Monarinin temel ilkesi ise ereftir.Monarinin temel ilkesi ise ereftir.

Ksaca, soylular ve rahipler snf, halk ile monarkn dorudan kar karya
kalmalarn engelleyerek halkn monark tarafndan ezilmesinin nne geebilirler.
Ksaca, soylular ve rahipler snf, halk ile monarkn dorudan kar karya
kalmalarn engelleyerek halkn monark tarafndan ezilmesinin nne geebilirler.
Ksaca, soylular ve rahipler snf, halk ile monarkn dorudan kar karya
kalmalarn engelleyerek halkn monark tarafndan ezilmesinin nne geebilirler.
soylular ve rahipler snf, halk ile monarkn dorudan kar karya kalmalarn
engelleyerek halkn monark tarafndan ezilmesinin nne geebilirler.
soylular ve rahipler snf, halk ile monarkn dorudan kar karya kalmalarn
engelleyerek halkn monark tarafndan ezilmesinin nne geebilirler. soylular ve
rahipler snf, halk ile monarkn dorudan kar karya kalmalarn engelleyerek
halkn monark tarafndan ezilmesinin nne geebilirler.
BURJUVAZNN GLENMES VE LBERALZM
emellerini atmaya koyulmutur.

Burjuvazinin iktidar ele geirmesi farkl lkelerde deiik biimlerde olmutur:

rnein ngilterede, Kta Avrupasndan ok daha nce ortaya kan burjuvazi kk
toprak sahibi soylularla ibirlii yapm ve daha nce kurulmu olan parlamentoda
iktidar tedricen ele geirmitir. Fransada ise aristokrasi burjuvaziyle
ibirliine yanamam ve neticede halkn byk bir ksmnn (kyller ve manifaktr
iileri) desteini alan burjuva snf 1789 Devrimini gerekletirmitir

John Locke ve Liberalizm: ngiltere rnei

Liberalizmin babas saylan ngiliz dnr John Locke

. ngilterede 1642de Parlamento Taraftarlar (Parliamentarians) ile Kralclar

(Royalists) arasnda patlak veren i savala balayan burjuva devrimi, deiik
evrelerden geerek 1689da Haklar Kanunu (Bill of Rights)nun kartlmasna kadar
srm, mutlak monarinin malubiyeti ve burjuvazinin zaferiyle sonulanmtr.
Lockeun siyasetle ilgili fikirlerinin yer ald Hkmet zerine ki Deneme adl
eser
Locke tutarl bir siyaset kuram gelitirebilmek iin dncesinin merkezine toplum
szlemesi kavramn yerletirmitir.
. Kraln yetkilerini geniletmeyi amalayan gruba (Toryler) kar, bu yetkilerin
snrlandrlmasn savunan kesimin (Whigler) yannda yer almtr1
Hkmet zerine ki Deneme adl eserinde yer alan birinci deneme, Sir Robert
Filmerin 1680 ylnda yazd ve kraln mutlak iktidarn savunduu Patriarcha
adl kitabnn bir eletirisidir
kraln gcn Tanrnn deme verdii babalk otoritesine (patriarkal g)
dayandrmaktayd. Lockea gre de ilk toplumu meydana getiren ailedir. Fakat
babann ocuu zerindeki otoritesi veya egemenlii, ocuk kendi haklarn elde
edinceye kadar srebilir. Ayrca babann hkmetme (yasalar yapma, cezalandrma vs.)
gc, baba-ocuk ilikisinin doal bir sonucu olarak grlemez. Babann, babalk
gcne dayanarak hkmdar olabilmesi ancak ocuklarn rzasna baldr.
Dolaysyla aile ile politik topluluk birbirinden ayr eylerdir. Peki, politik
toplum nedir? Neden ve nasl ortaya kmtr? Nasl ynetilmelidir?
Locke bu soruya tpk Hobbes gibi doal yaam durumu ve toplum
szlemesinden hareketle cevap aramtr. Fakat nemli bir noktada Hobbestan
ayrlmaktadr: Lockea gre doal yaama hlinde insan insann kurdu deildir;
toplumun ve devletin henz kurulmad bu dnem bir cehennem hayat olarak
deerlendirilemez. Aksine bu dnem, doal zgrlk ve eitlik dnemidir. nsanlar
bu haklara (zgrlk ve eitlik) sahip olarak doarlar. Bu durum, herkesin her
istediini yapabilecei anlamna gelmez. Kt bir davranta bulunan (Tanrnn
koyduu doal akl yasasn ineyen) cezalandrlr. Cezalandrma hakk ise
herkese aittir. Ne var ki stn bir otoritenin olmad bu dnemde, sadece gl
olanlar bu hakk kullanabilmektedir.
Lockea gre mlkiyet hakk
Locke tm doal haklarn korunmas gerektiini savunur. Ancak ona gre ideal bir
toplum yaratabilmek iin gerekli olan unsur doal yaama hlinde
bulunmamaktadr. Bunlar:

1. Herkesin boyun eecei ve herkese eite uygulanacak yasalar,

2. Herkesin cezalandrma hakkn kullanmasn nleyecek tarafsz yarglar,
3. Yargcn kararn uygulayacak toplumsal bir g.
i Lockeun amac toplumda kapitalist bir ekonomik ileyii mmkn klacak ve oluan
dzeni yasalar vastasyla gvence altna alacak bir devletin kurulmasn
salamakt. Doal yaamdan toplum dzenine geerken insanlar sadece cezalandrma
hakkn topluma brakyorlar ve bunun karlnda gvenliklerinin salanmasn
istiyorlard. Bylece herhangi bir zorlama olmadan szlemeye katlyorlar ve
doal haklarn da muhafaza ediyorlar. Lockeun nerdii modele gre insanlar sahip
olduklar haklar muhafaza ederek devleti kendi iradeleriyle kurarlar ve sahip
olduklar haklara devletin mdahale etmesine msaade etmezler.

Montesquieu ve Aristokratik Liberalizm: Fransa rnei

. ngiltereden Fransaya yansyan liberalizm Sieys (1748-1836) ve Voltaire (1694-

1788) gibi dnrler tarafndan bir burjuva liberalizmi olarak alglanmtr.
Rousseau (1712-1778) ise burjuvazinin ykseli devrinde halkn iktidarn
savunmutur. Bu blmde dncelerini inceleyeceimiz Montesquieu (1689-1755) ise
aristokratik bir liberalizmi savunmutur.
Montesquieuye gre yasalar en geni anlamda, eyann tabiatndan kaynaklanan
zorunlu ilikilerdir. Dolaysyla ona gre yasa, yasa koyucunun diledii gibi
yapaca bir ey deildir. Yasalarn Ruhu adl nemli eserinde bu durumu yle
aklamtr:
lkenin fiziki durumuna iklime topran anayasann dinine, eilimlerine,
zenginlik saysna, ticaret rf ve adetlerine
. Ben btn bu ilikileri inceleyeceim. Bunlarn tm yasalarn ruhu denilen
eyi meydana getirirler.
Yasalarn Ruhu adl eserinde Montesquieu birok kuram gelitirmitir. Bunlardan en
nemlileri iklimler kuram, ynetim biimleri kuram ve kuvvetler ayrl
kuramdr.
Montesquieunn ynetim biimleri kuramna gre tr ynetim biimi vardr:
cumhuriyet, monari ve despotizm. Fransz dnre gre cumhuriyet kraln olmad
ynetim eklidir. Soylularn ynetimde olduu kraln olmad bir cumhuriyet de
mmkn olabilir. Cumhuriyette egemenlik halkn tamamna veya bir blmne aittir.
Montesquieu dorudan ve temsili olmak zere iki tr cumhuriyetten bahseder ve
kendi tercihinin temsili cumhuriyet olduunu belirtir.
Cumhuriyetin ilkesi erdemdir.
Erdem ilkesinin gnmzdeki karl vatandalk bilinci veya yurtseverliktir.
Eski alarda uygulanm olan cumhuriyet ynetimi, Montesquieu iin artk
gerekletirilmesi pek mmkn olmayan bir ynetim biimidir. te bu nedenledir ki
Montesquieu iin asl zerinde durulmas ve dzeltilmesi gereken monaridir.
soylular ve burjuvalar ynetimde birlikte yer alsn.Monari, tek kiinin
ynetimidir
soylular ve rahipler snf, halk ile monarkn dorudan kar karya kalmalarn
engelleyerek halkn monark tarafndan ezilmesinin nne geebilirler.
Monarinin temel ilkesi ise ereftir. Bask kral dhil nereden gelirse
gelsin her snf buna direnebilmeli, erefini koruyabilmelidir.Montesquieunn
Locketan ve ngiliz anayasaclndan esinlenerek gelitirdii kuvvetler ayrl
kuram burjuva zgrlk anlaynn en nemli belgelerinden olan 1789 Fransz nsan
ve Yurtta Haklar Bildirisi iinde de yer almtr
. zgrln salanabilmesi iin lml ve ll bir hkmet gereklidir. Anayasa,
temel olarak yetkilerin almas ve ktye kullanlmasna engel olacak bir
mekanizmaya sahip olmaldr. Montesquieunn ngiliz Anayasasnda gzlemledii ve
Fransaya da nerdii bu mekanizmaya kuvvetler ayrl ad verilmektedir.
Montesquieuye gre kuvvetler ayrl ilkesiyle kuvvet kuvveti durduracak, her
kuvvetin karsnda baka bir kuvvet yer alacaktr. Sosyal ve siyasal gler
arasndaki dengeyi salamann tek yolu budur.
devlete ait 3 kuvvet yasama yrtme yarg

9.NTE
Kk Burjuva deolojisi

Rousseau, byk burjuvaziye gre daha devrimci olan fakat tutarl bir ekonomik
gr olmayan, bu nedenle de topyalara snan kk burjuvazinin mttefikliine
ve demokrasinin szclne soyunmu bir dnrd. Bu nedenle Rousseauyu, kk
burjuvaziye ideoloji kazandrm bir dnr olarak deerlendirmek yanl olmaz.
Rousseau, temsili demokrasinin temeli saylan milli egemenlii deil, daha ziyade
halk egemenliini savunmutur. Ancak bu iki tr egemenlik anlayn birbirinden net
izgilerle ayrmak ok kolay deildir. Rousseauya gre egemenliin sahibi,
kolektif ve soyut bir varlk olan millettir. Bu anlamda, egemenliin kayna
bakmndan milli egemenlik prensibini, egemenliin kullanlmas ynnden ise halk
egemenlii prensibini savunduu sylenebilir.
Rousseaunun bizi siyasal dnceler tarihi balamnda ilgilendiren en nemli
eserleri 1755te yaymlanan nsanlar Arasndaki Eitsizliin Kayna ve Temelleri
zerine Konuma ve 1762 tarihli Toplum Szlemesidir
Rousseauya gre halk, iktidar dorudan temsilciler olmadan kullanmaldr veya
birer memur statsnde olan vekillerini istedii zaman azledebilmeli yani grevden
alabilmelidir. Oysa burjuvazinin karlarna uygun den rejim, milletin btnn
bamsz milletvekillerinin temsil ettii temsili rejimdir.
, devlete itaat ve bireysel zgrlkler ayn anda sz konusudur. halk denilen
birlii oluturan bireyler, egemen varln oluumuna katlmalar dolaysyla
vatanda, devletin yasalarna boyun emeleri nedeniyle de uyruktur.
1. Rousseauya gre nitelii bakmndan oybirliini gerektiren yalnzca toplum
szlemesidir;
2. Rousseauya gre alnan bir karara muhalif olanlarn iradesi genel irade olarak
deerlendirilemez; muhalif oy sahipleri genel iradenin ne olduu konusunda
yanlmtr.
milli iradenin var olduu iddia edilmitir. Bu iddiann sahiplerine gre Rousseau,
halk egemenlii kuramnn yan sra, milli egemenlik kuramnn da kurucusudur.
milli egemenlik kuramnda demokrasinin art olan zgrln gereklemesi ve
kiisel zerkliin korunabilmesi iin iki temel ilkeden bahsetmek mmkndr:

1. Yasalar halk tarafndan referandum yoluyla onaylanmaldr,

2. Yasalar prensip olarak ounlukla deil oybirliiyle onaylanmaldr.
Yasalarn belli kiiler yani yasa koyucular tarafndan hazrlanmas kanlmaz
bir gerekliliktir ve halk egemenlii fikrine aykr deildir. Ancak bu kiiler
milletin vekilleri veya temsilcileri deildirler. Bunlar milletin ancak
memurlar olabilirler: Hibir konuda kesin karar veremezler; zira halkn kabul
etmedii her yasa hkmszdr.Grld gibi Rousseau, Toplum Szlemesi adl
eserinde halk egemenlii kuramnn bir sonucu olarak dorudan demokrasiyi
savunmutur.Burjuvazinin baars iin alan dier dnrler gibi Rousseau da
asiller, rahipler ve halk (Tiers tat) arasndaki eitsizlie kar kar. Ancak
Rousseau dierlerinden farkl olarak, servetler arasnda da eitlik salamay
amalar; Fransz Devriminin kaynann burjuvazi olduunu hatrda tutmak gerekir.
Halk iinde belli bir grubu ifade eden burjuvazinin iktidar ele geirmesi, halk
egemenlii fikrinin bir kenara atlmasna ve bu iktidara daha uygun bir siyasal
rejimin (temsili rejim) aranmasna yol amtr. Son tahlilde, halk egemenlii ile
milli egemenliin birbirinden fakl eyler olduu ve fikirleri bir btn olarak
deerlendirildiinde Rousseaunun halk egemenliini savunduunu belirtmek gerekir.

10.NTE
Aydnlanma felsefesi

Burjuvazinin gelimesiyle orta kan ve burjuva iktidarnn felsefi temelini

tekil eden yeni dnya grne aydnlanma felsefesi ad verilir.
Aydnlanma felsefesin en temel zellii akln evrensel olduunu, dier bir deyile
aklla varlan tm sonularn tm insanl kapsadn iddia etmesidir. aydnlanma
felsefesi denilen ve akl n plana karan bu dnya gr, kendisinin evrensel
olduunu, evrensel deerleri ihtiva ettiini iddia etmektedir.insan z itibariyle
evrensel bir varlktr,zetle ifade etmek gerekirse, XVIII. yzyl aydnlanma
dncesinin amac evrensel insann mutluluunu salamakt. Burjuvazinin karlar,
hukuki ayrcalklar ve farkllamalarn ortadan kalkmasn gerekli klyordu.
gl fakat hukuki ayrcalklardan yoksun bir snf olarak burjuvazi, hukuki
ayrcalklara kar sava am, ayrca mensubu olduu Tiers tatnn tmnn de bu
savaa katlmasna uramt. nc snf veya nc tabaka anlamna gelen
Tiers tat, toplumda aristokratlar ve din adamlar dnda kalan nc snf
adlandrmak yani halk ifade etmek iin kullanlan bir kavramdr. Tiers tat iinde
burjuvalar, iiler, esnaf ve zanaatkrlar bir arada bulunuyor, hepsi birden Tiers
taty meydana getiriyorlard.
Aydnlanma felsefesinin aklcl, ilerleme dncesini savunmas, insann
mutlulua yeryznde kavuabileceini iddia etmesi sadece burjuvazi iin deil
asiller ve rahipler snf hari halkn tamam iin olumlu armlara sahipti.

Aydnlanma felsefesinin dayand temel ilkeler;

A) Bilim ve Doa:Voltaire bir filozof olarak tannmasna ramen matematikle de

ilgilenmi, Newtonu basitletirerek anlatmaya almtr; Diderot felsefenin yan
sra anatomi, fizyoloji ve kimya alanlarnda aratrmalar yapmtr; Montesquieu tp
ve fizyolojiyle, Rousseau ise botanikle ilgilenmitir. Bu dnemin bir dier
zellii doa bilimlerinin n plana kmasdr.

B) Mutluluk: mutluluun sadece br dnyaya ait olduu gr terk edilmi,

insanlarn bu dnyada mutlu olmalar gerektii savunulmaya balanmtr.
C) Erdem: Aydnlanma dncesi iinde erdem laik bir nitelik kazanmtr. Erdemli
olmak dier insanlara, yani yurttalara faydal olmak anlamna gelmektedir.
Aydnlanma dncesine gre genel olarak ahlak, dinden arndrlm bir alan olarak
deerlendirilmekteydi.
D) Akl: Akl ksaca mutluluk iin gerekli gerekleri bilmek anlamna gelmekteydi.
E) Faydaclk:Bu kavram aydnlanma dncesinin nemli bir unsurudur. Faydaclk
akmnn kurucusu kabul edilen ngiliz filozof Jeremy Bentham (1748-1832)a gre
bireyin faydasna veya karlarna uygun olan eyler ancak onun rahatlna katkda
bulunan ve haz almasn salayan eylerdir. Bu anlaya gre genel ahlaki deerlerin
kiinin karlar karsnda pek nemi bulunmamaktadr. Yine bu dnceye gre
iktisadi sorunlar, siyasetten stn tutulmaldr.

Aydnlanmac Bir Dnr: Voltaire

Fransz Devrimi ncesinde feodal sisteme ve zellikle de Kiliseye kar kyla

tannr. Ona gre Katolik inanc pein yarglar, bo inanlar ve banazlkla e
anlama gelmekteydi. Ne var ki Voltaire genel anlamyla dinin ahlaki ve toplumsal
olarak yararl bir kurum olduuna inanyordu. Din olmad takdirde bir ky bile
idare etmenin mmkn olmayacan savunmu ve Tanr olmasayd, onu icat etmek
gerekecekti diye yazmtr. Ayrca dine inanmal fakat papazlara asla! diyerek
din ile Kilisenin birbirinden ayr olarak deerlendirilmesi gerektiini
vurgulamtr.
onun savunduu zgrlkler ve haklar, sadece medeni zgrlkler ve haklardr.
Yani, siyasi zgrlklerin talep edilmesi konusunda son derece ekingendir. Bu
anlamda temsil sistemine ve parlamentonun stnlne inanmaz. Halkn siyaset
alannda sz sahibi olmas dncesine scak bakmaz ve aydn despotizmini savunur.
Voltairee gre aydnlanm (yani aydnlanma felsefesinin temel ilkelerini
benimsemi) bir hkmdar, milletin isteklerini sezebilir ve gerekli reformlar
baaryla gerekletirebilir.
Voltaire, burjuvazinin ilerleme anlayn yle formle eder: Ticaret zenginlii;
zenginlik ise zgrl dourur. Zenginlik, ticaretin gelimesini; ticaretin
gelimesi ise devletin bymesini salar.
Voltaire, dneminin birok dier dnr gibi soyut ve byk sentezler ieren
dncelerden ziyade somut reformlar nermitir: keyfi tutuklamalara son verilmesi,
ikence ve lm cezasnn kaldrlmas, cezalarn sularla orantl olmas, i
gmrklerin kaldrlmas, feodal haklara son verilmesi, vicdan ve dnce zgrl
gib

Bir Aydnlatma Giriimi: Ansiklopedi

Denis Diderotnun nclnde ve dAlembert, Buffon, dHolbach, Quesnay, Voltaire,

Rousseau gibi dnemin mehur dnrlerin katklaryla hazrlanan Ansiklopedi
(Encyclopdie) XVIII. yzyl Fransz burjuvazisinin aynas kabul edilir.
. Mutlulua ermek iin bu mekanizmay kavramak gerekirdi ve bu da ancak bilimsel
bilgiyle mmkn olabilirdi. Ksacas Ansiklopedi aydnlanma dncesinin en somut
tezahrlerinden biridir.
. Fizyokrat Ekol
Doa ve ynetim/iktidar kavramlarnn bileiminden oluan fizyokrasi 1750lerde
Fransada domu bir iktisadi ve siyasi dnce ekoldr. Tabiatn gcne ve tabii
yasalarn nemine inanan fizyokratlar devletin de tabii kanunlarla ynetilmesi
gerektiini savunmulardr
En nemli temsilcisi Franois Quesnay
Doa yasalar gerei tm insanlar almalarnn rn olan zel mlkiyete
sahiptir. Fizyokratlara gre zel olmayan bir mlkiyet sz konusu olamaz, dier bir
ifadeyle zel olmayan bir mlkiyet hakkndan sz etmek mmkn deildir. Gerek
mlkiyet toprak mlkiyetidir. Zenginliin tek yaratcs da topraktr. Bu nedenle
devlet toprak sahipleri tarafndan ynetilmelidir. Buradan hareketle fizyokratlarn
hayalinin bir tarm kapitalizmi gerekletirmek olduu sylenebilir.
Fizyokratlar temelde mutlak monariye taraftardrlar. Siyaset anlaylarnda arac
kurumlara (meclislere) ve siyasi eitlie yer yoktur. Ancak ynetim mutlaka tabiat
yasalarna riayet etmelidir. Fizyokrasi, doal hukuka verdii nem ve iktisadi
zgrlkleri savunmas dolaysyla Fransz Devrimini etkilemitir.

11NTE
Fransz ihtilali

Byk Devrim (Osmanllarn ifadesiyle htilal-i Kebir) olarak da adlandrlan

1789 Fransz Devrimi zamansal ve meknsal olarak zel/tekil bir olaydr. Ne var ki
sonular, etki ve yanklar evrensel olmutur. Kresel nitelii itibariyle Fransz
Devrimi sadece gerekletii topraklarda yeni bir toplum (ulus) ve devlet (ulus-
devlet) tipinin ortaya kna kaynaklk etmemi, ayn zamanda ok hzl ve geni
bir yaylma gstermitir. Bata Avrupa olmak zere tm dnyada siyasi, kltrel ve
hukuki sonular dourmutur: ulusuluk, ulus-devlet modeli, vatandalk, laiklik
mparatorluu tekil eden farkl milletler bu dncenin etkisiyle bamszlk
taleplerinde bulunmaya balam ve bu sre mparatorluun paralanmas ve
yklyla sonulanmtr. 1789 Fransz Devrimi, Osmanl mparatorluundaki
ayrlk gruplar iin bir referans kayna olmu, bir model oluturmutur.

Sieysin hararetlendirdii tartmalar ulus kavram ve temsil anlay olarak

iki balk altnda toplayabiliriz. Sieys hibir zaman dorudan milli
egemenlikten bahsetmemesine ramen millet/ulus (nation) kavram ve milli
birlik konusundaki grleriyle dolayl olarak milli egemenlik kuramna katk
salamtr.
ieys Rousseaunun dncelerinin tam karsnda yer almaktadr. nceki
derslerimizde grdmz gibi Rousseau halk egemenliini savunmu, Sieys ise milli
egemenlii n plana karmtr.
Sieys her eyden nce bir anayasacdr; millet ve temsil kuramn gelitirirken
zihninde srekli olarak bir anayasa hazrlama fikri bulunuyordu. Bu anlamda sadece
1789 burjuva devrimini gerekletiren sosyal snfn siyasi dnce alannda nde
gelen temsilcilerinden biri deil, ayn zamanda anayasa hukukunun da nemli
teorisyenlerindendir.
Sieyse gre millet/ulus, Tiers tatdr Ayrcalkl snflar ortadan kalkt
zaman halk, hak ve zgrlklerine kavuacak, hukukun nnde eit bir btn meydana
getirecektir.
Sieyse gre ulus, ortak bir dzene ve ortak yasalara uyan bireylerin meydana
getirdii topluluun addr.
Tm bireyci ve liberal yazarlar gibi Sieys iin de ulus birbirinden bamsz ve
yasalar nnde eit olan bireylerden olumaktadr. Bireylerden oluan topluluk bir
btndr; yani ulus, kendisini oluturan bireylerin bir toplam deil sentezidir.
lk bakta Sieys ayrcalkl snflar (aristokrasi ve Kilise) dnda hibir
zmreyi ulusun dnda tutmuyor gibi grnse de temsil meselesi hakknda ileri
srd dncelerle bunun aksini yapmaktadr. Aktif vatanda pasif vatanda
ayrm yaparak yalnzca ekonomik olarak gl olanlarn seime katlmalarn temin
etmeye almaktadr. Ayrca Sieys, devletin birliinin toplumda yaayan bireylerin
birleerek halk meydana getirmeleriyle deil, ulus olgusuyla gerekletiini iddia
etmektedir.
. Ulus yalnzca bugn deil, gemii ve gelecei de kapsayan manevi bir varlktr.
Yaayanlarn yannda lm ve doacak olanlardan da meydana gelmektedir.
Temsilin bir gereklilik olduuna dair sunduu birinci gereke iblmyle
ilgilidir. Sieyse gre iktisadi alanda geerli olan kanunlar siyasal alanda da
geerlidir. Dolaysyla Adam Smithin ekonomi alannda gelitirdii iblm fikri,
siyasal alan iin de geerlidir. Ksacas iktisadi hayatta olduu gibi siyasi
yaamda da iblm bir zorunluluktur. Ynetici olmak bir yetenek meselesidir, bu
yetenee sahip olmayanlar siyaset dnda baka ilerle uramaldrlar.
nsanlar arasnda doal bir eitsizlik sz konusu olduu iin herkes ynetici
olamaz. Yneticilik ancak temsile dayanan sekinlerin stesinden gelebilecei bir
grevdir. Maddi ihtiyalarn srekli basks altnda bulunan ve eitimden yoksun
halk tabakas bu grevi yerine getiremez. Bu dncenin doal bir sonucu olarak
ynetenler ynetilenler ayrm ortaya kmaktadr.
Ulus adna yasama yetkisini kullanacak olan halkn ounluu deil, semenlerin
ounluunun setii temsilcilerin ounluudur; yani Sieyse gre yasama yetkisi,
ounluun ounluuna ait olmaldr.

Sieys Temmuz 1789da Fransz Kurucu Millet Meclisinde yapt bir konumasnda
insan haklarn doal ve medeni haklar ile siyasi haklar olmak zere ikiye
ayrmaktayd. Doal ve medeni haklar pasif haklar, siyasi haklar ise aktif
haklar olarak niteleyen Sieys yle demekteydi:
Bu dnceye gre aktif vatandalar yani ynetime katlabilenler en fazla vergiyi
verenler olmaldr.
Jakobenizm: Halka Ramen, Halk in
11.3. Jakobenizm: Halka Ramen, Halk in

Fransz Devrimi srecinde Jakoben tarikatndan kalma eski bir manastr binasnda
toplanan devrimcilere Jakobenler ad verilmitir. Devrimin en radikal ve terr
uygulayan ekibi olduklar iin de, Fransz Devrimi ile zdelemilerdir. En nemli
temsilcisi Maximilen Robespierre (1758-1794)dir. Bir avukat ve siyaset adam olan
Robespierre gl bir konumac olarak tannr. Jakobenizm, Fransz Devriminin
lke iinde ve dnda tehlikelerle (kar devrim tehlikesi) kar karya olduu
bir dnemde ortaya kmtr. Devrimci srecin bir kar devrimle sona
erdirilecei ve vatann tehlikede olduu endiesi, Jakoben dncenin ortaya k ve
geliiminde nemli rol oynamtr.
akobenler ve zellikle Robespierre, Rousseaunun sadk bir takipisidir.
Robespierre temsil sistemine inanmaz ve parlamenter rejime kar kar; nk ona
gre Rousseaunun da belirttii gibi egemenlik hakk devredilemez.
Jakobenler mlkiyete kar deillerdir. Erdem sahibi, kk mlk sahibi
vatandalarn olduu bir demokrasiden yanadrlar. Bu anlamda Jakobenlerin grleri
ne sosyalist eilimlere ne de ticaret burjuvazisinin grlerine uygun der.
Bugn "tepeden inmecilik" olarak da adlandrlan Jakoben dncenin arkasnda derin
bir siyaset ve bilim felsefesi vardr. Jakobenizmin en dikkat ekici zellikleri
yle sralanabilir:

1. Meruiyetin birincil kayna hukuk deil, ideoloji ve ilkeleridir. Kart

(yani kar devrimci) grler ise, yok edilmesi gereken ihanet ve sapmalardr.
2. Jakobenizm, g kullanarak kendi grlerini dayatmay meru grr. Devrimi
gerekletirmek ve korumak iin iddet ve bask merudur.
3. Ama iin her vasta merudur. Devrim ve devlet iin hak ve hrriyetler,
evrensel hukuk kurallar inenebilir.

4. Halk, doruyu ve karlarn bilmez. Bu nedenle gerekirse zorla

aydnlatlmal ve sk bir merkeziyetilikle ynetilmelidir.
Devrim srecinde tavizsiz bir siyaset izleyen Jakobenler, "kuvvetler ayrl"
ilkesini de reddederler ve sivil topluma egemen bir ve blnmez kamu otoritesi ile
soyut bir milli egemenlik kavramn benimserler. Jakobenlere gre devlet, topluma
istedii ekli verebilir, hatta bu, devletin bir grevidir. Bu anlamda Jakobenizmin
bir tr toplum mhendislii abas olduunu sylemek yanl olmaz.
Mutlak doruyu, yanlmaz akl, devrimi ve soyut bir millet anlayn temsil ettii
iindir ki Jakobenizme gre devlet hukukun stndedir ve yarg ve hukuk, devlet
karlarna tabidir.

12.NTE
FRANSIZ DEVRM SONRASI: AYDINLANMA FELSEFES, LBERALZM VE DEMOKRAS KARITI
GRLER

Devrimin arlklarn eletiren ve neden olduu sosyopolitik sorunlara dikkat

eken birok dnr yetimitir.Edmund Burke
. ngiliz faydaclndan esinlenen liberal dnceyi benimser fakat baz ekinceler
ne srer. Fakat Burke nitelemek iin en uygun ifade muhafazakrdr. 1790da
yaynlad Fransz Devrimi zerine Dnceler
Muhafazakrlk, genel hatlaryla, gemie zlem duyan, gerei gemite arayan ve
mevcut durumu korumaya alan bir siyaset dncesi, bir ideoloji olarak
tanmlanabilir.
ngiliz parlamentosu yesi olan Burke, Amerikan bamszlk hareketini
desteklemesine ramen Fransz Devrimine, 1789un devrim anlayna iddetle kar
kmtr. Burke, ngiliz zgrlk anlayn, yani faydaclk felsefesinin bir rn
olan somut zgrlk anlayn savunmutur. nsan ve Yurtta Haklar Bildirisinin
evrensel, her yerde herkes iin geerli olan soyut zgrlk anlayna ise kar
km, anlamsz bulduu bir zgrlk anlayn kyasya eletirmitir.
insanlarn eit ve zgr doduu, egemenliin ulusa ait olduu ve mutlak
egemenliin bir kii ya da grubun elinde bulunamayaca, devleti idare edenlerin
esas olarak millete kar sorumlu olduu, hi kimsenin dini ve sosyal inanlar
yznden knanamayaca, gler ayrl ve mlkiyetin dokunulmaz ve kutsal olduu
ilkelerini ortaya koyuyordu.
Burke bu ilkelerin, soyut bir insana (bir Fransz veya ngiliz vatandana deil de
insana) hitap ettii iin hibir kymetinin olmadn ileri srmtr. Burke,
kendisi iin asl nemli olann ngilizlerin haklar olduunu ifade eder.
ngilizlerin, ynetime katlmak gibi bir talepleri olmadn, sadece iyi yasalar,
etkin ve drst bir hkmet ve kraln askerlerinin ve donanmasnn koruduu bir
mlkiyet hakk istediini belirtir.
Tecrbeler, gemi, gelenekler ve zel koullar gz nnde bulundurulmadan soyut
bir hukuktan bahsetmek de yersizdir.
, Burke iin doal olann, tm insanlar iin geerli olan anlamna gelmediidir.
Doal olan, uzun bir tarihi gelimenin sonucu olarak ortaya kandr. Ksacas doa
tarihtir, ya da tarihi tecrbedir.
Sieysin anayasa anlayna kar kar, gelitirdii egemenlik anlaynn son
derece soyut olduunu ileri srer. Rousseaunun toplum szlemesi de Burkee gre
anlamsz bir varsaymdr, somutlama ihtimali bulunmayan, uygulanmas mmkn
olmayan bir kuramdr.
evrensellik iddiasndaki aydnlanma dncesini de soyut bulduu iin eletirir.
Ksaca sylemek gerekirse Burke soyut bulduu Fransz aklclna (usuluk) kar,
ngiliz ampirizmini (deneycilik, grgclk) savunur.
Burken deerli bulduu tek Fransz dnr ise Montesquieudr. nk Montesquieu
zgrl, dzeni ykmadan salamaya alm; tpk ngilterede olduu gibi
snflar arasnda bir denge kurmaya nem vermitir.

Auguste Comte ve Pozitivizm

Fransz Devrimi sonras ortaya kan dnce sistemlerinden en nemlisi phesiz

pozitivizmdir. Kurucusu, Fransz dnr Auguste Comte (1798-1857) ayn zamanda
sosyolojinin de isim babasdr. Cumhuriyeti bir filozof olan Comte, Fransz
Devrimini tarihte kanlmaz ve yaanmas gereken bir aama olarak grr;
Fransz dnrn temel gayesi, Devrimin art sarsntlarna son vermek, ksacas
devrimci sreci nihayete erdirmektir.
Pozitif Felsefe Dersleri (6 cilt, 1830-1842) ve Pozitif Siyaset Sistemi (4 cilt,
1851-1854) adl hacimli iki temel eseri bulunan Comtea
Comtea gre, sosyal ve siyasal alandaki bunalm, dnce alanndaki bunalmn
sonucudur. Bu duruma son vermek iin, bilimin toplumsal alana da mdahale etmesi
gereklidir. Gzlerimizin nnde cereyan eden olaylar, ne ruh (tin) ile ne de madde
(zdek) ile aklanabilir. Ancak baka olaylarla aklanabilir. Bilim, tarih
boyunca gereksiz yere tartlan tinselcilie ve maddecilie (materyalizm) srt
evirerek nc bir yoldan yrmelidir: Sadece gzle grlebilen, gzlemlenebilen
olaylarla ilgilenmelidir; bilim gzleme dayanmaldr.
Comteun Hal Kanunu adn verdii tarihi-toplumsal yasaya gre bilim ve insanlk
srasyla evreden gemitir: teolojik, metafizik ve pozitif (bilimsel). nsanlar
ilk olarak en yaln bilim olan matematikte pozitif yani bilimsel dnmeye
balamlardr. Bilimsel dnce daha sonra fizik, kimya, astronomi gibi nispeten
daha karmak bilim dallarna da yaylmtr. Biyoloji, dier bilim dallarna gre
daha karmak olduu iin, pozitif dnce bu dalda daha ge ortaya kmtr
nsanlk tarihi de ayn l aamadan olumaktadr: teolojik, metafizik ve pozitif.
nsanlk, ocukluk dneminde, yani teolojik aamada, fenomenlere dini bir izah
getirmi, etrafndaki olaylar bu ekilde aklamaya almtr. Genlik ana
tekabl eden metafizik dnemde ise insanlar, soyut fikirlerin peinde komular,
evreni soyut fikirler (tabiat, ideolojiler) nda aklamaya almlardr. Son
evre olan pozitif aamada ise insanlar artk fenomenlerin
nedenlerini/anlamlarn/kaynaklarn aramay brakm, bunlar yneten, idare eden
yasalar kefetmeyi amalamlardr. lk iki evre, insanlk tarihinin negatif yani
ykc aamalardr. Sonunda varlacak olan nihai evre ise (bilimsel evre), tm
toplumlarn istisnasz olarak ulamak durumunda olduklar pozitif, yani yapc
evredir.
Kiliseden boalan yerin baka dnyevi bir dinle doldurulmas gerektiini ileri
srmtr. Bu nedenle, hayatnn sonlarna doru, bilimsel pozitivizmden dini
pozitivizme doru ynelmitir. Bylece pozitif ve evrensel bir din olarak nsanlk
Dinini kurmutur. Bu yapay dinde yce ve kutsanan varlk insanlktr.
. Nitekim dzen ve ilerleme, pozitivizmin temel ilkesi, balca slogandr.
Comteun kurduu pozitivizm maddeci/materyalist bir dnce sistemi deildir. Comte,
insan maddeden ibaret grmez; insan sadece ekmekle yaamaz. nsanlar asl
harekete geiren fikirlerdir, dncedir.
devlet her alana mdahale etme yetkisine sahip olmaldr. zel mlkiyet de bu
alanlardan biridir. Comte ilkesel olarak zel mlkiyete kar olmamakla beraber, bu
hakkn ktye kullanlmasndan endie duymaktadr. Bu nedenle, devlet zel
mlkiyeti denetleme ve gerek duyduu zaman mdahale etme ve dzenleme yetkisini
kullanmaldr.
Comte bilimsel-pozitif dnemde artk haklardan bahsetmeyi brakp, bireysel ve
toplumsal vazifeleri n plana karmak gerektiini savunur.

Tocqueville: Eitlik zgrlk Dengesi

 liberal dncenin nemli referans kaynaklarndan biridir. Bir aristokrat olan
Tocquevillein iki nemli eseri bulunmaktadr:
Amerika Birleik Devletleri ve Rusyann hkimiyet kuracan ngrmekteydi.
Tocquevillein bu ngrlerinin gereklemi olmas, onun sosyolojik ve politik
dehasna iaret eder.
Tocqueville ksaca u soruyu sorar: Eitliki bir ortamda zgrlkler nasl
korunmaldr?
Toplumsal dengeyi salayabilmek iin en nemli koul olan orta snfn
glendirilmesidir
Tocqueville, insanln 1789 sonras yeni dnemde geri dn olmayan yeni bir aa
girdiini iddia eder: Bu a eitlik adr. Yeni dnemde insanlar aras eitlii
ortaya karan faktrleri ise yle sralar: eitimin ve bilimin gelimesi,
matbaann icad, ateli silahlarn gelimesi, savalarda piyadelerin neminin
artmas, hiyerarik bir dzen kurmu olan Katolikliin yerini birok blgede
Protestanln almas ve Amerikann kefi...
Tocquevillee gre, eitlik salandka insan igdsel olarak daha fazlasn
ister. Giderek artan eitlik talebi, ayrcalkllara kar nefreti dourur.
Doutan ayrcalklarn ve zamanla ortaya kan iktisadi ayrcalklarn nlenmesi
devletin grevidir.
yeni dnemde, yani eitlik anda ortaya kan eitliki toplumun fertleri
bencildir; Tocquevillein ifadesiyle kiiseldir
Ona gre eitlik modern dnyann kanlmaz bir gereidir; eitlik ve zgrlk
badatrlabilir iki durumdur.
eitlik ve zgrlk ayn anda nasl mmkn olabilir? Tocquevillee gre bu iki
koula baldr: Birinci koul siyasette adem-i merkeziyet (decentralisation) yani
yerinden ynetim sistemini tesis etmektir.
kinci koul ise siyasi, iktisadi, bilimsel, sanatsal vb. alanlarda insanlarn
eitli birlikler (dernekler) kurmalarnn n almal, sivil toplum rgtleri
tevik edilmelidir. Vatandalar bu tr birlikler (dernekler) bnyesinde
rgtlendikleri oranda kiisellikten kurtulacaklar, kamu ileriyle ilgilenmeye
balayacaklardr. Ksacas dernek (veya topluluk, cemiyet...) faaliyetlerinde
bulunmak vatandalarn sorumluluk duygusunun artmasn salayacaktr. Ayrca bu
rgtlenmeler insanlarn devlet karsnda tek balarna (birey olarak)
savunamayacaklar karlarn topluca savunulmasna da imkn verecektir.

13.NTE
19. YZYILDA MLLYETLK DNCES

Milliyetilik veya ulusuluk Fransz Devrimiyle eanl olarak ortaya kan ve

sonrasnda hzla gelien modern bir dncedir.
ulus kavram ve ulusuluk dncesi 1789un bir rndr. Bu dnce ok ksa
zamanda bata Avrupa olmak zere tm dnyaya yaylm ve farkl etnik-dini
topluluklardan oluan imparatorluklarn sonunu hazrlamtr. rnein Osmanl
mparatorluunu oluturan farkl rk ve dinlere mensup, farkl diller konuan
gruplar, XIX. yzylda ulusuluk dncesinin etkisiyle ayrlk siyasi-kltrel
taleplerde bulunmaya balam, merkezi ynetime bakaldrm ve bamszlklarn
elde etmilerdir. Bu sre Osmanl mparatorluunun paralanp kmesiyle
sonulanmtr.
Milliyetilik bir ideoloji olarak kuramsal yan zayf, ancak siyasal bir pratik
olarak olduka etkili bir dncedir.
13.2. Millet Kavram ve Milliyetilik Dncesi

Millet ve milliyetilik kavramlarnn Bat dillerindeki karl, Latince

natio szcnden tremi nation ve nationalism(e)dir. Romada yabanclar
adlandrmak iin kullanlan natio, olumsuz ve kk drc bir anlama sahipti.
XIII. yzylda ise millet kavram yeni bir anlam kazanr: niversitelerde ayn
gr paylaan renci topluluklarn ifade etmek iin kullanlr. Bylece nation
kavram, dnsel-siyasi bir ierik kazanm olur.
Osmanl mparatorluundaki millet sistemi de dini inanlar lt alnarak
oluturulmutur. Millet sisteminin, Balkanlarda ortaya kan milliyetilik
hareketleriyle ilevini kaybetmesinden sonra, Trkede millet szc bugnk
modern anlamna yakn bir ierie kavumutur. Cumhuriyetin ikinci on ylndan
itibaren ise milletin tad dinsel armlardan kurtulmak amacyla ulus
kavram tercih edilmitir.
i gerek nation gerekse millet kavramlar olduka eski kavramlar olmakla
birlikte gnmzde sahip olduklar modern anlamlarna ancak yakn bir gemite
kavumulardr.
Fransz Devriminin fikirlerini klla yayan Napolon Bonaparte (1769-1821)
savalaryla olmutur.
Alman Milliyetilik Dncesi: Fichte ve Hegel
Almanyada da milliyetilik fikrinin geliiminde Fransz dncesinin etkisi byk
olmutur. Alman milliyetiliinin en nemli temsilcisi kabul edilen Johann Gottlieb
Fichte (1762-1814), Franszlarn Devrim adna Almanyay ele geirilerini ve Alman
ordusunun yenilgisini yaam bir dnrdr.
Kendisi de Napolon ordularna kar savaa bizzat katlmtr. Almanlarn
Franszlara kar elde ettii zaferden sonra ise Berlin niversitesinde
profesrlk ve rektrlk yapmtr.

Fichteye gre zgrlk, zgr dnce demektir. zgr dnceyi salayan ise
bilimdir. zgrlk anari deildir, nk bilim denge ve tutarllktr, saduyu ve
akldr. zgrl ise kurallara balayacak, i dengesini salayacak, tutarl hle
getirecek olan hukuktur. Hukukun olmas iinse birok hukuk znesinin (toplumu
oluturan bireyler) yan sra gl bir devletin varl gerekmektedir. Toplumun
amacna ulaabilmesi iin zgrln hukuk yani devlet tarafndan dzenlenmesi
gerekmektedir. Gerek zgrlk dzenli zgrlktr; dzenlenmeyen zgrlk bilim
ddr.
Fichte Alman Milletine Sylevler adl eserinin ilk blmnde, her eyi yitirdik,
elimizde eitim kald, onu akllca kullanmalyz der. Fichte, Jean-Jacques
Rousseaunun 1762de eitim zerine yaynlad Emile adl eserinden esinlenerek
aktif bir eitim yntemi nermitir. nsan tmyle kavrayacak olan bu aktif
eitim, karma ve yatl liselerde devlet tarafndan verilecek, ocuklar
ailelerinden mmkn olduu kadar uzak kalacaklardr.
Fichteye gre eitilmeye en elverili rk, Alman rkdr. Alman ulusunu
oluturanlarn ortak noktas Almanca konumalardr
Fichteye gre Alman milleti, dnyann en bilgin, en aratrmac milletidir,
insanln gelimesinin ncsdr. Alman Romantikleri olarak adlandrlan
entelektel grup da siyasi dnce alannda benzer fikirleri savunmaktadr. Bu
dnrler organisist bir yaklam savunurlar: Devlet her eydir; devlet,
vcudu/btn temsil eder, birey ise hcredir.

Hegel, Alman idealist dncesine son hlini vermitir. Uygulad diyalektik

yntem daha sonra Marx tarafndan da kullanlacaktr. Marx, o mehur deyimiyle,
Hegelde elleri zerinde duran diyalektii ayaklar zerine oturtmu ve diyalektik
materyalizmi savunmutur.
Hegel, Eflatunun idealist dncesini yenilemitir. Ona gre madde, ruhun rndr.
Hegel de tpk Fichte gibi gerein bilin alannda bulunduunu, bilinci
zmleyecek olursak geree varabileceimizi savunmutur. Hegele gre varln
z ztlklardr. Ztlklar olmasayd varlk da olmazd. Kartlklar, oluun
ilkesidir. Evrim, tez ve antitez arasndaki atma sonunda ortaya kan sentezdir.
egele gre devlette her ey, genelle zelin birliine dayanr. Devletin ieriini
milli ruh meydana getirir. Milli ruh, din, hukuk, bilim, sanat, sanayi gibi zel
alanlardan oluur. Bu alanlar iten bir bala birbirine baldr, tm birden milli
ruhu tekil eder. Bir devlet ancak milli bir ruh tayorsa devlet saylabilir.

Hegel de Fransz Devriminin soyutluundan doan ykmlar nlemek iin somut olan
yani tarih olan ve var olan savunmutur. Diyalektik yntemi dnce alannda
uygulayan, devleti mutlak ve yce bir deer olarak gren Hegel, bir yanyla
milliyeti, dier yanyla tutucu bir dnrdr.

__________________________________________________________
14.NTE
SOSYALZM DNCES

Fransz dnr ve siyaset adam Pierre Lerouxya aittir. Leroux, 1832de

sosyalizm kavramn eitlik ve zgrln badatrld ideal bir toplum
dzenini ifade etmek iin kullanmtr. Fransz dnre gre sosyalizm, mutlak
bireyciliin kartdr.
varlklya yoksulun, retim aralarna sahip olanla emeinden baka bir eyi
olmayanlarn kavgas. Sosyalist dnceye gre, eitlik uruna verilen mcadele,
Eski ada (kle-efendi), Orta ada (serf-senyr), Fransz Devrimi esnasnda
(burjuva-aristokrat) ve sonraki dnemde (ii/proleter-iveren/kapitalist) hep var
olmutur.
Karl Marx (1818-1883) insanlk tarihinin, snf mcadeleleri tarihi olduunu
savunmutur.
Sosyalizmin modern anlamyla siyasi dnce tarihinde yerini alabilmesi birbirine
bal iki tarihi olayn gereklemesiyle mmkn olmutur. Bu olaylardan ilki Sanayi
Devrimi, ikincisi ise sanayileme sonucu ortaya kan ii snf, dier bir
yaygn kullanmyla proleteryadr.
Sanayi Devrimi sonrasnda iyice glenen kapitalizmin ortaya kartt sorunlar u
genel balklar altnda toplanabilir:

1. Serbest rekabet, denge ve koullarda eitlik yaratmam, servetlerin belirli

ellerde toplanmasna yol amtr,
2. Kapitalist dzenin ortaya kartt bu tekelleme, fazla retime ve
bunalmlara yol amtr,
3. Sanayileme, ii snfnn durumunu dzeltmemi, aksine daha da
ktlemesine sebep olmutur.

Dnce ile madde arasndaki ilikinin yaratt temel elikiyi, dnceyi n plana
kartarak zme eilimindeki bu dnrlere, siyasal dnceler tarihinde topyac
sosyalistler ad verilmektedir.
topyac Sosyalizm

topik sosyalizmin en nemli temsilcilerinden biri Saint-Simon

Auguste Comteun en nemli ilham kaynaklarndan olan ve bir anlamda hocas saylan
Saint-Simona gre, alan snf ana snftr. Toplumu besleyen, ayakta tutan kesim
de bu snftr. Siyasetin bir retim bilimi olduunu savunan bu dnre gre
devleti sadece ii snf deil, tm reticiler ynetmelidir. Franszcaya
industriel yani sanayici szcn kazandran Saint-Simona gre, toplumun
maddi gcn sanayiciler, manevi gcn ise bilim adamlar salayacaktr.
Bu dncenin bir paras olarak, toplum iin hayati olan meslekler retime ynelik
olanlardr. Bu nedenle bir toplum en iyi kimyagerlerini, mimarlarn veya
ustalarn kaybederse, lkenin ihtiyalarn karlayan bu reticilerin yerini
doldurmak ok zor olacandan en azndan bir kuan byk skntlar yaamas
kanlmazdr. Buna karlk, saray efradnn, subaylarn, bankaclarn, din
adamlarnn veya mlk sahiplerinin nde gelenlerinin yitirilmesi, toplumda byk
zntlere yol asa da devletin gerek yapsnda bir deiiklie yol amayaca
iin ikincil derecede nem arz etmektedir
. Devletin, insanlarn ynetimiyle ilgilenmeyi brakmas ve sadece mallarn
idaresiyle ilgilenmesi gerektiini ileri srmtr. Ona gre ynetimde sadece
uzmanlar grev almaldr: mhendisler, mimarlar, teknisyenler, iktisatlar...
Saint-Simonun nerdii bu ynetim tarzna bugn teknokrasi ad verilmektedir. Bu
ynetim anlayna gre; sanayi, ekonomi ve devlet, politikaclar deil, uzmanlar,
teknisyenler ve uygulaymclar tarafndan ynetilmelidir.
, Saint-Simon eitlie inanmayan dnrler arasnda yer alr, hiyerariyi ve
aydnlarn stnln savunur.
Bilimsel Sosyalizm
14.3. Bilimsel Sosyalizm

Bilimsel sosyalizm, materyalist felsefe ile diyalektik yntemi birletiren bir

dnya grdr. Bilimsel sosyalizme gre bilim, ancak doadan hareket ettii zaman
gerek bilimdir. Tarih ise, doa tarihinin insanla ilgili parasndan ibarettir.
Bilimsel sosyalizmin veya dier adyla Marksizmin kurucular, Komnist Manifesto
(1848) adl eserin yazarlar olan Karl Marx (1818-1883) ve Friedrich Engels (1820-
1895)dir. Engels Marksist retiye nemli katklarda bulunsa da n plana kan,
retiye adn veren ve bilimsel sosyalizm denilen sentezi ortaya karak dnr
Marxtr.
Sz konusu sentez yaklamdan beslenir: 1) Hegelin diyalektik tarih felsefesi,
2) Klasik ekonomi politikas olarak adlandrlan ngiliz iktisat retisi ve 3)
Fransz sosyalizmi.
Marksizmin her eyden nce, elleri zerinde yryen Hegelin diyalektiini
ayaklar zerine oturttuu sylenir. Hegel, diyalektii idealist bir dnce iin
kullanyordu. Onun salt idealizmi siyaset alannda tutucu sonulara varyordu.
Genliinde Hegelci olan Marx, diyalektii maddeye daha dorusu materyalizme
uyarlamtr. Maddecilik nedir? Ksaca tekrarlamak gerekirse, ruh ile madde,
dnce ile varlk arasnda belirli bir iliki vardr. Materyalistlere gre, ilk
ve esas olan maddedir. Evreni ve maddeyi yaratan ruh deildir; tersine ruhu yaratan
maddedir, yani evrendir, doadr. Ksacas ruh, maddenin yksek bir rnnden baka
bir ey deildir
Diyalektik dnceye gre, her deiim iki sre iinde gerekleir: nce nicel
(kantitatif) bir deiim sz konusudur; bu daha sonra nitel (kalitatif) deiime
dnr. Daha ak bir ifadeyle sylemek gerekirse, nicel deiim belli bir noktadan
sonra nitel bir deiimle sonulanr.
Marksizmin hem determinist (gerekirci) hem de volontarist (iradeci) bir dnce
olduunu syleyebiliriz.
Felsefe, iktisat ve sosyoloji alanlarnn n de kapsayan Kapital (1867) adl ok
nemli bir eser ortaya koyan Marx, gelitirdii art deer kuramyla iktisat
bilimine nemli bir katkda bulunmutur. zetle art deer, iinin cret olarak
aldndan daha fazla deer yaratmas ve aradaki farkn da iverene gitmesidir.
nsann bilincini ncelikle belirleyen ey, onun varln etkileyen ihtiyalarn
karlayan retimdir. retimi belirleyen en nesnel e ise retim tekniidir.
retim teknii, insann eseridir fakat insann denetleyemeyecei sonular
dourmaktadr. retim teknii, retim biimini belirler. retim biimi ise sosyal
yapy dourur.

retim ilikilerinin btn, toplumun iktisadi yapsn yani alt yapy meydana
getirir. Bilimsel sosyalizme gre hukuki ve siyasi kurumlar st yapy meydana
getirir ve alt yap tarafndan belirlenir. Bu tek ynl bir belirlenme deildir;
st yapnn da alt yapy etkiledii durumlar vardr, ancak son tahlilde
belirleyici e alt yapdr.
Marxa gre burjuva demokrasisi tarihi bakmdan gerekli, mutlak monariye kyasla
daha ileri bir aamadr. Burjuva demokrasisi sosyalizme geebilmek iin nemli bir
uraktr.

Anarizm
4.4. Anarizm

Anarizm, topyac sosyalizmin bir tr olarak deerlendirilebilir. Bilimsel

sosyalizmden de beslenen anarizme gre devlet, egemen snfn karlarn
korumann dnda bir ilevi olmayan gereksiz bir kurumdur. zgrl ve
eitlii salayabilmek iin ie, devleti ortadan kaldrmakla balanmaldr.
Devletle birlikte baskc her trl kurum da ortadan kaldrlmaldr.
Kendini anarist olarak niteleyen ilk kii Pierre-Joseph Proudhon (1809-
1865)dur. Mlkiyet Nedir? (1840) ve Sefaletin Felsefesi (1846) adl iki nemli
eseri olan bu Fransz dnr, aslnda topyac bir sosyalisttir. zellikle,
Mlkiyet hrszlktr! szyle tannr. Dnceleri, zgrlk, her zaman
zgrlk, sadece zgrlk, hkmetilie hayr! szleriyle zetlenebilir.
Proudhon, anarizm szcn etimolojik anlamyla kullanr. Bu anlamyla anari,
hkmetsizlik demektir. Proudhon, ister kutsal hukuka dayal bir monari, ister
jakoben bir diktatrlk olsun, otoritenin her trlsn reddeder. Ona gre,
snflar aras atmann ba sorumlusu devlettir.
roudhon Fransada yaad kinci mparatorluk Dneminde (1851-1870) anarist
fikirlerinin ounun gerekleemeyeceini grd iin federatif ilkeleri savunmaya
nem vermitir. Mlkiyet hrszlktr diyen, devlet otoritesine kar kan
Proudhona gre halk vesayetten kurtarmak, bar ve zgrl salamak, Avrupada
devrim fikrini gelitirmek iin tek yol Fransay on iki blgeye ayrmak ve Parisi
ortadan kaldrmaktr.
Kral hkm srer fakat ynetmez szn Proudhon, Halk hkm srer fakat
ynetmez eklinde uyarlar ve demokrasiye sert eletiriler yneltir.
Proudhona gre siyasi dzen, birbiriyle elien iki temel ilkeye dayanr: otorite
ve zgrlk.
Rejimler genel olarak ikiye ayrlabilir: 1) Otoriter rejimler, 2) zgrlk
rejimler.

otoriter rejimler, iki tr ynetim biimine yol aar:

1.Herkesin, bir kii tarafndan ynetildii monari veya patriarka,
2.Herkesin, herkes tarafndan ynetildii panari veya komnizm.
Bu iki ynetim biiminin ortak zellii iktidarn blnmez oluudur.

nsanln gelimesi sonucu otoritenin gnden gne zayfladn ileri sren

Proudhon, zgrlk rejimleri de ikiye ayrr:

1. Herkesin, her bir birey tarafndan ynetildii demokrasi,

2. Her bireyin, kendi kendini ynettii anari veya self-government.

Bu son iki ynetim biiminin temel zellii ise iktidarn blnrldr.