ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ- Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ

Ο ποιητής- Το έργο του

 Γεννήθηκε το 1789 στη Ζάκυνθο, νησί που δε γνώρισε τουρκική κατοχή, όπου έμαθε τα πρώτα
γράμματα.
 Ο πατέρας του ήταν άρχοντας και η μητέρα του υπηρέτρια.
 Δέκα ετών στάλθηκε στην Ιταλία για σπουδές και αργότερα σπούδασε νομικά χωρίς ιδιαίτερη
επιτυχία.
 Επηρεάστηκε από τις φιλελεύθερες ιδέες και τα προοδευτικά κινήματα των ιταλικών πανεπιστημίων,
όπου μάλιστα συναναστράφηκε με σημαντικούς ανθρώπους.
 Τα πρώτα του ποιήματα είναι γραμμένα στα ιταλικά.
 Όταν γυρίζει στην Ελλάδα, απογοητευμένος από την κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική κατάσταση,
εντάσσεται στον κύκλο κάποιων λογίων με λογοτεχνικά ενδιαφέροντα.
 Από το 1818 ως το 1822 γράφει τα πρώτα του λυρικά ποιήματα στα ελληνικά.
 Το 1828 εγκαθίσταται στην Κέρκυρα.
 Την περίοδο 1823-1833 γράφει τα πιο ώριμα ποιήματά του, που τα χαρακτηρίζει η βασανιστική
επεξεργασία του στίχου. Συνδυάζουν το λυρισμό με τον κλασικισμό και το ρομαντισμό και έχουν τόνο
επικό και δραματικό.
 Λόγω της επιρροής του από το γερμανικό ιδεαλισμό στόχος της ποίησης του είναι η απολύτρωση του
ανθρώπου από τα πάθη, ο θρίαμβος του πνεύματος και η απομάκρυνση από την ύλη.
 Τα θέματά του είναι:
α) η σύγκρουση του ανθρώπου με τα πάθη
β) η έξαρση της αξίας και της ζωής
γ) η υπεροχή της ηθικής αρμονίας και της ομορφιάς απέναντι στην άλογη βία.
 Χαρακτηριστικά του έργου του είναι:
α) η ομοιοκαταληξία στα πρώτα ποιήματα και ο ελεύθερος στίχος στα ωριμότερα
β) η γρήγορη εναλλαγή των εικόνων
γ) η ζωντανή αναπαράσταση των ιστορικών γεγονότων
δ) η λυρική φαντασία, που εκφράζεται με ειδυλλιακές περιγραφές
ε) η μοναδική υφή του λόγου: υπάρχει πάθος για το υψηλό, το πνευματικό, το ιδανικό, το υπερβατικό και
υψηλός τόνος. Ο Σ. δεν έγραφε εξομολογητική ποίηση αλλά παρέμενε αντικειμενικός.
στ) η δημοτική γλώσσα
ζ) η αποσπασματικότητα του έργου του
η) η εμμονή σε μία σειρά θεμάτων
θ) η σύνθεση αντιτιθέμενων στοιχείων
ι) η απόφαση του να λειτουργήσει ως επίγειος παρατηρητής, κριτής της ανθρώπινης συμπεριφοράς και να
δώσει στο έργο του διδακτικό χαρακτήρα
ια) το γεγονός ότι ο Σ. βρίσκεται στο μεταίχμιο ανάμεσα στο λαϊκό πολιτισμό και τη λόγια μόρφωση, στο
νεοκλασικισμό και το ρομαντισμό, στην ελληνική και την ιταλική γλώσσα.
ιβ) η διγλωσσία και η πολυπολιτισμικότητα του Σ.
ιγ) η μέριμνα για το μέλλον του ελληνισμού
ιδ) το στοιχείο της μεταμόρφωσης και της καθαρτήριας λειτουργίας του πόνου
 Ο εθνικός μας ποιητής πέθανε στην Κέρκυρα το 1857.
Η αποσπασματικότητα του «Κρητικού»

 Από τον «Κρητικό» έχει διασωθεί ένα απόσπασμα 5 ενοτήτων, που απαριθμήθηκαν από το Σ. 18-22.
 Ο Πολυλάς υποστηρίζει πως προηγούνται άλλες 17 ενότητες.
 Ο Πολίτης όμως υποστηρίζει ότι ο «Κρητικός» είναι ολοκληρωμένο έργο.
 Γενικά πιστεύεται ότι ο «Κρητικός» είναι μέρος ενός μεγάλου συνθετικού ποιήματος, που ήθελε να
γράψει ο Σ., και σε αυτό έγκειται η αρίθμηση. Έτσι υιοθετείται η άποψη του Πολίτη.
 Η αποσπασματικότητα στο έργο του Σ. οφείλεται είτε στην τελειομανία του που δεν τον άφηνε να
ολοκληρώσει ένα έργο, γιατί συνεχώς έκανε αλλαγές, ή στη συνήθεια να αφήνει ποιήματα ημιτελή,
όπως οι γερμανοί ρομαντικοί.

Το ιστορικό υπόβαθρο του έργου

Η επανάσταση στην Κρήτη το 1821 και ειδικά τις χρονιές 1823/24, κατά τις οποίες οι Τούρκοι διέταξαν
σφαγές στο νησί και πολλοί κάτοικοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους.

Υπόθεση

 Ένας πρόσφυγας Κρητικός αναπολεί τα περασμένα, πλεγμένα γύρω από το περιστατικό που καθόρισε
τη ζωή του.
 Το ποίημα χωρίζεται σε πέντε ενότητες:
1) Ο Κρητικός ναυαγός προσπαθεί να σώσει την αγαπημένη του.
2) Φαντάζεται τη στιγμή που θα συναντήσει την αγαπημένη του στη Δευτέρα Παρουσία.
3-4) Εμφανίζεται μία φεγγαροντυμένη.
5) Όταν η φεγγαροντυμένη χάνεται, ακούγεται ένας απόκοσμος ήχος, που συνεπαίρνει το ναυαγό. Όταν
ησυχάζει, ο Κρητικός βγαίνει στη στεριά, η αγαπημένη του όμως είναι νεκρή.

Χώρος-χρόνος του ποιήματος

α) Ο χώρος, που διαδραματίζονται τα γεγονότα είναι η θάλασσα, με αναδρομές όμως μεταφερόμαστε στην
Κρήτη και στη φαντασίωση της Δευτέρας Παρουσίας.
β) Υπάρχουν 4 χρονικά επίπεδα:
1. Ο αγώνας στην Κρήτη.
2. Ο χρόνος του ναυάγιου.
3. Η περίοδος της ζωής του Κρητικού σε ξένη γη μετά το ναυάγιο.
4. Η διάρκεια του οραματισμού της Έσχατης Κρίσης (=υπέρβαση του χώρου και του χρόνου).

Τα θέματα του ποιήματος

α) Φύση
β) Ελευθερία
γ) Θάνατος
δ) Θρησκεία
ε)΄Ερωτας
στ) Αγνότητα
ζ) Θεοποιημένος- εξιδανικευμένος έρωτας

Τα μοτίβα του ποιήματος

α) Δοκιμασία: ο αγώνας εναντίον των Τούρκων, το ναυάγιο, ο θάνατος της κοπέλας, η Έσχατη Κρίση, η
φεγγαροντυμένη, ο ήχος.
β) Ανδρεία.
γ) Πατρίδα.
δ) Έρωτας.
ε) Ηθική.
Στόχος του ποιήματος

α) Η παρουσίαση των δύο όψεων της φύσης (απ’ τη μία μαγεύει τον άνθρωπο και απ’ την άλλη τον
απειλεί).
β) Η προβολή των μεταφυσικών ανησυχιών του ανθρώπου (οι οποίες τον απομακρύνουν απ’ το νοητό
και εφήμερο κόσμο και τον οδηγούν στην ηθική ολοκλήρωση και τον κόσμο των ιδεών).
γ) Η ηθική στήριξη των συμπατριωτών του στον αγώνα.
δ) Η πνευματική εξύψωση του ανθρώπου.

Ενότητα 1

 Τα αποσιωπητικά στην αρχή του ποιήματος έχουν να κάνουν με την αποσπασματικότητα του
Κρητικού.
 Ο Κρητικός βρίσκεται ναυαγός και παλεύει με τα στοιχεία της φύσης (τρικυμία), για να σωθεί μαζί με
την αγαπημένη του.
 Είναι απεγνωσμένος, γιατί το ακρογιάλι είναι μακριά.
 Στο στ. 1 το δεύτερο -α- της λέξης «εκοίταα» παραπέμπει σε παρελθοντικό χρόνο και δείχνει ακριβώς
ότι το ακρογιάλι είναι μακριά.
 Παρακαλά να πέσουν αστροπελέκια, για να δει που είναι η ακτή και να βρει την αγαπημένη του.
 Πέφτουν 3 αστροπελέκια (μαγικός αριθμός), βρίσκει την κορασιά, αλλά βλέπει πως η στεριά είναι
μακριά. Τα αστροπελέκια αυτά έπεσαν κοντά στην κόρη, πράμα που τονίζει την κατάσταση κινδύνου
στην οποία βρίσκονταν και προκαλεί αγωνία.
 Στην ενότητα αυτή τα στοιχεία της φύσης βρίσκονται σε πληθυντικό αριθμό, για να προβληθεί η
αίσθηση του δέους που προκαλούν. Μάλιστα το "πάλι" στο στ.2 υποδηλώνει ότι τα αστροπελέκια ήταν
4.
 Έτσι τονίζεται η υπεροχή της φύσης έναντι του ανθρώπου.
 Τονίζονται επίσης οι αντιφατικές της ιδιότητες: ομορφιάαγριότητα.
 Ο αφηγητής είναι δραματοποιημένος και αφηγείται ένα περιστατικό απ' το παρελθόν. Η αφήγηση
αρχίζει in medias res.
 Στο ποίημα ο Κρητικός και η κορασιά είναι ανώνυμοι γιατί αποτελούν σύμβολα. Συμβολίζουν τους
Έλληνες του ‘21 που προσπαθούσαν να σωθούν, αλλά και γενικά τους ανθρώπους που περνούν
δοκιμασίες.
 Στην ενότητα υπάρχουν ρομαντικά στοιχεία: η απεικόνιση της φύσης στην άγρια μορφή της και η
χειμωνιάτικη νύχτα.
 Σχήματα λόγου
στ.3: σχήμα των τριών
στ.5: προσωποποίηση των πελάγων, του ουρανού, των ακρογιαλιών και των βουνών.
στ.5-6: ηχητική εικόνα

Ενότητα 2

 Η ενότητα αυτή απομακρύνεται από το ναυάγιο. Είναι παρένθετη. Αποτελεί προδρομή στη ζωή του
ήρωα μετά το ναυάγιο και στην Έσχατη Κρίση, ενώ στους στίχους 2-4 υπάρχουν αναφορές στο
ηρωικό παρελθόν του ήρωα (αναδρομή).
 Ο Κρητικός αναφέρεται σε ένα υποθετικό ακροατήριο και ορκίζεται με τριπλό όρκο πως θα πει όλη
την αλήθεια. Επειδή όσα θα πει από δω και πέρα είναι εξωπραγματικά, σχεδόν μεταφυσικά, κάνει
όρκο για να τον πιστέψουν.
 Ορκίζεται στα τραύματά του, στους συντρόφους του και σε μία ψυχή, που χάθηκε και τον τραυμάτισε
ψυχικά(πρόκειται για την ψυχή της κοπέλας). Ο όρκος δίνει ζωντάνια και παραστατικότητα στην
αφήγηση και αφυπνίζει τον ακροατή. Ταυτόχρονα δίνει πληροφορίες για το παρελθόν του Κρητικού
(πολέμησε στην επανάσταση της Κρήτης έναντι των Τούρκων) και μας προϊδεάζει για το θάνατο της
κοπέλας.
 Οι στίχοι, που είναι σε παρένθεση, περιγράφουν μία ονειρική-παραδεισένια κατάσταση. Είναι μία
παρέκβαση άχρονη και μεταφυσική, λόγω της υπέρβασης της πραγματικότητας και της ζωής μετά
 θάνατον.
 Ηχεί η σάλπιγγα της Έσχατης Κρίσης, οι νεκροί εγείρονται και συγκεντρώνονται στην κοιλάδα του
Ιωσαφάτ.
 Οι στίχοι 4 και 5 συνδέονται συνειρμικά με την ψυχή.
 Ο Κρητικός τινάζει το σάβανο και αρχίζει να αναζητά την αγαπημένη του στους νεκρούς και στους
αγγέλους (έντονο το θρησκευτικό στοιχείο). Ρωτά αν την είδαν και εύχεται να δουν καλό. Λέει πως
την αγαπά και επιθυμεί να τη συνοδεύσει μέχρι την τελική κρίση (έκφραση της εξιδανικευμένης
αγάπης, που δε θα σβήσει ούτε και την ώρα της Έσχατης Κρίσης).
 Στο στ.7 υπάρχει υπερβολή («που την κοιλάδα αγιάζει») προκειμένου να τονιστεί η αγνότητα της
αγάπης του Κρητικού για την κορασιά αλλά και ο εξιδανικευμένος έρωτάς τους, που οδηγεί τις ψυχές
των ανθρώπων σε ένα ανώτερο ηθικό επίπεδο, γιατί η αληθινή αγάπη μόνο υψηλές αξίες μπορεί να
εμπνεύσει.
 Ο στ. 9 είναι επηρεασμένος από την Αποκάλυψη και τονίζει ότι μετά την καταστροφή του κόσμου
μόνο η αληθινή αγάπη θα μείνει ζωντανή.
 Του είπαν πως την είδαν δύο φορές. Η πρώτη ήταν το πρωί. Τραγουδούσε την Ανάσταση στην πόρτα
του Παραδείσου, κρατώντας λουλούδια (σύμβολο της παρθενίας της) και ανυπομονώντας να
ενσαρκωθεί. Μάλιστα το περιβάλλον ολόκληρο αντιδρούσε στο τραγούδι της. Ακόμα και η φωτιά της
κόλασης αργοπορούσε να κάψει τον κόσμο, για να την ακούσει. Ο Θεός ο ίδιος σταμάτησε τα μιλάει
για να την ακούσει. Η δεύτερη φορά που την είδαν ήταν πριν από λίγο και έμοιαζε να αναζητά
κάποιον.
 Ο χρόνος της ενότητας είναι δραματικός ενεστώτας.
 Στην ενότητα αυτή, όπως και σε όλο το ποίημα, η κοπέλα είναι βουβό πρόσωπο και δεν προβάλλεται
κανένα στοιχείο του χαρακτήρα της. Στις άλλες ενότητες μάλιστα εξαρτάται πάντα από τη σωματική
και ψυχική αντοχή του Κρητικού.
 Βασικά χαρακτηριστικά του 19 είναι η θρησκευτικότητα (ειδικά η πίστη στη μετά θάνατον ζωή) και η
ποιητική απεικόνιση του αληθινού, ψυχικού έρωτα, όπως δίνεται σε όλους τους επτανήσιους
λογοτέχνες, στους ρομαντικούς και στο Δάντη.
 Σχήματα λόγου
στ.2: μεταφορά
στ.4: μεταφορά («ψυχή που μ’ έκαψε»), περίφραση που δίνει έμφαση («τον κόσμο απαρατώντας»)
στ.5: εικόνες ακουστικές και οπτικές και προσωποποίηση της σάλπιγγας
στ.6: οπτική εικόνα
στ.7: σχήμα υποφοράς/ανθυποφοράς
στ.13: ηχητική εικόνα
στ.15-18: οπτικές εικόνες

Ενότητα 3

 Η ενότητα χρονικά αποτελεί συνέχεια της πρώτης.

 Η τρικυμία αρχίζει να καταλαγιάζει. Από εκεί που υπήρχαν βροντές και η θάλασσα ήταν
φουρτουνιασμένη περνάμε στην απόλυτη νηνεμία και όλα τα στοιχεία της φύσης ηρεμούν. Τη νηνεμία
αυτή αποδίδει ο Κρητικός σε μία μυστηριώδη, υπερφυσική δύναμη («κρυφό μυστήριο»). Ουσιαστικά
η γαλήνη της φύσης προηγείται της επιφάνειας, της αποκάλυψης δηλαδή μίας θεϊκής δύναμης.
 Μόλις όλα γαληνεύουν η κοπέλα χαρούμενη σφίγγει τον αρραβωνιαστικό της. Κοντά της πέφτει το
φεγγάρι, που καθρεφτίζεται στην ήρεμη επιφάνεια της θάλασσας. Σύμφωνα με ερμηνευτές, αυτό είναι
το σημείο, που η κοπέλα ξεψυχά.
 Έπειτα εμφανίζεται η φεγγαροντυμένη, που με τη δύναμή της καθυποτάσσει και μεταμορφώνει όλα τα
φυσικά στοιχεία.
 Η διαδικασία εμφάνισης της φεγγαροντυμένης περιγράφεται ως θαύμα και γίνεται με τρόπο μαγικό.
Συγκεκριμένα γίνεται μέσω του μοτίβου του ξετυλίγματος: η φεγγαροντυμένη βγήκε μέσα από το
είδωλο του φεγγαριού που καθρεφτιζόταν στη θάλασσα. Το είδωλο αυτό σειόταν και άλλαζε σχήματα
ώσπου εμφανίστηκε η φεγγαροντυμένη.
 Στο στ. 13 οι λέξεις δροσάτο και έτρεμε φανερώνουν τη θεϊκή υπόσταση της φεγγαροντυμένης.
 Στους στ.12-14 η φεγγαροντυμένη παρουσιάζεται σαν οπτασία, σαν μία άυλη γυναικεία φιγούρα
ντυμένη με το φεγγαρόφωτο.
 Υπάρχουν οι εξής ερμηνείες για τη μορφή της φεγγαροντυμένης:
α) Είναι η ομορφιά της ζωής και της φύσης.
β) Είναι η θεά Αφροδίτη.
γ) Είναι η Ελλάδα και η Ελευθερία.
δ) Είναι η Παναγία και η Θρησκεία.
ε) Είναι η ψυχή της αρραβωνιαστικιάς του Κρητικού, που ξεψύχησε και παρουσιάστηκε στον Κρητικό σαν
οπτασία.
στ) Είναι το φάσμα της αρραβωνιαστικιάς του ήρωα υψωμένης σε θεά.
ζ) Είναι οι πλατωνικές ιδέες της ομορφιάς, της καλοσύνης και της δικαιοσύνης.
η) Είναι η Ουράνια Αγάπη και ο Θείος Έρωτας.
 Η Φεγγαροντυμένη ενσαρκώνει αξίες κοσμικές, που υπερβαίνουν το στενά εννοούμενο ανθρώπινο
πεδίο: τη θειότητα της φύσης που συντίθεται από το ιδεώδες του κάλλους και του αγαθού,
συνδεδεμένα με το καθολικό πνεύμα που συνέχει το σύμπαν.
 Σχήματα λόγου
στ.1-2: οπτική εικόνα
στ.2: μεταφορά(η θάλασσα σκίρτησε), παρομοίωση για τη θάλασσα («σαν το χοχλό»)
στ.3: επανάληψη (ησύχασε, ησυχία), που τονίζει την απότομη αλλαγή της φύσης
στ.4: παρομοίωση της θάλασσας («σαν περιβόλι»)
στ.1-4: εικόνες που περιγράφουν τη μεταβολή των φυσικών συνθηκών
α) «η θάλασσα που σκίρτησε»: οπτική
β) «ησύχασε»: οπτική/ηχητική
γ) «ευώδησε»: οσφρητική
δ) «εδέχθηκε όλα τ’ άστρα»: οπτική
στ. 6: προσωποποίηση της θάλασσας
στ.7: παρομοίωση της γαλήνης με πνοή στον ουρανό
στ.8: αρνητική παρομοίωση της γαλήνης με μέλισσα
στ.10-11-12: κινητική εικόνα (μοτίβο ξετυλίγματος)
στ.13-14: οπτική εικόνα
στ.13: συναισθησία/οξύμωρο (δροσάτο φως)
στ.14: αντίθεση (ολόμαυραχρυσά)

Ενότητα 4

 Στην ενότητα αυτή ο ποιητής συνεχίζει την περιγραφή της επίδρασης της φεγγαροντυμένης στη φύση.
Τα αστέρια αναγαλλιάζουν μπροστά της, το φως τη λούζει, χωρίς να τη σκεπάζει και περπατά στο
νερό, χωρίς να βυθίζεται. Μεταμορφώνει τη φύση σε ναό, δηλαδή δίνει ψυχή και πνεύμα σε κάτι
υλικό. Αυτή η δράση της μαγεύει, μαγνητίζει και σαγηνεύει τον Κρητικό, που αρχίζει να χάνει επαφή
με την πραγματικότητα.
 Στο στ.1 η παρήχηση του -α- εκφράζει τη χαρά των αστεριών.
 Ο στ.3 είναι επηρεασμένος από την εικόνα του Χριστού που περπατά στο νερό και εκφράζει τη θεϊκή
υπόσταση της φεγγαροντυμένης.
 Στο στ.8 το φως ανασυνθέτει το τοπίο σε μη φυσικό, γιατί για το Σ. το φως είναι θεϊκό και ταυτίζεται
με το θεό. Επίσης, ο στίχος είναι αγαπημένος των ρομαντικών και εννοεί ότι κάτι υλικό παίρνει
στοιχεία του πνεύματος. Έτσι, η φύση γίνεται ολόκληρη ένας ναός, όπου η ψυχή μπορεί να λατρέψει
το θεό, γιατί σύμφωνα με το Σ. φύση= θεός. Ο στίχος είναι ακόμα επηρεασμένος από το Δάντη.
 Στην ενότητα αυτή μαθαίνουμε πως η φεγγαροντυμένη είναι ψηλή, ευσθαλής, λεπτή, αέρινη, άυλη,
ανάλαφρη, ερωτική, αξιέραστη, θελκτική, σεμνή, όμορφη και καλοσυνάτη (καλή καγαθή σύμφωνα με
το αρχαιοελληνικό ιδεώδες).
 Στους στ.9-12 παρακολουθούμε την έλξη που αναπτύσσεται μεταξύ της φεγγαροντυμένης και του
Κρητικού. Εκείνη τον κοιτά με ερωτισμό και κατανόηση και εκείνος την κοιτά εκστατικός.
 Ο στ.10 είναι επηρεασμένος από το Δάντη.
 Ο Κρητικός νομίζει πως την έχει ξαναδεί κι αναρωτιέται αν ήταν εικόνα σε κάποια εκκλησία (θεά ή η
Παναγία), ερωτική φαντασίωση(ιδανική ερωμένη) ή όνειρο της παιδικής του ηλικίας (μητέρα).
Πάντως είναι σίγουρα γι’ αυτόν μία καλή ανάμνηση, πράγμα που μας παραπέμπει στον κόσμο των
ιδεών του Πλάτωνα, ο οποίος υποστήριζε ότι η επίγεια γνώση μας είναι ανάμειξη της γνώσης του
 κόσμου των ιδεών που δέχτηκε η ψυχή μας πριν την ενσωμάτωσή της.
 Στους στίχους αυτούς ο Σ. μπλέκει το λογισμό και το όνειρο, τα δύο στοιχεία της ανθρώπινης ψυχής.
 Στη συνέχεια η όραση του Κρητικού θολώνει από τα δάκρυα. Ο ίδιος νιώθει τη φεγγαροντυμένη μέσα
του. Αισθάνεται ότι μπορεί να διαβάσει τις σκέψεις του και πως γνωρίζει ότι κλαίει. Μαθαίνει λοιπόν
γι’ αυτόν πιο πολλά απ’ όσα θα μάθαινε αν μιλούσαν: για τις οικογενειακές του δοκιμασίες και την
προσφυγιά του (που υποδηλώνει το χώμα, που πήρε από την πατρίδα του). Τώρα είναι μετέωρος και
το μόνο που έχει είναι η κοπέλα του. Γι’ αυτό κάνει επίκληση στη φεγγαροντυμένη να την
προστατέψει.
 Στο στ.21 ο άνθρωπος που δακρύζει είναι ρομαντικό στοιχείο.
 Ο στ.22 είναι επηρεασμένος από το Δάντη και έχει δύο ερμηνείες:
α) Ο Κρητικός δε βλέπει επειδή έχει δακρύσει και τα μάτια του έχουν θολώσει.
β) Ο Κρητικός δε βλέπει επειδή η φεγγαροντυμένη έχει μπει στην ψυχή του (μεταφυσική ερμηνεία).
 Στο στ. 25 η λέξη «θεοί» φανερώνει άμεσα τη θεϊκή υπόσταση της φεγγαροντυμένης.
 Μεταξύ των στίχων 29 και 30 έχουμε κειμενικό χάσμα
 Στ.36-38: Πρόκειται για υπαρξιστικούς στίχους, γιατί προβάλλουν το θέμα του ξεριζώματος του Σ. απ’
την πατρίδα, αλλά και το θέμα του ριζώματός του στην κοινότητά του, όταν επέστρεψε.
 Οι στ.37-38 είναι κομβικοί στίχοι, που προωθούν την εξέλιξη του μύθου και περνούν επιπλέον ένα
έμμεσο αντιπολεμικό μήνυμα.
 Επίδραση φεγγαροντυμένης στον Κρητικό: Η επίδρασή της είναι κλιμακωτή. Στην αρχή ο ήρωας
μαγεύεται από την εμφάνιση και τη ματιά της, αρχίζει να χάνει σταδιακά την επαφή του με την
πραγματικότητα, περιέρχεται σε κατάσταση έκστασης, δακρύζει και στο τέλος η θεά καταφέρνει να
μπει μέσα του και να διαβάσει τις σκέψεις του.
 Συναισθήματα Κρητικού για τη φεγγαροντυμένη: Στην αρχή η θεά του δημιουργεί μία αίσθηση
εκπλήξεως και μυστηρίου. Στη συνέχεια διατυπώνει ένα λυρικό προβληματισμό για το που την έχει
ξαναδεί. Με τις μεταφυσικές και τις θεϊκές ιδιότητες της του προκαλεί θαυμασμό, μαγεύεται από τη
μορφή, την ομορφιά και την καλοσύνη της, νιώθει να γεμίζει από την παρουσία της και εκστασιάζεται
από την εξωπραγματική εμπειρία που βιώνει.
 Στην ενότητα έχουμε δραματικό ενεστώτα, που προσδίδει ζωντάνια και παραστατικότητα στην
αφήγηση.
 Σχήματα λόγου
στ.1-2: εικόνα φωτοχυσίας
στ.1: παρήχηση του -α-
στ.2: προσωποποίηση των αστεριών
στ.7: μεταφορά/υπερβολή («η νύχτα πλημμυρίζει»)
στ.10: παρομοίωση
στ.11: σχήμα άρσης και θέσης
στ.14-15-16: σχήμα των τριών και επανάληψη (κάν-κάνε-καν)
στ.19: συνεκδοχή/ παρομοίωση
στ.21: μεταφορά
στ. 20-21: παρομοίωση
στ.23: σχήμα συναισθησίας και προσωποποίηση των σωθικών
στ.27: μεταφορά
στ.28: συνεκδοχή
στ.29: μεταφορά
στ.29-36: συνεκδοχή
Ενότητα 5

 Στους πρώτους στίχους συνεχίζει να υπάρχει η μορφή της φεγγαροντυμένης.

 Τα βάσανα του Κρητικού τη συγκινούν. Αντιδρά ανθρώπινα στον ανθρώπινο πόνο. Χαμογελά στην
πονεμένη ψυχή του ήρωα και δακρύζει.
 Στο σημείο αυτό χάνεται ανεξήγητα όπως εμφανίζεται.
 Το "εχάθη" αποτελεί προσήμανση του θανάτου της κοπέλας, αν την ταυτίσουμε με τη φεγγαροντυμένη.
 Ο Κρητικός νιώθει απόγνωση που φεύγει το στήριγμά του. (αλιά μου)
 Φεύγοντας η φεγγαροντυμένη αφήνει ένα δάκρυ στο χέρι του Κρητικού, το οποίο αρχικά τον
αποδυναμώνει.
 Στο στ.4 το χέρι του ήρωα είναι σηκωμένο επειδή την ικέτευε.
 Στο στ.5 περνάμε στο παρόν συνειρμικά με το χέρι.
 Ο Κρητικός αναπολεί τη δύναμη που είχε κάποτε το χέρι του σε σύγκριση με την τωρινή κατάντια
του- είναι ένας άνανδρος ζητιάνος. Η δυστυχία του ζητιάνου φαίνεται στο χέρι και στα μάτια.
 Το θέμα του ζητιάνου το έχει πάρει από τον Όμηρο και το νεοκλασικισμό.
 Έπειτα ο Κρητικός λέει πως όταν είναι δυστυχισμένος ζαλίζεται και πέφτει σε έναν ύπνο με εφιάλτες
με τη φεγγαροντυμένη. Τότε τινάζεται ταραγμένος και ακουμπά το χέρι στο οποίο είχε δακρύσει η
φεγγαροντυμένη στο μέτωπο και ηρεμεί.
 Το δάκρυ της φεγγαροντυμένης αλλάζει ριζικά το χαρακτήρα του Κρητικού, ο οποίος αλλάζει εντελώς
στάση ζωής. Ιεραρχεί από την αρχή τις αξίες της ζωής του και τώρα πια ολοκληρώνεται ως άνθρωπος
όχι μέσα από τον πόλεμο, αλλά μέσα απ’ την αγάπη του για το συνάνθρωπο. Άρα η επίδραση της
φεγγαροντυμένης σε πρώτη φάση είναι διπλή:
α) Ο μέχρι τότε πολεμοχαρής Κρητικός μεταμορφώνεται σε έναν ευαίσθητο ριμαδόρο, που έχει χάσει την
επιθετικότητα και την αγωνιστικότητά του. Η επιβίωση του εξαρτάται από την αγάπη των άλλων
ανθρώπων (ελεημοσύνη).
β) Η φεγγαροντυμένη χαρίζει στον Κρητικό γαλήνη και ψυχική ηρεμία μετά τους νυχτερινούς εφιάλτες
του.
 Στο στ.15 επανέρχεται στην τρικυμία. Το δάκρυ της φεγγαροντυμένης σε δεύτερη φάση τον
ισχυροποιεί και τον καθιστά ικανό να σώσει την αγαπημένη του. Κάνει και πάλι σύγκριση με το
παρελθόν, όμως τώρα το χέρι του είναι δυνατότερο απ' ότι στη νεότητά του και στους αγώνες του στην
Κρήτη.
 Στο στ. 19 υπάρχει καθαρή ειρωνική διάθεση προς τους Τούρκους με σκοπό να προβληθεί η παλικαριά
του Κρητικού και όλων των Κρητικών.
 Στους στ.21-22 κολυμπούσε με δύναμη με αποτέλεσμα να χτυπά η καρδιά του δυνατά και να ακουμπά
στην κόρη.
 Στους στ.23-56 επικρατεί το ποιητικό θέμα του ηχού, η δεύτερη υπερκόσμια εμπειρία του ήρωα, αυτή
τη φορά ακουστική.
 Μόλις ο Κρητικός αρχίζει να χάνει το ρυθμό του, εμφανίζεται ένας όμορφος ηχός που τον αποσπά από
το καθήκον.
 Ο Κρητικός ξαφνιάζεται και προσπαθεί να τον προσδιορίσει. Στο μυαλό του έρχονται εικόνες
εκπληκτικής ομορφιάς της φύσης. Δεν πρόκειται, λοιπόν, ούτε γι το ερωτικό τραγούδι κάποιας
κοπέλας, ούτε για κελάηδημα αηδονιού, ούτε για μουσική από σουραύλι (αποφατικές παρομοιώσεις
και αρνητική περιγραφή του ηχού).
 Σχετικά με το τραγούδι της κοπέλας υπάρχει βουκολική εικόνα, επηρεασμένη απ΄την ποίηση του
Βηλαρά.
 Σχετικά με το αηδόνι τραγουδά όλη νύχτα ως την αυγή και ακούγεται μακριά. Είναι τόσο γλυκό το
τραγούδι του, που επηρεάζει τα στοιχεία της φύσης. Αυτό μαζί με τη νύχτα συνθέτουν μία αίσθηση
υποβλητικότητας στους στίχους αυτούς.
 Στο στ. 33 υπάρχει ομηρική περιγραφή της αυγής.
 Σχετικά με το σουραύλι, ακούγεται από τον Ψηλορείτη. Έτσι ο Κρητικός βρίσκει ευκαιρία να εστιάσει
στην πατρίδα του και στη φιλοπατρία του. Ο ήρωας ανέβαινε στον Ψηλορείτη, κοίταγε την πατρίδα
του, σκαφτόταν τα δεινά που είχαν προκαλέσει οι Τούρκοι και επιθυμούσε την ελευθερία.
 Ο στ.40 είναι πατριωτικός στίχος της ελληνικής ποίησης.
 Στο στ.42 το "καλή" μεταμορφώνει το "μαύρη" και το "ξερό". Αυτό το επέφερε η αγάπη του Κρητικού
για την πατρίδα. Ο στίχος είναι τυπικός στο Σ. και εμπνευσμένος απ’ τη δημοτική ποίηση. έχει διπλή
σημασία:
α) μία για τον Κρητικό, που στέκεται στον Ψηλορείτη και θυμάται την παλιά δόξα της πατρίδας του, που
τώρα πια δεν υπάρχει, γιατί οι πέτρες μαύρισαν και το χορτάρι ξεράθηκε από του πολύχρονους αγώνες των
Ελλήνων για λευτεριά.
β) και μία για το Σ., που αναθυμάται με λαχτάρα την πατρική γη και ακόμα και τα πιο ασήμαντα στοιχεία
της (πέτρα, χορτάρι) παίρνουν μία άλλη όψη και μεταμορφώνονται σε αξίες πολύτιμες. Η σχέση με την
πατρική γη μοιάζει σύμφωνα με το Σ. με τη σχέσης μάνας-παιδιού.
 Στο στ.43 ανακεφαλαιώνονται οι παρομοιώσεις με αντίστροφη σειρά.
 Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τις τρεις αποφατικές παρομοιώσεις είναι τα εξής:
α) Σχήμα των τριών
β) Σχήμα επανάληψης
γ) Έντονο λυρικό στοιχείο
δ) Επιρροή απ' τον Όμηρο και το νεοκλασικισμό
ε) Ανοδική κλιμάκωση στον αριθμό των στίχων της κάθε παρομοίωσης (468)
στ) Φθίνουσα πορεία στο περιεχόμενο (γυναίκαπουλιάψυχο αντικείμενο)
ζ) Αποθεώνεται η μαγεία της φύσης σε όλες τις χρονικές στιγμές της (δειλινόχάραμαμεσημέρι)
 Ο ηχός, λοιπόν, είναι γλυκύτατος, συνοδευτικός, ασύγκριτος, μοναδικός, ανείπωτος, λεπτός, χωρίς
συνοδεία, υπερφυσικός, με απροσδιόριστη πηγή, ευωδιαστός, πλούσιος, ευχάριστος, δυνατός όσο ο
Έρωτας και ο Χάρος, με καταλυτική ισχύ.
 Ο Έρωτας και ο Χάρος σχετίζονται με το θάνατο της αγαπημένης του Κρητικού.
 Η σύζευξή τους ανάγεται στην ορφική λατρεία.
 Τα αποσιωπητικά στο στ.49 δείχνουν ότι ο Κρητικός δεν είχε άλλα λόγια για να περιγράψει τον ηχό.
 Ο ηχός δημιουργεί ένταση στον Κρητικό, που εξαρτάται από αυτόν, τον παρασέρνει και εξουδετερώνει
το αγωνιστικό του φρόνημα, με αποτέλεσμα να χάσει τη μάχη στη σωτηρία της αγαπημένης του.
 Στους στ.53-54 φαίνεται η αντίληψη του Σ. ότι άνθρωπος + φύση=1. Ο Κρητικός ήταν τόσο
μαγεμένος απ’ τον ήχο που δεν τον ένοιαζε να πεθάνει για να τον ακολουθήσει.
 Όταν ο ηχός χάθηκε ήταν σαν κάτι να λείπει και ο ήρωας αναστέναξε, επειδή στεναχωρήθηκε. Μετά
συνήλθε και στράφηκε στην αγαπημένη του.
 Υπάρχουν οι εξής ερμηνείες για τον ηχό:
α) Είναι ο πανανθρώπινος ρυθμός της φύσης.
β) Είναι ο αγγελικός ψαλμός που συνοδεύει την ψυχή της κόρης.
γ) Είναι η μουσική φωνή του σύμπαντος.
δ) Είναι η ενίσχυση της φεγγαροντυμένης.
ε) Είναι η φωνή της καταματωμένης πατρίδας.
 Μεταξύ των στίχων 56 και 57 υπάρχει αφηγηματικό κενό.
 Ο Κρητικός από την αρχή μέχρι το τέλος κεντρίζει το ενδιαφέρον του στη σωτηρία της κόρης.
Άλλωστε σε όλο το ποίημα η κόρη δεν παίρνει ενεργό μέρος και εξαρτάται συνέχεια από τον Κρητικό.
 Η αφήγηση τελειώνει λιτά και απότομα με τη σωτηρία του Κρητικού και το θάνατο της
αρραβωνιαστικιάς του.
 Στο στ.58 έχουμε έντονη εναλλαγή συναισθημάτων με αντίθεση (χαρά θάνατος). Η χαρά γίνεται
γρήγορα ψυχική συντριβή. Αντανακλάται δηλαδή η θεωρία των αντισταθμισμάτων: για όλα στη ζωή
μας υπάρχει αντιστάθμισμα, δηλαδή κάθε χαρά πληρώνεται με λύπη, για κάθε συμφορά υπάρχει μία
ευτυχία και την πιο κρίσιμη στιγμή έρχεται η ισορροπία.
 Ο Κρητικός θεωρείται τραγική φιγούρα γιατί είναι αναγκασμένος από δω και πέρα να ζει μέσα στη
μοναξιά και τις τύψεις και τις πικρές αναμνήσεις μιας αδικοχαμένης αγάπης.
 Έχουμε επίσης κυκλική σύνδεση με την αρχή του ποιήματος (ακρογιάλι-ακτή).
 Στην ενότητα συνυπάρχουν το λυρικό (εικόνες, παρομοιώσεις) με το επικό και το δραματικό στοιχείο
(ηρωικό παρελθόν του Κρητικού, θάνατος της αγαπημένης).
 Σχήματα λόγου
στ.1: μεταφορά
στ.2: εικόνα ("εδάκρυσαν τα μάτια της"), παρομοίωση ("έμοιαζαν της καλής μου")
στ.3: σχήμα συναισθησίας (ακοή και αφή)
στ.6: προσωποποίηση του χεριού
στ.7: σχήμα άρσης-θέσης
στ.6-7: αντίθεση (πολεμοχαρής ήρωας ψωμοζήτης ήρωας)
στ.8: συνεκδοχή ("δακρυσμένο μάτι")
στ.9: προσωποποίηση των ματιών και μεταφορά ("χορτάτα μάτια")
στ.11: μεταφορά ("τ' αστροπελέκι σκάει")
στ.12: προσωποποίηση της θάλασσας
στ.11-14: οπτική εικόνα
στ.15: αντίθεση (άγριαμυρωδάτα)
στ.16-17-19: επανάληψη και σχήμα των τριών (μήτε-μήτε-μήτε)
στ.18: μεταφορά ("μάχη στενή"), αντίθεση (πολλούςολίγα)
στ.20: μεταφορές ("σύριζα στη Λαβύρινθο", "αλέμαργα πατούσα")
στ.24: σχήμα αναδίπλωσης ("ηχός, γλυκύτατος ηχός")
στ.25: συνεκδοχή
στ.26: περίφραση ("τ'άστρο του βραδιού")
στ.27: συνεκδοχή
στ.26-27: πολυσύνδετο
στ.28: συνεκδοχές και χιαστό
στ.29: μεταφορά ("που σέρνει τη λαλιά του")
στ.31: υπερβολή (ολονυχτίς), μεταφορά (αντιβουίζει από γλυκάδα)
στ.32: υπερβολές και χιαστό
στ.33: μεταφορά ("έλιωσαν τ' αστέρια")
στ.34: προσωποποίηση της αυγής (τονίζεται η γλυκύτητα του κελαηδήματος του αηδονιού)
στ.35: συνεκδοχή και μεταφορά ("φιαμπόλι το γλυκό")
στ.37: περίφραση ("τ' άστρο του ουρανού")
στ.38: προσωποποίηση των βουνών
στ.39: "συνεκδοχή ("ετάραζε τα σπλάχνα μου")
στ.40: προσωποποίηση της Πατρίδας
στ.42: συνεκδοχή
στ.25-42: εικόνες οπτικές, ηχητικές
στ.47: υπερβατό
στ.48: παρομοίωση και οσφρητική εικόνα
στ.51: προσωποποίηση του ηχού
στ.52: πολυσύνδετο
στ.54: συνεκδοχή
στ.58: αντίθεση (χαράπεθαμένη)

Ο χαρακτήρας των προσώπων

α) Ο Κρητικός: Διακρίνεται από ηρωισμό, ευαισθησία και αγάπη, φιλόπατρις, ανδρείος, πρότυπο
συντροφικότητας.
β) Η Φεγγαροντυμένη: Έχει εξωτερική ομορφιά και δύναμη, είναι στοργική και προστατευτική και
αποτελεί το μοναδικό λιμάνι παρηγοριάς για τον Κρητικό.
γ) Η κορασιά: Είναι καλή και αγνή, όμορφη στο σώμα και ευαίσθητη στην ψυχή, ενώ έχει ευχάριστο
χαρακτήρα, πιστή, ερωτευμένη.

Η τακτική της προοδευτικής αποκάλυψης

Με αυτή αποκαλύπτεται σιγά σιγά η ταυτότητα της κοπέλας, που σε όλο το ποίημα χαρακτηρίζεται ως
«κορασιά» και μόνο στο 22 μαθαίνουμε πως ήταν η αρραβωνιαστικιά του ήρωα. Με αυτή επίσης
αποκαλύπτεται η ιστορία του Κρητικού: στο 19 μαθαίνουμε ότι πολέμησε στην Κρήτη, στο 21
πληροφορούμαστε για την οικογενειακή του τραγωδία και στο 22 ότι συμμετείχε στην αποτυχημένη
κρητική επανάσταση το 1823/24.
Με την τακτική αυτή διατηρείται αμείωτο το ενδιαφέρον του ακροατή.
Η επίδραση της φύσης στον εσωτερικό κόσμο του Κρητικού

Η φύση αντιμάχεται τον ήρωα με δύο τρόπους:

α) ως άλογη βία:
1. Εμποδίζει την προσπάθεια του Κρητικού να σώσει την αγαπημένη του
2. Τον αποπροσανατολίζει εντελώς από το σκοπό της ζωής του
3. Επιδρά μέσα του ως παράγοντας αγωνίας και φόβου (στο18)
β) ως αρχέτυπο της ομορφιάς και του αγαθού: Αρχέτυπα κάλλους της φύσης θεωρούνται η
φεγγαροντυμένη και ο ηχός. Η φεγγαροντυμένη έχει διπλή επίδραση στον ήρωα. Η θετική είναι ότι του
αλλάζει το χαρακτήρα (20: 5-14) και τον γαληνεύει μετά τους νυχτερινούς εφιάλτες του. Η αρνητική είναι
ότι τον μαγεύει και τον αποσπά από το βασικό σκοπό της ζωής του. Την ίδια αρνητική επίδραση έχει και ο
ηχός.

Αφηγηματική τεχνική

 Υπάρχει ένας επινοημένος αφηγητής που μιλά σε α πρόσωπο.

 Η αφήγηση δεν είναι ευθύγραμμη, αλλά διακόπτεται από αναλήψεις και προλήψεις.
 Η ιστορία ξεκινά in medias res.

Στοιχεία διάρθρωσης του ποιήματος

α) Τέσσερα χρονικά επίπεδα

β) Σύνθεση των στοιχείων ανά τρία

Τα χρονικά επίπεδα μέσα στο ποίημα

Με παρόν το ναυάγιο
Ενότητα 1: στ.1-6: αφηγηματικό παρόν
Ενότητα 2: στ.1-4: προδρομή στη ζωή του ήρωα μετά το ναυάγιο, με αναδρομές στους στίχους 2 και 3
στ.5-18: προδρομή στο όραμα της Έσχατης Κρίσης
Ενότητα 3: στ.1-14: αφηγηματικό παρόν
Ενότητα 4: στ.1-30: αφηγηματικό παρόν
στ.31-36: αναδρομή στους αγώνες στην Κρήτη
στ.37-38: αφηγηματικό παρόν
Ενότητα 5: στ.1-4: αφηγηματικό παρόν
στ.5-14: προδρομή στη ζωή του Κρητικού μετά το ναυάγιο
στ.15-16: αφηγηματικό παρόν
στ.17-20: αναδρομή στους αγώνες στην Κρήτη
στ.21-35: αφηγηματικό παρόν
στ.36-42: αναδρομή στην εφηβεία του ήρωα στην Κρήτη
στ.43-58: αφηγηματικό παρόν
2.Με παρόν τη ζωή του αφηγητή μετά το ναυάγιο
Ενότητα 1: στ.1-6: αναδρομή στο ναυάγιο
Ενότητα 2: στ.1-4: αφηγηματικό παρόν, με αναδρομές στους στίχους 2 και 3
στ.5-18: προδρομή στο όραμα της Έσχατης Κρίσης
Ενότητα 3: στ.1-14: αναδρομή στο ναυάγιο
Ενότητα 4: στ.1-30: αναδρομή στο ναυάγιο
στ.31-36: αναδρομή στους αγώνες στην Κρήτη
στ.37-38: αναδρομή στο ναυάγιο
Ενότητα 5: στ.1-4: αναδρομή στο ναυάγιο
στ.5-14: αφηγηματικό παρόν
στ.15-16: αναδρομή στο ναυάγιο
στ.17-20: αναδρομή στους αγώνες στην Κρήτη
στ.21-35: αναδρομή στο ναυάγιο
 στ.36-42: αναδρομή στην εφηβεία του ήρωα στην Κρήτη
στ.43-58: αναδρομή στο ναυάγιο
Είδος του ποιήματος

α) Επικό-αφηγηματικό: αναδρομές, προδρομές, αφήγηση σε α πρόσωπο, ύπαρξη αφηγητή και

ακροατηρίου.
β) Λυρικό: συναισθήματα, πρόκληση συγκίνησης, μουσικότητα.
γ) Δραματικό: δραματικός μονόλογος.

Χαρακτήρας του ποιήματος

α) Ιστορικός.
β) Μεταφυσικός.
γ) Δραματικός.

Οι επιδράσεις στο έργο του Σολωμού

α) Από το γερμανικό στοχασμό μετά το 1830 και τον ιδεαλισμό.

β) Από την κρητική ποίηση (πλεκτή ομοιοκαταληξία, ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι, τρυφερό
κλωνάρι, εκφραστικά μέσα, όπως η μεταφορά του γκρεμού).
γ) Από την αρχαιοελληνική παράδοση.
δ) Από την πλατωνική φιλοσοφία και τη θεωρία των ιδεών.
ε) Από τη δημοτική ποίηση (δεκαπεντασύλλαβος, σχήμα υποφοράς-ανθυποφοράς [ερώτηση-
απάντηση], σχήμα καθ' υπερβολή, σχήμα των τριών, μορφή φεγγαροντυμένης, φράση "στη θύρα της
Παράδεισος" [αντίστοιχη στη δημοτική ποίηση η φράση "στην πόρτα της Παράδεισος").
στ) Από την ιταλική κουλτούρα και το Δάντη.
ζ) Από τον ευρωπαϊκό ρομαντισμό (λυρισμός, νεκρή αγαπημένη, θείος έρωτας, εξιδανίκευση της
φύσης, σχήματα αντίθεσης και συναισθησίας).
η) Από την επτανησιακή σχολή.
θ) Από τη θρησκευτική ποίηση.

Γλώσσα

Δημοτική. Είναι επηρεασμένη από τη μεταβυζαντινή, λαϊκή ποίηση, την κρητική λογοτεχνία
(Ερωτόκριτος), το δημοτικό τραγούδι και τα ιερά κείμενα.

Ύφος

Λυρικό και αφηγηματικό, υψηλό, χωρίς υπερβολές και εξάρσεις, αλλά με πυκνό λόγο.

Στίχος

Ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος, με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία ανά δίστιχο.

Εκφραστικά μέσα

α) Προσωποποιήσεις: Δίνουν στα φυσικά φαινόμενα ανθρώπινη υπόσταση και αναδεικνύουν τη σχέση
αλληλεξάρτησης ανθρώπου-φύσης.
β) Μεταφορές: Κάνουν τις συγκρίσεις αμεσότερες.
γ) Ασύνδετο-Πολυσύνδετο: Δίνουν πιο έντονο ρυθμό στο στίχο.
δ) Χιαστό: Αναγκάζει τον αναγνώστη να προσέξει το στίχο, γιατί μέσα από αυτόν αναδεικνύεται
περισσότερο η δύναμη του ήχου.
ε) Αντιθέσεις: Τονίζεται η αντιφατικότητα συναισθημάτων και καταστάσεων και προκαλείται μεγαλύτερη
ένταση. Δίνουν ζωντάνια, παραστατικότητα και ενδιαφέρον στο ποίημα. Προβάλλουν το θρησκευτικό
συναίσθημα και τη φιλοπατρία του Κ. και σκιαγραφούν παραστατικά την ανθρώπινη ψυχή.
Ειδικότερα για τη λειτουργία των αντιθέσεων: Ο Σ. στον «Κρητικό» επεξεργάζεται την παράδοξη σχέση
των αντιθέτων: ζωή και θάνατος, σώμα και ψυχή, βία και ομορφιά. Κυριαρχεί η πάλη των αντίθετων
στοιχείων. Συγκεκριμένα:
- Αστροπελέκι μου καλό, για ξαναφέξε πάλι: το καταστροφικό αστροπελέκι είναι καλό γιατί το φως του θα
βοηθήσει τον ήρωα να προσανατολιστεί.
- Απόσπασμα 19: μεταφυσικόπραγματικό στοιχείο
- Απόσπασμα 20: ομορφιά αγριότητα της φύσης
- Απόσπασμα 21: φωςσκοτάδι, λογισμόςόνειρο
- Απόσπασμα 22: χαρά του πολέμουαλτρουισμός, φρένιασμαγαλήνη (στην ψυχή του ήρωα),
χαράλύπη.

Γενικές εκτιμήσεις

Στον Κρητικό, για πρώτη φορά στην ποίηση του Σ. συνυπάρχουν η αγάπη για την πατρίδα, η χριστιανική
πίστη και ο έρωτας για μια γυναίκα. (Στ. Αλεξίου)