ZET

Yaplan bu deneyin amac, yalarn ya asiti kompozisyonlarnn gaz kromatografisi ile

belirlenmesi ile gaz kromatografisinin alma prensibi, ilgili ekipmanlar ve numunenin
hazrlanmas hakknda bilgi sahibi olmaktr. Buna bal olarak ise gda rnn mevzuata ve etiket
bilgilerine uygunluunun belirlenebilmesidir. Bu amalar gerekletirebilmek iin numune olarak
zeytinya ve ayiei ya seilmitir. Ya asitinin metil esterleri ise sodyum metoksit ile
hazrlanmtr. Analiz sonucunda numuneden elde edilmi olan ya asitleri ve yzdelikleri ise
zeytinya iin; % 61.98 oleik asit, % 8.18 linoleik asit ve % 9.97 palmitik asit ayiei ya iin;
% 27.38309 oleik asit, % 58.47233 linoleik asit, % 5.96887 palmitik asit olarak bulunmutur.

GR

Yalarn ya asiti kompozisyonlarnn gaz kromatografisi ile belirlenmesi, yaplm olan bu deneyin
amacdr. Deneyde seilen yntemin prensibi ise, ya asiti metil esterleri, yalarn potasyum
metoksit ile muamele edilmesiyle hazrlanp gaz kromatografisinde belirlenmesidir. Deney
gdalardaki kalite kontrollerin yaplmas ve gdann mevzuata uygunluunun kontrol edilebilmesi
asndan nemlidir. Ayrca ya asidi metil ester kompozisyonu, yan trnn ve saflnn
belirlenmesinde nem tamaktadr

TEORK BLG

Kromatografi
Kromatografi ilk defa 1906 ylnda bir Rus botanikisi olan Tswett tarafndan bitkilerin renk
verici maddelerin ayrlmasnda kullanld. Kromatografi, bir karm bileenlerine ayrma
yntemidir. Bu yntemle bir karmdaki eser miktardaki bileenler bile ayrlabilir.
Kromatografi farkl trde molekllerin hareketli bir faz yardm ile sabit bir fazda deiik
hzlarla hareket etmeleri temeline dayanr. ki veya daha fazla bileenden meydana gelen bir karm,
ii gzenekli bir kat ile doldurulmu bir kolona boaltlr ve bir sv ile kolon srekli ykanrsa,
karmdaki bileenlerin farkl hzlarla aaya doru indii grlr. Bu tr ayrma ilemine
kromatografik ayrma, bu ynteme de kromatografi denir.

1
 Btn kromatografik yntemlerde durgun ve hareketli olmak zere iki faz bulunur. Hareketli
faz genellikle bileeni ortamdan ayran itici gtr. Durgun faz ise bileenler kendi hzlar ile hareket
ederken yavalatc g olarak etki eder .
Bir karmda A ve B maddeleri olsun. Karm bir enjektr yardmyla cihazn giri ksmna
verilir ve buradan sabit faza kadar srkleyici bir gazla tanrlar. 1. aamada gazlar sabit faza (bir
kolona) girerler; 2. aamada kolonda srklenen karmdaki bileenler, kolondaki adsorbe edici
maddeler tarafndan tutularak birbirlerinden ayrlmaya balarlar. 3. aamada bileenler birbirlerinden
tamamen ayrlr ve daha hzl srklenen bileen (rnein A maddesi) kolonu ilk terkeder, detektre
yaklar. 4. aamada ise dier bileenler (B maddesi) kolonu terk eder ve detektre girer. Detektr
tanan gazlarn says kadar sinyal verir. Detektrde A sinyali nce, B sinyali ise daha sonra kar.
Bylece sinyaller izlenerek karmn ayrld anlalr (kalitatif analiz) ve miktarlar belirlenir
(kantitatif analiz) .
Bir baka deyile durgun faz ve hareketli fazda geirdikleri srelerin oranlar her iki molekl
iin farkldr. Hareketli fazda daha az sre kalan bileen dierlerinden daha yava hareket eder.
Bylece bileenler birbirinden ayrlr.
Kromatografik ayrmalarda hareketli faz, sv veya gaz; durgun faz ise kat veya sv olabilir.
Buna gre itici g sv veya gazn akma hz, yavalatc g ise kat yzeyinde tutunma veya iki
akkann birbirine dalmasdr.
Kromatografinin Snflandrlmas
1. Ayrlma mekanizmalarna gre
2. Uygulama biimine gre
3. Faz tiplerine gre
a. Sv kromatografisi (Sv-Kat kromatografisi ve Sv-Sv kromatografisi)
b. Gaz kromatografisi (Gaz-Kat kromatografisi ve Gaz-Sv kromatografisi)

Sv Kromatografisi
Hareketli fazn sv olduu bu kromatografi trnde sabit faz bir dolgu maddesi zerine
tutturulmu sv film ise bu kromatografi trne sv-sv kromatografisi denir. Hareketli ve sabit
fazdaki svlarn polarlklar farkl olmaldr. Genellikle hareketli faz olarak hegzan gibi apolar bir
sv, dolgu maddesi olarak etilen glikol gibi polar bir sv kullanlr. Bunun tersi zellikte svlar
kullanlrsa buna ters faz sv-sv kromatografisi denir.
Sabit faz sv kaplanmam kat dolgu maddesi ise sv-kat kromatografisi elde edilebilir.
Bileenler kat yzeyinde farkl adsorpsiyon ilgilerinden dolay tutulurlar .

Gaz Kromatografisi

2
 Sabit fazn yapsna gre gaz kromatografileri, sabit faz kat olan gaz-kat kromatografisi
(GSC) ve sabit faz sv olan gaz-sv kromatografisi (GLC) olmak zere iki snfa ayrlrlar.
Gaz-kat kromatografisi: Bu kromatografide sabit faz kat bir maddedir; bu nedenle de
dalma ilemi gaz adsorbsiyon dengesine gre olur ve elde edilen pikler kuyruklu olduu iin
ayrlmalar gletirirler. Bu nedenle gaz-kat kromatografisi az kullanlr .
Gaz-sv kromatografisi: Bu kromatografi tipinde ise sabit faz, inert bir kat destek zerinde
tutturulmu bir svdr; burada gaz-sv dengesi nemlidir.

Gaz Kromatografi Cihaznn Ksmlar

1. Tayc gaz sistemi, silindir ksm
Srkleyici ya da tayc gaz (hareketli faz), analiz edilecek buharlam maddeleri kolona
tar. Hareketli faz olarak helyum, azot veya argon gibi inert bir gaz kullanlr.
2. Numune enjekte etme ksm
Kolonun verimli alabilmesi iin uygun miktardaki rnein gaz halinde verilebilmesi
nemlidir; injeksiyonun yava yaplmas veya gereinden fazla madde verilmesi band yaylmasna
ve ayrmann kt olmasna yol aar. Gaz kromatografisinde rnek injeksiyonu rnein yapsna
gre deiir. En iyi kolon performansnn elde edilebilmesi iin verilen rnein hacmi en dk
dzeyde tutulmaldr.
3. Kolon (frn) ksm
Kolonlar sistemin en nemli ksmdr. Ayrma ilemi burada gerekleir. Ayrma ileminin
baarl olmas, byk lde uygun kolon seimine baldr. Kolonlar, bakrdan, alminyumdan,
paslanmaz elikten, camdan veya teflondan olabilir.
Gaz-sv kromatografisinde iki tip kolon kullanlr: Ak boru (tabular) veya kapiler kolonlar
ve Dolgulu (packed) kolonlar (ekil-9) Kapiler kolonlar, kapiler tpten (0.3-0.5 mm i ap) yaplm
ve ii 1 mikro litre kadar kalnlkta sv ile kaplanm kolonlardr. Dolgulu kolonlar i ap 1-8 mm
aralndaki cam veya metal tplerden yaplr; uzunluklar 2-20 m olabilir. Bunlar katlanm veya
sarmlar eklindedir.
4. Dedektr
Bir GC detektr, kolondan gelen tayc gaz iinde bulunan binde birka oranndaki yabanc
bir gaz (yani numuneyi) tespit eden aratr. Bir gazn pikinin detektrden geme zaman en fazla bir
saniye kadardr .
En ok kullanlan dedektr tipleri ise;
a. Isl letkenlik (Thermal Conductivity) Dedektrleri

3
 b. Alev yonizasyon Dedektrleri: Kolondan gelen tr, birlikte hidrojen ve havayla
kartrlr. Bundan sonra hidrojenle ve hava karm elektrik kvlcm ile yaklr. Oluan scaklkta
organik maddelerin byk ounluu iyon ve elektron verir. Bylece alev ortam iletken hale gelir.
c. Nitrojen-Fosfor Dedektr (NPD)
d. Elektron-Yakalama Dedektrleri
5. Yazc
Ya Asitleri Metil Ester Kompozisyonu Analizleri
Yalar, yksek molekll ya asitlerinin, deerli bir alkol olan gliserinle meydana
getirdikleri esterlerdir, yani trigliseritlerdir. Doada 40tan fazla ya asiti vardr. Ya asitleri analiz
iin metilester veya etilester ekline evrilir .
Ya asiti metil ester kompozisyonu; yan trnn ve saflnn belirlenmesinde nem
tamaktadr. Ayrca diyet ieriklerinin belirlenmesi ve gda endstrisinde yaplan AR-GE
almalarna yn vermesi asndan ya asitleri ieriinin belirlenmesi olduka nemlidir. Ya
asitleri kompozisyonu kromatografik cihazlarla belirlenmekte ve arlkl olarak Gaz Kromatografi
(GC-FID (Alev yonlatrma Dedektr) sistemi kullanlmaktadr.
Ya asidi metil ester analizlerinde, tm ya asidi bileenlerini ihtiva eden 37lik standart
karm kullanlmaktadr. Karm trans-cis, omega-3 ve omega-6 ya asitlerini de iermektedir. Ya
asitleri bileimi, rnee gre farkllk gstermektedir. Her bir ya asidinin, o bitkiye has referans
aralklar incelenerek; yan saflna karar verilebilmektedir.
Tablo 1de farkl bitki trleri iin ya asidi metil esterlerinin referans aralklar verilmitir .
Tablo 1. Bitkisel yalarn ya asidi metil ester kompozisyonu

Grld zere zeytinyanda oleik, linoleik, palmitik, stearik ve palmitoleik asit miktarlar yksek
oranda bulunmaktadr. Analizi yaplan yada linolenik, miristik, araidik, gadoleik, behenik ve

4
lignoserik asit miktarlarnn yksek kmas durumunda ise dier bitkisel yalarn veya tohum
yalarnn yksek orandaki taiinden phelenilebilir .

5
MATERYAL VE YNTEM

Kullanlan malzemeler;

gaz kromatografisi potasyum metoksit

vial terazi
kapakl deney tp santrifj
hekzan zeytinya ve ayiei ya

Deneyde gdalarda ya tayini iin, ya asitinin metil esterleri, sodyum matoksit yntemi
kullanlarak hazrlanmtr ve gaz kromatografisinde analizleri yaplmtr.

AKIM EMASI

Analiz edilecek rnek olan yadan, kk ve az kapakl deney tpne 0.1 g tartm yapld.

Daha sonra bu deney tpne ya zmek iin 10 mL hekzan konuldu ve ya znene

kadar kartrld. 1-2 damla potasyum metoksit eklendi.

Ardndan tp 5 dakika santrifje konularak faz ayrm saland. Ya metil esterlerine ayrld.

Bu srenin ardndan faz ayrm grld ve st fazdan rnek alnarak gaz kromatografisi
cihazna enjeksiyon yapld. 30 dakikalk sre sonucunda ise analiz bitti ve deney
sonlandrld.

6
BULGULAR

Zeytinyandaki ve ayiei yandaki ya asitlerinin kompozisyonunu veren gaz

kromatografisinden elde edilmi kromatogramlar ekil 1 ve ekil 2de verilmitir.

ekil 1. Zeytinyandaki ya asiti kompozisyonu iin elde edilmi olan kromatogramlar

ekil 2. Ayiek yandaki ya asiti kompozisyonu iin elde edilmi olan kromatogramlar

Zeytinyandaki ve ayiei yandaki ya asitlerinin kompozisyonunu veren gaz

kromatografisinden elde edilmi kromatogramlar araclyla elde edilmi olan ya
asitliklerinin %likleri ise Tablo 2 ve Tablo 3te gsterilmitir.

7
 Tablo 2. Zeytinya iin ya tayini deneyinde yaplm olan tartmlar
Peak RetTime (min) Width (min) Area (Pa.s) Area (%) sim

1 24.141 0.0637 77.80490 9.97871 C16:0 palmitik asit

2 24.720 0.0602 4.58853 0.58785 C16:1 palmitoleik asit

3 28.865 0.0678 21.98392 2.81950 C18:0 stearik asit

4 29.292 0.0682 483.27182 61.98104 C18:1 oleik asit

5 30.280 0.0652 63.84395 8.18818 C18:2 linoleik asit

6 42.607 0.0901 26.37383 3.38252 C24:1 nervonik asit

Tablo 3. Ayiek ya iin ya tayini deneyinde yaplm olan tartmlar

Peak RetTime (min) Width (min) Area (Pa.s) Area (%) sim

1 19.004 0.0862 9.85716 0.09015 C14:0 miristik asit

2 24.146 0.0644 65.26668 5.96887 C16:0 palmitik asit

3 24.726 0.0683 1.18968 0.10880 C16:1 palmitoleik asit

4 28.870 0.0558 35.03558 3.20413 C18:0 stearik asit

5 29.290 0.0673 299.42047 27.38309 C18:1 oleik asit

6 30.334 0.0686 639.36591 58.47233 C18:2 linoleik asit

7 41.137 0.0813 2.40544 0.21999 C24:0 ligniserik asit

TARTIMA

ekil 1 ve Tablo 2ye bakldnda yaplm olan zeytinya iin ya asiti esterlerinin
analizinde, kolondan ilk kan bileenin kan palmitik asit (24,14dk) , son kan bileenin ise
neryonik asit (42,60dk) olduu grlmektedir. Buradan sabit faza en az ilgi duyan bileenin
palmitik asit ve sabit faza en fazla yatkn olan bileenin ise neryonik asit olduu
anlalmaktadr. Pik yksekliklerine ve pik altnda kalan alanlara bakldnda ise en yksek
pikin, oleik asite ait olduu grlmtr.
ekil 2 ve Tablo 3e bakldnda yaplm olan ayiek ya iin ya asiti esterlerinin
analizinde, kolondan ilk kan bileenin kan miristik asit (19,00dk) , son kan bileenin ise
ligniserik asit (41,13dk) olduu grlmektedir. Buradan sabit faza en az ilgi duyan bileenin
miristik asit ve sabit faza en fazla yatkn olan bileenin ise ligniserik asit olduu

8
anlalmaktadr. Pik yksekliklerine ve pik altnda kalan alanlara bakldnda ise en yksek
pikin, linoleik asite ait olduu grlmtr.
Trk Gda Kodeksi Zeytinya Ve Pirina Ya Tebliine bakldnda zeytinyana ve
ayiei yana ait gaz kromatografisinde belirlenen ya asitleri kompozisyonu (% m/m metil
esterleri) Tablo 1deki gibidir.

SONU

Deney sonucunda, Yalarn ya asiti kompozisyonlarnn gaz kromotografisi ile

belirlenmesi ve gaz kromatografisinin alma prensibi, gaz kromatografisi iin numuneye
uygun olarak seilecek dedektr ve kolon tipleri ayrca numune hazrlama artlar renildi.
Analiz sonucunda numuneden elde edilmi olan ya asitleri ve yzdelikleri ise zeytinya
iin; % 61.98 oleik asit, % 8.18 linoleik asit ve % 9.97 palmitik asit ayiei ya iin;
%27.38309 oleik asit, %58.47233 linoleik asit, % 5.96887 palmitik asit olarak bulunmutur.

KAYNAKLAR

[1]http://gida.gumushane.edu.tr/user_files/files/Enstr%C3%BCmental%20Analiz%20Ders%2
0Notlar%C4%B1.pdf
[2]https://kontrolotomasyon.files.wordpress.com/2012/09/kimyasalsc3bcrec3a7c3b6lc3a7c3b
cmleri_gazkromatografi1.pdf
[3] http://web.hitit.edu.tr/dersnotlari/gokcemerey_13.10.2015_1O8A.pdf
[4] http://www.academia.edu/8063631/TEZ_SUNUM
[5] http://www.bayar.edu.tr/besergil/26_BOLUM_9.pdf
[6] http://abs.mehmetakif.edu.tr/upload/_7332_gaz_kromatografisi_2.ppt