ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ-ΣΗΜΕΙΟ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΕΩΣ άγαλμα

γυναίκας με δεμένα χέρια

Ο τίτλος

Ο τίτλος είναι δυσερμήνευτος, γι αυτό πλαισιώνεται από έναν υπότιτλο, που δίνει το ερέθισμα της
ποιήτριας: το γλυπτό του Κωνσταντίνου Σεφερλή "Η Βόρειος Ήπειρος" στην πλατεία Τοσίτσα, που
ερμηνεύεται από εκείνη ως σύμβολο της γυναικείας καταπίεσης και της θέσης της γυναίκας ανά τους
αιώνες.

Γενικά για το ποίημα

 Η πρόθεση του γλύπτη του αγάλματος «Η Βόρειος Ήπειρος» ήταν να καταγγείλει τη σκλαβιά της
Βορείου Ηπείρου.
 Κάθε άνθρωπος όμως αντιλαμβάνεται διαφορετικά την τέχνη.
 Έτσι και η Δ. ερμήνευσε το γλυπτό με το δικό της τρόπο και το συσχέτισε με την καταπίεση του
γυναικείου φύλου ανά τους αιώνες.
 Κι αυτό γιατί θεώρησε την ακινησία των αγαλμάτων ως σύμβολο υποδούλωσης και αδυναμίας
ανάληψης πρωτοβουλίας.
 Η Δ. θεωρεί τα αγάλματα ιδανικούς σιωπηλούς συνομιλητές, κατάλληλους για επικοινωνία με
ανθρώπους καταπιεσμένους, αδικημένους και ηττημένους.
 Έτσι το ποίημα είναι ποίημα κοινωνικού και αισθητικού προβληματισμού, γιατί αφενός έχει μια
φεμινιστική προβληματική και αφετέρου τίθεται το ζήτημα του αν ο καθένας μπορεί να ερμηνεύει
με έναν προσωπικό, ξεχωριστό τρόπο ένα έργο τέχνης (πράγμα στο οποίο η Δ. απαντά "ναι",
αγνοώντας την πρόθεση του γλύπτη και προβάλλοντας τη δική της).
 Η τεχνοτροπία του ποιήματος είναι ο νεοσυμβολισμός.
 Χαρακτηρίζεται από αυστηρή οργάνωση και προοδευτική ανέλιξη.

1η Στροφή(στ. 1-2)-Πρόλογος

 Το ποίημα ξεκινά in medias res, γιατί μας ανάγει αμέσως στην προβληματική του έργου
αποφεύγοντας να αναφερθεί στις συνθήκες που τη γέννησαν.
 Προκαλείται έτσι το ενδιαφέρον του αναγνώστη.
 Υπάρχει μια αντίθεση ανάμεσα στην ερμηνεία της Δ. για το γλυπτό και των άλλων ανθρώπων
(όλοιεγώ).
 Η επανάληψη του «κατευθείαν»
 τονίζει αυτή την αντίθεση
 χαρακτηρίζει και τους δύο δέκτες (όλοι, εγώ) του ερεθίσματος, για να δείξει πως και για τους δύο
η δική τους πρόσληψη είναι αυτονόητη και απόλυτα ξεκάθαρη, αφού ο καθένας αποκωδικοποιεί
ένα έργο τέχνης ανάλογα με τα βιώματα, την παιδεία και την κουλτούρα του
 υπογραμμίζει το ακαριαίο της ποιητικής έμπνευσης.
 Το β ενικό πρόσωπο («σε»)
 καθιστά την επικοινωνία άμεση και το κλίμα οικείο
 ανοίγει ένα διάλογο με το γλυπτό, που εξελίσσεται σε δραματικό μονόλογο, με θέμα την
κοινωνική καταπίεση της γυναίκας(Άλλωστε η ίδια η Δ. έχει δηλώσει πως θεωρεί τα αγάλματα
ιδανικούς συνομιλητές, που της θυμίζουν βιώματα της παιδικής της ηλικίας.)
 τονίζει την αντίθεση της πρόσληψης του έργου τέχνης
 δείχνει την ταύτιση της Δ. με το άγαλμα λόγω του κοινού φύλου τους: Η φύση του αγάλματος
(ακινησία= αιχμαλωσία) ταυτίζεται με τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία.
 Υπάρχει τέλος ένα χιαστό σχήμα, που ενισχύει την αντίθεση των ερμηνειών του γλυπτού.
2η Στροφή (στ.3-19)

 Η στροφή ξεκινά με τη λέξη «στολίζεις», που προβάλει έναν απ’ τους σκοπούς της τέχνης, την
αισθητική απόλαυση, που είναι ιδιαίτερα σημαντική για το δόγμα «τέχνη ως αυτοσκοπός».
 Η Δ. όμως δεν το ασπάζεται, προσπερνά την αισθητική συγκίνηση και στρέφεται σε
ουσιαστικότερα θέματα.
 Κι αυτό γιατί θεωρεί την τέχνη μέσο αναπαραγωγής της πραγματικότητας και εξαγωγής
συμπερασμάτων.
 Γι αυτό δε θα επικεντρωθεί στη διακοσμητική θέση του αγάλματος στο πάρκο, αλλά στη
διακοσμητική θέση της γυναίκας στην κοινωνία.
 Αρχικά η Δ. βλέποντας το άγαλμα έχει λανθασμένες εντυπώσεις λόγω απόστασης (στ.4-7).
Νομίζει πως είναι μια γυναίκα που μόλις ξύπνησε από ένα ωραίο όνειρο, ερμηνεύοντας έτσι τη
στάση της. Νομίζει δηλαδή, ότι το άγαλμα είναι έτοιμο να κινηθεί, άρα και να ελευθερωθεί.
 Εδώ υπάρχει ένα έμμεσο σχόλιο της Δ. για τη σημασία της αναπαράστασης του ζωντανού παλμού
του ανθρώπινου σώματος, ως στοιχείο της αληθινής γλυπτικής.
 Από κοντά όμως αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα (στ.8-13),που την προσγειώνει απ’ τη
φανταστική της ενατένιση. Πρόκειται για μια δεμένη γυναίκα που παλεύει να ξεφύγει απ’ τα
δεσμά της. Δηλαδή, η υποτιθέμενη κινητικότητα του αγάλματος εκφράζει την αγωνία του
αιχμαλώτου και την προσπάθεια να ελευθερωθεί και να λυτρωθεί.
 Η έκφραση «σκοινί μαρμάρινο» τονίζει το μέγεθος της γυναικείας καταπίεσης.
 Στους στίχους 14-15 εκφράζεται ως έντονη κοινωνική διαμαρτυρία το παράπονο των γυναικών
όλων των εποχών: η κοινωνική θέση της γυναίκας δεν εξαρτάται από την ίδια ή απ’ την τύχη, αλλά
είναι προκαθορισμένη, οφείλεται στις δεσμεύσεις και στους περιορισμούς που υπόκειται και στην
καταπίεση που δέχεται, ζώντας σε έναν κόσμο φτιαγμένο από άνδρες για άνδρες. Κάθε γυναίκα
γεννιέται αιχμάλωτη, με την υποχρέωση να υπακούει σε συγκεκριμένους ρόλους, γιατί έτσι την
παραγγείλανε, δηλαδή έτσι την ήθελε το ανδροκρατούμενο σύστημα της κοινωνίας. Ειδικά στο
στ.15 η φωνή διαμαρτυρίας γίνεται κραυγή.
 Η καταπίεση είναι τόσο βαριά που οι γυναίκες δεν μπορούν να ζήσουν και να χαρούν τις
μικροχαρές της ζωής και την ομορφιά της φύσης, που της επιβάλλουν η συναισθηματική της φύση
και η ευαισθησία της. (στ. 16-18). Είναι αιχμάλωτη στις κοινωνικές νόρμες που την κάνουν να
ασφυκτιά από την καταπίεση που της επιβάλλουν.
 Πρόκειται για μια εικόνα με υπερρεαλιστικά στοιχεία, που υπογραμμίζεται με τη ζοφερή
διαπίστωση του στ.19.
 Αφού, λοιπόν, η ποιήτρια αγανακτεί (στ.17), τις έρχονται σκέψεις πικρές και γεμάτες παράπονο. Η
συναισθηματική της φόρτιση τονίζεται με τη μεταφορά «ζυγίζεις» και με την εικόνα των στίχων
16-18.

3η Στροφή (στ.20-30)

 Στο στ.20 η ποιητική φαντασία εισάγεται στο χώρο της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, ώστε να
δοθεί διαχρονικότητα στη διαπίστωση της ποιήτριας.
 Ο Άργος ήταν μυθικό τέρας με 100 μάτια, που κρατούσε δεμένη για χάρη της Ήρας την Ιώ, για την
οποία η θεά πίστευε πως είχε σχέσεις με το Δία. Η δε Ιώ είναι το σύμβολο της κατατρεγμένης
γυναίκας.
 Δεν είναι, λοιπόν, το μάρμαρο, αλλά η ανδροκρατούμενη κοινωνική πραγματικότητα, που κρατά
τη γυναίκα αιχμάλωτη σε αναχρονιστικές αντιλήψεις, σχετικά με το ρόλο και τη θέση της στην
κοινωνία.
 Έπειτα η ποιήτρια προβαίνει σε έναν υποθετικό συλλογισμό (στ.21-30).
 Αν αποφάσιζαν όλοι οι καταπιεσμένοι (σύμβολο της καταπίεσης εδώ το μάρμαρο) να αρχίσουν
αγώνες για διεκδίκηση δικαιωμάτων-οι δούλοι για κοινωνική ελευθερία, οι νεκροί για αθανασία,
οι γυναίκες για συναισθηματική απεξάρτηση απ’ τους άνδρες- οι γυναίκες θα παρέμεναν
αιχμάλωτες.
 Ακόμα κι αν κατακτούσαν τα δικαιώματά τους τυπικά, αυτό δε θα συνέβαινε και ουσιαστικά, αν
δεν άλλαζαν κάποιες πάγιες κοινωνικές δομές και κάποιες ριζωμένες νοοτροπίες. Διότι το να
εξισωθούν με τους άνδρες τυπικά είναι εύκολο, ουσιαστικά όμως δύσκολο, όσο η γυναίκα
περιορίζεται στο μυαλό των ανδρών σε συγκεκριμένους ρόλους, όσο μία σειρά από εμπόδια
(καχυποψία, αμφισβήτηση, ειρωνεία, υπονόμευση) δεν την αφήνουν να κάνει την υπέρβασή της
και όσο της επιβάλουν να βρίσκεται ες αεί αιχμάλωτη (στ.21-30).
 “το αίσθημά μας»: ίσως εννοείται η ελευθερία έκφρασης συναισθημάτων ή η δυνατότητα
συναισθηματικής πλήρωσης. Το «μας» εκφράζει την ταύτιση της Δ. με τις άλλες γυναίκες.
 Η κινητική/ακουστική εικόνα των στ.23-29 και η υπερβολή του υποθετικού συλλογισμού
στοχεύουν στο να φανεί η απαισιόδοξη άποψη της Δ. ότι το αντιφεμινιστικό πνεύμα έχει ριζώσει
από τα πανάρχαια χρόνια, ώστε η πραγματική χειραφέτηση της γυναίκας να μοιάζει ουτοπία.
 Η λέξη «μάρμαρο» επαναλαμβάνεται ώστε να υποδηλωθεί η ακινησία του και η μονιμότητα της
υποδούλωσης της γυναίκας.

3η Στροφή (στ.31-40)

 Εδώ αρχικά η Δ. τονίζει και πάλι πως ενώ όλοι προσφωνούν το γλυπτό «άγαλμα» εκείνη αμέσως
το προσφωνεί «γυναίκα» (στ.31-32επανάληψη). Έτσι υπενθυμίζει πως γι’ αυτήν το γλυπτό δε
συμβολίζει τη σκλαβωμένη Β. Ήπειρο, αλλά τη σκλαβωμένη γυναίκα.
 Στη συνέχεια αιτιολογεί την άποψή της, πρώτα με άρση (στ.33-37) και έπειτα με θέση (στ.38-40).
Δεν αναγνωρίζει, λοιπόν, τη γυναίκα απ’ τα γυναικεία χαρακτηριστικά της, αλλά απ’ τα δεμένα
χέρια της. Η αιχμαλωσία είναι το σημείο αναγνωρίσεως. Μάλιστα ισχύει για τη γυναίκα από την
αρχή της ιστορικής εξέλιξης (στ.39).
 Στους στ.35-37 η Δ. δεν αρνείται τον κορυφαίο ρόλο της μητρότητας. Όμως και η πιο δημιουργική
στιγμή της γυναίκας σχετίζεται με την αιχμαλωσία, αφού τη διαιωνίζει- γεννά κορίτσια που θα
γίνουν αιχμάλωτα στο ανδροκρατούμενο σύστημα. Έτσι ούτε η δυνατότητα αναπαραγωγής είναι
επαρκές στοιχείο αναγνώρισης της γυναίκας, σε αντίθεση με τα δεμένα χέρια, που ιδιαίτερα στο
στ.38 είναι το σύμβολο της έλλειψης κοινωνικής ισοτιμίας ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα.

4η Στροφή (στ.41-42)- Επίλογος

 Έχει χαρακτήρα σύνοψης.

 Επαναλαμβάνει τη συναισθηματική αντίδραση της Δ. μπροστά στο άγαλμα.
 Σημείο αναγνωρίσεως της γυναίκας είναι η αιχμαλωσία που υφίσταται ανά τους αιώνες και η
υποβάθμιση σε όλους τους κοινωνικούς τομείς.
 Τονίζεται δε με έμφαση στον επίλογο γιατί τελικά κανένα άλλο χαρακτηριστικό της γυναίκας δεν
αρκεί για να την αναγνωρίσουμε.

Μοτίβα

Δύο μοτίβα κυριαρχούν στο ποίημα:

α) Δεμένα χέρια: στ.9/19/30/38
β) Αιχμαλωσία: στ.13/15/30/42

Το ύφος

 Λιτό, δραματικό, χαμηλόφωνο, εξομολογητικό, σοβαρό, υποβλητικό, χωρίς εξάρσεις και

μελοδραματισμούς.
 Αν και τα ποιήματα της Δ. είναι λιτά, χωρίς εξωτερική ομορφιά, έχουν μια εσωτερική ομορφιά.
Αυτό το ύφος ονομάζεται «λυρική αφαίρεση» και χάρη σ’ αυτό η Δ. ανανέωσε το νεοελληνικό
λυρισμό.

Λόγος

Πυκνός, εφευρετικός, πρωτότυπος.

Γλώσσα

Καθημερινή αναμειγμένη με στοιχεία της καθαρεύουσας, γυμνή από κάθε συναισθηματική φόρτιση,
τολμηρή, εναργής, πειστική, λιτή, πρωτότυπη, αιχμηρή, άμεση, ουσιαστική.

Στίχος

Ελεύθερος, ανισοσύλλαβος, χωρίς ομοιοκαταληξία, αλλά με πεζολογικό τόνο.