GLAVA 2.

STATIKA FLUID
2.1. Mjerenje pritiska

Zadatak 6. U vertikalno postavljenu, i s jedne strane zatvorenu U cijev, usuta je iva. U

kakvom su meusobnom odnosu visine H i h u kracima U cijevi. Smatrati da se stanje
vazduha u cijevi mijenja po izotermi.

Rjeenje

Stanje vazduha se mijenja po izotermi, to znai da je temperatura konstantna (T=const.).

Slika 2.1

Zapremina u presjeku 1-1

V1 = A
h. ... (1)

Zapremina u presjeku 2-2

V2 = A
(h
H0 ) . ... (2)

Ako je temperatura konstanta onda Boyle-Mariotteov zakon se moe napisati:

p1V1 = const. , ... (3)
p2V2 = const. . ... (4)
Iz ovoga se zakljuuje
p1V1 = p2V2 . ... (5)

Ako se izrazi (1) i (2) uvrste u izraz (5), dobije se

p1
A h = p2 A ( H 0 - h) . ... (6)

Sa slike se zakljuuje da je pritisak u stanju (1)

p1 = pa . ... (7)

Dok je pritisak p2 u stanju (2) jednak nadpritisku u taki M:

p2 = pmM . ... (8)

Ako se izazi (7) i (8) uvrste u (6), moe se izraziti nadpritisak u taki M
pa A h p h
pmM = = a . ... (9)
A ( H 0 - h) H 0 - h

Koristei se principom ronioca za stanje (2), dobije se

pa + r
g ( H - h ) - pm . ... (10)

Ukupni nadpritisak za stanje (2) je

pm = pmM + pa . ... (11)

Uvrtavajui izraz (11) u izraz (10)

pa + r
g ( H - h) - pa - pmM . ... (12)

Iz izraza (12) izrazimo nadpritisak u taki M

pmM = r
g (H - h) . ... (13)

Ako se izjednae izrazi (9) i (13), dobije se meusobni odnos visina H i h u kracima U cijevi,
to je traeno zadatkom:
h
pa = r
g ( H - h) . ... (14)
H0 - h
2.2. Pritisak tenosti na ravne povrine

Zadatak 6. Pravougaoni otvor, dimenzija Hxc ostavljen je u nasipu da slui za proputanje

vode ka turbinskom postrojenju. Pri redovnim pregledima postrojenja ovaj otvor se zatvara
specijalnim drvenim talpama. Dimenzije svake talpe su hxB 1,2x3,4 m2. Talpe imaju po dva
para tokia.
Odrediti: uuu
r uuu
r
1. Silu pritska vode Fh1 i Fh7 na prvu i sedmu talpu i momente savijanja tih greda;
kad su tokii postavljeni na samim krajevima talpi.
2. Na kojim vertikalnim rastojanjima h1 i h7 od teita C1 i C7, prve i sedme talpe,
treba postaviti samo po jedan par tokia, a da se pri tome ne promijeni ravnoteni poloaj
ovih talpi.

Rjeenje

Slika 2.2.1

1. I talpa:

Teite prve talpe se odreuje sa slike 2.2.1

h 1, 2
hC1 = = = 0, 6 m. ....(1)
2 2

Povrina talpe je
A = A1 = A7 = h B = 1, 2
3, 4 = 4, 08 m2. ....(2)

Sila pritiska vode na prvu talpu se rauna kao

Fh1 = pC1 A1 , ....(3)

gdje je
pC1 = r
g hC1 ....(4)
Dobiveni rezultati se uvrste u izraz (3):
Fh1 = 1000 9,81 4, 08 = 24014,88 N,
0, 6 ....(5)
Fh1 = 24, 01 kN. ....(6)

ITALIC!
Slika 2.2.2

Moment savijanja prve talpe koja se posmatra kao greda.

uuu
r uuu
r
Sila Fh1 je podijeljena na dva para tokia, gdje na svaki toki djeluje sila od Fh1 / 4 .

Moment savijanja prve talpe se rauna:

F B
M1 = 1 , ....(7)
4 2
24014,88 3, 4
M1 = , ....(8)
4 2
M 1 = 10206,32 Nm. ....(9)

Slika 2.2.3
VII talpa:

Teite sedme talpe je

h 1, 2
hC7 = 6 h + = 6 1, 2 + , ....(10)
2 2
hC7 = 7,8 m. ....(11)

Sila pritiska vode rauna se na isti nain, kao i kod prethodne prve talpe
Fh7 = pC 7 A7 , ....(12)

gdje je
pC7 = r
g hC7 , ....(13)

Dobiveni rezultati se uvrste u jednainu (12)

Fh7 = 1000
9,81 7,8 4, 08 , ....(14)
Fh7 = 312193, 44 N, ....(15)
Fh7 = 312,19 kN. ....(16)

Moment savijanja se, takoer, rauna na isti nain, kao i kod prve talpe
F B
M7 = 7 , ....(17)
4 2
312193, 44 3, 4
M7 = , ....(18)
4 2
M 7 = 132682, 212 Nm. ....(19)

2. Moment inercije za teinu osu, posmatranu kao pravougaonik, se rauna

Bh3
Ix = . ....(20)
12

Moment inercije za prvu i sedmu talpu je isti, a zbog istih dimenzija

B h3
I x1 = I x2 = , ....(21)
12
I x1 = I x2 = 0, 4896 m4. ....(22)

Rastojanje h1 od teita prve talpe hC1 se rauna

I
Dh1 = x1 , ....(23)
hC1 A
0, 4896
Dh1 = , ....(24)
0, 6
4, 08
Dh1 = 0, 2 m, ....(25)
Dh1 = 200 mm. ....(26)
Rastojanje h7 od teita sedme talpe hC7 se rauna
I
Dh7 = x7 , ....(27)
hC7 A
0, 4896
Dh7 = , ....(28)
7,8 4, 08
Dh7 = 0, 0154 m, ....(27)
Dh7 = 15, 4 mm. ....(28)

JEDININI VEKTORI
Slika 2.2.4

2.3. Pritisak tenosti na krive povrine

Zadatak 2.Odrediti vrijednost, pravac, smjer i napadnu taku sile kojom voda potiskuje
kupasti ep.

Rjeenje
 Slika 2.1

Intenzitet vertikalne komponente sile pritiska vode jednak je razlici intenziteta vertikalnih sila
pritiska na donjoj i gornjoj povrini kupe, odnosno razlici teina stubova vode iznad gornje i
donje povrine kugle, kao to je prikazano na sljedeoj slici :

Slika 2.2

Vertikalna komponenta sile data je izrazom

Fy = r
g V. ...(1)

Manji poluprenik zarubljene kupe, moe se odrediti iz jednakosti slinosti trouglova, slika
2.3., to jest

Slika 2.3

H H -h
= , ...(2)
R r
( H - h)
r = R , ...(3)
H
r = 0,5 m . ...(4)

Zapremina zarubljene kupe je data izrazom

ph
V= (R2 + r 2 + R
r) , ...(5)
3
V = 1,8326 m3 . ...(6)
Ako se izraz (6) uvrsti u izraz (1), vertikalna komponenta sile iznosi
Fy = 17978 N . ...(7)

Horizontalna komponenta sile je jednak

Fx = r g hTx Ax . ...(8)

Udaljenost teita od slobodne povrine iznosi

hTx = 2 m . ...(9)

Povrina na koju horizontalna sila vode djeluje je data izrazom

d 2p
Ax = , ...(10)
4
Ax = 0, 785 m 2 . ...(11)

Ako se izrazi (9) i (11) uvrste u izraz (8), dobija se vrijednost horizontalne komponente sile,
to jest
Fx = 15410 N . ...(12)

Napadne taka vertikalne sile je odreena udaljenou koja je jednaka

, h R 2 + 2 R r + 3r 2
OD = = 0,3929 m , ...(13)
4 R2 + R r + r2
ili
, 11
OD = m . ...(14)
28

Takoer, napadna taka horizontalne sile je odreena sa udaljenou koja je data izrazom
d 4p
2
Ixx 64 d 2 (2r )
OD = = = = , ...(15)
hTx Ax d 2p 32 32
2
4
1
OD = m .
32
Zadatak 12. vrsto tijelo bez teine i proizvoljne duine,iji presjek je na crteu moe da se
obre oko oslonca u taki O.Kolika treba da je dimenzija x da bi tijelo ostalo u prikazanom
poloaju ravnotee?

Rjeenje

OKRENUTI SILE! ITALIC

Slika 12.1

Kod krivih povrina koje imaju vertikalnu ravan simetrije, suma elementarnih sila pritisaka
svodi se na jednu rezultantnu silu, koja lei u ravni simetrije, ili na par sila koje lee u istoj
ravni.
ur
Veliina i pravac rezultantne sile F odreuje se preko njenih komponenti, odnosno
horizontalne i vertikalne komponente.

Na ovu krivu povrinu djeluje samo vertikalna komponenta ukupne sile pritiska. Ona je
jednaka teini tenosti volumena V koju ograniavaju krive povrine.

S obzirom da u ovom primjeru imamo dvije krive povrine imat emo dvije vetikalne sile F1 i
F2 kao to je prikazano na slici 2.9

Sila pritiska koja djeluje na polucilindra je

F1 = r
g V1 , ...(1)
a na trostranu prizmu

F2 = r
g V2 . ...(2)

Zapremina polucilindra se rauna po formuli

R 2p
V1 = , ...(3)
2
dok je zapremina trostrane prizme

1
V2 =
2R
x . ...(4)
2
Uvrtavanjem izraza (3) u (1) i (4) u (2) dobije se

R 2p
F1 = r
g , ...(5)
2
1
F2 = r
g 2R
x . ...(6)
2
Teite polucilindra se rauna po formuli

4 R
yC = . ...(7)
3 p

ITALIC!
Slika 12.2

Glavni moment (suma svih komponenata sile) je

M 0 =0 ...(8)

x
F2 = F1
yC . ...(9)
3
Iz izraza (8) dobija se x izraeno preko poznatih podataka

F1
x=
3 yC , ...(10)
F2
 R 2p
r
g
4R
x= 2
3 , ...(11)
r
1
g 2R x 3p
2

R2
2
x= , ...(12)
x

x2 = 2
R2 , ...(13)

x= 2
R. ...(14)

Uvrtavanjem u izraz (13) da je poluprenik R=1m, dobije se da je dimenzija x

x= 2m . ...(15)

Za ovu vrijednost dimenzije x tijelo e ostati u ravnotei u prikazanom poloaju.

2.4. Plivanje

Zadatak 3. Homogena greda duine L, konstantnog presjeka A, gustine 1, pliva u tenosti

gustine (1<) ali tako da je donja taka grede zglobno uvrena na dubini H ispod slobodne
povrine (H<L). Treba odrediti: a) Koliki ugao nagiba odgovara stabilnom ravnotenom

poloaju grede u tenosti i za koji odnos e se greda umiriti u vertikalnom poloaju? b)

Koliki je otpor zglobne veze R za ravnoteni poloaj grede?

Rjeenje
Sile koje djeluju na gredu su teine grede i sila kojom se tijelo opire tonjenju:

OZNAITIT VEKTORE! ITALIC!

Slika 3.1
Suma momenata sila koje djeluju na gredu u taki O je jednaka
L l
M o = 0 - G 2 + FB 2 = 0 , ...(1)

odnosno
G L = FB
l. ...(2)

Iskoristiemo poznate odnose za gustinu i zapreminu

m
r= i V = A L m= r A L
V . ...(3)

Poznato je da vrijede slijedee jednadbe

G = m g , ...(4)
FB = m
g
. m1,m ...(5)

Kada uvrstimo izraz (3) u izraz (4) i (5) dobijemo

G = r1
A
L g , ...(6)
FB = r
Al
g . ...(7)

Kada vratimo jednadbe (5) i (6) u poetnu jednadbu sume momenata, ona e imati slijedei
oblik
r1 L g L=r
A Al
g l. ...(8)

Duinu l dobit emo iz odnosa ugla i stranica

H H
cos j = l=
l cos j ...(9)
Uvrtavajui izraz (7) u izraz (8) dobijemo
H2
r1 A L2 g = rA 2 g
cos j , ...(10)
odnosno
H2
r1
L = r 2 ,
2
...(11)
cos j

H2 r
2
= cos 2 j , ...(12)
L r1

H r
= cos j . ...(13)
L r1
Ako je j = 0, slijedi da je cos j = 1
H r ...(14)
=1 ,
L r1

ili
L r
. ...(15)
H r1

b)

Suma svih sila koje djeluju na gredu po y-osi je jednaka

Y = 0 - R + FB - G = O . ...(16)

Otpor zglobne veze R iznosi:

R = FB - G . ...(17)
L r
Ukoliko je greda umirena u vertikalnom poloaju tj. cos j = 1 pa slijedi
H r1
H
R= r
A g - r1
A
L g
cos j , ...(18)
R= r
A g - r1
H A
L g , ...(19)
H r
R = r1 L g - 1
A
L r1 . ...(20)
L r H r
Ukoliko je greda u ravnotenom poloaju tj. cos j = pa slijedi
H r1 L r1
H
R= r
A g - r1
A
L g
cos j , ...(21)
H
R=rA g - r1
A
L g
H r
L r1 , ...(22)
L
R=rA g - r1 A
L g
r
r1 , ...(23)
r
L
r1
R= r
A g - r1
A
L g
r , ...(24)
r1
r
R = A
L r1
g - r1
A
L g
r1 , ...(25)
 r
R = r1
A
L g - 1
r
1 . ...(26)

2.5. Stabilnost tijela pri plivanju

Zadatak 7. Na slici 7.1. prikazana je vodena povrina od broda ija je masa m=1500 t. Centar
dejstva sila uzgona je D=1.5 m ispod slobodne povrine, a teiste broda se nalazi C=0.6 m
iznad slobodne povrine. Izraunati metacentarsku visinu za ose x i y i za osu A-A koja je
nagnuta za ugao =30 prema x-osi.

Rjeenje

JEDININI VEKTOR!
Slika 7.1.
Metacentarska visina (h) se rauna tako to od metacentarskog rastojanja (r) oduzme
rastojanje izmeu take teita tijela i take djelovanja sile uzgona (), to rastjanje koje se
rauna:

d = C + D = 1.5 + 0.6 = 2.1 m . ....(1)

Metacentarsko rastojanje se rauna po formuli

I
r= , ....(2)
V

r = h +d h = r -d , ....(3)

103
m 1500
V= = = 1500 m3 zapremina istisnute tenosti. ....(4)
r 1000

Momenti inercije:
 p R4
Iy =
8
p R4
Ix = ....(5)
8
I xy =0


Slika 7.2.

bh3
Ix =
12
b3h
Iy = ....(6)
12
I xy = 0


Slika 7.3

bh3
Ix = , b = 2c, h = f
12
2cf 3 ....(7)
Ix =
12
c) 2 f 2
(2
I xy =
2

Slika 7.4

R=6 m, b=30 m, c=6 m, f=6 m, h=12 m karakteristike povrsine broda ( sa slike 7.1.)

I x = I1 + I 2 + I 3 , ...(8)

p R4 bh 3 cf 3 p64 30
123 6
63
Ix = + + 2=
+ + 2 = 5044.938 m ,

8 12 12 8 12 12

2 2
(9p 2 - 64) R 4 4 R b p R 2 b3 h hc 3 h b 2
c f
Iy = + + + + + + ,
72p 3p 2 2 12 36 3 2 2

2 2
(9p 2 - 64)6 4 46 p6
2
303 63
12 12 6 2
6 6
Iy = + + 15 + + + + 15 = 55028.388 m 4 ,
72p 3p 2 12 36 3 2
I xy = I xy1 + a1 A1 + I xy2 + a2
b1 A2 + I xy3 + a3
b2 b3
A3 , ....(9)

c) 2 f
(2 2
6) 2
(2 62
I xy1 = 0, I xy2 = 0, I xy3 = = = 72 m4,
72 72

I xy = 0 + 0 + 0 + 0 + I xy3 + 0 = I xy3 = 72 m4,

1 1
I A- A =
2
( Ix + I y ) + ( Ix - I y )
2
cos(2a ) - I xy
sin(2a ) , ...(10)

1 1
I A- A (-5044.938
-++= 55028.388 ) ( 5044.938 55028.388 ) cos(2 30 ) 72 sin(2 30 ),
2 2
I A- A = 17478.446 m4.

Metacentarska visina za x-osu

I x 5044.938
rx = = = 3.363 m,
V 1500

hx = r - d = 3.363 - 2.1 = 1.263 m.

Metacentarska visina za y-osu

Iy 55028.388
ry = = = 36.685 m,
V 1500

hy = ry - d = 36.685 - 2.1 = 34.585 m.

Metacentarska visina za A-A -osu

I A- A 17478.446
rA- A = = = 11.652 m,
V 1500

hA- A = rA- A - d = 11.652 - 2.1 = 9.552 m.

FORMULE U DVA REDA!
2.6.1. Relativno mirovanje pri translaciji

Zadatak 1. Po strmoj ravni,iji je ugao nagiba a = 45o , klizi sud popuno napunjen vodom.
Na sudu se nalazi poklopac sa malim otvorom koji je od prednjeg zida udaljen za l=0,5 m.
Masa praznog suda je 150 kg, b=1 m, koeficijent trenja dna suda o povrinu strme ravni je
m = 0, 278
. Odrediti silu pritiska vode na poklopac, dno i zidove suda.

Rjeenje

PROMJENITI
KOORDINATNI SISEM! (Armin)
Slika 1.1

Iz dinamike jednaine ravnotee za sud koji klizi po strmoj ravni odreuje se ubrzanje suda
prema datoj slici 2.1
X = 0 , ...(1)
m a =G sin a - T ,
Y = 0 , ...(2)
G sin a = N ,
( m p + mv ) g = G ...(3)
3 b
b 3 3
mv = r
v = r
b + b =
r
b ...(4)
2 2

Iz izraza (4) dobije se masa volumena :

3
mv = 11000 = 1500 kg ...(5)
2
G cos 45o = N ...(6)

Iz izraza (6) dobije se intenzitet normalne komponente sile :

( 150 + 1500 )
g cos 45o = N
2
N = 1650
9,81 . ...(7)
2
N = 11445, 6 N = 11, 445 kN . ...(8)

Iz izraza (1) dobije se da je

g sin a - N
a = m
m m , ...(9)
2
1650 a = 1650
9,81 - 11445, 6
0, 278
2
445, 6
0, 278
8263, 707 m ...(10)
a= = 5,00 .
1650 s
Za usvojeni koordinatni sistem osnovna jednaina statike fluida glasi

1
dp = f mx dx + f my dy + f mz dz ....(11)
r

Gdje su komponente masene sile date izrazima

f mx = 0
...(12)
cos a
f my = a

sin a - g
f mz = a

Pa se osnovna jednaina statike fluida svodi na oblik

1
cos a dy + ( a
dp = a sin a - g ) dz ...(13)
r
dp = r
a cos a dy + r ( asin a - g ) dz ...
(14)
a integriranjem ove jednadbe se dobija raspored pritiska u tenosti koja se nalazi u posudi
p = r ( a sin a - g ) z + C
a cos a y + r ...(15)

Ako se usvoji da je na slobodnoj povrini pritisak jednak p = pa a da je prema koordinatnom

sistemu: x=0 y=0 i z=b ,izraunava se konstatntu C :
pa = r ( a
sin a - g ) b + C ...(16)
( a
C = pa - r sin a - g ) b ...(17)

Pa je raspored relativnog pritiska u fluidu dat izrazom

a cos a y + r ( a
p - pa = r sin a - g ) z - r
( a
sin a - g ) b ...(18)
prel = r ( a
sin a - g )
( z - b ) + r
a cos a y

a). Prema koordinatnom sistemu za y=0 , z=b i prel = p1 , dobija se pritisak p1

p1 = r ( a
sin a - g )
( b - b ) + r
a cos a
0
....(19)
p1 = 0
pa je sila na poklopcu F1 = 0

b
b). Za y=l , z= i prel = p2 , dobija se pritisak p2
2
b
p2 = r ( a
sin a - g )
- b + r a cos a
l ...(20)
2
b
p2 = - r ( a sin a - g ) + r
a cos a
l ...(21)
2

b 2 2 1
p2 = - r 5 - 9,81
+ r
5 ...(22)
2 2 2 2
1
p2 = - r ( -6, 27 ) + r 1, 77 ...(23)
2
r = 4,905
p2 = 4,905 1000 = 4,905 Pa ...(24)

Pa je sila na zidu F2 = p2
A2 = 4,905
b 2 = 4,905
12 = 4,905 kN ...(25)

c). Za y = -l , z = 0 i prel = p3 , dobija se pritisak p3

( a
p3 = r sin a - g )
( 0 - b ) + r ( -l )
a cos a ...(26)
r ( a
p3 = -b sin a - g ) - r
a cos a
l ...(27)
2 2 1
p3 = -1 r5 - 9,81 - r
5 ...(28)
2 2 2
p3 = - r ( -6, 27 ) - r
1, 77 ...(29)
 r = 4,506
p3 = 4,506 1000 = 4,506 Pa ...
(30)
Pa je sila na zidu jednaka : F3 = p3
A = 4,506
2b = 4,506
2 = 9,012 kN
2 2 2
...(31)

b
d). Za y = 0 , z = - i prel = p4 , dobija se p4
2

b
p4 = r ( a
sin a - g )
- - b + r
a cos a
0 ...(32)
2
3
p4 = - b r( a sin a - g ) ...(33)
2

3 2
p4 = - r 5 - 9,81 ...
2 2


(34)
p4 = r 9, 411 = 1000 9, 411 = 9, 411 Pa ...(35)

Pa je sila koja djeluje na dno suda jednaka

F4 = p4
A2 = 9, 4112b 2 = 9, 4112
12 = 13,31kN ...(36)
2.6.2 Realtivno mirovanje pri rotaciji

Zadatak 9. Sa kojim brojem obrtaja treba da se obre kalup livenje cilindara sa livom da bi
razlika u debljini zida cilindra bila manja od 1 mm. Poznati podacu su: d=0,8 m, H=0,5 m.
(str. 146.)

Rjeenje

DODATI VRH TJEMENA! NJEGOVA UDALJENOST OD Y

OSE! JEDININI VEKTOR!
Slika 9.1

Polazi se od snovne jednaine statike fluida

1
dp = f mx dx + f my dy + f mz dz , ...(1)
r
dp = r f mx dx + r f my dy + r f mz dz , ...(2)
f mx = w 2 x

f my = w 2 y ...(3)

f mz = - g
dp = r
w 2 xdx + r
w 2 ydy - r gdz , ...(4)
1
p = rw 2 x 2 + rw 2 y 2 - r gz + c , ...(5)
2
 1
p= rw 2 ( x 2 + y 2 ) - r gz + c , ...(6)
2 14 2 43
2
r
1
p = rw 2 r 2 - r gz + c . ...(7)
2

Uslov za: r = r2 i z = H , p = pm + pa
1
pm + pa = rw 2 r22 - r gH + c , ...(8)
2
1
c = pm + pa - rw 2 r22 + r gH , ...(9)
2
1 1
p = rw 2 r 2 - r gz + pM + pa - rw 2 r22 + r gH , ...(10)
2 2
1
( )
p - pa = rw 2 r 2 - r22 + r g ( H - z ) + pm .
2
...(11)

Raspored pritiska u masi fluida za r = r1 i z = 0, p = pm + pa

1
pm + pa - pa = rw 2 ( r 2 - r22 ) + r gH + pm , ...(12)
2
1
r w 2 ( r22 - r12 ) = r gH , ...(13)
2
2gH
w2 = 2 2 , ...(14)
r2 - r1
2 g 0,5
w2 = , ...(15)
0, 4 - 0,3992
2

2
g 0,5
w= , ...(16)
0, 4 - 0,3992
2

w = 110,8 s -1 .

Broj obrtaj se dobije iz sljedeeg izraza:

p n
w= , ...(17)
30
w
30 o
n= = 1058,6 . ...(18)
p min