
slobodu kretanja lica u nekoj od drava lanica Unije. Tako je predvieno da drava lanica
moe da uskrati ovo pravo iz razloga javnog poretka, bezbjednosti i zdravlja. Drava koja
preduzima takve mjere je ipak duna da o tome obavijesti Ministarski savjet koji e donijeti
konanu odluku o tom pitanju. U praksi su razlozi koji su vezani za javni poredak bili
tumaeni u svakom pojedinanom sluaju i u skladu sa prolim ivotom lica o kojem se radi.
Moraju postojati jaki razlozi da se ima smatrati da e ulazak nekog licana teritoriju dovesti u
opasnost javni poredak, sa ovim razlogom blisko je povezan razlog nacionalne sigurnosti.
Trei razlog nedoputanja ulaska lica u dravu vezan je za potrebama javnog zdravlja, pa je
potpuno razumljivo da drava ima pravo da ne dopusti ulazak na svoju teritoriju licu ije bi
zdravstveno stanje moglo da dovede do irenja zaraze na njenoj teritoriji.

Drugi dio koji se u irem smislu odnosi na slobodu kretanja lica jeste pravo nastanjivanja.
Ovaj pojam nastanjivanja je u pravu EU drugaije shvaen od njegovog uobiajenog znaenja
pa je potrebno objasniti ga. Pravo na nastanjivanje ne odnosi se na puko preseljenje u smislu
da dolazi samo do promjene mjesta boravka ve uvijek obavezno ukljuuje i vrenje neke
ekonomske aktivnosti. Dakle, ovo pravo primjenjuje se kada neki subjekt u drugoj dravi
obavlja neku vrstu posla, to znai da je ekonomski nezavisan i da svojim prisustvom nee
predstavljati teret za drugu dravu lanicu ve je joj i doprinositi putem plaanja poreza i
ostalih dadbina. Ovaj dio prava na nastanjivanje koji se tie fizikih lica je blisko povezan sa
ravnopravnim poloajem zaposlenih u dravama lanicama EU pa e detaljnije biti obraen u
tom dijelu knjige.
 Sa druge strane ovo pravo nastanjivanja odnosi se kako na fizika, tako i na pravna lica, pa
ga treba ire posmatrati kao slobodu formiranja preduzea na teritoriji druge drave. U
Ugovoru o EU je na negativan nain, jer se govori da se postepeno ukidaju zabrane u ovom
smislu, definisana ova sloboda: Zabrana se takoe odnosi i na ogranienja za osnivanje
agencija, filijala i poslovnica od strane dravljana jedne drave lanice, koji su nastanjeni na
teritoriji druge drave lanice. Sa druge strane tako osnovana preduzea duna su da potuju
pravila i sve propise koji vae na teritoriji odnosne drave kao to je to sluaj sa matinim
preduzeem. Smisao ovih odredaba u kontekstu preduzea i jeste izjednaavanje poloaja
koji ona imaju.

Poetak ukidanja zabrana u konktekstu opteg prava nastanjivanja nalazi se u odluci

Ministarskog savjeta od 1961.god kada je usvojio Generalni program ukidanja postojeih
ogranienja slobode nastanjivanja. Poslije toga je uslijedio itav niz odluka razliitih organa
Unije, ali i drava lanica kojim su postepeno ukidana ogranienja u ovom kontekstu. Prema
osnivakom ugovoru nadlenost za preduzimanje mjera u ostvarenju prava na nastanjivanje
nalaze se na Ministarskom savjetu koji je duan da konsultuje Ekonomski i socijalni komitet.
Pored ova dva organa Komisija je ovlatena da se stara o primjeni svih usvojenih mjera i da
vri kontrolu o postupanju drava lanica u smislu ostvarenja ove slobode.

Kada se radi o slobodi da se prenese sjedite nekog preduzea sa teritorije jedne drave na
teritoriju druge, ono mora biti osnovano u skladu sa pravnim poretkom prve to se moe
vidjeti iz upisa u registar preduzea, druga drava bi trebalo da prihvati i prizna njegovo
postojanje i da ono zatim posluje kao i ostala preduzea osnovana u toj dravi. U praksi
drave najee osnivaju u drugim dravama Unije svoje filijale ili agencije, dok rjee
premjetaju svoja sjedita u potpunosti.

Ve je pomenuto koji organi i u kakvoj proceduri odluuju o postepenom ukidanju zabrana

koje ometaju pravo na nastanjivanje, ali u sadrinskom smislu domaaj tih odluka je usmjeren
u 2 pravca. Jedan je vezan za otklanjanje prepreka koje su vezane za fizika lica tako to se
vri ekvivalencija diploma i priznavanje razliitih zanimanja u dravama lanicama, dok je
drugi vezan za pravna lica tako to se ujednaavaju pravila koja se odnose na osnivanje
preduzea u dravama lanicama i njihovo funkcionisanje, pa se tako olakava njihovo
priznanje u drugim lanicama. Tako: Savjet, odluujui jednoglasno na prijedlog Kopo
obavljenim konsultacijama s Evropskim parlamentom i Ekonomskim i socijalnim komitetom,
donosi upustva o pribliavanju zakonskih, podzakonskih i administrativnih odredbi drava
lanica koje imaju neposrednog uticaja na uspostavljanje, odnosno funkcionisanje
zajednikog trita. Na osnovu takvih ovlatenja usvojeno je niz uredbi koje predviaju
posebne vrste preduzea, tzv evropska preduzea za koje su predvieni jedinstveni uslovi
osnivanja, funkcionisanja i odgovornosti za rad.

Kao nezaobilazni pojam za slobodu kretanja u okviru EU treba pomenuti i engenski

ugovor koji je potpisan 1985.god i to izmeu 5 drava: Francuske, Njemake, Luksemburga,
Belgije i Holandije. Tada su se predstavnici ovih drava sloili da njihovi dravljani mogu
slobodno da prelaze meusobne granice. Postepeno ovom ugovoru su prilazile i druge drave
pod odreenim uslovima, tako da danas on obuhvata 25 drava Evrope od kojih nisu sve
lanice EU. Tako su u okviru ovog ugovora i Norveka, Island i vajcarska. U praksi ulazak
u jednu dravu koja je u okviru engena znai i slobodno kretanje po teritorijama ostalih
lanica.

10.Pravo graanstva u EU

itava geneza EU koja je u poetku bila nesumnjivo meudravna organizacija, a kasnije

prerasla u specifinu pravnu tvorevinu, tretirala je pojedinca na jedan poseban nain. Naime,
u meunarodnom pravu pojedinci nikako nisu pravni subjekti dok je u pravu Evropskih
Zajednica, a kasnije i u pravu EU, jasno da fizika lica imaju status pravnih subjekata. Tako
da, kada govorimo o graanstvu EU ne treba zanemariti da su osnovni elementi ovog pojma
razvijani od samog nastanka Evropskih Zajednica, iako je ono uvedeno tek 1992. God.
Ovakvu tvrdnju moemo nai i u presudi Evropskog suda pravde jo 1963.godine.

Prvi konkretni koraci koji su preduzeti na ovom planu dogodili su se juna 1984. kada je na
samitu EZ osnovan Komitet naroda Evrope. Ovim Komitetom predsjedavao je italijan Pjetro
Adonino i pod njegovim predsjedavanjem podnijeta su 2 izvjetaja koji su potom bili osnova
za formulisanje evropskog graanstva.

Ipak institucionalizaciju graanstva EU nalazimo tek u Ugovoru iz Mastrihta. Poto je ovim

ugovorom nastala znatno blia unija drava lanica to su i subjekti komunitarnog prava dobili
poseban poloaj. Tako je predvieno: Ustanovljava se pravo graanstva Unije. Graanin
Unije je svako lice koje ima dravljanstvo neke od drava lanica. Ve se u prvoj odredbi
dovode u vezu pravo graanstva i dravljanstvo drava lanica. Ova 2 pojma ne treba
mijeati, jer u EU ne postoji evropsko dravljanstvo i graanstvo i ne pokuava da ga stvori.
Jedino je znaajno da se ne moe postati graanin EU ukoliko drava vaeg dravljanstva nije
lanica. I dravljanstvo i graanstvo postoje paralelno i pojedinci imaju specifina prava i
obaveze na osnovu ovog pripadnitva. Uvoenjem dravljanstva EU samo se formalizuje
pozicija koju su kroz razvoj EZ stekla fizika lica drava lanica, a koje se ogleda i kroz
aktivno uee u politikom i ekonomskom ivotu EU. Tako da iako ovaj pojam djeluje kao
revolucionarna novina, zapravo uvoenje graanstva EU to nije. I pored toga vano je bilo
definisati osnovna prava koja ine korpus graanstva i predvidjeti procedure organa Unije u
tom smislu. Prema odredbama Ugovora o EU moemo izdvojiti sljedea prava graana:
1. Pravo na slobodno kretanje i boravak na teritoriji drava lanic Ovo pravo je
obraeno u dobroj mjeri preko predstavljanja osnovne slobode EZ i razvijano je najdue od
vih prava koja proizilaze iz prava graanstva. Meutim u kontekstu osnovnih sloboda ovo
pravo je razvijano i uglavnom se odnosilo na radnike i lica koja usljed obavljanja ekonomskih
aktivnosti prelaze iz jedne u drugu dravu. Tek je: Jedinstvenim evropskim aktom sloboda
kretanja proirena sa radnika na sve druge kategorije lica. Ovu slobodu mogu , prema tome,
da uivaju i one kategorije lica koje bi se mogle nazvati neaktivnim u profesionalnom
smislu rijei... Ugovor iz Mastrihta je predvidio: Svi graani Unije imaju pravo da se
slobodno kreu i borave na teritoriji drava lanica uz pootovanje ogranienja i uslova
predvienih ovim Ugovorom i mjerama za njegovo sprovoenje. Ogranienja koja se mogu
pojaviti tiu se nacionalne bezbijednosti i javnog reda i mira svake drave kao i bezbjednosti
u pogledu ouvanja ekologije ili javnog zdravlja. Ovdje je takoe neophodno da se radi o
mjerama koje ne podrazumijevaju diskriminaciju.

Da bi se u praksi ostvarila sloboda kretanja i boravka lica Ministarski savjet je nadlean da

preduzima mjere i donosi odluke nakon pribavljenog miljenja od strane Komisije i poslije
konsultacija sa Evropskim parlamentom.

2.Aktivno i pasivno birako pravo- predstavlja tipino politiko pravo koje je ve bilo
razvijano preko obavljanja izbora za lokalne i centralne organe u EZ. Poto je ve
obezbijeena sloboda kretanja i nastanjivanja u EU onda je bilo logino da se dopusti da
pojedinac koji je na boravku u drugoj dravi lanici ima pravo da bira i da bude biran u
lokalne organe EU. Poto je od 1979. dolo do uvoenja neposrednih izbora za Evropski
parlament onda graani Unije imaju aktivno i pasivno birako pravo i u tom kontekstu.
Jedino ukoliko borave na teritoriji druge drave oni ne mogu da ostvaruju takvo svoje pravo
na oba mjesta ve moraju da odaberu jednu dravu u kojoj e glasati ili se kandidovati.

Preko ovog politikog prava ostvaruje se legitimitet tijela i institucija EU i omoguava

graanima da uzmu uee u politikom ivotu. Ovdje se moda i najjae vidi direktna veza
pojedinca sa Unijom i nazire se i stvaranje naddravnih tvorevina. Na ovaj nain se Unija ne
doivljava kao neko strano tijelo ije se odluke moraju potovati, ve se pribliava obinim
ljudima jednako kao i organi njihove matine drave. Zato je uvoenjem neposrednih izbora
EU prerasla sve okvire meunarodnih organizacija i veoma se pribliila jedinstvenoj dravi
posebnog tipa.

3.Pravo na diplomatsku i konzularnu zatitu u treim dravama- predstavlja refleks

meunarodnog subjektiviteta koji posjeduje EU, a ustanovljeno je u korist pojedinaca kao
jedan od naina da se u svakom trenutku i na bilo kojem podruju izvan teritorije EU zatite
prava svakog njenog graanina. Tako je predvieno: Svaki graanin Unije uiva, na teritoriji
neke tree zemlje gdje drava lanica iji je on dravljanin nije predstavljena, zatitu
diplomatskih i konzularnih organa bilo koje drave lanice, pod istim uslovima kao i
dravljani te drave. Drave lanice e meusobno utvrditi neophodna pravila i otpoee
meunarodne pregovore u cilju obezbjeenja te zatite. Iz navedene regulative jasno se
moe izvui zakljuak da je obraanje lica diplomatskom ili konzularnom predstavnitvu
druge drave postavljeno uz logian uslov da se na teritoriji odnosne drave ne nalazi takvo
predstavnitvo njegove drave.

Poto je vremenom dolo do razvoja i zajednike spoljne i bezbijednosne politike onda se

ovo pravo graanstva moe posmatrati i kao ostvarenje dijela jedinstvene spoljne politike,
samo to je ona usmjerena na zatitu prava lica koja su u inostranstvu.

4.Pravo na podnoenje peticija Evropskom parlamentu i ombudsmenu EU- nastalo je kao

posljedica demokratske funkcije koju vri Evropski parlament i usljed prirodnih proiirenja
njegovih nadlenosti. Tako: Svi graani Unije imaju pravo peticije pred Evropskim
parlamentom...Svi graani Unije mogu se obraati ombudsmenu... Da bi se graanin obratio
Evropskom parlamentu potrebno je da je dolo do povrede nekog prava iz oblasti nadlenosti
Zajednice, kao i da se radi o tome da je povrijeeno pravo ba njemu a ne nekom drugom.

Drugi dio tie se obraanja ombudsmenu kojeg postavlja Evropski parlament i koji ima pravo
da: prima sve albe od graana Unije ili svakog fizikog ili pravnog lica, koje ima
prebivalite ili boravite u nekoj dravi lanici, a koje se odnose na sluajeve loe uprave u
radu komunitarnih organa ili tijela sa izuzetkom Suda pravde i Prvostepenog suda u vrenju
njihovih pravosudnih funkcija. Na osnovu prispjelih albi ombudsmen odluuje samostalno
da li treba pokrenuti postupak istrage i ukoliko tako odlui obraa se organu koji je naveden
kao prekrilac u albi da mu dostavi izvjetaj u vezi konkretnog predmeta. Ombudsmen moe
i samostalno da zapone istragu bez prijema neke pritube na rad konkretnog organa. Da bi
mogao da djeluje nesmetano ombudsmen je nezavisan organ i ne smije da obavlja ni jednu
drugu djelatnost. O rezultatima istraga ombudsmen podnosi redovne izvjetaje Evropskom
parlamentu koji onda vri monitoring ocjena i odluuje da li je potrebno preduzeti neke mjere
i koje. Tako se sprovodi demokratski vid kontrole rada svih organa EU, a posebna prednost je
ta to je postupak za lice koje se obraa bilo Evropskom parlamentu bilo ombudsmenu
potpuno besplatan i obavlja se na jeziku kojim se slui odnosno lice.

11.Prava radnika u Evropskoj Uniji prema socijalnoj povelji

U okviru Evropske Unije postoji dvanaest osnovnih socijalnih prava koja su zagarantovana
radnicima u svim drvama lanicama na jedinstven nain, ali koja samo ine jedan pravni
okvir i uvoenje donje granice ispod koje drave ne bi smijele ii u pogledu statusa radnika.
Njih treba zbog toga posmatrati kao minimalne standarde u zatiti socijalnih prava radnika u
Uniji koji su prema tome obavezujui.

Pravo na slobodno kretanje- Ovo je jedno od osnovnih prava i sloboda uopte u EU, ali se u
pogledu socijalnih prava radnika manifestuje u stvaranju preduslova da se migracija radne
snage odvija bez veih potekoa. Zbog toga se u EU postie da diplome i licence budu
kompatibilne pa se ne javljaju u veoj mjei problemi u vezi priznanja zanimanja izmeu
razliitih drava. Takoer je ovo pitanje povezano sa pravom na slobodno nastanjivanje u
okviru EU.

Pravo na pravinu nadokanadu- ve je istaknut problem u vezi nejednakih nadnica u EU pa

se komunitarno pravo zadovoljava samo postavljanjem optih okvira. Teko je uspostaviti
priblino iste nadnice sve dok postoji oigledna regionalna nejednakost u samoj EU.
Poveljom o osnovnim socijalnim pravima radnika predvieno je da nadoknade treba da budu
pravino odmjerene i da omoguavaju pristojan ivot. Svaka drava EU je u obavezi da se
trudi da ostvari pomenute standarde, ali se svjesno nije otilo dalje u regulativi ve je
nametnuta obaveza na izvjetavanje u pogledu prosjene visine nadoknade. Na osnovu
pregleda takvih izvjetaja vide se velike oscilacije od 26$ u Njemakoj do 5$ na radni as u
Portugalu. Prijemom novih drava lanica ove razlike su svakako jo vee.

Uslovi rada- Uslovi rada u ovom smislu ne podrazumijevaju samo fiziku bezbjednost ve i
pravnu u pogledu poloaja radnika. Ona obuhvata zatitu radnika koji rade odreeno vrijeme
ili su sezonski radnici. Njih komunitarno pravo u potpunosti izjednaava u pogledu svih
beneficija sa stalnim radnicima. U vezi ovakvih radnika takoer postoji i obaveza poslodavca
o zakljuenju pisanih ugovora. U pogledu pomenutih radnika Komisija je usvojila direktive
koje predviaju preraspodijelu ukupnog broja radnih sati za ove specifine radnike i broj
obaveznih slobodnih dana. U naelu prema novoj direktivi broj radnih sati nedjeljno u EU ne
bi smio prei 48 asova, osim za neke specifine kategorije zaposlenih.

Pravo na socijalnu zatitu- Pod socijalanom zatitom podrazumijeva se odgovarajui nivo

socijalne sigurnosti, a za nezaposlene obavezu pruanja socijalne pomoi. Meutim, ba u
pogledu zatite postoje znaajne razlike izmeu drava lanica EU. Njavii nivo socijalne
zatite svakako postoji u skandinavskim dravama koje imaju najvea odvajanja za socijalna
davanja. Socijalno akcioni program iz 1995.-1997. godine unosi nove socijalne garancije za
razbijanje rasizma, ksenofobije i antisemitizma.

Pravo na kolektivne ugovore- Sve lanice EU imale su u svojima nacionalnim

zakonodavstvima predvieno pravilo o zakljuenju kolektivnih ugovora koji posebno
garantuju prava radnika. EU tei da unificira propise koji prate zakljuenje kolektivinih
ugovora u pojedinim sektorima privrede. Tome je posebno doprinosila radniko-lobistika
organizacija UNICE. Radnici ravnopravno pregovaraju u vezi postizanja to vrih garancija
njihovih prava o kolektivim ugovorima.

Pravo na struno usavravanje- U EU pravo na struno usavravanje je podignuto na nivo

prava radika. Efikasnost u poslovanju i mogunost ostvarenja to veeg profita i kvaliteta
rada u EU direktno zavisi od obuenosti radnika. To je dinamina kategorija jer je napredak
tehnologije konstantan i iziskuje to bolju obuenost. Zbog toga je u okviru EU osnovano i
uspjeno sprovedeno nekoliko optih programa za obuku radnika.

Pravo na jednak tretman mukaraca i ena- Mjere u okviru EU ile su u smijeru usvajanja
direktiva od strane Komiteta Ministara, a na prijedlog Komisije, gdje se posebno tite
trudnice i ene po roenju djeteta, budui da je u ovoj oblasti bilo veoma velikih
neujednaenosti izmeu drava lanica. Danas se ene koje spadaju u ovu kategoriju
jedinstvenom regulativom tite od nonog rada, tekih uslova na radu kao to je kontakt sa
opasnim materijama i rad u visokorizinim djelatnostima. Minimalna nadoknada u periodu
odsutnosti usljed trudnoe i po roenju djeteta ne smije biti ispod 75% od pune zarade.
Zabranjuje se pravljenje diskriminacije u pogledu konkursa pri zasnivanju radnog odnosa ako
se radi o trudnim enama.

Pravo radnika da uestvuju u upravljanju- Ovo pravo podrazumijeva i pravo radnika da budu
informisani o ukupnom radu preduzea, da znaju namjere poslodavca koje mogu da utiu na
poslovanje ili njihov status, uee u odluivanju o funkcionisanju preduzea. Posebno su
ovdje znaajna velika preduzea koja upoljavaju radnike iz vie drava i gdje, ukoliko nema
jedinstvanih pravila EU u ovoj oblasti, postoje velike razlike u statusu radnika u istoj firmi.
Puno uestvovanje radnika u EU u odluivanju postizano je usvajanjem direktiva kojima se
obavezuju subjekti da obavjetavaju radnike o finansijskom poslovanju i poslovnoj situaciji u
preduzeu, o produktivnosti i investiranju, kao i o namjerama u vezi zapoljavanja.

Pravo na zdravlje i zatitu na radu na radnom mjestu- Na ovom pitanju su se u EU u vie

navrata preduzimali napori i to govori i podatak da je od 47 mjera koje je u pogledu
socijalnog poloaja radnika predvidio Socijalno- akcioni program iz 1989. godine, ak 12
bilo vezano za zatitu na radu i zdravlje radnika. Uvode se standardi bezbijednosti na radu
pogotovo za rad sa opasnim materijama i pod posebno tekim uslovima. Kao dokaz napora
EU u ovoj oblasti jeste i osnivanje Evropske agencije za bezbijednost i zdravlje na poslu
1994. godine sa zadatkom da prati uslove rada u ovom pogledu i izvjetava o potrebnim
mjerama u ovoj oblasti.

Zatita djece i adolescenata- Ovdje se radi o posebnoj potrebi uvoenja zatiene kategorije
radnika koja je potpuno opravdana. Prije svega postoji opte ogranienje o starosnoj dobi
djece koja mogu da budu radno aktivna. Posebno je u EU zabranjeno koristiti nasilne metode
nad maloljetnicima prilikom radnih obuka, to je tradicionalno prisutna metoda pogotovo u
Velikoj Britaniji. Tako je 1994. godine usvojena direktiva u Savjetu Direktiva o zatiti
mladih na radu. Posebne obaveze po Evropsku Uniju, ali i drave lanice, proizlaze i na
osnovu Konvencije o pravima djeteta koja je usvojena na univerzalnom nivou, a odnose se na
rad maloljetnih lica.

Zatita starih radnika- Osnovni elementi univerzalnog naela humanosti zahtijevaju da se

stari radnici svrstaju u grupu posebno zatienih radnika. Oni su u EU zatieni od odputanja
usljed starosti, automatskog odbacivanja zahtjeva pri traenju posla, posebno su tretirani u
pogledu uslova na radu. Ukoliko postoje poseni razlozi i priroda posla poslodavac je duan
da obezbijedi odgovarajuu prekvalifikaciju i struno osposobljavanje starim radnicima kako
bi bili korisni za drugo radno mjesto.

Zatita hendikepiranih lica- Jo od 1986. godine Savjet EU poinje sa usvajanjem preporuka

dravama u kojima savjetuje da obrate posebnu panju o poloaju hendikepiranih lica i
postepeno poprave njihov poloaj. Specifian problem u vezi njih jeste to teko pronalaze
posao, iako u svakoj dravi postoje grupe poslova koje bi ta lica mogla veoma uspjeno da
obavavlaju. Regulativa u EU je morala ii u pravcu uvoenja obaveze za privredne subjekte o
upoljavanju lica sa invalidetom, 1998. godine Savjet usvaja akcioni program za
hendikepirane pod nazivom HELIOS. Ubrzo zatim usvojen je i nastavak pomenutog
programa HELIOS 2 1994. godine sa ciljem da podstakne drave da to vie ukljuuju u
proizvodne procese i radne odnose lica sa invaliditetom.

Na osnovu navedenog pregleda radnopravnog poloaja u EU mogu se izvui sljedei

zakljuci. Iako se radi o veoma razvijenom jedinstvenom tritu sa sve bitnijim udjelom na
globalnom tritu u okviru EU se do sada nisu ostvarili vei pomaci u sveukupnoj
normativnoj strukturi vezanoj za poloaj radnika. Ono to bi logino pratilo sve vru
integraciju evropskih drava, a to je jednak poloaj radnika ma gdje radio na tlu EU, nije
ostvareno u ovoj oblasti. Pravo EU jedinstveno regulie samo okvire za osnovna prava
radnika, propisuje minimalne standarde, ali ne ide do te mjere da svjesno harmonizuje pravne
propise u pogledu poloaja radnika. To je veoma teko i postii zbog nekolicine faktora:
razliitog ekonomskog razvoja, polivalentne tradicije, kulture i religije, nesrazmjere u
nadnicama za rad... Sa aspekta potencijalnih investitora izvan EU razlike u pogledu statusa
radnika mogu djelovati odvraajue. Ipak moe se rei da su u pojedinim pitanjima, u
pogledu jedinstvenog radnopravnog poloaja radnika, postignuti znaajni uspjesi i rezultati.
Ovdje se prije svega misli na poloaj ena, zabranu diskriminacije, posebne zatite lica sa
invaliditetom, ueu radnika u procesu odluivanja. Ostala pitanja kao to su visina
nadoknade za rad, socijalna davanja nezaposlenim i opti uslovi rada su neka od pitanja koja
e vjerovatno meu posljednjim biti rijeena. Usljed estih proirenja, EU je izgubila
privilegiju koju je imala na svom samom poetku, a to je da se radi o relativno bliskim
drutveno- kulturnim cjelinama koje nisu stvarale tako velike razlike u pogledu poloaja
radnika. Jedino e uporno angaovanje organa EU i svih nacionalnih snaga dovesti do
postepene unifikacije u ovoj oblasti

12. Uredba (regulation,reglement, Verordnung)

Shodno lanu 288. UFEU u lanu 161 stav 2 UEAZ, uredba ima optu primjenu(general
application)obavezuje u potpunosti i neposredno se primjenuje(directly applicable) u svakoj
dravi lanici. U uredbi se ovlauje , kao ni u jednom pravnom aktu Unije, pravo evropsko
ovlatenje. Pomou ovog pravnog instrumenta, Unija moe
neposredno(nadnacionalno)stvarati obavezno pravo za drave lanice i njihove dravljanje
bez potrebe da te uredbe preobraze (transformiu) nadleni nacionalni organi (u
naelu,nezakonito je da drave lanice donose izvrne propise u odnosu na uredbe EU zbog
toga to bi odreenim izmjenama mogle ugroziti njhovu jedinstvenu primjenu ili prikriti od
graana da je uredba direktan pravni izvor).

Zbog osobenosti institucionalnog savjeta Unije nije mogue poistovjetiti Uniju sa

nacionalnim zakonom. Pravni poredak Unije ne poznaje razliku izmeu evropskog zakona i
evropske uredbe(tipologija pravnih akata utvrena je u Ustavu za Evropu naputena je poslije
neuspjeha u njegovoj ratifikaciji). Ipak na niovu Unije uredbom se ostvaruju normativno-
apstraktna dejstva prema neodreenom krugu lica, kao to se to ini obinim zakonom na
nivu drava lanica. U ovom, uslovnom smislu, moe se rei da je Evropska uredbaEvropski
zakon. Sud pravde nazvao je uredbu skoro zakonodavnim aktom , kvazizakonodavnom
mjerom, dok ju je neprihvaeni Ustav za Evropu nazvao Evropskim zakonom.

U praksi EU uredba ima dvostruku ulogu. Kao opti normativni akt uredba je jedini pravni
instrument, koji omoguava da EU bude potovana kao pravna zajedniica u dravama
lanicama. Uredba se donosi kada postoji potreba za jedinstvenou regulative na nivou
Unije. S toga, uredbama su regulisana znaajna pitanja iz nadlenosti Unije: opta carinska
tarifa, sloboda kretanja posloprimaca, pravo konkurencije, ustanovljene su temeljne norme
trgovinske politike i politike saobraja i rjeenje druga pitanja. S druge strane, ne treba
potcjenjivati ni znaaj izvrne(sprovedbene) uredbe u pravnom poretku Unije posebno u
oblasti agrarne politike.

Uredba se donosi u posebnom ili redovnom legislativnom postupku. U redovnom postupku

uredbu usvajaju na prijedlog Komisije, EP i Savjet zajedno. U posebnom legislativnom
postupku usvaja je EP uz uee Savjeta ili Savjet uz uee EP. Uredbu kao nelegislativni
pravni akt donosi Komisija kada joj je to ovlatenje povjereno legislativnim aktom(delegirana
uredba u sprovedbena uredba-lan 290 i 291. UFEU). Praksa pokazuje da je do sada znatan
broj uredbi donijela Komisija, na osnovu ovlatenja Savjeta EU, u procedure nazvanoj
Komitologija.

Uredba je pravno obavezna za neodreeni broj objektivno odredivih sluajeva na

cjelokupnom podruju (obavezuje u potpunosti i neposredno se primjenjuje na teritoriji svake
drave lanice). Generalno-apstraktna, u cijeloj Uniji vaea regulacija prema neodreenom
krugu lica sutinska je karakteristika uredbe(Operman). Uredba neposredno vai u svakoj
dravi lanici. Objavljivanjem u Slubenom listu EU i stupanjem na snagu (dvadesetog
dana od dana objavljivanja ili u njoj oznaenom danu), uredba automatski proizvodi pravna
dejstva za drave lanice, ukljuujui i njihove organe, naroito sudove, kao i graane. Sud
pravde je priznao, o emu je ve bilo rijei prednost (suprematiju) uredbe u odnosu na pravne
instrumente nacionalnog prava, bez obzira na njihovu vrstu u pirmjeni prava Unije na
konkretne sluajeva(odredba uredbe donijeta u okviru dodijeljene nadlenosti Uniji ima
prednost u primjeni u odnosu na odredbe i najvieg pravnog akta drava lanica). tavie,
neposredno vaenje uredbe u pravnom poretku drava lanica iskljuuje i primjenu kasnije
donesenih nacionalnih propisa, ako su u neskladu sa sadrinom uredbe EU.

Adresati uredbe su , s obzirom na njeno opte vaenje, Unija i njene institucije, drave
lanice sa svojim institucijama u sve tri grane vlasti, kao i fizika i pravna lica. Pri tome,
mogue je da se uredba, zbog svoje sadrine ,odnosi samo na jedan dio adresata. Mogue je
da uredba, slino direktivi, vai samo za drave lanice ali ne i za individualna lica. I u tom
sluaju, uredba se razlikuje od direktive svojim neposrednim pravnim dejstvima.

13. Direktiva (a directive, la directive, di Richtlinie)

Shodno lanu 288 stav 3. UFEU direktiva obavezuje svaku dravu lanicu kojoj je upuena
u pogledu ciljeva koji treba da se postignu, preputajui nacionalnim organima da izaberu
formu i sredstvo izvrenja. Direktiva je, prema tome osobeni pravni akt Unije koji odgovara
njenoj priodi kao svojevrsnoj zajednici suverenih drava. Tvorcima evropskih osnivakih
ugovora, kao uzor za obliavanje direktive, posluili su njemaki Rahmengesetz i francuski
Loi-Cadre (okvirni zakoni). Neprihvaeni ustav za Evropu iz 2004. preimenovao je direktivu
upavo u evropski okvirni zakon. Ovom vrstom pravnog akta trebalo je zadovoljiti potrebu
za pribliavanjem nacionalnih prava drava lanica, bez stvaranja jedinstvene pravne
regulative na ravni Unije. Stoga, direktiva obavezuje drave lanice, kojima je upuena u
pogledu ciljeva koji treba da se postignu, ostavljajui im slobodne ruke u izboru forme i
sredstava izvrenja (preuzimanje sadrine direktive u nacionalne pravne poretke moe se
ostvariti zakonom, podzakonskim aktima ili sudskom praksom u roku od 18 do 24. mjeseca).
Time se direktiva, koja pretpostavlja dononje nacionalnih akata transformacije, razlikuje od
uredbi kao optevaeih i neposredno primjenljivih akata u svim dravama lanicama.
Direktivama se tei usaglasiti (harmonizovati) materijalnopravna regulativa irom Unije, uz
istovremeno uvaavanje mnotva nacionalnih pravnih formi i tradicija. U lanu 114(1) UFEU
propisano je da Savjet, odluujui u redovnom legislativnom postupku i nakon
konsultovanja Komiteta za ekonomska i socijalna pitanja, usvaja mjere za usklaivanje
odredaba zakona, uredbi i podzakonskih akata drava lanica, iji je predmet uspostavljanje i
funkcionisanje unutranjeg trita. Uputstva se donose u oblastima u kojima je potrebno
uskladiti, ali ne i izjednaiti pravnu regulativu drava lanica (pravo nastanjivanja iz lana
50, usluge iz lana 59 UFEU i druge). Pored toga, postoje oblasti u kojima organi Unije
mogu donositi i uredbe i direktive (lan 43, 91, 103. UFEU). Praksa Evropske unije pokazuje
da u sumnji koji pravni akt treba izabrati u tim oblastima, postoji tendencija usvajanja uredbe.
S druge strane, ako se opredijeli za donoenje direktive u takvim situacijama, direktiva se
nomotehniki formulie kao jedna vrsta jedinstvenog zakona (Loi uniforme), ime se tei
ujednaavanju prava drava lanica. Istovremeno, takvom nomotehnikom izradom direktiva
suavaju se razlike izmeu direktiva i uredbi, emu je poseban doprinos dala i doktrina o
neposrednim dejstvima direktiva, koje je razvio Sud pravde. Direktive se donose u redovnom
ili posebnom legislativnom postupku. Postoje i direktive koje nisu legislativne, ve delegirani
ili sprovedbeni (izvrni) pravni akti. Adresati direktiva su drave lanice kojima su direktive
upuene. U praksi, to su najee sve drave lanice. Individualna lica, koja prema doktrini
Suda pravde mogu biti izuzetno neposredno ovlaena ili obavezana sadrinom direktiva,
nisu formalno adresati direktiva. Direktive su pravno obavezne za svoje adresate na dva
naina: u pogledu ciljeva i u pogledu obaveze transformacije sadrine direktiva nacionalnim
pravnim aktom u vlastiti pravni poredak (direktive nisu dio pravnog poretka drava lanica,
ve sastavni dio autonomnog pravnog poretka Unije, dok su nacionalni propisi usvojeni za
realizaciju ciljeva postavljenih direktivama sastavni dio nacionalnog pravnog poretka).
Direktive su pravno obavezne za adresate danom njihove dostave. Kada se direktive odnose
na sve drave lanice ili se usvajaju na osnovu procedure iz lana 294 UFEU, objavljuju se u
Slubenom listu Evropske unije, i stupaju na snagu na dan koji je utvren u njima ili, u
suprotnom, dvadesetog dana od dana objavljivanja (lan 297. UFEU). U direktivi se obino
utvuje rok u kome treba donijeti nacionalni pravni akt radi ostvarenja ciljeva utvrenih u
sadrini direktive. Komsija je ovlaena da se stara o pimjeni direktiva u dravama
lanicama. Praksa pokazuje da je Komisija, postupajui po lanu 258 UFEU, pokrenula dosta
postupaka pred Sudom pravde zbog povrede obaveza proisteklih iz direktiva. Kao to je
ranije ukazano, Sud pravde je razvio naelo o neposrednim pravnim dejstvima odreenih
direktiva, odstupajui od teksta lana 288. stav 3. UFEU. Polazna taka ove sudske prakse
bila je da individualna lica stiu odreenim direktivama niz subjektivnih prava koja ne mogu
ostvariti u sluaju da drava lanica ne izvri svoje obaveze iz direktive. Tim nepeuzimanjem
sadine direktiva u nacionalni pravni poredak slabi se i djelotvornost prava Unije (effet utile).
Stoga, Sud pravde je utvrdio da direktiva proizvodi neposredno pravno dejstvo pod
slijedeim pretpostavkama: (a) da direktiva sadri individualno pravo (korist) za lice; (b) da
je rok za preobraaj (transformaciju) direktive istekao i da su (v) odredbe direktive potpune i
jasne (ne stavljaju dravama lanicama slobodan prostor u preuzimanju njihove sadrine).
Sud pravde je u svojoj praksi priznao samo vertikalno neposredno pravno dejstvo direktive
(izmeu EU i drava lanica), ali ne i horizontalno (pavni odnosi izmeu graana Unije).
Pitanje horizontalnog neposrednog pravnog dejstva direktive dio je ireg problema, tj. u kojoj
mjeri uopte pravo Unije moe proizvoditi neposredna dejstva u pravnim odnosima privatnih
lica (dejstva prema treem Drittwirkung). To je nesumnjivo mogue kad je u pitanju
sadrina primarnog prava Unije (odredbe o zabrani diskriminacije) ili uredbe, ali izaziva
brojne probleme u vezi s direktivama. Stav Suda pravde o nepostojanju horizontalnog
neposrednog pravnog dejstva direktiva nije opteprihvaen u pravnoj teoriji. U sluaju kad
drave lanice ne izvre obaveze iz direktive, oteeno individualno lice ima pravo da
podnese odtetni zahtjev (sluaj Francovitch, C-9/90).

14.Odluka

Pored normativnih (optih) pravnih akata, uredbe i direktive, lan 288 stav 4 UFEU i lan
161 stav 3 UEAZ, predviaju i pravni akt sekundarnog prava Unije, koji organi Unije mogu
koristiti i za ureivanje konkretnih sluajeva. Naime, odluke, kao pravni akti Unije, mogu se
donositi i kao opteobavezujui i kao individualizovani pravni akti. Odluka je u potpunosti
pravno obavezujui akt . Odluka u kojoj je navedeno na koga se odnosi, obavezujua je samo
za adresata. U praksi Unije odluka je izuzetno vana i esto korien pravni instrument.
Njeni adresati su drave lanice ili individualna lica, kojima Komisija dostavlja odluke,
posebno u sluajevima povrede utvrenih pravila konkurencije. Unija i njeni organi ne mogu
biti adresati odluka poto odluke moraju proizvoditi spoljna pravna dejstva. Komisija je
najvaniji donosilac odluka u Uniji kao najvanija izvrna instanca Unije. Pored nje, odluke
moe donositi i Savjet, a, izuzetno, i lan Komisije. Za pravno dejstvo odluke karakteristino
je da je ona u svim svojim dijelovima obavezna za svoje adresate. Obavezuje jae od
direktiva u pogledu ciljeva koje treba ostvariti. Ona nema, kao uredba, opte i neposredno
vaenje u svim dravama lanicama, nego samo individualizovano neposredno pravno
dejstvo na adresata odluke. Kada stvara obaveze za individualno lice kao svoj adresat, odluka
je slina upravnom aktu njemakog prava. Odluke upuene dravama lanicama (npr. na
osnovu lana 108 UFEU), kojima se ureuje dravna pomo preduzeima ili proizvodnim
granama, mogu od njih zahtjevati donoenje nacionalnih akata u predvienom roku radi
realizacije obaveza utvrenih u odluci. U takvim sluajevima, odluka ima dejstvo slino
direktivi i moe, ako su ispunjene odreene pretpostavke, proizvesti neposredna pravna
dejstva (sluaj 9/70 Leberpfennig). U evropskoj pavnoj teoriji pravi se razlika i izmeu
odluka upuenih odreenim subjektima i odluka u kojima adresati nisu posebno oznaeni (u
njemakoj teoriji, ove odluke nose naziv Beschluss). Posebna vrsta odluka bile su okvirne
odluke (framework decisions). One su se koristile za harmonizaciju zakonodavstva drava
lanica u bivem treem stubu Evropske unije. Obavezivale su drave lanice u pogledu
rezultata koje treba ostvariti, preputajui im forme i metode izvrenja (implementacije). Bile
su i sline su, po svojoj pravnoj pirodi, direktivama. Ipak, razlikovale su se od njih po tome
to nisu mogle ustanovljavati subjektivna prava, utuiva u nacionalnim sudovima drava
lanica. Odluke proizvode pravna dejstva od momenta dostave u pismenom obliku adresatu.
Odluka koja stvara novanu obavezu za privatno lice predstavlja izvrni naslov.