ANKARA - 2013

i
Bu yayn 6000 adet baslmtr.
 TRKYE BYK MLLET MECLS

KARAR

ONUNCU KALKINMA PLANININ (2014-2018)

ONAYLANDIINA LKN KARAR

Karar No. 1041 Karar Tarihi: 02.07.2013

Onuncu Kalknma Plan (2014-2018), 30.10.1984 tarihli ve 3067 sayl Kanun
gereince, Trkiye Byk Millet Meclisi Genel Kurulunun 01.07.2013 tarihli
127nci Birleiminde onaylanmtr.
ii
 NDEKLER

NDEKLER

TABLOLAR.................................................................................................................. vi
EKL VE HARTALAR............................................................................................... vi
KISALTMALAR .......................................................................................................... vii

BRNC BLM

1. GR...................................................................................................................................... 1
2. KRESEL GELMELER VE ELMLER.................................................................... 5
2.1. KRESEL ELMLER VE TRKYE ETKLEM......................................... 5
2.2. DNYA EKONOMSNDE MAKROEKONOMK GELMELER
VE BEKLENTLER.................................................................................................. 15
3. PLAN NCES DNEMDE TRKYEDE EKONOMK VE SOSYAL
GELMELER ..................................................................................................................... 19

KNC BLM

1. PLANIN TEMEL AMALARI VE LKELER......................................................... 27

2. PLANIN HEDEFLER VE POLTKALARI........................................................... 29
2.1. NTELKL NSAN, GL TOPLUM........................................................ 29
2.1.1. Eitim ..................................................................................................................... 30
2.1.2. Salk ..................................................................................................................... 33
2.1.3. Adalet ..................................................................................................................... 35
2.1.4. Gvenlik.................................................................................................................. 36
2.1.5. Temel Hak ve zgrlkler...................................................................................... 37
2.1.6. Sivil Toplum Kurulular.......................................................................................... 39
2.1.7. Aile ve Kadn........................................................................................................... 40
2.1.8. ocuk ve Genlik.................................................................................................... 41
2.1.9. Sosyal Koruma......................................................................................................... 42
2.1.10. Kltr ve Sanat....................................................................................................... 44
2.1.11. stihdam ve alma Hayat.................................................................................... 46
2.1.12. Sosyal Gvenlik...................................................................................................... 47
2.1.13. Spor ..................................................................................................................... 48
2.1.14. Nfus Dinamikleri.................................................................................................. 49
2.1.15. Kamuda Stratejik Ynetim...................................................................................... 50
2.1.16. Kamuda nsan Kaynaklar....................................................................................... 52
2.1.17. Kamu Hizmetlerinde e-Devlet Uygulamalar......................................................... 53

iii
 2.2. YENLK RETM, STKRARLI YKSEK BYME............................. 56
2.2.1. Byme ve stihdam................................................................................................ 59
2.2.2. Yurtii Tasarruflar.................................................................................................... 64
2.2.3. demeler Dengesi................................................................................................... 66
2.2.4. Enflasyon ve Para Politikas..................................................................................... 68
2.2.5. Mali Piyasalar.......................................................................................................... 69
2.2.6. Maliye Politikas...................................................................................................... 72
2.2.7. Sosyal Gvenlik Finansman.................................................................................... 76
2.2.8. Kamu letmecilii................................................................................................... 78
2.2.9. Yatrm Politikalar................................................................................................... 80
2.2.10. Bilim, Teknoloji ve Yenilik...................................................................................... 85
2.2.11. malat Sanayiinde Dnm.................................................................................. 87
2.2.12. Giriimcilik ve KOBler......................................................................................... 92
2.2.13. Fikri Mlkiyet Haklar............................................................................................ 94
2.2.14. Bilgi ve letiim Teknolojileri.................................................................................. 95
2.2.15. Tarm ve Gda......................................................................................................... 98
2.2.16. Enerji ................................................................................................................... 102
2.2.17. Madencilik............................................................................................................ 105
2.2.18. Lojistik ve Ulatrma............................................................................................ 107
2.2.19. Ticaret Hizmetleri................................................................................................ 112
2.2.20. Turizm.................................................................................................................. 113
2.2.21. naat, Mhendislik-Mimarlk, Teknik Mavirlik ve Mteahhitlik Hizmetleri..... 114

2.3. YAANABLR MEKNLAR, SRDRLEBLR EVRE........................117

2.3.1. Blgesel Gelime ve Blgesel Rekabet Edebilirlik.................................................. 119
2.3.2. Meknsal Gelime ve Planlama.............................................................................. 125
2.3.3. Kentsel Dnm ve Konut.................................................................................... 127
2.3.4. Kentsel Altyap....................................................................................................... 128
2.3.5. Mahalli dareler...................................................................................................... 131
2.3.6. Krsal Kalknma...................................................................................................... 134
2.3.7. evrenin Korunmas............................................................................................... 136
2.3.8. Toprak ve Su Kaynaklar Ynetimi......................................................................... 138
2.3.9. Afet Ynetimi......................................................................................................... 139

2.4. KALKINMA N ULUSLARARASI BRL.........................................141
2.4.1. Uluslararas birlii Kapasitesi............................................................................... 141
2.4.2. Blgesel birlikleri................................................................................................. 142
2.4.3. Kresel Kalknma Gndemine Katk...................................................................... 145

iv
 NDEKLER

NC BLM

1. NCELKL DNM PROGRAMLARI..........................................................149

1.1. retimde Verimliliin Artrlmas Program........................................................... 150
1.2. thalata Olan Bamlln Azaltlmas Program................................................... 152
1.3. Yurtii Tasarruflarn Artrlmas ve srafn nlenmesi Program............................ 154
1.4. stanbul Uluslararas Finans Merkezi Program...................................................... 156
1.5. Kamu Harcamalarnn Rasyonelletirilmesi Program............................................ 158
1.6. Kamu Gelirlerinin Kalitesinin Artrlmas Program.............................................. 160
1.7. ve Yatrm Ortamnn Gelitirilmesi Program.................................................... 162
1.8. gc Piyasasnn Etkinletirilmesi Program........................................................ 164
1.9. Kayt D Ekonominin Azaltlmas Program........................................................ 166
1.10. statistiki Bilgi Altyapsn Gelitirme Program................................................... 168
1.11. ncelikli Teknoloji Alanlarnda Ticariletirme Program..................................... 170
1.12. Kamu Almlar Yoluyla Teknoloji Gelitirme ve Yerli retim Program................ 172
1.13. Yerli Kaynaklara Dayal Enerji retim Program.................................................. 174
1.14. Enerji Verimliliinin Gelitirilmesi Program....................................................... 176
1.15. Tarmda Su Kullanmnn Etkinletirilmesi Program........................................... 178
1.16. Salk Endstrilerinde Yapsal Dnm Program.............................................. 180
1.17. Salk Turizminin Gelitirilmesi Program............................................................ 182
1.18. Tamaclktan Lojistie Dnm Program........................................................ 184
1.19. Temel ve Mesleki Becerileri Gelitirme Program................................................. 186
1.20. Nitelikli nsan Gc in ekim Merkezi Program............................................. 188
1.21. Salkl Yaam ve Hareketlilik Program............................................................... 190
1.22. Ailenin ve Dinamik Nfus Yapsnn Korunmas Program................................................. 192
1.23. Yerelde Kurumsal Kapasitenin Glendirilmesi Program.................................... 194
1.24. Rekabetilii ve Sosyal Uyumu Gelitiren Kentsel Dnm Program................ 196
1.25. Kalknma in Uluslararas birlii Altyapsnn Gelitirilmesi Program............ 198

v
TABLOLAR
Tablo 1: Dnya Ekonomisine likin Temel Makroekonomik Gstergeler................................ 18
Tablo 2: Eitimde Gelimeler ve Hedefler................................................................................. 32
Tablo 3: Salk Alannda Gelimeler ve Hedefler....................................................................... 34
Tablo 4: Gelir Gruplarnn Toplam Gelirden Aldklar Paylar................................................... 42
Tablo 5: Sosyal Koruma Alannda Gelimeler ve Hedefler........................................................ 43
Tablo 6: stihdam ve alma Hayatnda Gelimeler ve Hedefler.............................................. 46
Tablo 7: Sosyal Gvenlik Alannda Gelimeler ve Hedefler....................................................... 48
Tablo 8: Nfus Gelimeleri ve Tahminleri.................................................................................. 50
Tablo 9: e-Devlet Alannda Gelimeler ve Hedefler................................................................... 54
Tablo 10: Byme ve stihdam Gelimeleri ve Hedefleri........................................................... 63
Tablo 11: Ekonominin Genel Dengesi....................................................................................... 64
Tablo 12: demeler Dengesine likin Temel Gelimeler ve Hedefler....................................... 67
Tablo 13: Enflasyon Gelimeleri ve Tahminleri.......................................................................... 69
Tablo 14: Finansal Hizmetlerde Seilmi Gstergelerde Gelimeler ve Hedefler....................... 72
Tablo 15: Kamu Kesimine likin Seilmi Gstergelerde Gelimeler ve Hedefler.................... 74
Tablo 16: Sosyal Gvenlik Kurumu GelirGider Dengesi......................................................... 77
Tablo 17: KTlere likin Seilmi Gstergelerde Gelimeler ve Hedefler................................ 79
Tablo 18: Toplam Kamu Sabit Sermaye Yatrmlarnda Gelimeler ve Hedefler........................ 82
Tablo 19: Ar-Ge ve Yenilik Alannda Gelimeler ve Hedefler................................................... 86
Tablo 20: malat Sanayiinde Gelimeler ve Hedefler.................................................................. 89
Tablo 21: Giriimcilik ve KOBlere likin Gelimeler ve Hedefler.......................................... 93
Tablo 22: Patent Bavurularnda Gelimeler ve Hedefler........................................................... 95
Tablo 23: Bilgi ve letiim Teknolojileri Alannda Gelimeler ve Hedefler................................ 96
Tablo 24: Tarmsal Yapda ve Gda Gvenliinde Gelimeler ve Hedefler............................... 100
Tablo 25: Enerji Sektrnde Gelimeler ve Hedefler............................................................... 103
Tablo 26: Madencilik Sektrnde Gelimeler ve Hedefler....................................................... 106
Tablo 27: Lojistik ve Ulatrmada Gelimeler ve Hedefler....................................................... 109
Tablo 28: Turizmde Gelimeler ve Hedefler............................................................................. 114
Tablo 29: Mteahhitlik Hizmetleri ve Yap Malzemesi Alanlarnda Gelimeler ve Hedefler...... 116
Tablo 30: Dzey 2 Blgeleri tibaryla eitli Gstergeler....................................................... 120
Tablo 31: Blgesel Gelime ve Rekabet Edebilirlik Alanlarnda Gelime ve Hedefler............. 123
Tablo 32: ehirlemeye likin Gelimeler................................................................................ 126
Tablo 33: Kentsel Altyapya likin Gelimeler ve Hedefler..................................................... 129
Tablo 34: Mahalli darelere likin Gstergeler........................................................................ 132
Tablo 35: 6360 ve 6447 Sayl Kanunlar Uyarnca Trlerine Gre Belediye Saylar................ 132
Tablo 36: Mahalli darelerin Gelir ve Harcamalarna likin Gelimeler ve Hedefler.............. 133
Tablo 37: Afet Risklerinin Azaltlmasna Ynelik Gelimeler ve Hedefler............................... 140
Tablo 38: Resmi Kalknma Yardmlar...................................................................................... 141
Tablo 39: lke Gruplarnn Trkiyenin Toplam hracat indeki Paylar............................... 143
Tablo 40: lke Gruplarnn Trkiyenin Toplam thalat indeki Paylar................................ 143

EKL VE HARTALAR
ekil 1: Byme Stratejisi........................................................................................................... 61
Harita 1: llerin Nfus Byklkleri, Kr-Kent Dalm ve Nfus Younluklar..................... 121
Harita 2: 2008 Yl tibaryla Blge Dzeyinde Gayrisafi Katma Deer Dalm................... 122

vi
 KISALTMALAR

KISALTMALAR
AB Avrupa Birlii
ABD Amerika Birleik Devletleri
ADNKS Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi
AFAD Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanl
AHM Avrupa nsan Haklar Mahkemesi
AO Atatrk Orman iftlii
Ar-Ge Aratrma-Gelitirme
ASDEP Aile Sosyal Destek Program
ASEAN-5 Association of Southeast Asian Nations (Gneydou Asya Uluslar Birlii)
BAE Birleik Arap Emirlikleri
BDDK Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu
BELDES Belediyelerin Altyapsnn Desteklenmesi Projesi
BGUS Blgesel Gelime Ulusal Stratejisi
BT Bilgi ve letiim Teknolojileri
BM Birlemi Milletler
BOTA Boru Hatlar le Petrol Tama Anonim irketi
BRIC Brazil, Russia, India, China (Brezilya, Rusya, Hindistan ve in)
BSK Bitml Scak Karm
BTEP Birincil Enerji Talebi
BTK Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu
cif Cost Insurance Freight (Mal Bedeli Sigorta Navlun)
D-8 Developing Eight (Gelimekte Olan 8 lke)
DAP Dou Anadolu Projesi
DB Dnya Bankas
DOKAP Dou Karadeniz Projesi
DS Devlet Su leriGenel Mdrl
DT Dnya Ticaret rgt
EAG En Az Gelimi lkeler
ET Ekonomik birlii Tekilat
EKAP Elektronik Kamu Almlar Platformu
ENTSO-E European Network of Transmission System Operators for Electricity
(Avrupa Elektrik letim Sistemi letmecileri Birlii)
EPC European Patent Convention (Avrupa Patent Szlemesi)
EPS Enerji Performans Szlemesi
Eurostat European Community Statistical Office (Avrupa Topluluu statistik Ofisi)
FATH Frsatlar Artrma ve Teknolojiyi yiletirme Hareketi
fob Free on Board (Gemi Bordasnda Teslim)
G-20 Group of 20 (20ler Grubu)
GAP Gneydou Anadolu Projesi

vii
GFCI Global Financial Centres Index (Kresel Finans Merkezleri Endeksi)
GSKD Gayri Safi Katma Deer
GSS Genel Salk Sigortas
GSYH Gayri Safi Yurtii Hasla
HES Hidroelektrik Santral
IEA International Energy Agency (Uluslararas Enerji Ajans)
ILO International Labour Organisation (Uluslararas alma rgt)
IMF International Monetary Fund (Uluslararas Para Fonu)
IPA Instrument for Pre-accession (Katlm ncesi Mali birlii Arac)
BBS statistik Blge Birimleri Snflandrmas
FM stanbul Uluslararas Finans Merkezi
T slam birlii Tekilat
SEDAK slam birlii Tekilat Ekonomik ve Ticari birlii Daimi Komitesi
KUR Trkiye Kurumu
KE Karadeniz Ekonomik birlii
KT Kamu ktisadi Teebbs
KOB Kk ve Orta Byklkteki letmeler
KOP Konya Ovas Projesi
K Kamu zel birlii
KYDES Kylerin Altyapsnn Desteklenmesi Projesi
KSS Kk Sanayi Sitesi
MAKS Meknsal Adres Kayt Sistemi
MEB Mill Eitim Bakanl
MERSS Merkezi Sicil Kayt Sistemi
MTA Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl
NATO North Atlantic Treaty Organization (Kuzey Atlantik Antlamas Tekilat)
NGS Nkleer G Santrali
ODKA Ortadou ve Kuzey Afrika
OECD Organisation for Economic Co-operation and Development
(Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat)
OECD DAC Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat Kalknma Yardmlar Komitesi
OSB Organize Sanayi Blgesi
OVP Orta Vadeli Program
K zel htisas Komisyonu
SYM lme, Seme ve Yerletirme Merkezi
PCT Patent Cooperation Treaty (Uluslararas Patent Bavurusu)
PISA Programme for International Student Assessment
(Uluslararas renci Deerlendirme Program)
PTT Posta ve Telgraf Tekilat
RKY Resmi Kalknma Yardmlar

viii
 KISALTMALAR

SEGBS Ses ve Grnt Biliim Sistemi

SEGE Sosyo-Ekonomik Gelimilik Endeksi
SGK Sosyal Gvenlik Kurumu
SMIS Statistical Management Information System (statistiksel Ynetim Bilgi Sistemi)
SODES Sosyal Destek Program
SPK Sermaye Piyasas Kurulu
STA Serbest Ticaret Anlamalar
STK Sivil Toplum Kuruluu
SUKAP Su ve Kanalizasyon Altyap Program
TAKBS Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi
TANAP Trans-Anatolian Natural Gas Pipeline Project
(Trans-Anadolu Doal Gaz Boru Hatt)
TBMM Trkiye Byk Millet Meclisi
TCDD Trkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryollar
TEDES Trafik Elektronik Denetleme Sistemi
TEN-T Trans-European Transport Networks (Trans-Avrupa Ulatrma Alar)
TEP Ton Edeer Petrol
TFV Toplam Faktr Verimlilii
TGEM Tarm letmeleri Genel Mdrl
TKA Trk birlii ve Koordinasyon Ajans Bakanl
TOBB Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii
TOK Toplu Konut daresi Bakanl
TPAO Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl
TPE Trk Patent Enstits
TRT Trkiye Radyo Televizyon Kurumu
TBTAK Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu
TDEMSA Trkiye Demiryolu Makinalar Sanayii Anonim irketi
TFE Tketici Fiyatlar Endeksi
TK Trkiye statistik Kurumu
TLOMSA Trkiye Lokomotif ve Motor Sanayii Anonim irketi
TVASA Trkiye Vagon Sanayii Anonim irketi
TZE Tam Zaman Edeer
UKKS Ulusal Krsal Kalknma Stratejisi
UYAP Ulusal Yarg A Projesi
YOKK Yatrm Ortamn yiletirme Koordinasyon Kurulu

ix
x

BRNC BLM
1. 2014-2018 dnemini kapsayan Onuncu
Kalknma Plan, lkemizin 2023 hedefle-
ri dorultusunda, toplumumuzu yksek
refah seviyesine ulatrma yolunda nemli
bir kilometre ta olacaktr. Plan, kresel
ekonomide gelecee dnk risklerin ve be-
lirsizliklerin srd, dnya ekonomisinde
deiim ve dnmlerin yaand, yeni lerin yol at belirsizlikler nedeniyle plan-
dengelerin olutuu, gelimi ve gelimek-
te olan lkeler arasnda g dengelerinin
yeniden ekillendii bir ortamda hazrlan-
mtr.
2. Onuncu Kalknma Plan; yksek, istik-
rarl ve kapsayc ekonomik bymenin
yan sra hukukun stnl, bilgi toplu-
mu, uluslararas rekabet gc, insani ge-
limilik, evrenin korunmas ve kaynakla-
rn srdrlebilir kullanm gibi unsurlar
kapsayacak ekilde tasarlanmtr. Planda,
lkemizin ekonomik ve sosyal kalknma
sreci btncl ve ok boyutlu bir bak
asyla ele alnm, insan odakl kalknma
anlay erevesinde katlmc bir yaklam
benimsenmitir.
3. lkemizin potansiyelini, blgesel dina-
mikleri ve insanmzn yeteneklerini ha-
Kresel Gelimeler ve Eilimler
1. GR
rekete geirerek kalknma srecinin hz-
landrlmas amacyla, yeniden ekillenen
dnya ekonomisinde uluslararas iblm
ve deer zinciri hiyerarisinde Trkiyenin
konumunun aamal olarak st basamakla-
ra karlmas hedeflenmektedir.
4. Kreselleme srecinin ve yaanan kriz-
larn, ileriye dnk karar alma srelerinde
kurumlarn ve ekonomik aktrlerin daha
tutarl ve bilinli bir ekilde hareket etme-
lerine yardmc olma ilevi ne kmaktadr.
Planlar, daha yksek refah seviyesine ula-
lmasnda topluma yol gstermekte, ksa
vadeli yaklamlarn tesine geerek uzun
vadeli temel ama ve ncelikleri ortaya
koymaktadr. lkemizin kalknma yakla-
mnn esaslarn gsteren planlarn uzun
vadeli bak asyla hazrlanmas ve top-
lumun tm kesimlerine ynelik hedef bir-
lii ve btncl bir perspektif salamas,
kalknma srecinin baars iin nem ta-
maktadr. Dier taraftan, giderek karma-
klaan ve eitlenen ekonomik ve sosyal
ihtiyalar, lkemizin kstl kaynaklarnn
etkin kullanlmasn zorunlu klmaktadr.
Onuncu Kalknma Plan, nmzdeki d-
1
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
nemde, kaynaklarmzn daha fazla refah
reten alanlara ynlendirilmesi iin karar
alclar ve ilgili tm taraflar iin yol gsteri-
ci bir ara olacaktr.
5. Dnyadaki hkim eilimler, zel sekt-
rn daha faal ve etkili olduu bir ekonomik
dzeni beraberinde getirmekte, kamu sek-
trnn artan oranda dzenleyici faaliyet-
lere, denetim ilevlerine ve koordinasyona
ynelmesine yol amakta, buna bal olarak
planlama anlay da deiim gstermekte-
dir. Serbest piyasa arlkl ak ekonomiler
yaygnlam olmakla birlikte, etkileri de-
vam eden kresel kriz, izlenecek politika-
lar ve alnacak tedbirler konusunda kamu
sektrnn stratejik bir yaklamla hareket
etmesinin nemini ortaya koymaktadr. Bu
erevede, stratejik bir bak asyla ve pay-
dalarn geni katlmyla hazrlanm ulu-
sal planlar, giderek daha nemli hale gel-
mektedir.
6. Sektrler arasndaki etkileimin giderek
artmas, bir alandaki politika uygulamas-
nn dier alanlar dorudan etkileme ka-
pasitesinin ykselmesi, buna bal olarak
sorunlarn zmnde disiplinler aras bir
yaklama ihtiya duyulmas, hazrlanacak
planlarn ierik ve kapsamn da yeniden
biimlendirmektedir. Bu durum, bir yandan
tm sektrlere bakan kapsayc bir yakla-
m gerektirirken, dier yandan bu sektrleri
birbirleriyle balantl bir biimde ele alan
program yaklamn ne karmaktadr.
Onuncu Kalknma Plan, stratejik bak
asn merkeze alarak, ekonomik, sosyal,
sektrel ve blgesel alanlar kapsamasnn
yannda ncelikli dnm programlar yo-
luyla da kritik mdahale alanlarn ortaya
koymaktadr. Programlar; birden fazla sek-
tr kesen, planlarn uygulanmas ve izlen-
mesini kolaylatran, ncelikli alanlara y-
nelik kamu politikalarndan olumaktadr.
2
7. Kalknma planlarnda yer verilen po-
litikalarn etkili bir ekilde hayata geiri-
lebilmesi iin kamu kurumlarnn orta ve
uzun vadeli amalarnn, temel ilke, hedef
ve nceliklerinin ve bunlara ulamak iin
izlenecek yntemler ile kaynak dalmlar-
nn kalknma planyla uyumlu olmas nem
tamaktadr. Kurumsal dzeyde stratejik
planlar ile kalknma planlar arasnda ge-
rekli btnlk ve uyumun salanabilmesi
amacyla kapsayc bir anlay benimsene-
rek tm kurumlara yn verebilecek, nce-
likleri belirlemede yardmc olabilecek bir
politika seti oluturulmutur.
8. Kalknmann amac insanlarn refahn
artrmak, hayat standartlarn ykseltmek,
temel hak ve zgrlklerini glendirerek
adil, gvenli ve huzurlu bir yaam ortam
tesis etmek ve bunu kalc klmaktr. Bu
erevede, Onuncu Kalknma Plan kalkn-
mann srdrlebilirliini merkeze alan bir
yaklamla hazrlanmtr. Plann kapsayc
blm drt ana balktan olumaktadr.
9. Nitelikli nsan, Gl Toplum bal
altnda insan iin ve insanla beraber kal-
knma yaklamnn hayata geirilmesi ve
gelimiliin toplumun farkl kesimlerine
yaygnlatrlmas amacyla uygulanacak
politikalara yer verilmektedir. Yeniliki
retim, stikrarl Yksek Byme bal
altnda retimde yapsal dnme ve re-
fah artna ynelik hedef ve politikalar ele
alnmaktadr. Yaanabilir Meknlar, Sr-
drlebilir evre bal altnda evreye
duyarl yaklamlarn sosyal ve ekonomik
faydalarnn artrlmas, insanmzn ehir-
lerde ve krsal alanlarda yaam kalitesinin
srdrlebilir bir ekilde ykseltilmesi ile
blgeler aras gelimilik farklarnn azaltl-
mas kapsamndaki hedef ve politikalara yer
verilmektedir. Kalknma in Uluslararas
birlii bal altnda ise kalknmann d
dinamikleri ile lkemizin ikili, blgesel ve

ok tarafl ilikilerindeki temel ncelikler
ve politikalar ele alnmaktadr.
10. 2023 hedeflerine ve Onuncu Kalknma
Plannn amalarna ulalabilmesi asn-
dan ncelikli alanlarda, temel yapsal so-
runlara zm olabilecek, dnm sre-
cine katkda bulunabilecek, kurumlar aras
koordinasyon ve sorumluluk gerektiren 25
adet program tasarlanmtr. Bu erevede
programlar, Onuncu Kalknma Plannn
izleme deerlendirme srecinin kolayla-
trlmas, program havuzunun ynetilebilir
ve sonularnn llebilir olmas asndan tejileri, Kalknma Plan esas alnarak hazr-
ncelikli konularda snrl sayda olutu-
rulmutur. Sektrel ve sektrler aras bir
yaklamla oluturulan programlar kapsa-
mnda, merkezi dzeyde uygulama meka-
nizmas ve mdahale aralar tasarlanm;
uygulama ve koordinasyondan sorumlu
kurumlar belirlenmi; program hedeflerine
yer verilmitir.
11. Onuncu Kalknma Plan, Kalknma
Bakanlnn koordinasyonunda, katlmc
bir yaklamla kamu kurum ve kurulula-
rnn yan sra toplumumuzun tm kesim-
lerinden ok sayda temsilcinin katklaryla
hazrlanmtr. n hazrlklar 1/9/2010 cek tedbirler ile ncelikli dnm progra-
tarihinde balatlan Plan hazrlk sreci,
5/6/2012 tarihli ve 2012/14 sayl Baba-
kanlk Genelgesiyle resmiyet kazanmtr.
lgili Genelgeyle makroekonomik, sektrel
ve blgesel konularda 66 adet zel ihtisas
komisyonu (K) ve alma grubu olu-
turulmutur. Sz konusu komisyonlarda
bini akn akademisyen, kamu alan, zel
kesim ve sivil toplum kuruluu temsilcisi
bir araya gelerek almalara katk vermi-
tir. Plann hazrlk almalar yerel dzey-
de de yrtlmtr. Bu kapsamda, kalkn-
ma ajanslar araclyla, mahalli idarelerin
ve yerel aktrlerin Trkiyenin kalknma
ncelikleri konusundaki grleri alnm-
tr. Bu almalara, lke genelinde yedi bini
Giri
akn kii katk salamtr. Plan metninin
oluturulmasnda, Kalknma Bakanlnn
50 yl akn planlama deneyiminden; K
raporlarndan; i dnyas, sivil toplum ku-
rulular (STK), dnce kurulular, aka-
demik evreler, kamu ve zel sektr tem-
silcileri ile yaplan istiare toplantlarnn
sonularndan yararlanlmtr.
12. Onuncu Kalknma Plannn etkin uy-
gulanmas amacyla orta vadeli programlar
(OVP), yllk programlar, kurumsal strate-
jik planlar, blgesel gelime ve sektr stra-
lanacaktr. Kamu kurulular politikalarn,
yatrmlarn, kurumsal ve hukuki dzen-
lemelerini bu erevede tespit edeceklerdir.
13. Plann her bir ncelikli dnm
program Plann Trkiye Byk Millet
Meclisinde (TBMM) kabulnden sonra
hazrlanacak eylem plan erevesinde ha-
yata geirilecektir.
14. Bte hazrlk srecini balatan OVP,
Planda yer alan politikalarla uyumlu ola-
rak hazrlanacaktr. Yllk programlarda,
OVPde yer alan politikalar hayata geire-
m eylem planlarndan ilgili ylda uygula-
maya geirilecek tedbirlere yer verilecektir.
15. Kalknma Planndaki gelimelerin iz-
lenmesi ve deerlendirilmesinin koordi-
nasyonu, Kalknma Bakanl Mstear
bakanlnda ilgili Bakanlklarn st dzey
yneticilerinden oluan Kalknma Plan z-
leme ve Ynlendirme Komitesi tarafndan
yaplacak ve her yl Bakanlar Kuruluna bir
rapor eklinde sunulacaktr.
16. Plann izlenmesi ve deerlendirmesine
ilikin usul ve esaslar, Yllk Programlarn
Uygulanmas, Koordinasyonu ve zlenme-
sine Dair Bakanlar Kurulu Karar ile belir-
lenecektir.
3
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

4
 Kresel Gelimeler ve Eilimler

BRNC BLM

2. KRESEL GELMELER
VE ELMLER

2.1. KRESEL ELMLER VE tek bir iletme ats altnda gerekletiri-

TRKYE ETKLEM len retim sreleri artk birden fazla yerde
yrtlebilmekte, retimde uzmanlk alan-
17. Giderek derinleen ve ok boyutlu hale lar olumaktadr. Bylece deer zincirinin
gelen kreselleme sreci, lkelere byme farkl aamalarnn farkl blge ve lkelerde
ve gelime ynnde nemli frsatlar sundu- konumlandrlmas mmkn olabilmekte-
u gibi, baz tehdit ve riskleri de beraberin- dir. retimin bu ekilde yeniden rgtlen-
de getirmektedir. Tehdit ve riskleri dikkate mesi sebebiyle uluslararas ticaretin gittike
alp nlemler gelitirebilen, mevcut potan- artan bir blm nihai rnler yerine ara
siyellerini harekete geirerek byme ve
rnlerden ve endstri ii ticaretten olu-
kalknma imknlarn azami lde deer-
maktadr. Maliyetleri azalan ve kalitesi ar-
lendirebilen ve bunu ekonomisi ve bireyleri
tan ulatrma, lojistik hizmetleri ile bilgi
iin bir frsata dntrebilen lkeler, kal-
ve iletiim teknolojileri, retim ve ticaretin
knma srecini baaryla srdrp gelecek-
yeniden organizasyonunu kolaylatrmak-
te dnyann nde gelen lkeleri arasnda
tadr.
yer alacaktr. Kresel dzeyde ortaya kan
eilimler, gelecein ekillenmesinde orta 19. Bireylerin bilgiye ve eitli rnle-
ve uzun dnemde her lkede olduu gibi re dorudan eriim imknlarnn artmas
Trkiye ekonomisinde de etkiler olutura- ve internet kullanmnn yaygnlamasyla
caktr. Bu blmde, nmzdeki dnemde elektronik, otomotiv, ila, tbbi cihaz, tekstil
belirleyici olmas beklenen balca kresel gibi alanlardaki tketici tercihlerinde kiiye
eilimler, Trkiyenin dnya ile etkileimi veya talebe zel rnlere ynelim artmak-
penceresinden ele alnmaktadr. tadr. rn tasarm, reticinin karar alan
olmaktan km, tketici tercihleriyle be-
Kresel Deer Zincirleri: Deien retim
lirlenmeye balamtr. nceki dnemde
Yaps ve Hizmet Sunum Biimleri
ok sayda perakendecinin karsnda az
18. Kresel rekabet giderek artarken, reka- sayda, byk ve gl reticiler yer alrken,
bet anlay da deimektedir. Daha nce yeni dnemde ok sayda reticinin kar-

5
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

snda byk ve organize perakendecilerin Batdan Douya Kayan Byme ve retim

yer almas beklenmektedir. Ayrca, sanayi Ekseni
ve hizmet sektrleri daha fazla btnle- 21. Kresel ekonomide retim ekseni ve
mekte ve i ie gemektedir. Bilgi-iletiim arlk merkezi, gelimi Bat lkelerinden
altyap ve hizmetlerinin gelimesiyle, sanal gelimekte olan Asya lkelerine doru kay-
ortam giderek daha fazla retim, tketim maktadr. Bu eilim 2008 krizinden sonra
ve ticaret alan haline gelmektedir. Bir di- belirginlik kazanmtr. in ve Hindistan
er gelime ise, geleneksel olarak d tica- bata olmak zere ykselen ekonomile-
rete konu olmayan hizmetler sektrnde rin hzl byme performans, bu lkele-
zellikle eitim ve salk alannda hizmet rin kresel ekonomideki payn artrrken,
ihracatnn hacim ve neminin artmakta Amerika Birleik Devletleri (ABD) ve Ja-
olmasdr. ponya bata olmak zere gelimi lkelerin
pay genel olarak azalma eilimindedir. Bu
20. Gelimi lkeler deer zincirlerinin eilimde gelimekte olan lkelerin nfus
yksek katma deer yaratan aamalarna ve doal kaynak avantajlarn teknolojik
hkim olup, zincirin dier aamalarn ve retime ve rekabet avantajna dntrme
retim an da ynetmektedir. Daha d- ynndeki politikalar ile yksek oranl
k katma deerli aamalar, ounlukla ge- yatrmlar belirleyici unsurlar olarak ne
limekte olan lkeler tarafndan gerekle- kmaktadr. Hzl byyen ekonomilerin
tirilmektedir. Trkiye henz yksek katma balangta dk maliyetli igcne da-
yal ucuz ve dk teknolojili mal ihrac,
deer yaratan halkalar ierisinde potansiye-
zamanla takliti veya yeniliki yksek tek-
li ile orantl bir biimde yer almamaktadr.
nolojili rnlere doru yaylmaktadr. Sz
Bununla birlikte lkemiz, sanayileme bi-
konusu yapsal dnmle, hzla gelien
rikimi, firmalarnn artan organizasyon ve bu lkeler, giderek daha yksek teknoloji-
ynetsel becerileri ve grece da ak yap- li sektrlerde rekabet avantaj elde etmeye
lar ile blgesinde deer zincirlerini rgt- balamtr.
leme, gelitirme ve deien retim ve talep
22. Kresel ekonominin giderek daha faz-
artlarn frsata dntrme kapasitesine
la btnlemesiyle, ekonomik ve mali kriz
sahiptir. Bu srete Trkiyenin transit bir
riskleri daha sk gndeme gelmekte, krizler
lke konumunda olmas, karayolu tama- yaylma etkisiyle kresel boyut kazanmakta
cl sektrnn filo bykl bakmn- ve derinlemektedir. Ayrca, gelimi lke-
dan Avrupa Birlii (AB) ve evre lkeleri lerdeki bymenin yavalamasna ilave ola-
ierisinde lider bir konumda bulunmas, rak gelimekte olan lkelerin mevcut yk-
istikrarszln srd yakn corafyasn- sek byme hzlarnn ksmen yavalamas
da gvenli bir liman olmas gibi faktrler ve tasarruf oranlarnn azalmasnn, uzun
deer zincirlerini rgtlemede bir avantaj dnemde kresel ekonominin ortalama
oluturmaktadr. Ayrca, hinterlandndaki byme hzn drmesi beklenmektedir.
lkelere nazaran Trkiyenin sahip olduu 23. Gelimi lkelerdeki yksek bor oran-
salk ve yksekretim altyaps, hizmet lar, bankaclk ve finansman yapsndaki
ihracat asndan nemli bir potansiyel sorunlar, makroekonomik istikrar ve sr-
sunmaktadr. drlebilir byme performans asndan

6

tehdit oluturmaktadr. Bu erevede, kamu
maliyesi alannda srdrlen disiplin, lke-
mizin hem kresel dzeyde yaanan olum-
suz gelimelerden asgari dzeyde etkilen-
mesi hem de istikrarl ve yksek byme
kaydetmesi iin nemli bir avantaj tekil
etmektedir.
24. lkemizin kalknma srecinin baa-
ryla devam etmesi iin bymenin yksek
oranda, istikrarl ve srdrlebilir bir yapda
salanmas, tasarruf oranlarnn artrlarak
yatrmlarn ve bymenin finansmannda
d kaynaklara olan bamlln azaltlmas mali disiplinin ve finansal istikrarn korun-
byk nem tamaktadr. Gelimekte olan
lkelere kyasla dk tasarruf oranlarna
sahip lkemizin yurtii tasarruf oranlarn
artrmas, kendi potansiyelini daha fazla
harekete geirmesine imkn tanyacaktr.
Finansal Piyasalar ve Sermaye Akmlar
25. Sermayenin serbest dolam ve tek-
nolojik gelimeler, finansal piyasalarda
hareketlilii ve lkelerin birbirleriyle olan
etkileimini giderek artrmtr. Sermaye
akmlar ykselen ve gelimekte olan lke-
lerde bymeyi ve kalknmay desteklemek-
le birlikte, finans piyasalar zayf, ekonomi-
leri krlgan ve risk unsuru tayan lkeler,
ani sermaye akmlarndan olumsuz ynde
etkilenmektedir. Ani sermaye hareketleri
bu lkelerin dviz kurlar ve cari dengeleri
zerinde risk oluturmakta ve ekonomide
istikrarszla yol aabilmektedir.
26. Kriz sonrasnda finans piyasalaryla
balantl olarak ortaya kan sorunlar, fi-
nans alannda uluslararas dzeyde yeni d-
zenlemeler yaplmas, daha sk ve kurallara
balanm bir denetim yaps oluturulmas
ihtiyacn gndeme getirmitir. nmz-
deki dnemde bu ihtiyacn daha da belirgin
bir hale gelmesi beklenmektedir. Bu ere-
vede, Basel III kriterleri ile ilgili uygulama-
lar gndeme gelmektedir. Dier taraftan,
Kresel Gelimeler ve Eilimler
devlet fonlarnn nemi giderek artmaya
devam etmektedir.
27. lkemiz son on ylda mali piyasalarn
dzenlenmesi, denetimi, gzetimi ve yasal
altyapsnn oluturulmas asndan nem-
li mesafe kat ederek dier lkelere kyasla
avantajl konuma gelmitir. Grece gl
bankaclk ve finans yapsna sahip olmak-
la birlikte, Trkiyede sermaye akmlarnn
olumsuz etkilerini en aza indirebilmek iin,
finansal piyasalarn daha da glendirilmesi
ve derinlemesinin salanmas, orta vadede
mas, yksek cari ak riskinin azaltlmas
ve lkemizin uluslararas yeni dzenleme-
lere uyum kapasitesinin artrlmas gerek-
lidir. Trk finans sektrnn byme po-
tansiyeli, mali piyasalarn kresel dzeyde
faaliyetlerini younlatrmasn ve bankala-
rmz bata olmak zere mali kurumlarm-
zn uluslararas rekabete hazrlkl olmasn
gerektirmektedir. Gelimekte olan piyasa-
lara yatrmc ilgisinin giderek artmasnn
lkemize kazandrabilecei en byk kay-
naklardan birisi Krfez Blgesindeki ser-
mayenin lkemize ekilmesi olabilecektir.
Bu nedenle, yeni finans rnlerinin geli-
tirilmesi; mali piyasalarmzn bymesi ve
rn eitliliinin artmas iin nemli bir
frsattr.
Bilimsel ve Teknolojik Gelimeler
28. Bilginin nemi ve deeri giderek art-
makta, yenilikilik ve farkllk yaratma en
nemli rekabet unsurlarndan biri haline
gelmektedir. nmzdeki dnemde, bilim
ve teknoloji alanndaki gelimeler ile bilgiye
dayal retim, bymenin temel belirleyici
gc olmaya devam edecektir. Bu nedenle
baz teknolojik yatrmlar ve aratrma-ge-
litirme (Ar-Ge) faaliyetleri sadece serbest
piyasa mekanizmasyla deil, kamunun yn-
lendirici, dzenleyici ve destekleyici yak-
7
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
lamlaryla da gelitirilmektedir. Bununla
birlikte, birok Ar-Ge almas ise ulusla-
raras nitelik tamakta ve ounlukla byk
kresel irketler tarafndan yrtlmektedir.
29. Gelimi ekonomiler Ar-Ge ve yenilik-
iliin merkezi olarak yksek katma deerli
pek ok sektrde liderliini korurken, ig-
c maliyetlerine duyarl sektrlerde grece-
li olarak rekabet stnln kaybetmek-
tedir. zellikle in, Hindistan ve Brezilya
bata olmak zere gelimekte olan lkeler
de bilgiye dayal retim konusunda atlm
ierisindedir.
30. nmzdeki dnemde teknolojik ge-
limelerin belirli alanlarda younlaarak
ekonomik, sosyal ve askeri gelimeleri e-
killendirmesi beklenmektedir. Bu sektrle-
rin banda bilgi teknolojileri, otomasyon ve
ileri retim teknikleri ve salk teknolojileri
gelmektedir. zellikle dijital iletiim, na-
noteknoloji, yzey teknolojileri, malzeme
bilimleri, lmleme cihazlar, biyotekno-
loji ve evre teknolojileri hzl gelien alan-
lar olarak ne kmaktadr. Nanoteknoloji
ve biyoteknoloji alanlarndaki gelimeler,
yeni imknlar sunmakla birlikte, evre ve
etik boyutlaryla da gndemde olacaktr.
31. Dnyada bilim ve teknoloji alannda
yaanan hzl deiimler, dier gelimekte
olan lkeler iin olduu gibi lkemiz iin
de hem bir frsat hem de risk unsurudur.
Trkiye, 2000li yllarda salad kazanm- gl dzenlemeleri gndeme getirmitir.
lara ilave olarak; gen nfusunu ve artan
eitim ve aratrma imknlarn kullanarak
igcnn niteliini ve yenilik kapasitesi-
ni artrmas, bilgiye dayal retime ynelik
dnm ve ekonomide verimlilik artn mekte olan lkeler iin zellikle balangta
salamas halinde, rekabet gcn ve by- nemli uyum ve idari kapasite sorunlar or-
me hzn artrabilecektir. Bu dnmn taya karabilecektir. Bu erevede kresel,
salanmas halinde lkemiz, orta gelir tu-
zana yakalanmadan yksek gelirli lkeler
arasna girebilecektir.
8
ok Kutuplu Dnya Dzeni, Deien
Roller, Deien Kurallar
32. Yirmi birinci yzylda tm dnyada ol-
duu gibi, lkemizin de iinde bulunduu
blgede ekonomik ve siyasi g dengesi de-
imekte, yeni denge merkezleri olumak-
tadr. Baz lke ve blgeler gelecein yeni
kresel g merkezleri olarak ortaya kar-
ken, mevcut blgesel gler de yeniden e-
killenmektedir. Kresel sistemin ABD, AB,
BRIC lkeleri ve Dou Asya gibi eksenler
zerinde ok kutuplu bir yapya dnme-
si beklenmektedir. Bu srete, ykselen ve
gelimekte olan lkeler arasnda etkileim
ve karlkl bamlln, zellikle gney-
gney arasndaki ekonomik ve ticari iliki-
lerin artaca, kresel ve blgesel ok tarafl
ibirliklerinin n plana kaca ngrl-
mektedir.
33. kinci Dnya Sava sonras kuru-
lan ve byk lde Souk Sava dnemi
uluslararas sisteminin zelliklerini tayan
kresel platformlara ilikin meruiyet tar-
tmalar younlamtr. Uluslararas ku-
rulularn mevcut karar alma sreleri ve
organizasyonel yaplarnn yeniden ele aln-
mas ve bu kurulularn ynetiminde geli-
mekte olan lkelerin arlklarnn artmas
beklenmektedir.
34. 2008 krizi, zellikle uluslararas finans
alannda, yeni ve uluslararas boyutu daha
nmzdeki dnemde uluslararas eko-
nominin ynetiimine dair ok tarafl kural
ve dzenlemelerin artmas beklenmektedir.
Uluslararas dzeyde artan kuralllk, geli-
blgesel ve ulusal gelimelere daha hzl ve
daha ngrlebilir politika ve dzenleme-
lerle cevap verebilen, ynetiim kapasitesi

ve kurumsallama dzeyi yksek lkeler
nemli bir avantaj salayabilecektir.
35. Trkiye, son yllarda Birlemi Millet-
ler (BM), Ekonomik birlii ve Kalknma
Tekilat (OECD), G-20 gibi platformlar-
da ve ikili ilikilerde daha aktif ve grnr
bir politika izlemektedir. lkemiz, zellikle
gelimekte olan lkelerin sorun ve beklen-
tilerini dile getirmede nemli bir rol slen-
mekte, bu tecrbesinden de faydalanarak
farkl blgesel g merkezleriyle ekonomik
ve siyasi ilikilerini gelitirmekte, blgesinde
nemli bir merkez olarak ne kmaktadr.
Trkiye son dnemde uluslararas kurallara
uyum ile ynetim kapasitesini ve kurum-
sallama dzeyini glendirme ynnde
nemli ilerlemeler salamtr. lkemiz,
yapaca yeni atlmlarla, blgesel roln
pekitirerek uluslararas bir cazibe merkezi
olmann artlarn oluturabilecektir.
Uluslararas Ticari ve Ekonomik
Btnleme
36. Kresel ve blgesel dzeyde ticari b-
tnlemeler artmaktadr. Uluslararas eko-
nomik ve ticari btnleme ve ibirlikleri;
pazar genilemesi, teknolojik gelime, reka-
bet ve retkenlii artrma yoluyla lkelerin
ekonomik potansiyeli zerinde olumlu et-
kilerde bulunmaktadr.
37. Ykselen Asya ekonomileri bata ol-
mak zere dnya genelinde blgeselleme
ve ok tarafl serbest ticaret anlamalar
(STA) eilimi yaygnlamaktadr. Dier
taraftan, gen nfuslu ve yksek ekonomik
potansiyele sahip Ortadou lkeleri ile do-
al kaynaklar asndan zengin Afrika l-
keleri yeni byme vahalar olmaya adaydr.
38. lkemiz son dnemde komu lkeler
ve blge lkeleriyle ticaretinde nemli ar-
t kaydetmitir. Trkiyenin slam birli- Trkiyenin alternatif stratejiler gelitirme-
i Tekilat Ekonomik ve Ticari birlii
Kresel Gelimeler ve Eilimler
Daimi Komitesi (SEDAK) yesi lkelere
ynelik ihracat son on ylda nemli l-
de artmtr. Benzer ekilde, ev sahipliini
yaptmz veya kurucusu olduumuz Eko-
nomik birlii Tekilat (ET), Karadeniz
Ekonomik birlii (KE), D-8 (Gelimek-
te Olan 8 lke) gibi blgesel ibirlikleri l-
kemize nemli frsatlar sunmaktadr.
39. Ortadou ve Kuzey Afrika lkelerin-
de yaanan sosyal ve siyasi istikrarszlklar,
Trkiyenin komu ve evre lkelerle olu-
turmaya alt ekonomik btnlemenin
nnde ksa vadede nemli bir risk olu-
turmaktadr. Trkiye, kalknma deneyimini
paylaarak, blge lkelerinin orta ve uzun
vadede siyasi, iktisadi ve sosyal alanlarda
gelimelerine katklar salayabilecektir.
Avrupa Birlii
40. ABye ye baz lke ekonomilerinde
yaanan yapsal ve finansal sorunlar Avro
Blgesinde kamu aklar ve bor stok-
larnn artmasna neden olmu ve krizin
Avro Blgesinde daha da derinlemesine
yol amtr. Bu krizle birlikte ortaya kan
kurumsal ynetim krizi, ABdeki reform
ihtiyacn tekrar gndeme getirmi ve bir-
liin btnleme sreciyle ilgili tartmala-
rn artmasna neden olmutur. ABde karar
alma srecinin birok konuda oybirliine
dayal olmas, krizler karsnda hzl karar
alnmasn engellemektedir. Btnleme-
nin daha gevek bir ibirlii erevesine
oturtulmas veya tam aksine siyasi btn-
lemenin pekitirilerek ulusal yetkilerin
daha fazla devredilmesi seenekler arasnda
yer almaktadr. Her iki seenei de ieren
ve ok vitesli Avrupa olarak adlandr-
lan ikili bir AB yapsnn oluturulmas da
nc bir seenek olarak tartlmaktadr.
Sz konusu tartmalarn muhtemel so-
nularna gre AB ile ilikileri konusunda
si nem arz etmektedir.
9
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

41. Hlihazrda Trkiyenin en byk tica- 44. Gelimi lkelerde yal nfusun top-
ri orta olan, lkemize en fazla uluslara- lam nfus ierisindeki pay artmaktadr.
ras dorudan yatrm salayan ve nemli Buna bal olarak retim d, vergi ge-
sayda Trk vatandann yaad AB ile lirlerinin azal, salk harcamalarnn ar-
ilikilerimiz, orta ve uzun vadede nemini t ve sosyal gvenlik dengesizlikleri gibi
srdrecektir. Ekonomik ilikilerin yann- sorunlar belirginleecektir. Bu gelimeler,
da ABnin uzlama kltrne dayal siya- kamunun sosyal hizmet sunma anlay
si deneyimi; kurumsallamada mesafe kat zerindeki basky daha da artrabilecektir.
edilmesi, yaam kalitesinin ykseltilmesi,
45. Gelimekte olan lkelerde orta snf
ileri standart ve normlarn benimsenmesi,
hzla genileme eilimindedir. Orta snf,
eitli alanlarda kapasite gelitirilmesi a-
tketim kalplarnn deimesinde olduu
larndan nemli frsatlar sunmaktadr.
gibi gelecein ekillenmesinde de ekono-
42. Trkiye ile AB arasndaki ticari ve mik ve siyasi adan etkili olacaktr. Deien
ekonomik ilikilerin gelimesinde kilit bir ve eitlenen talep yaps, kaynak ihtiyacn
aamay oluturan Gmrk Birlii, Trkiye artrarak tasarruf konusunu daha fazla ne
iin yelie giden srecin bir paras ola- karacaktr. Kadnlarn zellikle eitim
rak deerlendirilmektedir. Dier taraftan aracl ile i hayatna ve sosyal yaama
Gmrk Birlii, lkemizin nc lke- katlm seviyesinin ykselmesi, lkelerin
lerle ticari ilikilerini belirleme serbestisi ekonomik ve sosyal geliimini etkileyecek
imknn kstlamaktadr. Trkiyenin n- nemli faktrlerden biri olacaktr.
mzdeki dnemde bir yandan AB yeli-
46. nmzdeki dnemde gelimekte olan
i hedefini srdrrken dier yandan son
gen nfuslu lkeler, yal nfuslu lkelere
dnemde younluk kazanm olan kresel
gre igc asndan daha avantajl ko-
dzeyde ekonomik ve sosyal ibirlii faa-
numda olacaktr. Ancak gelimi lkelerin
liyetlerini ve komularyla ilikilerini ge-
gen veya nitelikli igc talebi bu lkelere
litirmeyi devam ettirmesi nem tamak-
g artrabilecektir. Dnya leinde i-
tadr. Bu perspektifle lkemizin, dnyann
gc, eitim, eitsizlik gibi nedenlerle insan
ekonomik, sosyal ve siyasi istikrar srecine
hareketlerinin daha fazla olmas beklen-
katkda bulunma, dnyayla btnlemeye
mektedir. Dier yandan, eitsizliklere daya-
devam ederek daha fazla insani yarar ret-
l i glerin artarak srmesi muhtemeldir.
me ve bunlar iin etkili ibirlii ve yardm
stratejileri hayata geirme potansiyeli bu- 47. Dnya genelinde nitelikli igcne olan
lunmaktadr. talebin artmas ve igcnn daha serbest
hareket edebilmesi lkemiz iin eitli fr-
Demografik Yapdaki Deiiklikler
satlar sunmaktadr. htiya duyulan alan-
43. Dnya nfusu hzla artmaktadr. 2012 larda bata blge lkelerinden olmak zere
ylnda 7 milyar aan dnya nfusunun lkemize beyin gnn tevik edilmesi,
2040 ylnda 9 milyara yaklaaca tahmin nitelikli insan gc kaynamz artrarak
edilmektedir. Bu nfus artnn ve demog- byme potansiyelimize olumlu katk sa-
rafik yapdaki deiimin, ekonomi ve siya- layacaktr. Dier taraftan lkemizin eitim
set zerindeki etkilerinin artarak devam ve salk alanlarnda ekim merkezi haline
etmesi ve bu deiimlerin kresel g den- gelmesi uluslararas hareketlilikten azami
gelerini etkilemesi beklenmektedir. lde faydalanmasna imkn verebilecektir.

10

48. Trkiye 2030 ylna kadar igc po-
tansiyeli asndan demografik frsat pen-
ceresinden yararlanabilecek ender lkeler
arasndadr. Nitelikli insan gcne dnk
eitim-sanayi ibirlii politikalarn ka-
dnlarn igcne katlma orannn art-
rlmasna dnk tedbirlerle glendirdii
takdirde, lkemiz demografik frsat pence-
resinden en iyi ekilde faydalanabilme po-
tansiyeline sahiptir.
Salk ve Sosyal Gvenlik
49. Teknolojik imknlarn gelimesi ve artan
yaam kalitesine bal olarak uzun dnemde
salkta srekli daha iyiye giden bir eilim
beklenmektedir. Son dnemde, hastalklarn
kresel lekteki arl, bulac hastalk-
lardan bulac olmayan hastalklara kay-
maktadr. Dier taraftan ocuk lmlerinin
nemli oranda azalmas ve ortalama yaam
sresinin artmas beklenmektedir. Bununla
birlikte lke ii ve lkeler arasnda zengin-
fakir kesimlerin ortalama yaam sresi fark-
nn devam edecei ngrlmektedir.
50. Nfus yapsndaki deiim ve teknolo-
jik gelimeler; salk sektrnde nemli et-
kiler oluturacak, imalat sanayi ve hizmet-
ler sektrlerinde yeni alanlarn oluumunu
tetikleyecek, tehis ve tedavi hizmetlerinde
yeni frsatlar sunacak, ancak bu durum ayn
zamanda nitelikli salk hizmetlerine eri-
imde farkl gelir gruplar arasndaki eit-
sizlii ileri boyutlara tayabilecektir.
51. Toplam nfusun ve yal nfus orannn
artmas, gelir dzeyinin ykselmesi, salk
bilincinin gelimesi, yeni salk teknoloji-
leri ve salk hizmetlerine talebin artmas
gibi hususlarn etkisiyle tm dnyada sa-
lk harcamalarnn artmas beklenmektedir.
Artan salk harcamalarnn sosyal gven-
lik sistemi zerinde yaratt bask, zel-
likle birok gelimi lkede yksek kamu
Kresel Gelimeler ve Eilimler
borlar ve zayf bte yapsnn gerisindeki
temel etken olmaya devam edecektir.
52. Mevcut durumda, gen nfus yapsna
sahip olmas nedeniyle Trkiyenin salk
harcamalarnn mill gelir iindeki oran
gelimi lkelerin gerisindedir. lerleyen
dnemde tm dnyadaki art beklenti-
sine paralel olarak, Trkiyede de salk
harcamalarnn artaca ngrlmekte-
dir. Demografik frsat penceresi yeterince
iyi deerlendirilmedii, emeklilik ve sos-
yal gvenlik sisteminde imdiden gerekli
tedbirler alnmad takdirde, artan salk
harcamalar, nmzdeki dnemde sosyal
gvenlik sistemi ve kamu maliyesi zerinde
bask oluturabilecektir.
53. Uzun dnemde artmas beklenen sa-
lk harcamalar; salk teknolojilerinin daha
youn kullanm, ila ve tbbi malzeme re-
timine odaklanma, salk turizmini geli-
tirme gibi frsat alanlarn da beraberinde
getirecektir. Salk hizmeti sunum kalite-
sinde rekabetilii giderek artan lkemiz,
bata Avrupa ve OECD lkeleri olmak
zere nfusu giderek yalanan lkelere sa-
lk hizmeti sunma potansiyeline sahiptir.
Salk turizmi; dviz gelirleri nedeniyle
cari denge, emek youn yaps itibaryla is-
tihdam, turizmde eitliliin ve katma de-
erin artrlmas yoluyla gelir art, salk
altyapsnn glendirilmesine bal olarak
yatrm etkisi yaratabilecek bir alandr.
Nitelikli Eitim ve gcne Artan Talep
54. Kresel dzeyde nitelikli igcnn
nemi giderek artmaktadr. Eitim seviye-
sinin ve igcnn niteliinin ykselmesi,
lkelerin ve bireylerin ekonomik gelimi-
liini etkilemeye devam edecektir. Eitim
seviyesinin yannda igcnn niteliinin
de igc hareketlerinde belirleyici bir un-
sur olmas beklenmektedir. Tm lkelerde
11
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

nitelikli igcne olan talebin artaca n- ehirleme Srecinin Hzlanmas

grlmektedir.
58. Gelimekte olan lkelerde daha hzl
55. Yeni teknolojilerin yaygnlamas, dn- olmak zere ehirleme srecinin devam
yann eitli yerlerindeki insanlarn ayn etmesi, ehirlemeyi bymenin oda-
anda yeni bilgilere hzl ve kolay eriimle- na tayan yaklamlarn gelimesi, dnya
rini salamaktadr. Bu durum, eitim faa- genelinde ehir ekonomilerinin ve yaam
liyetlerinin yerleik norm ve yaklamlarn tarznn daha da hkim olmas beklen-
da deitirmektedir. Bilgi ve iletiim tek- mektedir. Bilgiye dayal ekonomi, finansal
nolojilerinin ve younlaan kltrler aras ve ihtisaslam hizmetler, nitelikli igc,
etkileimin, nmzdeki dnemde eitim Ar-Ge ve yenilik kapasitesi zellikle grece
faaliyetlerindeki ok boyutlu zenginlemeyi byk ehirlerde younlamaktadr. Ykse-
artrmas beklenmektedir. len ve gelimekte olan lkeler, kresel re-
kabet ortamna hzla byyen ehirleriyle
56. Yirmi birinci yzyl; nitelikli insan g-
katlmaktadr.
cn yetitirmenin yannda kresel lekte
bu insanlar kendisine ekebilen, bu gc 59. Kresel btnleme srecine paralel
doru ve yerinde deerlendiren, kresel olarak yerel ekonomiler; sermaye hareket-
bilgiyi kullanarak yeni bilgiler retebilen, leri, ticaret ve deer zincirleri araclyla
bilgiyi ekonomik ve sosyal faydaya dn- birbirine daha sk balanmaktadr. Yerel
trebilen, bu sreci bilgi ve iletiim tekno- zellikler ile ehirlerin i ve yaam evresi;
lojileri ile btnletirebilen ve insan odakl rekabet avantaj elde etme, yatrm ve ni-
kalknma anlayn benimseyen lkelerin telikli igc ekme alarndan daha faz-
yzyl olacaktr. la ne kmaktadr. ve d gler, farkl
kltr ve sosyal kesimlerin ehirlerde bir
57. Beeri sermayenin gelitirilmesi gen araya gelmesine neden olurken, bir yan-
nfusa sahip lkemiz asndan nmz- dan da altyap ihtiyacnn artmasna, gelir
deki dnem iin bir frsattr. Bu frsat de- eitsizliklerine, gvenlik ve sosyal uyum so-
erlendirerek eitim kalitesinin ve igc runlarna yol amakta, ehirlerde sosyal ve
niteliinin artrlmas, bymeyi ve kalkn- meknsal ayrma riskini beraberinde getir-
may olumlu ynde etkileyecektir. Dier mektedir.
yandan Trkiyenin iinde bulunduu geni 60. ehirlerde ekonomik etkinlii sala-
kltrel havza, dinamik nfus asndan mak, altyap ve hizmet kalitesini artrmak,
hem igc hem de eitimle ilgili frsatlar evresel maliyetleri azaltmak amacyla ya-
barndrmaktadr. Trkiyenin bir blgesel plan yatrm ve dzenlemeler, katma de-
merkez olarak ykselmesi, iki ynl insan eri yksek yeni sektrlerin gelimesine
hareketliliini artrmaktadr. Blgesel ve imkn vermektedir. Bu gelime, ehirleme
uluslararas hareketliliin nmzdeki d- srecini byme ve kalknma politikalary-
nemde daha da artmas beklenmektedir. la btnletirebilen lkeler iin nemli fr-
ok sayda rencinin yurtdnda eitim satlar sunmaktadr. Dier taraftan, sermaye
grme eiliminde olduu gnmzde, Tr- fazlasnn yksek ve speklatif kr gd-
kiye gelien beeri sermayesi ve eitim ku- syle ehirleme srecine paralel olarak
rumlaryla bu alan frsata dntrebilecek byyen gayrimenkul sektrleri ile trev
bir potansiyel tamaktadr. aralarna ynelmesi ve buna bal oluan

12
 Kresel Gelimeler ve Eilimler

suni fiyat artlar, finansal krizlerin te- lkelerin snrl kaynak ve kapasiteleri, tek-
mel nedenleri arasnda bulunmakta ve risk noloji gelitirme ve byme imknlarndan
oluturmaktadr. yararlanlmasn ve srdrlebilir bir re-
tim ve tketim yapsna geii zorlatra-
61. Devam eden ehirleme sreci Trki-
bilecektir. Ayrca, kresel dzeyde politika
ye asndan yukarda ifade edilen frsat ve
yapclar enerji, ekonomi, sosyal kalknma
riskleri daha belirgin hale getirmektedir.
ve evre hedeflerinin uyumlatrlmas ko-
ehirleme srecinin, ehirleri daha reka-
beti, yaanabilir ve srdrlebilir bir nite- nusunda kritik tercihlerle kar karyadr.
lie kavuturacak biimde ynetilmesi, l- 64. Trkiyedeki kalknma politikalar
kemizin kalknma hedeflerine ulamasna srdrlebilir kalknma ynnde geliim
nemli katk salayabilecektir. gstermektedir. Trkiye, kresel dzeyde-
klim Deiiklii ve evre ki evre sorunlarnn zmne lke ger-
eklerini gzeten bir anlayla, ortak fakat
62. Hzla artan nfus, ehirleme, ekono- farkllatrlm sorumluluklar ve gre-
mik faaliyetler, eitlenen tketim alkan- celi kapasiteler ilkeleri erevesinde katk
lklar; evre ve doal kaynaklar zerindeki vermektedir. Artan nfusun ihtiyalar ve
basky artrmaktadr. evre kirlilii, iklim eitlenen tercihleri kalknma srecini et-
deiiklii, lleme, ormanszlama, su kilerken, evre zerinde yaratlan basknn
ktl ve kresel snmayla ilgili sorunlar azaltlmas nem kazanmaktadr. Bu er-
dnya gndemindeki yerini korumakta- evede, kirliliin nlenmesi almalarna,
dr. Srdrlebilir kalknma hedeflerine biyolojik eitlilik ve doal kaynaklarn
ulamak iin kresel lekte balayan yeni korunmas ile srdrlebilir kullanmna
byme modeli araylaryla birlikte yeil ncelik verilmektedir. Trkiye evre konu-
byme kavram nem kazanmtr. Bu sunda ald kararlar ve yrtt proje-
kavram erevesinde, retim sektrlerin- lerle evresel tehditleri frsata dntrme
de temiz retim ve eko-verimlilik ile hem potansiyeline sahiptir.
evrenin korunmas hem de rekabetiliin
artrlmas mmkn grlmekte, tarm Gda, Su ve Doal Kaynaklarn Etkin
ve turizm gibi evreye duyarl sektrler- Kullanm
de ekolojik potansiyel deerlendirilmekte, 65. klim deiiklii, tarm rnleri stok-
yeni dzenleme ve yatrmlarla ehirlerin larnda azalma, enerji ve dier girdilerdeki
daha evre dostu ve ekonomik olarak etkin fiyat artlar, nfus art, tarm rnlerinin
olabilecei vurgulanmaktadr. biyoyakt benzeri alternatif alanlarda kulla-
63. Bu eilimlere bal olarak nmzdeki nmnn gelimesi gibi faktrler 2000li yl-
dnemde baz sektrlerde kstlamalarn, larn ikinci yarsnda gda fiyatlarnn ar
baz sektrlerde ise yeni retim ve istihdam artmasna ve dalgalanmasna yol amtr.
alanlarnn ortaya kmas muhtemeldir. zellikle gelimekte olan lkelerde nfus
evresel maliyetlerin iselletirilmesine d- ve refah artna bal olarak tarm rnle-
nk politika tasarmlarnn da belirli lde ri talebinin ykselmesi ve gda fiyatlarnn
yaygnlaaca ngrlmektedir. Srdr- yksek seviyelerde kalmas beklenmektedir.
lebilir byme ynndeki araylarn tek- Gda fiyatlarndaki olas artlar, gelirinin
nolojik gelime iin yeni alanlar oluturma- byk blmn gdaya harcayan kesim-
s beklenmektedir. Ancak, gelimekte olan ler asndan olumsuz etkiler douracaktr.

13
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
Gda fiyatlarndaki dalgalanmann nlen-
mesi iin ilgili uluslararas kurulularn ve
blgesel ibirliklerinin nemi artmaktadr.
66. Nfus art, hzl ehirleme ve iklim
deiikliinin ya rejiminde ortaya -
kard istikrarszlk nedeniyle, gvenilir
su kaynaklarna eriim ve tarma elveri-
li alanlarn korunmas daha fazla nem
kazanmtr. Ekilebilir arazilerin giderek
azalmas, gda gvenlii konusunda kritik
riskler barndrmaktadr. Dnya genelin-
de tarm arazileri ve su kaynaklar ile ilgili
olarak oluan kstlar ve artan talep basks,
kresel ve blgesel dzeyde yeni politika ve
nlemler gelitirilmesini gerektirmektedir.
Ormanszlama ve ormanlarn bozulma-
s konusu ise dnya iin giderek artan bir
tehdit oluturmaktadr.
67. Tarmsal retim maliyetlerinin d-
rlmesi ve verimliliin artrlmas duru-
munda lkemizde dnya fiyatlarnn ze-
rinde seyreden gda fiyatlar debilecektir.
Bu durum, yerli fiyatlarn dnyada artan
gda fiyatlarna yaklamas yoluyla lkemiz
asndan bir frsat oluturabilecektir. te
yandan, artan nfusu ve gelirinin yan sra
kltrel yaknlyla da nemli bir potansi-
yel tayan Ortadou, Kuzey Afrika ve Ya-
kn Dounun Trkiye iin gda rnlerin- ini artrmaya ynelik kapsaml programlar
de daha byk bir d pazar haline gelmesi
beklenmektedir.
Kresel Enerji Sisteminde Dnm
68. Enerji retimi ve tketiminde kresel
ekonomik ve jeostratejik dengelerin ye-
niden tanmlanmasna sebep olabilecek
nemli deiiklikler yaanmaktadr. Kon-
vansiyonel olmayan petrol ve gaz retim-
lerinin artmasna bal olarak dnyann en
byk fosil yakt tketicisi olan ABDnin
2020 ylndan nce dnyann en byk
petrol reticisi olaca, sonrasnda ise net
petrol ihracats konumuna gelecei n-
14
grlmektedir. Dier yandan, mevcut re-
zervlerin geniletilmesiyle Irakn nmz-
deki 20 yllk dnemde dnyann ikinci en
ok petrol ihra eden lkesi haline gelmesi
beklenmektedir. Kresel enerji dengesin-
de beklenen deiimin kresel dzeyde
ekonomik ve siyasi yansmalar olabilecek,
enerji gvenlii konusunda kresel ve bl-
gesel dzeyde yeni politikalar gelitirilmesi
gerekebilecektir.
69. Bu gelimelerin dnyadaki fosil yakt
fiyatlarn yakndan etkileyecei tahmin
edilmektedir. zellikle kaya gaz teknoloji-
sindeki gelimelere paralel olarak doal gaz
fiyatnn Kuzey Amerikada debilecei n-
grlmektedir. Doal gaz fiyatlarna paralel
olarak Avrupaya giren takmr fiyatlarn-
da da dme eilimi gzlenmektedir.
70. Gelimekte olan lkelerde kmr tke-
timinin ve nkleer enerji kullanmnn art-
maya devam edecei, dnya genelinde hem
hidrolik santrallerin hem de dier yenile-
nebilir enerji santrallerinin retim dzey-
lerinde ciddi artlar olaca; elektrik iin
yaplacak yatrmlarn tutarnn fosil yakt-
larn aranmas, karlmas ve datlmas
iin harcanan tutarlar ile ayn seviyede ola-
ca tahmin edilmektedir. Enerji verimlili-
yrtlmesinin de gndeme gelecei ng-
rlmektedir.
71. Trkiyenin birincil enerji arznda b-
yk oranda yurtdndan karlanan pet-
rol ve doal gaz kaynaklarna olan yksek
bamll devam etmektedir. zellikle
elektrik retiminde doal gazn pay yk-
sekliini srdrmekte, bu kaynakta snrl
sayda lkeye olan yksek bamllk arz
gvenlii asndan ayrca bir risk unsuru
olarak grlmektedir.
72. Enerji ithalatnn toplam ithalatmzn
yaklak drtte birini oluturmas nede-
 Kresel Gelimeler ve Eilimler

niyle, nmzdeki dnemde kresel enerji ise yzde 6,9 orannda bymtr. Yksek
piyasalarndaki fiyat ve arz gelimeleri, Tr- byme oranlarna paralel olarak, dnya
kiye ekonomisini hem byme dinamikleri ticaret hacmi de yllk ortalama yzde 7,5
hem de cari ak asndan etkilemeye de- orannda artmtr. Ancak, yksek byme
vam edecektir. Enerjide da bamllm- dnemi kresel dengesizliklerin artt ve
z azaltmaya ynelik alternatif politikalar kresel krizin tohumlarnn atld bir d-
oluturulmas, byme ve cari ak zerinde nem olmutur.
olumlu etkiler yaratacaktr. Bu kapsamda,
74. 2007 yl Austos aynda ABD konut
arz tarafnda linyit bata olmak zere yerli
piyasalarnda balayan sorunlar 2007-2008
kaynaklarn daha fazla deerlendirilmesi, dneminde dnyada yaanan kresel finan-
nkleer enerjinin elektrik retimi amacyla sal dalgalanmann kaynan oluturmutur.
kullanlmas ve yenilenebilir enerji kaynak- Bu srete, gelimi lkelerde varlk fiyatlar
larnn enerji retimindeki paynn yksel- dm, hane halklarnn servetleri azalm,
tilmesi nem tamaktadr. Talep tarafnda finansal kurulularn bilanolar nemli l-
ise, elektrikte pik ykn yataylatrlmas de bozulmu, birok kurulu iflas etmi,
iin enerji verimlilii tedbirlerinin artrl- uluslararas kredi piyasasnda aksaklklar
mas ve komu lkelerle elektrik ticaretinin olumu ve likidite skkl yaanmtr.
gelitirilmesi ncelikli konulardr. Ayrca, ABD finans piyasalarnda yaanan, daha
Ortadou ve Hazar blgesindeki petrol ve sonra ticaret, finans ve gven kanallaryla
doal gaz kaynaklarnn Avrupaya tan- gelimekte olan lkeler dhil tm dnyaya
masna ynelik eitli projeler, Trkiyenin yaylan kriz sonucunda pek ok gelimi ve
hem arz gvenliini artrmaya hem de jeo- gelimekte olan lke resesyona girmi, eko-
politik imknlarn avantaja dntrmeye nomik yavalama kresel lekte daha da
katk salayabilecektir. belirginlik kazanmtr. 2008 yl son ey-
reinden itibaren kresel apta derinleen
finansal kriz, reel sektr krizine dnerek
2.2. DNYA EKONOMSNDE zellikle gelimi lkelerde, ciddi retim ve
MAKROEKONOMK istihdam kayplarna neden olmutur. 2009
GELMELER VE BEKLENTLER ylnda dnya haslas yzde 0,6 orannda
73. Kresel kriz ncesi dnemde likidite azalm ve II. Dnya Savandan sonra k-
bolluunun etkisiyle dnya ekonomisi yk- resel ekonomik aktivitede en hzl daralma
selen ve gelimekte olan ekonomiler nc- gereklemitir. Kresel ekonominin dur-
lnde yksek oranl bir byme dnemi gunluk ierisine girmesi dnya ticaret hac-
yaamtr. 1997 Asya ve 1998 Rusya kriz- minde de keskin bir de yol am, dn-
ya ticaret hacmi 2009 ylnda yzde 10,3
leri sonucu alnan nlemlerle temel makro-
orannda daralmtr.
ekonomik deikenlerdeki krlganlklarn
azaltan gelimekte olan ekonomiler, 2002 75. Kriz srecinde kresel dzeydeki po-
2006 dneminde yksek oranl byrken, litika koordinasyonu sonucu uygulanan
gelimi ekonomiler ise grece dk bir ezamanl parasal genileme ve ekonomiyi
byme performans sergilemitir. Bu d- canlandrma paketlerinin etkisiyle, krizin
nemde, dnya ekonomisi yllk ortalama daha da derinlemesinin nne geilmi-
yzde 4,3, gelimi ekonomiler yzde 2,5 tir. 2010 ylnda kresel dzeyde ekonomik
ve ykselen ve gelimekte olan ekonomiler toparlanma salanm ve dnya bymesi

15
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
yzde 5,2 orannda gereklemitir. Ancak,
uygulanan bu politikalara ek olarak sorun-
lu finansal kurulularn kurtarlmasndan
kaynaklanan mali ykler nedeniyle, Avrupa
lkeleri ve ABD bata olmak zere, bir-
ok gelimi lkede bte aklar ve kamu ve gelimekte olan ekonomilerin ise yzde
borlar yksek seviyelere km ve kriz ge-
limi lkelerde kamu bor krizine dne-
rek daha da derinlemitir.
76. Yksek kamu bor stoku ve bte ak-
laryla kar karya kalan Avro Blgesi
lkelerinde byme performans ciddi l-
de zayflamtr. Avro Blgesi evre lke-
lerinde borlarn evrilebilirliine ynelik
artan kayglar sonucunda derinleen bor
krizi ve lkeler aras verimlilik farklar neti-
cesinde Avro Blgesi 2009 ylndaki yzde
4,4lk daralmann ardndan, 2012 ylnda
da yzde 0,6 orannda daralmtr. Avrupa
Merkez Bankas genileyici parasal politi-
kalar ve geleneksel olmayan politikalar ile
piyasalara birok kez mdahale etmi; bu
dorultuda parasal birlie ynelik kayglar
bertaraf edilmi, finansal piyasalarda risk-
ler azalm ve iyileme salanmtr. Ancak,
finansal piyasalarda salanan iyileme, reel
ekonomiye snrl lde yansmtr. Bu gelimede, zellikle gelimi lkelerde
77. 2007-2013 dneminde gelimi ekono-
milerin yllk ortalama yzde 0,9, ykselen
ve gelimekte olan ekonomilerin yzde 6,
dnya ekonomisinin ise yzde 3,3 orann-
da bymesi beklenmektedir. Gelimi ve
gelimekte olan ekonomilerin byme per-
formanslar arasndaki ciddi ayrma sonu-
cunda gelimekte olan ekonomilerin dnya
haslasndan ald pay, son on ylda nemli
lde artmtr.
78. Bata AB lkeleri olmak zere gelimi
lkelerde alnan nlemlerin olumlu sonu-
lar douraca, risk ve belirsizliklerin aza-
laca ve olumlu bir konjonktr yaanaca
varsaym altnda, 2014-2018 dneminde
16
dnya ekonomisinin yllk ortalama yzde
4,4 orannda bymesi ve kriz ncesi or-
talama byme hzn yakalamas beklen-
mektedir. Ayn dnemde, gelimi ekono-
milerin yllk ortalama yzde 2,5, ykselen
6 orannda byyecei tahmin edilmekte,
ykselen ve gelimekte olan ekonomilerin
kresel bymenin srkleyici gc olma-
ya devam edecei ngrlmektedir. Kre-
sel ticaret hacminin 2014-2018 dnemin-
de yaklak yzde 6,1 orannda artaca ve
bu artta gelimekte olan lkeler arasnda
giderek artan ve eitlenen ticaret ilikile-
rinin belirleyici unsur olaca tahmin edil-
mektedir.
79. Kresel finansal krizin ekonomik b-
yme zerinde yaratt olumsuz etkiler
neticesinde isizlik oran, bata gelimi l-
kelerde olmak zere dnya genelinde yk-
selmitir. 2002-2006 dneminde ortalama
yzde 6,4 seviyesinde gerekleen gelimi
lkelerdeki isizlik orannn, krizin reel eko-
nomi zerindeki olumsuz etkileri ve yapsal
sorunlar neticesinde, 2013 ylnda yzde
8,2 olarak gereklemesi beklenmektedir.
ekonomik aktivitenin yavalamas, i yarat-
ma kapasitesinde oluan kstlar ve igc
piyasasnda artan yapsal sorunlar etkili ol-
mutur. Gen isizlikte grlen art istih-
dam piyasasnn temel sorunlarndan biri
haline gelmitir. gc piyasasndaki yap-
sal sorunlar ve artan isizlik oranlar Avro
Blgesinin en nemli ekonomik ve sosyal
sorunlar arasnda yer almaktadr. Krizin
etkisiyle spanya ve Yunanistan gibi lke-
lerde isizlik oranlar rekor seviyelere ula-
mtr. 2012 ylnda yzde 12,3 olan Avro
Blgesi isizlik orannn alnan nlemlere
ramen, yksek seviyesini koruyarak, 2014-
2018 dneminde yzde 11,1 orannda ger-
ekleecei tahmin edilmektedir. Gelimi

lkelerde igcne katlma oranlarnn
giderek azalmas, igc piyasasndaki ya-
psal sorunlarn devam etmesi, byme ve
yatrm artlarnn yava seyredecei bek-
lentisi nedenleriyle nmzdeki dnemde
de gelimi lkelerde isizliin nemini
korumas beklenmektedir. Kriz sonras d-
nemde byme ve istihdamn artrlmas,
dnya ekonomisinde temel ncelik alanlar
olmaya devam edecektir.
80. Gerek kriz ncesi gerekse kriz sonras
dnemde tketici fiyatlar konusunda ge-
limi ve gelimekte olan ekonomiler ara-
snda bir ayrma olduu grlmektedir.
Gelimi ekonomilerde ortalama yzde 2
civarnda olan enflasyon oran, gelimekte
olan ekonomilerde enerji fiyatlar, gda fi-
yatlar, kuraklk, yurtii talep, parasal geni-
leme ve kredi koullarna bal olarak daha
dalgal ve daha yksek oranlarda seyretmi-
tir. 2014-2018 dneminde gelimi eko-
nomilerde mevcut fiyat istikrarnn devam
etmesi, gelimekte olan ekonomilerde ise
enflasyonist basknn kontrol edilebilir bir
seyir izlemesi beklenmektedir.
81. 2000li yllarn bandan itibaren ham
petrol fiyatlar art eiliminde olmutur.
2008 yl Temmuz aynda en yksek dee-
rine ulaan petrol fiyatlar, dnyadaki eko-
nomik daralmayla birlikte d eilimine,
2010 ylndan itibaren de ekonomik topar-
lanmayla birlikte art eilimine girmitir.
Son dnemde 100 dolar civarnda seyreden
ham petrol fiyatlarnn, petrol arznn arta-
ca buna karlk kresel bymenin lml
olaca varsaym altnda, nmzdeki d-
nemde dmesi beklenmektedir.
82. Kriz srecinde hkmetlerin uygula-
dklar canlandrma paketleri sonucunda
bata Avrupa lkeleri ve ABD olmak zere
birok lkede kamu mali dengeleri bozul-
mu ve kriz nitelik deitirerek bor krizi
Kresel Gelimeler ve Eilimler
haline dnmtr. 2014-2018 dnemin-
de gelimi lkelerde alnan nlemlerin
etkisiyle bte aklarnda iyileme bek-
lenmesine ramen, bor oranlarndaki art
eiliminin devam edecei ve genel ynetim
brt bor stokunun Gayri Safi Yurtii Ha-
slaya (GSYH) orannn yzde 106,6ya
ykselecei tahmin edilmektedir.
83. 2004 yl sonrasnda uluslararas liki-
dite bolluu sermaye hareketlerinin ivme-
lenmesine yol am, 2007 ylnda ykselen
ve gelimekte olan ekonomilere sermaye
girileri rekor seviyelere ulamtr. Kresel
krizle birlikte gelimi lkelerdeki finan-
sal kurulularn ciddi zararlarla karla-
malar sonucunda, ykselen ve gelimekte
olan ekonomilere ynelik sermaye akm-
lar 20082009 dneminde nemli lde
azalm, bu ekonomilerin para birimleri,
zellikle 2009 yl ilk yarsnda hzla deer
kaybetmitir. Krizle mcadele kapsamnda
gelimi lkelerin merkez bankalarnn faiz
oranlarn drmeleri ve genileyici para
politikalar uygulamalar sonucunda, 2010
ylnda ykselen ve gelimekte olan eko-
nomilere ynelen sermaye akmlar tekrar
ivme kazanmtr. Bu durum, lkelerin ye-
rel para birimlerinin deerlenmesine, yur-
tii kredi kullanmnn artmasna, rekabet
gc kayplarna ve cari denge zerinde
baskya yol amaktadr. Ksa vadeli likidite
bolluu ve kresel finans sisteminde sre-
gelen krlganlklar, sermaye akmlarnda
ciddi oynaklklara ve istikrarszla yol aan
bir unsur olmaya devam etmektedir.
17
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

Tablo 1: Dnya Ekonomisine likin Temel Makroekonomik Gstergeler

(Yzde)
2002-2006 2007-2013 2014-2018
Dnya GSYH Art 4,3 3,3 4,4
Gelimi Ekonomiler 2,5 0,9 2,5
Avro Blgesi 1,8 0,2 1,5
ABD 2,7 1,0 3,2
Japonya 1,5 0,5 1,2
Ykselen ve Gelimekte Olan Ekonomiler 6,9 6,0 6,0
in 10,6 9,8 8,4
Hindistan 7,5 7,1 6,7
Brezilya 3,3 3,6 4,1
Rusya 6,7 3,1 3,7
ASEAN-5 1
5,6 5,2 5,6
Orta Dou ve Kuzey Afrika 6,4 4,5 4,4
Dnya Ticaret Hacmi Art 7,5 3,6 6,1
Dnya Enflasyon Oran 3,8 3,9 3,8
Gelimi Ekonomiler 2,0 2,0 2,0
Ykselen ve Gelimekte Olan Ekonomiler 6,1 6,2 5,9
Genel Ynetim Bte Dengesi/GSYH
Gelimi Ekonomiler -2,9 -5,5 -2,8
Ykselen ve Gelimekte Olan Ekonomiler -1,1 -1,4 -1,6
Genel Ynetim Brt Bor Stoku/GSYH
Gelimi Ekonomiler 76,7 96,0 106,6
Ykselen ve Gelimekte Olan Ekonomiler 43,3 35,2 31,2
Dnya sizlik Oran 2
6,1 5,9 ---
Gelimi Ekonomiler 6,4 7,4 7,4
Avro Blgesi 8,7 10,5 11,1
Kaynak: Uluslararas Para Fonu (IMF), Dnya Ekonomik Grnm Raporu, Nisan 2013
Not: 2007-2013 ve 2014-2018 dnemleri yllk ortalama art tahminleri
(1) ASEAN-5 lkeleri Malezya, Endonezya, Filipinler, Tayland ve Vietnamdr.
(2) Uluslararas alma rgt (ILO), Kresel stihdam Eilimleri Raporu, Mart 2013

18

BRNC BLM
3. PLAN NCES DNEMDE
TRKYEDE EKONOMK VE
SOSYAL GELMELER
84. 2000li yllarn bandan itibaren ka-
rarllkla uygulanan ekonomi politikalar ve
gerekletirilen yapsal reformlar sonucun-
da salanan makroekonomik istikrarn yan
sra elverili kresel ekonomik ortamn da
etkisiyle lkemiz ekonomik ve sosyal alan-
da nemli mesafeler kat etmitir. Bu geli-
meler sonucunda satn alma gc paritesi-
ne gre kii bana mill gelir, son on ylda
AB-27 ortalamasnn yzde 36,1inden
yzde 52,6sna ulamtr.
85. Dokuzuncu Kalknma Plannn uy-
gulanmaya baland ilk yllarda i siyasi
konjonktrdeki gelimeler ve hemen son-
rasndaki kresel kriz, Trkiye ekonomi-
sini etkileyen nemli faktrler olmutur.
Kresel kriz nedeniyle artan belirsizlik,
gven ortamn ve ileriye dnk beklenti-
leri olumsuz etkilemi, yatrm ve tketim
kararlarnn ertelenmesine ve ekonomik
faaliyetlerin yavalamasna yol amtr.
Buna bal olarak, 2002-2006 dneminde
yllk ortalama yzde 7,2 orannda artan
GSYH, 2007-2012 dneminde yzde 3,3
orannda bymtr. Plan dneminde
yeni mill gelir serisi ve nfus istatistikle-
rinde yaplan gncellemeye gre, kii ba-
Kresel Gelimeler ve Eilimler
na mill gelir 2012 ylnda 10.504 dolar,
cari GSYH ise 786 milyar dolar olarak
gereklemitir.
86. Trkiye, gerekletirdii reformlar so-
nucunda elde ettii tek haneli enflasyon
oranlar, gl kamu maliyesi ve gl
bankaclk yapsyla kresel kriz ortamnda
birok lkeye kyasla avantajl bir konumda
olmutur. Bu durum, Trkiyeye kriz dne-
minde ekonomiyi canlandrmak iin uy-
gulad politikalarda esneklik ve manevra
alan salamtr. Bunun yan sra zellik-
le krizin youn olarak yaand 2009 yl
sonrasnda orta vadeli bir perspektifle, za-
mannda ve kararl bir biimde uygulanan
maliye, para ve gelir politikalarnn etkisiy-
le gl bir performans sergileyen Trkiye
ekonomisi, krizden baaryla kan sayl
ekonomiler arasnda yer almtr.
87. Bu gelimede, ayrca kriz sonrasnda
uluslararas piyasalarda artan likidite bollu-
una ve salanan gven ortamna bal ola-
rak Trkiyeye ynelik sermaye girilerinin
artmas, hzl kredi genilemesi ve bu fak-
trlerin yurtii talebi canlandrmas etkili
olmutur.
19
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
88. 2007-2012 dneminde tarm, sanayi ve
hizmetler sektrlerinde katma deer sra-
syla yllk ortalama yzde 2,1, yzde 3,7
ve yzde 4 orannda artmtr. Bu dnemde
tarm sektrnn GSYH iindeki paynn
yzde 7,9a gerilemesi beklenmektedir. Sa-
nayi sektrnn GSYH iindeki pay yz-
de 19,3e dm, hizmetler sektrnn
(vergiler dhil) GSYH iindeki pay ise
artarak yzde 72,7ye ykselmitir. Sanayi
sektrnn paynn artrlmas uzun d-
nemli yksek oranl srdrlebilir byme
altyapsnn gelitirilmesi asndan nem
tamaktadr.
89. 2007-2012 dneminde; bymenin
kayna zel tketim, ihracat ve sabit ser-
maye yatrm harcamalar olmutur. Ancak
toplam sabit sermaye yatrmlar art hz-
nn Plan dnemi ortalama hedefini yaka-
layamamasnda kresel krize bal olarak
2009 ylndaki daralma nemli lde et-
kili olmutur. Net ihracatn bymeye kat-
ks ise yllk ortalama 0,3 puan olarak ger-
eklemitir. Bata zel sektr olmak zere
kamu yatrmlarnn artrlmas byme ve nun yaratt katlklar, dviz kuru ve petrol
istihdam artran nemli bir bileen olmaya
devam etmektedir.
90. Dokuzuncu Kalknma Plannda by-
menin retim ynnden kaynaklar olan
istihdam, sermaye stoku ve toplam faktr
verimlilii (TFV) art oranlarnn srasyla
yzde 2,7, yzde 4,8 ve yzde 2,3 olaca
tahmin edilmitir. 2007-2012 dneminde,
istihdam ve sermaye stokundaki art hz
plan hedefini yakalayarak srasyla yllk or-
talama yzde 3,3 ve yzde 5,6 olarak ger-
eklemitir. TFV art hz ise yzde -0,5
ile plan hedefinin gerisinde kalmtr. Yk-
sek ve srdrlebilir byme performans-
nn salanmas iin verimlilik oranlarnn
artrlmas ihtiyac srmektedir.
20
91. 20072012 dneminde toplam istih-
dam yllk ortalama yzde 3,3 orannda
artmtr. Bu gelimede igc piyasasna
ynelik uygulanan programlar etkili olmu-
tur. 2006 ylnda yzde 10,2 olan ve kresel
kriz srecinde ykselen isizlik oran, i-
gcne katlma oranndaki arta ramen,
2012 ylnda yzde 9,2ye gerilemitir. Ka-
yt d istihdam oran zellikle tarm d
sektrlerde nemli oranda gerilemi, hafta-
lk ortalama alma saati azalm ve asgari
cret art oran enflasyonun zerinde ger-
eklemitir.
92. Plan dneminde, enflasyon hedeflemesi
rejimi erevesinde fiyat istikrar odakl bir
para politikas uygulayan Merkez Bankas,
kresel kriz sonras dnemde orta vadede
fiyat istikrarndan vazgemeden finansal
istikrar da gzetecek ekilde belirledi-
i hedeflere ulamada kullanaca aralar
geniletmitir. Dokuzuncu Kalknma Pla-
nnda Tketici Fiyatlar Endeksi (TFE)
yllk art hznn kademeli olarak yzde
5ten yzde 3e drlmesi hedeflenmitir.
Ancak uzun sreli kronik yksek enflasyo-
fiyatlarnda yaanan dalgalanmalar, dnya
gda fiyatlarndaki oynakln ykseklii,
ynetilen/ynlendirilen fiyatlarda yaplan
ayarlamalar ve vergi dzenlemeleri gibi
nedenlerden dolay 2008 ylnda enflasyon
hedefi gncellenmitir. Orta vadede yzde
5 dzeyinde istikrar kazanmas hedeflenen
enflasyon oran, 2012 ylnda yzde 6,2ye
kadar gerilemitir.
93. 2007-2012 dneminde ithalat ihracat-
tan daha hzl artm ve d ticaret ann
GSYHya oran yllk ortalama yzde 9,9,
cari an GSYHya oran ise yllk ortala-
ma yzde 5,9 olarak gereklemitir. Mill
gelir denklii asndan bakldnda, bu
dnemde yurtii tasarruflarn dk sey-
retmesi cari ilemler ann temel belir-
 Plan ncesi Dnemde Trkiyede Ekonomik ve Sosyal Gelimeler
leyicisi olmutur. Srdrlebilir ve yksek
bymenin salanmas iin yurtii tasarruf-
larn artrlmas nemini korumaktadr.
94. Plan dneminde para ve gelirler poli-
tikalaryla uyumlu bir ekilde uygulanan
maliye politikasyla kamu kesimi borlan-
ma gerei, kamu bor stokunun mill gelire
oranndaki dme eilimini destekler sevi-
yede tutulmutur. Piyasalarda oluan gven
ortamnn da etkisiyle faiz oranlar der-
ken borlanma vadeleri uzam, kamunun
faiz demelerinin GSYHya oran dm-
tr. 2007-2012 dneminde genel devlet
dengesi zelletirme gelirleri ve faiz gider-
leri hari tutulduunda, GSYHya oranla,
ortalama olarak yzde 2,2 fazla vermitir.
Bylece, 2006 ylnda yzde 46,5 olan AB
tanml genel ynetim nominal bor sto-
kunun GSYHya oran 2012 ylnda yzde
36,1 seviyesine gerilemitir.
95. Plan dneminde Kamu ktisadi Te-
ebbs (KT) sisteminin rettii katma
deerin GSYH iindeki pay 2007-2012
yllar arasnda gerekletirilen toplam 20,3
milyar dolarlk zelletirme uygulamalar-
nn da etkisiyle kademeli olarak dmtr.
96. Kresel kriz dneminde, nceki yllarda
gerekletirilen yapsal reformlar sonucun-
da Trk bankaclk sektr bym, tm gelimeler kaydedilmi ve Ar-Geye ayrlan
salamlk gstergelerinde yksek perfor-
mans sergileyerek gl bir yapya kavu-
mutur.
97. Dokuzuncu Kalknma Plan dnemin-
de lkemiz rekabet gc ve i ortamnn
iyiletirilmesi konularnda ilerleme kay-
detmitir. Dnya Ekonomik Forumunun
kresel rekabet gc endeksine gre 2007
ylnda 131 lke arasnda 53nc srada yer at, organize perakendecilik ve turizm gibi
alan Trkiye, 2012 ylnda 144 lke arasn-
da 43nc sraya ykselmitir. Dnya Ban-
kasnn (DB) i yapma kolayl endeksinde
ise 2006 ylnda 155 lke arasnda 84nc
srada iken, 2012 ylnda 183 lke arasnda
71inci sraya ykselmitir.
98. Son yllarda rekabet gcnde salanan
iyilemelere ramen, 2007-2012 dnemin-
de imalat sanayiindeki retim art, kresel
krizin olumsuz etkisi nedeniyle tahminlerin
altnda kalm ve yllk ortalama yzde 3,7
olarak gereklemitir. malat sanayiinde
esas olarak byk lekli firmalardan kay-
naklanan bir verimlilik art yaanmtr.
Byk ve kk lekli firmalar arasndaki
yksek verimlilik fark ise devam etmekte-
dir. malat sanayii ihracatnda orta tekno-
loji sektrlerinin pay artm, ancak yksek
teknoloji sektrlerinin ihracat artmasna
ramen imalat sanayii ihracat iindeki pa-
ynda d gzlenmitir. Dier taraftan,
ara mal ithalatna yksek dzeyli baml-
lk artarak devam etmitir.
99. retim ve ihracatmzn yksek katma
deerli ve teknoloji youn bir yapya ka-
vumas iin yapsal bir dnm ihtiyac
bulunmaktadr. Bu dnm, sanayi sekt-
rnn, kresel deer zincirindeki konumu
asndan da nem tamaktadr. Bu ere-
vede, bilim ve teknolojiyi ekonomik ve sos-
yal faydaya dntrmeye ynelik gerekli
ara ve kurumlar sistematiinde nemli
mali ve beeri kaynaklar artrlmtr. An-
cak, Ar-Ge iin ayrlan kaynak ve girdiler-
deki arta ramen patent ve ticariletirme
hususlarnda ilerleme ihtiyac srmektedir.
100. Ekonominin rekabet gcnn geliti-
rilmesinde nemli bir rol oynayan ve 2012
yl itibaryla GSYH ierisindeki pay yzde
61,9a ykselen hizmetler sektrnn ina-
alt sektrlerinde nemli ilerlemeler sa-
lanmtr. Bu kapsamda, inaat sektrnde
2008 ylndan itibaren, kresel durgunluk
ve risk ortamyla birlikte, inili kl bir
21
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
dnem yaansa da Trk inaat irketlerinin
yurtdnda stlendii taahht tutar 2012
ylnda 27 milyar dolara ulamtr. Turizm
sektrnde, 2006-2012 dneminde ya-
banc turist says ve turizm geliri yaklak
yzde 60 orannda artm olmasna ramen
turist bana elde edilen gelir seviyesinin
dkl devam etmektedir. Plan dne-
minde organize perakende ticaret belirgin
bir biimde gelimi, elektronik ticaret ise
byme eilimine girmitir. Genel olarak
hizmetler sektrnde katma deeri yksek
alanlarn paynn ve ihracatnn artrlmas,
bilgi ve iletiim teknolojileri kullanmnn
yaygnlatrlmas nem tamaktadr.
101. 2006-2010 dneminde lkemiz i-
letmelerinin tamamna yaknn oluturan
Kk ve Orta Byklkteki letmelerin
(KOB) istihdam ve katma deer iinde-
ki yzde pay 3er puan azalm, yatrmlar
iindeki yzde pay ise 5 puan artmtr.
Ekonomide rekabet gcnn artrlmas,
yenilik ve giriimciliin gelitirilmesi ile is-
tihdam oluturulmas asndan KOBle-
rin verimlilik art, byme ve kurumsal-
lama ihtiyac devam etmektedir.
102. Dokuzuncu Kalknma Plan dne-
minde tarmsal desteklemenin eitlendi-
rilmesi, gda gvenilirlii, bitki ve hayvan
salna ilikin eitli almalar yrtl- sonucunda, bilinen linyit kmr rezervi
m; Gneydou Anadolu Projesi (GAP)
blgesi bata olmak zere arazi toplula-
trma ve sulama altyapsnda dikkate deer
gelimeler salanmtr. Ancak dnem ba-
nda lkemizde yaanan kuraklk ile kre-
sel gda piyasalarndaki istikrarszln yol
at olumsuz etkiler sonucu lkemizin ta-
rm rnleri ithalat miktar ve deer olarak
ykselmitir. Et ve et rnleri piyasasnda
fiyat dengesini salamak zere canl hayvan
ve krmz et ithalat yaplm, hayvanclk-
ta yatrmlar artrlmtr. te yandan, ta-
rmsal iletmelerde ok parallk ve lek
22
sorunlarnn giderilmesi, retici rgtll-
nn glendirilmesi, teknoloji kullan-
mnn yaygnlatrlmas ile tarm-sanayi
ibirlii ve entegrasyonunun artrlmas ih-
tiyac devam etmektedir.
103. Plan dneminde, ekonominin reka-
bet gc ve d dengeler asndan nemli
bir rol bulunan enerji sektrnde tketim
talebi artm, arz gvenlii sorunu devam
etmi, petrol fiyatlarndaki yksek art
ekonominin geneli zerinde bask olutur-
mutur. Birincil enerji tketimi 2007-2011
dneminde yllk ortalama yzde 2,8, elekt-
rik enerjisi tketimi 2007-2012 dneminde
yllk ortalama yzde 5,6 orannda artm-
tr. Elektrik ve doal gaz piyasalarnn ser-
bestletirilmesine ynelik nemli admlar
atlm, zel sektrn piyasa paylar yk-
selmitir. Enerji arz gvenliinin artrlmas
amacyla yenilenebilir enerji retiminin des-
teklenmesine devam edilmi, yerli kmr
kaynaklar elektrik retimi amacyla zel
sektre alm, nkleer santral yapmyla il-
gili almalara balanm, enerji verimlilii-
ni artrmaya ynelik dzenlemeler yaplarak
eitli programlar uygulamaya konulmutur.
104. Madencilikte nemli bir yeri olan
linyit kmrne ynelik arama faaliyetleri
8,3 milyar tondan 12,8 milyar tona ka-
rlmtr. 38 yeni jeotermal sahas kefedil-
mi; altn, inko, bakr, zeolit, feldspat, ku-
vars, mermer gibi birok madende nemli
rezervler tespit edilmitir. Ayrca, Trkiye
Petrolleri Anonim Ortakl (TPAO) tara-
fndan gerekletirilen ham petrol ve doal
gaz rezerv ve retimini artrmaya yne-
lik almalarla lkemizin retim seviyesi
korunmu, bata deniz sahalarnda olmak
zere lke genelinde arama veri altyaps
gelitirilmeye devam edilmitir.
 Plan ncesi Dnemde Trkiyede Ekonomik ve Sosyal Gelimeler
105. Plan dneminde, ulatrma altyaps-
n gelitirerek yurtii ve yurtd retim ve
tketim merkezlerini birbirine balama ve
ulatrma trlerini kendi ierisinde entegre
hale getirme ynnde almalar yrtl-
mtr. Bu erevede Trans-Avrupa Ula-
trma Alar (TEN-T), Kafkas lkeleri ve
Ortadou ile balantlar glendiren pro-
jeler byk lde gerekletirilmi, bln- gsterememitir.
m yol almalarna devam edilmi, hzl
tren hatlar iletmeye alnmaya balanm,
iki byk konteynr liman projesine ncelik
verilmi, havayolundaki yurtii ve yurtd
yolcu ve sefer saylar artrlmtr. Ulatr-
ma altyapsnn finansmannda kamu-zel
ibirlii modeli; havaliman ve terminal ya-
pmlarna ilave olarak otoyol, tnel ve kpr
yapmlarnda da uygulanmaya balanmtr.
nmzdeki dnemde koridor yaklam-
na geilmesi, ulam trleri arasnda enteg-
rasyonun salanmas, az gelimi blgelerin
ulam balantsnn daha da gelitirilmesi
ihtiyac bulunmaktadr. Trkiyenin corafi
avantajlarn ekonomik gelimeye ve tica-
ret hacmine yeterince yanstabilmesi iin
maliyetleri optimize edecek, rn dng
srecini ksaltacak, ulatrma, depolama,
paketleme ve stok ynetimi gibi ilevleri
btnletirebilecek bir yk tamacl ve
lojistik altyapsnn gerekletirilmesi ge-
rekmektedir. Blgelerin zellikle yk ta-
maclnda daha etkin, hzl ve gvenli
ulama ve lojistik altyapya kavumas ve
lkenin nemli blgesel merkezleri arasn-
da da etkileimi artracak ekilde kuzey-
gney balantlarnn glendirilmesi ne-
mini korumaktadr.
106. Plan dneminde, lkemizin bilgi top-
lumuna dnm srecinde kritik bir ne-
me sahip olan bilgi ve iletiim teknolojileri
sektrnde geni bant eriim bata olmak
zere, iletiim hizmetlerinin kullanm art-
mtr. Ekonomideki verimlilik dzeyinin
ve rekabet gcnn artrlmas ile kamu
hizmetlerinin etkin ve etkili sunulabilmesi
iin iletmelerin, vatandalarn ve kurum-
larn bilgi ve iletiim teknolojilerini yaygn
kullanmasna hizmet edecek nemli ilerle-
meler salanmtr. Bununla birlikte, bilgi
teknolojileri pazar, elektronik haberleme
sektrndeki bymeye paralel bir byme
107. Dokuzuncu Kalknma Plan dne-
minde, ekonomik gelimelerin yannda
sosyal kalknma ynnde ilerlemeler sa-
lanmtr. Bata eitim ve salk olmak ze-
re temel kamu hizmetlerinin daha nitelikli,
daha yaygn ve kolay ulalabilir sunulmas
konusunda nemli gelimeler kaydedilmi-
tir. Sosyal ierme ve yoksullukla mcadele
amacyla daha kapsayc bir sosyal gvenlik
sistemi, daha etkin ve yaygn bir sosyal des-
tek sistemi oluturulmutur. gc piyasa-
sna ynelik nemli reformlar neticesinde
Trkiye, ekonomik krizin istihdam zerin-
deki etkilerinin en az hissedildii lkeler-
den birisi olmutur. Bu alanlarda salanan
nemli gelimelere ramen, fiziki ve beeri
altyapnn glendirilmesi ile hizmet sunu-
munun kalitesi ve etkinliinin artrlmas
ihtiyac nemini korumaktadr.
108. Eitimde beeri ve fiziki altyap iyi-
letirilmi, tm kademelerde okullama
oranlarnda art salanm ve derslik ba-
na den renci says nemli lde
azaltlmtr. Kz ocuklar ile yoksul -
rencilerin eitimde devamlln salamak
ve tamal eitimi glendirmek iin e-
itli faaliyetler yrtlm, zorunlu eitim
sresi uzatlarak ortaretim sistemi ye-
niden yaplandrlm, retmenlerin hiz-
met ii eitimlerinde art salanmtr. Bu
gelimelere ramen, lkemiz okul ncesi
eitim ve ortaretime eriimde ve baar
performansn deerlendiren Uluslararas
renci Deerlendirme Program (PISA)
23
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

aratrmasnda uluslararas ortalamalarn yoksulluk ve gelir eitsizlii zerindeki

altnda kalmtr. Dokuzuncu Kalknma olumsuz etkilerini hafifletmitir. Bu geli-
Plan dneminde yksekretimde 36 dev- melere bal olarak gelir dalmnda iyile-
let ve 41 vakf niversitesi kurulmu ve ni- me kaydedilmitir. Kadn, ocuk, engelli ve
versite says 2013 yl Mays ay itibaryla yallarn ekonomik ve sosyal hayatta daha
170e ulamtr. Bylece yksekretime fazla yer almalarna ve yaam kalitelerinin
eriimde de nemli ilerleme kaydedilmi ykseltilmesine ynelik nemli admlar
olmakla birlikte, kalitenin artrlmas ihti- atlm, geri kalm blgelerimizde sosyal
yac srmektedir. Uzun dnemde kalkn- iermenin salanmas kapsamnda Sosyal
mann salam temellere oturabilmesi iin Destek Program (SODES) bata olmak
lkemizin ihtiya duyduu nitelikli insan zere blgesel sosyal kalknma programlar
gcnn yetitirilmesi hususu nceliini uygulanmtr. Bununla birlikte nmz-
korumaktadr. deki dnemde sosyal harcamalarda deneti-
min artrlmas ve destek uygulamalarnn,
109. Plan dneminde, tm vatandala-
vatandalar retim srecine daha fazla
ra daha etkin hizmet sunulmas amacyla,
dhil edecek ekilde iyiletirilmesi gerei
emeklilik ve salk sisteminde kapsaml de-
bulunmaktadr.
iiklikler ieren dzenlemeler yaplmtr.
Sosyal sigorta kurulular tek at altnda 111. Kamu hizmetlerinin etkin, ekonomik
toplanm, norm ve standart birliinin sa- ve verimli bir ekilde yrtlmesini sala-
lanmasna ynelik nemli admlar atlm, mak amacyla, bakanlklar arasndaki grev
sosyal gvenlik sisteminin mali srdrle- ve yetki dalm yeniden belirlenerek baz
bilirliine katk salayacak parametrik de- yeni bakanlklar kurulmu, baz bakanlk-
iiklikler gerekletirilmi ve tm vatan- lar da kaldrlmtr. Bunun yan sra, kamu
dalara ayn standartlarda salk hizmeti kurum ve kurulularnn ballk ve ilgileri
sunan zorunlu genel salk sigortas (GSS) yeniden dzenlenerek Babakanla ba-
sistemi kurulmutur. Nfusun tamamna l kurum ve kurulularn says azaltlm,
yakn salk sigortas kapsamna alnm, bir ksm kurumlar ise bakanlklarn ana
aile hekimlii sistemi yaygnlatrlm, hizmet birimleri haline dntrlm-
salk personeli ve hastane says ile yatak tr. Kamu idarelerinde politika gelitirme,
kapasitesinde art salanmtr. Salk sis- programlama, bteleme kapasitesini g-
temi, Salk Bakanlnn merkez ve tara lendirmeye ve hesap verebilirlik ile mali
tekilat birimleri ile zel sektrn rol ve saydaml salamaya ynelik temel bir ara
sorumluluklarn da kapsayacak ekilde olarak benimsenen stratejik ynetime gei
yeniden yaplandrlmtr. Bebek ve anne sreci yaygnlatrlmtr. Ayrca, hesap
lm oranlar hzla drlm, doumda verebilirlii glendirmek amacyla Kamu
beklenen yaam sresi ykselmitir. Denetilii Kurumu kurulmu, Saytayn
denetim alan tm kamu kaynaklarn kap-
110. Ekonomik kriz dneminde dnyada
sayacak ekilde geniletilmitir.
genel olarak sosyal harcamalar azalrken
lkemizde bu alanda yaplan harcamalarn 112. Yerel dzeyde ise kurumsal kapasite-
artmas, sosyal yardmlarn gerek kapsam nin glendirilmesi, mahalli hizmetlerin
gerekse miktar bakmndan art gster- sunumunda daha etkili bir koordinasyon
mesi ve yoksullukla mcadelede kurum- salanmas ve lek ekonomisinden fayda-
sal kapasitenin gelitirilmi olmas, krizin lanlmas amacyla nfusu 750 binin ze-

24
 Plan ncesi Dnemde Trkiyede Ekonomik ve Sosyal Gelimeler
rinde bulunan iller, il snrlar esas alnarak
bykehir belediyesine dntrlmekte-
dir. Bu dzenlemeyle bykehir belediye
saysnn 30a ulamas, Trkiye yzl-
mnn yzde 51inin, nfusun ise yzde
77sinin bykehir belediyesi kapsamna
girmesi beklenmektedir.
113. lkemizde bata iklim deiiklii ol-
mak zere, evre sorunlarna duyarl po-
litikalar srdrlebilir kalknma ilkeleri
erevesinde yrtlm; kurumsal yap,
mevzuat ve standartlar gelitirilmitir. Afet
zararlarnn en aza indirilmesi amacyla ku-
rumsal ve yasal dzenlemelerle kamuoyun-
da farkndalk oluturulmasna nem veril-
mitir. Yerleim yerlerinin temiz ve salkl
hale gelmesi asndan kentsel altyap yat-
rmlarna ncelik verilmi, bata ime suyu
ve atk su ile kat atk hizmetleri olmak
zere, nfusun bu hizmetlere eriiminde
nemli ilerlemeler kaydedilmitir.
114. Dokuzuncu Kalknma Plan dne-
minde hzl ehirleme srecine paralel
olarak byk ehirler glerin youn bir
ekilde ynlendii merkezler olmaya de-
vam etmi, ehir nfusunun toplam nfusa
oran yzde 67,5ten yzde 72,3e yksel-
mitir. 2012 yl itibaryla Trkiyede nfusu
bir milyonun zerinde olan ehir says 10a
ulamtr. Kaak yaplama ve gecekon-
dulama hlihazrda nemini yitirmekle
birlikte, ehirlerde ekonomik ve sosyal ihti-
yalarn karlanmas ve doal afet kaynakl
risklerin azaltlmas ynnde mevcut ehir
dokusunun yenilenmesi daha fazla arlk
kazanmaktadr. Bu srete, meknsal plan-
lama, afet ynetimi ve kentsel dnmle
ilgili hukuki dzenlemeler gerekletiril-
mitir. ehirlerin daha rekabeti ve yaana-
bilir klnmas; yeni ve nitelikli i ve yaam
alanlar oluturulmas; sosyal ve fiziki alt-
yapya, kaliteli ve gvenli kentsel ulatrma
sistemlerine kavuturulmas ynnde poli-
tika ve uygulamalarn etkinletirilmesi ge-
rekmektedir.
115. Dokuzuncu Kalknma Plan dne-
minde Ulusal Krsal Kalknma Stratejisi
(UKKS) erevesinde krsal ekonominin
glendirilmesine, insan kaynaklarnn ge-
litirilmesi ve yoksulluun azaltlmasna,
yaam kalitesinin artrlmasna, srdrle-
bilir kaynak kullanm ve evrenin korun-
masna arlk verilmitir. Krdan kente g
dinamikleri yavalamakla birlikte devam
etmektedir. Bu dinamiin temelinde, kr-
sal kesimin kentsel i imknlarna ve ya-
am artlarna erime istei bulunmaktadr.
Gle gelen ou dk vasfl nfusun, e-
hirlerde sosyal yaam ve igc piyasalarna
uyum zorluklar; ehirlerde isizlik, gelir
farklar, kayt dlk gibi sorunlara neden
olmaktadr. Krsal kesimde, tarm sektr-
nn gelimesinin yannda, gelir kaynakla-
rnn eitlendirilmesi ve yaam kalitesinin
ykseltilmesi nemini korumaktadr.
116. Blgesel gelime ve blgesel rekabet
edebilirlik alannda; merkezde ve mahallin-
de kurumsal yaplar oluturulmu, eyleme
dnk muhtelif programlar uygulanmtr.
Bu kapsamda, merkezi dzeyde Blgesel
Gelime Yksek Kurulu ve Blgesel Geli-
me Komitesi kurulmu, blgesel dzeyde
26 kalknma ajans ve bunlar bnyesinde 81
ilde yatrm destek ofisleri faaliyete geiril-
mi, tm lke iin blgesel gelime planla-
r hazrlanm ve uygulamaya konulmutur.
Kalknma ajanslar blgelerin rekabet g-
cne de katkda bulunan kapsaml mali ve
teknik destekler salamaya balam, GAP
hedeflerini daha ksa srede gerekletir-
mek iin bir eylem plan hazrlanarak y-
rrle konmutur. GAP Blge Kalknma
daresine ek olarak DAP (Dou Anadolu
Projesi), Dou Karadeniz Projesi (DOKAP)
ve Konya Ovas Projesi (KOP) iin bl-
ge kalknma idareleri tekil edilmitir.
25
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
Ayrca yatrm tevik sisteminin blgesel
boyutu glendirilmi, cazibe merkezleri
program, ky altyapsna ynelik Kyle-
rin Altyapsnn Desteklenmesi Projesi
(KYDES), belediyeler iin Belediyele-
rin Altyapsnn Desteklenmesi Projesi
(BELDES) ve Su ve Kanalizasyon Altyap
Program (SUKAP), sosyal kalknma ba-
kmndan ncelikli illere ynelik SODES
programlar uygulamaya konulmu; kme-
lenme desteklerinin hukuki ve kurumsal
altyapsn gelitirme almalar tamam- kapasitesi, igc nitelii, istihdam, fiziki
lanmtr.
117. Onuncu Kalknma Plan dneminde,
son yllarda elde edilen kazanmlarn arta-
rak srdrlmesi, sahip olduumuz ekono-
mik potansiyelin en st seviyede deerlen-
dirilerek toplumsal faydaya dntrlmesi
iin yapsal reform srecinin devam ettiril-
mesi gerekmektedir.
118. lkemizin uluslararas dzeyde ib-
lm ve deer zinciri hiyerarisinde konu-
26
munu ykseltmesi, kresel kriz sonrasnda
yeniden ekillenen dnya ekonomisinde
gelimi lkelerle arasndaki mesafeyi ka-
patmas iin yzde 4,5 civarnda olan po-
tansiyel byme hzn artrmas gereklidir.
119. Ekonomik ve sosyal alanlardaki
nemli gelimelere ramen byme seyri,
verimlilik oranlar, cari ak, tasarruf oran-
lar, enerji arz gvenlii, retim ve ihraca-
tn teknoloji kompozisyonu, yerli yenilik
ve beeri altyap, blgesel gelime ve ehir-
leme ile kurumsallama Trkiyenin daha
fazla gelime gstermesi gereken balca
alanlardr. lkemiz; jeopolitik avantajlar,
gen nfusu, dnyayla giderek btnleen
giriimcileri, bankaclk ve mali yaps, i
pazar frsatlar, gelimi ve gelimekte olan
pazarlara yaknl ve ekonomik yapsyla
gelimekte olan lkeler arasnda nemli bir
byme potansiyeline sahiptir.
 Plann Hedefleri ve Politikalar

KNC BLM

1. PLANIN TEMEL AMALARI

VE LKELER
120. Uzun vadeli kalknma amacmz, yeni- rlebilir bir yapya kavuturulmas, rekabet
den ekillenmekte olan dnyada milletimi- gcnn ve toplumun refah seviyesinin ar-
zin temel deerlerini ve beklentilerini esas trlmas ngrlmektedir.
alarak gerekletirilecek yapsal dnm-
lerle lkemizin uluslararas konumunu yk- 122. Bu amala balantl olarak, sermaye
seltmek ve halkmzn refahn artrmaktr. birikimi ve sanayileme sreci hzlandr-
Bu erevede, 2023 ylnda GSYHnn 2 lacak; yurtii tasarruflar, retken yatrmlar
trilyon dolara, kii bana gelirin 25 bin do- ve retim faktrlerinin verimlilik dzeyleri
lara ykseltilmesi; ihracatn 500 milyar do- artrlacak; cari ak kalc bir ekilde makul
lara karlmas; isizlik orannn yzde 5e dzeylere ekilecek; ekonominin yenilik-
drlmesi; enflasyon oranlarnn kalc i ve ithalat bamll azalm bir yapya
bir biimde dk ve tek haneli rakamlara dntrlmesi salanacaktr. Bu dnm
indirilmesi hedeflenmektedir. srecinde, Trkiyede bilim ve teknoloji ala-
121. 2014-2018 dnemini kapsayacak olan nndaki gelimelerin yakndan takip edile-
Onuncu Kalknma Plan ile Trkiyenin rek yenilik retme kapasitesinin ykseltil-
uluslararas deer zinciri hiyerarisinde st mesi, yeniliklerin mevcut retim yapsyla
basamaklara km, yksek gelir grubu l- btnletirilerek retim yapsnda dn-
keler arasna girmi ve mutlak yoksulluk mn salanmas hedeflenmektedir.
sorununu zm bir lke haline gelmesi
123. Ekonomik amalarn gerekletiril-
amalanmaktadr. Bu ama dorultusun-
da, 2018 ylnda GSYHnn 1,3 trilyon mesine paralel olarak Trk vatandalar-
dolara, kii bana gelirin 16 bin dolara nn mutlu, mreffeh ve onurlu bir ekilde
ykseltilmesi; ihracatn 277 milyar dolara yaamas; bu ynde bireylerin kendilerini
karlmas; isizlik orannn yzde 7,2ye gelitirebilecekleri, zgr, salkl, gvenli
drlmesi hedeflenmektedir. Bu hedefler ve yksek standartta yaam srebilecekle-
dorultusunda lkemizin byme perfor- ri sosyal bir ortamn oluturulmas temel
mansnn daha yksek, istikrarl ve srd- amalarmz arasndadr.

27
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
124. nsan haklarnn ve bireysel zgrlk-
lerin adil ve hzl alan bir hukuk sistemiy-
le garanti altna alnd; etkili, ngrlebi-
lir ve kurumsallam kamu politikalar ile
frsat eitlii sunan; eriilebilir ve nitelikli
kamu hizmetleriyle desteklenen toplumsal
ve idari bir yapnn oluturulmas amalan-
maktadr. nsan odakl kalknma anlay
erevesinde, bireysel ve toplumsal nitelik
ve yetkinliin ykseltilerek bireylerin ken-
dilerini gerekletirmesi, sosyo-ekonomik
yaama daha aktif katlmas ve yoksulluun
azaltlarak toplumsal refahn yaygnlatrl-
mas esastr.
125. Gelecek nesillere ynelik sosyal po-
litikalar, demografik frsat penceresi gz
nne alndnda, toplumumuz asndan
ayrca nemlidir. Nitelikli nfus yapsna
ynelik etkili nfus, eitim ve salk poli-
tikalarnn uygulanmasnn yannda; birey-
lerin deiime uyum salama becerilerinin
gelitirilmesi, yeni bilgi ve teknolojilerin sa-
dece kullancs deil, aratrcs ve reticisi bir yesi olan lkemiz, Kalknma Plannn
olmas; alma ve sosyal gvenlikle ilgili
dzenlemeler ile doal kaynaklarn kulla-
nlmasnda nesiller aras hakkaniyet ve sr-
drlebilirliin esas alnmas salanacaktr.
126. Kalknma hedeflerine tam olarak
ulalabilmesi, kalknmann srdrlebilir
olmas ve refahn yaygnlatrlmas, in-
sanlarn bulunduklar meknlarda yaam
kalitesinin ve yaanabilirlik standartlarnn
evreye duyarl bir ekilde ykseltilmesi
28
halinde mmkn olacaktr. Bu erevede,
ehirlerin ve krsal alanlarn kendine zg
koul ve niteliklerine gre, daha iyi i fr-
satlarn ve yaam ortamlarn sunabilir
hale gelmesi Onuncu Kalknma Plannn
temel amalar arasndadr. Bu dorultuda,
lke genelinde sosyo-ekonomik uyumun
glendirilmesi ve topyekn kalknmann
salanmas iin blgesel gelimilik farklar
azaltlacak, blge ve ehirlerin potansiyelle-
ri deerlendirilerek ve ekonomik tabanlar
geniletilerek rekabet gleri gelitirilecek-
tir. Yerleimlerde temel yaam kalitesi stan-
dartlar oluturulacak, dk gelirli blge
ve ehirler bata olmak zere ulatrma,
lojistik ve iletiim altyaps iyiletirilerek
piyasalara ve kamu hizmetlerine eriim
kolaylatrlacaktr. Gelimi blge ve e-
hirlerin kresel ekonomiyle btnlemesi
glendirilecektir.
127. Kresel toplumun gl ve saygn
ekonomik ve sosyal amalarn gerekle-
tirerek, daha fazla deer retmeye devam
edecek, kresel ve blgesel sorunlarn -
zmnde daha etkili olabilecektir.
128. Bu temel amalara ularken kalkn-
ma srecinin siyasi ve toplumsal dzeyde
sahiplenilerek btncl bir yaklamla sr-
drlmesinde, insan odakllk, katlmclk,
kapsayclk, hesap verebilirlik ve effaflk
ilkeleri esas alnacaktr.
 Plann Hedefleri ve Politikalar
Giri

KNC BLM

2. PLANIN HEDEFLER VE
POLTKALARI

2.1. NTELKL NSAN, GL yetenekleri yksek ve salkl bireylerin

TOPLUM
129. Kalknmann amac toplumun refah-
n artrmak, hayat standardn ykseltmek,
temel hak ve zgrlkler zemininde adil,
gvenli ve huzurlu bir yaam ortam tesis
etmektir. Bu erevede, insan iin ve insanla
beraber kalknma yaklamnn hayata ge-
irilmesi ve refahn toplumun tm kesim-
lerine yaygnlatrlmas temel nceliktir.
Gerek gerekletirilme srecinde gerekse
sonular itibaryla kapsayc bir kalknma
anlay esastr. nsan odak alan bu anlay Bu erevede, tm vatandalarn haklarn
kalknma srecine herkesin ve her yrenin
katlmn azami dzeye karmay, kalkn- tan ve ngrlebilirlii artran bir adalet
mann sonularndan herkesin daha adil bir
ekilde pay almasn hedeflemektedir.
130. Daha gl ve mreffeh bir toplum
yapsna ulamak ve beeri sermayeyi g-
lendirmek zere temel hak ve zgrlkler,
demokratikleme, adalet, eitim, salk, is-
tihdam, sosyal gvenlik ve kamu ynetimi
gibi alanlarda uyumlu ve btnleik poli-
tikalarn uygulanmasna devam edilecektir.
131. Beeri sermayenin glendirilme-
si iin i ve yaama ilikin bilgi, beceri ve
yetimesi nem arz etmektedir. Toplumun
ekirdeini oluturan, bireyleri ve toplumu
bir arada tutan aile kurumu, hogr, sev-
gi ve karlkl anlay erevesinde yetien
bireyler, gl toplum olmann temel esa-
sdr. Toplumsal yapnn ve dayanmann
glendirilmesi iin aile kurumu kritik bir
neme sahiptir.
132. Nitelikli birey ve gl toplum iin
daha etkin bir kamu ynetimine ve gl
bir adalet sistemine ihtiya bulunmaktadr.
koruyan, ekonomi iin belirsizlikleri azal-
sisteminin tesis edilmesi; bilgi ve iletiim
teknolojilerinin getirdii frsatlar azami
lde kullanan; karar alma ve uygulama
srelerinde esnek, katlmc, effaf ve ye-
terli kurumsal kapasiteye sahip bir kamu
ynetimi ve gl bir sivil toplumun varl
nceliklidir.
133. Bymenin nimetlerinin toplumun
tm kesimlerine adil bir ekilde yanstl-
mas erevesinde toplumun en krlgan
kesimlerinin glendirilmesi ve toplumun

29
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
farkl kesimleri arasnda dayanma ba-
larnn gelitirilmesi nem arz etmektedir.
Kamu tarafndan sunulan hizmetlere eri-
im glendirilerek frsat eitliinin sa-
lanmas, istihdam edilebilirliin artrlmas,
yoksulluun azaltlmas salanrken, srd-
rlebilir bir kalknmann gerekletirilmesi
de mmkn olacaktr. Trkiye, srdrle-
bilir kalknma srecinde toplumun btn
kesimleri iin eit frsatlar yaratm; temel
haklar koruyarak kltrel eitliliine
nem vermi; demokratik, btnletirici,
salkl, gvenli ve adil bir toplum yaplan-
masn tevik eden politika ve yaklam-
lar hayata geirmi; sosyal hakkaniyetin
ve iermenin salanmas hedefine ynelik
nemli mesafeler katetmitir.
134. Kresel kriz dneminde dnyada
genel olarak sosyal harcamalar azalrken l-
kemizde bu alanda yaplan harcamalar ar-
trlmtr. Eitim ve salk hizmetleri ba- gulamalar gerekletirilmi, retmenlerin
ta olmak zere temel kamu hizmetlerinin
nitelikli, yaygn ve kolay ulalabilir sunul-
mas konusunda gelimeler kaydedilmitir.
Yoksullukla mcadele, gelir dalmnn
iyiletirilmesi, dezavantajl kesimlerin g-
zetilmesi ve sosyal hizmetlerin yaygnla-
trlmas konularnda ve frsat eitsizliinin
gelecek nesillere sirayet etmesinin nne
geilmesinde nemli admlar atlmtr. - ocuklarnn okullamas olmak zere ei-
gc piyasasna ynelik nemli reformlar
neticesinde, lkemiz ekonomik krizin is-
tihdam zerindeki etkilerinin en az hisse-
dildii lkelerden birisi olmutur.
135. Salanan gelimelerle birlikte, kal-
knmann temellerinin glendirilmesi
amacyla fiziki ve beeri altyapnn daha da
iyiletirilmesine, kamu hizmet sunumunda
kalite ve etkinliin artrlmasna olan ihti-
ya devam etmektedir.
136. nsan hak ve zgrlkleri ile huku-
kun stnl ve toplum yararn merkeze
30
alarak lkenin kaynaklarnn srdrlebilir
kalknma yaklamyla tm vatandalara
hakkaniyetli bir anlayla sunulmas, de-
mografik frsat penceresinden azami dere-
cede faydalanlmas; bilgiyi reterek eko-
nomik ve sosyal faydaya dntrebilen ve
bu sreci bilgi ve iletiim teknolojileri ile
btnletirebilen bireylerin yetimesi temel
amatr. Nitelikli insan ve gl toplum ile
sosyal refahn artracak olan lkemiz, in-
sana yaplan yatrmlarla ekonomik geli-
menin ve bilgi temelli bymenin de beeri
altyapsn kuvvetlendirmi olacaktr.
2.1.1. Eitim
a. Durum Analizi
137. Eitimde frsat eitliinin artrlmas
ve hizmet sunumunun iyiletirilmesi kap-
samnda cretsiz ders kitab temini, artl
eitim yardmlar, tamal eitim gibi uy-
istihdamnda ve hizmet ii eitimlerinde
art salanm, eitime ayrlan kamu kay-
na artrlm, Frsatlar Artrma ve Tekno-
lojiyi yiletirme Hareketi (FATH) Proje-
si balatlm, 12 yllk kademeli zorunlu
eitim sistemi tesis edilmi ve mfredat
bu dorultuda yenilenmitir. Eitimde be-
eri ve fiziki altyap iyiletirilmi, bata kz
timin tm kademelerinde okullama oran-
larnda art salanmtr.
138. 2006-2007 eitim retim ylnda
brt okullama oran okul ncesi eitimde
4-5 ya iin yzde 24, ilkretimde yz-
de 96,3 ve ortaretimde yzde 86,6 iken,
2012-2013 eitim retim ylnda okul n-
cesi eitimde yzde 44, ilkretimde yzde
107,6 ve ortaretimde yzde 96,8 olarak
gereklemitir. Eitimin ktlarn ve do-
laysyla sistemin performansn deerlen-
diren uluslararas aratrmalarda elde edilen

ortalama puanlarda ksmi iyileme salan-
mtr.
139. Yksekretime olan youn talebin
karlanmas amacyla, Dokuzuncu Kalkn-
ma Plan dnemi banda 93 olan niversi-
te says 2013 yl Mays ay itibaryla 170e
ulaarak yksekretim lke geneline yay-
gnlatrlm ve kontenjanlar nemli l-
de artrlmtr. Bu gelimelerin sonucunda
brt okullama oran rgn eitimde yzde
42,9a, toplamda ise yzde 81,6ya ulam
ve Dokuzuncu Kalknma Plan hedefleri
almtr. Ancak, yksekretim sistemi-
nin merkeziyeti yaps, hizmet sunumunda
eitliliin yeterince salanamamas ile ei-
tim ve aratrma kalitesine ilikin sorunlar
yksekretim sisteminin rekabet edebilir-
liini, toplumun ihtiyalarna cevap vere-
bilme kapasitesini ve retkenliini olumsuz
ynde etkilemeye devam etmektedir.
140. Nfusun eitim dzeyi ykselmekle
birlikte OECD ve AB ortalamalarna gre
dk kalmaya devam etmitir. Ortare-
timin zorunlu eitim kapsamna alnmas
ve yksekretime eriimde salanan geli-
meler sonucunda nfusun eitim dzeyinin
artmas ngrlmektedir. Dier yandan,
eitim sistemi, igc piyasasnn ihtiyala-
rn karlamada yetersiz kalm ve eitimli
gen bireylerin isizlik oranlarnda sala-
nan d snrl dzeyde gereklemitir. c. Politikalar
141. Eitime eriim bata olmak zere
kaydedilen iyilemelere ramen, eitim ka-
litesinin ykseltilmesi, blgeler ve okul tr-
leri arasndaki baar dzeyi farkllklarnn
azaltlmas ihtiyac nemini korumaktadr.
Bu kapsamda renme ortamlarnn niteli-
inin eitlik ve hakkaniyet erevesinde ar-
trlmas, retmen yetitirme ve gelitirme
sisteminin yeterlilikleri esas alan bir ekilde
yeniden yaplandrlmas, kariyer geliim
ve performans deerlendirme sisteminin
Plann Hedefleri ve Politikalar
oluturulmas, izleme ve deerlendirme fa-
aliyetlerinde etkinlik salanmas, akademik
personelin nicelik ve niteliinin artrlmas,
bilgi ve iletiim teknolojilerinin mfredata
entegrasyonunun salanmas, okul ncesi
eitimin yaygnlatrlmas ve eitim ile is-
tihdam ilikisinin glendirilmesine yne-
lik mekanizmalarn etkinliinin artrlmas
ihtiyac devam etmektedir.
b. Ama ve Hedefler
142. Dnme, alglama ve problem zme
yetenei gelimi, demokratik deerleri ve
mill kltr zmsemi, paylama ve ile-
tiime ak, sanat ve estetik duygular g-
l, zgven ve sorumluluk duygusu ile giri-
imcilik ve yenilikilik zelliklerine sahip,
bilim ve teknoloji kullanmna ve retimine
yatkn, bilgi toplumunun gerektirdii temel
bilgi ve becerilerle donanm, retken ve
mutlu bireylerin yetimesi eitim sistemi-
nin temel amacdr.
143. Toplumun ve ekonominin ihtiyalar-
na duyarl, paydalaryla etkileim ierisin-
de olan, rettii bilgiyi rne, teknolojiye
ve hizmete dntren, akademik, idari ve
mali adan zerk niversite modeli ere-
vesinde kresel lekte rekabeti bir yk-
sekretim sistemine ulalmas hedeflen-
mektedir.
144. Eitim sisteminde, bireylerin kii-
lik ve kabiliyetlerini gelitiren, hayat boyu
renme yaklam erevesinde igc pi-
yasasyla uyumunu glendiren, frsat eit-
liine dayal, kalite odakl dnm srd-
rlecektir.
145. Okul trlerinin azaltld, programlar
aras esnek geilerin olduu, rencilerin
ruhsal ve fiziksel geliimleri ile becerilerini
artrmaya ynelik sportif, sanatsal ve klt-
rel aktivitelerin daha fazla yer ald, bilgi
31
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

Tablo 2: Eitimde Gelimeler ve Hedefler

2006 2012 2013 2018

Derslik Bana renci Says 30 ve Alt Olan l Says
lkretim 51 63 66 76
Ortaretim 57 55 57 66
Okul ncesi (4-5 Ya) Eitimde Brt Okullama Oran (%) 24,0 44,0 47,0 70,0
Yksekretimde Brt Okullama Oran (%) 1

rgn 29,1 42,9 47,2 55,0

Toplam 46,0 81,6 87,0 94,0
retim yesi Bana renci Says1 41,6 43,1 43,0 36,0
Yksekretimde Dnyadaki Uluslararas renci Havuzundan
0,54 0,642 0,76 1,50
Alnan Pay (%)
Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri Mill Eitim Bakanl (MEB), Kalknma Bakanl, lme, Seme ve Yerletirme Merkezi
(SYM), OECD ve Avrupa Topluluu statistik Ofisine (Eurostat) aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma Plan tah-
minleridir.
(1) Lisansst renciler haritir. 2012 yl verisi 2011-2012 eitim retim ylna aittir.
(2) 2010 yl verisidir.

ve iletiim teknolojilerine entegre olmu bir
mfredatn bulunduu, snav odakl olma-
yan, bireysel farkllklar gzeten bir dn-
m program uygulanacaktr.
146. rencilerin sosyal, zihinsel, duygusal
ve fiziksel geliimine katk salayan okul
ncesi eitim, imknlar kstl hane ve bl-
gelerin eriimini destekleyecek ekilde yay-
gnlatrlacaktr.
147. lk ve orta retimde bata engelliler
ve kz ocuklar olmak zere tm ocukla-
rn okula eriimi salanacak, snf tekrar ve
okul terki azaltlacaktr.
148. zel eitime gereksinim duyan engel-
lilerin ve zel yetenekli bireylerin, btn-
letirme eitimi dorultusunda, uygun or-
tamlarda eitimlerinin salanmas amacyla
beeri ve fiziki altyap glendirilecektir.
149. Yabanc dil eitimine erken yalarda
balanacak, bireylerin en az bir yabanc dili
iyi derecede renmesini salayacak d-
zenlemeler yaplacaktr.
150. Ortaretim ve yksekretime gei
sistemi, rencilerin ilgi ve yeteneklerini
dikkate alan etkin rehberlik ve ynlendir-
me hizmetleri desteiyle, sre odakl bir
deerlendirme yapsna kavuturulacaktr.
151. Eitim sisteminin performansnn de-
erlendirilmesine imkn tanyacak ekilde
renci kazanmlarnn izlenebilmesini te-
minen, snf temelli baar dzeyleri, yeter-
lilikleri ve standartlar belirlenecek, ulusal
dzeyde oklu deerlendirme ve denetleme
mekanizmas gelitirilecektir.
152. retmenlik meslei daha cazip hale
getirilecek; retmen yetitiren faklteler
ile okullar arasndaki etkileim glendi-
rilecek; retmen yetitirme ve gelitirme
sistemi, retmen ve renci yeterliliklerini
esas alan, kiisel ve mesleki geliimi srekli
tevik eden, kariyer geliimi ve performansa
dayanan bir yapda dzenlenecektir.
153. Deneyimli retmenlerin dezavantajl
blgelerde ve okullarda uzun sreli al-
mas zendirilecektir.
154. Okul idarelerinin bteleme srele-
rinde yetki ve sorumluluklar artrlacaktr.

32

155. Kalabalk ve birletirilmi snf ile iki-
li eitim uygulamalar azaltlacak, renci
pansiyonlar yaygnlatrlacaktr.
156. Eitimde alternatif finansman mo-
delleri gelitirilecek, zel sektrn eitim
kurumu amas, zel kesim ve meslek r-
gtlerinin mesleki eitim srecine idari ve
mali ynden aktif katlm zendirilecektir.
157. rgn ve yaygn eitim kurumlarnda
bilgi ve iletiim teknolojisi altyaps geliti-
rilecek, renci ve retmenlerin bu tekno-
lojileri kullanma yetkinlikleri artrlacaktr.
FATH Projesi tamamlanacak ve tekno-
lojinin eitime entegrasyonu konusunda
nitel ve nicel gstergeler gelitirilerek etki
deerlendirmesi yaplacaktr.
158. Eitim sistemi ile igc piyasa-
s arasndaki uyum; hayat boyu renme
perspektifinden hareketle i yaamnn
gerektirdii beceri ve yetkinliklerin ka-
zandrlmas, giriimcilik kltrnn be-
nimsenmesi, mesleki ve teknik eitimde
okul-iletme ilikisinin orta ve uzun vadeli
sektr projeksiyonlarn dikkate alacak bi-
imde glendirilmesi yoluyla artrlacaktr.
159. Ulusal Yeterlilik erevesi oluturu-
larak eitim ve retim programlar ulusal
meslek standartlarna gre gncellenecek,
nceki renmelerin tannmasn ieren,
renci hareketliliini destekleyen ulusal
ve uluslararas geerlilie sahip diploma ve
sertifikasyon sistemi gelitirilecektir.
160. Ortaretim ve yksekretim dze-
yindeki mesleki ve teknik eitimde, prog-
ram btnl temin edilecek ve nitelikli
igcnn yetitirilmesinde uygulamal
eitime arlk verilecektir.
161. Yksekretim sistemi, hesap verebi-
lirlik temelinde zerklik, performans odak-
llk, ihtisaslama ve eitlilik ilkeleri er-
Plann Hedefleri ve Politikalar
evesinde kalite odakl rekabeti bir yapya
dntrlecektir.
162. Yksekretim Kurulu, standart be-
lirleme, planlama ve koordinasyondan so-
rumlu olacak ekilde yeniden yaplandrla-
caktr.
163. Yksekretimde kalite gvencesi sis-
temi oluturulacaktr.
164. Yksekretim kurumlarnn sanayi
ile ibirlii ierisinde teknoloji retimine
nem veren, kt odakl bir yapya dn-
trlmesi tevik edilecek ve giriimci faali-
yetler ile gelir kaynaklar eitlendirilecek-
tir.
165. Yksekretim kurumlar eitlendi-
rilecek ve yksekretim sistemi uluslara-
ras renciler ve retim yeleri iin ekim
merkezi haline getirilecektir.
2.1.2. Salk
a. Durum Analizi
166. Salkta Dnm Program ereve-
sinde salkta hizmet kalitesi ve eriimde
nemli ilerlemeler kaydedilmitir. Bu kap-
samda; aile hekimlii, anne ve ocuk sal,
hastane ve hasta yatak saylar, salk per-
soneli, koruyucu salk, kurumsal yaplan-
ma, bulac hastalklarla mcadele ve hasta
haklar bata olmak zere pek ok alanda
reform niteliinde gelimeler salanmtr.
167. Temel salk gstergelerinde nem-
li iyilemeler kaydedilmi, bebek ve anne
lm oranlar hzla drlm ve dou-
ta beklenen yaam sresi ykselmitir. Kii
ba hekim mracaat says 2002 ylnda 3,2
iken 2011 ylnda 8,2ye, salk personeli
says 378 binden 670 bin kiiye, alama
oran ise yzde 77den yzde 97ye ulam-
tr. Bu iyilemeler memnuniyet oranlarna
da yansm ve salk hizmetlerinden duyu-
33
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

lan memnuniyet oran 2012 ylnda yzde Yalanan nfus, salk teknolojilerindeki
75e ykselmitir. gelimeler ve daha kaliteli salk hizmeti ta-
lebi gibi sebeplerle kamu salk harcamala-
168. Kamu kaynaklarna ilave olarak sa-
rnn daha da artabilecei ngrlmektedir.
lk yatrmlarnn kamu zel ibirlii (K)
yntemiyle de gerekletirilmesi amacyla b. Ama ve Hedefler
yasal dzenleme yaplm ve bu yolla ba-
172. Vatandalarmzn yaam kalitesi ve
ta byk ehirlerde olmak zere 2013 yl
sresinin ykseltilmesi ile ekonomik, sosyal
Mays ay itibaryla yaklak 30 bin yatak
ve kltrel hayata bilinli, aktif ve salkl
kapasitesine sahip hastane yapm iin s-
bir ekilde katlmlarnn salanmas temel
re balatlmtr.
amatr. Bu ama dorultusunda veriye ve
169. Daha kaliteli ve maliyet etkin bir sa- kanta dayal politikalarla desteklenen, eri-
lk hizmet sunumu amacyla koruyucu ve ilebilir, nitelikli, maliyet etkin ve srdr-
nleyici salk hizmetlerinde, performansa lebilir bir salk hizmet sunumu esastr.
dayal ek deme sisteminde, sevk zincirin-
c. Politikalar
de, salk insan gcnde iyiletirme ihtiyac
devam etmektedir. 173. Bireylerin bedenen ve ruhen tam bir
iyilik halinde olmas iin koruyucu salk
170. Fiziksel aktivite yetersizlii, obezite
hizmetleri, gerek bireye gerekse sosyal, bi-
ve ttn kullanm ile mcadele gibi sa-
yolojik ve fiziki evreye ynelik ok sektr-
lkl hayata ynelik program ve eylem plan-
l bir yaklamla gelitirilecektir.
lar uygulanmaya balanmakla birlikte, bu
programlarn gelitirilmesi ve uygulamada 174. Salkl hayat tarz tevik edilecek ve
etkinliin artrlmas gerekmektedir. daha eriilebilir, uygun, etkili ve etkin bir
salk hizmeti sunulacaktr.
171. 2002 ylnda yzde 3,8 olan kamu sa-
lk harcamalarnn GSYHya oran 2012 175. Salk hizmet sunumunda klinik m-
ylnda yzde 4,2 seviyesine ykselmitir. dahalelerin etkililiini, hasta ve salk al-
Tablo 3: Salk Alannda Gelimeler ve Hedefler
2006 2012 2013 2018
10 Bin Kiiye Den Yatak Says 25,1 26,5 26,7 28,4
100 Bin Kiiye Den Hekim Says 151 172 176 193
100 Bin Kiiye Den Hemire Says 119 180 191 295
Fiziki Altyapnn Dengeli Dalm Oran 1
--- 2,55 2,42 2,00
Salk Personelinin Dengeli Dalm Oran2 3,40 2,243 2,20 2,00
Hekim Bana Den Hemire Says 0,79 1,04 1,09 1,53
Bebek lm Hz (Binde) 16,5 7,7 3
7,1 6,0
Anne lm Hz (Yz Bin Canl Doumda) 28,5 15,53 14,5 9,5
Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri Salk Bakanl ve Trkiye statistik Kurumu (TK) verilerinden hesaplanm olup, 2013 ve 2018
yl verileri Onuncu Kalknma Plan tahminleridir.
(1) 29 Salk Blgesi arasndan 10 bin kiiye den yatak saysnn en yksek olduu blgedeki kii bana yatak saysnn en dk
olduu blgedeki kii bana yatak saysna orandr.
(2) statistik Blge Birimleri Snflandrmas (BBS) Dzey 1e gre 100 bin kiiye den toplam hekim saysnn en yksek olduu
blgedeki kii bana hekim saysnn en dk olduu blgedeki kii bana hekim saysna orandr.
(3) 2011 yl verisidir.

34

anlarnn gvenlii ve memnuniyetini dik-
kate alan yaklamlar gelitirilecektir.
176. Salk hizmetlerinin srdrlebi-
lirliini destekleyecek, ikinci ve nc
basamak tedavi hizmetlerinin etkinliini
artracak bir hasta sevk zinciri uygulamas
gelitirilecektir.
177. Aklc ila kullanm iin salk per- Arabuluculuk Kanunu gibi temel kanunlar
sonelinin ve halkn bilinlendirilmesi sa-
lanacak, ila ve tbbi cihazlarn kalitesi,
kullanm ve bunlara ynelik harcamalarn
etkinlii kontrol edilecektir.
178. Salkta insan gc, demografik ge-
limeler ile uzun vadede ihtiya duyulacak
yeni meslekler de dikkate alnarak nicelik
ve nitelik olarak gelitirilecektir.
179. niversite hastanelerinin eitim ve
aratrma faaliyetleri ile salk hizmet su-
numundaki rolleri net bir ekilde tanmla-
narak hem hastanelerin mali srdrlebi-
lirliini temin edecek hem de nitelikli tp
eitimi ve yeniliki aratrmalarn yapl-
masn salayacak yapsal reformlar hayata
geirilecektir.
180. Tamamlayc tp kapsamndaki tedavi,
bitkisel rn ve hizmet sunucularyla ilgi-
li kalite ve gvenliin salanmas amacyla
standartlar belirlenecek ve bu alan denetim
altna alnacaktr. Tamamlayc tbbn, tp
eitimine ve salk uygulamalarna enteg-
rasyonu salanacak, bu alanda yaplacak bi-
limsel aratrmalar desteklenecektir.
181. Tketiciler yeterli ve dengeli beslen-
me hakknda bilinlendirilecek, hayvansal
rnler ve su rnlerinin tketimi yaygn-
latrlacaktr.
182. Veri ve kanta dayal salk politikala-
rn gelitirmek amacyla uluslararas kar- Adalet Binalar dhil olmak zere toplam
latrmalara imkn verecek standart ve kali-
tede verilerin retilmesi salanacaktr.
Plann Hedefleri ve Politikalar
2.1.3. Adalet
a. Durum Analizi
183. Dokuzuncu Kalknma Plan dne-
minde adalet hizmetleri ve yargy do-
rudan ilgilendiren Trk Borlar Kanunu,
Hukuk Muhakemeleri Kanunu, Trk Tica-
ret Kanunu ve Hukuk Uyumazlklarnda
kartlmtr. Bu kanunlarla gnmz eko-
nomik ve sosyal artlarna cevap verilmesi
hedeflenmi ve AB mktesebatnn n-
grd ykmllklerin byk bir ksm
yerine getirilerek Trk hukuku ile AB hu-
kuku arasndaki uyumu salamada nemli
admlar atlmtr.
184. 12 Eyll 2010 tarihinde yaplan halk
oylamasyla Anayasann ilgili hkmlerin-
de deiiklie gidilerek kamu hizmeti g-
revlileriyle ilgili tm disiplin cezalar yarg
denetimi kapsamna alnm, idarenin iyi
ileyiini salamak ve idari yargnn i y-
kn azaltmak iin Kamu Denetilii Ku-
rumu kurulmutur. Adalet ve yarg hizmet-
lerini iyiletirmek, etkin ve etkili klmak,
temel hak ve zgrlkleri glendirmek
zere drt yarg paketi kanunlamtr.
185. Adalet hizmetlerinin ada, etkili ve
verimli olarak sunulabilmesi iin ceza infaz
kurumlar ile tutukevlerinin says ve kapa-
sitesinde nemli artlar salanmtr. K-
k ve etkin kullanlamayan ceza infaz ku-
rumlar ve tutukevleri kapatlm, modern
ve yksek kapasiteli ceza infaz kurumlar
ve tutukevleri ina edilerek toplam kapasite
artrlm ve yeni adliye binalar yapmna
devam edilmitir. 2007-2012 dneminde
stanbul Avrupa Yakas ve Anadolu Yakas
112 adalet hizmet binas inaat tamamlan-
mtr.
35
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
186. Adli sre ve hizmetleri elektronik or-
tama tayacak ve ncelikle yarg organla-
r arasnda bilgi an oluturacak e-adalet
sisteminin kurulmas iin Ulusal Yarg A
Projesinin (UYAP) donanm ve yazlm
altyaps tamamlanm olup, sistemin ge-
litirilmesine devam edilmektedir. fade ve
savunma alnmas ile durumalarda video
kayd yaplmas ve video konferans yn-
teminin kullanlmasn hedefleyen Ses ve
Grnt Biliim Sistemi (SEGBS) proje-
si devam etmektedir.
187. Bu gelimelere ramen, hkim ve
adalet personeli saysnn artrlmas, yarg
mensuplarnn etik ilkelerinin evrensel l-
tler nda dzenlenmesi, yarglama s-
recinin hzlandrlmas, yargya ulalabilir-
liin artrlmas, icra daireleri ve bilirkiilik
mekanizmasnn gelitirilmesi, hukuk ei-
timi ve retiminde kalitenin ykseltilmesi
ihtiyac devam etmektedir.
b. Ama ve Hedefler
188. Evrensel hukuk normlar, hukuk dev-
leti ve hukukun stnlnn gerekleri
dorultusunda yarglama srecinin hzl,
adil, etkin, gvenli ve isabetli ekilde i-
lemesi adalet sisteminin temel amacdr.
Adalet ve yargnn yaps ve ileyiinde
ekonomik etkinliin de gzetilmesi esastr.
yi ileyen, etkili bir adalet sistemi ekono-
mide ngrlebilirliin artmas ve yatrm
ortamnn daha uygun bir hale gelmesi ba-
kmndan son derece nemlidir.
c. Politikalar
189. Yargya ulalabilirlii kolaylatrmak
amacyla savunma hakk ve adli yardm
glendirilecektir.
190. Koruyucu ve nleyici hukuk yaklam
yaygnlatrlacaktr. Hukuk uyumazlk-
larnda basitletirilmi bir yarglama usul
36
uygulanacaktr. Ayn uyumazlk konusun-
da doacak kolektif menfaatlerin korun-
masna hizmet edecek grup davalar sistemi
getirilecektir.
191. Muhakemenin taraflar arasnda adil
bir dengenin kurulmasn salayan silahla-
rn eitlii ilkesi uygulamaya geirilecektir.
192. Bilirkiilik kurumu gzden geirilerek
etkin ileyen bir sistem oluturulacaktr.
193. cra sisteminin mahkemeye bamll-
azaltlacaktr.
194. Hukukun tm dallarnda alternatif
uyumazlk zm yollarna arlk verile-
cektir.
195. Yarg mensuplarnn etik ve davran
kurallar uluslararas ltlere gre belirle-
nerek hayata geirilecektir.
196. Adalet hizmetlerinin etkinletirilmesi
ve adalete eriimin artrlmas iin adalet ve
yarg hizmetlerinde biliim teknolojilerinin
kullanm yaygnlatrlacaktr.
197. Adliyelerin ve ceza infaz kurumlar-
nn fiziki ve teknik altyap ihtiyalar n-
celiklendirilerek karlanacak, blge adliye
mahkemelerinin faaliyete geirilmesi sa-
lanacaktr.
2.1.4. Gvenlik
a. Durum Analizi
198. Terrle mcadele alanndaki politi-
ka ve strateji koordinasyonunu salamak
amacyla 2010 ylnda Kamu Dzeni ve
Gvenlii Mstearl kurulmutur. Terr
ve terrn finansmanyla mcadele etmek
zere 2013 ylnda Terrizmin Finansma-
nnn nlenmesi Hakknda Kanun karl-
mtr.
199. Su ilenmesinin nlenmesi ve fail-
lerin yakalanmasnda katk salayan Kent

Gvenlii Ynetim Sisteminin (KGYS)
lke geneline yaygnlatrlmasnda nemli
mesafe kaydedilmitir. 2013 yl Mays ay
itibaryla KGYS alt yaps 81 il ve 104 ile
merkezinde kurulmutur.
200. Birden fazla olan acil ar numara-
larnn, tek numara (112) altnda toplan-
masn amalayan Acil ar Merkezleri
Projesi balatlmtr.
201. Toplumun huzurunu bozan, korku ve
endieye neden olan sularn banda gelen
asayi sularyla mcadele iin zel ekipler ni ortak kullanabilmesine ynelik ibirlii
oluturulmutur.
202. Terr, uyuturucu, kaaklk ve rgt- 208. Gvenlik birimlerine ilikin mevzu-
l sularla mcadele alannda nemli geli-
meler salanmtr.
203. Biliim dnyasndaki ilerleme ve ge-
limelere bal olarak artan siber sularla
etkin bir ekilde mcadele amacyla 2011
ylnda Emniyet Genel Mdrl bnye- letirilecek, profesyonelleme artrlacak,
sinde zel bir birim kurulmutur.
204. Su soruturmasnda teknik ve idari
kapasite gelitirilmi, modern kriminal la-
boratuvarlar oluturulmutur. Mevcut du-
rumda, Emniyet Genel Mdrlne ait
11, Jandarma Genel Komutanlna ait 4
kriminal laboratuvar bulunmaktadr.
205. Asayi hizmetlerinde vatanda mem-
nuniyeti TK verilerine gre yzde 79,4
olmutur. Gvenlik hizmetlerinin gerek
kurumsal gerekse ilevsel niteliinin art-
rlmas, gvenlik birimlerinin yetki ve g-
rev akmalarnn nlenmesi, nleyici ve sunumunda risk ynetimine geilecektir.
koruyucu hizmet sunumunda etkinliin
artrlmas, kurumlar aras koordinasyonda
etkinliin salanmas ile gvenlik birim ve
faaliyetleri zerinde sivil denetimin daha
da glendirilmesi nem arz etmektedir.
Plann Hedefleri ve Politikalar
b. Ama ve Hedefler
206. Toplumsal dzenin korunmas ve va-
tandalarmzn kanunlarla gvence altna
alnan hak ve zgrlklerinin kullanmna
ynelik olarak gvenlik hizmetlerinin et-
kinletirilmesi ve btn kesimler iin daha
gvenli bir i ve yaam ortamnn oluturul-
mas temel amatr.
c. Politikalar
207. Gvenlik hizmetleri sunan kurulula-
rn sahip olduklar altyap ve kabiliyetleri-
mekanizmalar daha da glendirilecektir.
at iyiletirilecek ve organizasyon sorunlar
giderilecek; hizmet sunumunda kurumlar
arasnda daha etkin bir koordinasyon sa-
lanacaktr.
209. Gvenlik hizmetleri alanndaki per-
sonel nitelik ve nicelik bakmndan iyi-
personelin fiziki ve teknolojik donanm
gelitirilecektir.
210. Vatandalarn kamu dzeni ve gven-
liine duyarllklarn artracak uygulama-
larla toplum destekli kolluk yaklam g-
lendirilecektir.
211. Ulusal ve uluslararas gvenlik stra-
tejilerine paralel olarak, birey, kurum ve
devleti tehdit eden siber sularla etkin bir
ekilde mcadele edilecektir.
212. nleyici ve koruyucu gvenlik hizmet-
lerine nem verilecek, bu erevede hizmet
2.1.5. Temel Hak ve zgrlkler
a. Durum Analizi
213. Bireylerin fikir, inan ve teebbs z-
grlklerini etkin bir ekilde kullanabilme-
37
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
leri toplumsal btnleme ile ekonomik,
sosyal ve kltrel gelimenin temel unsuru
olarak grlmektedir. Bu dorultuda, Do-
kuzuncu Kalknma Plan dneminde te-
mel hak ve zgrlklerin kurumsallamas
ve uluslararas insan haklar standartlarna
uyumu konusunda nemli admlar atlmtr.
214. 2012 ylnda yrrle giren dzenle-
meyle temel hak ve zgrlkleri ihlal edi-
len vatandalar iin Anayasa Mahkemesine
bireysel bavuru hakk getirilmitir.
215. 2013 ylnda karlan 6384 sayl Ka-
nunla, uzun yarglama sreleri ve mahkeme
kararlarnn uygulanmamas gerekeleriy-
le Avrupa nsan Haklar Mahkemesine
(AHM) yaplan bavurular iin bir i hu-
kuk yntemi oluturulmutur.
216. AHM kararlarnn icrasnn takibine
ve ihlallerin ortadan kaldrlmasna ynelik
almalar yrtmek zere Adalet Bakanl-
bnyesinde nsan Haklar Daire Bakan-
l kurulmutur.
217. AHMye yaplan bireysel bavuru-
lar sonucunda verilen kararlarn yargla-
mann yenilenmesi sebebi saylmas iin
usul kanunlarnda deiiklikler yaplm
ve gzden geirilmi Avrupa Sosyal art
onaylanmtr.
218. 2012 ylnda Trkiye nsan Haklar
Kurumu Kanunu karlarak Kurumun in-
san haklarnn korunmas ve gelitirilmesi
konusunda almalar yapmas esas be-
nimsenmitir.
219. Toplant ve gsteri yry dzen-
leme hakknn kullanmnn daha demok-
ratik temele dayandrlmas amacyla Top-
lant ve Gsteri Yryleri Kanununda
gerekli deiiklikler yaplmtr. kence ve
kt muameleyle etkili bir ekilde mcade-
le edilmi, hak maduriyetlerinin karlan-
38
mas ynnde gerekli yasal dzenlemeler
yaplmtr.
220. Anayasa deiikliiyle temel hak ve
zgrlklere ilikin uluslararas szle-
meler, i hukukta kanunlardan stn hale
getirilmitir. 2013 ylnda kabul edilen dr-
dnc yarg reformu paketiyle ifade ve ba-
sn zgrl bata olmak zere insan hak-
lar standartlarnn ykseltilmesine ynelik
nemli deiiklikler yaplmtr.
221. Trke dndaki dil ve lehelerde zel
kurslar alabilmesine ve yayn yaplabilme-
sine, siyasi partilerin Trke dndaki dil-
lerde de propaganda yapabilmesine imkn
salanmtr. Ayrca, 2013 ylnda yrrle
giren 6411 sayl Kanunla, sann iddiana-
menin okunmas ve esas hakkndaki mta-
laasnn verilmesi zerine szl savunma-
sn, beyan ettii baka bir dilde yapmas
mmkn klnmtr.
222. Vakflar Kanunu, sivil toplumu g-
lendirecek, temel hak ve zgrlklerin ala-
nn geniletecek ekilde yeniden dzen-
lenmitir.
223. Yksek Askeri urann ihra kararla-
rna kar yarg yolu alm, sivillerin askeri
mahkemede yarglanmamas anayasal g-
venceye alnmtr.
224. Kiisel verilerin korunmasn isteme
hakk anayasal teminat altna alnmtr.
225. Vatandalarn yurtdna kmalaryla
ilgili snrlamalar daraltlm, tamamen yar-
g karar artna balanmtr.
226. Anayasada yaplan deiiklikle kadn-
erkek eitliini salamaya ynelik tedbirle-
rin ve dezavantajl gruplar lehine yaplacak
pozitif ayrmcln eitlik ilkesine aykr
saylamayaca hkm getirilmitir. ocuk
haklar anayasal temele kavuturulmutur.
 Plann Hedefleri ve Politikalar

227. Siyasi Partiler Kanununda yaplan d- toplum kesimlerinin gr ve nerilerinin

zenlemelerle, siyasi partilerin daha zgrce alnmasna ynelik mekanizmalar glen-
rgtlenebilmelerine olanak tannmtr. dirilecek; Ekonomik ve Sosyal Konseyin
uyum yasas karlarak etkili almas sa-
228. Sendikal haklar ile grev hakkna ge-
lanacaktr.
tirilen snrlamalar kaldrlm, memurlara
ve dier kamu grevlilerine toplu szleme 2.1.6. Sivil Toplum Kurulular
hakk tannmtr. a. Durum Analizi
229. Btn bu nemli gelimeler zeminin- 234. Toplumsal btnleme ve yardmla-
de lkemizde oulcu ve zgrlk de- mada nemli rol oynayan, kalknma sreci-
mokrasiyi temel hak ve hrriyetler, hukuk ne tm kesimleri dhil ederek katlmc ve
devleti, dnce, inan ve teebbs zgr- demokratik sreleri glendiren STKlara
l gibi ilke ve deerlerle btnletirip ynelik nemli idari ve yasal dzenlemeler
daha kkl bir ekilde yerletirme ve ileriye yaplarak, rgtlenme hak ve zgrlne
tama ihtiyac devam etmektedir. daha fazla imkn salayan bir ortam olu-
b. Ama ve Hedefler turulmu, dernek ve vakflar ilgilendiren
mevzuat iyiletirilerek uygulamada grlen
230. oulcu ve zgrlk bir demokrasi aksaklklar giderilmitir.
anlayyla bireylerin ve toplumdaki farkl
kesimlerin btn ynleriyle kendilerini z- 235. Yaplan dzenlemeler neticesinde
grce ifade ettii, tm inanlara ve yaam STKlar, yerel ve ulusal dzeydeki ihtiya
tarzlarna saygy ilke kabul eden bir top- ve sorunlara hizmet ve zm sunabilme
lumsal zeminin gelitirilmesi temel amatr. potansiyelleriyle, sosyal ve ekonomik ha-
Anayasada ifadesini bulan cinsiyet, ya, rk, yatta daha fazla rol almaya balamlardr.
dil, renk, felsefi inan, din, mezhep, salk 236. STKlara ynelik daha btncl bir
durumu, gelir, uyruk, etnik kken, gmen- politika oluturabilmek iin yasal ve ku-
lik, siyasi tercih ayrm yapmama, btn rumsal dzenleme ihtiyac bulunmaktadr.
vatandalarn temel hak ve zgrlklerini
gvence altna alma anlay esastr. 237. STKlara kamu yarar ve vergi mua-
fiyeti erevesinde vergisel ayrcalklar sa-
c. Politikalar lanmakta, ilgili mevzuat erevesinde kamu
231. Temel hak ve zgrlkler evrensel l- kayna aktarlmakta ve kamu-STK ibir-
t ve uygulamalar nda gelitirilmeye likleri kurulabilmektedir. Bu kapsamda Ca-
zibe Merkezlerini Destekleme Program,
devam edilecektir.
SODES, Kalknma Ajanslar ve eitli Ba-
232. zgrlk alann genileterek birey- kanlklarca yrtlen hibe programlaryla
lere ve topluma daha mreffeh ve mutlu STKlara kaynak kullandrlmakta ve ortak
bir yaam srmenin nn aan; kapsay- projeler gerekletirilmektedir. Kamu-STK
c, btnletirici, oulcu yeni bir Anayasa ibirliinin erevesi ve yntemleri, kaynak
mmkn olan en geni mutabakatla hazr- miktar ve eitliliinin artrlmas ihtiyac
lanacaktr. devam etmektedir.
233. oulcu ve katlmc demokratik si- 238. STKlarn faaliyet ve programlarnn
yasal sre erevesinde STKlarn ve ilgili hesap verebilir ve effaf olmas, finansman,

39
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
insan kayna ve teknolojik altyap yeter-
sizlikleri ile srdrlebilirlikleri nemini
korumaktadr.
b. Ama ve Hedefler
239. Gl, eitli, oulcu, srdrlebilir dna ynelik pozitif ayrmclk ilkesi dhil
bir sivil toplum iin uygun ortamn olu-
turularak sosyal ve ekonomik kalknma s-
relerine toplumun tm kesimlerinin daha
etkin katlmnn salanmas temel amatr. rulmutur.
c. Politikalar
240. STKlarn kurumsal kapasitelerini
glendirmek, srdrlebilirliklerini ve
hesap verebilirliklerini salamak amacyla
kapsayc yasal ve kurumsal dzenleme ya-
placaktr.
241. Ulusal ncelikler ve kamu yarar do-
rultusunda faaliyet gsteren STKlar nce-
likli olarak desteklenecektir.
242. STKlarn kalknma srecine daha
fazla katk yapabilmeleri amacyla gerek
ve tzel kiilerin yapacaklar mali destekle-
re ynelik vergisel tevikler gzden geiri-
lecek ve gelitirilecektir.
243. Vergi muafiyeti ve kamu yarar sta-
tlerinin tanm ile kriterleri uluslararas
standart ve uygulamalara uygun ekilde ye-
niden dzenlenecektir.
244. STKlarn i ve d denetim standart-
lar belirlenecek, etkin ve objektif denetime
nem verilecektir.
2.1.7. Aile ve Kadn
a. Durum Analizi
245. Dokuzuncu Kalknma Plan dne-
minde aile eitim programlar balatlm,
ailelere ynelik danmanlk hizmetleri
yaygnlatrlm, yoksul aileler iin sosyal
yardmlar artrlm, sosyal yardm ve hiz-
metlerde aile temelli bir yaklama geilmi
40
ve aile sorunlarnn tespiti amacyla aratr-
malar artrlmtr.
246. Kadnn glendirilmesi balamnda,
kadnn igcne katlm ve karar alma s-
relerindeki etkinlii artm, Anayasaya ka-
edilmi, kadna ynelik iddetin nlenmesi
amacyla dzenlemeler yaplm ve TBMM
Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonu ku-
247. Kadn erkek frsat eitlii konusunda,
bata istihdam ve karar alma mekanizmala-
rna daha aktif katlm olmak zere idde-
tin nlenmesi, eitim ve salk konularn-
da yaplan iyiletirmelerin srdrlmesi ve
uygulamada etkinliin artrlmas ihtiyac
devam etmektedir.
248. lkemizde geni aileden ekirdek ai-
leye doru bir geiin srd ve aile yele-
ri arasndaki iliki biimlerinin de deitii
grlmektedir. Boanma sonucunda oluan
tek ebeveynli ailelerin sorunlarnn z-
mne ynelik, izleme ve rehberlik ihtiyac
bulunmaktadr.
b. Ama ve Hedefler
249. Toplumsal cinsiyet eitlii balamn-
da, kadnlarn sosyal, kltrel ve ekonomik
yaamdaki rolnn glendirilmesi, aile
kurumunun korunarak statsnn geliti-
rilmesi ve toplumsal btnlemenin kuv-
vetlendirilmesi temel amatr.
c. Politikalar
250. Aile yardmlarnn gelitirilmesi, aile
danmanlk ve eitim hizmetlerinin kap-
saml, standart, etkin ve yaygn hale geti-
rilmesi, evlilik ncesi eitimin yaygnla-
trlmas, sosyal yardm ve hizmetlerin aile
temelli sunulmas temin edilecektir.
251. Kadnlarn karar alma mekanizmala-
rnda daha fazla yer almalar, istihdamnn

artrlmas, eitim ve beceri dzeylerinin
ykseltilmesi salanacaktr.
252. Sosyal ve ekonomik politikalar, aile-
nin korunmas ve glendirilmesine katk
yapacak ekilde birbirini tamamlayc ve
destekleyici bir anlayla tasarlanacaktr.
253. Grsel, iitsel ve sosyal medyann ve
internetin aile zerindeki olumsuz etkileri-
ni azaltmaya ynelik tedbirler alnacak, aile
ii iletiim ve etkileim konularnda eitim
programlar yaygnlatrlacaktr.
254. Boanmalarn azaltlmas amacyla
aile danmanl ve uzlatrma mekaniz-
malar gelitirilecektir. Tek ebeveynli aile-
lerin karlatklar sorunlarn zmne
ynelik izleme ve rehberlik hizmetleri yay-
gnlatrlacaktr.
255. Aile ve i yaamnn uyumlatrlma-
sna ynelik gvenceli esnek alma, kre
ve ocuk bakm hizmetlerinin yaygnlat-
rlmas ve eriilebilir klnmas ile ebeveyn
izni gibi alternatif modeller uygulanacaktr.
256. Kadna ynelik iddetin ve ayrmcl-
n ortadan kaldrlabilmesi amacyla zel-
likle erken ocukluktan balayarak rgn
ve yaygn eitim yoluyla toplumsal bilin
dzeyi ykseltilecektir.
257. Toplumsal cinsiyete duyarl bteleme
konusunda farkndalk oluturulacak ve r-
nek uygulamalar gelitirilecektir.
2.1.8. ocuk ve Genlik
a. Durum Analizi
258. 2012 yl verilerine gre Trkiyede o-
cuklar (18 ya alt) toplam nfusun yzde
30unu, genler (15-24) ise, yzde 16,6lk
blmn oluturmaktadr. lkemizde 15-
29 ya grubundakilerin yzde 31,4 ei-
timde, yzde 47,1i igc piyasasnda yer
almakta iken yzde 28,1i ne igcnde ne
de eitimdedir.
Plann Hedefleri ve Politikalar
259. Genlere ve ocuklara ynelik hizmet-
lerin btncl bir yaklamla sunulmas ve
yaygnlatrlmas amacyla yeni bakanlklar
kurulmu ve strateji belgeleri hazrlanmtr.
ocuk ve genlerin frsat eitliinin artrl-
masna ynelik salk sigortasnn kapsam
geniletilmi; artl eitim ve salk yardm-
lar, cretsiz kitap, okul st ve tamal ei-
tim uygulamalar gelitirilmi; erken ocuk-
luk eitimi yaygnlatrlm ve okullama
oranlar artrlmtr. Ayrca genlere yne-
lik burs, kredi ve barnma imknlar iyile-
tirilmi, genlik merkezleri ve kamplar ile
hareketlilik programlar yaygnlatrlmtr.
Dezavantajl ocuk ve genlere ynelik ba-
ta SODES olmak zere sosyal destek prog-
ramlar yrtlmektedir.
260. Kaliteli, gelitirici ve koruyucu erken
dnem ocuk geliimi programlarnn ye-
tersizlii ve bu programlarn okulla snrl
olmas, ocuklarn geliim potansiyellerine
ulamalarn snrlamaktadr.
261. Genlerin igcne katlmnn d-
kl, gen isizliinin yksek olmas
ve genlerin temel becerilerindeki eksiklik
nemini korumaktadr.
262. Sosyo-ekonomik ve blgesel eitsiz-
likler, yoksulluk, toplumsal cinsiyet eit-
sizlii, ocuk evlilikleri, ocuk iilii, sua
srklenme, ocua ynelik iddet ve cinsel
istismar, aile yapsndaki zlmeler, aidi-
yet ve dayanma duygusunun zayflamas,
sigara, alkol ve uyuturucu gibi zararl al-
kanlklar, internet bamll ocuklar ve
genler iin nemli risk faktrleri olmaya
devam etmektedir.
b. Ama ve Hedefler
263. ocuklarn stn yarar gzetilerek
iyi olma hallerinin desteklenmesi, potan-
siyellerini gelitirmeye ve gerekletirmeye
ynelik frsat ve imknlarn artrlmas, ba-
ta eitim, salk, adalet ve sosyal hizmet-
41
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

ler olmak zere temel kamu hizmetlerine metler ocuklarn sosyal ve kiisel geliim-
eriimlerinin artrlmas; genlerin ise bilgi lerini destekleyecek bir yapda sunulacaktr.
toplumunun gerekleriyle donanm, lke
267. Sokakta, ar ve tehlikeli ilerde, aile
kalknmasnda aktif, yaam becerileri g-
ileri dnda cret karl gezici ve geici
l, zgven sahibi, insani ve mill deerleri
tarm ilerinde alma gibi ocuk iilii-
haiz, giriimci ve katlmc olmalarnn sa-
nin en kt biimleri nlenecektir.
lanmas ve genlere sunulan hizmetlerin
kalitesinin ykseltilmesi temel amatr. 268. Genlerin sosyal hayatta ve karar alma
mekanizmalarnda daha aktif rol almalar
264. ocuklarn yoksulluktan kaynaklanan
salanacak, hareketlilik programlar zellik-
yoksunluklarnn giderilmesi, erken ocuk-
le dezavantajl genlerin katlmn artracak
luk geliiminin desteklenmesi, kz ocukla-
biimde geniletilip eitlendirilecektir.
rnn okullama ve okula devam oranlarnn
ykseltilmesi; eitimde ve istihdamda olma- 269. Genlerin iddete ve zararl alkan-
yan genlerin ekonomik ve toplumsal hayata lklara ynelmelerini nlemek zere spor,
katlmlarnn artrlmas hedeflenmektedir. kltr, sanat gibi alanlarda geliimlerini
destekleyici programlarn uygulanmasna
c. Politikalar
devam edilecektir.
265. ocuklarn iyi olma hallerini ve refahla-
2.1.9. Sosyal Koruma
rn destekleyici btncl modeller gelitiri-
lerek daha iyi eitim ve salk hizmeti alma- a. Durum Analizi
lar salanacak, temel becerileri gelitirilecek,
270. Gelir dalmnda adaletin salanmas
zellikle zor artlar altndaki ve risk grubun-
ve yoksullukla mcadele alannda nemli
daki ocuklarn yaam kalitesi ykseltilecek,
ilerlemeler kaydedilmitir. Bu kapsamda,
toplumla btnlemeleri salanacaktr.
gnlk geliri 4,3 dolarn altnda kalan n-
266. ocuk koruma ve adalet sistemleri ko- fusun oran 2006 ylndaki yzde 13,3 sevi-
ordineli olarak, nleyici mekanizma ve uy- yesinden 2011 ylnda yzde 2,8e dm,
gulamalara sahip, risk takibi ve erken uyar gelir dalmnda salanan iyileme sonu-
sistemini ieren bir yapya kavuturulacak, cunda Gini katsays 2006 ylndaki 0,40
altyap ve personel ihtiyalar giderilecek, seviyesinden 2011 ylnda 0,38e gerile-
bu alandaki hizmetlerin kalitesi artrlacak, mitir. 2006 ylnda en zengin yzde 20lik
korunmaya muhta ocuklara ynelik hiz- grubun yllk kullanlabilir gelirden ald
Tablo 4: Gelir Gruplarnn Toplam Gelirden Aldklar Paylar
(Yzde)
2006 2007 2008 2009 2010 2011
Birinci Yzde 20 (En Yoksul) 5,8 6,4 6,4 6,2 6,5 6,5
kinci Yzde 20 10,5 10,9 10,9 10,7 11,1 11,0
nc Yzde 20 15,2 15,4 15,4 15,3 15,6 15,5
Drdnc Yzde 20 22,1 21,8 22,0 21,9 21,9 21,9
Beinci Yzde 20 (En Zengin) 46,5 45,5 45,3 46,0 44,9 45,2
Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Gini Katsays 0,40 0,39 0,39 0,39 0,38 0,38
Kaynak: TK Gelir ve Yaam Koullar Aratrmas

42

pay, en yoksul yzde 20lik grubun ald
payn yaklak 8,1 kat iken, 2011 ylnda
bu pay 7 kat seviyesine dmtr.
271. Dk gelir gruplarna ynelik sos-
yal koruma demeleri kapsamnda cret
ve maa gelirleri ile emekli aylklarnda
nemli iyilemeler yaplmtr. Yoksulluun
nesiller aras aktarmn engellemek iin,
eitim alanndaki sosyal yardmlarda alt
gelir gruplarna nem verilmi, bu kapsam-
daki yardmlar Dokuzuncu Kalknma Plan
dneminde yaklak iki katna karlmtr.
272. 2006 ylnda toplam kamu sosyal yar-
dm harcamalarnn GSYHya oran yz-
de 0,86 iken, bu oran 2011 ylnda yzde
1,18e ykselmitir. Sosyal hizmet ve yar-
dm alanndaki dankln giderilmesi ve
hizmet btnlnn salanmas amacyla
bu alanda faaliyet gsteren kurumlar, Aile
ve Sosyal Politikalar Bakanl altnda ye-
niden yaplandrlmtr.
273. Sosyal hizmet ve yardmlardan yarar-
lanacak kii ve gruplarn tespitinde nesnel
ltler oluturulmu, sosyal yardm ala-
nnda faaliyet gsteren kurum ve kurulu-
lar arasnda iletiim ve ibirlii artrlm ve
sosyal yardm istihdam balantsnn g-
lendirilmesine ynelik almalar srd-
rlmtr. Korunmaya muhta ocuklara
ynelik sevgi evi ve ocuk evi modellerine
geilmi, engellilere ynelik evde bakm ve
Tablo 5: Sosyal Koruma Alannda Gelimeler ve Hedefler
Gini Katsays1
Kii Ba Gnlk 4,30 Dolarn Altndaki Nfus Oran (%)
Greli Yoksulluk (%) 3
Kaynak: 2006 ve 2011 yl verileri TK ve Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlna aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma
Plan tahminidir.
(1) 2006 ve 2011 yl rakamlar TK Gelir ve Yaam Koullar Aratrmalar
(2) 2006 ve 2011 yl rakamlar TK 2011 Yoksulluk almas
(3) 2006 ve 2011 yl rakamlar TK 2006 ve 2011 Gelir ve Yaam Koullar Aratrmalar (Greli yoksulluk hesaplanrken edeer
hane halk kullanlabilir geliri medyan deerinin yzde 60 yoksulluk snr olarak alnmtr.)
Plann Hedefleri ve Politikalar
eitim desteinin kapsam geniletilmi ve
istihdam tevikleri getirilmitir.
274. Yoksul kesimin sosyal transferlerden
daha etkin yararlandrlmas ve yoksul-
luk riski grece daha yksek krsal nfusa
odaklanlmas ihtiyac devam etmektedir.
275. Sosyal hizmet ve yardmlar alann-
da hizmet standartlarnn oluturulmas,
nitelikli personel istihdam ve denetimin
gelitirilmesi, korunmaya muhta ocukla-
ra ynelik kurum bakm dnda alternatif
modeller gelitirilmesi yannda fiziki evre
artlarnn engellilere uygun hale getirilme-
si, engellilerin eitime ve igc piyasasna
katlmnn artrlmas ve bakm hizmetle-
rinin niteliinin ykseltilmesi, artan yal
nfusa ynelik hizmetlerin eitlendiril-
mesi ve yaygnlatrlmas ihtiyac nemini
korumaktadr.
b. Ama ve Hedefler
276. Yoksulluk ve sosyal dlanma riski al-
tnda bulunan kesimlerin frsatlara eriim-
lerinin kolaylatrlmas yoluyla ekonomik
ve sosyal hayata katlmlarnn artrlmas
ve yaam kalitelerinin ykseltilmesi, gelir
dalmnn iyiletirilmesi ve yoksulluun
azaltlmas temel amatr. Bu kapsamda
sosyal hizmet ve yardm alannda ailenin
ihtiyalarna btnsel olarak yaklaan arz
odakl ve istihdam balantl bir sistem ku-
rulmas esastr.
2006 2011 2013 2018
0,40 0,38 0,37 0,36
2
13,3 2,8 2,3 <1,0
25,0 22,6 22,0 19,0
43
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
277. Plan dneminde lkemizde mutlak
yoksulluun ihmal edilebilir seviyelere in-
dirilmesi ve gelimi lkelerde olduu gibi
greli yoksullua odaklanlmas amalan-
maktadr.
c. Politikalar
278. Vergi ve sosyal transferlerin gelir da-
lm eitsizliini ve yoksulluu azaltc etki- 286. Kltr mirasmzn korunmas kap-
si artrlacaktr.
279. Yoksulluun nesiller aras aktarm-
nn nlenmesi amacyla bata eitim olmak
zere temel kamu hizmetlerine eriimde
frsat eitlii daha da glendirilecek; yok-
sullukla mcadelede sivil toplumun kat-
lm artrlacak ve yerel ynetimlerin rol
glendirilecektir.
280. Sosyal hizmet ve yardmlar alannda
btncl hizmet sunulmasn salama-
ya ynelik Aile Sosyal Destek Program
(ASDEP) modeli uygulanacaktr.
281. Sosyal yardm-istihdam balants
glendirilerek yoksul kesimin istihdam
edilebilirliinin artrlmas ve retken du-
ruma geirilmesine ynelik programlara
devam edilecektir.
282. Sosyal hizmet ve yardm alannda ni-
telikli personel eksiklii giderilecek, aile
yannda bakm destekleyen modeller geli-
tirilecek, kurum bakm hizmetlerinin stan-
dart ve nitelii iyiletirilecektir.
283. Korunmaya muhta ocuklara ynelik
ncelikle aile yannda bakm olmak zere
koruyucu aile ve evlat edinme gibi alterna-
tif modeller yaygnlatrlacaktr.
284. Engellilere ynelik eitim, istihdam
ve bakm hizmetlerinin etkinlii ve deneti-
mi artrlacak, bu kapsamda kaynaklar daha
verimli kullanlacak ve fiziksel evre artlar
engellilere uygun hale getirilecektir.
44
285. Yallarn kendi evrelerinden uzakla-
madan evlerinde bakmn salamaya yne-
lik hizmetler eitlendirilerek yaygnlatr-
lacak ve yallara ynelik kurumsal bakm
hizmetlerinin say ve nitelii artrlacaktr.
2.1.10. Kltr ve Sanat
a. Durum Analizi
samnda yurtii ve yurtd envanter al-
malarna devam edilmi, bata vakf eserleri
olmak zere tarihi eserlerin nemli bir ks-
m restore edilmi, yazma ve nadir eserlerin
dijital ortama aktarlmas faaliyetleri yr-
tlmtr.
287. Kltrmzn uluslararas dzeyde
tantm amacyla yrtlen almalar so-
nucunda dnya kltr miras listelerinde
lkemize ait varlklarn says artm, yurt-
dnda sergi, fuar, festival ve sanat etkinlik-
leri gerekletirilmitir.
288. Kltr ve sanat etkinliklerinin yaygn-
latrlmas amacyla kltr merkezleri ina
edilmi, yeni tiyatro sahneleri ve mzeler
alm, yeni sergileme ve tasarm yntem-
leri gelitirilerek mzelerin ve ren yerleri-
nin cazibesi artrlmtr.
289. Sinema sektrne salanan destekle-
rin de katksyla yerli yapmlarn says, iz-
leyici says ve haslatlarnda nemli artlar
yaanmtr.
290. Yaplan dzenlemelerle sosyal gven-
ceden yoksun durumdaki kltr ve sanat
alanlarnn sosyal gvenceye kavumalar
salanmtr. Kltr ve sanat hizmetlerinin
sunumuna sivil toplum giriimlerinin, ma-
halli idarelerin ve zel sektrn daha gl
bir ekilde dhil edilmesi ihtiyac devam
etmektedir.
291. Tarihi mirasn korunmas almala-
rnda zgn proje ve malzeme kullanlmas
 Plann Hedefleri ve Politikalar

ile planl ve btncl bir yaklam gelitiril-
mesi ihtiyac nemini korumaktadr.
292. Trk sinemasnn bir marka haline
gelmesi ve nemli bir kltrel ihra rn-
ne dnmesi iin dl, destek, tantm ve
pazarlama mekanizmalarnn eitlendiri-
lip gelitirilmesi nem arz etmektedir.
293. Kltr politikalarnn toplumun b-
tnln ve dayanmasn pekitirecek, lar, masal kahramanlar ve kltrel zengin-
ortak kimlik tasavvurunu glendirecek e-
kilde tesis edilmesi, gl bir toplum olma
yolunda nemli bir unsurdur.
b. Ama ve Hedefler
294. Kltrel zenginlik ve eitliliin koru-
nup gelitirilerek gelecek nesillere aktarl-
mas, kltr ve sanat faaliyetlerinin yaygn-
latrlmas ile mill kltr ve ortak deerler
etrafnda toplumsal btnln ve daya-
nmann glendirilmesi temel amatr.
tekler etkinletirilerek uygulamaya devam
edilecektir.
299. Grsel, iitsel ve sahne sanatlar bata
olmak zere kltrel ve sanatsal faaliyet-
lerin geliiminde ve sunumunda mahalli
idarelerin, zel ve sivil giriimlerin rol ar-
trlacaktr.
300. Tarihimizin nemli ahsiyetleri, olay-
lik unsurlarmz belgesel, dizi ve izgi film-
lere dntrlecektir.
301. Trk film endstrisinde kltrm-
zn temel unsurlar ve deerlerinin ilen-
mesine ynelik tevik mekanizmas olu-
turulacaktr.
302. Trk sinemasnn dnyada tannan bir
marka haline gelmesini salayacak yapm-
lar yaygnlatrlacak ve sektrn ihracata
katks artrlacaktr.

c. Politikalar 303. ehir mimarisinin ve peyzajn insan

zerindeki etkisi gz nnde bulunduru-
295. Kltrmzn zgn yapsn ve zen- larak, yaplacak kentsel tasarmlarn, imar
ginliini kaybetmeden geliime ak ol- planlarnn, toplu konutlar ve kamu bina-
mas ve evrensel kltr birikimine katkda larnn peyzaja, ehrin dokusuna, estetiine
bulunmas, kltrel ve sanatsal faaliyetlere ve kimliine katk salamasna zen gste-
katlmn bir yaam alkanl olarak geli- rilecek ve kentsel dnm uygulamalar-
mesi salanacaktr. nn kltrel kimlie ve yapya uygunluu
296. Ortak tarihi gemiimiz olan lkeler gzetilecektir.
bata olmak zere dnya lkeleriyle kl- 304. Yurtii ve yurtdndaki kltr mira-
trel ilikilerimiz gelitirilecek, kltr en- smz, toplumun kltr, tarih ve estetik bi-
dstrisinin mill gelir, ihracat ve lke tan- lincini gelitirecek, kltr turizmine katk
tmna katks artrlacaktr. salayacak ve afet riskini dikkate alacak e-
297. Toplumsal btnleme ve dayanma- kilde korunacaktr.
nn artrlmas amacyla hogr ortamn, 305. Tarihi kent blgelerinin bir btn ola-
toplumsal diyalou ve ortak kltrmz rak korunmas, kltr ve sanat hayatnn
glendirici politika ve uygulamalara nce- merkezi haline gelmesi salanacaktr.
lik verilecektir.
306. Trkedeki bozulma ve yabanclama-
298. Kltr deerlerimiz ve geleneksel nn nne gemek amacyla bilim, eitim,
sanatlarmzn yaatlmasna ynelik des- retim ve yayn kurulular bata olmak

45
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

zere, hayatn tm alanlarnda Trkenin
doru ve etkin kullanm salanacaktr.
307. Trkenin dnyada tannan ve daha
fazla konuulan bir dil olmasna ynelik a-
lmalar desteklenecektir.
308. Okuma kltr yaygnlatrlacak, o-
cuklarn erken yalarda kltr ve sanat ei-
timi almalar salanacaktr.
2.1.11. stihdam ve alma Hayat
a. Durum Analizi
309. stihdama ynelik tedbirlerin ve kriz
sonras ekonomideki gl toparlanmann
etkisiyle bata isizlik ve istihdam alan-
larnda olmak zere igc piyasasnda
nemli gelime kaydedilmitir. Trkiye kriz
sonrasnda OECD lkeleri arasnda isizli-
i en ok azaltan lke olmutur. Dokuzun-
cu Kalknma Plan dneminde igcne
katlma ve istihdam oranlar zellikle ka-
dnlarda olmak zere art gstermi, isiz-
lik oran tek haneli rakamlara gerilemitir.
2007-2012 dneminde yaklak 4,4 milyon
ilave istihdam salanm, kayt d istih-
dam oran zellikle tarm d sektrlerde
nemli oranda gerilemitir.
310. 2006 ylnda yzde 7,6 olan ksmi s-
reli alan oran, 2011 ylnda yzde 11,7ye
ykselmitir. gcnn eitim seviyesinde
ilerleme kaydedilmi; igc verimlilii
ykselmi; 2007-2012 dneminde aktif i-
gc programlarna ayrlan kaynaklar ve bu
politikalardan faydalanan kii says nemli
lde artmtr.
311. 2007-2012 dneminde net ortalama
memur maalar ve asgari cret reel olarak
artm ve kamu grevlileri arasnda sendi-
kalama oran ykselmitir. sal ve g-
venlii koullarnn iyiletirilmesi ile sendi-
kal zgrlkler ve toplu i szlemelerine
ilikin yasal dzenlemeler yaplmtr.
312. Bu gelimelere karn, bata genler ve
kadnlarda olmak zere igcne katlmn
ve istihdamn artrlmas, isizliin azaltl-
mas, i kazalarnn ve kayt d istihdamn
nlenmesi, igc niteliinin ykseltilmesi
ve krlgan istihdamn azaltlmas hususlar
nemini korumaktadr. gc piyasasnda
etkinliin artrlmas amacyla gvenceli
esnek alma, kdem tazminat, alt ive-
renlik, sosyal diyalog, aktif ve pasif igc
programlar gibi alanlarda sosyal taraflarla

Tablo 6: stihdam ve alma Hayatnda Gelimeler ve Hedefler

(Yzde)

2006 2012 2013 2018

sizlik Oran 10,2 9,2 9,2 7,2
gcne Katlma Oran 46,3 50,0 51,1 53,8
stihdam Oran 41,5 45,4 46,4 49,9
Kadn gcne Katlma Oran 23,6 29,5 30,9 34,9
Genlerde sizlik Oran 19,1 17,5 16,5 13,0
cretli stihdam Oran 58,9 63,0 64,0 70,0
Kayt D stihdam Oran 47,0 39,0 37,5 30,0
Lise ve st Eitimlilerin gc erisindeki Pay 35,2 38,5 39,2 42,0
Uzun Sreli sizlerin Toplam sizler erisindeki Pay 35,8 24,8 24,0 18,0
KURa Kaytl sizlerin e Yerletirilme Oran 12,3 23,5 35,0 50,0
Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri TK ve Trkiye Kurumuna (KUR) aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma Plan
tahminleridir.

46

birlikte uzlayla ilerleme kaydedilmesi ge-
rekmektedir.
b. Ama ve Hedefler
313. Toplumun tm kesimlerine insana ya-
rar i frsatlarnn sunulduu, igcnn
niteliinin ykseltilip etkin kullanld,
toplumsal cinsiyet eitlii ile i sal ve
gvenlii artlarnn iyiletirildii ve g-
venceli esneklik yaklamnn benimsendii
bir igc piyasasnn oluturulmas temel
amatr.
c. Politikalar
314. Blgesel, yerel ve sektrel igc di-
namikleri dikkate alnarak, bata kadn ve
genler olmak zere tm kesimler iin ni-
telikli istihdam imknlar gelitirilmeye de-
vam edilecektir.
315. gcne ve istihdama katlmn art-
rlmas amacyla i ve aile yaamn uyum-
latrma politikalar hayata geirilecek ve
istihdam tevikleri etkinletirilecektir.
316. Kayt d istihdamla etkin mcadele
edilecek, bu kapsamda elde edilen kaza-
nmlar igc maliyetlerinin azaltlmasnda
kullanlacaktr.
317. Mesleki rehberlik ve danmanlk
hizmetleri bata olmak zere aktif igc
politikalar etki analizlerine dayandrlarak
yaygnlatrlacaktr.
318. gcnn eitim dzeyi ykseltilerek
istihdam edilebilirlii artrlacak ve igc
piyasasnn talep ettii becerilerin kazand-
rlmas iin yaam boyu eitim faaliyetleri-
ne nem verilecektir.
319. nsana yakr i balamnda, alma
koullar iyiletirilecek ve cret-verimlilik
ilikisi glendirilecektir.
320. Sosyal taraflarla diyalog ierisinde
tm iiler asndan eriilebilirliin sala-
Plann Hedefleri ve Politikalar
naca, bireysel hesaba dayanan bir kdem
tazminat sistemi oluturulacaktr.
321. Alt iverenlik uygulamas ii hakla-
rn dikkate alacak ekilde gzden geirile-
cektir.
322. AB normlar erevesinde zel istih-
dam brolar araclyla geici i ilikisi
uygulamalar yaygnlatrlacaktr.
323. alma hayatnda i sal ve gven-
lii kltr gelitirilecek, denetim ve te-
vik uygulamalar ile i sal ve gvenlii
standartlarna uyum artrlacak ve bu alan-
da yeterli say ve nitelikte uzman personel
yetitirilecektir.
2.1.12. Sosyal Gvenlik
a. Durum Analizi
324. Sosyal gvenlie ilikin reform al-
malar erevesinde sistemin kapsamnn
geniletilmesi, kaliteli hizmet sunumunun
ve srdrlebilirliinin temini ynnde
ilerlemeler gerekletirilmitir. GSS siste-
mi oluturulmu ve nfusun tamamna ya-
kn kapsama alnmtr. Sosyal sigortadan
yoksunlua yol aan kayt d istihdam ile
mcadele kapsamnda toplumsal bilin art-
rlm ve fiili denetim faaliyetleri yaygnlat-
rlmtr. Bireysel emeklilik sistemi tevikleri
yeniden dzenlenmi, vergi teviki yerine
devlet katks uygulamasna geilmitir.
325. Gerekletirilen dzenlemelerin etki-
siyle 2006 ylnda yzde 77,9 olan sigortal
nfus oran 2012 yl sonu itibaryla yz-
de 82,8e ulam, yzde 47 olan kayt d
istihdam oran ise 2012 ylnda yzde 39a
gerilemitir.
326. Sosyal sigorta sisteminin aktif-pasif
orannn dkl, nfusun giderek ya-
lanmas ve kayt d istihdamn yaygnl
sistemin mali srdrlebilirliini olumsuz
ynde etkilemektedir. Ayrca kayt dlk
47
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

Tablo 7: Sosyal Gvenlik Alannda Gelimeler ve Hedefler

2006 2012 2013 2018
Aktif-Pasif Oran 1
1,75 1,74 1,77 2,00
Sosyal Sigorta Kapsam (%) 77,9 82,8 84,0 90,0
Tamamlayc Emeklilik Kapsamndaki Nfusun Oran (%)2 2,3 6,0 7,5 18,0
Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri Sosyal Gvenlik Kurumu (SGK), TK, Emeklilik Gzetim Merkezi verilerinden hesaplanmtr.
2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma Plan tahminleridir.
(1) Hesaplamalarda kii says baz alnmtr.
(2) 18 ya zeri nfusa oran

nedeniyle alanlar emeklilik dnemi g- olmayan salk hizmetlerinin salanmas

vencesinden mahrum kalmaktadr.
b. Ama ve Hedefler
327. Sosyal gvenlik sisteminin nfusun
tamamn kapsayan, adil, kaliteli ve mali
adan srdrlebilir bir yapya kavuturul-
mas temel amatr.
c. Politikalar
328. Sosyal gvenlikte hak ve prim geliri
kayplarna yol aan kayt dlkla etkin
mcadele kapsamnda, denetime, koordi-
nasyona, biliim altyapsna ve bilinlendir-
me faaliyetlerine nem verilecektir.
329. Sosyal gvenlik mevzuat sade ve an-
lalr bir yapya kavuturulacak, kiileri sis-
temden uzaklatran brokratik formalite-
ler azaltlacaktr.
330. Kiilerin sosyal gvenlie ilikin hak
ve ykmllklerinden haberdar olmalar,
i ve ilemlerini yrtrken kullanacaklar
eriim kanallarn tanmalar salanacak ve
bu kanallarn eriilebilirlikleri artrlacaktr.
331. Aktif-pasif orann ve akteryal dengeyi
iyiletirmek amacyla emekli ayl hesapla-
malarnda kullanlan parametreler, kiilerin
alma hayatnda daha uzun sre kalmasn
tevik edecek ekilde dzenlenecektir.
332. Tbbi ve ekonomik deerlendirme a-
lmalarn dikkate alan bir geri deme sis-
temi oluturulacak, geri deme kapsamnda
iin tamamlayc salk sigortacl tevik
edilecektir.
2.1.13. Spor
a. Durum Analizi
333. Spor alannda tesisleme, lisansl spor-
cu, antrenr ve kulp saylarnda nemli ge-
limeler salanm, spor federasyonlarnn
stats glendirilmi ve hizmet sunumun-
da etkinlii artrmak amacyla merkez ve
bal tekilatlar yeniden yaplandrlmtr.
334. 2006-2012 dneminde amatr spor
branlarnda grevli antrenr says 3,2 kat
artarak 156 bine, bu branlarda kaytl li-
sansl sporcu says yzde 98 artla 3,5 mil-
yona ve spor kulb says yzde 55 artarak
11 bin 695e ulamtr.
335. Erzurum, Trabzon ve Mersinde ya-
plan byk lekli olimpik spor tesisleri
bata olmak zere muhtelif spor tesisleri-
nin lke geneline yaygnlatrlmasna de-
vam edilmi, lkemiz nemli uluslararas
msabakalara ev sahiplii yapmtr. Olim-
pik spor tesislerinden azami lde fayda
salayabilmek amacyla bu tesislerin sporcu
yetitirmede etkin olarak kullanlmalar ve
farkl organizasyonlara ev sahiplii yapma-
lar nem arz etmektedir.
336. Fiziki ve beeri altyapnn glendi-
rilerek lke genelinde dengeli dalmnn
salanmas, spor eitiminin iyiletirilmesi,

48

sporda etiin gelitirilmesi, baarl spor-
cularn yetitirilmesi ve sporun bir yaam
tarz olarak benimsetilerek geni kitlelere
yaygnlatrlmas nemini korumaktadr.
b. Ama ve Hedefler
337. Salkl ve hareketli bir yaamn gere-
i olarak toplumda spor yapma kltrnn
yerletirilmesi, spor hizmetlerinin kalitesi
ve eitlilii artrlarak sporun geni kitle-
lere yaygnlatrlmas ve baarl sporcular
yetitirilmesi temel amatr.
c. Politikalar
338. Vatandalarn fiziksel hareketliliini
tevik edecek programlar gelitirilecek, uy-
gun rekreasyon alanlar oluturulacaktr.
339. Erken ocukluk eitiminden bala-
mak zere tm eitim kademelerinde spor
eitimi ierik ve uygulama olarak iyiletiri-
lecektir.
340. Spor tesislerinin yapm ve iletimin-
de bata kamu-zel ibirlii modeli olmak
zere alternatif finansman ve iletme mo-
delleri hayata geirilecektir.
341. Kamuya ait tm spor tesislerinin b-
tn vatandalarn kullanmna ak olmas
salanacaktr.
342. Baarl sporcu yetitirmek amacyla
elit sporcu seme, ynlendirme ve norm-
landrma sistemleri gelitirilecek, gerekli
fiziki ve beeri altyap imknlar oluturu-
lacak, Olimpik Sporcu Kamp Eitim Mer-
kezleri kurulacaktr.
343. Sporcu sal merkezleri, hizmet ka-
litesi ve eitlilii artrlarak yaygnlatrla-
cak, spor hekimi ihtiyacnn giderilmesine
ynelik tedbirler alnacaktr.
344. Eitim bata olmak zere sporun her
alannda teknoloji kullanm yaygnlatr-
lacak, federasyonlar ve zel sektrn ibir-
Plann Hedefleri ve Politikalar
lii salanarak bu alandaki Ar-Ge alma-
lar artrlacaktr.
345. Sporda iddetin ve etik olmayan dav-
ranlarn azaltlmas iin gerekli nlemler
alnacaktr.
2.1.14. Nfus Dinamikleri
a. Durum Analizi
346. lkemiz nfusu 2012 yl sonunda
75,6 milyona ulamtr. 2006 ylnda n-
fus art hz binde 12,2 iken, 2012 ylnda
binde 12ye dmtr. 2006 ylnda 2,12
ocuk olan toplam dourganlk hz 2012
ylnda 2,08e gerileyerek, nfusun kendini
yenileme seviyesi olan 2,10un altna in-
mitir. Eitim ve gelir seviyesinin yksek
olduu toplum kesimlerinde bu hz 1,02ye
kadar dmektedir. Douta beklenen ya-
am sresinin ise 2013 yl itibaryla 76,9
yla ulaaca tahmin edilmektedir. TK
tarafndan 2013 ylnda yaplan uzun d-
nem nfus projeksiyonlarna gre, tedbir
alnmamas halinde, toplam nfusun 2023,
2050 ve 2075 yllarnda srasyla 84,2 mil-
yon, 93,5 milyon ve 89,2 milyon kiiye
ulamas beklenmektedir.
347. Bebek lm hznn gerilemesi ve
douta beklenen hayat sresinin uzama-
s sonucunda yal nfusun toplam nfus
ierisindeki pay artmaktadr. Yal nfusun
artmasyla alma a nfusunun (15-64
ya) bakmakla ykml olduu nfus gele-
cekte artacak ve retken nfusun pay azala-
caktr. Tedbir alnmamas durumunda 2038
ylndan itibaren alma a nfusunun,
2050 ylndan sonra ise toplam nfusun
azalmaya balayaca tahmin edilmektedir.
Bu erevede nfus politikalaryla dour-
ganlk hznn artrlmas ve yalanan nfusa
ynelik etkin ve uygun zamanl politikalarn
gelitirilmesi ihtiyac bulunmaktadr.
49
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

Tablo 8: Nfus Gelimeleri ve Tahminleri

2006 2012 2013 2018
Toplam Dourganlk Hz 2,12 2,08 1,99 2,10
Douta Beklenen Yaam Sresi (Yl)1 74,7 76,8 76,9 77,5
Erkek 72,5 74,6 74,7 75,2
Kadn 76,9 79,1 79,2 79,7
Nfus Art Hz (Binde) 12,2 12,0 11,2 10,8
Yl Sonu Nfus (Bin Kii) 69.597 75.627 76.482 80.796
Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri TKe aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma Plan tahminleridir.
(1) 2006 ve 2012 yl verileri TKin geriye dnk projeksiyon almasdr.

348. Ekonomik gelimeler ve yrtlen ve haklar gelitirilecek, kreler tevik edile-

da alma politikalar lkemizin g alan
ve veren lke konumunu glendirmek-
tedir. G alannda gvenilir bir veri sis-
teminin oluturulmas, yurtdnda yaa-
yan vatandalarmzn ekonomik ve sosyal
statlerinin glendirilmesi ve lkemizle
ilikilerinin gelitirilmesi, g ve uluslara-
ras koruma alannda hukuki ve kurumsal
dzenleme eksikliklerinin tamamlanmas,
uluslararas korumadan faydalananlar iin
salk, barnma ve eitim sorunlarnn gi-
derilmesi ihtiyac devam etmektedir.
b. Ama ve Hedefler
349. Sahip olduumuz gen nfusun yarat-
t demografik frsat penceresinden azami
derecede faydalanlmas, retken ve dina-
mik nfus yapsnn korunarak nfusun
yaam kalitesinin ykseltilmesi ve lkemiz
ekonomisini destekleyecek etkin bir g
ynetiminin oluturulmas temel amatr.
350. Nfus alannda uygulanacak politika-
larla toplam dourganlk hznn tedricen
ykseltilmesi hedeflenmektedir.
c. Politikalar
351. Gen ve dinamik nfus yapsnn ko-
runmas ve dourganlktaki hzl dn
nne geilebilmesi iin kadnlara ynelik i
ve aile yaamn uyumlatrc nitelikte uygu-
lamalar ile alanlar iin douma bal izin
cek, esnek alma imknlar salanacaktr.
352. Artan yal nfusun aktif bir hayat
srmesi, salkl ve gvenli yaam artlarna
eriimi salanacak, toplumda kuaklar aras
dayanma glendirilecektir.
353. Nfusa ilikin kayt sistemleri; doum,
lm, i ve d ge ilikin verilerin gncel
olarak takip edilmesine imkn verecek e-
kilde gelitirilecektir.
354. lkenin ekonomik ve sosyal yapsn
destekleyecek ekilde seici bir yaklamla
nitelikli yabanc igc artrlacak ve ya-
banc kaak ii says azaltlacaktr.
355. Yurtdndaki vatandalarmzn so-
runlarnn zmne ynelik faaliyetler
eitlendirilecek ve lkemizle balar g-
lendirilecektir.
356. lkemize yurtdndan gelen gmen,
uluslararas korumaya muhta olanlar, ka-
ak iiler ve transit gei yapanlara ilikin
etkin bir izleme ve takip sistemi oluturula-
cak ve uluslararas koruma stats tannan
kiilerin lkeye uyumu desteklenecektir.
2.1.15. Kamuda Stratejik Ynetim
a. Durum Analizi
357. Kamu idareleri tarafndan orta vadeli
ama ve hedeflerin somutlatrlarak faali-

50
 Plann Hedefleri ve Politikalar

yetlerin bu ama ve hedefler dorultusunda raporu balantsnn glendirilmesi; per-

belirlendii, btelendirildii, uyguland- formans bilgisinin bteleme srelerine
ve performansnn lld stratejik entegre edilmesi; i ve d denetim sistem-
ynetim dngsnn temel aralar olan lerine hesap verebilirlik balamnda ilerlik
stratejik planlar, performans programlar ve kazandrlmas ve stratejik ynetimin koor-
faaliyet raporlarnn yaygnlatrlma sreci dinasyonundan sorumlu kurumlar arasnda
tamamlanm ve stratejik ynetim yakla- etkin bir ibirlii mekanizmasnn kurul-
mnn yerlemesinde nemli ilerlemeler mas ihtiyac devam etmektedir.
salanmtr.
b. Ama ve Hedefler
358. Stratejik plan hazrlamakla ykml
362. Kamuda stratejik ynetimin uygulama
merkezi ynetim kapsamndaki kamu ida-
etkinliinin artrlmas ve hesap verebilir-
releri, sosyal gvenlik kurumlar, nfusu 50
lik anlaynn, planlamadan izleme ve de-
bin ve zerinde olan 243 belediye, 81 il zel
erlendirmeye kadar ynetim dngsnn
idaresi ve 15 KTte stratejik plan, perfor-
tm aamalarnda hayata geirilmesi temel
mans programlar hazrlanarak uygulamaya
amatr. Bu ama dorultusunda kamu hiz-
konulmu ve sonular faaliyet raporlaryla
metlerinin hz ve kalitesinin artrlmas ile
izlenmitir. Yeni kurulan kamu idarelerinde
katlmclk, effaflk ve vatanda memnu-
sz konusu belgelere ynelik hazrlk al-
niyetinin salanmas temel ilkelerdir.
malar devam etmektedir.
c. Politikalar
359. Kamu idarelerinde stratejik ynetime
destek oluturacak ve ynetim srelerini 363. Kamuda stratejik ynetim srecinin
iyiletirecek i kontrol sisteminin kurul- tm aamalarnn uyum ve btnlk ie-
mas almalar yrtlmekte, i deneti risinde yrtlmesi iin ynlendirmeden
atamalar yaplmaktadr. Kamu idarele- sorumlu kurumlar arasndaki koordinasyon
rinin hedef ve gstergelerle ilgili faaliyet glendirilecektir.
sonularnn llmesi ile performansnn
364. Orta vadeli harcama erevesi glen-
deerlendirilmesini amalayan d deneti-
dirilerek st politika belgelerinin stratejik
me ilikin mevzuat yrrle konulmutur.
plan ve performans programlarn ynlen-
Ancak, henz stratejik ynetim balamn-
dirme dzeyi artrlacaktr.
da d denetim uygulamas gerekletirile-
memitir. 365. Kamu idarelerinin btelerinin hiz-
met programlaryla ngrlen maliyet, kt
360. Kamuda stratejik ynetim srecinin
ve sonularn kapsamas amacyla program
tm aamalarnn etkili bir biimde ile-
bte sistemine geilecek ve performans
yebilmesi iin st politika belgelerinde yer
bilgisi bte srecine entegre edilecektir.
alan orta vadeli erevenin kamu idareleri-
ne somut bir yn verecek ekilde oluturul- 366. Politika nceliklerine dayal bte ta-
mas; bte sisteminin planlama, btele- lep, mzakere, tahsis ve kullanm anlay
me, uygulama ile izleme ve deerlendirme glendirilecektir.
srelerinin etkinliini artracak ekilde
367. Bteler, kamu hizmet programlarnn
gzden geirilmesi gerekmektedir.
performansn gsteren, daha sade, anla-
361. Stratejik ynetim kapsamnda strate- labilir ve vatanda tarafndan deerlendiri-
jik plan, performans program ve faaliyet lebilir belgelere dntrlecektir.

51
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
368. Stratejik plan ve performans program-
larndaki ama ve hedeflerin performans
gstergeleri zerinden llebilirlik dzeyi
artrlacak, faaliyet raporlarnn performan-
s yanstma nitelii glendirilecektir.
369. Bte uygulamalar ve performansnn
izlenebilirliini daha da artracak ekilde
mevcut deerlendirme ve raporlama siste-
mi gelitirilecektir.
370. Tm kamu idarelerinde i kontrol
sistemleri ve i denetim uygulamalarnn,
stratejik ynetimin etkinliini artracak bir
biimde hayata geirilmesi salanacaktr.
371. Saytay tarafndan stratejik ynetim
dngsne uygun olarak performans dene-
timi yaplacaktr.
372. Stratejik ynetim uygulamalarnn
merkezi dzeyde izlenmesi ve deerlendi-
rilmesine ynelik mevcut ynetim bilgi sis-
temleriyle entegre bir sistem kurulacaktr.
373. Politika oluturma ve karar alma s-
relerini glendirmek amacyla daha sis-
tematik ve gvenilir veri, istatistik ve bilgi
retimi salanacaktr.
374. Stratejik ynetim uygulamas; merkezi
kamu idareleri, niversiteler ve mahalli ida-
relerin farkl nitelikleri dikkate alnarak, ida-
re trne zg modellerle iyiletirilecektir.
375. Kamu idarelerinde strateji gelitirme
birimleri nitelik ve nicelik ynnden g-
lendirilecektir.
376. Stratejik ynetime ilikin mevzuat, k-
lavuz ve rehberler uygulama tecrbeleri de
dikkate alnarak btncl bir anlayla gz-
den geirilecek ve gncellenecektir.
2.1.16. Kamuda nsan Kaynaklar
a. Durum Analizi
377. Kamu grevlilerine toplu szleme
yapma hakknn tannmas, kamu perso-
52
nelinin izin haklarnn iyiletirilmesi, sz-
lemeli personele sendika kurma ve sendi-
kaya ye olma hakk verilmesi gibi kamu
personel ynetimi alannda gelimeler sa-
lanmtr. Ayrca sicil sistemi kaldrlarak
yerine personel bilgi sistemi getirilmesi n-
grlm; zel sektrden kamu sektrne
geii tevik edecek kolaylklar getirilmitir.
378. Bu gelimelerle birlikte, kamuda istih-
dam trleri arasndaki farkllklarn gideril-
mesi, liyakata dayal ve objektif ie alma ve
terfi sisteminin oluturulmas, ksmi za-
manl alma imknlarnn gelitirilmesi,
performans deerlendirme sisteminin olu-
turulmas, kurumlar aras ve kurumlarn
merkez-tara rgtleri arasnda personel
dalmnn dengeli hale getirilmesi, kamu
alanlarnn kariyer planlamas ve hizmet
ii eitim faaliyetlerine eriiminin artrla-
rak niteliinin ykseltilmesi ihtiyac devam
etmektedir.
b. Ama ve Hedefler
379. Kamu sektrnde, ie almdan emek-
lilie kadar btn srelerde hizmet kali-
tesi ve personel verimliliinin ykseltilmesi
temel amatr.
380. Hizmet ii eitim uygulamalarnn
yaygnlatrlmas suretiyle kamu persone-
linin bilgi ve beceri dzeyinin artrlmas,
kamu insan kaynaklar srelerinde liya-
katin temel alnmas, uygun kurumlardan
balanarak esnek alma biimlerinin yay-
gnlatrlmas ve ilevsel bir performans
deerlendirme sisteminin gelitirilmesi he-
deflenmektedir.
c. Politikalar
381. Kamu sektrnde hizmet kalitesi ve
personel verimliliini ykseltecek bir insan
kayna ynetim modeli oluturulacaktr.

382. Kamu sektrnde ie alm ve terfi
sreci liyakat, effaflk, nesnellik, kuralllk
temelinde iyiletirilecek, alanlarn nite-
liklerine uygun kariyer planlamas yapla-
caktr.
383. Kariyer mesleklerde nitelikli insan
gc istihdam tevik edilecektir.
384. Kamu personelinin verimliliinin ar-
trlmas amacyla etkin bir performans
sistemi oluturulacak ve hizmet, personel,
cret ilikisi daha salkl hale getirilecektir.
385. Kamu personel sisteminde uygun i
ve kurululardan balanarak esnek alma
modeli gelitirilecektir.
386. Kamu personelinin say, nitelik gibi
temel zelliklerini ieren dijital veri taban
oluturulacaktr.
387. Hizmet ii eitim uygulamas, akredi-
te edilmi program ve kurulular aracly-
la kamu alanlarnn mesleki ve temel be-
cerilerini artran, uzaktan eitim sistemleri
de kullanlmak suretiyle kolayca eriilebilen
bir yapya dntrlecektir.
388. Dk gelirli blgelerde, almay
zendirecek yasal dzenlemeler yaplacak
ve zellikle nitelikli ve tecrbeli kamu per-
sonelinin merkez-tara, kurum ve kurulu-
lar ile blgeler arasndaki dengesiz dalm
giderilecektir.
2.1.17. Kamu Hizmetlerinde e-Devlet
Uygulamalar
a. Durum Analizi
389. e-Devlet uygulama ve hizmetleriy-
le kamu kesiminde etkinlik ve verimlilik
art salanm; effaf, hesap verebilir ve
katlmc bir kamu ynetimi oluturulma-
s srecinde ilerleme kaydedilmitir. Kamu
hizmetlerinde kullanc odakllk asndan
dorudan ve dolayl katklar olan bu ge-
Plann Hedefleri ve Politikalar
limeler sayesinde, vatanda ve iletmeler
zerinde kamu hizmetlerinden kaynakla-
nan mali ve idari ykler azalmtr.
390. Dokuzuncu Kalknma Plan dne-
minde ncelikli e-devlet uygulama ve hiz-
metleri, 2006 ylnda uygulamaya konan
Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Plan
erevesinde yrtlmtr. Bu dnemde
pek ok e-devlet projesi hayata geirilmi-
tir. e-Devlet Kaps uygulamaya alnm,
2012 yl sonu itibaryla 600e yakn hizmet
Kapya entegre edilerek yaklak 14 milyon
kaytl kullancya ulalmtr. Adres Kayt
Sistemi ve Elektronik Kamu Almlar Plat-
formu (EKAP) oluturulmu; Merkezi Si-
cil Kayt Sistemi (MERSS) ve T.C. Kim-
lik Kart projelerinin pilot uygulamalar
tamamlanarak yaygnlatrma almalarna
balanmtr. Bunlarn yan sra adalet, ei-
tim, salk, sosyal gvenlik, emniyet, kamu
mali ynetimi gibi alanlarda uygulama pro-
jeleri gerekletirilmitir.
391. Hem bireylerde hem iletmelerde
e-devlet hizmetlerinin kullanm art gs-
termi; i dnyasna ynelik e-devlet hiz-
metleri, bireylere ynelik hizmetlere na-
zaran daha fazla kullanlmtr. e-Devlet
hizmetlerinde 2012 ylnda yzde 94,4lk
vatanda memnuniyeti seviyesine ulal-
mtr.
392. 2008 ylnda yaplan yasal dzen-
lemeyle kamu kurumlarnn TRKSAT
A..den yapacaklar e-devlet hizmetlerine
ilikin almlar kamu ihale mevzuatndan
muaf tutulmutur. e-Devlet almalarnn
koordinasyonu grevi 2011 ylnda Ulatr-
ma, Denizcilik ve Haberleme Bakanlna
verilmitir.
393. e-Devlet almalarnn, btncl bir
kamu ynetimi anlaynn paras olarak
53
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

Tablo 9: e-Devlet Alannda Gelimeler ve Hedefler

2006 2012 2013 2018
e-Devlet Hizmetlerini Kullanan Bireyler (%) 1
26,7 2
45,1 48,0 65,0
e-Devlet Hizmetlerini Kullanan Giriimler (%) 3
66,2 81,54
85,0 90,0
e-Devlet Hizmetleri Memnuniyet Oran (%) 5
95,0 6
94,4 97,5 98,0
e-Devlet Kaps Kaytl Kullanc Says (Milyon Kii) 0,01 13,8 15,0 30,0
e-Devlet Kapsndan Sunulan Hizmet Says 227 547 700 3.000

Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri TK ve TRKSATa aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma Plan tahminleridir.
(1) 16-74 ya aralnda bulunan internet kullanclar iinde e-devlet hizmetlerinden yararlananlarn orandr.
(2) 2007 yl verisidir.
(3) 10 ve daha fazla alan bulunan tm giriimler iinde e-devlet hizmeti kullanan giriimlerin orandr.
(4) 2011 yl verisidir.
(5) Memnun ve orta dzeyde memnun olanlarn toplam e-devlet hizmetleri kullanc saysna orandr.
(6) 2009 yl verisidir.
(7) Aralk 2008 verisidir.

yrtlmesi ve koordinasyonun glendi- dzenlemelerinin yaplmas hususu nemi-

rilmesi ihtiyac nem arz etmektedir.
394. e-Devlet projelerinin tasarlanmas ve
yrtlmesinde kurumlarn organizasyon
yaps ve ynetimindeki eksikliklerin yan
sra, bilgi ilem birimlerinin bata insan
kaynaklar olmak zere kurumsal kapasi-
telerinin yetersizliinden kaynaklanan so-
runlar devam etmektedir.
395. e-Devlet hizmet sunumunda ihtiya
duyulan temel bilgi sistemleri ile ortak alt-
yaplardan Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi
(TAKBS), Ulusal Corafi Bilgi Sistemi
Altyaps, Kamu Gvenli A, Ortak ar
Merkezi, Bilgi Sistemleri Olaanst Du-
rum Ynetim Merkezi gibi alanlarda snrl
dzeyde ilerleme kaydedilebilmitir.
396. Bilgi ve letiim Teknolojileri (BT)
projeleri kapsamnda gerekletirilen alm-
larn nitelii ve amalar asndan kamu
ihale mevzuatnda iyiletirme yaplmas ve
kamu kurumlarnn kurumsal kapasiteleri-
nin artrlmas gerekmektedir.
397. e-Devlet uygulama ve hizmetleri-
nin etkinlii, srdrlebilirlii ve kullanc
odakll asndan bilgi gvenlii ve kii-
sel bilgilerin korunmasna ynelik mevzuat
ni korumaktadr.
398. Kamu kurumlarnn birlikte ala-
bilirliinin salanmas amacyla etkin bir
sre ve mekanizmann gelitirilmesine ih-
tiya duyulmaktadr.
399. e-Devlet hizmetlerinin kullanc
memnuniyetini salayacak ekilde birlik-
te iler ve btnleik bir yapda, kullanc
odakl bir bak asyla tasarlanarak sunu-
mu ve kullanmnn artrlmas iin ortak
yaklam ve standartlar belirleme gereksi-
nimi devam etmektedir.
400. Katma deerli yeni rn ve hizmet
sunumuna katk salamak zere kamu sek-
trnn elinde bulunan bilginin paylam
nem arz etmektedir.
b. Ama ve Hedefler
401. Etkin, katlmc, effaf ve hesap vere-
bilir kamu ynetimine katk salamak ze-
re; dezavantajl kesimler de dhil kullanc
ihtiyalarna gre tasarlanm hizmetlerin,
kiisel bilgi mahremiyeti ve bilgi gvenlii
salanarak, eitli platformlardan, kullanc
odakl, birlikte iler, btnleik ve gveni-
lir ekilde sunulaca bir e-devlet yapsnn
oluturulmas temel amatr.

54
 Plann Hedefleri ve Politikalar

c. Politikalar 406. e-Devlet hizmet sunumunda kulla-

nc talep ve ihtiyalarnn belirlenmesi ve
402. e-Devlet almalar etkin kamu y-
karlanmasnda mobil uygulamalara ve
netimi bak asyla yrtlecek, kurumlar
st ve kurumlar aras dzeyde gl bir e-katlma nem verilecektir.
ynetim ve koordinasyon yapsna kavutu- 407. Kamu kurumlarnn e-devlet projesi
rulacaktr. hazrlama ve ynetme kapasiteleri gelitiri-
403. e-Devlet hizmet sunumunda ihtiya lecek,bilgi ilem birimlerindeki insan kay-
duyulan temel bilgi sistemleri tamamlana- na glendirilecektir.
caktr. Ortak altyaplarn kurulmasna ve 408. Byk lekli e-devlet projeleri y-
ortak standartlarn belirlenmesine devam rten kurumlar bata olmak zere kamu
edilecek; mahalli idareler de dhil olmak kurulularnda, kurumsal stratejik planlarla
zere, kamuda ortak uygulamalar yaygn- uyumlu bilgi teknolojisi stratejisi hazrlan-
latrlacaktr. Bu kapsamda MERSS,
mas yaklam benimsenecektir.
TAKBS, Meknsal Adres Kayt Siste-
mi (MAKS), EKAP, Ulusal Corafi Bilgi 409. Kamu kurumlarnn BT almlarnda
Sistemi Altyaps ve Bilgi Sistemleri Ola- etkinlii artrmak zere ilgili ihale mevzu-
anst Durum Ynetim Merkeziprojele- at gzden geirilecektir.
rinin tamamlanmasna ncelik verilecektir.
410. Katma deerli yeni hizmetlerin reti-
Kurumsal e-devlet projeleri, oluturulacak
mi amacyla ticari deeri olan veriler bata
ortak eylem planlar erevesinde srdr-
lecektir. olmak zere kamu sektr bilgisinin payla-
m ve yeniden kullanm salanacaktr.
404. e-Devlet uygulama ve hizmetlerinin
gelitirilmesine ve e-Devlet Kapsna ta- 411. Kamu hizmetlerinin sunumunda bilgi
nmasna devam edilecektir. Yeni kimlik gvenlii ve kiisel bilgilerin korunmasna
kartnn tm vatandalara datm tamam- ilikin hukuki, idari ve teknik dzenlemeler
lanacak ve e-devlet hizmetlerinde yaygn gerekletirilecektir.
kullanm salanacaktr. Kamu kurumla- 412. Ak kaynak kodlu yazlmlar, byk
r arasndaki resmi yazmalarn elektro- veri, bulut biliim, yeil biliim, mobil plat-
nik ortamda yaplmasna imkn tanyan form, nesnelerin interneti gibi rn, hizmet
e-Yazma Projesi yaygnlatrlacaktr.
ve ynelimler deerlendirilerek kamu iin
405. Kamu kurumlarna ait bilgi sistemle- uygun olabilecek zmler hayata geirile-
rinin birlikte ilerlii salanacaktr. cektir.

55
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
2.2. YENLK RETM,
STKRARLI YKSEK BYME
413. 2012 yl itibaryla satn alma gc
paritesine gre dnyann en byk 16nc
ekonomisine sahip olan lkemiz, satn alma
gc paritesine gre kii bana gelir asn-
dan 66nc srada yer almakta ve gelimekte
olan lkeler kategorisinde bulunmaktadr.
414. Bugne kadar kalknma srecinde
nemli mesafe kat eden Trkiye; demogra-
fik zellikleri, nitelikleri artan igc, kk-
l sanayileme deneyimi, byk i pazar,
gelimi pazarlara yaknl ve gelimekte
olan pazarlara eriim imkn asndan yeni
bir atlm yapma ve yksek gelirli lkeler
arasnda yer alma potansiyeline sahiptir. Bu
atlmn nnde engel tekil eden makroe-
konomik istikrarszlk unsurlar getiimiz
dnemde byk oranda sorun olmaktan
km, daha dayankl bir ekonomik ya-
pya ulalmtr. Bylece ekonomik, sos-
yal ve evresel unsurlara dayal dengeli bir
yaklam benimsenerek daha uzun vadeli
bir perspektifle Trkiyenin nndeki dier
zorlu konulara odaklanmak mmkn hale
gelmitir.
415. Gelimi lkeler, bir taraftan krizin
uzun dnemli yansmalar ile ba etmek du-
rumunda iken, dier taraftan da yalanma
olgusu ile kar karya olduklar iin arzu
ettikleri dnm gerekletirmekte zor-
lanmaktadr. Yalanma olgusu ayn zaman-
da dnya ekonomisinde nemli aktrler
olan baz ykselen ekonomiler iin de bir
kst halini almaktadr. Gerek Trkiyenin
kendi potansiyeli gerekse dier byk eko-
nomilerin kar karya olduklar glkler,
nmzdeki dnemde Trkiyeye, gelimi
lkelerle yaknsama ve 2023 ylnda dnya-
nn en byk ekonomileri arasnda yerini
alma hedefleri asndan zel bir konjonk-
tr sunmaktadr.
56
416. Onuncu Kalknma Plan dnemin-
de insanmzn refah seviyesini artrma ve
gelimi lkelerle arasndaki fark azaltma
hedefi erevesinde, Trkiyenin byme
performansnn daha ileri seviyelere tan-
mas ve yeniliki bir retim yapsyla tah-
kim edilmesi amalanmaktadr. Kresel l-
ekte de sanayi ve hizmetler sektrlerinde
bilgiye dayal rekabet, etkisini belirginle-
tirmekte ve ekonomide yeniliki bir retim
yapsn elzem klmaktadr.
417. lkemiz Dokuzuncu Kalknma Plan
dneminde rekabet gcnde nemli ilerle-
meler salam, 2012 ylnda rekabet gc
sralamasnda 144 lke arasnda 43. sraya
ykselmitir. Bu gelimede makroekono-
mik istikrar ve finansal sektr alanlarnda
salanan iyilemeler etkili olmutur. Reka-
bet gcnde salanan ilerleme ihracat per-
formansna da olumlu yansmtr. Trkiye,
getiimiz 10 ylda ciddi bir ihracat ivmesi
yakalam, zellikle yerel ve blgesel ticaret
alarna eriim ve bunlar ynetme konu-
sunda kayda deer baarlar gstermitir.
Gda, mobilya, giyim, elektronik, beyaz
eya gibi rnlerde ulusal ve uluslararas
markalar yaratlm ve uluslararas ticaret
kanallarnda daha etkin hale gelinmitir.
Ancak, Trkiyenin uzun dnemli kalkn-
ma perspektifini hayata geirmek asndan
bu alanda halen nemli mesafe kat edilmesi
gerekmektedir.
418. Dier taraftan, Ar-Ge, patent ve ile-
ri teknoloji sektrlerine ilikin gstergeler,
bilgiye dayal retimde lkemizin rekabet
gcnn istenen dzeyde olmadn orta-
ya koymaktadr. malat sanayiinde zellikle
byk ve kk iletmelerin verimlilikleri
arasndaki ciddi farklar devam etmekte-
dir. Ayrca, retim faaliyetinin younluu
Trkiye genelinde farkllamakta, baz bl-
gelerimizin retime katks snrl dzeyde
kalmaktadr. Hedeflenen atlm gerekle-

tirebilmek iin Trkiye ekonomisinin bu
alanlarda da ilerleme ihtiyac vardr.
419. Orta gelir tuzana yakalanmadan
yksek gelirli lkeler arasna katlan lke-
lerin deneyimlerine bakldnda, sanayinin
kalknma srecinde merkezi bir rol stlen-
dii ve ekonomik yapnn dnmn igc potansiyelinin ancak yarsn hare-
salayan srkleyici sektr olduu, ayrca
yksek oranl yatrmlarla hzl bir serma-
ye birikim sreci yaand grlmektedir. byk bir blmnn retim srecine ka-
Bylece, bu ekonomiler daha ileri teknolo-
ji alanlarnda retim yapabilme kabiliyeti
edinmi ve retimin uluslararaslamas
srecinde kresel deer zincirinin daha st
basamaklarnda konumlanmlardr.
420. lkemizin byme performans-
n istikrarl hale getirip daha st seviyeye
tamak iin bir taraftan yksek dzeyde
retken yatrmlara, dier taraftan da hem
nfusun daha byk bir blmnn eko-
nomik olarak aktif hale gelmesine, hem de
daha verimli bir biimde retim faaliyeti
ierisinde yer almasna ihtiya vardr.
421. Ekonomide retken yatrmlar ar-
trma ihtiyac iki temel sorun alann gn-
deme getirmektedir. Bunlarn ilki, Trkiye
ekonomisinde yurtii tasarruf oranlarnn
son yllarda dk olmas ve yatrm fi-
nansmannda d tasarruflarn nemli bir
rol stlenmesidir. Yksek oranl cari ilem-
ler ann arkasndaki dinamik olan tasar-
ruf-yatrm a, ekonomiyi d finansman tilmesi, srdrlebilir retime imkn veren
artlarnda yaanabilecek olumsuzluklara
kar daha duyarl hale getirmektedir. Bu
sebeple, yurtii tasarruf oranlarnn art-
rlmas Onuncu Kalknma Plannn temel
makroekonomik hedeflerinden birisidir.
kinci temel sorun alan ise tasarruflarn
retken yatrmlara yeterince ynlendiri-
lememesidir. Cari ilemler a veren bir
ekonomide, retim kapasitesini ve ihracat
artracak yatrmlar ncelikli olmaldr. Do-
Plann Hedefleri ve Politikalar
laysyla, Onuncu Kalknma Plannda ta-
sarruflarn artmas kadar, artan tasarruflarn
retken yatrmlara dnmesi de ncelikli
konular arasnda yer almaktadr.
422. 2023 ylnda dnyann en byk
ekonomileri arasnda yer alma hedefinin,
kete geirebilen bir ekonomik yapyla ba-
arlmas mmkn deildir. Nfusun daha
tlmas gereklidir. Bu srete kadnlarn i-
gcne katlma orannda meydana gelecek
art byk rol oynayacaktr. Sermaye ve
igc faktrlerinin nicelik artnn yan
sra verimlilik dzeylerinin artmas da yk-
sek ve istikrarl byme asndan elzem-
dir. Ayrca, hlihazrda ciddi farkllklar
sergileyen blgesel igc gstergelerinin
iyiletirilmesi de bymeye nemli katkda
bulunacaktr.
423. Ekonomi genelinde verimlilik artlar
iki ana kanaldan gereklemektedir. Birinci
kanal her bir iktisadi sektrn daha verimli
hale gelmesi, dier bir deyile sektr ii ve-
rimlilik dzeyinin artmasdr. kinci kanal
ise daha yksek verimlilik dzeyine sahip
sektrlerin istihdam paylarnn artmas,
igcnn daha byk bir blmnn bu
sektrlere kaymasdr. Her iki adan da
imalat sanayii zel bir neme sahiptir.
424. retimde yerli katma deerin yksel-
daha yksek teknolojili bir rn desenine
geilmesi ve kresel deer zincirinin daha
st basamaklarna klmas sanayi sektr-
nn kar karya olduu en nemli konu-
lardr. Bu alanlarda salanacak ilerlemelerle
sektr ii verimlilik dzeylerinin artmas;
rekabet gc daha yksek, ithalat baml-
l daha dk ve dnya pazarlarnda ihra-
cat payn ykseltebilen bir retim yapsna
ulalmas mmkn olabilecektir.
57
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

425. Sektr ii verimlilik dzeylerinin art- gerekletirilmesi gerekmektedir. Ayrca,

mas, birok alan kesen mdahaleler ge- hizmetler sektrnde katma deeri yksek
rektirmektedir. Bu adan igcne retim alanlarn paynn artrlmas, bilgi ve ileti-
srecinin gerektirdii beceri ve niteliklerin im teknolojileri kullanmnn yaygnla-
kazandrlmas zel nem arz etmektedir. trlmas, hizmet ihracatnn artrlmas ve
Bu erevede, hem hlihazrda igcnde eitlendirilmesi nemlidir.
yer alan kiilerin niteliklerinin ykseltil-
mesi, hem de eitim kalitesinin artrl- 429. Enerji sektrnde yksek byme
mas yoluyla yeniliki ve srdrlebilir ortamnn yarataca enerji talebinin za-
retim srecinin gerektirdii becerilerle mannda, yeterli dzeyde, gvenli ve dk
donatlm bireylerin yetitirilmesi ihti- maliyetle karlanabilmesine odaklanla-
yac bulunmaktadr. Ar-Ge ve teknoloji caktr. Ayrca, ithalata bamlln yksek
politikalarnn, gerek mevcut sektrlerin olduu bu sektrde, cari ak sorunu ve arz
verimliliklerini artrmada gerek sanayide gvenlii gzetilerek yerli ve yenilenebilir
verimlilii yksek sektrlerin hkim oldu- kaynaklardan azami derecede faydalanma
u bir yapya dnmn salanmasnda yoluna gidilecektir.
da baat rol oynamas beklenmektedir. Bu
politikalarn baarsnda en nemli etken 430. Btn bunlarn yaplabilmesi iin
olan yenilik ve yenilie uygun ortamn ya- ngrlebilir ve istikrarl bir makroekono-
ratlmas asndan; tevik, KOB, fikri ve mik ortam gerekmektedir. Para ve maliye
snai mlkiyet, bilgi ve iletiim teknolojile- politikasnn uyum ierisinde yrtlmesi
ri politikalarnn uyum ierisinde uygulan- ekonomide istikrarn korunmas asndan
mas gereklidir. byk nem tamaktadr. Bu balamda,
para politikas fiyat istikrarn salama ve
426. Onuncu Kalknma Plan dneminde
sanayi sektrlerinin yan sra tarm ve kritik koruma amac erevesinde yrtlecektir.
hizmet alanlarnda da ayn perspektifle bir Maliye politikas ise mali kazanmlar ko-
dnmn gerekletirilmesi hedeflen- ruyarak istikrarl yksek byme ortamnn
mektedir. tesis edilmesine destek olacak biimde uy-
gulanacaktr. Yatrm ve tevik politikalar
427. Tarm sektrnde sregelen verimlilik retken bir ekonomik yapy destekleyecek
sorunlarnn almas ve sektrden ayrlma-
mahiyette yrtlecektir. Mali piyasalarn
s muhtemel igcnn ekonominin daha
gelitirilmesi suretiyle de yabanc sermaye-
retken sektrlerinde istihdam edilmesi
nin lkeye ekilmesi ve ekonominin ihtiya
nem tamaktadr.
duyduu finansal kaynaklara uygun artlar-
428. Hizmetler sektr ticarete konu la eriilmesi salanacaktr.
olan alanlarda ekonominin rekabet gc-
nn korunmas ve gelitirilmesi asndan 431. Bylece, ekonominin salam bir mak-
nemli bir rol oynamaktadr. Bu ereve- roekonomik temel zerinde, dnya stan-
de, ulatrma ve lojistik gibi kritik hizmet dartlarnda reten, deer zincirinin daha
sektrlerinin yksek byme ortamnn st basamaklarnda yer alan, daha yksek
getirecei byk lekli rn ve hizmet ar- teknolojili bir rn desenine sahip, ithalat
zn zamannda, etkin ve uygun maliyetle bamlln azaltm istikrarl bir yapya
karlayabilmesine ynelik bir dnmn kavumas salanacaktr.

58

2.2.1. Byme ve stihdam
a. Durum Analizi
432. 2002-2006 dneminde yksek by-
me performans yakalayan Trkiye ekono-
misi, 2007 ylnda potansiyel byme se-
viyesine yaklam, 2008 ylndan itibaren
ise tm dnyay etkisi altna alan kresel
krizin olumsuz etkilerine maruz kalmtr.
Bu srete ekonomiyi canlandrmaya yne-
lik bir dizi tedbir alnmtr. Buna ramen
2009 ylnda Trkiye ekonomisi yzde 4,8
orannda daralmtr. Alnan tedbirlerin et-
kisiyle bozulan kamu mali dengelerini orta
vadede dzeltmek amacyla kapsaml bir
politika setinin kararllkla uygulanmas so-
nucunda, i talep kaynakl gl bir topar-
lanma srecine girilmitir. Bylece Trkiye
ekonomisi, 2010 ve 2011 yllarnda srasyla
yzde 9,2 ve yzde 8,8 orannda bym-
tr. Bu dnemde i ve d talep arasnda
yaanan dengesizliin etkisiyle artan cari
ilemler a ve bu an finansmannn artnn bymeye katks yzde 45 civa-
arlkl olarak ksa vadeli sermaye giriiyle
yaplmas, makroekonomik istikrar asn-
dan bir risk unsuru olarak ortaya kmtr.
Bu gelime karsnda zamannda alnan
doru tedbirler neticesinde, 2012 ylnda i
ve d talep arasndaki dengesizlik nemli
lde giderilmi ve makroekonomik istik-
rar ortam glendirilmitir.
433. Son 10 yllk dnem genel olarak de-
erlendirildiinde, tarm ve sanayi sektr-
lerinin GSYH ierisindeki paynn yllar
itibaryla d eiliminde olduu buna
karlk hizmetler sektrnn paynn
artt grlmektedir. 2012 yl itibary-
la tarm, sanayi ve hizmetler sektrlerinin
GSYH ierisindeki paylar srasyla yzde
7,9, yzde 19,3 ve yzde 61,9 olarak ger-
eklemitir. Vergi-sbvansiyon kaleminin
pay yzde 12,4 olurken, GSYH hesabna
negatif olarak giren dolayl llen mali
Plann Hedefleri ve Politikalar
araclk hizmetleri kaleminin pay ise yzde
1,6 olmutur.
434. 2002-2012 dneminde GSYH by-
mesi yllk ortalama yzde 5,1 olarak kay-
dedilmi, byme yurtii talep arlkl bir
yapda gereklemitir. Bu dnemde yurti-
i talebin bymeye katks, 2 puan sabit
sermaye yatrmlarndan 3,8 puan ise t-
ketim harcamalarndan olmak zere, yllk
ortalama 5,8 puan olarak kaydedilirken, net
d talebin bymeye katks ortalama -0,7
puan olmutur. Ayn dnemde, zel sektr
tketim ve yatrm art srasyla yllk orta-
lama yzde 4,9 ve yzde 9,7 olarak gerek-
lemitir. Kamu tketim ve yatrm artlar
ise srasyla yzde 3,8 ve yzde 7,2 olmutur.
435. retim faktrleri asndan byme-
nin kaynaklarna bakldnda, 2002-2006
dneminde verimlilik artlarnn byme-
yi srkleyen faktr olduu grlmektedir.
Ortalama bymenin yzde 7,2 gibi yksek
bir dzeyde gerekletii bu dnemde, TFV
rndayken, sermaye stoku ve istihdam art-
nn bymeye katks srasyla yzde 49,6
ve yzde 5,6 olmutur. 2001 krizi sonrasnda
ihracata daha fazla nem vermeye balayan
firmalarn rekabet gc kazanmak amacyla
etkinlik artrc politikalara arlk vermesi
verimlilik artlarn beraberinde getirirken,
tarm sektrnden zlmenin yksek ol-
mas nedeniyle toplam istihdam art uzun
dnem ortalamasnn altnda gereklemi-
tir. Bu byme yaps 2007-2012 dnemin-
de srdrlememi, ortalama bymenin
kresel krizin de etkisiyle yzde 3,3 sevi-
yesine dt bu dnemde sermaye stoku
ve istihdamn bymeye katks artarken,
TFVnin bymeye katks negatif olmu-
tur. Nitekim 2002-2006 dneminde yllk
ortalama yzde 3,2 olan TFV art orannn,
2007-2012 dneminde yzde -0,5 seviyesi-
ne gerilemesi, ortalama bymede yaanan
dn temel nedeni olmutur.
59
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
436. Kresel kriz istihdam ve isizlik oran
zerinde olumsuz ynde etkide bulunmu-
tur. Mevsimsel dzeltilmi verilere gre,
istihdam asndan krizin en derin olduu
2009 yl Nisan aynda istihdam kayb kriz
ncesi dneme kyasla 500 bine yaklam ve
isizlik oran yzde 15e ykselmitir. stih-
dam artrmaya ynelik alnan tedbirlerin ve
kriz sonras gl bymenin etkisiyle, 2013
ylnn ubat ay itibaryla 4,8 milyon istih-
dam yaratlm ve igcne katlma orann-
daki 3,6 puanlk arta ramen isizlik oran
kriz ncesi seviyelerin altna inmitir.
437. 2007 yl sonrasnda verimlilik artn-
da gzlenen yavalama eilimi, nmz-
deki dnemde byme potansiyeli iin bir
risk unsuru tekil etmektedir. Yksek ve is-
tikrarl bymeyi salamak iin bir taraftan
retim faktrlerinin bymeye katklar
asndan daha dengeli bir yapya ulalma-
s, dier taraftan ekonomik krlganlklarn
azaltlmas nem arz etmektedir.
438. Gl kamu maliyesi, salam finans
sektr, canl i talebi, serbestletirilmi ve
dzenlenmi piyasalaryla Trkiye ekono-
misi yatrmclara gven vermektedir. Bu
durum kriz sonras Trkiyenin hzla kriz
ncesi retim dzeylerini yakalamasna
olanak salam ve nmzdeki dnemde
de yksek ve istikrarl bir byme iin ge-
rekli ortam oluturmutur.
b. Ama, Hedef ve Politikalar
439. Refah artnn hzlandrlmas yo-
lunda, uzun vadeli bak asyla yksek ve
istikrarl byme ortamnn salanmas te-
mel amatr.
440. Yksek ve istikrarl bymeye ynelik
temel stratejimiz, zel sektr nclnde
da ak ve rekabeti retim yapsnn geli- ve kurumsal kalitenin iyiletirilmesi by-
tirilmesidir. Verimlilik art ve sanayileme
srecinin glendirilmesi bu stratejinin te-
mel yap talarn oluturmaktadr. Nitekim
60
orta-uzun vadede byme hedeflerine ulaa-
rak gelimi lkelerin gelir seviyelerine daha
hzl yaklalmas, dier bir ifadeyle orta gelir
tuzana yakalanmadan gerekli dnmn
gerekletirilmesi bu ekilde salanacaktr.
441. Verimlilik art ekonomik byme-
ye dorudan katk salamann yannda, kt
kaynaklarn etkin ve srdrlebilir biimde
kullanlmasn salamaktadr. Dolaysyla,
ekonomik bymenin verimlilik artlar-
na dayandrlmas uzun vadede bymenin
srdrlebilirliini salamada ve toplumsal
refahn kalc biimde artrlmasnda nem
tamaktadr. Bu erevede, Plan hedeflerine
ulama yolunda verimlilii artrc politika-
lara ncelik verilecek ve ekonomimizin k-
resel rekabetteki konumu glendirilecektir.
442. Sanayi sektrnn glendirilme-
si hem verimlilik artnn desteklenmesi
hem de byme performansnn artrabil-
mesi asndan nem arz etmektedir. Son
yllarda kaynaklarn sanayi sektrnden,
rekabet basksnn snrl olduu d tica-
rete konu olmayan sektrlere ynelmesi
ve imalat sanayiinin toplam katma deer
ierisindeki paynn dmesi, orta-uzun
vadede potansiyel byme orann olum-
suz ynde etkileyebilecek kritik bir gelime
olarak grlmektedir. Bu nedenle, Onuncu
Kalknma Plan dneminde para, maliye ve
tevik politikalarnn uygulanmasnda kay-
naklarn retken alanlara ynlendirilmesi
ncelik olarak gzetilecektir.
443. Maliye, para ve demeler dengesi
politikalaryla makroekonomik istikrarn
glendirilmesi, beeri sermayenin geliti-
rilmesi, igc piyasasnn etkinletirilmesi,
teknoloji ve yenilik gelitirme kapasitesinin
artrlmas, fiziki altyapnn glendirilmesi
me stratejimizin hayata geirilmesi asn-
dan nmzdeki dnemde nemli politika
alanlar olacaktr.
 Plann Hedefleri ve Politikalar

Beeri Sermaye
Makroekonomik Teknoloji ve Kurumsal
ve gc Fiziki Altyap
stikrar Yenilik Kalite
Piyasas

Verimlilik art ve sanayilemenin hzlandrlmas

yoluyla ihracata dayal, zel sektr nclnde,
rekabeti retim yapsnn gelitirilmesi

YKSEK VE STKRARLI BYME

ekil 1: Byme Stratejisi

444. Makroekonomik istikrar, karar alma
srelerinin ve gelecee dnk planlarn
salkl biimde yaplmasna imkan tan-
makta ve bu sayede ekonomide kaynakla-
rn optimal dalmla en verimli biimde
deerlendirilmesini mmkn klmaktadr.
Son dnemde salanan istikrarn glendi-
rilerek korunmas Plan hedeflerine ulamak
asndan n art olarak grlmektedir. Bu
kapsamda, kamu gelir ve harcamalarnda
kalitenin artrlmasna ynelik almalar
yaplacaktr. Kamu harcamalarnn toplam
hsla ierisindeki paynn artrlmamasna
ve bylelikle kamunun zel sektr dla-
yc etkisinin en aza indirilmesine dikkat
edilecektir. Verginin tabana yaylmas gibi
gelir artrc almalarla oluturulacak
mali alan, yeni politikalarn uygulanmasna
imkn salayacaktr. Ayrca, fiyat istikrar-
n glendirecek para politikas erevesi
korunacaktr. Bunlarn yan sra, cari an
kalc zmne ynelik politika ve nlem-
ler hayata geirilecektir. Bunlara paralel
olarak son on ylda azalma eilimi gsteren
yurtii tasarruflarn artrlmasna ynelik
almalar srdrlecektir.
445. Trkiye hzl gelime srecini destek-
leyecek gen ve dinamik bir nfus yapsna
sahiptir. nmzdeki dnemde nfus di-
namiklerinin sunduu frsattan en yksek
dzeyde yararlanmak amacyla igcne
katlmn artrlmas, eitimin niceliksel ve
zellikle niteliksel yapsnn gelitirilmesi
gerekmektedir. Ayrca, igc piyasasnn
ihtiyalaryla uyumlu eitim politikalarna
da gerek duyulmaktadr. Beeri sermayenin
gelitirilmesine ynelik bu politikalarn yan
sra uygun alma ortam salanarak stn
nitelikli insan gcnn lkemize ekilmesi,
bymeye dorudan katk salayaca gibi,
teknoloji gelitirme yetenei ve kurumsal
kalite alanlarna da nemli girdi salayacak-
tr. Btn bu politikalar, nfus dinamikleri-
nin zayflayaca dneme ilikin uzun vadeli
nlem nitelii de tayacaktr.
446. Teknoloji gelitirme ve kullanma yete-
nei, lkelerin greli avantaj salamasnda
en nemli faktr olarak ortaya kmakta-
dr. Teknolojinin gelitirilmesi ve ticarile-
tirilmesi, makroekonomik adan TFVyi
ve uluslararas rekabet gcn artrarak
potansiyel bymeye katk salamaktadr.
Firma asndan ise, krll ve dolaysyla
yeni yatrm imknlarn artran bir unsur-
dur. Bu dorultuda Plan dneminde, evre
faktrn de dikkate alan Ar-Ge ve ye-

61
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

nilik faaliyetleri zel sektr odakl olacak
ekilde artrlacak, elde edilecek ktlarn
ticariletirme ve markalama srelerinin
hzlandrlmasyla katma deer art sa-
lanacaktr.
447. Fiziki altyap yatrmlarnn yete-
ri kadar yaplmamas, lkelerin kalknma
srelerinde kst oluturabilmektedir. Bu
nedenle, kamu altyap yatrmlarnn eko-
nomide retimin salkl olarak gelime-
sini destekleyecek, ancak kaynak israfna
yol amayacak biimde planlanmas ge-
rekmektedir. Kamu eliyle yaplan nitelikli
altyap yatrmlar zel sektr yatrmlarn
gdleyerek retim kapasitesini artracak;
bir taraftan da verimlilik bazl byme di-
namiine katk salayacaktr.
448. Firma ve genel olarak lke dzeyinde
kurumsal kalitenin artrlmas istikrarl ve
yksek bymeye katk salayacaktr. Fir-
malarn ynetiim srelerinin iyiletiril-
mesi, mrlerinin uzatlmas ile verimlilik
ve lek sorunlarnn zm nem ta-
maktadr. Daha st lekte kurumsal kalite
kapsamnda, belirsizliklerin en aza indiril-
mesi amacyla kuralllk temelinde effaf-
lk, hesap verebilirlik ve hukukun stn-
l ilkelerinin ilerlii glendirilecektir.
Ayn kapsamda, kayt dlk ve yolsuzlukla
mcadeleye devam edilecek, vergi dzen-
lemelerinde ngrlebilirlik ve istikrar
salanacak, fikri mlkiyet ve patent hak-
lar korunacak, piyasalarn etkin ilemesi
salanacak ve yatrm ortam glendiri-
lecektir. Bu ekilde lkemizde karar alma
srelerinin daha salkl bir ekilde ile-
mesine imkn salanacak, yatrm ve re-
timin cazip hale getirilmesi yoluyla retim
kapasitesi daha hzl artrlacaktr. Bu an-
lamda zellikle retken alanlara yeni ulus-
lararas dorudan yatrm girileri artacak,
hem teknoloji transferi yoluyla verimlilii
artrc hem de dorudan istihdam yaratc
etkisiyle byme asndan olumlu katkda
bulunacaktr.
449. Onuncu Kalknma Plan dnemin-
de uygulanacak politikalar sonucunda reel
GSYHnn yllk ortalama yzde 5,5 ora-
nnda artmas ngrlmektedir. Plan d-
nemi sonunda, lkemizin 2023 hedefleriyle
de uyumlu olarak, cari GSYHnn 1,3 tril-
yon dolara, kii bana gelirin ise 16 bin do-
lara ulamas hedeflenmektedir.
450. Plan dneminde, beeri sermayenin
gelitirilmesi, teknoloji ve yenilik faaliyet-
leri ile sermaye stokunun retkenliinin
artrlmas, TFV art zerinde nemli bir
rol oynayacaktr. TFVnin Plan dneminde
yllk ortalama yzde 1,1 orannda artmas
hedeflenmektedir. Bu artn arlkl olarak
ticarete konu olan mallarn retildii sana-
yi sektrnden kaynaklanmas, bymenin
salkl bir ekilde srdrlmesi asndan
kritik role sahiptir.
451. Sanayinin GSYH ierisindeki paynn
azalma eiliminin tersine evrilmesi, istik-
rarl ve yksek byme asndan bir gerek-
lilik oluturmaktadr. 2023 ihracat hedefle-
rinin gerekletirilmesi asndan da gl
bir imalat sanayiine ihtiya duyulacaktr.
Plan dneminde sanayinin gelitirilmesine
ve rekabet gcnn artrlmasna ynelik
atlacak admlarla sanayi sektrnn yzde
6,4 orannda bymesi ve GSYH ierisin-
deki paynn bir miktar artmas ngrl-
mektedir. Tarm sektrnn yllk ortalama
yzde 3,1 orannda bymesi ve GSYH
ierisindeki paynn Plan dnemi sonunda
yzde 6,8e gerilemesi, hizmetler sektr-
nn ise GSYHya paralel bir eilim sergile-
mesi beklenmektedir.
452. Onuncu Kalknma Plan dnemin-
de, yllk ortalama yzde 2,9 orannda is-

62
 Plann Hedefleri ve Politikalar

tihdam artyla toplamda 4 milyon yeni
i yaratlmas ngrlmektedir. stihdam
artnn sanayi ve hizmetler sektrlerinde
younlamas sonucunda, tarm istihdam-
nn toplam ierisindeki pay yzde 21,9a
gerileyecek ve istihdam daha verimli alan-
lara kaym olacaktr. Hzl istihdam art
yannda igc piyasasna ynelik politika-
lar yoluyla zellikle kadnlarn i hayatna
katlmnn artrlmas sayesinde toplam
igcne katlma orannn 2,7 puan artla
yzde 53,8 seviyesine ykselecei tahmin
edilmektedir. Bu gelimeler dorultusunda,
isizlik oran tedrici bir dle 2013 yl
iin beklenen yzde 9,2 seviyesinden Plan
dnemi sonunda yzde 7,2 seviyesine indi-
rilecektir.
453. Plan dneminde retim kapasitesinin
artrlmas amacyla sabit sermaye biriki-
mine de nem verilecektir. Bu kapsamda,
sabit sermaye yatrmlarnn, zel sektrde
yzde 8,9 olmak zere, toplamda yzde 8,5
orannda artaca ngrlmektedir. Dier
taraftan yatrmlarn konut gibi retken ol-
mayan alanlardan ziyade retken alanlara
ynlendirilmesi bymenin istikrar asn-
dan kritik nem arz etmektedir.

Tablo 10: Byme ve stihdam Gelimeleri ve Hedefleri

2006 2012 2013 2018 2014-2018
Temel Gstergeler
Byme (%) 6,9 2,2 4,0 5,9 5,5
GSYH (1998 Fiyatlaryla, Milyar TL) 96,7 117,8 122,4 159,7 5,5
GSYH (Cari, Milyar TL) 758,4 1.416,8 1.556,7 2.535,2 10,2
GSYH (Cari, Milyar Dolar) 526,4 786,3 850,5 1.285,5 8,6
Nfus (Yl Ortas, Milyon Kii) 69,4 74,9 76,1 80,4 1,1
Kii Bana GSYH (Cari, Dolar) 7.586 10.504 11.183 15.996 7,4
retim Faktrleri Art (%)
Sermaye Stoku 7,5 5,6 5,2 6,3 5,7
stihdam 1,8 2,9 4,2 3,0 2,9
TFV 2,3 -1,1 -0,5 1,2 1,1
Sektrel Katma Deer (Cari, GSYHya Oran, %)
Tarm 8,3 7,9 7,7 6,8 7,22
Sanayi 20,1 19,3 19,2 20,4 19,92
Hizmetler 59,7 61,9 61,6 61,9 61,92
Dolayl llen Mali Ara. Hiz.1 1,4 1,6 1,6 1,6 1,62
Vergi-Sbvansiyon 13,2 12,4 13,1 12,6 12,72
gc Piyasas
gcne Katlma Oran (%) 46,3 50,0 51,1 53,8 52,62
gc (Milyon Kii) 22,8 27,3 28,5 32,2 2,5
stihdam (Milyon Kii) 20,4 24,8 25,9 29,9 2,9
stihdam Oran (%) 41,5 45,4 46,4 49,9 48,22
sizlik Oran (%) 10,2 9,2 9,2 7,2 8,22
Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri TKe aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma Plan tahminleridir.
(1) Dolayl llen Mali Araclk Hizmetleri GSYH hesabna eksi olarak girmektedir.
(2) Dnem ortalamasn gstermektedir.

63
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

2.2.2. Yurtii Tasarruflar sermaye birikiminde de nemli miktarda

a. Durum Analizi
454. Trkiyenin yksek byme hedefinin
gerekletirilebilmesi iin faktr verimlilik-
lerini artrmann yan sra, retime ynelik
art salanmas gerekmektedir. Bu ere-
vede, retken alanlara ynelen yatrmlarda
istikrar salanmas ve yatrmlarn yksek
dzeyde tutulabilmesi nem tamaktadr.
Yatrmlarn gvenilir ve kalc kaynaklarla

Tablo 11: Ekonominin Genel Dengesi

(Cari Fiyatlarla GSYHya Oran, Yzde)
2006 2012 2013 2018
Toplam Tketim 82,5 84,5 84,9 80,6
Kamu 9,5 11,5 11,7 11,6
zel 73,0 73,0 73,2 69,0
Toplam Yatrm 22,4 20,6 21,2 24,4
Kamu 3,7 4,4 4,5 4,8
zel 18,7 16,2 16,7 19,6
Sabit Sermaye Yatrm 22,6 20,6 20,9 24,1
Kamu 3,8 4,2 4,5 4,8
zel 18,9 16,4 16,4 19,3
Stok Deiimi -0,2 0,0 0,3 0,3
Kamu -0,1 0,2 0,0 0,0
zel -0,1 -0,2 0,3 0,3
Toplam Yurtii Talep (Toplam Kaynaklar) 104,9 105,1 106,1 105,0
Net Mal Ve Hizmet hracat -4,9 -5,1 -6,1 -5,0
Mal ve Hizmet hracat 22,7 26,4 25,2 28,3
Mal ve Hizmet thalat 27,6 31,6 31,3 33,2
Gayri Safi Yurtii Hsla (GSYH) 100,0 100,0 100,0 100,0
Net Faktr Gelirleri + Net D lem Cari Transferleri -0,9 -0,7 -0,6 -0,5
Gayri Safi Mill Harcanabilir Gelir (GSMHG) 99,1 99,3 99,4 99,5
Kamu Harcanabilir Geliri 13,7 14,5 14,1 15,3
Kamu Tketimi 9,5 11,5 11,7 11,6
Kamu Tasarrufu 4,2 2,9 2,4 3,7
Kamu Yatrm 3,7 4,4 4,5 4,8
Kamu Tasarruf-Yatrm Fark 0,5 -1,4 -2,1 -1,1
zel Harcanabilir Gelir 85,4 84,8 85,3 84,2
zel Tketim 73,0 73,0 73,2 69,0
zel Tasarruf 12,4 11,8 12,0 15,2
zel Yatrm 18,7 16,2 16,7 19,6
zel Tasarruf-Yatrm Fark -6,3 -4,4 -4,6 -4,4
Toplam Yurtii Tasarruflar 16,6 14,8 14,4 19,0
Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri Kalknma Bakanlna aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma Plan tahminleridir.
Not: Rakamlar virglden sonra tek basamaa yuvarlanmtr. Toplam deerler, alt bileenlerinin toplamndan farkllk gsterebilir.

64

finansman asndan nem arz eden yurtii
tasarruflarn da istikrarl ve yksek dzeyde
olmasna ihtiya duyulmaktadr.
455. 2001 ylndan sonra kamu tasarruf
oran uygulanan sk maliye politikasnn
etkisiyle nemli bir art kaydetmi, ancak
ayn srete zel tasarruf oran nemli l-
de gerilemitir.
456. Sz konusu dnemde, kamu kesimi
tasarruflarndaki art, zel kesim tasarruf-
larndaki gerilemeyi btnyle telafi ede-
memi ve toplam yurtii tasarruflar gerile-
mitir.
457. 2001 yl sonrasnda, 2006 yl sonuna
kadar srekli olarak art sergileyen kamu
tasarruf oran, zellikle kresel ekonomi-
deki olumsuz gelimelerin etkilerini azalt-
maya ynelik uygulanan ihtiyari maliye po-
litikalar nedeniyle 2007-2009 dneminde
gerilemitir. Bu dnemde zel tasarruf ora-
n greli olarak artm olsa da, bu art kamu
tasarruf oranndaki azalmay tmyle tela-
fi edememitir. 2009 yl itibaryla toplam
yurtii tasarruf oran en dk seviyesine
gerilemi ve GSYHnn yzde 13,2si ola-
rak kaydedilmitir. 2009 yl sonrasndaki
dnemde toplam tasarruf oranlar snrl da
olsa bir art eilimine girmitir.
458. 2012 yl itibaryla zel kesim tasarruf
oran yzde 11,8, kamu kesimi tasarruf ora-
n yzde 2,9 ve toplam yurtii tasarruf ora-
n yzde 14,8 olarak gereklemitir. lke-
mizdeki tasarruf oran OECD lkelerinin
ve zellikle de hzl byyen ekonomilerin
tasarruf oranlarndan dktr.
459. Son yllarda, bymenin dk veya
negatif olduu yllar hari tutulduunda,
tasarruf-yatrm ann genel olarak ar-
t eiliminde olduu gzlenmektedir. Bu
eilimin temel belirleyicisi tasarruf oran-
larndaki azalma olmutur. 2011 ylnda
GSYHya oranla yzde 9,5 seviyesine ula-
Plann Hedefleri ve Politikalar
an tasarruf-yatrm a, alnan makro
ihtiyati tedbirler sonucunda 2012 ylnda
yzde 5,8 seviyesinde gereklemitir. Sz
konusu toplam ak; yzde 4,4 zel kesim
ve yzde 1,4 kamu kesimi tasarruf-yatrm
aklarndan olumaktadr.
460. Trkiye ekonomisi yakn gemite d
finansmana eriimde sorun yaamam olsa
da, yatrmlarn ve bymenin istikrarl bir
biimde srdrlmesi asndan tasarruf-
yatrm dengesini dzeltici nlemler aln-
mas nem tamaktadr. Yurtii tasarrufla-
rn artrlmas, cari an azaltlmasna da
katk salayacaktr.
b. Ama ve Hedefler
461. Plan dneminde yurtii tasarruflarn
artrlmas ve retken alanlarda yatrmlara
ynlendirilmesi amalanmaktadr. Byme
ve cari ak hedefleriyle de uyumlu bir e-
kilde, yurtii tasarruf orannn Plan dnemi
sonunda yzde 19a ykseltilmesi hedef-
lenmektedir.
c. Politikalar
462. Tasarruf oranlarn artrmak iin uy-
gun makroekonomik koullar temin edi-
lecektir. Bu balamda, yurtii tasarruflar,
kredi bymesini ve TLnin ar deer-
lenmesini kontrol altnda tutan para ve kur
politikalaryla desteklenecek; tasarrufu ar-
trmaya ynelik bugne kadar uygulanan
makro ihtiyati politikalar gerekli olduu
koulda yeni tedbirlerle glendirilecek;
vergi politikalarnn belirlenmesinde tasar-
ruflarn artrlmas amac da gzetilecektir.
463. Mali piyasa aralaryla tasarruflar
zendirilecektir. Bu kapsamda, finansal
rn eitlilii artrlacak, kk lekli ya-
trmclarn tasarruf imknlar gelitirilecek
ve sermaye piyasas aralarna eriimi ko-
laylatrlacaktr.
65
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
464. Tasarruflarn vadesinin uzatlmas
zendirilecektir. Tasarruf dzeyinin artma-
sna ve vade yaplarnn uzamasna hizmet
etmesi beklenen tamamlayc sigortacln
gelitirilmesi politikas srdrlecektir.
465. srafn youn olduu alanlarda israfla
etkin mcadele edilecektir.
466. Vergi ve kredi maliyetlerinin farklla-
trlmas gibi aralarla retken olmayan ya-
trmlarn cazibesi azaltlacak ve tasarruflar
retken alanlarda yatrmlara ynlendirile-
cektir.
2.2.3. demeler Dengesi
a. Durum Analizi
467. hracatn GSYHya oran 2007-2012
dneminde yllk ortalama yzde 17,2
olarak gereklemitir. Ayn dnemde yl-
lk ortalama ihracat art nominal olarak
yzde 11,5, reel olarak yzde 6,8 olmutur.
Kresel krizin zellikle AB ekonomilerin-
de youn olarak yaanmas, reel kurun ar-
t eiliminde olmas, sanayide birim cret
endeksinde 2009 yl hari olmak zere
kaydedilen art eilimi, ihracatn rekabet
gcn olumsuz ynde etkilemitir. hracat
fiyatlar bu dnemde dalgal bir seyir gs-
termi ve yllk ortalama yzde 4 orannda
artmtr.
468. 2012 ylnda yzde 3,7 orannda ger-
ekleen teknoloji youn rnlerin, altn
hari toplam ihracat iindeki paynn ar-
trlmas ihtiyac devam etmektedir. Kre-
sel krize bal olarak AB pazarnda artan
rekabet sonrasnda, Trkiyenin geleneksel
ticaret orta olan ABye yapt ihracatta
orta dk ve dk teknolojili rnlerin
paynn artt gzlenmitir. Bu gelime-
ler erevesinde, Trkiyenin ABye yapt
ihracatn nominal olarak artmasna karn,
pazar eitliine bal olarak dier lkele-
re yaplan ihracattaki hzl art nedeniyle
66
ABnin toplam ihracat iindeki pay azal-
mtr. Buna gre yeni ihra pazarlarna
almla birlikte AB d pazarlarn toplam
ihracat ierisindeki pay 2006 ylndaki
yzde 40,5 seviyesinden 2012 ylnda yz-
de 59,7 seviyesine ykselmitir.
469. 2007-2012 dneminde ithalatn
GSYHya oran yllk ortalama yzde 27,1
olarak gereklemitir. Ayn dnemde yl-
lk ortalama ithalat art nominal olarak
yzde 11,7, reel olarak yzde 5,4 olmutur.
Krize kadar olan srete hzla artan ithalat
krizle birlikte nemli lde dm, daha
sonra tekrar art eilimi gstermitir. Bu
dnemde ithalattaki artta; reel kurdaki
deerlenme, bata enerji olmak zere ulus-
lararas emtia fiyatlarndaki ykselme ve
uluslararas likidite bolluunun finansman
imknlarn artrmas etkili olmutur. 2006
ylnda yzde 20,7 olan enerji ithalatnn
toplam ithalat ierisindeki pay 2012 yln-
da yzde 25,4e ykselmitir. Sz konusu
dnemde dalgal bir seyir izleyen ithalat
fiyatlar yllk ortalama olarak yzde 5,1
orannda art gstermitir.
470. demeler dengesinde gsterildii
ekliyle turizm gelirleri, 2007-2012 dne-
minde yllk ortalama yzde 6,9 orannda
artarak 2012 ylnda 25,7 milyar dolara
ulamtr.
471. 2007-2012 dneminde de cari ilem-
ler dengesinin temel belirleyicisi d ticaret
a olmutur. Bu dnemde, cari an
GSYHya oran yllk ortalama yzde 5,9
olarak gereklemitir. 2011 ylnda yzde
9,7ye kadar ykselen sz konusu oran, eko-
nomiyi soutmaya ynelik alnan tedbirler
neticesinde 2012 ylnda yzde 6ya gerile-
mitir. Artan tasarruf-yatrm a d kay-
nak ihtiyacn beraberinde getirmitir.
472. Cari an finansmanna, kriz nce-
sinde irket birleme ve satn almalar ile
 Plann Hedefleri ve Politikalar

zelletirme uygulamalar yoluyla ulusla- pay artarken kamunun paynda azalma

raras dorudan yatrmlar ve uzun vadeli gzlenmitir.
krediler nemli katk salarken, kriz sonras
dnemde ise ksa vadeli sermaye girileri- 474. 2006 ylnda 63,3 milyar dolar olan
nin arl artmtr. Merkez Bankas net rezervleri, kresel kriz
dneminin banda ksmen azalmakla bir-
473. D bor stokunun GSYHya oran
2006 ylnda yzde 39,6 iken, 2012 ylnda likte, 2012 ylnda altn fiyatlarnn artmas
yzde 42,8e ykselmitir. D bor stokun- ve rezerv politikasndaki deiiklikle 119,2
da ksa vadeli borlarn ve zel sektrn milyar dolara ulamtr.
Tablo 12: demeler Dengesine likin Temel Gelimeler ve Hedefler
2006 2012 2013 2018 2014-2018
hracat (fob) (Milyar Dolar) 1
85,5 152,5 157,8 277,2 11,9
thalat (cif) (Milyar Dolar)1 139,6 236,5 252,3 404,3 9,9
Enerji thalat (Milyar Dolar) 1
28,9 60,1 58,7 74,4 4,9
D Ticaret Dengesi (Milyar Dolar) -54,0 -84,1 -94,4 -127,0 ---
D Ticaret Dengesi / GSYH (%) 2
-10,3 -10,7 -11,1 -9,9 -10,5
D Ticaret Hacmi / GSYH (%) 2
42,8 49,5 48,2 53,0 51,2
Turizm Gelirleri (Milyar Dolar)1 ve 3 17,5 25,7 28,0 40,8 7,8
Cari lemler Dengesi (Milyar Dolar) -31,8 -47,5 -55,3 -67,1 ---
Cari lemler Dengesi / GSYH (%) 2
-6,0 -6,0 -6,5 -5,2 -5,8
Uluslararas Dorudan Yatrm Girii (Milyar Dolar)1 20,2 12,6 15,3 28,3 13,1
Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri TKe aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma Plan tahminleridir.
(1) 2014-2018 dnemi verisi yllk ortalama yzde deiimi gstermektedir.
(2) 2014-2018 dnemi verisi ortalamay gstermektedir.
(3) demeler dengesinde yer ald ekliyle

b. Ama ve Hedefler ve yksek teknolojili imalat sanayii rnle-

475. Cari an byme zerinde bask
oluturmayacak seviyelerde tutulmas ve
arlkl olarak uluslararas dorudan ya-
trmlar, bor yaratmayan ve uzun vadeli
dier sermaye girileriyle finanse edilmesi
amalanmaktadr.
476. Plan dneminde, ngrlen yksek
bymeyle birlikte cari an GSYHya
orannn dnem sonunda kademeli olarak
yzde 5,2ye gerilemesi hedeflenmektedir.
477. Plan dneminde reel olarak ortalama
ihracat artnn ithalat artndan yksek
olmas, ihracatn ithalata olan bamll-
nn azaltlmas, ihracat iinde orta-yksek
rinin paynn ykseltilmesi, hizmet ihraca-
tnn artrlmas ve eitlendirilmesi hedef-
lenmektedir.
c. Politikalar
478. hracatlarn yeni pazarlara erimesine
ynelik mevcut imknlar iyiletirilecektir.
479. thalat bamlln azaltmay esas
alan byk lekli yatrmlar ve stratejik
sektr boyutlarn ieren yeni tevik sistemi
etkili olarak hayata geirilecektir.
480. Tketime ynelik ihra rnlerinde
zgn tasarm faaliyetleri zendirilecek,
nitelikli tasarmc yetitirilmesi salanacak,
patent tescili ve uluslararas marka olutu-

67
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
rulmas desteklenecek, tantm ve pazarla-
ma konusundaki destekler ihracatlarn
ihtiyalar dorultusunda gelitirilecektir.
481. Trkiyenin geleneksel ihracat pazar-
larndaki payn drmeden, AB-d l-
kelere olan mal ve hizmet ihracatn artr-
mak iin gerekli dzenlemeler yaplacaktr.
482. hracat desteklerinde etkililik esas al-
nacak, gelime potansiyeli olan sektrlere
ncelik verilecektir.
483. Kredi art hzn kontrol altnda tut-
maya ynelik alnan kararlarn yatrm ve
istihdam zerindeki olumsuz etkilerini
nlemek amacyla ihtiyaca gre kredi trle-
rinde farkllatrmaya gidilecektir.
484. Trkiyenin ikili ve ok tarafl ykm-
llkleri erevesinde yurtii retimde yerli
ara mal kullanmnn ve katma deerin ar-
trlmas salanacaktr.
485. e-Ticaretin, ihracatn artrlmasnda
etkili bir ara olarak kullanlmas amacyla
gerekli mekanizmalar gelitirilecektir.
486. Yerli rnler gibi ithal rnlerin de
salk, evre, enerji verimliliine dair teknik
dzenlemelere uygunluu salanacaktr.
487. Uluslararas hizmet ticareti mzake-
releri kapsamnda lkemiz yatrmclarnn
yurt dnda haklarnn teminat altna aln-
mas ve korunmas salanacaktr.
2.2.4. Enflasyon ve Para Politikas
a. Durum Analizi
488. 2007-2012 dneminde dnya genelin-
deki para politikas uygulamalar incelendi-
inde ikili bir yap gzlenmektedir. Kre-
sel kriz ncesi dnemde 2000li yllardan
itibaren uygulama alan giderek artan ve
enflasyonu kontrol altna almada gsterdii
baars kantlanm olan enflasyon hedef-
lemesi rejimi birok lkede uygulanmtr.
68
Kresel kriz sonrasnda ise gelimi lkeler
krizden k iin grlmemi byklkte
parasal genilemeye giderken, gelimekte
olan lkeler, enflasyon hedeflemesi rejimi-
ne finansal istikrara ilikin unsurlar ekle-
mek ve gelimi lkelerin parasal genileme
uygulamalarnn kendi ekonomilerine olan
olumsuz etkilerini snrlamak amacyla para
politikas uygulamalarnda yeni araylara
gitmilerdir.
489. Dnyadaki eilime paralel olarak k-
resel kriz ncesi dnemde enflasyon odakl
politikalar uygulayan TCMB, kriz sonra-
snda risk itahndaki ve ksa vadeli ser-
maye akmlarnn oynaklndaki ykseli
karsnda alternatif politika araylarna
ynelmitir. Banka, enflasyon hedeflemesi
rejimini, fiyat istikrarndan dn vermeden
finansal istikrar da iine alacak ekilde ye-
niden dzenlemitir. Mevcut para politikas
erevesi, baz lkelerde uygulanmakta olan
standart enflasyon hedeflemesi rejimine k-
yasla amalar ve aralar balamnda nemli
lde gelitirilmitir.
490. Dokuzuncu Kalknma Plan dne-
minin ilk iki ylnda hedefin zerinde ger-
ekleen TFE yllk art hz, sonraki iki
ylda hedefle uyumlu seyretmitir. 2011
ylnda hedefi belirgin ekilde aan TFE
yllk art hz, uygulanan sk para politi-
kas sayesinde 2012 ylnda hedefe yakla-
mtr.
491. 2007-2012 dneminin ilk yllarnda
uygulanan yksek nominal faizler, kresel
krizle birlikte kademeli olarak drlm
ve 2013 ylnn ilk yarsnda politika faizi
yzde 5in altna kadar gerilemitir. Ayn
srete, enflasyona ilikin beklentilerde
salanan grece istikrar sayesinde reel fa-
izler 2012 yl sonunda sfra yaklam ve
2013 ylnn ilk aylar itibaryla negatif de-
erler almaya balamtr.

492. TCMB, cari dengedeki bozulmay
kontrol altna almak ve ekonomiyi daha
salkl bir byme kompozisyonuna ka-
vuturmak iin, 2010 ylnn sonlarndan
itibaren, kredi bymesinin yavalatlmas-
na ynelik politikalar uygulamaya balam
ve Trk Lirasnn ar dalgalanmalardan
korunmasna ilikin uygulamalarn sr-
drmtr. Yeni rejimde, fiyat istikrar ve
finansal istikrar hedefleri dorultusunda
temel para politikas arac olan bir hafta va-
deli repo ihale faiz orannn yan sra dier
otoriteler ile egdm halinde zorunlu kar-
lklar, rezerv opsiyonu mekanizmas, faiz
koridoru ve likidite ynetimi gibi aralar
aktif olarak kullanlmtr. Rezerv opsiyo-
nu mekanizmas araclyla altnn finansal
sistemde kullanm alan artrlmtr. Uygu-
lamaya konulan bu politikalarn etkisiyle
Tablo 13: Enflasyon Gelimeleri ve Tahminleri
TFE (Yl Sonu Yzde Deiim) (%)
Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri TKe aittir. 2013 yl verisi TCMB; 2018 yl verisi ve 2014-2018 dnemi ortalamas Onuncu
Kalknma Plan tahminleridir.
c. Politikalar
494. Fiyat istikrar ve finansal istikrar
amalar dorultusunda, krediler ve dviz
kuru kanallarnn daha etkin almas iin
geleneksel ve gelitirilen yeni aralarla bir-
likte, destekleyici bir ara olarak iletiimin
de kullanlmasna devam edilecektir.
495. Para politikas, fiyat istikraryla eli-
memek kaydyla, ar borlanma ve mak-
roekonomik dengesizliklere dair riskler de
dikkate alnarak uygulanacaktr.
496. Plan dneminde, finansal sistemdeki
borluluk dzeyini kontrol altnda tutmaya
ynelik olarak zorunlu karlk tesisine esas
Plann Hedefleri ve Politikalar
ekonomi yeniden dengelenme srecine gir-
mi ve 2011 ylnn son eyreinden itiba-
ren cari ak azalmaya balamtr. Ancak
cari akta salanan iyilemenin kalc ol-
mas iin uygulanmakta olan para politika-
larna ilave olarak yapsal tedbirlerin aln-
mas gerekmektedir.
b. Ama ve Hedefler
493. Para politikasnn temel amac fiyat
istikrarn salamak ve korumaktr. Bu
amaca ynelik olarak uygulanan enflasyon
hedeflemesi rejiminde finansal istikrar da
gzetilmeye devam edilecektir. Plan d-
neminin ilk yllarnda TFE yllk art
hznn yzde 5 civarnda korunmas, son-
rasnda ise yzde 4,5e indirilmesi hedef-
lenmektedir.
(Yzde Deime)
2006 2012 2013 2018 2014-2018
9,7 6,2 5,3 4,5 4,8
olacak kaldra oran aral uygulanmaya
balanacaktr.
497. Dalgal dviz kuru rejimi uygulama-
sna Plan dneminde de devam edilecek-
tir. Piyasa derinliinin kaybolmasna bal
olarak, kurlarda salksz fiyat oluumlar-
nn gzlenmesi veya ar oynaklk duru-
munda piyasaya dorudan mdahale edi-
lebilecektir.
2.2.5. Mali Piyasalar
a. Durum Analizi
498. Gerekletirilen yapsal reformlar ne-
ticesinde oluan gl finansal yapnn de-
vam iin asgari yasal orann ok zerinde
bir sermaye yeterlilik rasyosunun uygulan-
69
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
mas ve varlklarn risk lmlerinin daha
ihtiyatl yaplmas, etkili dzenleyici bir
yapda faaliyet gsteren Trk bankaclk
sektrn, kresel krizin olumsuz etkile-
rinden korumutur. Bunun yan sra, ulus-
lararas trev aralarnn toplam varlklar
iindeki paynn dk olmas ve Trkiye
ekonomisinin kresel krizden sonra gs-
termi olduu gl byme performans
da bu gelimede etkili olmutur. Dier ta-
raftan, ekonomiyi soutmaya ve cari a
kontrol altna almaya ynelik tedbirler, ksa
dnemde sektrn bymesini snrlayc
etkide bulunmutur.
499. Bankaclk sektrnde 2006 yl so-
nunda yzde 65,9 olan aktiflerin GSYHya
oran 2012 yl sonunda yzde 96,7ye, kre-
dilerin GSYHya oran ise yzde 28,9dan
yzde 56,1e ykselmitir. Bylece, ayn
dnemde toplam aktifler iinde menkul
kymetlerin paynda nemli bir azal g-
rlrken kredilerin pay yzde 43,8den
yzde 58e ulamtr. Dier taraftan ban-
kaclk sektrnn yurtdndan kaynak
kullanm son yllarda hzla art gstere-
rek 2012 yl sonu itibaryla 111 milyar do-
lar seviyesine, yurtd kaynaklarn toplam
varlklara oran ise yzde 14,3 seviyesine
ykselmitir.
500. Bankaclk sektrnde, 2012 ylnda
2006 yl sonuna gre mevduat bankacl-
nn, toplam aktiflerdeki pay yzde 94,2den
yzde 91e dmesine karn, sektrdeki
arl devam etmektedir. Bu dnemde ka-
tlm bankalarnn pay yzde 2,8den yzde
5,1e; kalknma ve yatrm bankalarnn pay
ise yzde 3ten yzde 3,8e ulamtr.
501. Bankaclk Dzenleme ve Denetle-
me Kurumu (BDDK) tarafndan sektrn
kr datmnn snrlandrlmas sayesin- sas Kanunu yasalamtr. Kanunla ayrca
de bankalarn bilanolarnda nemli bir
tutarda yedek ake oluumu salanm ve
70
dolaysyla sektrn gl zkaynak yap-
s korunmutur. 2012 yl sonunda sermaye
yeterlilik rasyosunun yzde 17,9 ile asgari
yasal orann ok zerinde olduu grl-
mektedir. Sektrn risk gstergelerine
bakldnda, 2006 ylnda yzde 3,7 olan
tahsili gecikmi alacaklarn brt kredilere
orannn kresel kriz nedeniyle 2009 yln-
da yzde 5,3e ykseldii, 2012 yl sonunda
ise yzde 2,9a geriledii grlmektedir.
502. Gsterdii yksek performans ve ta-
d potansiyel neticesinde yabanclarn
bankaclk sektrne olan ilgisi devam et-
mitir. 2012 yl itibaryla 24nde ana his-
sedar olmak zere 49 bankann 37sinde
yabanc sermaye pay bulunmaktadr. Or-
taklk yaplar ierisinde yabanc pay yz-
de 50nin zerinde olan bankalarn toplam
sektr aktifleri iindeki pay 2006 ylnda
yzde 13,1den 2012 yl sonunda yzde
16,9 seviyesine ykselmitir. 2006 ylnda
bankaclk sektrnde yabanclarn, borsa-
daki sahip olduklar paylar dhil, toplam
aktif iindeki pay yzde 36,2 iken 2012
ylnda bu oran yzde 44,9a ykselmitir.
503. Bankaclk sektrnde uluslararas
standartlara uyum salamak amacyla 2012
ylnn ikinci yarsndan itibaren Basel II
dzenlemeleri uygulamaya konulmutur.
Ayrca, 2012 ylnn Aralk aynda yrr-
le giren Finansal Kiralama, Faktoring ve
Finansman irketleri Kanunuyla, sz konu-
su irketlerin kurumsal yaplar ile sermaye
yaplar glendirilmi ve tb olduklar
mevzuat tek at altnda birletirilmitir.
504. Yksek standartlarda hukuki altyap-
nn salanmas ve uluslararas finans mer-
kezi projesinin desteklenmesi amacyla
2012 ylnn sonunda yeni Sermaye Piya-
kresel kriz sonrasnda edinilen tecrbele-
rin yasal altyapya tanmas, irketler iin
 Plann Hedefleri ve Politikalar

alternatif finansman kaynaklarnn olu- kaydedilmitir. Sektrde nominal sermaye-

turulmas ve araclk sektrnn dnyayla de yabanc pay hzl bir ekilde ykselerek
rekabet edebilmesine imkn salanmas 2006 yl sonundaki yzde 24,9 seviyesin-
amalanmaktadr. Bu dzenlemeyle, stan- den, 2012 yl sonu itibaryla yzde 68,2
bul Menkul Kymetler Borsas ve stanbul seviyesine ulamtr.
Altn Borsas, Borsa stanbul ats altnda
508. Yurtii tasarruf orannn artrlmas
birletirilmitir. Vadeli lemler ve Opsiyon
amacyla Bireysel Emeklilik Sisteminde
Borsas da 2013 yl iinde Borsa stanbula tevikler yeniden dzenlenerek, tm kat-
katlacaktr. lmclarn faydalanaca devlet katks uy-
505. Borsa stanbulda ilem gren irket gulamasna geilmi ve kurumsal bazl ka-
says 2006 yl sonunda 329 iken 2012 yl tlmlarn tevik edilmesi salanmtr.
sonunda 406ya kmtr. Piyasa kapitali- 509. stanbulun uluslararas bir finans
zasyonunun GSYHya oran, ayn dnemde merkezi haline getirilmesi hedefi dorultu-
borsaya kote olan yeni irketler ve endeks- sunda stanbul Uluslararas Finans Merke-
teki arta bal olarak yzde 30,3ten yzde zi (FM) Stratejisi ve Eylem Plan hazr-
39 dzeyine ulamtr. Borsa stanbul pay lanm ve 2009 yl Ekim aynda yrrle
piyasas, devir hz bakmndan 2012 yln- konmutur. Gerekletirilen almalar ne-
da dnya sralamasnda 4nc, gelimekte ticesinde stanbul, Kresel Finans Merkez-
olan lkeler sralamasnda ise 3nc srada leri Endeksine ilk kez 2009 ylnda 72nci
yer almtr. sradan girmi ve 2012 ylnda 56nc sraya
506. Faizsiz finansman aralarnn geliti- ykselmitir.
rilmesi amacyla kira sertifikalarna ilikin 510. Plan dneminde mali piyasalarn
yasal altyap tesis edilmi, 2012 ylnda ilk gelitirilmesine ynelik almalar kapsa-
defa kamu tarafndan yurtii piyasada 1,6 mnda stanbulun uluslararas bir finans
milyar TL, yurtd piyasada ise 1,5 mil- merkezi haline getirilmesi amacna ynelik
yar dolar tutarnda kira sertifikas ihrac nemli gelimeler salanmtr. Bununla
gerekletirilmitir. 2012 yl sonu itiba- birlikte halen mali piyasalarda derinliin
ryla bankalar dhil zel sektr borlanma ve hizmet eitliliinin daha da artrlmas
aralarnn toplam tutar 29,8 milyar TL ihtiyac devam etmektedir.
seviyesindedir. Atl kaynaklarn ekonomiye
kazandrlmas amacyla da altn bankac- b. Ama ve Hedefler
l gelitirilmi ve tamamna yakn altn 511. Reel ekonominin ihtiyalarn kar-
mevduat olan kymetli maden depo hesab layacak ve bymeyi finanse edecek her
2012 ylnda 18,6 milyar TLye ulamtr. trl finansal aracn ihra edilebildii, i-
507. nemli bir gelime potansiyeline sa- lem maliyetlerinin dk olduu, gl bir
teknolojik ve beeri altyapya sahip, etkin
hip olan sigortaclk sektr toplam aktifle-
bir biimde denetlenen, yeniliki ve effaf
rinin GSYHya oran, 2006 yl sonundaki
ileyen bir mali piyasann oluturulmas
yzde 2,5 seviyesinden 2012 yl sonunda
amalanmaktadr.
yzde 3,7ye ykselmitir. 2007-2012 d-
neminde sigortaclk sektrnn net d- 512. Mali piyasalara ilikin yaplacak d-
nem kr dalgal bir seyir izlemi ve 2012 zenlemelerde stanbulun uluslararas bir
yl sonunda sektrde 222 milyon TL zarar finans merkezi olmas hedefi gzetilecektir.

71
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

Tablo 14: Finansal Hizmetlerde Seilmi Gstergelerde Gelimeler ve Hedefler

2006 2012 2013 2018
Bankaclk Sektr
Aktif Bykl/GSYH (%) 66 97 101 125
Sermaye Piyasas
Borsa stanbul irket Says (Adet) 329 406 431 606
Piyasa Kapitalizasyonu/GSYH (%) 30 39 41 66
Borlanma Aralar Nominal Stoku/GSYH (%) 33 29 32 47
stanbulun GFCI Sralamas 1
--- 56 --- 25
Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri BDDK, Borsa stanbul, SPK ve TKe aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma Plan
tahminleridir.
(1) Z/Yen tarafndan yaymlanan GFCI (Kresel Finans Merkezleri Endeksi) sralamasdr. 2012 yl itibaryla sralamaya tabi toplam
77 ehir bulunmaktadr.

Onuncu Kalknma Plan dnemi sonun-
da stanbulun Kresel Finans Merkezleri
Endeksinde ilk 25 iinde yer almas hedef-
lenmektedir. Plan dneminde borlanma
aralar nominal stokunun GSYHya ora-
nnn hzl bir ekilde artaca ve bu artn
zel sektr borlanma aralarndan kay-
naklanaca deerlendirilmektedir.
c. Politikalar
513. stanbulun blgesel ve kresel bir fi-
nans merkezi olmas hedefi dorultusunda
koordinasyon yaps glendirilecek, nite-
likli insan kayna artrlacak ve finansal
hizmetler eitlendirilecektir.
514. Mali piyasalarda rn ve hizmet eit-
lilii artrlacaktr.
515. Finans sektrndeki tketici ve ya-
trmc haklar, kurumsal ynetim ilkeleri
erevesinde effaf, dil ve tevik edici uy-
gulamalarla glendirilecektir.
516. Trk katlm bankaclnn, kresel
finans pazarndan daha fazla pay almas
salanacaktr.
517. Yatrmlara uzun vadeli finansman
salayan kalknma bankacl gelitirile-
cektir.
518. Teknolojik gelimelere ve ortaya kan
ihtiyalara paralel olarak, deme sistemleri
glendirilecektir.
519. Mali piyasalarda Ar-Ge faaliyetleri
desteklenecek, mobil bankaclk ve internet
bankacl yaygnlatrlacaktr.
520. Finansal piyasalarn salkl ilemesi-
ne, finansal rn eitlilii karsnda bi-
reylerin bilinli kararlar almasna ve yurtii
tasarruflarn artmasna katk salayan fi-
nansal eitim yaygnlatrlacaktr.
521. evre lkelerle mali sektrde ibirli-
ini gelitirmeye ynelik uygulamalar ha-
yata geirilecektir.
2.2.6. Maliye Politikas
a. Durum Analizi
522. Maliye politikas, ok yll btele-
me anlay kapsamnda hazrlanan, gerek
yurtiinde gerekse uluslararas platformda
Trkiye ekonomisine ait genel bir pers-
pektif izen OVPler erevesinde, zel
sektr nclnde istikrarl bymeye
destek salamaya ynelik olarak yrtl-
mtr. Bu dorultuda, 2001 ylndan iti-
baren nemli lde faiz d fazla verilme-
si suretiyle, kamu bor stokunun GSYHya
oran azaltlm, bylece kamu maliyesinde

72

oluan mali alan, kresel krizin etkilerinin
azaltlmasnda etkin bir ekilde kullanl-
mtr. 2010 ylndan itibaren ise kamu ma-
liyesinde srdrlebilirlii salamaya yete-
cek lde faiz d fazla verme politikasna
devam edilmitir.
523. Kriz dneminde uygulanan kon-
jonktr kart politikalarn da etkisiyle
GSYHya oranla 2009 ylnda kamu kesi-
mi borlanma gerei yzde 5e, kamu brt
bor stoku ise yzde 48,9a ykselmitir.
zleyen dnemde, kamu mali dengelerinin
iyiletirilmesi amacyla uygulanan politi-
kalarn yan sra yksek byme ve kamu
alacaklarnn yaplandrlmas sonucunda
2012 ylnda kamu kesimi borlanma ge-
rei yzde 0,9a, kamu brt bor stoku ise
yzde 39,7ye gerilemitir.
524. Uygulanan sk maliye politikasnn
etkisiyle, genel devlet faiz demelerinin
mill gelire oran istikrarl bir ekilde azal-
m, bununla birlikte genel devlet faiz d
harcamalar faiz demelerinden elde edilen
tasarrufun zerinde artmtr. 2006-2008
dneminde GSYHya oranla ylda ortala-
ma 0,6 puan den genel devlet faiz de-
meleri 2008 yl sonunda yzde 5,4; ortala-
ma 1,1 puan ykselen genel devlet faiz d
harcamalar ise 2008 yl sonunda yzde
29,2 olarak gereklemitir. 2009 ylnda
krize kar alnan nlemlerin de etkisiy-
le yzde 34,4e ykselen genel devlet faiz
d harcamalarnn GSYH iindeki pay,
ilerleyen dnemde mill gelirdeki arta
ramen bu seviyesini korumu, 2010-2012
dneminde ortalama yzde 34,2 dzeyin-
de gereklemitir. Personel harcamalar,
salk ve sosyal gvenlik giderleri ile sosyal
amal transferler bu dnemde genel devlet
harcamalarndaki artn temel belirleyici-
leri olmutur.
Plann Hedefleri ve Politikalar
525. 2006-2008 dneminde ortalama yz-
de 32,5 olan zelletirme hari genel devlet
gelirlerinin GSYHya oran, harcamalarda-
ki artlar karlamak amacyla alnan ilave
nlemler neticesinde artm, 2009 ylnda
yzde 34,2ye, 2012 ylnda ise yzde 37,3e
ykselmitir. 2009 ylnda sosyal gvenlik
primleri dhil yzde 24,7 olan toplam vergi
yk, 2012 ylnda yzde 27,6 seviyesinde
gereklemitir. Vergi ykndeki 2,9 puan-
lk artn 1,2 puan sosyal gvenlik primle-
rinden, 1,7 puan ise vergilerden kaynaklan-
maktadr. Genel devlet gelir byklnde
bir defalk gelirler de nemli rol oynam;
bu erevede, 6111 sayl Kanun kapsamn-
da kamu alacaklarnn yeniden yapland-
rlmas, 2006 ve 2008 yllarnda gerekle-
tirilen sosyal gvenlik prim aflar ile 2012
ylnda hayata geirilen bedelli askerlik
uygulamas nemli miktarda kaynak sala-
mtr. Ayrca, Dokuzuncu Kalknma Plan
dneminde GSYHya oranla yllk ortala-
ma yzde 0,6 byklnde zelletirme
geliri elde edilmi, orman vasfn yitirmi
hazine arazilerinin satna balanmtr.
526. Genel devlet gelir ve harcamalarnda-
ki gelimeler sonucunda, 2006-2008 dne-
minde GSYHya oranla ortalama yzde 0,2
olarak gerekleen genel devlet a, 2009
ylnda yzde 5,5e ykselmi, 2010-2012
dneminde ise ortalama yzde 1,4 olmu-
tur. Faiz giderleri ve zelletirme gelirleri
hari tutulduunda ise, 2006-2008 dne-
minde GSYHya oranla ortalama yzde
4,4 fazla veren genel devlet dengesi, 2009
ylnda yzde 0,2 ak vermi, 2010-2012
dneminde ise ortalama yzde 2 fazla ver-
mitir.
527. Kamu maliyesinin uzun dnemli
mali srdrlebilirliini yanstan bir gs-
terge niteliinde olan yapsal genel devlet
dengesi, konjonktrel gelimelerin gelir ve
harcamalar zerindeki etkilerinin ortadan
73
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

kaldrlmas suretiyle hesaplanmakta ve larn gelirlerden daha fazla artmas sonu-

zelletirme gelirleri ile bir defalk gelirle- cunda ortalama yzde 1,8 olarak gerekle-
ri iermemektedir. Dokuzuncu Kalknma mitir.
Plan dneminde faiz hari yapsal genel
528. Genel devlet dengesindeki gelimelere
devlet harcamalarnn potansiyel GSYHya
paralel olarak, kresel kriz ncesi gerileme
oran srekli artarak 2012 ylnda yzde
eiliminde olan AB tanml genel devlet
34,7ye ykselmitir. Genel devlet gelirleri-
bor stokunun GSYHya oran krizle bir-
nin potansiyel GSYHya oran ise, ksmen
likte ykselmi, kriz sonrasnda ise tekrar
dalgal bir seyir gsterse de, Plan dnemin-
gerileme eilimine girmitir.
de art eiliminde olmu ve 2012 ylnda
yzde 36,5e ulamtr. Bylece, potansiyel 529. Sekizinci ve Dokuzuncu Kalknma
GSYHya oranla 2006 ylnda yzde 4,2 Planlar sresince izlenen ekonomik prog-
olan yapsal genel devlet faiz d fazlas, ramlarn bir sonucu olarak kamu mali den-
2007-2012 dneminde faiz d harcama- gelerinde iyileme yaanm ve kamu bor
Tablo 15: Kamu Kesimine likin Seilmi Gstergelerde Gelimeler ve Hedefler
(GSYHya Oran, Yzde)
2006 2012 2013 2018 2014-20181
Kamu Tketimi 9,5 11,5 11,7 11,6 11,7
Kamu Tasarrufu 4,2 2,9 2,4 3,7 3,1
Kamu Yatrm 3,7 4,4 4,5 4,8 4,6
Kamu Kesimi Borlanma Gerei 2
-1,8 0,9 1,4 0,5 0,7
Kamu Kesimi Program Tanml Dengesi 3
4,8 0,9 0,8 1,0 0,9
Genel Devlet Gelirleri 34,8 37,8 38,3 37,9 37,9
Genel Devlet Harcamalar 33,4 38,7 39,7 38,4 38,6
Genel Devlet Faiz D Harcamalar 27,3 35,2 36,4 36,2 36,1
Genel Devlet Faiz Giderleri 6,1 3,5 3,3 2,3 2,5
Genel Devlet Yatrm Harcamalar 3,0 3,5 3,5 4,1 3,8
Genel Devlet Dengesi 1,3 -1,0 -1,4 -0,5 -0,7
Genel Devlet Faiz D Dengesi 7,5 2,6 1,9 1,7 1,8
Yapsal Genel Devlet Gelirleri 4
33,4 36,5 37,1 37,7 37,2
Yapsal Genel Devlet Harcamalar 5
29,1 34,7 35,5 36,4 35,7
Yapsal Genel Devlet Dengesi 6
4,2 1,7 1,6 1,3 1,5
Vergi Yk (Sos. Gv. Primleri Dhil) 24,4 27,6 28,3 28,9 28,6
Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri Kalknma Bakanlna aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma Plan tahminleridir.
Not: Kamu kesimi; merkezi ynetim btesi kapsamndaki kurum ve kurulular, mahalli idareler, sosyal gvenlik kurulular ile GSS,
fonlar, dner sermayeler, sizlik Sigortas Fonu ve KTlerin toplamndan olumaktadr. Kamu kesimi kapsamndan KTler karld-
nda ise genel devlet tanmna ulalmaktadr.
(1) Dnem ortalamasdr.
(2) (-) iaret fazlay gstermektedir.
(3) Faiz gelirleri ve giderleri, zelletirme gelirleri, kamu bankalar kr paylar ve baz zellikli gelirler ile giderler hari tutularak
hesaplanmaktadr.
(4) zelletirme ve bir defalk gelirler hari, potansiyel GSYHya orandr.
(5) Faiz giderleri hari, potansiyel GSYHya orandr.
(6) Potansiyel GSYHya orandr.

74

stokunun GSYHya oran nemli lde
gerilemitir. Bununla birlikte, kamu mali
sisteminin devresel hareketlere kar olduk-
a duyarl olduu grlmektedir. Onuncu
Kalknma Plan dneminde, bir taraftan
elde edilen kazanmlarn korunmas dier
taraftan da daha gl bir kamu mali gr-
nmnn tesis edilebilmesi iin kamu har-
camalarnn rasyonelletirilmesi ve kamu
gelirlerinin kalitesinin artrlmas ncelik
olarak deerlendirilmektedir.
b. Ama ve Hedefler
530. Maliye politikasnn, istikrarl yksek
byme ortamnn tesis edilebilmesine y-
nelik olarak, ekonomik istikrarn desteklen-
mesi, yurtii tasarruflarn artrlmas ve cari
an kontrol altnda tutulmasna yardmc
olacak ekilde para ve gelirler politikalaryla
uyumlu bir biimde uygulanmas esastr.
531. Dokuzuncu Kalknma Plan dne-
minde kamu brt bor stoku ile faiz harca-
malarnn GSYHya orannn drlmesi
sonucunda elde edilen makroekonomik ve
mali kazanmlarn, kamu kesimi borlanma
gereinin kontrol altnda tutulmas suretiy-
le, kalc hale getirilmesi amalanmaktadr.
532. Plan dnemi boyunca GSYHya oran
olarak genel devlet gelirlerinin sabit tutul-
mas, genel devlet harcamalarnn ise bir
miktar drlerek genel devlet ann ri dzenlemeler hayata geirilecektir.
Plan dnemi sonunda yzde 0,5e drl-
mesi hedeflenmektedir.
533. Plan dneminde, vergi yknn adil
dalmnn salanmas ve GSYHya oranla
ortalama yzde 28,6 seviyesinde olmas n-
grlmektedir.
c. Politikalar
534. srafn nlenmesi, verimlilik art sa-
lanmas ve harcama programlarnn nce-
liklendirilmesi suretiyle kamu harcamalar
Plann Hedefleri ve Politikalar
kontrol altnda tutulacaktr. Kamu harca-
malarnn etkinletirilmesiyle elde edilecek
tasarruf ve tahsis edilecek ilave kaynaklar;
bymeyi destekleyecek yatrm harcama-
larnda, teviklerde ve Ar-Ge desteklerinde
kullanlacaktr.
535. Sosyal amal programlar ile tarm
sektrne ynelik transferler bata olmak
zere harcamalar etkinlik artn temin et-
mek amacyla gzden geirilecektir.
536. Vergiye gnll uyumun artrlma-
s ve kayt d ekonominin azaltlmasyla
salanacak ilave kaynaklar, ilem vergileri-
nin drlmesi bata olmak zere retim
ve istihdam tevik ederek bymeye katk
salayacak ekilde deerlendirilecektir.
537. Vergilemenin daha adil olmasn ve
mali fonksiyonunu yerine getirmesini sa-
layacak ekilde vergi taban geniletilecektir.
538. Vergi politikas, retim faktrlerinin
etkin dalmn salamaya ynelik olarak
kullanlacaktr.
539. Temel vergi mevzuat; ekonomik
ve sosyal politikalar erevesinde sade ve
uyum salanabilir hale getirilecek ekilde
yeniden yazlacaktr.
540. Elektronik ticarette vergi kaybnn
nlenmesine ynelik gerekli hukuki ve ida-
541. Yasal dzenlemeler, ksa ve uzun d-
nem mali sonular hesap edilerek yapla-
caktr.
542. Kamu harcamalarnn program baz-
l snflandrma almalar tamamlanarak
kamu hizmetlerini program yaklamyla
ele alan bte yapsna geilecektir.
543. Kaynak tahsis srecinin stratejik plan-
lar ve performans esasl bteleme sistemiy-
le ilikisi glendirilerek, srecin planlama,
75
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
programlama, bteleme, uygulama, izleme
ve deerlendirme etkinlii artrlacaktr.
544. Kayt dlkla mcadelede, kurumlar
aras koordinasyon ve veri paylam art-
rlacaktr. nleyici ve risk odakl denetim
anlay erevesinde idarelerin beeri ve
teknolojik altyaps glendirilecektir.
545. Yerel ynetimlerin mali imknlarn
glendirmek iin kentsel rantlarn deer-
lendirilmesi ve emlak vergisi dhil olmak
zere yerel ynetim z gelirleri artrlacaktr.
2.2.7. Sosyal Gvenlik Finansman
a. Durum Analizi
546. 2006 ylnda sosyal sigorta kurulula-
rnn tek at altnda toplanmasyla bala-
tlan Sosyal Gvenlik Reformu kademeli
olarak hayata geirilerek norm ve standart
birliinin salanmasna ynelik nemli
admlar atlm, sosyal gvenlik sisteminin
kapsam geniletilmi, kaliteli hizmet sunu-
munun ve mali srdrlebilirliin temini
ynnde nemli ilerlemeler kaydedilmitir.
Bu kapsamda, farkl standartlarda hizmet
sunan kamu salk sigortalar tek at altn-
da toplanarak nfusun tamamn kapsayan
zorunlu GSS kurulmutur. Sistemin mali
srdrlebilirliini salamak zere emek-
lilik yalarnn ykseltilmesi, aylk balama
oranlarnn drlmesi gibi parametrik
deiiklikler yaplm, ayrca kamunun sos-
yal gvenlik sistemine katk salamas esas
getirilmitir. Salk kapsamnn ve hizmet-
lere eriimin artmas sonucunda, tedavi ve
ila harcamalarnda yaanan artn kontrol
altna alnmas amacyla, gereksiz hizmet
talebini nlemeye ynelik alnan tedbirle-
rin yan sra global bte uygulanmaya ba-
lanm ve 2010 ylndan itibaren ila harca-
malarn da ierecek ekilde geniletilmitir.
547. 2007-2012 dneminde, yaplandr-
ma gelirleri haricindeki prim gelirlerinin
76
GSYHya orannda meydana gelen 1,9 pu-
anlk artta temel olarak hizmet akdiyle
alanlarn saysndaki art, deme gc
olmayanlarn GSS priminin kamu tarafn-
dan karlanmas ve reform ncesinde ie
balam devlet memurlarnn salk sigor-
tas primlerinin kurumlarnca karlanmas
etkili olmutur. Buna karlk, plan dne-
minde hem emekli aylk demeleri hem de
salk harcamalar nemli miktarda artm
ve bu kalemlerin GSYHya oran 2,4 puan
ykselmitir. Sz konusu dnemde, emekli
aylk demelerinin GSYHya oranndaki
1,6 puanlk artn 0,8 puan, emekli ay-
lklarna reformlarda ngrlenin zerin-
de yaplan arttan kaynaklanmaktadr. Bu
kapsamda, devlet katks ve yaplandrma
gelirleri ayr tutulduunda, sosyal gvenlik
sisteminin anda 0,6 puan art meyda-
na gelmitir. Bu dnemde, devlet katks,
emeklilere yaplan ek deme, prim tevik-
lerinden kaynaklanan transferler ve prim
deme gc olmayanlarn GSS primleri-
nin de eklenmesiyle sosyal gvenlik siste-
mine yaplan toplam bte transferlerinin
GSYHya oran 1,5 puan artmtr.
548. 2007-2012 dneminde istihdam ar-
trmaya ynelik uygulanan tevik politika-
larnn ve kayt d istihdam azaltmaya
ynelik tedbirlerin etkisiyle, hizmet akdiyle
alan sigortal says yllk ortalama yz-
de 7,3 orannda artm, devlet memurlar-
nn saysnda da yllk ortalama yzde 3,5
orannda art yaanmtr. Dier taraftan,
kendi hesabna alan sigortal says yl-
lk ortalama yzde 0,9 orannda azalmtr.
Pasif sigortallar asndan bakldnda ise
sosyal gvenlik reformundaki parametrik
deiiklikler iin ngrlen gei sreleri-
nin uzunluu, yurtd borlanma uygula-
mas ve prim yaplandrmalar emekli sa-
ylarnda nemli artlara yol amtr. Bu
kapsamda, dosya baznda emekli says;
 Plann Hedefleri ve Politikalar

hizmet akdiyle alan grubunda yzde 5,2, zanma koullar karlnda balanm
kendi hesabna alan grubunda yzde 6,1 aylklar arasndaki uyumsuzluklarn azal-
ve devlet memurlarnda ise yzde 2,6 ora- tlmas amacyla, 2000 ylndan nce ba-
nnda artmtr. Sonu olarak, aktif ve pasif lanan SSK aylklar ve 2002 ylnn ikinci
sigortal saysndaki artlar, aktif/pasif ora- eyreinde balanan BA-KUR aylklar
nna etki asndan birbirini dengelemi ve yeniden hesaplanarak bunlarn intibak
plan dneminde sz konusu oran deime- salanmtr.
yerek 1,7 seviyesinde kalmtr.
551. 2007-2012 dneminde SGK salk
549. 2006 ylnda yzde 47 olan kayt d harcamalarnn GSYHya oran 0,8 puan
istihdam oran, 2012 ylnda yzde 39 d- artarak yzde 3,1 olarak gereklemitir.
zeyine gerilemitir. Bu gelimede, kayt d Bu artta, daha nce merkezi ynetim bt-
istihdamla mcadeleye ynelik alnan ted- esinden karlanan devlet memurlarnn
birler ve istihdam tevikleri sonucu cretli ve prim deme gc olmayanlarn salk
ve maal alanlarn kayt d istihdam harcamalarnn SGKya devredilmesi etki-
orannn yzde 31den yzde 22ye gerile- li olmutur. Dier taraftan, GSYHya oran
mesi etkili olmutur. Dier taraftan, kendi olarak 2006 ylnda yzde 4,1 dzeyinde
hesabna alanlarn ve iverenlerin kayt gerekleen toplam kamu salk harcama-
d istihdamnda ise kk bir iyileme ya- lar, salk sigortas kapsamnn genileme-
anm ve kayt d istihdam oran yzde
si ve salk hizmetlerine eriimin artmasna
57den yzde 55e gerilemitir.
ramen alnan tedbirlerin etkisiyle snrl
550. 2013 ylndan itibaren yrrle gir- bir art gstererek 2012 ylnda yzde 4,2
mek zere farkl zamanlarda ayn hak ka- dzeyine ykselmitir.
Tablo 16: Sosyal Gvenlik Kurumu GelirGider Dengesi
(GSYHya Oran, Yzde)
2006 2012 2013 2018 2014-2018
Gelirler 6,8 9,4 9,8 9,8 9,6
Prim Tahsilatlar 4,9 6,8 7,3 7,5 7,3
Prim Yaplandrma Gelirleri 0,5 0,2 0,1 0,0 0,0
Devlet Katks 0,0 1,7 1,7 1,7 1,7
Dier Gelirler 1,4 0,8 0,7 0,6 0,6
Giderler 9,1 11,0 11,3 10,8 11,0
Sigorta Giderleri 5,9 7,5 7,7 7,6 7,7
Salk Giderleri 2,3 3,1 3,2 2,9 3,0
Dier Giderler 0,8 0,4 0,4 0,3 0,3
Gelir-Gider Fark -2,3 -1,6 -1,5 -1,0 -1,4
Gelir-Gider Fark1 -2,8 -3,4 -3,3 -2,7 -3,1
Toplam Bte Transferi 2
3,0 4,5 4,7 4,0 4,4

Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri nakit bazl olup SGKya aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma Plan tahminleridir.
Not: Emeklilere yaplan ek deme tutarlar, gelir ve giderlerde dikkate alnmamtr.
(1) Prim yaplandrma gelirleri ve devlet katks hari tutulmutur.
(2) Fatural demeler, ek karlklar, devlet katks, emeklilere yaplan ek deme, hizmet akdiyle alanlar iin 5 puan prim teviki
ve zrl primi tevikinden kaynaklanan transferler ile 2011 ylndan itibaren prim deme gc olmayanlarn GSS primleri dhil
edilmitir.

77
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
552. Sosyal gvenlik sisteminde 1999 ve
2008 yllarnda kapsaml reformlar yaplma-
sna ramen; emeklilik yana ilikin belir-
lenen kademeli gei srelerinin uzunluu
nedeniyle fiili emeklilik yann dk ol-
mas, emekli aylklarna ngrlen oranlarn
zerinde art yaplmas, prim borlarnn
yaplandrlmas, yurtd borlanma uygula-
masnn srdrlmesi, kayt d istihdamn
ve kayt d cretin halen istenilen dzeye
indirilememesi sosyal gvenlik sisteminin
uzun dnemli mali srdrlebilirliini za-
yflatmaktadr. Ayrca, nfusun yalanmas;
hastalk yknn deiimi; yeni salk tek-
nolojilerinin gelitirilmesiyle oluan salk
enflasyonu; salk bilinci ve gelir dzeyi art-
na bal olarak salk hizmetlerine talebin
artmas gibi nedenlerle salk harcamalar
art eilimini korumakta ve mali srdrle-
bilirlik zerinde bask yaratmaktadr.
b. Ama ve Hedefler
553. Sosyal gvenlik reformunun karar-
llkla uygulanmas ve sistemin akteryal
dengesini bozucu uygulamalardan kanl-
mas suretiyle sosyal gvenlik sisteminin
uzun dnemli mali srdrlebilirliinin
iyiletirilmesi amalanmaktadr.
554. Plan dnemi sonunda merkezi yne-
tim btesinden sosyal gvenlik sistemine
yaplacak bte transferinin GSYHya ora-
nnn yzde 4e drlmesi hedeflenmek-
tedir.
c. Politikalar
555. Kayt d istihdam ve kayt d c-
retle mcadele edilerek kaytl alan says
artrlacak ve prim taban geniletilecektir.
556. Prim yaplandrmalar ekonomik kriz
ve doal afet gibi istisnai haller dnda uy-
gulanmayacaktr.
78
557. Yurtd borlanma uygulamas gz-
den geirilecektir.
558. Salk hizmetleri ve harcamalarnda
srdrlebilirlik dikkate alnarak ila ve
tedavi harcamalar daha aklc hale getiri-
lecektir.
2.2.8. Kamu letmecilii
a. Durum Analizi
559. Kamu sermayeli iletmeler, 233 sayl
KHK kapsamndaki KTler ile 4046 sayl
Kanun hkmleri erevesinde faaliyetleri-
ni srdren kamu iletmeleri, sermayesinin
yzde 50sinden fazlas Hazineye ait olan
iletmeler ve dner sermayeli iletmelerden
olumaktadr.
560. KTler hlihazrda, madencilik, ener-
ji, ulatrma, tarm ve imalat sanayii sek-
trlerinde faaliyet gstermektedir. Doku-
zuncu Kalknma Plan dneminde kamu,
petro-kimya, tuz ve ttn sektrleri ile ara
muayene istasyonlar iletmeciliinden ta-
mamen ekilmitir. Elektrik datm ve
retimi, doal gaz datm, imalat sana-
yii, liman iletmecilii, telekomnikasyon,
bankaclk, denizyolu ve havayolu tama-
cl alanlarnda bir ksm zelletirmeler
gerekletirilmitir.
561. KTlerin mali disiplininin salan-
masna ilikin hedefler, genel yatrm ve
finansman programlaryla her yl tespit
edilmektedir. Ancak KTlerin tb olduu
mevzuatn dnda yer alan TRT, TOK,
AO, PTT ve TRKSAT gibi kamu ku-
rulular vastasyla da bir ksm ticari faali-
yetler yrtlmektedir.
562. KT sisteminin rettii katma dee-
rin GSYH iindeki pay 2006 ylndaki
yzde 1,9 seviyesinden 2012 yl sonunda
yzde 1,3e gerilemitir. Katma deerdeki
 Plann Hedefleri ve Politikalar

bu de ramen 2006 yl sonunda yzde oluan iletmelere ynelik yeni anlayn

8,3 olan KTlerin sat haslatnn (grev
zarar tahakkuklar hari) GSYHya ora-
n, 2012 yl sonu itibaryla deimemitir.
2007-2012 yllar arasnda 15,7 milyar do-
lar sermaye transferi yaplan KTler, Ha-
zineye 5,4 milyar dolar temett ve haslat
pay katksnda bulunmutur.
563. Dokuzuncu Kalknma Plan dnemin-
de, zelletirme kapsamnda olmayan kamu
iletmelerinde stratejik ynetim anlaynn
yerletirilmesi ve yaygnlatrlmas amacy-
la stratejik planlarn hazrlanmas ve uygu-
lanmas sreci balatlmtr. Bu erevede,
modern i kontrol ve i denetim sistemle-
rinin hayata geirilmesine ynelik admlar
atlmtr. KTlerde fiyatlarn piyasa artla-
rna uygun bir ekilde belirlenmesine ve tl
istihdamn azaltlmasna ynelik uygulama-
lar ile kurumsal ynetimin iyiletirilmesine
ynelik almalar srdrlmtr.
564. Faaliyetlerini Hazinenin sermaye des-
tei olmakszn srdremeyen kamu ilet-
melerinin yeniden yaplandrlma ihtiyac
devam etmektedir.
565. Plan dneminde yeni Trk Ticaret
Kanununun yrrle girmesiyle birlikte
KT mevzuatna da yanstlmas ihtiyac
ortaya kmtr.
566. Kamu kurumlarna ait dner sermaye-
li iletmelerin yaplandrlma ihtiyac, kamu
mali ynetimi reformunda ngrld
gibi, devam etmektedir. Dner sermayeli
iletmelerin toplam gelirlerinin GSYHya
oran, 2006 ylndaki yzde 2,2 seviye-
sinden 2012 ylnda yzde 2,4e kmtr.
2007-2012 dneminde Salk Bakanl-
na bal hastaneler ile niversite hastane-
lerinin dner sermayeli iletmeler iindeki
arl artmtr. Bu dnemde niversite
hastanelerinin mali durumlarn iyiletir-
meye ynelik destekler salanmtr.
b. Ama ve Hedefler
567. Kamu sermayeli iletmelerin kamuya
yk getirmeden, verimlilik ilkesi ereve-
sinde faaliyet gstermeleri temel amatr.
568. Plan dnemi sonunda zelletirme
programndaki kurulular dhil KTlerin
rettii katma deerin GSYH iindeki pa-
ynn yzde 0,8 olarak gereklemesi ng-
rlmektedir.

Tablo 17: KTlere likin Seilmi Gstergelerde Gelimeler ve Hedefler

(GSYHya Oran, Yzde)
2006 2012 2013 2018
Toplam Katma Deer 1,9 1,3 1,2 0,8
Sat Haslat 8,3 8,3 7,4 3,8
Sermaye Transferi 0,6 0,3 0,4 0,2
Grev Zarar 0,1 0,1 0,1 0,1
Temett ve Haslat Pay 0,1 0,1 0,2 0,1
Yatrm 0,5 0,5 0,7 0,4
Borlanma Gerei 1
0,2 0,4 0,5 0,3

Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri Kalknma Bakanl ve Hazine Mstearlna aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma
Plan tahminleridir.
Not: Tablodaki KTlere ait deerler zelletirme kapsamndaki kurulularn verilerini de iermektedir.
(1) Bte ve fon transferleri haritir.

79
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
c. Politikalar
569. zelletirme kapsamndaki kurulular
dhil KTlerin faaliyetleri, ekonomik ama
ve hedeflere dayal olarak yrtlecektir.
Devlet tarafndan gerekletirilmesi zo-
runlu olan sosyal amal ve kamu yararna
ynelik faaliyetler iin bu kurulularn g-
revlendirilmesinden ziyade evrensel hizmet
fonu oluturulmas gibi yntemler ncelikli
olarak deerlendirilecektir. KTlerin g-
revlendirilmesi zaruretinin ortaya kmas
durumunda ise oluacak maliyet zamann-
da karlanacaktr.
570. KTlerin faaliyetleri, piyasa mekaniz-
masn bozucu etkiye neden olmayacak e-
kilde yrtlecektir.
571. KTlerde verimliliin, hesap verebi-
lirliin, karar srelerinde esnekliin art-
rlmasn salayacak uluslararas kabul gr-
m kurumsal ynetim ilkeleriyle ve yeni
Trk Ticaret Kanunuyla uyumlu bir mev-
zuat dzenlemesi yaplacaktr.
572. Stratejik ynetim anlay yaygnlat- nin gelitirilmesine ynelik altyap yatrm-
rlacak, KT faaliyetlerinin stratejik planlar
ve performans programlarna uyumunun
artrlmasna ynelik uygulamalar gerek-
letirilecektir. KTlerde etkili i denetim
ve i kontrol mekanizmas kurulacak ve i
denetim birimleri etkin hale getirilecektir.
D denetim sreleri, hesap verebilirlik
anlay erevesinde etkinletirilecektir.
573. KTler, istikrarl yksek bymeye
katk salamak amacyla teknolojik altya-
plarn ve Ar-Ge faaliyetlerini gelitirerek
katma deeri yksek rnlere younlaa-
cak, yerli enerji kaynaklarndan faydalana-
cak ve ihracata ynelik yeni frsatlar deer-
lendirecektir.
574. KTlerde hizmet alm sreleri et-
kinletirilerek mal ve hizmet retiminde
kalite-maliyet dengesi salanacaktr.
80
575. zelletirme uygulamalar, uzun va-
deli sektrel ncelikler erevesinde belir-
lenmi bir program dhilinde srdrle-
cektir. Uygulamalarda halka arz ynteminin
kullanlmasna arlk verilecektir.
576. Bata niversite hastaneleri olmak
zere dner sermayeli iletmeler, kamu
kaynaklarnn etkili, ekonomik ve verimli
bir ekilde kullanlmasn salayacak ekil-
de yeniden yaplandrlacaktr.
2.2.9. Yatrm Politikalar
2.2.9.1. Kamu Yatrmlar
a. Durum Analizi
577. ncelikli sosyal ihtiyalar gidermeye,
retken faaliyetleri destekleyecek nitelik-
teki altyapy gelitirmeye ynelik olarak,
Dokuzuncu Kalknma Plan dneminde;
blgeler aras gelimilik farklarnn azal-
tlmas da dikkate alnarak, eitim, salk,
teknolojik aratrma, ulatrma, sulama,
ime suyu ile bilgi ve iletiim teknolojileri-
larna arlk verilmitir.
578. Dokuzuncu Kalknma Plan dne-
minde, kamu sabit sermaye yatrm tutarlar
plan hedefleri seviyesinde gereklemitir.
Cari fiyatlarla toplam kamu sabit serma-
ye yatrmlarnn GSYH ierisindeki pay
2006 ylnda yzde 3,8 iken 2012 ylnda
yzde 4,2ye km olup, 2013 ylnda bu
orann yzde 4,5 olmas beklenmektedir.
579. Dokuzuncu Kalknma Plan dne-
minde kamu yatrmlarna ayrlan kay-
naklar artrlm, ok sayda projenin ta-
mamlanmas salanm ve yeni projelerin
belirlenmesinde seici davranlarak prog-
ram deerleri itibaryla 2006 ylnda 5,5
yl olan kamu yatrm stokunun ortalama
tamamlanma sresi, 2013 ylnda 3,7 yla
drlmtr.

580. Dokuzuncu Kalknma Plan dne-
minde, mahalli idare yatrmlar ve yatrm
iilii dhil kamu sabit sermaye yatrm-
larnda sektrler itibaryla en byk pay
yzde 37,4 ile ulatrma sektr almtr.
Blnm yol projeleri ve yksek hzl
tren projeleri gibi byk projelere arlk
verilmesi sonucunda ulatrma sektrnn
pay, yzde 30,2 olan Plan ngrsnn
zerinde gereklemitir. Bu durum dier
sektrlerin paynn Plan hedefinin altnda
kalmasnda etkili olmutur. GAP Eylem
Plan, DAP, KOP, DOKAP gibi uygula-
malarla, bata Gneydou Anadolu Bl-
gesi olmak zere blgesel gelimeye yne-
lik projelere nemli kaynaklar aktarlarak
birok proje tamamlanm veya tamam-
lanma aamasna gelmitir. Buna ramen,
blgeler aras gelimilik farklarnn azal-
tlmasna ynelik yatrm ihtiyac devam
etmektedir.
581. Trkiyenin artan altyap ihtiyalarnn
karlanmasnda kamu kaynaklarnn kulla-
nlmas yannda zel sektrn katlmyla maye yatrmlarnn GSYH ierisindeki pa-
salanacak alternatif finansman modelle-
rinden de yararlanlmasna gerek duyul-
maktadr. Bu erevede son yllarda geli-
mi ve gelimekte olan lkelerde altyap
yatrmlarnn gerekletirilmesinde yaygn
olarak kullanlan K modeli lkemizde
de uygulanmaktadr. Dokuzuncu Kalknma
Plan dneminde yetki verilen yap-ilet-
devret ve yap-kirala modelli projelerin say-
s 46ya, bu projelerin toplam yatrm tutar
ise 28,5 milyar dolara ulamtr.
582. K mevzuatnda nemli dzenle-
meler yaplm olmasna ramen, mevzua-
tn ereve bir yasayla btncl bir yapya
kavuturulmas ihtiyac devam etmektedir.
K sreci, kamu kesimi zerine uzun yl-
lara yaylan yksek mali yk getirebilecek
bir yapya sahip olup doru kurgulanmas
ve ynetilmesi gerekmektedir. Bu nedenle,
Plann Hedefleri ve Politikalar
kamu kurumlarnn K alannda proje
planlama ve ynetim srelerinde uzman-
la dayal kurumsal kapasitelerinin geliti-
rilmesi ihtiyac nem arz etmektedir.
583. lkemizde ekonomik ve sosyal altya-
p ihtiyacnn karlanmasna ynelik yeni
yatrmlarn gerekletirilmesinin yan sra
mevcut sermaye stokunun daha etkin kul-
lanlmas gerekmektedir.
584. Yeni yatrmlarn planlanmas ve ger-
ekletirilmesi srecinde kamu kurulu-
larnda hazrlama, uygulama, izleme ve
deerlendirme kapasitesinin gelitirilmesi
ihtiyac devam etmektedir.
b. Ama ve Hedefler
585. Kamu yatrmlarnn bymeye, zel
kesim yatrmlarn desteklemeye, blgeler
aras gelimilik farklarn azaltmaya, istih-
dam ve lke refahn artrmaya katksnn
azami seviyeye karlmas temel amatr.
586. Plan dnemi sonunda kamu sabit ser-
ynn yzde 4,8e, sermaye giderlerinin Mer-
kezi Ynetim Btesi ierisindeki paynn ise
yzde 11,1e karlmas ngrlmektedir.
c. Politikalar
587. Yksek ve istikrarl byme iin kamu
ve zel kesim yatrmlar birbirlerini ta-
mamlayacak ekilde btncl bir bak a-
syla ele alnacaktr. Kamu yatrmlar, zel
sektr tarafndan gerekletirilemeyecek
ekonomik ve sosyal altyap alanlarnda yo-
unlatrlacaktr.
588. Toplam kamu yatrmlar ierisinde
zel sektrn retken faaliyetlerini des-
tekleyecek nitelikteki altyap yatrmlarna
odaklanlacaktr.
589. Kamu yatrmlarnda, K modeliyle
yrtlenler dhil, eitim, salk, ime suyu
81
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

Tablo 18: Toplam Kamu Sabit Sermaye Yatrmlarnda Gelimeler ve Hedefler

(2013 Yl Fiyatlaryla, Milyon TL)
9. Plan Dnemi (Gerekleme) 10. Plan Dnemi
(2007-2013)1 (2014-2018)
Tarm 39.947 %10,2 50.087 %12,0
Madencilik 8.483 %2,2 12.522 %3,0
malat 3.809 %1,0 3.757 %0,9
Enerji 28.655 %7,3 15.026 %3,6
Ulatrma 146.123 %37,4 141.914 %34,0
Turizm 2.087 %0,5 2.504 %0,6
Konut 6.409 %1,6 4.174 %1,0
Eitim 47.886 %12,3 66.783 %16,0
Salk 21.887 %5,6 21.287 %5,1
Adalet 5.072 %1,3 6.261 %1,5
Gvenlik 3.894 %1,0 4.591 %1,1
me Suyu 25.847 %6,6 29.218 %7,0
Kanalizasyon 21.746 %5,6 24.209 %5,8
Teknolojik Aratrma 6.889 %1,8 10.435 %2,5
Dier 21.951 %5,6 24.626 %5,9
TOPLAM 390.684 %100,0 417.393 %100,0
Kaynak: Kalknma Bakanl
Not: Mahalli idare yatrmlar ve yatrm iilii tutarlar dhildir.
(1) 2013 yl iin gerekleme tahmini kullanlmtr.

ve kanalizasyon, bilim-teknoloji, ulatrma niversitelerin ihtiyalar ve okullarn snf

ve sulama sektrlerine ncelik verilecektir.
590. Onuncu Kalknma Plan dneminde
kamu kaynaklaryla gerekletirilecek ya-
trmlar iinde, tarm sektrnn paynn
bata GAP Blgesi olmak zere sulama
yatrmlarnn hzlandrlmas sonucunda
artmas; yerli kaynaklara dayal enerji poli-
tikas erevesinde enerji hammaddesi ara-
malarna arlk verileceinden madencilik
sektrnn paynn artmas; kamu tarafn-
dan yrtlen hidroelektrik santrallerinin
(HES) tamamlanma aamasna gelmi ol-
mas ve zelletirmeler sonucu enerji sek-
trnn paynn azalmas; en yksek paya
sahip olmakla birlikte ulatrma sektr-
nn paynn baz otoyollar, byk limanlar,
havalimanlar, gar kompleksleri gibi pro-
jelerin K yntemiyle gerekletirilecek
olmas nedeniyle azalmas; yeni kurulan
mevcudunun azaltlmas hedefi dorultu-
sunda eitim sektrnn paynn artmas;
ehir hastaneleri ve salk kampsleri pro-
jelerinde K ynteminin yaygn olarak
uygulanaca salk sektrnn paynn
azalmas; adalet, gvenlik, ime suyu, ka-
nalizasyon ve teknolojik aratrma sektr-
lerinin paylarnn verilen ncelikler ere-
vesinde artmas ngrlmektedir.
591. Kamu yatrmlar, blgeler aras ge-
limilik farklarn azaltmay ve blgesel
gelime potansiyelini deerlendirmeyi he-
defleyen alanlara ynlendirilmeye devam
edilecektir. Bu kapsamda kentsel gelime
odakl projelerin yan sra, GAP blgesinde
retken zel sektr yatrmlarn destekle-
yecek ekonomik ve sosyal altyap projeleri-
ne, DAP, KOP ve DOKAP blgelerinde de

82

eylem planlaryla nceliklendirilmi proje-
lere arlk verilecektir.
592. Kamu yatrmlarnn ortalama ta-
mamlanma sresinde salanan iyileme, bu
srenin halen nispi olarak yksek olduu
sektrlere odaklanlarak srdrlecektir.
593. Mevcut sermaye stokundan azami
fayday salamak iin idame-yenileme, ba-
km-onarm ve rehabilitasyon harcamalar-
na arlk verilecektir.
594. K uygulamalarna ilikin gelecee
ynelik yol haritas niteliinde bir strateji
belgesi hazrlanacak ve dank yapdaki
K mevzuatnn ereve bir kanun altnda
toplanmas salanacaktr.
595. K politika ve uygulamalarnn ko-
ordinasyonu glendirilecek, projelerin
bte zerindeki risk ve etkilerini lebile-
cek etkin bir izleme ve deerlendirme siste-
mi oluturulacaktr.
596. Kamu yatrm projelerinin planlanma-
s, uygulanmas, izlenmesi ve deerlendiril-
mesi sreci glendirilecek, bu kapsamda
kamu kurum ve kurulularnn kapasiteleri
gelitirilecektir.
2.2.9.2. zel Kesim Yatrmlar
a. Durum Analizi
597. 1981-2012 dneminde yzde 80ler
dzeyinde olan sermaye stokunun by-
meye katks, Dokuzuncu Kalknma Plan
dneminde yaklak yzde 75 dzeyinde
gereklemitir. zel kesim sermaye biriki-
mi gemi dnemde Trkiye ekonomisinde
bymenin en nemli kayna olmutur.
2007-2012 dneminde kresel krizin de
etkisiyle reel olarak yllk ortalama yzde 2
art gsteren zel sektr sabit sermaye ya-
trmlarnn GSYH ierisindeki pay 2006
ylnda yzde 18,9, 2012 ylnda ise yzde
16,4 olarak gereklemitir.
Plann Hedefleri ve Politikalar
598. Dokuzuncu Kalknma Plan dnemin-
de, zel kesim yatrmlarnn artrlmas iin
yatrm teviklerine verilen nem ve sala-
nan destek artmtr. 2009 ylndan itibaren
uygulanmaya balanan yeni yatrm tevik
sistemiyle blgesel yatrmlar ve byk l-
ekli yatrmlar desteklenmektedir. 2012
ylndan itibaren ise stratejik yatrmlar des-
tekleme kapsamna alnm, blgesel yat-
rmlarn tevikinde, Sosyo-Ekonomik Ge-
limilik Endeksine dayanan il baznda alt
kademeli yeni blgesel harita kullanlmtr.
599. Teviklerin, Trkiye ile AB arasndaki
anlamalara uygun olarak dzenlenmesini
ve ilgili mercilere bildirimini salamak zere
hazrlanan Devlet Desteklerinin zlenmesi
ve Denetlenmesi Hakknda Kanun yrrl-
e girmitir. Bu erevede oluturulan Dev-
let Destekleri zleme ve Denetleme Kurulu
almalarna balamtr. Ayrca, destek ve-
ren kurululardan verinin toplanmas, sak-
lanmas, raporlanmas ve izlenmesini sala-
mak amacyla almalar yrtlmektedir.
600. zel kesim yatrm kararlarnda ve ya-
trmlarn artnda belirleyici bir unsur olan
i ortam konusunda lkemizde son yllar-
da nemli uygulamalar hayata geirilmitir.
Yatrm Ortamn yiletirme Koordinasyon
Kurulu (YOKK), daha etkili ve sonu odak-
l bir yapya kavuturulmak zere yeniden
yaplandrlmtr. Bu gelimelere paralel ola-
rak, DBnin 2013 yl Ortam Raporunda
Trkiye, genel sralamada 183 lke arasnda
71inci srada yer almtr. Rapora gre lke-
miz toplam vergi yknn brt kra orann-
da ve mlkiyet edinmede ilerleme gstermi
olup, 2012 yl itibaryla i kapatma gster-
gesinde OECD ortalamasna gre daha
olumsuz durumda iken ie balama, mlki-
yet edinme gstergelerinde OECD ortala-
masndan daha iyi durumdadr.
601. lkemizde yatrmn balangcndan
iletmeye gei dnemine kadar, zellik-
83
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

le izin, onay, lisanslar, yatrm yeri temini, yzde 2 uluslararas dorudan yatrm girii
mevzuat ve hukuki srelerin iyiletirilme- ngrlmektedir.
sine ihtiya bulunmaktadr.
c. Politikalar
602. Yasal erevenin iyiletirilmesi ve yar-
g sisteminin hznn, etkililiinin ve tutar- 607. Yatrm tevik uygulamalarnda ma-
llnn artrlmas uluslararas dorudan liyet-etkinlik, hesap verebilirlik, effaflk,
yatrmlar asndan ncelikli konularn ba- ngrlebilirlik, esneklik, atl kapasite
nda gelmektedir. Hukuki dzenlemelerin oluturulmamas ile verimlilik ilkeleri g-
ngrlebilir, ak ve effaf olmas uluslara- zetilerek istihdam, yksek katma deer ve
ras dorudan yatrmlarn srdrlebilirli- ihracat artna ynelik yatrm alanlarna
i ve istikrar asndan gereklidir. ncelik verilecektir.

603. Kresel ekonomik krizin etkisiyle 2009
ylnda uluslararas dorudan yatrmlarda
d olmasna ramen, 2007-2012 dne-
minde gayrimenkul hari toplam 73,3 milyar
dolar uluslararas dorudan yatrm girii kay-
dedilmitir. zellikle kresel kriz ncesinde
cari ilemler ann finansmannda ulusla-
raras dorudan yatrmlar nemli rol oyna-
mtr. Onuncu Kalknma Plan dneminde
uluslararas dorudan yatrmlarn, mlkiyet
deimesinden ziyade, yeni yatrmlara ve ek
retim kapasitesi oluturacak alanlara yn-
lendirilmesi uzun dnemde cari an sr-
drlebilirlii asndan nem tamaktadr. olarak kullanlmasna ncelik verilecektir.
b. Ama ve Hedefler
604. Plan dneminde, yatrm ortamnn
daha cazip hale getirilmesi ve yatrmlarn
zendirilmesi yoluyla yksek byme iin
gerekli zel kesim yatrmlarnn artrlmas ekilde desteklenecektir.
temel amatr.
605. Yatrm tevik uygulamalarnn amac
katma deer ve Ar-Ge ierii yksek ya-
trm, ihracat ve retim yannda istihdam
artrmak, uluslararas rekabet gcn geli-
tirmek ve blgesel potansiyellerin ekono-
miye kazandrlmasn salamaktr.
608. Yatrm tevik uygulamalarnda d-
zenli izleme ve deerlendirme gerekle-
tirilecek, teviklerin makroekonomik, sek-
trel ve blgesel etkileri llecek ve bu
alanlarda kurumsal kapasitelerin gelitiril-
mesine ncelik verilecektir.
609. Devlet desteklerine ilikin veri topla-
ma ve izleme altyaps almalar tamam-
lanarak uygulamaya geirilecektir.
610. Trkiye iin kritik teknolojileri ieren
stratejik yatrmlarn teviki iin kamunun
altyap yatrmlarnn bir destek unsuru
611. ncelikli alanlarda retim ve ihracat
kapasitesini artran uluslararas dorudan
yatrmlar, ithal girdilerde, stratejik rn
ve sektrlerde yerliletirmeyi zendirici bir
612. ncelikli uluslararas dorudan yat-
rm alanlar belirlemeye ynelik strateji a-
lmalar yrtlecektir.
613. YOKK kapsamndaki almalar ge-
nel sorun alanlarna odakl, daha etkin ve
sonu alc bir biimde srdrlecektir.

606. 2018 yl itibaryla zel kesim sabit 614. Yatrmclara ve iletmelere ynelik
sermaye yatrmlarnn GSYHnn yzde izin, onay ve ilemlerle ilgili brokrasi azal-
19,3 olmas hedeflenmektedir. Plan d- tlacak, saydam ve objektif kurallar getiri-
neminde GSYHya oranla yllk ortalama lecektir.

84
 Plann Hedefleri ve Politikalar

615. Yatrmclara uygun nitelikte yatrm Plannda yer alan yzde 2 hedefinin altnda
yeri tahsisi yapabilmek iin yeterli arsa kalmtr. Bu dnem sonunda 80 bin ola-
retimi salanacak, hazine arazileri bata rak hedeflenen lkemizdeki tam zaman
olmak zere yatrma elverili arazilerin edeer (TZE) aratrmac says 2011 yl
envanteri karlacak ve tahsis sreleri et- itibaryla 72 bine ulamtr. 10 bin alan
kinletirilecektir. bana den TZE aratrmac says 2011
yl itibaryla 30 olup, 2010 yl itibaryla
616. ortamnn gelitirilmesi iin rekabet
70,3 olan AB ortalamasnn altndadr.
ortamnn dzgn ilemesi salanacaktr.
Bu kapsamda rekabeti snrlayc anlama, 620. Ar-Ge harcamalarnn 2011 yl iti-
uyumlu eylem ve kararlar ile hkim durum- baryla yzde 43,2si zel sektr tarafndan
daki teebbslerin bu durumlarn ktye gerekletirilmekte ve TZE Ar-Ge perso-
kullanmaya ynelik davranlar ve rekabeti nelinin yzde 48,9u zel sektr tarafndan
nemli lde azaltan birleme ve devral- istihdam edilmektedir. zel sektr Ar-Ge
ma ilemlerine kar rekabet kurallar etkili faaliyetlerinin ve Ar-Ge personel istihda-
bir biimde uygulanacaktr. mnn artmasnda Ar-Ge destekleri, Tek-
noloji Gelitirme Blgelerindeki (TGB)
617. Kalknma ajanslar araclyla blgesel gelimeler ve zel sektrn Ar-Ge merkezi
potansiyelleri deerlendirmek zere yerli ve kurmasna ynelik tevikler etkili olmutur.
yabanc sermaye yatrmlarndan yararlan-
maya nem verilecek, lke genelinde Yat- 621. Dokuzuncu Kalknma Plannda ve
rm Destek ve Tantm Ajansnn faaliyetle- Bilim ve Teknoloji Yksek Kurulu karar-
rini blgesel bazda tamamlayc bir yaklam larnda belirlenen ncelikli teknoloji alan-
uygulanacaktr. Ayrca kalknma ajanslar lar bata olmak zere, kamu kurumlar ve
bnyesinde il baznda kurulan yatrm des- niversitelerde aratrma altyaplar olu-
tek ofislerinin bilgilendirme ve ynlendirme turulmas amacyla yaklak 2,4 milyar TL
destei sunma kabiliyetleri artrlacaktr. kaynak harcanmtr. Halen faaliyete gemi
108, kurulumu devam eden 65 tematik ile-
2.2.10. Bilim, Teknoloji ve Yenilik ri aratrma merkezi projesi bulunmaktadr.
a. Durum Analizi Bu merkezler arlkl olarak biyoteknoloji
dhil yaam bilimleri, malzeme, havaclk ve
618. Dokuzuncu Kalknma Plan dne- uzay, bilgi ve iletiim, savunma teknolojileri
minde bilim, teknoloji ve yenilik kapasite- ile nanoteknoloji alanlarndadr. te yan-
sini artrmaya ynelik politikalar ereve- dan, niversitelerin aratrma kapasitesini
sinde, Ar-Geye ayrlan kaynak miktar ve gelitirmek zere 20 niversitede merkezi
bilim insan says ile zel sektrn Ar-Ge aratrma laboratuvar tamamlanm, 62sin-
faaliyetleri, harcamas ve aratrmac istih- de ise devam etmektedir. Bu merkezleri di-
dam artm; niversiteler, kamu kurumlar er kamu niversitelerinde de kurmak zere
ve zel sektrde aratrma altyaplar yay- hazrlk almalar yrtlmektedir.
gnlatrlmtr.
622. TGBlerin says ile bu blgelerde y-
619. Ar-Ge harcamalarnn GSYHya ora- rtlen projeler ve aratrmac istihdamnn
n, 2006 ylndaki yzde 0,6 seviyesinden yan sra bata Trkiye Bilimsel ve Tek-
2011 yl itibaryla yzde 0,86ya ykselmi nolojik Aratrma Kurumu (TBTAK)
olmakla birlikte, AB ortalamas olan yz- olmak zere ilgili kamu kurumlar tara-
de 1,9 seviyesinin ve Dokuzuncu Kalknma fndan yrtlen Ar-Ge ve yenilik des-

85
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

Tablo 19: Ar-Ge ve Yenilik Alannda Gelimeler ve Hedefler

2006 2011 2013 2018
Ar-Ge Harcamalarnn GSYHya Oran (%) 0,60 0,86 0,92 1,80
Ar-Ge Harcamalarnda zel Sektrn Pay (%) 37,0 43,2 46,0 60,0
TZE Cinsinden Ar-Ge Personeli Says 54.444 92.801 100.000 220.000
TZE Cinsinden Aratrmac Says 42.663 72.109 80.000 176.000
Ar-Ge Personeli inde zel Sektrde stihdam
33,1 48,9 52,0 60,0
Edilenlerin Pay (%)
Kaynak: 2006 ve 2011 yl verileri TKe aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma Plan tahminleridir.

tek programlarnn says, kaynak miktar retim srelerinde verimlilii artran ve

artm ve destekler byk lde ncelikli
alanlara ynlendirilmitir. lkemiz 2010
yl itibaryla toplam bilimsel yayn says
bakmndan dnyada 18inci srada olma-
sna ramen, bu yaynlarn nfusa oran
bakmndan 45inci ve yaynlara yaplan
ortalama atf bakmndan ise AB lkeleri
arasnda son sralarda yer almaktadr. Bu
durum zellikle temel bilimlerde aratrma
ortamnn iyiletirilmesi ve aratrmac in-
san gcnn nitelik ve niceliinin artrl-
mas ihtiyacn gstermektedir.
623. Bilim, teknoloji ve yenilik politika-
larnn bata eitim, sanayi ve blgesel
politikalar olmak zere dier politikalar-
la tamamlayc olarak yrtlmesi; sanayi
sektr yannda hizmetler ve tarm sek-
trlerinde katma deer art salanmas,
yeniliki giriimciliin gelimesi ve blge-
sel potansiyelin harekete geirilmesi ala-
rndan neme sahiptir.
624. Kaydedilen gelimelere ramen Ar-
Ge ve yenilik iin ayrlan kaynaklarn
hem miktarnn hem de istenilen faydaya
dnmek zere etkinliinin artrlmas
ihtiyac devam etmektedir. zellikle tek-
nolojik rn retme srecinin ticariletir-
me aamasnn glendirilmesi, teknoloji
transferine ynelik ara yzlerin oluturul-
mas, yeniliki giriimciliin gelitirilmesi,
kamu almlarnn yerli teknolojilerin geli-
tirilmesini destekler yapya kavuturulmas,
srdrlebilir retimi destekleyen tekno-
lojilerin gelitirilmesi, imalat sanayi reti-
minde ve ihracat iinde yksek teknoloji
sektrlerinin paynn artrlmas ihtiyac
nemini korumaktadr.
625. Ar-Ge ve yenilik alannda uluslararas
dzeyde akreditasyon ve standart olutur-
ma kapasitesinin artrlmas, aratrma alt-
yaplarnn eitlendirilerek etkin ve srd-
rlebilir kullanmlarnn salanmas, kamu
ve zel sektrdeki altyaplar arasndaki i-
birliinin daha da gelitirilmesi gerekmek-
tedir. Aratrmac insan gcnn nitelik ve
nicelik olarak gelitirilerek zel sektrde is-
tihdamnn artrlmas ihtiyac bulunmak-
tadr. Ayrca, bata AB lkeleri olmak zere
Ar-Ge faaliyetleri, aratrma altyaplar ve
aratrmac insan gc bakmndan blge-
sel ve kresel dzeyde ibirliinin gelitiril-
mesi nemini korumaktadr.
b. Ama ve Hedefler
626. Ar-Ge ve yenilik politikasnn temel
amac; teknoloji ve yenilik faaliyetlerinin
zel sektr odakl artrlarak faydaya d-
ntrlmesine, yenilie dayal bir ekosis-
tem oluturularak aratrma sonularnn
ticariletirilmesine ve markalam tek-
noloji youn rnlerle lkemizin kresel
lekte yksek rekabet gcne erimesine
katkda bulunmaktr.

86

c.Politikalar
627. niversite ve kamu kurumlar bnye-
sindeki aratrma merkezleri, zel sektrle
yakn ibirlii iinde alan, nitelikli insan
gcne sahip, tm aratrmaclara kesintisiz
hizmet veren ve etkin bir ekilde ynetilen
srdrlebilir yaplara dntrlecektir. landrlmasnda, akademisyenlerin ve -
628. Uluslararas dzeyde rekabeti ve yk-
sek katma deerli yeni sektrler, rn ve
markalar ortaya karacak Ar-Ge ve yenilik
programlar hayata geirilecektir.
629. Yenilik sistemi, kmelenme yakla-
mn ve giriimcilii merkeze alan bir yap-
ya kavuturulacaktr.
630. Ar-Ge desteklerinde koordinasyon
salanacak ve mevcut destek programlar
etki analizi almalar yaplarak gzden
geirilecektir. Ar-Ge faaliyetleri, ncelikli
alanlarda oluturulacak ortak hedefler er-
evesinde, ticariletirmeyi de ierecek e-
kilde piyasa artlar gzetilerek btnsellik
iinde desteklenecektir.
631. Bata enerji ve imalat sanayi olmak
zere tm sektrlerde, doal kaynaklarn
etkin kullanmn ve evresel bozulmalarn
nlenmesini salayacak temiz teknolojiler
ile katma deeri yksek yeil rnler geli-
tirilmesine ynelik Ar-Ge ve yenilik faali-
yetleri desteklenecektir.
632. Teknoloji gelitirme blgelerinin ya-
ps ve ileyii; niversite sanayi ibirliini,
iletmeler aras ortak Ar-Ge ve yenilik fa-
aliyetlerini ve yeniliki giriimcilii en st
dzeye karmak zere etkinletirilecektir.
633. Aratrma merkezleri, kuluka mer-
kezleri, teknoloji transfer ve yenilik mer-
kezleri ve teknoloji gelitirme blgelerinin
belli alanlarda odaklanmalar, birbirleriyle
btnleik bir biimde almalar salana- ise ortalama yzde 1,5 orannda artmtr.
Plann Hedefleri ve Politikalar
cak ve bu yaplarn ilgili kme faaliyetlerini
desteklemeleri zendirilecektir.
634. niversite ve zel sektr ibirliini
daha kolaylatrc ve tevik edici nlemler
alnacak ve ara yzler oluturulacaktr. Bu
erevede yksekretimin yeniden yap-
rencilerin Ar-Ge ve giriimcilik faaliyetle-
rinin tevik edilmesine zen gsterilecektir.
635. Aratrmac insan gcnn says ve
nitelii daha da artrlacak, zel sektrde
aratrmac istihdam tevikine devam edi-
lecektir.
636. Temel ve sosyal bilimlerde yetkin ara-
trmaclarn yetitirilmesi desteklenecek,
niversiteler ve kamu kurumlar bnyesin-
de bu alanlardaki aratrmalarn says, ni-
telii ve etkinlii artrlacaktr.
637. Kamu tedarik sistemi yenilii, yerlile-
meyi, evreye duyarll, teknoloji transfe-
rini ve yeniliki giriimcilii tevik edecek
ekilde iyiletirilecektir.
638. Kamu kurumlarnn zel sektrle i-
birlii ierisinde Ar-Ge faaliyetlerini yn-
lendirme ve sonularn hayata geirmeye
ynelik kapasiteleri glendirilecektir.
639. Ar-Ge faaliyetleri, aratrma altyap-
lar ve aratrmac insan gc bakmndan
blgesel ve kresel dzeyde ibirlii geliti-
rilecektir. Bu kapsamda kritik teknolojilerin
transferinin kolaylatrlmasna, iselleti-
rilmesine ve dnyadaki emsal teknolojilerle
rekabet edebilecek ekilde gelitirilmesine
nem verilecektir.
2.2.11. malat Sanayiinde Dnm
a. Durum Analizi
640. 2007-2012 dneminde imalat sanayii
retimi ortalama yzde 3,7 ve istihdam
87
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
2012 ylnda imalat sanayiinin GSYH ie-
risindeki pay yzde 15,6 olmutur. malat
sanayiinde katma deer/retim oran ise
Plan dnemi boyunca yatay seyretmi ve
2010 ylnda yzde 18,9 orannda gerek-
lemitir.
641. Dokuzuncu Kalknma Plan dne-
minde imalat sanayiinde alan bana
verimlilik artm olmasna ramen byk
lekli firmalar ile kk lekli firmalar
arasnda, AB yesi lkelerle karlatrl-
dnda, kk lekliler aleyhine belirgin
bir verimlilik fark bulunmaktadr. malat
sanayiinin verimlilik dzeyini artrmak iin
teknolojinin yannda insan kaynann da
iyi kullanlmas gerekmektedir. Sanayide
nitelikli eleman ihtiyac devam etmektedir.
642. 2007-2012 dneminde (altn hari)
imalat sanayii ihracat nominal olarak yllk
ortalama yzde 8,5, ithalat da yzde 8 ora-
nnda artmtr. Ortadou ve Afrika bl-
gelerinin ihracatmzdaki paynn artmas
ihracattaki bu gelimede etkili olmutur.
643. hracatta orta teknoloji sektrleri-
nin lehine gzlenen gelime Dokuzuncu
Kalknma Plan dneminde devam etmi,
yksek teknoloji sektrlerinin ihracat art-
masna ramen imalat sanayii ihracat iin-
deki paynda dme gzlenmitir. Ara mal
ithalatnn paynn yksek seyri ve byk
ve kk iletmeler arasndaki verimlilik
fark bir arada deerlendirildiinde, ulusla-
raras rekabet gc kazanm byk lek-
li iletmeler ile KOBlerin daha entegre
almas nem arz etmektedir. Ar-Ge ve
yenilik faaliyetlerinde hedeflenen dzeye
ulalabilmesi asndan ana ve yan sanayi
firmalarnn ortak Ar-Ge ve yenilik faali-
yetlerinde bulunarak kolektif becerilerini
artrmalar gerekmektedir.
644. Sanayi mallarnn rekabetinde, imalat
d faaliyetlerin etkisinin artt dikkate aln-
88
dnda, imalat-tarm-hizmetler sektrleri
arasnda ibirliinde etkinliin salanmas
gerei ortaya kmaktadr. Ayrca, sektr-
lerin retim kapasitelerinden azami oranda
yararlanabilmek ve yaratlan toplam deer
ierisinde yerli retimin payn artrmak iin,
imalat sanayii sektrleri arasnda da ibirlik-
lerinin glendirilmesi gerekmektedir.
645. malat sanayiinde 2007-2010 dne-
minde azalan uluslararas dorudan ya-
trmlar, 2011 ve 2012 yllarnda yeniden
art gstermitir. nmzdeki dnemde
bata yeni yatrmlar olmak zere, imalat
sanayiinin geliimini destekleyen ulusla-
raras dorudan yatrmlarn artrlmasna
ihtiya vardr.
646. Savunma ihtiyalarnn yerli kaynak-
lardan karlanma oran 2007 ylnda yzde
41,6dan 2011 ylnda yzde 54e yksel-
mesine ramen bu alanda da bamllk
devam etmektedir. Gelimi lkelerde bu
oran yzde 85 ila 95 seviyesindedir. Savun-
ma sanayii ihtiyalarnn karlanmasnda
yerli payn artrlmas amacyla lkemizde
sava gemisi, helikopter, tank, insansz hava
arac ve uydu tasarm ve retimi projeleri
yrtlmektedir. Teknolojik ilerlemelerin
sistematik takibini salamak zere Tekno-
loji Kazanm Yol Haritas oluturulmutur.
647. malat sanayiinin blgesel dalmn-
da dengesizlik srmektedir. Trkiyenin
potansiyelini kullanabilmesi iin Marmara
dndaki blgelerde de retim kapasitesi-
nin artrlmas gerekmektedir.
648. malat sanayiinde; teknoloji retimi-
nin gelimesi, modern teknoloji kullan-
mnn hzla yaygnlamas, nitelikli igc
temini, yksek katma deerli rnlerde
retim kabiliyetinin artmas, yeni gelien
sektrlere yatrm yaplmas, KOBlerin
retim ve ynetim yaplarnn iyileme-
 Plann Hedefleri ve Politikalar

si gibi yapsal nitelikteki konular nemini
korumaktadr.
b. Ama ve Hedefler
649. Trkiyenin uluslararas rekabet gc-
n ve dnya ihracatndan ald pay artr-
mak iin imalat sanayiinde dnm ger-
ekletirerek yksek katma deerli yapya
gemek ve yksek teknoloji sektrlerinin
payn artrmak temel amatr.
650. malat sanayiinde dnmn ana
odaklar; yenilikilik ve firma becerileri,
blgelerin retime etkili katlm, sektrler
aras entegrasyon, yeil teknoloji ve retim
ile d pazar eitliliidir. Yeil retim kapa-
sitesi, yenilik, firma becerileri ve sektrler
aras entegrasyonun gelitirilmesiyle verim-
lilik ve yurtii katma deerin artrlmas; d
pazar eitlilii ve blgesel retim kapasite-
lerinin gelitirilmesiyle de istikrarl yksek
bymenin salanmas hedeflenmektedir.
651. Sanayinin TFV artnn uzun dnem
ortalamasnn zerine karlmas hedef-
lenmektedir.
652. lkemizin uzun dnemde Avrasyann
retim merkezi olmas hedefi dorultu-
sunda Plan dneminde imalat sanayiinin;
daha yksek katma deer yaratan, teknoloji
reten ve kullanabilen, evre dostu tekno-
lojileri kullanan ve retebilen, becerilerini
srekli gelitirebilen, gelecein ticaret dn-
yasnn taleplerine cevap verebilen, srd-
rlebilir kresel rekabet gc kazanm,
blgesel potansiyellerin ekonomiye katks-
nn artrld, girdi tedarikinde etkinliin
saland, yatrm ve ara mallarnda ithalat
bamllnn azaltld bir yapya doru
dnmesi ngrlmektedir.
c. Politikalar
653. malat sanayiinde rekabet gcn ve
yurtii katma deeri artrmak zere hem
imalat sanayii alt sektrleri arasnda hem
de tarm ve hizmetler sektrleriyle deer
zinciri bazl btnlemenin artrlmas sa-
lanacaktr.
654. Sanayi girdilerinin lke iinden kar-
lanma orannn artrlmasn teminen,
yksek yatrm gerektiren ara mal ve sa-
nayi hammaddelerinin retimine nce-
lik verilecektir. Bu tesisler iin nitelikli ve
byk apl mekn hazrlklar yaplacak,
yerli ve yabanc yatrmlarn zendirilmesi
amacyla mekanizmalar oluturulacak ve
bu yatrmlarn kamu desteklerinden nce-
likli olarak yararlanmas salanacaktr. Bu

Tablo 20: malat Sanayiinde Gelimeler ve Hedefler

2006 2012 2013 2018

malat Sanayii / GSYH (Cari, %) 17,2 15,6 15,5 16,5
malat Sanayii hracat (Milyar Dolar) 1
79,6 129,9 144,1 257,1
Yksek Teknoloji Sektrlerinin malat Sanayii
5,6 3,7 3,7 5,5
hracat indeki Pay (%)1
Ortann st Teknoloji Sektrlerinin malat Sanayii
30,8 31,4 31,4 32,1
hracat indeki Pay (%)1
Trkiye l Patent (Triadic) Bavuru Says2 14 353 63 167
Sanayide TFV Art (%) 1,2 -0,9 -0,8 1,9
Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri TKe aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma Plan tahminleridir.
(1) Altn hari deerlerdir.
(2) OECD Factbook, 2013
(3) 2010 yl deeridir.

89
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

amalarla Girdi Tedarik Stratejisinin uygu- 661. Byk lekli firmalar ile kk l-
lanmasna devam edilecektir. ekli firmalar arasndaki verimlilik fark-
nn yksek olduu gda, giyim, metal eya,
655. Kamu almlar, yerli firmalarn yenilik
mobilya sektrlerinde kk iletmelerin
ve yeil retim kapasitesini artrmada etkin
verimliliklerinin artrlmasna ncelik veri-
bir ara olarak kullanlacaktr. Bu kapsam-
lecektir.
da, nitelikli ihale artnameleri hazrlama ve
deerlendirme kapasitesi gelitirilecek, iyi 662. letmelerin rekabet ncesi ibirlii, a
uygulama rneklerinin kamuda yaygnla- oluturma, ortak Ar-Ge ve tasarm, ortak
trlmas ve tantlmas salanacaktr. tedarik ve pazarlama faaliyetlerinin geliti-
rilmesi zendirilecektir.
656. Kentleme ve kentsel dnm, imalat
sanayii ile btnleik bir ekilde ele alna- 663. Uluslararas pazarlarda rekabeti olan
caktr. Bu erevede akll bina, yap mal- yerli irketler ile yan sanayi firmalarnn
zemeleri, toplu tama aralar ve sinyali- zellikle yurtiinde yeni yatrm alanla-
zasyon sistemleri gibi alanlarda retim ve rnda ibirliine ynelik mekanizmalar, n
ihracat kapasitesi artrlacaktr. finansman modellerine de yer verilerek ku-
rulacaktr.
657. Bykehir belediyeleri bata olmak
zere kamunun rayl ulam sistemleri ih- 664. Pazar eitliliinin artrlmas, kk
tiyalarnn yurtiinden karlanmas iin lekli firmalarn verimliliklerinin iyileti-
teknolojik kabiliyet ve yerli retim geli- rilmesi gibi konularda uluslararas rekabet
tirilecektir. Bu dorultuda yerli ve yabanc gc kazanm firmalarn kapasitelerinden
sanayi ortak giriimleri kurulmas destekle- azami lde yararlanlacak mekanizmalar
necektir. Trkiye Cumhuriyeti Devlet De- kurulacaktr.
miryollar (TCDD) Genel Mdrl-
665. Sanayide geri dnm ve geri kaza-
nn bal ortaklklar olan TLOMSA,
nm gibi uygulamalara nem verilecektir.
TDEMSA ve TVASA; demiryolu
sektrnde yaplan yasal dzenlemeler so- 666. Deer zinciri ierisinde markalama
nucu oluan piyasa beklentilerini de kar- asndan stratejik avantaj kazandracak ya-
layacak ekilde yeniden yaplandrlacaktr. banc firmalarn satn alnmas tevik prog-
ramlar kapsamnda desteklenecektir.
658. lke kredi ve garanti programlar,
sermaye mallar ve yksek teknolojili yer- 667. malat sanayiine ynelik sektrel ve
li rn ihracatn artrmak amacyla etkin dier strateji belgeleri Kalknma Plan
olarak kullanlacaktr. ama, hedef ve politikalaryla uyumlu ola-
rak hazrlanacaktr.
659. Haksz rekabeti nlemek ve insan
sal ve gvenliini korumak zere piyasa 668. Byk lekli stratejik yatrmlara
gzetim ve denetim sisteminin etkin ile- olan ihtiyacn srd kimya sektrn-
mesine ynelik almalar srdrlecektir. de; petrokimya, plastik, kompozit ve ileri
letmelerin rekabet gcn artrmak zere malzeme gibi alanlarda yeni yatrmlar iin
kalite altyapsnn gelitirilmesine devam lojistii uygun yer tahsisi yaplarak kimya
edilecektir. parklarnn kurulmas desteklenecektir.
660. Uluslararas standardizasyon faaliyet- 669. la sanayiinin daha fazla ihracat ya-
lerine katlm artrlacaktr. pabilen, uluslararas standartlardaki yk-

90

sek teknolojisini Ar-Ge ile btnletirmi,
uzun vadede yeni molekl gelitirme y-
nnde gerekli admlar atan, bata biyotek-
nolojik ve biyobenzer rnler olmak zere
daha yksek katma deerli ilalar reten
rekabeti bir yapya kavumas salanacak-
tr. Bu erevede, Ar-Ge ekosistemi geliti-
rilecek, ila sanayii stratejik bir yaklamla
ele alnacaktr.
670. Tekstil, hazr giyim ve deri sektrleri-
nin mteri odakl, hz ve esneklii ile re-
tici zelliklerini gelitiren, tasarm, koleksi-
yon ve marka yaratabilen, yeniliki, evreye
duyarl, pazarlama ve retim kanallarnda
etkin olan bir yapya dnm destekle-
necektir.
671. Mobilya sanayiinde tasarm becerisi,
marka gelitirme, modern retim teknikle-
rinin kullanm, kaytl alma ve datm aliyetler desteklenecektir.
kanallarna erime kabiliyeti artrlacaktr.
672. Topraa dayal sanayide ithalatla kar-
lanan refrakter malzeme ve ileri seramik
gibi rnlerin yerli retimi ile katma dee-
ri yksek rnler ve srdrlebilir retime
ynelik yatrmlar zendirilecektir.
673. Ana metal sanayiinde srdrlebilir
ve gvenli girdi tedariki salanacaktr. De-
mir-elik sektr retiminde ithalatla kar-
lanan paslanmaz elik, vasfl elik, yapsal
elik ve dikisiz boru gibi yksek katma
deerli rnlerin arlklar artrlarak rn ana metal, savunma sanayi gibi dier sek-
eitliliinin salanmas temin edilecektir.
674. Elektronik sektrnde yeni i alanla-
rna girmek iin teknolojiler gelitirilecek-
tir. Bu kapsamda ift amal teknolojilerin
(savunma/sivil) uygulama imknlar dikka-
te alnacak; sektrn ulatrma, otomotiv,
makine bata olmak zere dier sektrler
ile entegrasyonu artrlacaktr. Elektronik
haberleme alannda yeni nesil telsiz tek-
nolojisine gei srecinde baz istasyonu ve
Plann Hedefleri ve Politikalar
kontrol birimleri rnlerinin gelitirilme-
si ve retimine nem verilecektir. Bilgi ve
iletiim teknolojileri destekli yeniliki -
zmlerin yaygnlamasnda sektrn reti-
ci olarak yer almas desteklenecektir. Sek-
trde rekabet ncesi Ar-Ge tevik edilecek,
laboratuvar kapasitesi ile aydnlatma ve
grnt teknolojileri konusunda aratrma
altyaps gelitirilecektir.
675. Tbbi cihaz ve tbbi malzeme sekt-
rnde yurtii retim ve ihracat kabiliyeti
artrlacaktr. Bu alanda, savunma sanayii-
nin yerliletirme deneyimlerinden yararla-
nlacaktr.
676. Makine sektrnde siparie dayal,
kaliteli ve yksek performansl imalat iin
farkllk yaratan, enerji verimliliini artran
rnler ve sat sonras hizmet salayan fa-
677. Yenilenebilir enerjinin ekonomi-
ye katksn en st seviyeye karmak iin
ekipmanlarda yerli imalat dzeyi artrlacak
ve zgn teknolojiler gelitirilecektir.
678. Otomotiv sanayiinde, tedarik zincirini
kapsayan, tasarm/Ar-Ge, retim ve sat-
pazarlama sreleri btnnn yurtiinde
gelitirilmesi salanarak, katma deer ar-
trlacaktr. evreye duyarl yeni teknoloji-
lerin gelitirilmesi desteklenecektir. Yurti-
inde elektronik, yazlm, elektrikli makine,
trlerle ibirlii ve btnleme salana-
caktr. pazar ve kresel pazarlarn ihti-
yalarna ynelik zgn tasarml aralarla
markalama zendirilecektir.
679. Kresel kriz nedeniyle retim ve ih-
racat seviyesinde nemli d gerekleen
Trk gemi ina sanayiinin rekabet gcnn
bulunduu alanlarda, Ar-Ge almalaryla
gemi tasarm ve retiminde dnya piyasa-
larndan alnan pay artrlacaktr.
91
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

680. Havaclk ve uzay sektrnde metre ye, 2012 ylnda 144 lke arasnda 62nci s-
alt gzlem uydusu ve alt sistemleri, haber- raya, giriim sermayesi alannda ise 97inci
leme uydusu ve alt sistemleri, uydu frlat- sradan 73nc sraya ykselmitir.
ma sistemi, uydu veri ileme, depolama ve
685. KOBlerin; kresellemeden kaynak-
bilgi destek sistemleri, yerli uak ve heli-
lanan yksek rekabete ayak uydurma, yeter-
kopter tasarm ve retimi gerekletirile-
li sermayeye sahip olma, yeniliki projeler
cektir. Trk havaclk sanayiinin uluslarara-
retme, ortak i ve proje gelitirme gibi hu-
s projelerden daha fazla pay almas temin
suslarda glendirilmesine ihtiya bulun-
edilecektir.
maktadr. Giriimcilik yeteneklerinin ve gi-
681. Savunma sanayii rekabeti bir yapya riimci saysnn artrlmas ihtiyac devam
kavuturulacaktr. Savunma sistem ve lo- etmekte, finansman imknlarnn ise arz ve
jistik ihtiyalarnn zgn tasarma dayal talep ynl gelitirilmesi gerekmektedir.
olarak lke sanayisiyle btnleik ve sr-
686. Plan dneminde sanayi ve teknoloji
drlebilir bir ekilde karlanmas, uygun
blgelerinde nemli gelimeler salanm-
teknolojilerin sivil amal kullanm ile yer-
tr. 2006-2012 dneminde; organize sanayi
lilik orannn ve Ar-Geye ayrlan payn ar-
blgesi (OSB) says 130dan 153e km;
trlmas salanacaktr. Belirli savunma sa-
tm OSBlerde faaliyet gsteren iletme
nayii alanlarnda a ve kmelenme yaplar
says 35 binden 45 bine ykselmi; k-
desteklenecektir.
k sanayi sitesi (KSS) says 405ten 448e
2.2.12. Giriimcilik ve KOBler km; tm KSSlerde faaliyet gsteren
iletme says 88 binden 93 bine kmtr.
a. Durum Analizi
TGB says ise 22den 50ye km; tm
682. Esnaf ve sanatkrlarn arlkl olarak TGBlerde faaliyet gsteren iletme says
yer ald KOBler, alan says bakmn- 604den 2.174e ykselmitir. Ayrca Plan
dan toplam giriimlerin yzde 99,9unu, dneminde Ceyhan ve Karapnar Enerji
istihdamn yzde 76sn, katma deerin htisas Endstri Blgeleri ile Filyos En-
yzde 54n, yatrmlarn yzde 50sini dstri Blgesi kurulmutur.
ve retimin yzde 56sn oluturmaktadr.
687. OSB uygulamalarnda retime geme
2012 yl itibaryla KOBler banka kredile-
oranlarnn artrlmas ve OSBlerin kapa-
rinin yzde 25ini kullanmakta ve ihracatn
sitelerinin gelitirilerek giriimcilere daha
yzde 60n gerekletirmektedir.
iyi hizmetler verilmesi, TGBler ve aratr-
683. Plan dneminde KOBler, esnaf ve ma merkezleri ile ilikilerinin gelitirilmesi
sanatkrlar ile kooperatiflere ynelik stra- nemini korumaktadr.
teji ve eylem planlar hayata geirilmi, giri-
688. Ortak i yapma kltrne, sermaye
imcilik konseyi oluturulmu, giriimcilere
birikimine ve gelir dalmna olumlu kat-
ynelik eitli destek ve dl programlar
klar asndan nem tayan kooperatifi-
balatlm ve kmelerin desteklenmesine
liin gelitirilmesi ihtiyac bulunmaktadr.
ynelik mevzuat ve kapasite oluturma a-
lmalar srdrlmtr. b. Ama ve Hedefler
684. Kresel Rekabetilik Endeksine gre 689. KOBlerin rekabet glerinin ar-
2007 ylnda 134 lke arasnda banka kre- trlarak ekonomik bymeye katksnn
dilerine eriimde 75inci srada olan Trki- ykseltilmesi temel amatr. Bu kapsamda,

92
 Plann Hedefleri ve Politikalar

Tablo 21: Giriimcilik ve KOBlere likin Gelimeler ve Hedefler

2006 2012 2013 2018
Yeni Kurulan irket Says (Bin) 53 39 50 75
Kk letmeler ve Orta lekli letmelerin Tm
1,7 2,42 3,0 4,0
letmeler indeki Oran (%)1
OSBlerde Faaliyet Gsteren letme Says 35.000 41.000 45.000 65.000
Tamamlanan OSB Says 130 153 160 200
KOBlerin hracat Miktar (Milyar Dolar) 503
90 100 150
hracat Yapan KOB Says (Bin) 44 50 52 60
KOBlerin Ar-Ge Harcamalarndaki Pay (%) 10,03 14,92 17,0 20,0
TGBlerde Faaliyet Gsteren Giriim Says 604 2.174 2.500 4.000
Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri TK, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl ve Trkiye Odalar ve Borsalar Birliine (TOBB) aittir.
2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma Plan tahminleridir.
(1) Kk letmeler ve Orta lekli letmeler iindeki 20-249 kii altran iletmeleri kapsamaktadr.
(2) 2010 yl verisidir.
(3) Kalknma Bakanl tahminidir.

ncelikle hzl byyen veya byme po-
tansiyeline sahip giriimler ile rn, hizmet
ve i modeli alarndan yeniliki KOBle-
rin desteklenmesi esastr.
c. Politikalar
690. Giriimcilik kltr; eitimin her ka-
demesinde giriimcilie ynelik rgn ve
yaygn eitim programlar, giriimcilik ei-
timlerinin niteliinin artrlmas, giriimci
rol modellerinin tantlmas ve dllendi-
rilmesine ynelik uygulamalar yoluyla ge-
litirilecektir.
691. Giriimcilik ekosisteminde hizmet ve
destek salayan tm kurum ve kurulularn
kurumsal kapasiteleri ve ibirlii dzeyleri
artrlacaktr. Kamu tzel kiiliine sahip
meslek kurulular, ekonomiye katklarn
artrmak ve giriimcilii desteklemek zere
yeniden yaplandrlacaktr.
692. Kuluka, i gelitirme merkezleri ve
hzlandrclarn nicelik ve nitelikleri art-
rlarak etkin bir ekilde hizmet vermeleri
salanacaktr. Bu kapsamda kamu, STKlar
ve zel sektr ibirliiyle destek modelleri
gelitirilecektir.
693. Giriimcilik ve KOB desteklerinin
salanmasnda yenilik, verimlilik ve istih-
dam art, byme, ortak i yapma gibi
ltlerin yan sra kadn, gen giriimcilik
ve sosyal giriimcilie de ncelik verilecek-
tir. Uygulamada izleme ve deerlendirme
sreleri iyiletirilecek, etki analizlerinden
yararlanlarak desteklerin ekonomiye kat-
ks llecektir.
694. Giriim sermayesi, bireysel katlm
sermayesi, kredi garanti fonu, mikro kredi
uygulamalar ve sermaye piyasas imknlar
gelitirilerek, yeni giriim ve KOBlerin fi-
nansmana eriimi kolaylatrlacaktr.
695. KOBlerin Ar-Ge, yenilik ve ihracat
kapasiteleri gelitirilerek uluslararaslama
dzeyleri artrlacaktr.
696. KOBlerin hem kendi aralarnda
hem de byk iletmeler, niversiteler ve
aratrma merkezleriyle ibirlii halinde
daha organize faaliyet gstermeleri ve k-
melenmeleri desteklenecektir.
697. KOBlerin markalamalar, kurum-
sallamalar ve yeniliki i modelleri geli-
tirmeleri salanacaktr.

93
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
698. OSB, TGB, KSS ve Endstri Blgele-
ri uygulamalar gelitirilecek, daha nitelikli
hizmet verebilmeleri iin kurumsallamala-
r ve etkin bir biimde ynetilmeleri sala-
nacaktr.
699. Esnaf ve sanatkrlarn deien ekono-
mik ve sosyal artlara uyum salayabilmesi
iin gerekli yapsal dnmleri destekle-
necek ve alveri merkezlerinin kk es-
naf ve sanatkrlara ynelik olumsuz etkile-
rinin giderilmesi salanacaktr.
700. Bireylerin ve kk iletmelerin eko-
nomik ve sosyal refaha katklarn artrmak
zere kooperatifleme faaliyetleri zendiri-
lecektir.
2.2.13. Fikri Mlkiyet Haklar
a. Durum Analizi
701. Snai mlkiyet haklar alannda Doku-
zuncu Kalknma Plan dneminde nemli
bir ivme kaydedilmi, 2006 ylnda 66.855
olan marka bavurular yllk ortalama yz-
de 8,8 artla 2012 ylnda 111.137ye, tasa-
rm bavurular yzde 5,7 artla 29.484ten
41.220ye ve patent bavurular yzde 14,4
artla 5.165ten 11.599a ulamtr. Dnya veri ve ulusal istatistiklerin gelitirilmesi
Fikri Mlkiyet Tekilatnn 2011 yl veri-
lerine gre Trkiye, ulusal dzeyde patent
bavurularnda 17nci, marka bavurularn-
da 6nc ve tasarm bavurularnda 5inci
srada yer almaktadr. Ulusal dzeyde top-
lam snai mlkiyet verilerine gre ise genel
sralamada 9uncu srada bulunan lkemiz;
ngiltere, Rusya, spanya, Brezilya gibi l-
kelerin nnde yer almtr.
702. Yerli patent bavurularnn toplam
patent bavurular ierisindeki oran, 2006
ylndaki yzde 21 dzeyinden 2012 yln-
da yzde 39a ulamtr. Ancak, yeniliki
retimin temel alnaca bir ekonomi iin
bu orann artrlmas gerekmektedir.
94
703. Fikri mlkiyet sisteminin hukuki ve
kurumsal yaps tamamlanm, ilgili yasal
dzenlemeler yaplm, ihtisas mahkemele-
ri oluturulmu, Kltr ve Turizm Bakanl-
ndaki mevcut birimin yeniden yapland-
rlmasyla Telif Haklar Genel Mdrl
kurulmutur. Kurumsal kapasite gelitirme
almalarnn srdrlmesi ve yargsal s-
recin hzlandrlmasna ynelik tedbirlerin
alnmas gerekmektedir.
704. Fikri mlkiyet sisteminden daha
ok kullancnn yararlanmasn salamak
amacyla, hibeden yurtd piyasalarda pa-
zarlama ve tantm desteine kadar geni
bir yelpazede destekleme aralar uygu-
lanmaktadr. Ancak, imalat sanayiinin sis-
temden daha fazla yararlanmasna ve fik-
ri mlkiyete dayal bir rekabet ortamnn
oluturulmasna ihtiya duyulmaktadr.
Firma dzeyinde ise fikri mlkiyet bilinci-
nin ve yenilikilik kltrnn, zellikle k-
k lekli iletmelerde bu konudaki bilgi
ve birikimin, artrlmas gerekmektedir.
705. Telif haklaryla korunan ve dnyada
giderek nem kazanan kltr endstrilerini
izlemek ve politika oluturmak iin kayt,
ihtiyac nemini korumaktadr.
b. Ama ve Hedefler
706. Fikri mlkiyetin korunmas ve hakla-
rn kullanlmas iin etkin, yaygn ve top-
lumca benimsenmi bir fikri mlkiyet hak-
lar sistemi oluturularak, fikri haklarn ve
bu haklara konu rnlerin kalknma sreci-
ne katksnn artrlmas temel amatr.
c. Politikalar
707. Yarg, gmrk ve kolluk hizmetleri
bata olmak zere, kamuda fikri haklarn
korunmas ve denetlenmesiyle ilgili birim-
lerde yeterli beeri ve kurumsal kapasite
oluturulacaktr.

Tablo 22: Patent Bavurularnda Gelimeler ve Hedefler
Yerli Patent Bavuru Says 1
Yerli Patent Bavurularnn Toplam erisindeki Pay (%)
Trkiye Orijinli Uluslararas ve Blgesel Patent Bavuru Says
Kaynak: Trk Patent Enstits (TPE)
(1) TPEye yaplan bavurulardr.
(2) Uluslararas Patent Bavurusu (PCT) ve Avrupa Patenti (EPC) bavurular toplamdr.
708. letmelerin fikri haklar sisteminden
ve desteklerinden daha etkin yararlanma-
larn salamak zere teknoloji transfer ve
yenilik merkezlerinde hizmet kapasitesi
gelitirilecektir.
709. Fikri haklarn ticariletirilmesi konu-
sunda mevcut mekanizmalarn etkinlii ar-
trlacaktr.
710. Fikri haklar sistemi konusunda ka-
muoyunun her dzeyde bilgilendirilmesi-
ne ynelik tantm ve eitim faaliyetleriyle
toplumsal bilincin artrlmas salanacaktr.
711. Fikri haklara konu rn ve eserlerin
lke ekonomisine katksnn tespiti, izlen-
mesi ve deerlendirilmesi salanacak, bilgi
ve veri altyaps glendirilecektir.
2.2.14. Bilgi ve letiim Teknolojileri
a. Durum Analizi
712. Bilgi ve iletiim teknolojilerinin, lke-
lerin rekabet gcnn artrlmas, refah d-
zeyinin ykseltilmesi ve nitelikli istihdamn
gelitirilmesi bakmndan tad nem
giderek artmaktadr. Bata mobil cihaz ve
internet olmak zere, kresel dzeyde hz-
la yaygnlaan bilgi ve iletiim teknolojileri
kullanmyla birlikte, bilgi youn rn ve
hizmetlere olan talep artmakta, lkelerin
bilgi tabanl ekonomilere dnmleri hz-
lanmaktadr.
713. lkemizdeki bilgi toplumuna d-
nm almalar, 2003 ylndan bu yana
Plann Hedefleri ve Politikalar
2006 2012 2013 2018
1.090 4.543 5.600 16.000
1
21 39 42 55
2
605 1.130 1.260 2.140
e-Dnm Trkiye Projesi kapsamnda
yrtlmektedir. 2006-2010 dneminde
ilk bilgi toplumu stratejisi ve eylem plan
uygulanmtr.
714. lkemizde son dnemde sabit ve mo-
bil genibant internet eriim hizmetlerinin
yaygnlamas yolunda nemli mesafe kay-
dedilmitir. 2007 ylnda yzde 30,1 olan
internet kullanan bireylerin oran 2012 yl
sonunda yzde 47,4e, sabit genibant in-
ternet abone says ise 4,5 milyondan 7,8
milyona kmtr. 2012 yl sonu itibaryla
fiber internet abone says 645 bini, 2009
ylnda sunulmaya balanan 3G mobil in-
ternet hizmeti abone says ise 12,2 milyo-
nu amtr. Ayrca, 10 ve zeri alan olan
iletmeler ierisinde internet kullananlarn
oran yzde 95 seviyesine yaklamtr.
715. Elektronik ticaret hacmi son yllarda
nemli lde art gstermitir. nternet-
ten gerekleen kartl demeler tutar 2006
ylnda 2,4 milyar TL iken, 2012 ylnda
30,7 milyar TLye ulamtr.
716. Gelien yaynclk teknolojileri ile te-
lekomnikasyon ve yaynclk altyaplar
arasndaki yaknsama sonucunda grsel-
iitsel hizmetlere eriim kanallar eitlen-
mektedir. Geleneksel program akl do-
rusal yaynclktan istee bal yaynclk
hizmetlerine doru kayma yaanmaktadr.
2011 ylnda Radyo ve Televizyonlarn Ku-
rulu ve Yayn Hizmetleri Hakknda Ka-
nunla karasal saysal yayncla gei sreci
95
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

Tablo 23: Bilgi ve letiim Teknolojileri Alannda Gelimeler ve Hedefler

2006 2012 2013 2018
Genibant Abone Younluu (%) 3,8 26,5 45,0 70,0
Genibant Eriim Maliyeti/Kii Ba GSYH (%) --- 2,0 1,8 1,0
nternet Kullanan Bireylerin Oran (%) 2
30,1 3
47,4 50,0 75,0
Bilgi Teknolojileri Pazar (Milyar Dolar) 5,1 10,5 11,6 23,0
Bilgi Teknolojileri hracat (Milyar Dolar) 0,1 0,5 0,8 2,0
e-Ticaret lem Hacmi (Milyar TL) 4
2,4 30,7 40,0 170,0
nternetten Alveri Yapanlarn Oran (%)5 --- 14,3 20,0 70,0
Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu, TK ve Bankalararas Kart Merkezine aittir. 2013 ve 2018
yl verileri Onuncu Kalknma Plan tahminleridir.
(1) Genibant abone saysnn nfusa oran olup, genibant abone saysna mobil genibant aboneleri dhildir.
(2) 16-74 ya aralnda bulunan bireylerin herhangi bir zamanda kullanm orandr.
(3) 2007 yl verisidir.
(4) nternet zerinden gerekleen kartl ilemler tutardr.
(5) nternet kullanan bireylerin son ay iinde kiisel kullanm amacyla internet zerinden mal veya hizmet siparii verme ya da
satn alma orandr.

belirlenmi ve istee bal yaynclk hiz-
metlerinin ve yeni yayn ortamlarnn ge-
liimine uygun dzenlemeler getirilmitir.
717. Trkiyenin bilgi toplumuna dnm
faaliyetlerinin hzlandrlmas, bymeyi
desteklemek ve istihdam oluturmak zere
bilgi ve iletiim teknolojileri kullanmnn
etkinletirilmesi gerekmektedir. Bilgi ve
iletiim teknolojilerinin toplum genelinde
nitelikli ve bilinli olarak kullanlmasna,
farkl kesimler ve blgeler arasndaki say-
sal blnmenin azaltlmasna ihtiya du-
yulmaktadr.
katma deerli yazlm ve bilgi teknolojileri
hizmetleri kullanmna arlk verilmesine
ihtiya duyulmaktadr. Bilgi ve iletiim tek-
nolojileri sektrnde nitelikli insan kayna
a bulunmaktadr.
720. Ulatrma, Denizcilik ve Haberle-
me Bakanl bnyesinde Siber Gvenlik
Kurulu oluturulmu ve siber gvenlik ala-
nndaki almalar hz kazanmtr. Kiisel
verilerin korunmas, ulusal bilgi gvenlii
ve elektronik ticaret alanndaki dzenle-
melerin tamamlanmas ihtiyac nemini
korumaktadr.

718. Elektronik haberleme sektrne ili- 721. nternet ekonomisinin geliimi, l-

kin kanun 2008 ylnda yenilenmi, buna
bal olarak ikincil dzenlemeler byk
lde tamamlanmtr. Elektronik haber-
leme sektrnde rekabetin gelitirilmesi
ve dzenlemelerin etkin uygulanmas, ge-
nibant altyap ve hizmetlerinin hz, kalite
ve maliyet asndan iyiletirilmesi ihtiyac
devam etmektedir.
719. Bilgi teknolojileri sektrnde gl
bir piyasa yapsnn tesis edilmesi nemini
korumaktadr. Bilgi teknolojileri donanm
harcamalarnda etkinliin salanmasna,
kemizin byme ve ihracat hedefleri bak-
mndan nemli frsatlar sunmaktadr.
b. Ama ve Hedefler
722. lkemizin bilgi toplumuna dn-
mn hzlandrmak zere bilgi ve iletiim
teknolojilerinin yaygn ve etkin kullanlma-
s, bilgi tabanl ekonomiye dnm ve ni-
telikli istihdam gelitirilmek amacyla bilgi
ve iletiim teknolojilerinden etkili bir ara
olarak faydalanlmas ve bu teknolojilerin
retiminde yerli katma deerin artrlmas
temel amatr.

96
 Plann Hedefleri ve Politikalar

723. Yaynclk sektrnn, altyap ve hiz- 730. Bata KOBler olmak zere iletme-
metlerini eitlendirecek, saysal dn- lerin i verimliliinin artrlmasnda bilgi
mn tamamlayacak ekilde gelitirilmesi teknolojilerinden yararlanlacaktr. Bulut
ve kamu hizmeti yaynlarnn toplumun biliim hizmetlerinin geliebilmesi ve yay-
farkl kesimlerinin beklentilerine uygun gnlamas iin gerekli yasal ve idari dzen-
ieriklerle sunulmas amalanmaktadr. lemeler yaplacaktr.
c. Politikalar 731. Akll uygulamalarn salk, ulatr-
724. Bilgi toplumuna dnm almala- ma, bina, enerji ile afet ve su ynetimi gibi
r birbirini tamamlayacak ve destekleyecek alanlar bata olmak zere kullanm yay-
ekilde ilgili taraflarn katlm gzetilerek gnlatrlacaktr. ehirlerin bilgi ve iletiim
etkili bir koordinasyon iinde yrtle- teknolojileri alanndaki altyap, kapasite ve
cektir. beceri dzeyleri artrlarak akll kentlere
dnmesi desteklenecektir.
725. Bilgi toplumuna dnm srecinde
hayata geirilecek politika, strateji ve uy- 732. Bilgi ve iletiim teknolojilerinin kul-
gulamalarn belirlendii yeni bilgi toplumu lanmyla elde edilebilecek ekonomik ve
stratejisi ile eylem plan etkin biimde uy- sosyal faydalar konusundaki farkndalk
gulanacaktr. artrlacak, bu teknolojilere ilikin beceriler
gelitirilecektir.
726. letiim teknolojileri altyaps, uygun
kalite ve fiyatlarla hizmet sunumuna imkn 733. Saysal blnme ve bu olgunun etki-
verecek ekilde gelitirilecek; bata fiber lerinin azaltlmas iin bu alandaki sosyal
altyap olmak zere, yksek hzl internet ierikli almalar desteklenecektir.
eriim imkn sunan sabit ve mobil yeni
734. Bilgi ve iletiim teknolojileri sektr-
nesil eriim ebekelerinin yaygnlatrlmas
nn ihtiyalar dorultusunda gerekli ei-
salanacaktr.
tim ve istihdam programlar uygulanacaktr.
727. Elektronik haberleme sektrnde
dzenlemelerin etkinlii artrlacak, sektr- 735. Yksek katma deerli internet giri-
deki rekabet ve ibirliinin gelimesi temin imlerinin ortaya kmas ve geliimi des-
edilecektir. Trkiyenin uluslararas bir veri teklenecektir.
iletim merkezi haline gelmesi salanacaktr. 736. nternet ekonomisinin geliimi iin
728. FATH Projesi bata olmak zere, gerekli teknik, hukuki ve idari altyaplar
kamu projelerindeki BT rn ve hizmet gelitirilecektir. Yerli internet giriimlerinin
alm sreleri, yerli katma deerin artrl- bata blge lkeleri olmak zere yurtdna
masn ve KOBlerin geliimini gzeten almalar salanacaktr.
bir anlayla dzenlenecektir. 737. Saysal ieriin gelimesi ve ticari-
729. Bilgi ve iletiim teknolojilerine yne- lemesi amacyla, bata oyun olmak zere
lik Ar-Ge, yenilik ve ihracat teviklerinin, mobil uygulama, yazlm ve bilgi teknoloji-
belirlenecek ncelikli alanlarda, odakl ve leri hizmetleri desteklenecektir. nternetteki
etkileri llebilir bir yapda uygulanmas Trke ieriin nicelik ve nitelik asndan
salanacaktr. gelimesi ve eriilebilir olmas salanacaktr.

97
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
738. Kiisel verilerin korunmas ve ulusal
bilgi gvenlii alanlarnda hukuki altyap
tamamlanacaktr.
739. Karasal vericiler zerinden saysal
yayncla gei sreci tamamlanacaktr.
Analog yaynlarn sonlandrlmasyla bo-
altlacak olan frekans band etkin bir bi-
imde deerlendirilecektir.
2.2.15. Tarm ve Gda
a. Durum Analizi
740. Dokuzuncu Kalknma Plan dne-
minin banda, dnya gda arz-talep den-
gesinde srekli ve hzl deiimlerin ve
ar speklatif hareketlerin etkisiyle tarm
rnleri fiyatlarnda meydana gelen art
istikrarszla neden olmu, bu durum gda
krizini beraberinde getirmitir. Dier taraf-
tan, 2007-2012 dnemi boyunca lkemiz-
deki tarmsal rnler fiyat endeksi, toplam
retici fiyatlar endeksine gre daha hzl
ykselmi, greceli olarak krl bir sektr
haline gelen tarma yaplan yatrmlar do-
laysyla istihdam artmtr.
741. Plan dneminin banda lkemiz-
de yaanan kuraklk sonucu 2007 yln-
da tarm sektr nemli oranda klme
gsterse de 2007-2012 dneminde yllk
ortalama yzde 2,1 olarak bymtr.
2007 yl dikkate alnmadnda ise, tarm
sektrndeki yllk ortalama byme hz tarmsal desteklerin tarm havzalar ve i-
yzde 3,9 olmaktadr. 2006 ylnda yzde
24 dzeyinde olan tarm sektr istih-
damnn toplam istihdamdan ald pay,
2012 ylnda yzde 24,6 olarak gerekle-
mitir. Tarmn GSYH iindeki pay, Plan
dnemi banda yzde 8,3 seviyesindey-
ken 2012 yl sonuna gelindiinde yzde
7,9a gerilemitir.
742. 2013 yl Kresel Gda Gvenlii En-
deksinde, Trkiye 105 lke arasnda 36nc
srada yer almtr. Bu endekste gda gven-
98
liinin boyutlarna gre Trkiye eriilebilir-
likte (ekonomik ulalabilirlik) 44nc, bu-
lunabilirlikte (fiziksel ulalabilirlik) 26nc
ve kalite ve gda gvenilirlii boyutunda ise
35inci srada bulunmaktadr.
743. Tarma dayal sanayi rnlerinin ih-
racatnda yaanan hzl gelimeler ve ar-
tan yurtii talep, tarmsal rn ithalatnn
nemli lde artmasna neden olmutur.
Bu erevede, tarm ihracat 2006 ylnda
3,6 milyar dolar (gda ve iecek sanayii
dhil 8 milyar dolar), ithalat ise 2,9 mil-
yar dolar (gda ve iecek sanayii dhil 5,4
milyar dolar) seviyesinde gereklemi-
ken, 2012 ylnda ihracat 5,4 milyar dolara
(gda ve iecek sanayii dhil 14,9 milyar
dolar) ve ithalat ise 7,5 milyar dolara (gda
ve iecek sanayii dhil 12,6 milyar dolar)
ykselmitir.
744. Toplam tarmsal destekleme demele-
ri 2006 ylnda 4,8 milyar TL iken 2013 yl
btesi itibaryla yaklak yzde 88 orannda
art gstererek 9 milyar TLye ykselmek-
tedir. Dorudan Gelir Destei uygulamas-
na 2009 ylnda son verilmesiyle, destekler,
alan ve rn bazl demeler eklinde sr-
drlmtr. 5488 sayl Tarm Kanunuyla
erevesi izilen tarmsal politikalar Plan
dneminde rn, retim ve retici odakl
ve blgesel temelli olarak ekillenmi olup,
letme temelli bir yapda verilmesi ve gelir
istikrarnn salanmas ynnde gelitiril-
me ihtiyac srmektedir. Buna karlk, sz
konusu politikalarn uygulanmasna temel
oluturacak tarm bilgi sistemlerinin kurul-
masna devam edilmitir.
745. Tarmsal iletmelerin kk ve da-
nk yapda olmas, pazara eriim ve rgt-
lenmedeki yetersizlikler ile eitim-yaym
hizmetlerinin yaygnlatrlamam olmas
nemli sorun alanlarn oluturmaktadr.

746. Tarm sektrnde ayn ilev ve al-
ma konularna sahip farkl trlerde retici
rgtlerinin bulunmas, bu rgtlerin et-
kinliinin nnde engel oluturmaktadr.
Bunun yan sra, retici rgtlerinin pazara
eriiminde grlen sorunlar rn piyasala-
rnda srekli kamu mdahalesi beklentisi-
nin domasna neden olmaktadr.
747. zellikle, tarm d sektrlerden ge-
len talep dikkate alndnda tarm, orman,
ayr ve mera alanlarnda koruma-kullan-
ma dengesinin gzetilmesi nemini koru-
maktadr.
748. 2006 ylna kadar toplam 0,6 milyon
hektar alanda tamamlanan toplulatr-
ma almalarnn, 2013 yl sonunda 4,2
milyon hektara ulamas ngrlmekte-
dir. Dier taraftan, Devlet Su leri Genel
Mdrlnce (DS) iletmeye alan net kabeti ve verimli bir yapya dntrmek
sulama alan 2006 yl sonunda 2,53 mil-
yon hektar iken, 2012 yl sonu itibary-
la 2,81 milyon hektara km olup, Plan
dnemi sonunda 2,91 milyon hektara
ulamas beklenmektedir. Sulama yatrm-
lar ile arazi toplulatrma almalarnn
uyumlu yrtlmesi ve sulama oran ve
randmannn artrlmas nceliini koru-
maktadr.
749. Son on yllk dnemde, birim alan ve
hayvandan elde edilen verimler ile tarmsal
igc verimlilii artmtr. Bitkisel retim
ve hayvanclktaki verim artnda; TGEM
bata olmak zere kamu kesimi ve zel ke-
simin sertifikal tohum ve damzlk hay-
van retimine dnk yatrmlar ile krsal
kalknma destekleri araclyla yaplanlar
dhil mekanizasyon yatrmlarnn olumlu
sonular etkili olmutur. Bu balamda, st
ve beyaz et retiminin yan sra, zellikle
msr, pirin ve ayieinde verim artna itibaryla artt, Plan dnemi banda ye-
bal retim artlar gzlenmitir.
Plann Hedefleri ve Politikalar
750. Trkiyede hayvanclk iletmeleri
genelde kk lekli olup yem bitkile-
ri retimi ile ayr ve meralarn korunma
ve slah yetersiz, suni tohumlama says
uluslararas ortalamalarn altnda ve hay-
van hareketleri ile hayvan salna ynelik
nlemler yeterlilikten uzak bir durumdadr.
Bu balamda, Plan dneminde hayvanclk
desteklemeleri miktar ve eit olarak art-
rlm ve blgesel projeler uygulamaya ko-
nulmu, bu destekler son yllarda et ve st
retiminde art getirmitir. Dier taraftan,
ayn dnem ierisinde et retiminde arz
a douran gelimeler ve tketim art
et fiyatlarnda dalgalanmalara neden olmu
ve bu kapsamda 2010 ylnda balatlan ka-
saplk canl hayvan ve et ithalat azalarak da
olsa devam etmitir.
751. Tarmsal rn piyasalarn daha re-
zere; hller, lisansl depoculuk, rn ihti-
sas borsalar ile vadeli ilem ve opsiyon i-
lemlerine ilikin dzenlemelere gidilmitir.
752. Tarmsal Ar-Ge faaliyetlerinde gen
bankalarnn kurulmas, yeni rn eitleri
ile biyoteknoloji ve nanoteknoloji alanla-
rndaki faaliyetlerin gelitirilmesi, tarmsal
teknoparklarn oluturulmas ile yenilene-
bilir enerji kullanm konularnda gelime-
ler kaydedilmitir.
753. Plan dneminde, Tarm ve Krsal
Kalknma, Gda Gvenilirlii, Veteriner-
lik ve Bitki Sal ile Balklk balk-
larnda ABye uyum almalarna devam
edilmi, ancak sadece Gda Gvenilirlii,
Veterinerlik ve Bitki Sal fasl mzake-
reye almtr.
754. Su rnlerinde, avclk yoluyla elde
edilen rn miktarnda dalgalanmalar
gzlenirken, yetitiricilikte retimin yllar
titiriciliin yzde 18 olan toplam retim
99
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

ierisindeki paynn, dnem sonunda yzde
30a yaklat grlmektedir.
755. Plan dneminde orman varl 21,2
milyon hektardan 21,5 milyon hektara
ykselirken, 2007-2012 dneminde 290
bin hektar alanda endstriyel, yeil kuak
ve toprak muhafaza amal aalandrma
almalar ile 346 bin hektar alanda eroz-
yon kontrol faaliyeti yrtlmtr. Ay-
rca, ekosistem tabanl fonksiyonel ame-
najman planlar hazrlanmaya balanm,
orman yangnlaryla mcadele kapasitesi
artrlm, zararl bcek ve hastalklarla
mcadelede kimyasal yntemler azaltla-
rak biyolojik mcadele yntemine arlk
verilmitir.
b. Ama ve Hedefler
756. Toplumun yeterli ve dengeli beslen-
mesini esas alan, ileri teknolojiye dayal,
altyap sorunlarn zm, rgtll ve
verimlilii yksek, etkin ve talebe dayal
retim yapsyla uluslararas rekabet gc-
n artrm, doal kaynaklar srdrlebilir
kullanan bir tarm sektrnn oluturul-
mas amalanmaktadr.
Tablo 24: Tarmsal Yapda ve Gda Gvenliinde Gelimeler ve Hedefler
757. Sektrn yllk ortalama byme hz-
nn yzde 3,1 olmas, toplam istihdam ie-
risindeki paynn yzde 21,9a gerilemesi ve
GSYH ierisindeki paynn ise yzde 6,8
olmas beklenmektedir.
c. Politikalar
758. Tarmda sosyal yap gzetilerek retim
trne gre yeter gelirli iletme bykl
temelinde tarmsal iletmelerin etkinlikleri
artrlacaktr.
759. ok sayda ve dank yapdaki par-
sellerden oluan tarm iletmelerinde b-
tnln salanmas, arazi paralanmas-
nn nne geilmesi ve iyi ileyen bir tarm
arazisi piyasasnn tesis edilmesine ynelik
hukuki ve kurumsal dzenlemeler yapla-
caktr.
760. Sulama ve ulatrmaya ilikin olanlar
bata olmak zere arazi toplulatrma faa-
liyetlerinde ilgili kamu kurumlar arasnda
koordinasyon salanacak, tarla ii gelitirme
hizmetleri etkinletirilerek sulama oran ar-
trlacaktr. Mevcut su iletim ve datm te-
sislerinde toprak kanallar ile klasik sistemler

2006 2012 2013 2018

Arazi Toplulatrma Faaliyetleri (Kmlatif, Milyon ha)1 0,6 3,2 4,2 8,0
letmeye Alan Sulama Alan (Net Kmlatif, Milyon ha)2 2,53 2,81 2,91 3,75
Aalandrma (Kmlatif, Milyon ha) 3
2,38 2,92 3,05 3,70
Alan Bazl Desteklerin Destekleme Btesindeki Pay (%) 55,9 31,7 29,0 45,0
Sertifikal Buday-Arpa Tohumu Kullanm Oran (%) 30,0 59,5 60,0 70,0
Sr Varl erisinde Saf Kltr Irk Oran (%) 4
26 42 44 56
yi Tarm Uygulamalar retim Alanlar (Bin ha) 5 87 96 154
Yal Tohumlarda Kendine Yeterlilik Oran (%)5 28 36 38 45
Kaynak: Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl, Orman ve Su leri Bakanl, TK, DS, Orman Genel Mdrl.
(1) Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl faaliyetleri esas alnmtr.
(2) DS tarafndan ina edilen alanlar kapsamaktadr.
(3) Rehabilitasyon hari, endstriyel, toprak muhafaza ve geniletme maksatl olanlar dhildir.
(4) 2013 ve 2018 yl verileri Kalknma Bakanl tahminidir.
(5) Ayiei, soya ve kolza toplamnda kendine yeterlilik ortalamas alnmtr. 2013 ve 2018 yl verileri Kalknma Bakanl tahmi-
nidir.

100
 Plann Hedefleri ve Politikalar

yenilenerek kapal sisteme gei hzlandr- 767. Katma deeri yksek rnlerin geli-
lacak ve tarla ii sulamalarda modern sula- tirilmesine, gen kaynaklarnn korunmas-
ma yntemleri yaygnlatrlacaktr. na, slah almalarna, nanoteknoloji ve bi-
yoteknolojiye ynelik aratrmalara ncelik
761. Tarmsal destekler, tarm havzalar ve verilecek, tarm ve gda odakl teknoparklar
parselleri baznda, sosyal amal ve retim ile sektrel teknoloji platformlarnn tesis
odakl olarak dzenlenecek, desteklerde edilmesi salanacaktr.
evre ile bitki, hayvan ve insan sal dik-
kate alnacak, tarmsal desteklerin etkinli- 768. Tarm ve gda iletmelerinin gvenilir
retim iin hijyen mevzuatna uyum sreci,
i izlenerek deerlendirilecektir. Tarmsal
modernizasyon yatrmlaryla hzlandrla-
desteklemelerde rn deseni ve su potan-
cak ve bu amala sz konusu iletmelerin
siyeli uyumu gzetilecek, sertifikal retim
finansman ihtiyacna ynelik kaynak ve
yntemlerine nem verilecektir. Ayrca,
mekanizmalar eitlendirilecektir.
tarm sigortalarnn kapsam geniletilerek
yaygnlatrlacaktr. 769. Gda sanayiinde yerli hammadde-
nin rekabeti fiyat ve kalitede srdrle-
762. Tarmsal rn ihra pazarlar geliti- bilir temini amalanacak; i ve d pazar
rilecek, talebe uygun nitelik ve nicelikteki iin katma deeri yksek ve zel tketici
rnlerin ihracat amacyla, retim aama- gruplarnn ihtiyalarn karlayan rn-
sn dikkate alan destek programlar uygu- ler gelitirilecek; sektrde evre duyarll
lanacaktr. gzetilecek; taklit, tai ve kayt dln
nlenmesi salanacaktr.
763. Gda gvenliini teminen rn pi-
yasalarnda ve ifti gelirlerinde istikrar 770. Tarm ve ilenmi tarm rnlerinde
gzetilerek etkin stok ynetimi, retim, gvenilirliin denetimi etkinletirilecek,
pazarlama ve tketim zincirinde kaypla- risk deerlendirmesine dayal akredite
rn azaltlmas, piyasalarn dzenlenmesine bir kontrol ve denetim sistemi oluturu-
ilikin idari ve teknik kapasitenin glendi- lacaktr. Genetii deitirilmi organizma
rilmesi ve d ticaret aralarnn etkin kul- ierenler bata olmak zere ileri teknoloji
lanlmas salanacaktr. retici rgtlerinin kullanlarak retilmi rnlere ynelik bi-
yogvenlik kriterleri etkin olarak uygula-
pazara eriimi kolaylatrlacaktr.
nacaktr.
764. Tarm ve sanayi iletmelerinin ibirlii
771. Hayvanclkta eti tip sr ve koyun
ve entegrasyonu salanacak, yerel ve gele-
yetitiriciliinin gelitirilmesine arlk ve-
neksel rnlerin katma deeri ve ihracata
rilecek, blgesel programlarn uygulanma-
katks artrlacaktr. sna devam edilecektir.
765. Tarmsal bilgi sistemlerinin, ortak 772. letme Odakl Koruyucu Veteriner
kullanma izin verecek ekilde entegrasyo- Hekimlik Sistemi ile hayvan refahn ie-
nu salanacaktr. recek ekilde tek salk politikas hayata
766. Tarm sektrne ynelik mesleki ve geirilecektir.
teknik eitim ile yaym konularnda bilgi ve 773. ayr ve mera alanlarnn tespit, tah-
iletiim teknolojilerinden etkin bir ekilde dit, tasnif ve slah almalar hzlandrla-
faydalanlacaktr. rak daha etkin ve verimli kullanm sala-

101
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
nacak, yem bitkisi ihtiyac retim ve rn
eitliliindeki artla karlanacaktr.
774. Balklkta kaynak ynetimi bilimsel
verilere dayal ve etkin bir biimde gerek-
letirilecek, idari kapasite glendirilecek-
tir. Su rnleri yetitiriciliinde, evresel
srdrlebilirlik gzetilecek, rn eitli-
lii ve markalama ile uluslararas pazar-
larda rekabet edebilirliin artrlmas sa-
lanacaktr.
775. Ormanclkta yangnlar ile hastalk ve
zararllara kar mcadele kapasitesi geliti-
rilecek, aalandrma almalar ve rehabi-
litasyon faaliyetleri hzlandrlacaktr.
776. Ormanlarn ekonomik, sosyal ve
ekolojik fonksiyonlarn gzeten bir plan-
lama anlay benimsenecek, endstriyel
nitelikte olanlar bata olmak zere odun
ile odun d orman rnlerinin retimi
ve pazarlanmasnda etkin ynetim sala-
nacaktr.
2.2.16. Enerji
a. Durum Analizi
777. Dokuzuncu Kalknma Plan dne-
minde Trkiyenin enerji tketimi by-
meye devam etmi, ancak yaanan kresel
krizin olumsuz etkileri nedeniyle enerji
tketimindeki art beklenenin altnda ger-
eklemitir. Birincil enerji tketimi 2007-
2011 dneminde yllk ortalama yzde 2,8,
elektrik enerjisi tketimi ise 2007-2012
dneminde yllk ortalama yzde 5,6 art-
mtr. Trkiye ekonomisinde krizin etkile-
rinin hafiflemeye balad 2009 yl sonra-
snda ise bu artlar daha belirgin bir nitelik
arz etmitir.
778. Dokuzuncu Kalknma Plan dnemi,
enerji sektrnde serbestletirme politikas
erevesinde piyasalama srecinin hzlan-
d bir dnem olmutur. Enerji yatrm-
102
larna ilgisi artan zel sektrn elektrik
enerjisi kurulu g ierisindeki pay 2006
yl sonundaki yzde 41,5den 2012 yl
sonu itibaryla yzde 56,6ya, elektrik re-
timindeki pay ise yzde 51,9dan yzde
62ye ykselmitir. Kamu elektrik retim ve
datm varlklarnn zelletirilmesi kap-
samnda zellikle datm alannda byk
ilerleme salanmtr. Datm tesislerinin
tamamnn 2013 yl sonu itibaryla zel
sektr tarafndan iletiliyor olmas ng-
rlmektedir. retim zelletirmesinde ise
ksmi bir ilerleme kaydedilmitir.
779. 2012 yl sonu itibaryla 12.290 kmye
ulaan doal gaz iletim hatt ile 72 il
merkezine doal gaz tedarik imkn sa-
lanmtr. Boru Hatlar le Petrol Tama
Anonim irketinin (BOTA) uhdesin-
de bulunan doal gaz szlemelerinin 4
milyar metrekplk ksmnn zel sek-
tre devri tamamlanmtr. BOTAn
Bat Hatt gaz kontratn yenilememesi
sonrasnda, ihracat lke ile zel sektr
arasnda imzalanan anlamalarla 6 milyar
metrekplk gazn ithalat izni zel sek-
tre gemi, bylece zel sektrn Bat
Hattndan ithal ettii gaz hacmi 10 milyar
metrekpe ykselmitir.
780. Yenilenen Elektrik Piyasas Kanunuy-
la enerji borsasnn kurulmas ngrlm,
yatrmlarn hzlandrlmasn teminen n
lisans mekanizmas getirilmi, yatrmcla-
ra salanan teviklerin sresi uzatlmtr.
Elektrik ticaretinin salanmas amacyla
Avrupa Elektrik letim Sistemi letmeci-
leri Birlii (ENTSO-E) sistemine deneme
senkron paralel balants gerekletirile-
rek, lkemiz ile Bulgaristan ve Yunanistan
arasnda elektrik alverii balatlmtr.
781. Enerji arz gvenliinin salanmas
amacyla yenilenebilir enerji kaynaklarn-
dan elektrik retimine ynelik tevik sis-
 Plann Hedefleri ve Politikalar

temi iyiletirilerek yerli ekipman imalat 783. Btn bu olumlu gelimelere kar-
desteklenmi, yerli kmr sahalar elekt- n, linyit haricinde fosil yaktlar bak-
rik retimi amacyla zel sektre alm, mndan zengin rezervlere sahip olmayan
4.800 MW gcnde Akkuyu Nkleer G Trkiyenin enerji arzndaki d bamll
Santralinin (NGS) yapm iin Rusya Fe- nemli lde devam etmektedir. Bu ba-
derasyonu ile anlama imzalanmtr. Ay- mll azaltmak iin, yerli kaynaklarn
rca, Sinopta 4.480 MW gcnde ikinci enerji retiminde mmkn olan en yksek
oranda deerlendirilmesi gerekmektedir.
bir NGSnin kurulmas iin Japonya ile
Benzer ekilde, enerji retiminden iletimi-
anlama imzalanmtr. Afin-Elbistan
ne, datmndan kullanmna kadar olan
linyit yataklarnn elektrik retiminde de-
btn srelerde verimliliin artrlmas,
erlendirilmesi iin Birleik Arap Emir- israfn nlenmesi ve enerji younluunun
likleri (BAE) ile ikili ibirlii anlamas hem sektrel hem de makro dzeyde azal-
imzalanm, Tuz Gl Doal Gaz Yeralt tlmas, enerji arzndaki d bamlln
Depolama Projesinin yapmna balanm, etkilerinin hafifletilmesi asndan byk
Azerbaycan ile Trans-Anadolu Doal Gaz nem tamaktadr.
Boru Hatt (TANAP) projesinin gerek-
b. Ama ve Hedefler
letirilmesine ynelik hkmetler aras ikili
anlama imzalanmtr. 784. Enerjinin nihai tketiciye srekli, ka-
liteli, gvenli, asgari maliyetlerle arzn ve
782. Enerji Verimlilii Kanunuyla enerji- enerji temininde kaynak eitlendirmesi-
nin verimli kullanmn tevik eden ve zo- ni esas alarak; yerli ve yenilenebilir enerji
runlu klan dzenlemeler getirilmi, 2012 kaynaklarn mmkn olan en st dzeyde
ylnda yaymlanan Enerji Verimlilii Stra- deerlendiren, nkleer teknolojiyi elektrik
teji Belgesiyle 2023 ylna kadar enerji yo- retiminde kullanmay ngren, ekonomi-
unluunun en az yzde 20 orannda azal- nin enerji younluunu azaltmay destek-
tlmas hedeflenmitir. leyen, israf ve enerjinin evresel etkilerini
Tablo 25: Enerji Sektrnde Gelimeler ve Hedefler
2006 20121 2013 2018
Birincil Enerji Talebi (BTEP) 99.642 119.302 123.600 154.000
Elektrik Enerjisi Talebi (GWh) 174.637 241.949 255.000 341.000
Kii Ba Birincil Enerji Tketimi (TEP/kii) 1,44 1,59 1,62 1,92
Kii Ba Elektrik Enerjisi Tketimi (kWh/kii) 2.517 3.231 3.351 4.241
Doal Gazn Elektrik retimindeki Pay (%) 45,8 43,2 43,0 41,0
Yenilenebilir Kaynaklarn Elektrik retimindeki Pay (%) 25,3 27,0 27,7 29,0
Elektrik Kurulu Gc (MW) 40.565 57.058 58.500 78.000
Enerji Younluu (TEP/1000 Dolar)2 0,288 0,276 0,272 0,243
Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ve TEAa aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma
Plan tahminleridir.
Not: TEP: Ton Edeer Petrol, BTEP: Bin TEP, GWh: Milyon kilowatt-saat
(1) 2012 ylna ilikin elektrikle ilgili veriler gerekleme deerleri olup, birincil enerji ve enerji younluuyla ilgili veriler gerekleme
tahminleridir.
(2) klim etkisinden arndrlm 2000 yl dolar fiyatlaryla

103
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

asgariye indiren, lkenin uluslararas enerji 790. Akkuyu NGSnin ilk nitesinin Plan
ticaretinde stratejik konumunu glendi- dnemi iinde inas byk oranda ta-
ren rekabeti bir enerji sistemine ulalmas mamlanacaktr. Ayrca, Sinopta ikinci bir
temel amatr. NGSnin ilk nitesinin inasna balana-
caktr. Plan dneminde 5.000 MWlk
c. Politikalar
nc bir NGSnin saha belirleme, n
785. Kamu kesiminin dzenleyici ve de- fizibilite ve yatrm hazrlklarna balana-
netleyici rol erevesinde, bir taraftan caktr.
rekabeti piyasann ve uygun bir yatrm
ortamnn oluumu desteklenirken dier 791. Nkleer enerji alannda hukuki ve ku-
taraftan arz gvenlii yakndan takip edi- rumsal altyap glendirilecektir. Nkleer
lecektir. Kamu kesimi ancak piyasalarn alandaki faaliyetlerin gvenli ve emniyet-
arz gvenliini salamada yetersiz kalmas li bir ekilde yrtlmesini tespit ve teyit
halinde yatrmc olarak piyasann salkl etmek iin bamsz, gl ve yetkin bir
ileyiine katk sunacaktr. nkleer dzenleme ve denetleme sistemi
oluturulacaktr.
786. Kamu elektrik retim tesislerinin
nemli bir blm ile datm varlklarnn 792. Radyoaktif atklarn depolanmas, y-
tmnn zelletirilmesi tamamlanacaktr. netimi, tasfiyesi politikalar; kamuoyunun
Kamu kesimi zelletirmelerin dnda tut- salkl bilgilendirilmesi ve effaflk husus-
tuu santrallerle elektrik retimine devam larna nem verilerek oluturulacaktr. Nk-
edecek, iletim ve toptan sat faaliyetlerini leer teknoloji alannda lkemizde yetkinlik
srdrecektir. kazanlmas ve bata inaat olmak zere
yerli katknn artrlmas desteklenecektir.
787. Birincil enerji kaynaklar baznda den-
geli bir kaynak eitlendirmesine ve orijin 793. Yerli kmr kaynaklar zel sektr
lke farkllatrmasna gidilecek, retim sis- eliyle yksek verimli ve evre dostu tek-
temi iinde yerli ve yenilenebilir enerji kay- nolojiler kullanlarak elektrik enerjisine
naklarnn pay azami lde ykseltilecektir. dntrlecektir. Afin-Elbistan havzas
linyit rezervleri elektrik retimi iin de-
788. Kamu sahipliinde kalacak elektrik ile- erlendirilecektir. Kk rezervli kmr
timinde, yatrmlar elektrik sisteminin g- yataklarnn blgesel enerji retim tesisle-
venliini koruyacak ekilde srdrlecektir. rinde deerlendirilmesi salanacaktr.
Yenilenebilir enerji kaynaklarndan salanan
elektrik retiminin sistem gvenliini riske 794. Enerji Verimlilii Stratejisi etkin bir
atmadan ebekeye entegrasyonu amacyla ekilde uygulanacak ve enerjinin tm sek-
gerekli yatrmlar gerekletirilecektir. trlerde verimli bir ekilde kullanm sa-
lanacaktr. Kamu elinde kalmas ngrlen
789. Petrol ve doal gazda olaanst du-
termik ve HESlerin rehabilitasyonlar ta-
rum arz stoklar yeterli dzeyde oluturula-
mamlanacak, elektrikte kayp-kaak oran-
caktr. Tuz Gl Doal Gaz Yeralt Depo-
lar en alt dzeye indirilecektir.
lama Projesi ile Trakyada yer alan doal gaz
depolama tevsii projeleri tamamlanacaktr. 795. Enerji sektrnde hzl ve etkin bir
Doal gaz iletim ve datm a lke sat- piyasa gzetimi ve denetimi salanacaktr.
hnda geniletilecek ve talep noktalarna Serbest piyasada yatrm ve iletme karar-
doal gaz ulatrlacaktr. lar iin bir referans fiyat oluturmas bek-

104

lenen enerji borsasnn oluumu tamamla-
nacak ve salkl bir ekilde ilemesi temin
edilecektir.
796. Trkiyenin mevcut jeostratejik konu-
munun etkin bir biimde kullanlmasyla
enerji reticisi ve tketicisi lkeler arasnda
transit ve terminal lke olunmas salana-
caktr. Ceyhann uluslararas petrol piyasa-
snda ana datm noktalarndan ve petrol
fiyatlarnn teekklnde nemli merkez-
lerden biri olmas yolundaki almalar sr-
drlecektir.
797. Avrupaya gaz satnda ve iletiminde
aktif bir rol stlenilecek, komu lkelerle
elektrik ticareti kapasitesinin artrlmasna
ynelik altyap oluturulacaktr. TANAP
projesi tamamlanacak, ENTSO-E sistemi
ile tam entegrasyon salanacak, dier kom-
u lkelerle yrtlen yksek gerilim elekt-
rik iletim hatt projeleri bitirilecektir.
2.2.17. Madencilik
a. Durum Analizi
798. Trkiyede madencilik sektrnn
GSYH ierisindeki pay 2006 ylnda yz-
de 1,2 iken, 2012 ylnda yzde 1,5e yk-
selmitir. Toplam ihracat 2006 ylnda 1,1
milyar dolar iken 2012 ylnda 3,2 milyar
dolara ykselmi olup, ihracatn byk bir
ksm doal ta, bakr, inko, krom, feld-
spat ve bordan olumaktadr. Toplam itha-
lat 2006 ylnda 22 milyar dolar iken 2012
ylnda 42,2 milyar dolara ykselmi olup,
bunun yaklak 39,5 milyar dolarlk ksmn
ham petrol ve doal gaz, 1,1 milyar dolarlk
ksmn takmr, 1,1 milyar dolarlk ks- da yaplan eitli dzenleme ve deiiklik-
mn ise demir oluturmaktadr.
799. Enerjide da bamlln azaltl-
masna ve sanayide hammadde ihtiyac-
nn karlanmasna ynelik maden, enerji
hammaddeleri ve jeotermal kaynak arama
yatrmlar iin ayrlan kaynaklar nemli
Plann Hedefleri ve Politikalar
oranda artrlmtr. Bu kapsamda, 2006-
2013 dneminde maden ve jeotermal kay-
nak aramalar iin Maden Tetkik ve Arama
Genel Mdrlne (MTA) ayrlan de-
nek 2006 ylnda 32 milyon TL iken, 2013
ylnda 200 milyon TLye, petrol ve doal-
gaz aramalar iin TPAOya ayrlan denek
ise ayn yllarda 450 milyon TLden, 1.050
milyon TLye karlmtr. Petrol ve do-
al gazda yerli retimi artrmak amacyla,
arama faaliyetlerinin aksamadan yrtl-
mesini teminen 2012 ylnda bir sismik
aratrma gemisi alnmtr. Dier taraftan,
TPAO ve BOTA tarafndan yurtdnda
balatlan petrol ve doal gaz arama al-
malar devam etmektedir. Bunun yannda,
MTAnn tam donanml ulusal aratrma
gemisinin yapm almalarna devam edil-
mektedir.
800. Gelimekte olan lkelerin, zellikle
in ve Hindistann, hzl byme eilim-
leri, dnya maden piyasasn etkileyerek
maden fiyatlarnda yksek artlara neden
olmutur. ABD, AB, Japonya, Gney Kore
ve in gibi dnyann nde gelen gelimi
ve gelimekte olan ekonomileri, hammad-
delerin arz ve talep odakl ynetimi ko-
nusunda almalar yrtmekte ve kendi
hammadde ynetimi stratejilerini gelitirip
uygulamaktadr. Bu durum lkemizin de
bu konuda inisiyatif gelitirmesi gereklili-
ini ortaya koymaktadr.
801. 2007 ylnda yrrle giren Jeoter-
mal Kaynaklar ve Doal Mineralli Sular
Kanunu ve 2010 ylnda Maden Kanunun-
lerle mevzuattaki danklk giderilmi ve
bu kaynaklarn daha etkin kullanmna y-
nelik yasal altyap tesis edilmitir.
802. Bor rnleri ihracat nemli bir artla
2006 ylndaki 367 milyon dolar seviyesin-
den 2012 yl itibaryla 797 milyon dolar
105
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

Tablo 26: Madencilik Sektrnde Gelimeler ve Hedefler

2006 2012 2013 2018

Madencilik Katma Deerinin GSYHya Oran (Cari Fiyatlarla, %) 1,2 1,5 1,5 1,5
Madencilik hracat (Milyar Dolar) 1,1 3,2 3,8 7,0
Bor hracat (Milyar Dolar) 0,4 0,8 0,9 1,5
Sondaj Metraj (Bin Metre) 1
500 1.000 1.300 3.000
Grnr Linyit Rezervi (Milyar Ton) 8,3 12,8 14,0 18,0
Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri TK ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma
Plan tahminleridir.
(1) 2006 ve 2012 yl verileri tahmini deerlerdir.

seviyesine ulam ve yzde 46lk pazar b. Ama ve Hedefler

payyla Trkiye, bor rnleri ihracatnda
dnyadaki lider konumunu srdrmtr.
Ayrca, ham mermer ihracat 2006 yln-
daki 238 milyon dolar seviyesinden 2012
yl itibaryla 881 milyon dolar seviyesine
ulamtr. Dokuzuncu Kalknma Plan
dneminde gerekletirilen arama faali-
yetleri sonucunda bilinen linyit kmr
rezervi 8,3 milyar tondan 12,8 milyar tona
km, 38 yeni jeotermal sahas kefedil-
mitir. Bununla birlikte, lkemizin nemli
potansiyele sahip olduu jeotermal, linyit,
mermer, bor, krom gibi yer alt kaynaklar-
mzn daha yksek katma deer yaratacak
ekilde ekonomiye kazandrlmas nem
arz etmektedir.
803. Madencilik sektrnde; ruhsat g-
vencesinin artrlmas, karmak ve uzun
izin srelerinin basitletirilmesi, ihra
edilen madenlerin yurtiinde ilenerek
oluan katma deerin artrlmas, bata
zel kesim olmak zere arama faaliyet-
lerinin artrlmas, kamu kurulularnn
yeniden yaplandrlmas ve verimlilikleri-
nin artrlmas, madencilik faaliyetlerinin
dier sektr faaliyet ve yatrmlaryla e-
gdml ekilde planlanmas, madencilik
firma ve iletmelerindeki lek ve tekno-
loji sorununun giderilmesi ihtiyac devam
etmektedir.
804. lkemiz maden potansiyelinin salk-
l tespit edilmesi, retim iin gerekli ham-
madde arz gvenliinin salanmas ve ma-
denlerin yurtiinde ilenip katma deerinin
ykseltilerek lke ekonomisine katksnn
artrlmas temel amatr.
c. Politikalar
805. Enerji retiminde da bamlln
azaltlmas hedefiyle uyumlu olarak; yurti-
i ve yurtdnda petrol ve doal gaz arama
faaliyetleri hzlandrlacak, linyit kmr
ve jeotermal gibi yerli kaynaklarn potan-
siyelinin tespitine ynelik arama faaliyetleri
azami dzeye karlacaktr. Kaya gaz ko-
nusunda ise kapsaml aratrma faaliyetleri-
nin yrtlmesi salanacaktr.
806. Demir cevheri, mermer ve bor bata
olmak zere sanayi hammaddelerinin yurti-
inde arama ve retimine ncelik verilecektir.
807. Trkiye ekonomisi iin temel ve kritik
olan hammaddelerin gvenli teminine y-
nelik strateji oluturulacaktr. Kritik ham-
madde, maden ve minerallerin lke dna
karlmasnda dzeni salayacak bir sistem
kurulacaktr.
808. lkeler ve lke gruplar tarafndan
belirlenen kritik hammaddeler listesiyle il-
gili olarak, bata Nadir Toprak Elementleri
olmak zere, Trkiyede yer alan hammad-

106

delerin aranmas ve retilmesine ynelik
arama program balatlacaktr.
809. Madencilik sektrnn i gvenlii ve
evre mevzuatna uyumu gelitirilecektir.
810. Krom ve mermer gibi madencilik
rnlerinin yurtiinde ilenmesi ve oluan
katma deerin artrlmas salanacaktr.
811. Kresel lekli ve rekabet gc yksek
madencilik irketleri oluturulmas destek-
lenecektir.
2.2.18. Lojistik ve Ulatrma
a. Durum Analizi
812. Son yllarda hzl bir gelime gsteren
lojistik, hem kendi iinde tad by-
me potansiyeli hem de Trkiyenin birok
ekonomik hedefe ulamasnda oynaya-
ca temel rol itibaryla byk neme sa-
hiptir. Tamaclk, depolama, paketleme,
gmrkleme ve nihai tketiciye eriimi de
kapsayan lojistik hizmetlerinin dnya ge-
nelindeki hacmi gn getike artmaktadr.
Lojistik altyaps gelimi lkelerin ticaret
faaliyetlerinin daha etkili ve verimli olduu
grlmektedir.
813. Lojistik Performans Endeksine gre
155 lke arasnda 2007 ylnda 34nc s-
rada, 2010 ylnda 39uncu srada bulunan
Trkiye, 2012 yl itibaryla 27nci sraya
ykselmitir. Lojistikle ilgili yetkiler farkl
kamu kurumlar arasnda datlm bulun-
duundan bu alanda etkin bir koordinas-
yona ihtiya bulunmaktadr. TCDD tara-
fndan yapm devam eden 18 adet lojistik
merkezden 3 iletmeye alm, 4nn ise 15.386 kmye ulamtr. Bu kapsamda
ise birinci etap inaat ileri tamamlanmtr.
814. Dnyada n plana kan gvenli,
dakik, daha ksa srede ve daha konforlu
ulam talepleri son yllarda ulatrmann
geliimini hzlandrmtr. Bu gelime er-
evesinde, lojistik hizmetleriyle destekle-
Plann Hedefleri ve Politikalar
nen ulatrma trlerinin btnlemi bir
ekilde iletimini, verimli ve etkili bir ula-
trma altyaps oluturulmasn ve ulatrma
trlerinde gvenlii ne karan srdrle-
bilirlik kavramn da gz nnde bulundu-
rarak, insan faktrn nceleyen ve evreye
zarar en aza indirgeyen politikalarn uygu-
lanmas gereklilii ortaya kmtr.
815. lkemizde ehirleraras yolcu tama-
larnn yaklak yzde 90,5i, yk tamala-
rnn ise yaklak yzde 87,4 karayoluyla
gereklemektedir. Tamalarn ulatrma
trleri arasnda dengeli bir ekilde paylat-
rlmas ihtiyac devam etmektedir.
816. Karayolu baskn yap, evresel sorun-
lar ve karayolu gvenlii sorunlarn da be-
raberinde getirmektedir. Blnm yollarn
devreye girmesiyle salanan iyilemeye ra-
men, trafik kazalarndaki can kayplar ve
ekonomik kayplar nemli bir sorun olma-
ya devam etmektedir.
817. Karayollar Genel Mdrlnn
2007 ylnda Ulatrma Bakanlna ba-
lanmas, Ulatrma, Denizcilik ve Haber-
leme Bakanlnn kurulmas ve Denizci-
lik Mstearlnn da Bakanlk bnyesine
alnmasyla birlikte Trkiyede ulatrmayla
ilgili kurumlar tek at altnda toplanmtr.
818. 2012 yl sonunda otoyol ann uzun-
luu 2.236 kmye, blnm yol uzunlu-
u otoyollarla birlikte 22.253 kmye, ar
tat trafiine uygun bitml scak kar-
m (BSK) kaplamal yol a uzunluu
15.000 km uzunluunda blnm yol a
hedefi ve 14.500 km BSKl yol a uzun-
luu hedefi almtr. Karayolu yolcu ta-
maclnda piyasann kendi ierisinden ve
dier tamaclk trlerinden gelen rekabet
basks sonucu hizmet kalitesi ykselmitir.
107
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

819. 2012 yl sonu itibaryla 8.770 kmsi Otomatik Tanmlama Sistemi uygulamaya
konvansiyonel ana hat, 2.350 kmsi tali hat konulmutur. Bylece deniz emniyeti ko-
ve 888 kmsi yksek hzl tren hatt olmak nusunda nemli bir gelime salanmtr.
zere toplam 12.008 km demiryolu a
823. Trkiyenin artan d ticaretini kar-
bulunmaktadr. 2009 ylnda Ankara-Es-
lamak ve blgesel bir aktarma merkezi ol-
kiehir, 2011 ylnda Ankara-Konya, 2013
masn salamak iin byk lekli liman-
ylnda ise EskiehirKonya aras yksek
lardan Mersin Konteyner Liman ve Filyos
hzl tren hatt iletmeye alnmtr. Ayrca, Limannn etd-projeleri tamamlanm ve
Gebze-Eskiehir hattnn tamamlanarak andarl Limannn yapmna balanmtr.
2013 ylnda Ankara-stanbul hzl tren se- 2010 ylnda Ky Yaplar Master Plan ta-
ferlerinin balatlmas ngrlmektedir. mamlanm, ancak ilgili kurumlarn rehber
820. Trkiye Demiryolu Ulatrmasnn olarak kullanaca ekilde hayata geirile-
Serbestletirilmesi Hakknda Kanunla memitir.
TCDD ebekesinin zel kesime almas ve 824. Havayolu tamaclnda vergi ve kat-
yk tamaclnda rekabeti bir piyasann k paylarnda indirimler bata olmak zere,
oluturulmas ynnde yeniden yaplandr- yaplan dzenlemeler erevesinde pazara
ma sreci balatlmtr. Demiryolu tatlar yeni tayclarn girmesiyle talepte yaanan
imalat sanayiinde zel kesimin katlmnn yksek hzl byme devam etmitir. 2006
artrlmas hedefi kapsamnda TCDD ile ylnda 61,7 milyon olarak gerekleen top-
yerli ve yabanc irketler arasnda itirakler lam havayolu yolcu trafii, yllk ortalama
kurulmu, bu dorultuda Adapazarnda yzde 13lk bymeyle 2012 ylnda 131
demiryolu aralar, ankrda hzl tren milyon yolcuya ulamtr. 2006 ylnda 42
makaslar ve Sivasta beton travers retimi- olan aktif hava meydan says 2012 ylnda
ne balanmtr. 49a ykselmitir.
821. Dnya denizyolu tamacl kresel 825. GAP Uluslararas Havaliman ve Ha-
krizden olumsuz ynde etkilenmitir. Bu- tay Havaliman tamamlanarak hizmete
nunla birlikte Dokuzuncu Kalknma Pla- almtr. Kayseri, Denizli, Trabzon, Mer-
n dneminde limanlarda yaplan toplam zifon, Sivas, Balkesir-Koca Seyit, Batman,
elleleme miktar yllk ortalama yzde 8, Erzincan, Malatya, Kars, Idr, Elaz, Ar,
konteyner elleleme miktar ise yllk orta- Adyaman, Adana, Gkeada meydanlarn-
lama yzde 11 art gstermitir. Trk bay- da yeni terminal binalar hizmete girmitir.
rakl deniz ticaret filosu 2006 yl sonunda Ayrca Yap-let-Devret yntemiyle yaplan
7,3 milyon DWT iken 2012 yl sonunda Milas-Bodrum Havaliman d hatlar ter-
10,3 milyon DWTye ulam, dnya filo- minali, Sabiha Gken Havaliman i ve d
lar arasnda 25inci srada yer almtr. An- hatlar terminalleri, Adnan Menderes Hava-
cak, denizyoluyla gerekletirilen d ticaret liman d hatlar terminali, Esenboa Ha-
tamalarnn 2006 ylnda yzde 21i Trk valiman i ve d hatlar terminali ve Zafer
bayrakl filoyla gerekletirilirken, 2012 y- Havaliman hizmete almtr.
lnda bu oran yzde 14e dmtr.
826. Gmrk hizmetlerinin etkin sunul-
822. Paris Memorandumunda beyaz bay- mas, d ticarette srenin ksalmasn ve lo-
raa geilmi, bayrak, liman ve ky devleti jistik srecinin daha etkin bir hale gelmesi-
denetiminde nemli gelimeler salanm, ni salamaktadr. K yntemiyle gmrk

108
 Plann Hedefleri ve Politikalar

Tablo 27: Lojistik ve Ulatrmada Gelimeler ve Hedefler

2006 2012 2013 2018 2014-20181
Lojistik
Lojistik Performans Endeksi Sralamas 342 27 27 <15 ---
Karayolu
Blnm Yol (km) 8.735 20.017 21.067 25.272 3,7
Otoyol (km) 2.025 2.236 2.256 4.000 12,1
BSK (km) 8.855 15.386 18.486 39.552 16,4
Trafik (Milyar Tat-km) 65 94 98 119 4,0
Yolcu Tama (Milyar Yolcu-km) 188 259 276 321 3,1
Yk Tama (Milyar Ton-km) 177 216 232 294 4,9
Karayolu A Younluu (km/1000 km2) 82 83 84 87 0,7
Otoyol A Younluu (km/1000 km ) 2
2,60 2,85 2,88 5,11 12,1
Demiryolu 3

Konvansiyonel Ana Hat Uzunluu (km) 8.697 8.770 8.961 10.556 3,3
Hzl Tren Hat Uzunluu (km) 0 888 1.376 2.496 14,6
Elektrikli Hat Yzdesi 21 26 29 70 19,3
Sinyalli Hat Yzdesi 28 33 35 80 18,0
Yk Tama (Milyar Net Ton-km) 9,6 10,9 12,4 22,5 12,7
Karasal Yk Tamaclnda Demiryolunun Pay (%) 5,1 4,8 5,1 7,1 6,8
Denizyolu
Konteyner (Milyon TEU) 3,9 7,2 8,1 13,8 11,2
Ykleme-Boaltma (Milyon Ton) 248 388 418 615 8,0
Trk Bayrakl Deniz Ticaret Filosu (Milyon DWT) 7,3 10,3 11,0 14,0 4,9
Havayolu
Havayolu Yolcu Says (Milyon Yolcu) 62 131 151 232 9,0
Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri Ulatrma, Denizcilik ve Haberleme Bakanl ve TKe aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu
Kalknma Plan tahminleridir.
(1) 2014-2018 dnemi yllk ortalama deiimi gstermektedir.
(2) 2007 deeridir.
(3) Yk tamacl yurtii ve uluslararas tamalarn toplamdr. 2012 ve 2013 yllarnda Ankara-stanbul Hzl Tren almalar ve yol
yenilemeleri nedeniyle ebekede hat kapatmalar yaanmaktadr. Bu nedenle tamaclk olumsuz ynde etkilenmektedir.

kaplar modernize edilmi, gmrk uygu-
lamalarnda bilgi teknolojileri kullanm
yaygnlatrlm, yetkilendirilmi ykml
statsyle gmrk ilemleri azaltlm, ikili
ibirlii anlamalaryla lkeler aras gm-
rk ilemlerinin sadeletirilmesi salanm-
tr. D ticaretin gelimesine paralel olarak
yeni gmrk kaplarnn almas, moder-
nizasyonlara devam edilmesi ve tesislerin
donanm ihtiyalarnn giderilmesi nem
arz etmektedir.
827. Posta hizmetlerinin kiisel haber-
lemedeki nemi giderek azalm, bu hiz-
metler ticaret ve kurumlar aras iletiimin
nemli bir altyaps haline dnmtr.
Kargo ve lojistik hizmetlerinin ayn altyap
zerinden sunulmas nedeniyle birok ir-
ket bu hizmetleri bir arada sunmaktadr.
828. Posta sektrnde serbestlemeyi ba-
latan, iletme ve reglasyon faaliyetlerini
ayran ve Posta ve Telgraf Tekilatn (PTT)
yeniden yaplandran Posta Hizmetleri Ka-
nunu yrrle girmitir. Kanunla posta

109
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

sektrn dzenleme ve denetleme grevi naca kamu-zel iletim modelinin etkin

Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumuna bir ekilde kullanlmas salanacaktr.
verilmitir.
833. Lojistik pazarnda faaliyet gsteren
b. Ama ve Hedefler firmalarn yeterli lek byklne ula-
mas desteklenecektir.
829. Trkiyenin lojistikte blgesel bir s ol-
mas salanarak; lojistik maliyetin drl- 834. Lojistik alannda kamu kurum ve ku-
mesi, ticaretin gelitirilmesi ve rekabet g- rulular arasnda etkin bir koordinasyon ve
cnn artrlmas temel amatr. Lojistikte ibirlii mekanizmas oluturulacaktr.
ulatrma, depolama, envanter ynetimi ve 835. Ulatrma koridorlarnda uygun ha-
gmrkleme alt maliyetleri gz nnde cim ve mesafelerde en avantajl ulam tr
bulundurularak, transit tama sresinin belirlenerek, bu kapsamda denizyolu ve de-
ksaltlmas, hasarsz teslim orannn yk- miryolu tamacl zendirilecek ve kom-
seltilmesi, gvenilirlik ve hz unsurlar ne bine tamaclk imknlar gelitirilecektir.
karlarak mteri hizmet dzeyinin art- Enerji verimliliini, temiz yakt ve evre
rlmas hedeflenmektedir. dostu ara kullanmn salayan ulam sis-
830. Yk ve yolcu ulatrma hizmetlerinin temlerine ncelik verilecektir.
etkin, verimli, ekonomik, evreye duyarl, 836. nemli ticaret merkezlerinden ol-
emniyetli bir ekilde salanmas; yk ta- maya devam edecek ABnin ulatrma a-
maclnda, kombine tamaclk uygula- larna (TEN-T) balant salayacak proje-
malarnn gelitirilerek demiryolu ve de- ler bata olmak zere tm komu lkelere
nizyolunun paylarnn artrlmas, kalitenin ve yeni pazarlara eriimi kolaylatracak
ve gvenliin ykseltilmesi ve ulatrma gzerghlara nem verilecektir.
planlamasnda koridor yaklamna geil-
mesi esastr. 837. Karayollarnda kuzey-gney hattnda
koridor yaklam da dikkate alnarak Ovit
c. Politikalar ve Cankurtaran tnellerinin de zerinde
831. Ulatrma trleri ve koridorlar, lojis- yer ald ncelikli gzerghlarn ve komu
tik merkezler ve dier lojistik faaliyetleriyle lkelerle ticareti gelitirecek koridorlarn
btnleik Lojistik Master Plan hazrla- yapmna devam edilecektir.
narak hayata geirilecektir. Bu erevede, 838. Karayollarnda; nleyici bakm kavra-
lojistik merkezler iin yer seiminde rehber mnn esas alnd ve bakm-onarm hiz-
nitelii tayacak ekilde lkemizin ulatr- metlerinin zamannda ve yeterli dzeyde
ma alternatiflerini gsteren ulatrma kori- karlanmasn temin edecek etkin bir st-
dor haritalarnn karlmas salanacaktr. yap ynetim sistemi tesis edilecektir. Ba-
832. Lojistik merkezlerin lke genelin- km ve onarm hizmetlerinin arlkl ola-
rak zel kesim marifetiyle yrtlmesi iin
de planlanmas ve yatrmlarnda; blgesel
gerekli hukuki ve kurumsal dzenlemeler
potansiyel ve ihtiyalar dikkate alnacak,
hayata geirilecektir.
kombine tamaclk balantlarnn ya-
plmasna zen gsterilecek, kullanclarn 839. Karayolu tamaclnda kayt dlk
gereksinimleri gzetilerek, tm lojistik hiz- nlenecek, mali ve mesleki yeterlilie sahip
met salayclarnn eit artlarda yararla- verimli iletmelerin kurulmas ve piyasada-

110

ki atl kapasitenin azaltlmas tevik edile-
cektir.
840. Trafik gvenliinin en st seviyede
tesis edilebilmesi iin denetim hizmetle-
ri; ara tescil ve src belgelendirme gibi
idari faaliyetlerden ayrtrlacak ve sz ko-
nusu faaliyetler iin mstakil birimler ku-
rulacaktr.
841. Karayolu Trafik Gvenlii Stratejisi ve
Eylem Plannda yer alan trafik kazas ne-
deniyle meydana gelen lmlerin yzde 50
orannda azaltlmas hedefi dorultusunda
Trafik Elektronik Denetim Sistemlerinin
kullanm Akll Ulam Sistemleriyle en-
tegre bir ekilde yaygnlatrlacaktr.
842. Hzl tren a; Ankara merkez olmak
zere stanbul-Ankara-Sivas, Ankara-Af-
yonkarahisar-zmir, Ankara-Konya ve s-
tanbul-Eskiehir-Antalya koridorlarndan
olumaktadr. Plan dnemi sonuna kadar
393 km uzunluundaki Ankara-Sivas ve
167 km uzunluundaki Ankara (Polatl)-
Afyonkarahisar hzl tren hatlar iletmeye
alacaktr.
843. Trafik younluuna bal olarak be-
lirlenen ncelik srasna gre mevcut tek
hatl demiryollar ift hatl hale getirile-
cektir. Ayrca ebekenin ihtiya duyduu
sinyalizasyon ve elektrifikasyon yatrmlar
hzlandrlacaktr.
844. Trkiye Demiryolu Ulatrmasnn
Serbestletirilmesi Hakknda Kanun er-
evesinde TCDDnin yeniden yaplandrl-
mas tamamlanacak, demiryolu yk ve yol-
cu tamacl zel demiryolu iletmelerine layacak, Trkiyeye uygun bir liman yne-
alacaktr. TCDD ebekesi yenileme ve ba-
km-onarm hizmetlerinin zel kesim eliy-
le yrtlmesi esas olacaktr. TCDDnin
kamu zerindeki mali yk srdrlebilir
bir seviyeye ekilecektir.
Plann Hedefleri ve Politikalar
845. Avrupa ile kesintisiz ve uyumlu de-
miryolu ulamnn salanmasna ynelik
teknik ve idari karlkl iletilebilirlik d-
zenlemelerine uyum salanacaktr.
846. stanbul Yeni Havalimannn ilk eta-
b Plan dnemi sonuna kadar tamamlana-
caktr. Havayolu sektrnde stanbulun
uluslararas bir aktarma ve bakm-onarm
merkezi olmas desteklenecektir.
847. Rekabet ortamn tesis edebilmek iin
slot tahsisinde effaflk salanacak ve zel
havayolu irketlerinin pazara girilerindeki
engeller azaltlacaktr.
848. Artan d ticaret tamalarnn Trk
bayrakl gemilerle yaplabilmesini teminen
filonun gelitirilmesi ve Trk bayrann
tercih edilmesi salanacaktr.
849. Trkiyenin ihracat hedefine ulaabil-
mesini teminen, yaplan planlamalar dorul-
tusunda doru yer, zaman ve lekte liman
kapasiteleri hayata geirilecek, limanlarn
demiryolu ve karayolu balantlar tamam-
lanacaktr. andarl Konteyner Liman ta-
mamlanacak, Mersin Konteyner Liman ve
Filyos Limannn yapmna balanacaktr.
850. Deniz emniyetine azami nem veri-
lecek, Acil Mdahale Merkezleri ve youn
limanlardaki Gemi Trafik Ynetim Sistem-
leri tamamlanacak, gvenli deniz izleme
koridorlar oluturulacaktr.
851. Liman ynetiminde dankln gi-
derilmesini ve kamu tarafndan belirlene-
cek politikalarn her bir limann ihtiyalar
da gz nne alnarak uygulanmasn sa-
tim modeli hayata geirilecektir.
852. D ticaretteki gelimelere paralel
olarak gmrklerin fiziki altyaps iyileti-
rilecek, bilgi teknolojilerinin kullanm ve
tek pencere uygulamas yaygnlatrlacak,
111
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
gmrk ilemleri hzlandrlacak ve etkin-
letirilecektir. kili gmrk anlamalar ile
gmrk ilemleri azaltlacak, tek durakta
kontrol-ortak kap kullanm projeleri ta-
mamlanacaktr.
853. Posta piyasasnn serbestletirilmesi
srecinde etkin dzenleme ve denetim yo-
luyla posta sektrnde rekabeti bir piyasa
oluturulacaktr.
2.2.19. Ticaret Hizmetleri
a. Durum Analizi
854. Ticaret hizmetlerinde giderek artan
modern iletme teknikleri ve teknoloji kul-
lanm yoluyla verimlilik ve performans
artlar salanm ve hzl bir dnm bulunmaktadr. Sektrde kayt dln
srecine girilmitir. Bu gelimeler tarm ve
sanayi sektrlerinde kalite ve verimliliin
artrlmasna katk salamtr. Sektrde masnn yannda tketici duyarllnn ar-
geleneksel yapdan, modern byk ma-
azalarn, zincir marketlerin yer ald bir
yapya gei olmutur. Organize peraken-
deciliin toplam perakendecilik ierisinde-
ki pay hzl bir ykseli kaydederek yzde
40 civarna ulamtr. Organize peraken-
deciliin ve bata elektronik ticaret olmak
zere yeni tedarik yntemlerinin gelime-
siyle birlikte geleneksel kesimde i kayplar
meydana gelmitir.
855. Son yllarda uluslararas piyasalarda-
ki dalgalanmalardan en ok etkilenen sek-
trlerden birisi ticaret hizmetleri olmutur.
2007-2012 dneminde toptan ve perakende
ticaret hizmetleri yllk ortalama yzde 2,8
orannda bymtr. Toptan ve peraken-
de ticaret hizmetlerinin GSYH ierisindeki
pay 2006 ylnda yzde 12,5 iken 2012 y-
lnda yzde 12,2, toplam istihdam ierisin-
deki pay ise 2006 ylnda yzde 16,8 iken
2012 ylnda yzde 14,1 olmutur.
856. 2007-2012 dneminde otel ve lo-
kantaclk hizmetleri yllk ortalama yzde
112
2,8 bymtr. Otel ve lokantaclk hiz-
metlerinin GSYH ierisindeki pay 2006
ylndaki yzde 2,2 seviyesinden 2012 y-
lnda yzde 2,4e, toplam istihdam ieri-
sindeki pay ise yzde 4,6dan yzde 4,9a
ykselmitir.
857. 2011 ve 2012 yllarnda ticari faaliyet-
leri byk lde dzenleyen Trk Ticaret
Kanunu ve Trk Borlar Kanunu gnmz
sosyal ve ekonomik ihtiyalarna cevap ve-
recek ekilde yenilenmitir.
858. Ticaret hizmetlerinde ncelikle mo-
dern tedarik zinciri ynetimi ve kombine
tamaclk sistemlerinin kurulmasna, tek-
noloji kullanmnn artrlmasna ihtiya
azaltlmas iin etkin denetim ve gzetim
ile kurumlar aras koordinasyonun salan-
trlmas nem tamaktadr. Ayrca, ticareti
yaplan rnlerin evreye olan etkileri ile
kalite ve hijyen sorunlarn gidermek zere
rn ve sunum standartlarnn gelitirilme-
si ve piyasa denetim ve gzetiminin g-
lendirilmesi ihtiyac bulunmaktadr.
859. lkemizin nfusu, ekonomik by-
mesi, konumu, byk ehirleri ile turizm
potansiyeli ticaret hizmetlerinin gelime-
sinde nemli frsatlar olarak grlmektedir.
zellikle evre lkelerin gelimekte olan
pazarlar da da almada nemli bir po-
tansiyel tamaktadr. Bilgisayar kullanm-
nn ve evrimii ilemlere gvenin giderek
artmasyla birlikte elektronik ticaretin yay-
gnlamas ve bylece ticaret hizmetlerinde
i hacminin artmas beklenmektedir. Ayr-
ca, gerek yresel tatlarmzn daha modern
ve kaliteli sunumlarla geni kitlelere ulat-
rlmas, gerekse uluslararas byk zincirle-
rin tecrbelerini lkemize tamalaryla lo-
kantaclk sektrnde i hacminin artaca
tahmin edilmektedir.

b. Ama ve Hedefler
860. Ticaret faaliyetlerinde yksek katma
deerli hizmet retiminin ve verimlilik ar-
tnn salanmas, teknoloji kullanm ve
yeniliin zendirilerek hizmet kalitesinin
artrlmas, rekabetin ve tketicinin korun-
mas ile sektr ii kesimler arasnda dengeli
gelimeyi salayan bir ortamn tesis edil-
mesi temel amatr.
c. Politikalar
861. Toptan ve perakende ticaret hizmet-
leri sektrne ynelik dzenlemelerde,
sektrn girdi ve kt taraf gz nne yatak kapasitesine ulalmtr.
alnarak, tarm ve imalat sanayii sektrleri
ile tketiciler zerindeki etkileri ok ynl
olarak analiz edilecek ve piyasa ileyiinde
ortaya kabilecek aksaklklar giderilecektir.
862. Geleneksel toptan ve perakende sek-
trnn rekabet gcn artrc tedarik ve tantmn finansmanna zel sektrn daha
sat faaliyetleri gelitirilecektir. Bu kesim-
de modern iletme teknikleri, yeni hizmet
modelleri ve teknoloji kullanm destekle-
necektir.
863. Ticaret hizmetlerinde markalama ve
kurumsallama kapasitesinin gelitirilmesi
yoluyla iletmelerin zellikle yeni gelien
evre lke pazarlarna daha fazla almas
salanacaktr. Giriimcilerin yurtd pa-
zarlara almas amacyla elektronik ticaret
hizmetleri gelitirilecektir.
864. Tketicinin korunmasyla ilgili mev-
zuat, gncel gelimelere uygun olarak ye-
niden dzenlenecek, uygulamalar iyiletiri-
lecektir.
2.2.20. Turizm
a. Durum Analizi
865. 2007-2012 dneminde lkemizde ya-
banc ziyareti says yllk ortalama yzde
8,2 orannda artarak 31,8 milyon kiiye,
Plann Hedefleri ve Politikalar
revize edilen istatistiklere gre turizm ge-
liri yllk ortalama yzde 7,9 orannda ar-
tarak 29,4 milyar dolara ulamtr. Trkiye,
2012 ylnda dnyada en ok turist kabul
eden lke sralamasnda 6nc, gelirlerde ise
12nci srada yer almtr.
866. 2006 ylnda 509 bin olan Kltr ve Tu-
rizm Bakanlndan belgeli yatak kapasitesi,
2012 ylnda 716 bine, 396 bin olan belediye
belgeli yatak says ise 505 bine ykselmitir.
Yatak says asndan Dokuzuncu Kalkn-
ma Plannda hedeflenen 950 bin belgeli ya-
tak says alm ve 2012 ylnda 1,2 milyon
867. Trkiyede turizm arlkl olarak kitle
turizmine dayanmaktadr. 2007-2012 d-
neminde ziyareti bana harcama ortalama
784 dolar seviyesinde seyretmitir. Sektr-
de tantm ve pazarlamann iyiletirilmesi,
fazla katlm nemini korumaktadr. Ayr-
ca, mesleki belgelendirme sistemiyle ilgili
balatlan almalarn sektrn tm al-
anlarn kapsayacak ekilde yaygnlatrl-
mas ihtiyac bulunmaktadr.
868. Srdrlebilir turizmin zendirilmesi
amacyla, 2008 ylnda evreye duyarl ko-
naklama tesislerinin standartlar belirlen-
mi ve belgeleme almalarna balanm-
tr. Turizm merkezlerinde artan yaplama,
altyap eksiklii ve evre sorunlarnn gide-
rilmesi, yatrmlarn turizm odakl gelime
planlarna uyumunun salanmas nem arz
etmektedir.
869. Dnyadaki eilimler, bireylerin eitim
ve refah dzeyindeki ykselmenin artarak
devam edeceini ve turizmde deneyimli
gezgin grubunun byyeceini gstermek-
tedir. Turist tercihleri kutuplaacak, yenilik
ve eitlilik talebi artmaya devam edecek,
konfor ve macera motifleri arlkl hale
gelecektir. Bu kapsamda, turizmin eitlen-
113
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

Tablo 28: Turizmde Gelimeler ve Hedefler

2006 2012 2013 2018 2014-20181

Ziyareti Says (Bin Kii) 23.149 36.778 38.500 48.300 4,6
Yabanc Ziyareti Says (Bin Kii) 19.820 31.782 33.500 42.000 4,6
Turizm Geliri (Milyon Dolar) 18.594 29.351 32.000 45.000 7,1
Turizm Gideri (Milyon Dolar) 3.271 4.593 4.990 8.000 9,9
Ziyareti Bana Ortalama Harcama (Dolar) 803 798 831 932 2,3
Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri TK ve Kltr ve Turizm Bakanlna aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma Plan
tahminleridir.
(1) 2014-2018 dnemi yllk ortalama art gstermektedir.

dirilmesi ve hizmet kalitesinin ykseltilme- pazarn eitlendirilmesi salanacak ve al-

si nem tamaktadr. Trkiyenin mevcut
tarih, doa ve kltr varln; salk turiz-
mi, kongre turizmi, k turizmi, kruvaziyer
turizmi ve kltr turizmiyle btnletire-
rek turizm sektrn gelitirme potansi-
yeli bulunmaktadr. Plan dneminde zel-
likle salkl yaama ynelik kaplca, SPA
ve benzeri imknlar ile salk altyapsnn
deerlendirilerek, salk turizminin geliti-
rilmesi nem arz etmektedir.
b. Ama ve Hedefler
870. Turizmde nitelikli igc, tesis ve hiz-
met kalitesiyle uluslararas bir marka hali-
ne gelinmesi; daha st gelir grubuna hitap
edecek ekilde turizm rn ve hizmetleri-
nin eitlendirilmesi ve iyiletirilmesi; tu-
rizm deer zincirinin her bileeninde kali-
tenin artrlmas ve srdrlebilirlik ilkesi
erevesinde blgesel kalknmada nc bir
sektr haline gelinmesi temel amatr.
871. Sektrde, doal ve kltrel deerlerin
koruma-kullanma dengesinin gzetilmesi
ve nitelikten dn vermeden srdrlebilir
bir bymenin gerekletirilmesi hedeflen-
mektedir.
c. Politikalar
872. Salk turizmi bata olmak zere,
kongre turizmi, k turizmi, kruvaziyer
turizmi, golf turizmi ve kltr turizmine
ilikin altyap eksiklikleri tamamlanarak
ternatif turizm trlerinin geliimi destek-
lenecektir.
873. Turizm trleri btncl bir ekilde ele
alnarak Var Noktas Ynetimi kapsa-
mnda yeni projeler hayata geirilecektir.
874. Pazardaki ve mteri profilindeki ge-
limeler srekli izlenerek d tantm faali-
yetleri etkinletirilecektir.
875. Turizm hareketlerinin younlat
blgelerde yerel ynetimlerin, STKlarn
ve halkn turizmle ilgili kararlara katlm
artrlacaktr.
876. Turizm sektrnde igc kalitesi ar-
trlarak, nitelikli turizm personeliyle turis-
te daha yksek standartlarda hizmet sunu-
muna nem verilecektir.
877. evreye duyarl ve sorumlu turizm
anlay kapsamnda srdrlebilir turizm
uygulamalar gelitirilecek, turizmin sosyo-
kltrel ve evresel olumsuzluklar azaltla-
caktr.
2.2.21. naat, Mhendislik-Mimarlk,
Teknik Mavirlik ve Mteahhitlik
Hizmetleri
a. Durum Analizi
878. Kresel krizin de etkisiyle 2008 ve
2009 yllarnda hzla daralan inaat sek-
tr, kriz sonrasnda gl bir toparlanma

114
 Plann Hedefleri ve Politikalar

gstermi, ancak 2012 ylnda azalan eko- htler, yap malzemesi ihrac, yurtdnda
nomik byme hzna paralel ekilde sek- istihdam ve teknoloji transferi alarndan
trel byme oran yzde 0,6da kalmtr. da lkemize katklar salamaktadr. Ay-
Bu durum, inaat sektrnn, ekonomik rca, giriimci bir yapya sahip olan mte-
kriz dnemlerinde ekonominin geneline ahhitlerimiz yurtdnda farkl sektrlerde
gre ok daha hzl klen, krizlerden - yatrmc ve iletmeci olarak da faaliyet
kta ise ekonominin geneline oranla daha gstererek ilave potansiyel ortaya koymaya
hzl byyen yapsal zelliini yanstmak- balamtr.
tadr. 2007-2012 dneminde inaat sekt- 882. Yurtdnda birok projeyi baaryla
rnn GSYH ierisindeki pay yzde 5 ila yrten sektrn yurtiinde yksek kalite-
6,5 arasnda deimi, toplam istihdamdaki de retim gerekletirme konusunda eksik-
pay ise yzde 5 ila 7 aralnda seyretmitir. likleri bulunmaktadr. Yurtiinde yaanan
879. lkemizde yurtii mteahhitlik hiz- bu sorunun sebepleri arasnda, yeterli de-
meti sunan ok sayda yklenici mevcuttur. netimin gerekletirilememesi, teknik m-
Yurtii mteahhitlerin ou kk lekli, avirlik alannda yurtiinde gelimenin tam
ahs veya aile irketi vasfnda olup, mteah- anlamyla salanamamas ve inaat sekt-
hitlik alannda retim kalitesinin artrlmas, ryle ilgili standartlarn uluslararas seviye-
profesyonelleme, teknik altyap ve biriki- lerde olmamas saylabilir. Ayrca, evreye
min gelitirilmesi ihtiyac bulunmaktadr. duyarllk ile i sal ve gvenlii alann-
Sektrn katma deerinin artrlabilmesi daki eksikliklerin giderilmesi amacyla be-
iin bilgi youn ve yksek standartlarda pro- eri sermaye ile teknik ve fiziki altyapnn
jelere gei yaplmas ve kalite odakl rekabet gelitirilmesi ve teknik mavirlik alannn
ortamnn oluturulmas gerekmektedir. glendirilmesi gerekmektedir.

880. 2007 ylnda yaklak 25 milyar dolar b. Ama ve Hedefler

olan yurtd mteahhitlik hizmetleri taah-
ht tutar, kresel kriz ve Arap baharnn
etkisiyle 2011 ylnda 19,9 milyar dolara ge-
rilemitir. Taahht tutar 2012 ylnda 27,2
milyar dolara ykselmi ve Trkiye dn-
yann en byk 225 mteahhitlik firmas
listesinde 33 firmayla inden sonra ikinci
srada yer almtr. Ancak, yurtdnda st-
lenilen ilerin byk oranda konut, otel ve
yol gibi emek youn projelerden olutuu
grlmektedir. Yurtdnda rekabet gcn
koruyabilmek amacyla yksek nitelikli ve
bilgi youn projelere arlk verilmesi nem
tamaktadr.
881. Yurtd mteahhitlik hizmetleri do-
laysyla elde edilen hizmet gelirleri yllk
yaklak 1 milyar dolar dzeyindedir. Bu-
nunla birlikte, yurtdnda stlenilen taah-
883. naat sektrnn retim ve hizmet
kalitesini uluslararas standartlara ulat-
rarak, yeniliki bir anlayla arz ve talebin
yksek katma deerli ve srdrlebilir bir
yapya kavuturulmas ve sektrde teknik
mavirlik hizmetlerinin etkinletirilmesi
temel amatr.
884. Yurtd mteahhitlik hizmetlerinde
Trkiyenin, az gelimi ve gelimekte olan
lkelerin altyap ihtiyalarnn karlanmas
ile toplam taahht tutar, krllk ve hizmet
kalitesi baznda dnyada nde gelen lkeler
arasnda yer almas hedeflenmektedir.
c. Politikalar
885. naat sektrnde, i piyasada rekabet
ortamnn kalite ve yksek nitelikli talep
zerine kurulmas salanacaktr.

115
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

886. Yerli teknik mavirlik firmalarnn 888. Yap denetim sistemine ynelik mev-
inaat sektrnn tm retim srelerinde zuat, sistem ve uygulamalar gzden geiri-
ve kamu-zel ibirlii projeleri ile kentsel lerek iyiletirilecektir.
dnm gibi alanlarda daha etkin faali-
yet gstermeleri temin edilecektir. Ayrca, 889. naat sektrnde igc nitelii yk-
teknik mavirlik firmalarnn yurtd fa- seltilecek, i sal ve gvenlii uygulama-
aliyetlerinin desteklenmesine devam edile- lar gelitirilecektir.
cektir.
890. Kullanc odakl, gvenli, evreyle ba-
887. Yurtd mteahhitlik hizmetlerin-
de kaliteyi artran ve yap malzemelerinin rk, enerji verimli ve mimari estetie sa-
ihracat potansiyelini ykselten faaliyetler hip yaplarn retimi iin tasarm ve yapm
desteklenecektir. standartlar gelitirilecektir.
Tablo 29: Mteahhitlik Hizmetleri ve Yap Malzemesi Alanlarnda Gelimeler ve Hedefler
(Milyar Dolar)
2006 2012 2013 2018
Yurtd Mteahhitlik Hizmetleri Hacmi 24,3 27,2 30,0 50,0
Yap Malzemesi hracat 12,5 22,5 25,0 45,0

Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri Ekonomi Bakanlna aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma Plan tahminleridir.

116

2.3. YAANABLR MEKNLAR,
SRDRLEBLR EVRE
891. nsanlarn i ve yaam ortamlarnn
kalitesi temel kalknma ve refah gstergele-
rinden biridir. Blgesel gelime, yerel eko-
nomilerin ve krsal kesimin glendirilmesi,
meknsal gelime ve ehirlemenin dengeli
olumasnn salanmas, her kesim iin ba-
rnma ihtiyacnn yeterli, salkl ve gvenli
bir ekilde giderilmesi gibi alanlarda insan
ve yaam kalitesini daha ok merkeze alan
bir yaklama ihtiya vardr. Bu yaklam,
yaam meknlarnn, ekonomik gelime ve
rekabetilii desteklemek yannda afetlere
dayankl, evreye duyarl, kltrel deerleri
esas alacak, sosyal dayanmay ve kayna-
may tevik edecek ekilde tasarlanmas ve
ina edilmesini gerektirmektedir.
892. Batdan douya ve gelimekte olan
lkelere kayan retim younluu ile ulus-
lar st boyut kazanan yer seimi tercihleri
ehirleri ve ehirlerin rekabetiliini ne -
karan yeni bir blgesel gelime ve ehirle-
me olgusunu da beraberinde getirmektedir.
Ekonomik corafya iyi planlanp, ehirlerin
mekn ve yaam kalitesi daha st dzeylere
ykseltilebildii takdirde, bu eilim lke-
mizin jeopolitik avantajlarn glendire-
cek, yatrmlar ve nitelikli insan kaynaklar
iin ekim merkezi haline getirecektir. Bu
amaca ulalabilmesi byme, kalknma,
blgesel gelime ve meknsal gelime po-
litikalarnn uyumlu yrtlmesini eskisin-
den daha nemli hale getirmektedir.
893. Son yllarda Trkiyede, ekonomik ve
sosyal kalknma hzlanm, kii bana gelir
ve refah dzeyinde nemli artlar kayde-
dilmitir. Ancak, bu iyileme kent-kr ay-
rmnda, blgeler arasnda farkl dzeyler-
de gereklemi, yaam alanlarna, mekn
kalitesine ve evresel standartlara farkl
seviyelerde yansmtr. lkemizde yer-
Plann Hedefleri ve Politikalar
lemelerin dalm ve dzeni; alma ve
yaam alanlarnn kalitesi, ilevsellii, arazi
kullanmlarnn uyumu ve evresel etkileri
bakmndan mevcut gelir ve kalknma d-
zeyimize daha uygun bir hale getirilmesi
gerekmektedir.
894. Son dnemde nemli ilerlemeler
kaydedilmekle birlikte, blgesel dengesiz-
liklerin azaltlmasna olan ihtiya devam
etmektedir. Bu dengesizlikler isizlik, ge-
lir dalm, toplumsal bar, gven, sosyal
uyum, kaynaklarn atl kalmas ve potan-
siyelin kullanlamamas, ar g gibi so-
runlarn yannda ehirleme ve yerleme
sorunlarmzn da ana kaynaklarndan biri
olarak nemini korumaktadr. Bu bakm-
dan blgesel gelime politikalar kapsamn-
da kentsel ve krsal alanda btn yerleim-
lerde temel yaam kalitesi standartlarnn
salanmas, kapsayc kalknma ve frsat
eitlii iin meknsal dezavantajlarn do-
urduu kstlarn asgari dzeye indirilmesi
gerekmektedir.
895. Son yllardaki nispi dengelenmeye
ramen, retimin belirli blgelerde youn-
lamas, lke genelinde gelimilik farklar-
nn artmasna neden olmaktadr. retimin
yurt sathna daha dengeli yaylabilmesi iin
blgelerin rekabet glerini gzeten ve bir-
birleriyle etkileimini artran, meknsal bo-
yutu da ieren bir retim organizasyonuna
olan ihtiya devam etmektedir.
896. ehirlerimizde ar ve niteliksiz b-
yme, barnma, trafik, gvenlik, altyap,
sosyal uyum ve evre sorunlar nemini ko-
rumaktadr. ehirlerimizin nemli bir ks-
mnn, bir taraftan bu tr riskleri yneterek,
uygun mdahalelerle yaanabilir meknlara
dntrlmesi, dier taraftan da kentsel
imaj ynetimi ve markalama abalaryla
ekim merkezi olmas gzetilmesi gereken
hususlardr.
117
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
897. Kentsel dnmn canlandrma,
rehabilitasyon, restorasyon gibi farkl ih-
tiyalara ynelik uygulamalar da barnd-
ran bir sistem btnlyle ele alnmas
uygulamann etkinliini artracaktr. Uy-
gun byklkteki alan tanmlamas ve iyi
planlamayla, kentsel dnm, hem kendi
finansmann reten, hem de daha kaliteli,
gvenli ve salkl yaam ortamlar sunan
etkili bir ara olma potansiyeli tamak-
tadr. Dier yandan, lkemizdeki kentsel
dnm ihtiyacnn byklyle ortaya ve evresel unsurlarla uyumunun salan-
kard i hacmi, bata malzeme sanayi
olmak zere birok sektr iin de geni i
ve yatrm imknlar sunmaktadr. Gerekli
artlar hazrlandnda lkemiz bu konu-
da uluslararas bir bilgi ve tecrbe birikimi
elde ederek nemli bir rekabet gc kaza-
nabilecektir.
898. ehir ve mekn kalitesinin birincil
sorumlular olan mahalli idarelerin yne-
tiim ilkesi etrafnda yeniden yapland-
rlmas, mali ve kurumsal kapasitelerinin
glendirilmesi ve yerindenlik ilkesi gere-
ince gelitirilmesi nemini korumaktadr.
Bu kapsamda, says 16dan 30a kan ve
krsal alanlar da dhil btn il snrlarn al kaynaklarn ekonomik deerlerinin
kapsayacak ekilde hizmet sunma ykm-
ll verilen bykehirlerin planlama,
rgtlenme ve hizmet sunum modelinin
gelitirilmesi gerekmektedir. Ayrca, kamu
kurulular, niversiteler, kalknma ajansla-
r, meslek rgtleri, odalar, STKlar ve zel
sektr rgtlerinin hizmet kapasitelerinin
gelitirilmesi ve kendi aralarndaki a ya-
plarnn glendirilmesi de yerel kurum-
sal kapasitenin nemli unsurlarn olutur-
maktadr.
899. lkemizde krsal yerleimlerde, nfus
azalmasnn ve yalanmann getirdii risk-
ler artmakta, ehirlere yakn ve uzak krsal
alanlar arasnda belirgin bir farkllk grl-
mektedir. Bu nedenle krsal alan politika
118
ve uygulamalarnn da zenginletirilmesi-
ne, politika tasarm ve uygulamada sadece
ky ve bal birimleriyle snrl olmayan bir
yaklamn gelitirilmesine ihtiya vardr.
900. Yaanabilir mekn olgusunun en
nemli boyutlarndan birisi de evresel ka-
litenin korunmas, gelecek nesillerin refah
ve mutluluunu azaltmayacak bir kalknma
ve meknsal gelime yaklamnn benim-
senmesidir. Ekonomik bymenin sosyal
mas, bymenin getirilerinin sosyal ya-
pnn glendirilmesi ve evre zerindeki
basklarn azaltlmas iin de kullanlmas
srdrlebilir kalknma anlaynn bir ge-
rei olarak ortaya kmaktadr. Srdrle-
bilir kalknma anlaynn daha da ileriye
tanmas iin bu alandaki politikalarn
uygulanmas, izlenmesi ve deerlendiril-
mesinde ilgili kurulular arasnda ibirlii,
koordinasyon ve veri paylamnn geliti-
rilmesi ve zel sektr, yerel ynetimler ve
sivil toplum kurulularnn rolnn art-
rlmas nem kazanmaktadr. Ayrca, do-
belirlenmesi, retim ve tketimde evre
standartlarnn rekabetilik ve yeil by-
me anlayyla gelitirilmesi yannda, iklim
deiikliiyle mcadelenin ve biyolojik e-
itliliin srdrlebilir kullanmnn da g-
zetilmesi gereklidir.
901. klim deiikliinin de bir sonucu ola-
rak afetlerin skl artm ve etkileri ciddi
boyutlara ulamtr. lkemizde afet yne-
timi ve afet ncesi risk azaltmna ynelik
tedbirlerde ilerlemeler salanmakla birlik-
te, btnleik afet tehlike ve risk haritala-
rnn hazrlanarak, yerleme dzeni ve imar
planlamas srelerine dhil edilmesi ihti-
yac devam etmektedir.
 Plann Hedefleri ve Politikalar

2.3.1. Blgesel Gelime ve Blgesel ve Bat Karadeniz, Ortadou ve Kuzeydo-

Rekabet Edebilirlik u Anadolu blgelerinde gelimi ekim
merkezi niteliinde byk ehirler bulun-
a. Durum Analizi
madndan daha ok stanbula ynelmek-
902. Trkiyede blgesel gelime politi- tedir. Bu durumu bir lde deitirmek
kas; 2000li yllardan itibaren gelimilik iin, 2008 ylndan itibaren lkenin orta ve
farklarnn azaltlmas hedefiyle birlikte, dousundaki baz nemli ehirlerin ekim
blgelerin rekabet gcnn artrlmas ve merkezine dntrlmesini amalayan
ekonomik ve sosyal btnlemenin g- Cazibe Merkezlerini Destekleme Prog-
lendirilmesi hedeflerini de ierecek ekil- ram, Diyarbakr, Erzurum, anlurfa ve
de dnmektedir. Dokuzuncu Kalknma Vanda uygulanmaya balanmtr.
Plan dneminde, bir taraftan merkezi
dzeyde blgesel gelime politikasnn 905. Plan dneminde blgesel gelime ala-
etkinletirilmesine allrken dier ta- nnda somut ve nemli ilerlemeler kayde-
raftan blgelerin potansiyelinin deerlen- dilmitir. 2011 yl itibaryla toplam ihracat,
dirilmesine ynelik strateji ve programlar 2006 ylna gre yzde 57,7 artarken, Sosyo-
uygulamaya konulmu, yerel dzeyde ku- ekonomik Gelimilik Endeksine (SEGE
rumsal kapasitenin gelitirilmesine ve kr- 2011) gre son be srada yer alan Dzey-2
sal kalknmann hzlandrlmasna arlk blgelerinde yzde 268 orannda artmtr.
verilmitir. Ayn dnemde bu blgelerde niversitede
okuyan renci says yzde 79,4 olan lke
903. lkemizde dou bat ynnde ve i ortalama artnn zerinde, yzde 81,4
ve sahil kesimleri arasnda sosyo-ekonomik orannda artm; hastane yatak saysndaki
gelimilik farklar nemini korumaktadr. yzde 39,4 art, yzde 18,6 dzeyindeki
2008 yl ve Dzey-2 blgeleri itibary- lke ortalamasnn zerinde gereklemitir.
la GSKDye katk asndan ilk be blge Yurt sathnda blnm yol yatrmlar kap-
yzde 55,5 paya sahip iken, son be blge- samnda salanan gelimeler zellikle GAP
nin pay yzde 4,4 dzeyindedir. Kii ba- ve DAP blgesinde kendini gstermi; bu
na GSKD asndan gelir dzeyi en dk blgelerde blnm yol uzunluu toplam
ve en yksek blge arasnda 4,3 kat fark 2002 ylnda 497 km iken 2012 yl sonunda
bulunmaktadr. 4.917 kmye ulamtr.
904. Nfusun zellikle metropoller ve b- 906. Blgesel gelime alannda politika ve
yk ehirlerde younlama eilimi devam uygulama birliini gelitirmek, mali ve ku-
etmektedir. 2007-2012 dneminde nfusu
rumsal yn glendirmek iin nemli d-
bir milyonu aan il says 18den 20ye, bu
zenlemeler gerekletirilmitir. Bu amala
illerde yaayan nfusun toplam nfus ie-
Blgesel Gelime Yksek Kurulu ve Bl-
risindeki pay ise yzde 62den yzde 66ya
gesel Gelime Komitesi kurulmu, yerel
kmtr. Trkiyede gn yn, en nemli
dzeyde 26 Dzey 2 blgesinin tamamn-
ekim merkezi stanbul olmak zere, genel
da kalknma ajanslar faaliyete geirilmi,
olarak doudan batya, byk ehirlere ve
ayrca GAP dnda da blge kalknma
i kesimlerden sahil kesimlerine dorudur.
idaresi tekil edilmitir.
Son yllarda g daha fazla oranda blgele-
rin kendi ilerinde gereklemekle birlikte, 907. Tm blgelerde kalknma ajanslarnn
Dzey-1 blgeleri itibaryla zellikle Dou koordinasyonunda blge planlar hazrlanm,

119
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

Tablo 30: Dzey 2 Blgeleri tibaryla eitli Gstergeler

Kii
SEGE Nfusun Nfus ehirleme GSKDye Byme sizlik
Blgeler Bana
20111 Pay2 Art Hz3 Oran4 Katks5 Hz6 Oran8
Gelir7

TR10 (stanbul) 1 18,3 1,9 98,8 27,7 5,3 155 11,3

TR51 (Ankara) 2 6,6 2,1 96,1 8,5 5,6 134 9,5

TR31 (zmir) 3 5,3 1,4 90,2 6,5 4,5 123 14,8

TR41 (Bilecik, Bursa,
4 4,9 1,8 85,7 6,6 6,6 138 7,4
Eskiehir)
TR61 (Antalya, Burdur,
5 3,7 2,3 64,1 3,9 4,9 110 8,2
Isparta)
TR42 (Bolu, Dzce, Kocaeli,
6 4,5 2,0 76,0 6,2 6,6 141 10,5
Sakarya, Yalova)
TR32 (Aydn, Denizli, Mula) 7 3,7 1,4 50,2 3,6 3,9 97 7,7
TR21 (Edirne, Krklareli,
8 2,1 1,8 66,3 2,7 7,4 130 7,4
Tekirda)
TR62 (Adana, Mersin) 9 5,0 1,1 82,2 4,0 4,9 78 10,6

TR22 (Balkesir, anakkale) 10 2,2 0,7 49,9 2,2 6,7 96 5,4

TR52 (Karaman, Konya) 11 3,0 0,9 70,1 2,4 5,0 77 6,1

TR33 (Afyon, Ktahya,
12 3,9 0,2 55,1 3,6 6,4 88 4,4
Manisa, Uak)
TR81 (Bartn, Karabk,
13 1,3 0,1 52,1 1,3 2,1 93 7,3
Zonguldak)
TR72 (Kayseri, Sivas, Yozgat) 14 3,1 0,5 65,0 2,3 5,0 73 8,2
TR83 (Amasya, orum,
15 3,6 -0,1 59,7 2,8 5,5 74 5,7
Samsun, Tokat)
TRC1 (Adyaman, Gaziantep,
16 3,3 2,2 78,6 1,6 4,7 49 11,8
Kilis)
TR90 (Artvin, Giresun,
Gmhane, Rize, Trabzon, 17 3,4 0,4 37,9 2,6 6,7 75 6,3
Ordu)
TR71 (Aksaray, Krkkale,
18 2,0 0,3 51,0 1,5 4,9 72 6,8
Krehir, Nevehir, Nide)
TR82 (ankr, Kastamonu,
19 1,0 0,3 35,4 0,7 1,3 71 5,6
Sinop)
TRB1 (Bingl, Elaz,
20 2,2 0,9 55,4 1,3 4,7 59 8,5
Malatya, Tunceli)
TR63 (Hatay,
21 4,0 1,3 57,2 2,6 6,7 63 10,4
Kahramanmara, Osmaniye)
TRA1 (Bayburt, Erzincan,
22 1,4 -0,1 50,3 0,9 3,4 59 6,3
Erzurum)
TRC2 (Diyarbakr, anlurfa) 23 4,4 2,3 61,8 1,7 2,6 40 6,9
TRC3 (Batman, Mardin, Siirt,
24 2,8 1,6 58,5 1,1 8,0 41 21,3
rnak)
TRA2 (Ar, Ardahan, Idr,
25 1,5 0,3 36,9 0,6 2,7 38 7,4
Kars)
TRB2 (Bitlis, Hakkari, Mu,
26 2,8 1,2 43,5 1,0 5,1 36 8,9
Van)
TRKYE 100 1,4 72,3 100 5,4 100 9,2

Kaynak: TK ve Kalknma Bakanl

(1) llerin ve Blgelerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Endeksi Aratrmas (SEGE 2011) sonularna gre sralanmtr.
(2) 2012 ylnda blgelerin Trkiye nfusundan ald yzde pay gstermektedir.
(3) 2007-2012 dnemi yllk ortalama nfus art hzn gstermektedir.
(4) 2012 ylnda 20.000 st yerleimlerdeki nfusun toplam nfusa yzde orann gstermektedir.
(5) 2008 ylnda blgelerin ulusal Gayri Safi Katma Deerdeki (GSKD) yzde pay gstermektedir.
(6) 2004-2008 dnemi yllk ortalama GSKD byme hz, 2004 yl fiyatlaryla hesaplanmtr.
(7) Endeks 2008 verisi kullanlarak TR=100 baz alnarak hesaplanmtr.
(8) 2012 ylnda blgelerin isizlik oranlarn yzde olarak gstermektedir.

120

Harita 1: llerin Nfus Byklkleri, Kr-Kent Dalm ve Nfus Younluklar
Nfus Younluu (km ye den kii)
Kaynak: TK verilerine gre retilmitir.
Not: ehir nfusu 20.000 st olarak kabul edilmitir.
ajanslarca mali ve teknik destek program-
lar uygulanmtr. Programlar kapsamnda
kamu kurulular, mahalli idareler, niver-
siteler, STKlar ve iletmelerce 2008-2013
dneminde yaklak 34.000 proje bavurusu
yaplm, bu projelerden yaklak 8.400 ba-
arl bulunmutur. Baarl bulunan projele-
re muhtelif mali ve teknik destek programlar
kapsamnda toplam 1,6 milyar TL mali des-
tek tahsis edilmitir. Bu desteklere, yararlan-
clar tarafndan salanan e finansman tutar
eklendiinde harekete geirilen toplam kay-
nak yaklak 3 milyar TL olacaktr.
908. Gney Dou Anadolu Projesinin hz-
landrlmas amacyla GAP Eylem Plan
hazrlanm, 2008-2012 dneminde sulama
yatrmlar bata olmak zere nemli ilerle-
me kaydedilmitir. Eylem Plan kapsamnda
2012 yl sonu itibaryla 14,7 milyar TL har-
cama yaplm, 610 km ana kanal hizmete
alnm veya hizmete hazr hale getirilmi ve
1,1 milyon hektar alanda toplulatrma a-
lmalar tamamlanmtr. Eylem Plannn
2014-2018 dnemini ierecek ekilde yeni-
lenmesi almalar devam etmektedir. Bu-
Plann Hedefleri ve Politikalar
Nfus Bykl ve Kent-Kr Dalm
14.000.000
2
7.000.000
2.660 - 2.670 (1) 1.400.000
180 - 2.660 (9)
Kent
80 - 180 (21)
10 - 80 (50) Kr
nun yannda, DAP, DOKAP ve KOP blge
kalknma idareleri, ncelikli kamu yatrm-
larn da ihtiva edecek eylem planlarnn ha-
zrlk almalarn srdrmektedir.
909. Karayolu ve havayolu ulamndaki
gelimeler yannda, hzl tren hatlarnn da
iletmeye almasyla, ehirlerin ve blge-
lerin eriilebilirlii artmaktadr. retim ve
hizmet merkezleri ile limanlar arasndaki
balantlarn glendirilmesi, daha etkin
retim rgtlenmesi ve yk tamacl
iin demiryolu altyapsnn iyiletirilip yay-
gnlatrlmas, blgeler aras etkileimin
artrlmas iin ekim merkezleri ve gelime
odaklarn gzeterek zellikle kuzey-gney
koridorlar boyunca eriilebilirliin daha da
gelitirilmesi nemini korumaktadr.
910. Trkiyede retim, metropollerde ve
nfusu bir milyonun zerindeki byk e-
hirlerde younlamtr. Blgelerin retim
kompozisyonu sanayi ve hizmetler sektrleri
lehine gelimektedir. malat sanayii, stanbul
bata olmak zere arlkl olarak Marmara
ve Ege Blgesinde yer almtr. Son dnem-
121
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
Harita 2: 2008 Yl tibaryla Blge Dzeyinde Gayrisafi Katma Deer Dalm
Kii Bana GSKD (TL)
Kaynak: TK verilerine gre retilmitir.
de, imalat sanayiinde Anadoludaki yeni en-
dstriyel byme oda ehirlerin pay art-
makla birlikte, Ar-Ge faaliyetleri, yeniliin
ticariletirilmesi ve markalama metropoller
ile birka nemli merkezde younlamtr.
Patent tescillerinin te ikisi stanbul, An-
kara ve zmirde gerekletirilmektedir.
911. Ekonomik faaliyetin meknda daha
dengeli ve etkin ekilde dalm ve rgt-
lenmesi iin politikalarn ve uygulamalarn
blge ve yerleme artlarna daha duyarl
hale getirilmesine ihtiya vardr. Bu kap-
samda, metropollerin kresel dzeyde nite-
likli rn ve hizmet sunmalar salanrken,
Anadoludaki imalat ve ihracat odaklarnn
rekabet gcnn artrlmas, gelir dzeyi
orta ve dk olan blgelerin ise ulusal pi-
yasayla gl bir biimde btnlemeleri,
ekonomik yaplarnn glendirilmesi ve
eitlendirilmesi gerekmektedir.
912. Blgelerin rekabeti stnle sahip
olduklar alanlarda desteklenmelerini sa-
122
GSKD (bin TL)
240.000.000
120.000.000
24.000.000
14.800 - 18.700 (6)
10.500 - 14.800 (5)
8.500 - 10.500 (7) Tarm
5.800 - 8.500 (4) Sanayi
4.300 - 5.800 (4) Hizmetler
lamak zere 2009 ve 2012 ylnda yap-
lan revizyonlarla yatrm tevik sisteminin
blgesel ve sektrel ncelikleri daha has-
sas tanmlanmtr. Tevik kapsam, destek
aralar ve destek oranlarnn sosyo-ekono-
mik gelimilik dzeyi dk blgeler lehi-
ne iyiletirilmesi sonucunda tevik belgesi
alan yatrmlar iinde bu blgelerin oran
artmtr.
913. Plan dneminde, rekabet edebilirlik
politikalar blgelere gre farkllatrla-
rak gelitirilmi ve uygulanmtr. Blgesel
yenilik stratejileri hazrlanm, retim ve
ihracatta deer zincirlerinin organizasyo-
nunu ibirlikleriyle gelitiren kmelenme
modeli, merkezi ve blgesel dzeyde des-
teklenmeye balanmtr. Yatrmclara da-
nmanlk ve destek hizmetleri salayacak
yerel kurumsal kapasite, kalknma ajansla-
r bnyesinde oluturulmaya balanmtr.
Ancak, blgelerin rekabet edebilirliklerinin
mukayeseli olarak analiz edilmesine, karar
alma ve uygulamada katlmn ve yerinden-
 Plann Hedefleri ve Politikalar

liin glendirilmesine, kurumlar arasnda yaylmas salanacak, dier taraftan tm

koordinasyonun artrlmasna ihtiya du- blgelerin potansiyeli deerlendirilip reka-
yulmaktadr. bet gleri artrlarak ulusal bymeye ve
kalknmaya katklar azami seviyeye kar-
914. AB ile ekonomik ve sosyal uyum ala-
lacaktr.
nnda yrtlen almalarn, lkemizde
blgesel politikalarn geliimine nemli c. Politikalar
katks olmutur. 2007-2013 dneminde,
916. Blgesel gelime ve blgesel rekabet
Trkiyeye Katlm ncesi Mali birlii
edebilirlik asndan ulusal dzeyde ncelik
Aracyla (IPA) blgesel kalknma ve in-
ve hedefleri belirlemek, meknsal gelime
san kaynaklarnn gelitirilmesine yne-
ve sosyo-ekonomik kalknma politikala-
lik yaklak 2,2 milyar avro kaynak tahsis
r arasndaki uyumu glendirmek ve alt
edilmitir. Bu kaynaklar, Blgesel Reka-
lekli plan ve stratejilere genel ereve
bet Edebilirlik, evre, Ulatrma ve nsan
oluturmak zere, Blgesel Gelime Ulusal
Kaynaklarnn Gelitirilmesi Operasyonel
Stratejisi (BGUS) yrrle konulacaktr.
Programlar kapsamnda hazrlanan proje-
Blge dzeyinde katlmc srelerle re-
ler araclyla kullanlmaktadr.
tilen blgesel gelime plan ve stratejileri,
b. Ama ve Hedefler blgesel programlar ve eylem planlar ara-
clyla uygulamaya geirilecektir
915. Blgesel gelime politikalaryla, bir
taraftan blgesel gelimilik farklar azal- 917. Dk gelirli blgelerde ekonomik
tlarak refahn lke sathna daha dengeli faaliyet kollar eitlendirilecek, KOB ve
Tablo 31: Blgesel Gelime ve Rekabet Edebilirlik Alanlarnda Gelime ve Hedefler

2006 2012 2013 2018

En Yksek Gelirli Blgenin Kii Bana Gelirinin En Dk
4,4 4,3 --- <4
Gelirli Blgeye Oran1
Blge Ekonomisinde Sanayi ve Hizmetlerin Pay En Dk
72,0 75,4 --- >80
Blge Deeri (%)
Eitim Dzeyi En Dk 5 Blgede Yksekokul ve zeri
--- 6,3 --- >12
Mezunlarn Oran (%)2
SEGEye Gre Son Be Blgenin gcne Katlm Oran (%) 38,0 38,9 --- >42
Tevik Sisteminde 5. ve 6. Blge llerindeki Tevik Belgeli
Yatrm Tutarnn Tevik Belgeli Toplam Yatrm indeki Pay 7,8 14,9 16,0 >20
(%)3
Tevik Sisteminde 5. ve 6. Blge llerindeki Tevik Belgeli
9,7 22,8 25,0 >30
stihdamn Tevik Belgeli Toplam stihdam indeki Pay (%)3
Kurulan Giriim Says (En Dk 5 Blge Ortalamas, Milyon
2524 535 570 >850
Kii Bana)
Kurulan Giriim Says (En Yksek 5 Blge Ortalamas,
1.2164 2.083 2.250 >2.900
Milyon Kii Bana)

Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri Ekonomi Bakanl, TOBB, TKe aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma Plan
tahminleridir.
Not: Blge ifadesi, tevik sistemine dair gstergeler dnda, Dzey-2 istatistiki birimlerini ifade etmektedir.
(1) Kii Ba GSKD olarak 2008 yl (en gncel) verileri kullanlmtr.
(2) Eitimde 15 ya ve zeri nfus baz alnmtr. 2011 yl verileridir.
(3) 2012/3305 sayl Yatrmlarda Devlet Yardmlar Hakknda Bakanlar Kurulu Karar kapsamnda belirtilen illerdir.
(4) TK 2007 yl verileri

123
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
mikro iletmeler gelitirilecek, tarmsal ve-
rimlilik artrlacak, kentsel ve krsal alanda
yaam kalitesi iyiletirilecek, beeri ve sos-
yal sermaye glendirilecektir. Bu blgele-
rin ulusal pazarla ve dier blgelerle btn-
leme dzeyi ykseltilecek; eitim, salk,
iletiim ve yerel ynetim hizmetlerinin su-
num kalitesi ve eriilebilirlii artrlacaktr.
918. Bata dk gelirli blgelerde olmak
zere sosyo-ekonomik gelime ve altyap
imknlar bakmndan evrelerine hizmet
verme potansiyeli bulunan merkezleri des-
tekleyen programlar glendirilerek sr-
drlecek, gn blgesel byme oda 924. Blgesel dzeyde deer zinciri ili-
ilevi grecek bu merkezlere ynelmesini
kolaylatran artlarn oluumu destekle-
necektir.
919. Orta gelirli blgelerde retim yap-
snn dnm, sektrel eitliliin art- rilecek ve desteklerde merkezi ve blgesel
rlmas, giriimcilik ortam ve kltrnn
gelitirilmesi ve yeni istihdam alanlarnn
oluturulmas salanacaktr. ehirlerin alt
ve st yapsnn iyiletirilmesiyle bu blge-
lerin yaam ve yatrm koullar bakmn-
dan cazibesi artrlacaktr.
920. Snrda yer alan blgelerin snr te-
siyle ekonomik ve sosyal ilikileri gelitiri-
lecektir. Snr kaplarna ulaan ulatrma
altyaplar iyiletirilecek, kaplarn hizmet
standartlar ve kapasiteleri ykseltilecektir.
921. ncelikle kuzey-gney ulam kori-
dorlar boyunca, metropoller, retim mer-
kezleri ve turizm ehirlerini birbirine ba-
layacak ulatrma alar glendirilecektir.
ehirlerin eriilebilirliinin artrlmas ile
stanbul ve Ankara aktarmal uularda
katlanlan maliyetlerin azaltlmasn temi-
nen, altyaps uygun iller arasnda blgesel
havayolu iletmecilii zendirilecektir. Li-
manlarn Orta ve Dou Anadolu ve GAP
blgesiyle balantlar glendirilecektir.
124
922. Youn g alan ehirlerde sosyal uyum
glendirilecek bu amala eitim dzeyi ve
mesleki beceriler gelitirilerek toplumsal
faaliyetlere ve igc piyasalarna katlm
kolaylatrlacaktr.
923. Bilgi ve iletiim teknolojilerinin, zel-
likle dk gelirli ve corafi adan deza-
vantajl blgelerin kalknmasnda etkili e-
kilde kullanlmasn salamak zere altyap
gelitirilecektir. Beeri sermayenin geliti-
rilmesi amacyla uzaktan eitim program-
lar ve e-renme desteklenecektir.
kileri dikkate alnarak, yeniliki ve yksek
katma deerli kme oluumlar tevik edi-
lecek, mevcut kmelerdeki iletmeler aras
ibirlikleri artrlacak, kmelerin uluslara-
ras piyasalarla btnlemeleri glendi-
dzey uyumu gzetilecektir.
925. Metropollerin kresel lekte rekabet
edebilmelerini teminen, Ar-Ge kapasitele-
ri ile yenilie dayal yksek teknolojili rn
ve nitelikli hizmet retme, kaliteli yaam
ve alma imknlar sunma kabiliyetleri
artrlacaktr. Metropoller ve etki alanlar
arasnda uyum ve btnleme glendiri-
lecektir.
926. Endstriyel merkezlerin rekabet s-
tnlne sahip olduu alanlarda uzman-
lamas desteklenecektir. Bu merkezlerde
Ar-Ge ve yenilik altyaps gelitirilecek,
yksek katma deerli mal ve hizmet reti-
mi tevik edilecek, kresel retim sistemle-
riyle btnlemeleri kolaylatrlacaktr.
927. ehirlerin; tadklar potansiyeller,
sunduklar imknlar, rettikleri mal ve hiz-
metler etrafnda markalamasn salayacak
artlar oluturulacaktr. Bu kapsamda co-
rafi iaretler desteklenecektir.
 Plann Hedefleri ve Politikalar

928. Blgelerin rekabet edebilirlikleri ile 935. IPA kapsamndaki ekonomik ve sos-
i ve yatrm ortamnn mukayeseli olarak yal uyuma ynelik fonlar, oluturulan ko-
analiz edilmesine ynelik kurumsal ve be- ordinasyon ve izleme mekanizmalaryla
eri altyap gelitirilecektir. etkili bir ekilde ynetilecektir. Bu fonlarn
kullanmnda, blgesel ihtiya ve ncelikler
929. Organize sanayi blgeleri ve kk ile ulusal kaynaklarla tamamlayclk esas
sanayi siteleri bata olmak zere retimin alnacaktr.
meknsal organizasyonu retim ve ihracat
kapasitesinin artrlmasna dnk olarak 2.3.2. Meknsal Gelime ve Planlama
etkinletirilecektir. a. Durum Analizi
930. Blgesel dzeyde yeniliki finansal 936. 2007-2012 dneminde lke nfu-
destek mekanizmalar oluturulacak, bu su toplamda yzde 7,1 orannda artarken,
kapsamda blgesel giriim sermayesi ve nfusu 20 binin zerindeki yerleimler iti-
kredi garanti fonu uygulamalar balatla- baryla ehir nfusu bundan iki kat hzl
caktr. artmtr. Bylece ehirleme oran yzde
67,5ten yzde 72,3 seviyesine ykselmitir.
931. Uluslararas dorudan yatrma yne-
Bu orann 2018 ylnda yzde 76,4e ula-
lik ulusal stratejileri destekleyecek ekilde mas beklenmektedir.
blgesel yatrm destek ve tantm strateji-
leri hazrlanacak, bu alanda etkinlik ve ku- 937. ehirleme oranndaki artn yan
rumlar aras koordinasyon artrlacaktr. sra artan gelir dzeyi, iyileen finansman
imknlar, aile ve toplum yapsndaki de-
932. Blgesel gelimeye ynelik destekler iiklikler ve hareketlilik, ehirlerde yaam
arasnda tamamlayclk ve koordinasyon kalitesini n plana karmtr. Sosyal do-
salanacaktr. nats zengin, daha geni, modern, gvenli
933. Kalknma ajanslarnn aralarndaki a konutlarn rabet grmesi ve ehirlerin eski
balantlar glendirilecek, merkezi ve ye- merkezlerinin ve konut alanlarnn ilev ve
deer kaybetmesi nemli eilimlerdendir.
rel dzeydeki kurum ve kurulularla daha
Arazi kullanm kararlarnn, younlukla-
yakn ve koordinasyon iinde almalar
rnn ve niteliinin deimesine yol aan
ve uzmanlk kurulularyla ibirlii meka-
bu srete ehirlerde doku hzl bir ekilde
nizmalar oluturmalar salanacaktr. Kal-
yenilenmektedir. Bu durum, insan refah,
knma ajanslarnn, AB fonlar bata olmak eriim ve kullanm kolayl, sosyal uyum,
zere, kaynak ynetimindeki rol ve etkin- ehir btnl ve estetii ile kentlilik kl-
lii artrlacaktr. tr asndan ok boyutlu bir politika yak-
934. STKlarn yerel ve blgesel kalknma- lamn gerekli klmaktadr.
ya katklarn artrmak zere karar alma s- 938. Plan dneminde Kentsel Gelime
relerine katlmlar artrlacak, mali yne- Stratejisi yrrle konulmu ve nemli
tim ve teknik kapasiteleri glendirilecek, dzenlemeler gerekletirilmitir. Yaplan
proje gelitirme ve uygulama becerileri ge- mevzuat dzenlemesiyle evre ve ehir-
litirilecektir. Kamu kurumlarnn zellikle cilik Bakanl st lekli meknsal strateji
kalknma konularnda alan STKlarla planlarnn yapmyla grevlendirilmi; her
ibirlii gelitirilecektir. tr ve lekteki fiziki planlarn hazrlan-

125
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

Tablo 32: ehirlemeye likin Gelimeler

2007 2008 2009 2010 2011 2012
Trkiye 70.586 71.517 72.561 73.722 74.724 75.627
Nfus (Bin Kii) Kent1 47.652 49.515 50.873 52.341 53.631 54.705
Kr 22.934 22.003 21.689 21.382 21.093 20.922
Kent 67,5 69,2 70,1 71,0 71,8 72,3
Dalm (%)
Kr 32,5 30,8 29,9 29,0 28,2 27,7
Trkiye --- 13,2 14,6 16,0 13,6 12,0
Nfus Art () Kent --- 39,1 27,4 28,9 24,6 20,0
Kr --- -40,6 -14,3 -14,2 -13,5 -8,1
Kaynak: TK
Not: Yl sonu nfus verileri kullanlmtr.
(1) Nfusu 20.000in zerinde olan yerleimler kent kabul edilerek hazrlanmtr.

mas ve uygulanmasna ynelik temel ilke, sel gelimenin ynlendirilmesinde etkili

strateji ve standartlar belirlemek ve bun-
larn uygulanmasn salamakla yetkilen-
dirilmitir. Ayn dzenlemeyle bykehir
belediyelerine il dzeyinde evre dzeni
planlarn hazrlama grevi verilmitir.
939. mar planlama sisteminin yapsal ve
ilevsel sorunlar nedeniyle planl meknsal
gelime srecinde aksaklklar yaanmakta-
dr. Planlama srecinde idarelerin uygula-
masn ynlendirecek, uyumlu ve etkili hale
getirecek ilke, kural ve standartlar ile etkili
bir izleme ve denetim sisteminin gelitiril-
mesi hususu nemini korumaktadr.
940. Ar deer art beklentisi, yeni alan-
larn imara almasna ve planlarla verilmi
imar haklarnn artrlmasna ynelik talep-
leri tetiklemekte ve imar planlama sre-
lerini olumsuz etkilemektedir. Bu durum
youn, dayanksz, yaam kalitesi dk ve
afet riski yksek ehir dokularnn ortaya
kmasna, ehirlerin zgn kimliklerinin
bozulmasna ve ulamn, altyapnn ve or-
tak kullanm alanlarnn yetersiz kalmasna
neden olmaktadr.
941. ounlukla kamu eliyle yrtlen
byk lekli konut, ulam, salk, eitim
gibi yatrmlarn yer seim sreleri kent-
olmaktadr. zellikle Toplu Konut daresi
Bakanl (TOK) tarafndan yrtlen
byk lekli konut projelerinin yer seimi
ve tasarm kriterlerinin ehirlerin kimlii,
dokusu ve younluu ile uyumunun g-
lendirilmesi ihtiyac devam etmektedir.
942. Kentsel dnm faaliyetlerinin yan
sra, gayrimenkul yatrmlarnda da hzl
bir byme dikkat ekmektedir. Blgeler ve
ehirleri dorudan kresel aktrler haline
getiren sreler, sanayi alan, iyeri ve konut
bata olmak zere gayrimenkul talebinin,
zellikle metropol alanlarda, uluslarara-
s dzeye tanmasna neden olmutur. Bu
kapsamda, kentsel dnmn, kamula-
trma, toplulatrma ve imar uygulamalar-
nn etkililiini artrmak ve piyasann daha
salkl ilemesini salamak zere objektif
ltlere dayal bir gayrimenkul deerleme
sisteminin gelitirilmesine ihtiya vardr.
b. Ama ve Hedefler
943. lkemizin corafi koullarna, kent-kr
ayrmna, tarihi, kltrel ve evresel deer-
lerine uygun; insan ve toplum ihtiyalarna
cevap veren, daha geni ortak kullanm alan-
larna sahip, st standartlarda yaanabilir
meknlara kavuturulmas temel amatr.

126

c. Politikalar
944. Meknsal planlama sistemi merkezin
dzenleyici ve denetleyici rol stlenecei,
planlama ve uygulamann ise yerinde ger-
ekletirilecei, ortak karar alma srelerini
glendiren bir yapya dntrlecektir. na ilikin ilke ve standartlar gelitirilecektir.
945. Yallar, engelliler ve ocuklar ncelikli
olmak zere toplumun farkl kesimleri iin
yaanabilirlii artrmay hedefleyen; frsat
eitliini ve hakkaniyeti gzeten meknsal
planlama ve kentsel tasarm uygulamalar
hayata geirilecektir.
946. ehirlerin geliiminin altyap ve ula-
m maliyetlerini azaltacak ekilde gerek-
lemesi salanacak ve yaplamann kade-
meli gerekletirilmesi iin gerekli sistem
oluturulacaktr.
947. Detayl arazi kullanmlarna, mlkiyet
dzenlemesine ve uygulamaya ilikin ka-
rarlarn alt lekli planlarla belirlenmesi,
bunlar ynlendiren st lekli meknsal
planlarn ise stratejik nitelikte olmas sala-
nacak; planlarn amac, nitelii, kapsam ve
arazi kullanm kararlarndaki belirleyicilik
dzeyleri netletirilecektir.
948. Ortak kullanm alanlarnn genile-
tilmesi ve imar uygulamalarndaki finan-
sal yklerin azaltlmas amacyla, zellikle
yaplamam alanlarda imar haklarnn
transferi gibi yeniliki aralarn belediyeler
tarafndan kullanm yaygnlatrlacaktr. 3.876 hektar alan dnm alan olarak
949. mar planlar ve revizyonlaryla ortaya
kan deer artlarnn nesnel deerleme 955. Kentsel dnmn planlanmas ve
esaslarna gre belirlenmesi ve kamunun bu
arttan ncelikle temel sosyal altyap ve or-
tak kullanm alanlar oluturmas amacyla
daha ok yararlanmas salanacaktr.
950. Gayrimenkul piyasasndaki eilimler
izlenerek piyasann salkl ileyebilmesini
Plann Hedefleri ve Politikalar
temin etmek amacyla kurumsal ve yasal
altyap gelitirilecektir.
951. Meknsal ve sektrel etki analizle-
rine dayal olarak alveri merkezlerinin
(AVM) lei ve ehir genelinde dalm-
952. lke genelinde corafi nitelikli
meknsal bilgi reten ve kullanan kuru-
lular arasnda birlikte alabilirlik esasla-
r hayata geirilecek; meknsal planlara ve
uygulamalara elektronik altlk oluturacak
bilgilerin ngrlen standartlarda retil-
mesi ve paylalmas salanacaktr.
2.3.3. Kentsel Dnm ve Konut
a. Durum Analizi
953. Salksz yaplama, eskiyen ve yp-
ranan yap stoku, afet riskleri, hzl nfus
art, deien mekn tercihleriyle ilev ve
deer kaybeden alanlarn olumas ve re-
tim ve hizmet alanlarnn skmas gibi
faktrler ehirlerde yaplarn ve alanlarn
dnm ihtiyacn artrmtr.
954. 2005 ylnda yeni Belediye Kanunuy-
la belediyelerin kentsel dnm uygula-
malarnda yetkilendirilmesinin ardndan,
2012 ylnda evre ve ehircilik Bakanl
afet riskli alanlarda riskli yaplarn tespiti
ve bunlarn yenilenmesi konusunda grev-
lendirilmitir. 2013 yl Mays ay itibaryla
19 ilde 46 farkl alanda 97.300 adet yapy
ieren ve yaklak 610.000 kiinin yaad-
ilan edilmitir.
uygulanmasnda zellikle merkezi ve ma-
halli idarelerin teknik, mali ve idari kapasi-
telerinin hzl ve yaygn ekilde glendiril-
mesi nem arz etmektedir.
956. Dokuzuncu Kalknma Plan dne-
minde nfus art, ehirleme, yenileme ve
127
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
afetten kaynaklanan konut ihtiyacnn yak-
lak 3,5 milyon olaca tahmin edilmitir.
Dnem sonu itibaryla yap kullanma izni
alan konut saysnn 3,2 milyona ulamas
beklenmektedir. Konut a, plan dne-
minde nemli oranda azaltlmtr.
957. Konut piyasasnda arz-talep denge-
sinin kurulmas, konut finansman, yapm
ve rgtlenme yntemleri ile altyapl arsa
arznn gelitirilmesi; konut retiminin ge-
lir gruplarnn ihtiyalarna, yerlemelerin
gelime eilimlerine ve zelliklerine gre
ynlendirilmesi; yal, ocuk ve engellilerin
ihtiyalarna uygun konut ve evrelerinin
tasarlanmas ve yapmna olan ihtiya de-
vam etmektedir.
b. Ama ve Hedefler
958. ehirlerde afet riski tayan, altyap
darboaz yaayan, eski deerini ve ilevini
kaybeden, mekn kalitesi dk blgeleri
sosyal, ekonomik, evresel ve estetik bo-
yutlar dikkate alnarak yenilemek; kentsel
refah, yap ve yaam kalitesini ykseltmek
temel amatr.
959. Onuncu Kalknma Plan dneminde,
ehirleme, nfus art, yenileme ve afetten
kaynaklanan konut ihtiyacnn toplam 4,1
milyon olaca tahmin edilmektedir.
c. Politikalar
960. Afet riski tayan alanlar bata olmak
zere retim ve ortak kullanm alanlarnda
yksek fayda ve deer reten, byme ve
kalknmaya katk salayan, mekn ve yaam
kalitesini yaygn ekilde artran dnm
projelerine ncelik verilecektir.
961. Kentsel dnm projeleri, farkl gelir
gruplarnn yaam alanlarn kaynatran,
iyeri-konut mesafelerini azaltan, ehrin
tarihi ve kltrel birikimiyle uyumlu, sosyal
128
btnlemeyi destekleyen bir yaklamla
gerekletirilecektir.
962. Kentsel dnmde ideal alan byk-
l ve btnl gzetilecek, planlama
aralarndan en st dzeyde yararlanlmas
salanacak, plan ve projelerin niteliklerini,
nceliklendirme, hazrlama, uygulama, iz-
leme, deerlendirme, denetim ve ynetiim
srelerini tanmlayan usul ve esaslar geli-
tirilecektir.
963. Kentsel dnm uygulamalarnn fi-
nansmannda kamu harcamalarn asgariye
indiren model ve yntemler kullanlacaktr.
964. Kentsel dnm projelerinde yeni-
liki ve katma deer yaratan sektrleri, ya-
ratc endstriler ile yksek teknolojili ve
evreye duyarl retimi destekleyen uygu-
lamalara ncelik verilecektir.
965. Dar gelirliler bata olmak zere, hal-
kn temel konut ihtiyacnn daha yksek
oranda karlanmas iin gerekli nlemler
alnacak; barnma sorununa salkl ve al-
ternatif zmler gelitirilecektir.
966. Kamunun, konut piyasasnda ynlen-
dirici, dzenleyici, denetleyici ve destekle-
yici rol glendirilecek, altyaps hazr arsa
retimi hzlandrlacaktr.
2.3.4. Kentsel Altyap
a. Durum Analizi
967. Hzl ehirleme nedeniyle artan alt-
yap ihtiyalarnn karlanmasnda kayda
deer ilerlemeler salanmakla birlikte, hiz-
met kalitesinin ykseltilmesi, srekliliinin
ve srdrlebilirliin salanmas ihtiyac
devam etmektedir.
968. 2010 yl itibaryla ime ve kullanma
suyu ebekesiyle hizmet verilen belediye
nfusunun toplam belediye nfusuna ora-
n yzde 99 seviyesine ulamtr. Yerleime
 Plann Hedefleri ve Politikalar

Tablo 33: Kentsel Altyapya likin Gelimeler ve Hedefler

2006 2012 2013 2018

me Suyuna Ulaan Belediyeli Nfusun Toplam Belediye

98 991 99 100
Nfusuna Oran (%)

Kanalizasyon ebekesiyle Hizmet Verilen Belediye Nfusunun

87 881 91 95
Toplam Belediye Nfusuna Oran (%)

Atksu Artma Tesisiyle Hizmet Edilen Belediye Nfusunun

51 621 68 80
Toplam Belediye Nfusuna Oran (%)

Ambalaj Atklarnn Geri Dnm Oran (%) 33 50 53 56

Dzenli Depolamadan Yararlanan Belediye Nfusu Oran (%) 34 60 65 85

Kentii Rayl Sistem Uzunluu (km) 292 455 477 787

Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri TK ve evre ve ehircilik Bakanlna aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma Plan
tahminleridir.
(1) 2010 yl TK verileridir.

yeni alan alanlar ve mevcut ebekelerin
yenileme ve bakm almalar dnda ime
suyu ebeke inaat ihtiyac azalrken ime
suyunu artma ihtiyac artmtr. 2010 yln-
da ime ve kullanma suyunun yzde 52si
artlmtr. Bununla beraber ime suyunun
kalitesinin iyiletirilmesi ve halen yksek
dzeyde olan su kayp ve kaaklarnn azal-
tlmas nemini korumaktadr.
969. Kanalizasyon ebekesiyle hizmet ve-
rilen belediye nfusunun toplam beledi-
ye nfusuna oran 2010 ylnda yzde 88,
toplam nfusa oran ise yzde 73 olarak
gereklemitir. Atk su artmayla hizmet
verilen belediye nfusunun toplam belediye
nfusuna oran, 2006 ylnda yzde 51 iken,
2010 ylnda yzde 62ye ulam, toplam
nfusa oran ise yzde 52 olmutur.
970. Yatrm ve iletme maliyetleri, personel,
teknoloji seimi ve denetim gibi nedenlerle
atk su altyap hizmetlerinde yeterli etkinlik
salanamamaktadr. Tarifelerin uygun d-
zeyde ayarlanmas ve kurumsal kapasitenin
glendirilmesi de nem arz etmektedir.
971. Belediyelerin acil nitelikli, fakat fi-
nansman yetersiz ime suyu ve kanalizas-
yon projelerine kaynak salanmas amacyla
2011 ylnda SUKAP balatlmtr. Prog-
ram kapsamna alnan 2.392 ime suyu ve
kanalizasyon projesi iin 2011-2013 dne-
minde merkezi ynetim btesinden 1,4
milyar TL denek ayrlmtr. Programla
nfusu 25 bin ve daha az olan belediyeler
iin merkezi bteden yzde 50 orannda
hibe salanmakta, kalan ksm iin ller
Bankasndan uygun koullarda kredi veril-
mektedir.
972. Kat atk alannda, 2006 ylnda yzde
34 olan dzenli depolamadan yararlanan
belediye nfusunun toplam nfusa oran,
2012 ylnda yzde 60 dzeyinde gerek-
lemitir. 2012 yl itibaryla iletmede olan
dzenli depolama tesisi says 69 olup, bu
tesislerle 903 belediyede 44,5 milyon n-
fusa hizmet verilmektedir. Kat atk yne-
timinde nemli bir boyut olan geri dn-
mn faydalarnn yeterince bilinmemesi,
geri kazanlm ikincil rne ait standartla-
rn yetersizlii, tevik ve ynlendirme siste-

129
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

minin eksiklii gibi hususlar geri dnm yaya ve toplu tama arlkl gelitirilmesi
almalarn olumsuz etkilemektedir. ve dntrlmesi, ehirler aras ve ehir ii
balantlarn etkili ekilde kurulmas, ev-
973. Bata bykehirler olmak zere bir-
ok kentimizde karayolu ara mobilizasyo- reye duyarl, akll, verimli ve maliyet etkin
nunu artrc alt-st geit, tnel ve kpr uygulamalarn yaygnlatrlmas ve artan
gibi altyap yatrmlar ile Trafik Elektronik tat sahipliine cevap verecek altyapnn
Denetleme Sistemi (TEDES) gibi akll kurulmas nemini korumaktadr.
ulam ve trafik ynetim modelleri yoluyla b. Ama ve Hedefler
ana arterlerde ortalama ara hzlarnda ar-
t salanmtr. stanbulda, 52 km uzun- 976. Nfusun salkl ve gvenilir ime ve
luundaki Metrobs Projesiyle, otobsle kullanma suyuna eriiminin salanmas;
yksek hacimde ve hzl tamaclk sistemi atklarn insan ve evre salna etkilerinin
oluturulmutur. Bunun yannda kentii en aza indirilerek etkin ynetiminin ger-
ulamda; nemli rayl sistem projeleri y- ekletirilmesi; ehirlerimizde arazi kulla-
rtlm, denizyolunun payn artrc ve nm kararlaryla uyumlu politikalar yoluyla
bisiklet kullanmn yaygnlatrc uygula- trafik skkln azaltan, eriilebilirlii ve
malara balanm, baz kent merkezlerinde yakt verimlilii yksek, konforlu, gvenli,
ise yayalatrma projeleri hayata geirilmi- evre dostu, maliyet etkin ve srdrlebilir
tir. bir ulam altyapsnn oluturulmas temel
amatr.
974. Dokuzuncu Kalknma Plan dne-
minde, kentii rayl sistem projelerinde tek 977. Plan dneminde; Ankarada Kz-
ynde doruk saatte asgari 15.000 yolcu/ lay-ayyolu, Batkent-Sincan ve Tando-
saat yolculuk talebi tasarm kriteri olarak an-Keiren metro projeleri ile Esenboa
uygulanmtr. Bu dnemde, arlkla d rayl sistem; stanbulda skdar-mra-
finansman temin edilerek Adana, Antalya, niye, Otogar-Baclar, Aksaray-Yenikap,
Bursa, Gaziantep, stanbul, zmir, Kayseri Bakrky-Beylikdz, ihane-Yenikap,
ve Samsunda planlanan rayl sistem proje- Kartal-Kaynarca, Kabata-Mahmutbey,
leri nemli oranda tamamlanarak iletmeye Bakrky-Kirazl metro; zmirde Trafik
almtr. Bu dnemde tamamlanan hat- Ynetim Sistemi, Deniz Ulam Geli-
larn toplam uzunluu 185 km olup, inas tirme, yol-F. Altay metro ile Konak
devam eden hatlarn toplam uzunluu ise ve Karyaka tramvay; Bursada 3. aama,
145 km civarndadr. Faaliyetteki rayl sis- Kayseride 2. ve 3. aama hafif rayl sistem;
tem hatlar ile ylda 700 milyonun zerinde Gaziantepte 3. aama ve Konyada 2. aama
yolcu tanmaktadr. Ayrca, yaplan mev- tramvay projelerinin tamamlanmas bek-
zuat dzenlemesiyle, Belediyelerin uygun lenmektedir.
rayl sistem projelerinin Ulatrma, Deniz-
cilik ve Haberleme Bakanlnca stlenil- c. Politikalar
mesine de imkn tannmtr. 978. Yerleim yerlerinin ime ve kullanma
975. Kentii ulamda meknsal planlama suyu ihtiyalarnn tamam karlanacak, su
ve gelime hedefleriyle tutarl ulam plan- kayp-kaaklar nlenecek, mevcut ebe-
larna dayal olarak sistemler aras entegras- keler iyiletirilerek salkl ve evre dostu
yon ve uyumun glendirilmesi, altyapnn malzeme kullanm yaygnlatrlacaktr.

130
 Plann Hedefleri ve Politikalar

979. me ve kullanma suyunun tm yerle- 986. Bykehir belediyelerinin mevcut

imlerde gerekli kalite ve standartlara uygun
ekilde ebekeye verilmesi salanacaktr.
980. me suyu ve kanalizasyon yatrm ve
hizmetlerinin salanmasnda mali srdr-
lebilirlik gzetilecektir.
981. ehirlerde kanalizasyon ve atk su art-
ma altyaps gelitirilecek, bu altyaplarn
havzalara gre belirlenen dearj standart-
larn karlayacak ekilde altrlmalar leri ve akll ulam sistemlerinden etkin bir
salanacak, artlan atk sularn yeniden
kullanm zendirilecektir.
982. Kat atk ynetimi etkinletirilerek
atk azaltma, kaynakta ayrtrma, toplama,
tama, geri kazanm ve bertaraf safhalar
teknik ve mali ynden bir btn olarak ge-
litirilecek; bilinlendirmenin ve kurumsal
kapasitenin gelitirilmesine ncelik veri-
lecektir. Geri dntrlen malzemelerin
retimde kullanlmas zendirilecektir.
983. Kentii ulamda kurumlar aras ko-
ordinasyon gelitirilecek, daha etkin plan-
lama ve ynetim salanacak, kentii ulam
altyapsnn dier altyaplarla entegrasyonu
glendirilecektir.
ve planlanan kentii rayl sistem projele-
ri; ehir merkezlerinden geen demiryolu
ana hattna, kentii lojistik merkezlerine,
ehirleraras otobs terminallerine, havali-
manlarna ve dier ulam trlerine entegre
olabilecek ekilde planlanacaktr.
987. Kentii ulamda trafik ynetimi ve
toplu tama hizmetlerinde bilgi teknoloji-
ekilde faydalanlacaktr.
988. Kentsel altyap sistemlerinin olutu-
rulmas ve hizmetlerinin sunumunda va-
tanda memnuniyetini, kalite ve verimlilii
artrmak amacyla bilgi ve iletiim teknolo-
jilerinin kullanmna nem verilecektir.
2.3.5. Mahalli dareler
a. Durum Analizi
989. Dokuzuncu Kalknma Plan dne-
minde yerel ynetimlerin yeniden yaplan-
drlmas erevesinde lek ekonomile-
rinden faydalanlarak hizmetlerde etkinlik,
koordinasyon ve kalitenin ykseltilmesi
amacyla belediye saylar azaltlmtr.

984. Yaya ve bisiklet gibi alternatif ulam 990. 2007 yl Adrese Dayal Nfus Kayt
trlerine ynelik yatrm ve uygulamalar Sistemi (ADNKS) sonularna gre bele-
zendirilecektir. diye ynetiminde yaayan nfus yaklak
58,6 milyon ve bu nfusun toplam nfusa
985. Kentii toplu tamada trafik younlu- oran yzde 83 iken, 2012 ylnda bu ra-
u ve yolculuk talebindeki gelimeler dikkate kamlar srasyla 63,7 milyon ve yzde 84,3
alnarak ncelikle otobs, metrobs ve benze- olmutur.
ri sistemler tercih edilecek; bunlarn yetersiz
kald gzerghlarda rayl sistem alterna- 991. 2012 ve 2013 yllarnda yaplan d-
tifleri deerlendirilecektir. Rayl sistemlerin, zenlemelerle bykehir belediye says 30a
iletmeye almas beklenen yl iin doruk ykselmekte, bykehir belediye snrlar
saat-tek yn yolculuk talebinin; tramvay sis- il mlki snrlar ile btnletirilmekte, b-
temleri iin asgari 7.000 yolcu/saat, hafif rayl ykehirlerdeki il zel idareleri ile byk-
sistemler iin asgari 10.000 yolcu/saat, met- ehir snrlar ierisindeki belde belediyele-
ro sistemleri iin ise asgari 15.000 yolcu/saat ri ve kyler kaldrlmaktadr. Ayrca, 2011
dzeyinde gerekleecei ngrlen koridor- yl ADNKS sonularna gre bykehir
larda planlanmas art aranacaktr. belediyesi dndaki illerde nfusu 2 binin

131
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

Tablo 34: Mahalli darelere likin Gstergeler

2006 2012
Belediye Says 3.225 2.950
le Says 850 918
Ky Says 34.406 34.340
Belediye Nfusu (Bin Kii) 58.582 1
63.743
Mahalli dareler Personel Says 310.883 256.501
Kaynak: ileri Bakanl, TK
(1) 2007 yl ADNKS belediye nfusudur.

altndaki belediyeler kye dntrlmek-
te ve genel bteden belediyelere aktarlan
paylar yeniden dzenlenmektedir. 2014 yl
mahalli idare seimleri sonrasnda toplam
belediye saysnn 1.395e dmesi ve top-
lam nfusun yzde 90ndan fazlasnn be-
lediye snrlar ierisinde kalmas beklen-
mektedir.
992. GSYHya oranla 2007-2009 dne-
minde ortalama yzde 0,5 dzeyinde ak
veren mahalli idareler dengesi, 2010-2012
dneminde ekonomik byme ve genel
bte vergi gelirlerinden aktarlan paylar-
daki artn etkisiyle pozitife dnmtr.
993. 2008 ylnda yaplan dzenlemeyle
mahalli idarelere merkezi bteden aktar-
lacak paylarn oranlar ve datm esaslar
deitirilmi, nfus kriterinin yan sra ge-
limilik endeksi ile zel idareler iin illerin
yzlm, ky says, krsal alan nfusu
gibi yeni kriterler eklenmi ve bylece be-
lediyeler ve il zel idarelerinin genel bte
vergi paylarnda art salanmtr.
994. Plan dneminde KYDES, BELDES
ve SUKAP gibi projeler kapsamnda krsal
altyap ve orta-kk lekli belediyelerin
altyap yatrmlar desteklenmi, srekli
ii kadrolarndan merkezi idare kurulu-
larna yaplan devir sonucunda, zelikle
kk lekli belediyelerde, cari harcama-
larn bte zerindeki yk hafifletilmeye
allmtr.
995. Yaplan dzenlemeler sonucunda be-
lediyelerin personel istihdamnda disiplin
salanm, personel saylar dm ve per-
sonel harcamalarnn GSYH ierisindeki

Tablo 35: 6360 ve 6447 Sayl Kanunlar Uyarnca Trlerine Gre Belediye Saylar
Mevcut lk Yerel Seimlerde Esas
Durum (2013) Alnacak Durum1 (2014)
Bykehir Belediyesi 16 30
Bykehir le Belediyesi 143 519
l Belediyesi 65 51
le Belediyesi 749 400
Belde Belediyesi 1.977 3952
Toplam Belediye 2.950 1.395
Kaynak: ileri Bakanl
(1) Haziran 2013 itibaryla
(2) 6360 Sayl Kanun gereince baz belediyelerin birleme veya katlma yoluyla nfusu 2.000in zerine kabileceinden tzel kii-
likleri korunacak ve bu listede yer alan belediye says artabilecektir.

132
 Plann Hedefleri ve Politikalar

Tablo 36: Mahalli darelerin Gelir ve Harcamalarna likin Gelimeler ve Hedefler

(GSYHya Oran, Yzde)
2006 2012 2013 2018 2014-2018
Gelirler 3,20 3,66 3,78 4,46 4,32
Vergiler 2,02 2,47 2,54 3,21 3,14
Vergi D Normal Gelirler 0,45 0,45 0,44 0,48 0,46
Faktr Gelirleri 0,62 0,74 0,72 0,77 0,72
Sermaye Transferleri (Net) 0,11 0,00 0,08 0,00 0,00
Harcamalar 3,36 3,61 3,90 4,80 4,44
Cari Giderler 1,91 2,29 2,48 2,85 2,69
Yatrm Harcamalar 1,37 1,07 1,19 1,52 1,39
Cari Transferler 0,19 0,25 0,26 0,29 0,27
Kamulatrma ve Sabit Kymet -0,10 -0,05 -0,02 0,00 -0,01
Sermaye Transferleri (Net) 0,00 0,06 0,00 0,14 0,09
Denge -0,16 0,04 -0,11 -0,34 -0,12
Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri Kalknma Bakanlna aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu Kalknma Plan tahminleridir.
Not: Mahalli idareler dengesi; il zel idareleri, belediyeler, ller Bankas, belediyelerin oluturduu birlikler ve bykehir belediyelerine
bal idareleri kapsamaktadr.

paylar azalmtr. Bununla birlikte hizmet sitelerinin gelitirilmesi ihtiyacn da artr-

alm ynteminin yaygn olarak kullanlmas
personel harcamalarnda salanan bte ta-
sarrufunu azaltmtr.
996. Bykehir belediye sisteminde ya-
plan son deiikliklerin Plan dneminde
mahalli idarelerin kaynak ihtiyalarn ar-
trmas beklenmektedir.
997. Bykehirlerde hizmete ulamay
kolaylatrmak, altyap hizmetlerinin su-
numunda maliyetleri drmek; genileyen
hizmet alanlarnda bulunan tarm arazileri,
meralar, orman alanlar ve ekolojik hassa-
siyeti olan blgeleri korumak; yerindenlik
ilkesini zayflatmamak gibi amalarla hiz-
met sunum yntemlerinin yeni bir model
erevesinde deerlendirilmesi ihtiyac
bulunmaktadr. Dier yandan, srdrle-
bilir ehirler yaklam erevesinde, ma-
halli idarelerin desteklenmesi, kalknma
konusunda artan yetki ve sorumluluklar ile
genileyen hizmet alanlar kurumsal kapa-
mtr.
b. Ama ve Hedefler
998. Mahalli idarelerin daha etkin, hzl ve
nitelikli hizmet sunabilen, katlmc, effaf,
evreye duyarl, dezavantajl kesimlerin ih-
tiyalarn gzeten ve mali srdrlebilirli-
i salam bir yapya kavuturulmas temel
amatr.
999. Mahalli idarelerin temel hedefi, va-
tandalara sunulan hizmetlerden duyulan
memnuniyeti en st dzeye karmaktr.
c. Politikalar
1000. Bata yeni kurulan bykehir be-
lediyeleri olmak zere mahalli idareler-
de alan personelin uzmanlama dzeyi
ykseltilecek, proje hazrlama, finansman,
uygulama, izleme ve deerlendirme, mali
ynetim, katlmc yntemler ve benzeri
konularda kapasiteleri artrlacaktr.

133
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
1001. Bykehir belediyelerinin genile-
yen hizmet alanlar ve farkllaan grev ve
sorumluluklaryla uyumlu, her kademe-
de hizmetin niteliine gre farkllaan ve
meknsal zellikleri dikkate alan dzenle-
meler yaplacaktr.
1002. Bykehir belediyelerinin geni-
leyen grev alanlar sebebiyle, su ve kana-
lizasyon idarelerinin hukuki ve kurumsal
yaps yeniden dzenlenecektir.
1003. Mahalli idarelerin kaynaklarn,
kamu mali ynetiminin temel ilke ve ara-
lar erevesinde stratejik nceliklere gre
tahsis etmeleri salanacak, temsil ve karar
alma srelerine katlm mekanizmalar da
gzetilerek hesap verebilirlik glendirile-
cektir.
1004. Mahalli idarelerin z gelirleri kentsel
tanmazlarn deer artlarn da kapsaya-
cak ekilde artrlacaktr.
1005. Mahalli idarelerin hizmet standart-
larn uygulamas konusunda merkezi y-
netimin etkili denetimi salanacaktr.
1006. Ky ynetimleri glendirilerek ky
yerleim yerlerinin srdrlebilirlii sala-
nacaktr.
2.3.6. Krsal Kalknma
a. Durum Analizi
1007. Dokuzuncu Kalknma Plan dne-
minde krsal kalknma politikalar, arlkl ulamtr. Suyu yeterli nite oran ise yz-
olarak krsal altyapnn gelitirilmesini ve
tarm d ekonomik faaliyetlerin eit-
lendirilmesini destekleyecek ekilde tarm
politikalaryla egdm ierisinde uygulan-
mtr.
1008. Daha etkili bir krsal kalknma politi-
kas ynetimi iin ilk defa UKKS ve Krsal
Kalknma Plan belgeleri yrrle konul-
mu, Plann izlenmesi iin ok tarafl bir
134
izleme komitesi oluturulmu, uygulamalar
byk lde yerel kurumlara devredilmitir.
1009. Yerel dzeyde krsal kalknmaya ili-
kin kurumsal kapasite glendirilmitir.
Bu kapasitenin oluumuna katk salayan
kurumlarn banda; Tarm ve Krsal Kal-
knmay Destekleme Kurumu, kalknma
ajanslar, il zel idareleri ve kylere hiz-
met gtrme birlikleri gelmektedir. Yeni
dzenlemeyle birlikte, 30 ilin bykehir
belediyesi ve bunlarn ile belediyeleri de
krsal kalknma konusunda kilit aktrler
haline gelmitir.
1010. 2005 ylnda pilot dzeyde balatlan
KYDES, 2010 ylnda kk lekli ta-
rmsal sulama ve 2011 ylnda atk su bile-
enlerinin dhil edilmesiyle entegre bir kr-
sal altyap programna dntrlmtr.
2005-2013 dneminde Projeye cari fiyat-
larla yaklak 8,5 milyar TL kaynak tahsis
edilmitir. 2012 yl sonuna kadar yaklak
7.000 km ham, 74.000 km stabilize, 98.000
km asfalt ve 2.500 km beton yol olmak ze-
re toplamda 181.500 kmlik ky yolu yapl-
m, 32.000 km uzunluunda yol onarm
gerekletirilmi ve 2.600 km uzunluunda
kilit parke demesi yaplmtr. Ayrca, su-
suz veya suyu yetersiz 47.461 krsal yerle-
im birimi yeterli ve salkl ime suyuna
kavuturulmutur. Bu dnemde toplam ky
yolu a yaklak 35.000 km artm, asfalt-
beton yol oran yzde 33ten yzde 45e
de 81den yzde 91e ykselmitir.
1011. Krsal nfustaki azalma ve yalanma
eilimi devam etmektedir. 20 bin nfus ei-
ini esas alan kr-kent tanmna gre, 2007-
2012 dneminde lke nfusu toplamda
yzde 7,1 artarken, krsal nfus yzde 8,8
orannda azalarak yaklak 22,9 milyon-
dan 20,9 milyon kiiye dmtr. Bylece
krsal nfusun toplam iindeki pay yzde
 Plann Hedefleri ve Politikalar

32,5den yzde 27,7ye gerilemitir. 2012 kylerde nfus azalmasna paralel olarak
itibaryla krsal nfusun yzde 57si kyler- okul andaki nfusun dmesi nedeniyle
de, yzde 24 beldelerde ve yzde 19u ile faal rgn eitim kurumu says azalmtr.
merkezlerinde yaamaktadr. Ayn dnem- Bu eilim tamal eitim hizmetlerinin
de, krsal kesimde 65 ya ve zeri nfusun iyiletirme ihtiyacn artrd gibi ailesi
pay yzde 9,6dan yzde 11,3e ykselmi, kylerde yerleik olan ortaretim ren-
0-14 ya grubunun pay ise yzde 27,8den cilerinin il ve ile merkezlerinde barnma
yzde 25,5e gerilemitir. ihtiyacn da beraberinde getirmektedir.
1012. Krsal nfustaki azalmaya ve yalan- 1015. Krsal nfusun bilgiye eriiminde
maya karn krsal kesimde igcne ka- biliim teknolojileri altyapsnn ve mobil
tlma oran yzde 50,8den yzde 53,6ya uygulamalarn nemi giderek artmaktadr.
ykselmitir. Ancak krsal igc arlkl Dokuzuncu Kalknma Plan dneminde
olarak tarm sektrnde istihdam edilmek- bireysel internet eriimi krsal alanda yz-
tedir. 2007-2012 dneminde krsal kesim- de 15ten yzde 26ya, hanelerde bilgisayar
de tarmn istihdam iindeki pay yzde 61 sahiplii ise yzde 11den yzde 28e yk-
civarnda seyretmi, tarm istihdam yakla- selmitir. Bu gelimelere ramen bilgisayar
k 1,1 milyon, tarm d istihdam ise yak- sahiplii ve internet eriimi bakmndan kr
lak 600 bin kii artmtr. ve kent arasndaki farkn azaltlmas ne-
1013. Plan dneminde tarm istihdamn- mini korumaktadr.
daki arta ramen krsal yoksulluk nemini b. Ama ve Hedefler
korumaya devam etmektedir. Zira tarm is-
tihdam byk lde atl igc barndran 1016. Krsal kesimdeki asgari refah dzeyi-
geimlik iletmelerdedir. Bu iletmelerin l- nin lke ortalamasna yaklatrlmas temel
ek ve pazarlama sorunlar yeterli ve dzenli amatr. Hizmet sunumunda krsaln yeni
iletme geliri elde etmelerini engelleyerek demografik yapsn ve corafi dezavantajla-
yoksulluk ve g sorunlarn tetiklemek- rn gzeten yeniliki yntemler gelitirile-
tedir. Tarm istihdamndaki olas zlme cek; arz ynl bir hizmet sunumu iin ihti-
karsnda, krsal alanda tarm d istihdam ya duyulan kurumsallama, merkezi ve yerel
imknlarnn artmas ve krsal igcnn ta- idarelerin ibirliiyle gerekletirilecektir.
rm d sektrlerdeki istihdam edilebilirlii 1017. Krsal kalknma politikasnn temel
daha nemli hale gelmektedir. Bu balamda,
hedefi, krsal toplumun i ve yaam koul-
2007-2012 dneminde krsal igc iinde
larnn bulunduu yrede iyiletirilmesidir.
lise ve st eitime sahip olanlarn pay yz-
Krsal politikann genel erevesini ise;
de 18den yzde 18,2ye ykselmitir.
krsal ekonominin ve istihdamn glendi-
1014. Krsal yoksullukla mcadelenin etki- rilmesi, insan kaynaklarnn gelitirilmesi
li ve srdrlebilir yollarndan biri eitim ve yoksulluun azaltlmas, sosyal ve fiziki
hizmetlerine eriimdir. Kylerde okul n- altyapnn iyiletirilmesi ile evre ve doal
cesi eitim hizmetlerinde belirgin bir iyi- kaynaklarn korunmas oluturacaktr.
leme grlmektedir. Ayrca, 2008-2012
c. Politikalar
dneminde 6 ve zeri ya grubunda okuma-
yazma bilmeyenlerin oran yzde 13,3ten 1018. Krsal ekonominin retim ve istih-
yzde 7,3e gerilemitir. Dier taraftan, dam yaps turizm, ticaret, gda sanayi, k-

135
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
k lekli retim gibi tarm d ekonomik 1025. Krsal yerleimlerin yatrm ve hiz-
faaliyetlerle eitlendirilecektir.
1019. Krsal kalknma destekleri tarmda
rekabet gcn iyiletirecek ekilde kul-
landrlacaktr. Bu alanda AB kaynaklar
ve ulusal kaynaklar arasnda hedef birlii
glendirilecek, potansiyel yararlanclar
ve corafi kapsam bakmndan uyum ve ta-
mamlayclk ilikisi gelitirilecektir.
1020. Sosyal hizmet ve yardmlar kylere
arz ynl sunulacak ve yoksulluk snr al-
tndaki haneler ile uzak krsal yerleimler
ncelikli olarak dikkate alnacaktr.
1021. Kylerdeki nfus younluunun d-
mesi nedeniyle yal ve engelli bireylerin,
ekonomik ve sosyal hayata katlm ile bakm
ve dier sosyal hizmetlere eriimini kolay-
latrmak amacyla yerel dzeyde kamunun
hizmet sunum kapasitesi glendirilecek ve
yeniliki modeller gelitirilecektir.
1022. Krsal nfusun biliim hizmetlerine
eriimini glendirmek amacyla halen Ev-
rensel Hizmet Fonu kapsamnda belirlen-
mi bulunan biliim altyaps hizmet trleri
gelitirilecek ve yatrmlarda dezavantajl
yerleimlere ncelik verilecektir.
1023. Orman kyleri bata olmak zere,
mill parklar gibi koruma alanlarnn iinde
veya civarnda kurulu kyler ile da kyle-
rinin dezavantajl konumlarndan kaynak-
lanan kalknma sorunlarn azaltmaya y-
nelik retim ve gelir tabanl destek aralar
gelitirilecektir.
1024. Krsal yerleimlerin farkl sektrler-
deki ihtiyalarnn bir arada programlan-
masndan oluacak ile bazl yerel kalkn-
ma program hazrlanacaktr. Programn
tasarm ehirlere yaknlk durumuna gre,
orta ve uzak krsal yrelerin artlar dikkate
alnarak farkllatrlacaktr.
136
met ihtiyalarnn tespiti ve takibi ynn-
de yerel sahiplenmeyi salayabilecek, krsal
kesimin sorun zme kapasitesini gelitire-
bilecek yerel nitelikteki kalknma giriimle-
ri desteklenecektir.
1026. Bykehir kapsamndakiler bata
olmak zere ile dzeyinden krsal alana
hizmet sunum kapasitesini glendirecek
kurumsallama salanacaktr.
1027. Krsal alan tanm revize edilecek, te-
mel nitelikteki ulusal verilerin kr-kent ve il
baznda yaymlanmas salanacaktr.
2.3.7. evrenin Korunmas
a. Durum Analizi
1028. Dokuzuncu Kalknma Plan dne-
minde, srdrlebilir kalknmay hedefle-
yen bir yaklamla, evre mevzuat ve stan-
dartlar gelitirilmi, kurumsal ve teknik
altyap iyiletirilmi ve evre ynetiminin
glendirilmesine ynelik projeler ger-
ekletirilmitir. klim Deiiklii Strateji
Belgesi ve Biyolojik eitlilik Stratejisi ve
Eylem Plan gibi temel strateji belgeleri
hazrlanarak evre politikasna ve uygu-
lamaya yn veren ereve gelitirilmitir.
Bylece bata emisyonlarn kontrol, ko-
runan alanlarn geniletilmesi, biyolojik
eitliliin korunmas olmak zere evre
kirliliinin nlenmesi, evre kalitesinin iyi-
letirilmesi ve doal kaynaklarn srdrle-
bilir ynetimi ynnde nemli ilerlemeler
kaydedilmitir.
1029. Kresel iklim deiikliiyle mca-
delede ulusal artlar erevesinde alnan
tedbirlerle 1990-2007 dneminde km-
latif olarak 1,4 milyar ton emisyon tasar-
rufu salanmtr. 2010 yl verilerine gre,
Trkiyenin yllk sera gaz emisyonu 401,9
milyon ton karbondioksit edeeri, kii
bana sera gaz emisyonlar ise yllk 5,51
 Plann Hedefleri ve Politikalar

ton karbondioksit edeeridir. 2007-2012 c. Politikalar

dneminde havadaki kkrt dioksit mikta-
rnda yzde 50, partikl madde miktarnda
ise yzde 36 orannda azalma salanmtr.
Korunan alanlarn lke yzlmne oran,
2006 ylnda yzde 4,99 iken 2012 ylnda
yzde 7,24e ykselmitir.
1030. Bu gelimelere ramen ekonomik
byme, nfus art, retim ve tketim
alkanlklarnn evre zerindeki basklar
devam etmektedir. evre ve doal kaynak
ynetiminde planlama, uygulama, izleme
ve denetimin gelitirilmesi gerekmektedir.
Kurumlar aras yetki akmalarnn gide-
rilmesi ve ibirliinin glendirilmesine
ihtiya duyulmaktadr. evresel yatrmlar
iin finansman kaynaklarnn gelitirilmesi
ve kaynaklarn etkili kullanm ile evreye
ciddi etkisi olabilecek proje ve program-
larn etkilerinin deerlendirilerek nlem
alnmasn salayacak aralarn glendiril-
mesine ihtiya duyulmaktadr. evre dostu
yntem ve teknolojilere ynelik Ar-Ge ve
yeniliin gelitirilmesi de ekonomik by-
meyi desteklemek asndan nem arz et-
mektedir.
b. Ama ve Hedefler
1033. evre ynetiminde grev, yetki ve
sorumluluklardaki belirsizlik ve yetersiz-
likler giderilecek, denetim mekanizmalar
glendirilecek; zel sektrn, yerel yne-
timlerin ve STKlarn rol artrlacaktr.
1034. Srdrlebilir ehirler yaklamna
uygun olarak ehirlerde atk ve emisyon
azaltma, enerji, su ve kaynak verimlilii,
geri kazanm, grlt ve grnt kirlilii-
nin nlenmesi, evre dostu malzeme kulla-
nm gibi uygulamalarla evre duyarll ve
yaam kalitesi artrlacaktr.
1035. retim ve hizmetlerde yenilenebilir
enerji, eko-verimlilik, temiz retim tekno-
lojileri gibi evre dostu uygulamalar destek-
lenecek, evre dostu yeni rnlerin geliti-
rilmesi ve markalamas tevik edilecektir.
1036. Srdrlebilir retim ve tketimi
desteklemek zere kamu almlarnda evre
dostu rnlerin tercih edilmesi zendirile-
cektir.
1037. Doal kaynaklarn ve ekosistem hiz-
metlerinin deeri llerek politika olu-
turma ve uygulama srelerinde dikkate
alnacaktr.

1031. Ekonomik ve sosyal gelime sala- 1038. Tketim alkanlklarnn srdrle-

nrken, toplumun evre duyarll ve bi- bilirliinin desteklenmesi ve doa koruma
lincinin artrlmas, bugnn ve gelecek bata olmak zere evre bilincinin artrl-
nesillerin kstl doal kaynaklardan fay- masna ynelik uygulamalar yaygnlatr-
dalanmasn gvence altna alacak ekilde lacaktr.
evrenin korunmas ve kalitesinin yksel- 1039. Tarm, ormanclk, gda ve ila sanayii
tilmesi temel amatr. asndan nem tayan biyolojik eitliliin
1032. Enerji, sanayi, tarm, ulatrma, in- tespiti, korunmas, srdrlebilir kullanm,
aat, hizmetler ve ehirleme gibi alanlarda gelitirilmesi ve izlenmesi salanacaktr.
evre dostu yaklamlarn barndrd yeni 1040. klim deiiklii ile mcadele ve
i imknlar, gelir kaynaklar, rn ve tek- uyum almalar lke gerekleri gzeti-
nolojilerin gelitirilmesine ynelik frsatlar lerek ortak fakat farkllatrlm sorum-
deerlendirilerek yeil bymenin salan- luluklar ile greceli kabiliyetler ilkeleri
mas hedeflenmektedir. dorultusunda srdrlecektir.

137
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
1041. Enerji, sanayi, tarm, ulatrma, in-
aat, hizmetler ve ehirleme gibi alanlarda
yeil byme frsatlar deerlendirilecek,
evreye duyarl ekonomik bymeyi sala-
yan yeni i alanlar, Ar-Ge ve yenilikilik
desteklenecektir.
2.3.8. Toprak ve Su Kaynaklar Ynetimi
a. Durum Analizi
1042. lkemizde mevcut 112 milyar m
kullanlabilir su kaynandan yararlanma
oran yaklak yzde 39 olup, bu kaynan
32 milyar m (yzde 73) sulamada, 7 mil-
yar m (yzde 16) ime ve kullanmada, 5
milyar m (yzde 11) sanayide kullanl-
maktadr. lkemiz, 2013 yl itibaryla kii
bana den yaklak 1.500 m kullanla-
bilir su miktar ile su kst bulunan lke-
ler arasnda yer almaktadr. 2030 ylnda
kii bana den 1.100 m kullanlabilir
su miktaryla, Trkiye su sknts eken bir
lke durumuna gelebilecektir.
1043. Toprak ve su kaynaklarnn etkin e-
kilde kullanm yannda doal kaynaklarn
koruma-kullanma dengesinin havza bazn-
da gzetilmesi ncelikli grlmektedir. Bu
kapsamda, lkemizde son dnemde arazi
toplulatrmas ve arazi slah almalar,
sulama altyaps ve su tasarrufu salayan
modern sulama sistemlerinin yaygnlatrl-
mas gibi nlemler alnm; su ynetim ya-
ps havza bazl yaklamlarla gelitirilmeye
balanm; orman varlmzn gelitirilme-
si ve geniletilmesi amacyla aalandrma,
etkin koruma, bakm ve erozyon kontrol
almalarna arlk verilmitir. Bununla
birlikte bata tarm arazileri olmak ze-
re erozyonla mcadelenin hzlandrlmas
nemini korumaktadr.
1044. Su ynetiminde etkinlii salamak
zere havza baznda entegre koruma ve
kontroll kullanma ilkeleri ile kentsel, en-
138
dstriyel, tarmsal faaliyetlere bal olarak
ortaya kan bask ve etkilerin belirlendii
ve tedbirlerin ortaya konulduu 26 hav-
zann tamam iin koruma eylem planlar
hazrlanmtr. Bu kapsamda ilk olarak Er-
gene Havzas Koruma Eylem Plannn uy-
gulanmasna balanmtr.
1045. lkemizde mevcut su miktar; artan
talep, kuraklk ve su toplama havzalarnda-
ki kirlenme sonucunda giderek ihtiyalar
karlayamaz hale gelmektedir. Planlama,
izleme, deerlendirme ve denetim yetersiz-
lii, ortak veri taban ve bilgi ak olmama-
s, kurulular aras egdmn zayfl gibi
hususlar, su kaynaklar ynetiminde kar-
lalan ana sorunlardr.
1046. Toprak kaynaklarnn, topran kabi-
liyetleri dorultusunda ve arazi kullanm-
nn planlanmas temelinde deerlendiril-
mesi nemini korumaktadr. Dier yandan,
lleme ve kuraklkla mcadele alannda
hazrlanan strateji ve eylem planlarnn
etkin bir ekilde uygulanmas, erozyon-
la mcadelenin etkinletirilmesi, kirliliin
nlenmesi, toprak ynetiminde koordinas-
yonun glendirilmesi ve bylece topran
korunmas ve verimli kullanlmas ncelikli
grlmektedir.
b. Ama ve Hedefler
1047. Su ve toprak kaynaklarnn miktar-
nn ve kalitesinin korunmas, gelitirilmesi
ve talebin en yksek olduu tarm sektr
bata olmak zere srdrlebilir kullanm-
n salayacak bir ynetim sisteminin geli-
tirilmesi temel amatr.
c. Politikalar
1048. Su ynetimine ilikin mevzuattaki
eksiklik ve belirsizlikler giderilerek kurum-
larn grev, yetki ve sorumluluklar netle-
tirilecek, su ynetimiyle ilgili tm kurum ve

kurulular arasnda ibirlii ve koordinas-
yon gelitirilecektir.
1049. Ulusal havza snflama sistemi, su
kaynaklarnn korunmas ve srdrlebilir
kullanmna imkn verecek ekilde geliti-
rilecektir.
1050. Yeralt ve yerst su kalitesinin ve
miktarnn belirlenmesi, izlenmesi, bilgi
sistemlerinin oluturulmas; su kaynaklar-
nn korunmas, iyiletirilmesi ile kirliliinin
nlenmesi ve kontrol salanacaktr.
1051. lkemiz su potansiyelinin tamam-
nn ihtiyalar dorultusunda srdrlebilir
bir ekilde kullanlmas ve kullanmn tari-
felendirilmesi salanacaktr.
1052. klim deiikliinin ve su havzala-
rndaki tm faaliyetlerin su miktar ve kali-
tesine etkileri deerlendirilerek havzalarda
su tasarrufu salama, kuraklkla mcadele
ve kirlilik nleme bata olmak zere gerekli
nlemler alnacaktr.
1053. zel neme sahip doal korunan
alanlar bata olmak zere, nitelikli tarm
arazileri ve orman varln koruyacak ted-
birler alnacaktr. Bu kapsamda zellikle
lleme ve erozyona kar mcadele et-
kinletirilecek, tarmsal faaliyetlerin toprak
kaynaklar zerindeki evresel ve sosyal et-
kileri izlenerek nleyici tedbirler younla-
trlacaktr.
1054. Gncel ve salkl arazi bilgilerine
ulaabilmeyi teminen, uzaktan alglama ve
corafi bilgi sistemlerinden faydalanlarak
Ulusal Toprak Veri Taban oluturulacak ve
arazi kullanm planlamas yaplarak tarm
bata olmak zere topran etkin kullanm
salanacaktr.
1055. Sulamada srdrlebilirliin salan-
mas asndan yeralt su kaynaklarna y- mtr. Ancak, sz konusu yasann deprem
Plann Hedefleri ve Politikalar
nelik miktar kstlamas, farkl fiyatlandr-
ma gibi alternatifler gelitirilecektir.
1056. Sulama birliklerinin alma srele-
ri gzden geirilecek, sistemin daha etkin
hale getirilmesi ynnde alternatifler olu-
turulacaktr.
2.3.9. Afet Ynetimi
a. Durum Analizi
1057. Afetlerin ekonomik, sosyal ve fiziki
altyap maliyetlerini ykselterek tm sek-
trleri etkilemesi nedeniyle kalknma poli-
tikalarndaki nemi artmaktadr. Afet son-
ras mdahaleye ynelik politikalar yerine,
afet ncesi risk azaltmaya ynelik politika-
lar nemini korumaktadr.
1058. Afetlere ynelik risk azaltma ve hazr-
lk almalarnn iyiletirilmesi, afet konu-
sunda grev yapan kurumlar arasnda ibir-
lii ve koordinasyonun salanmas amacyla
Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanl
(AFAD) ve il zel idarelerine bal l Afet
ve Acil Durum Mdrlkleri oluturul-
mutur. Afet ncesi risk azaltmann nemli
bir unsuru olarak dayanksz ve mevzuata
aykr yaplarn dntrlmesi, gvenli ve
kaliteli yerleimlerin kurulmas iin 2012
ylnda Afet Riski Altndaki Alanlarn D-
ntrlmesi Kanunu karlmtr.
1059. Binalarda depremin dorudan neden
olduu maddi zararlar ile deprem nedeniy-
le ortaya kan yangn, infilak, dev dalga ve
yer kaymas sonucu oluan maddi zararla-
r teminat altna alan zorunlu deprem si-
gortasna ilikin usul ve esaslar belirlemek
amacyla 2012 ylnda Afet Sigortalar Ka-
nunu karlmtr. Yeni Kanunla birlikte;
tapu ve konut kredisi ilemlerine ek olarak
elektrik ve su abonelik ilemlerinde de zo-
runlu deprem sigortas kontrolne balan-
139
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
dndaki dier afet trlerine de yaygnla-
trlmas ihtiyac devam etmektedir.
1060. Afet ynetiminin yasal ve kurumsal
yapsnn gzden geirilmesi, kamu ku-
rumlar ile STKlar arasnda hzl, etkin ve
gvenli bir bilgi iletiim ve koordinasyon
sisteminin glendirilmesi, toplumun afet
risklerine kar daha direnli hale getiril-
mesi nemini korumaktadr.
1061. Afetler konusunda risk azaltma, ha-
zrlk, mdahale ve afet sonras iyiletirme
almalarnn bir btnlk iinde yrt-
lebilmesi iin klavuz olarak kullanlabile-
cek Ulusal Afet Stratejisinin hazrlk al-
malar devam etmekte olup, bu kapsamda
Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Plan
ile Ulusal Afet ve Acil Durum Mdahale
Plan hazrlanmtr.
1062. Afet ynetiminin etkinletirilme-
si ile ilgili olarak merkez-yerel ilikisinin
glendirilmesine ynelik dzenleme ya-
plmas ve yerel dzeyde afet ynetiminden
sorumlu birimlerin kapasitelerinin glen-
dirilmesi ihtiyac devam etmektedir.
b. Ama ve Hedefler
1063. Makroekonomik, sektrel ve
meknsal planlama srelerinde afet risk ve
zararlarnn dikkate alnmas; afetlere kar
toplumsal direncin ve bilin dzeyinin art-
rlmas; afetlere dayankl ve gvenli yerle-
imler oluturulmas temel amatr.
c. Politikalar
1064. Afet risklerinin belirlenmesi, deer-
lendirilmesi ve denetimi ile afet esnasnda
Tablo 37: Afet Risklerinin Azaltlmasna Ynelik Gelimeler ve Hedefler
Btnleik Afet Tehlike Haritas Tamamlanan l Says
Zorunlu Deprem Sigortasna Dhil Olan Konut ve yeri Says (Milyon)
Kaynak: 2006 ve 2012 yl verileri Kalknma Bakanl ve Doal Afet Sigortalar Kurumuna aittir. 2013 ve 2018 yl verileri Onuncu
Kalknma Plan tahminleridir.
140
ve sonrasnda yaplan mdahale almala-
rnn etkinliinin artrlmas iin kurumsal
yetki ve sorumluluklar yeniden dzenlene-
cektir.
1065. Yksek afet riskli alanlar ncelikli
olmak zere afet risklerinin belirlenme-
sine ynelik mikro blgeleme almalar
tamamlanacak ve imar planlamas srele-
rinde afet riskleri dikkate alnacaktr.
1066. Blgelerin sosyo-ekonomik ve fizik-
sel zelliklerine ve farkl afet trlerine gre
deien risk ve zarar azaltma almalar
hzlandrlacak ve afet riski yksek yerlerin
afet sonras iyiletirme planlar hazrlana-
caktr.
1067. Afet risklerinin azaltlmasna ynelik
uygulama mekanizmalar glendirilecek,
afetlere hazrlk ve afet sonras mdahalede
zel nem arz eden hastane, okul, yurt gibi
ortak kullanm meknlar ile enerji, ulatr-
ma, su ve haberleme gibi kritik altyaplarn
glendirilmesine ncelik verilecektir.
1068. Afetlere kar daha etkin mcadele
etmek zere kamu kurum ve kurulular
arasnda hzl, gvenli ve etkin bir veri pay-
lamn salayacak afet bilgi ynetim siste-
mi kurulacak, etkin ve kesintisiz haberle-
me temin edilebilmesi iin iletiim altyaps
daha da glendirilecektir.
1069. Bina ve altyap tesislerinin afetlere
daha dayankl olarak ina edilmesi sala-
nacak ve inaatlarn denetimi bamsz, ehil
ve yetkili kii ve kurumlar araclyla g-
lendirilecektir.
2006 2012 2013 2018
--- 3 6 81
2,5 4,8 5,4 9,5
 Plann Hedefleri ve Politikalar

2.4. KALKINMA N 1072. Trkiye, son yllarda yakn corafyas

ULUSLARARASI BRL
1070. Son yllarda, lkeler arasndaki et-
kileim artm, kreselleme srecinde l-
kelerin ekonomik ve sosyal kalknmasnda
dier lkelerle ikili, ok tarafl, blgesel ve
kresel ilikiler daha da nem kazanmtr.
lkemiz bu srete, BM, OECD, IMF,
DB, NATO, DT, AB, T, KE, ET,
G-20 gibi ok tarafl oluumlara aktif ola-
rak katlm ve ikili ilikilerini nitelik ve ni-
celik olarak artrmtr.
1071. Trkiye son yllarda artan imkn ve
kabiliyetleri sayesinde d politikasn yeni-
den ekillendirmi ve evresindeki gelime-
lere daha duyarl, aktif ve n alc bir d
politika izlemitir. Bu politika ayn zaman-
da, kresel lekte duyarllk ve sorumlu-
luk sahibi olma ve buna gre hareket etme
anlayn da beraberinde getirmektedir. Bu
erevede, kalknmamzn srdrlebilir
klnabilmesi iin, komularmz ve yakn
blge lkeleri bata olmak zere, karlkl
ekonomik ve ticari ibirliinin glendi-
rilmesi ve stratejik ortaklklarn kurulmas
byk nem tamaktadr.
ile birlikte kalknma perspektifini d poli-
tikasnn merkezine almak suretiyle ok sa-
yda ikili anlama ve ok tarafl dzenleme-
lerle kiilerin, mal, sermaye ve hizmetlerin
hareketini kolaylatrm, kalknma ibirlii
programlaryla blgesindeki lkelerin kal-
knmasna nemli katklar salamtr.
1073. Onuncu Kalknma Plan dneminde
uluslararas ibirliinin kalknma srecinde
daha etkin kullanlabilmesi iin ulusal, bl-
gesel ve kresel dzeyde birbiriyle tutarl,
tamamlayc ve kararl politikalara ihtiya
bulunmaktadr.
2.4.1. Uluslararas birlii Kapasitesi
a. Durum Analizi
1074. Kalknma ibirlii alannda ykselen
bir donr olan Trkiye tarafndan yaplan
Resmi Kalknma Yardmlar (RKY), son yl-
larda hzla art gstermektedir. Trkiyenin
kalknma yardmlarndaki art oran, byk
donr lkelerin yer ald OECD Kalkn-
ma Yardmlar Komitesi (OECD DAC)
yelerinin yapt toplam yardmlarn art
oranndan ok daha yksek seviyelerde ger-
eklemektedir. Bu eilimin nmzdeki
yllarda da srmesi beklenmektedir.

Tablo 38: Resmi Kalknma Yardmlar

2007 2008 2009 2010 2011 20122

Toplam RKY (Milyar Dolar)
DAC lkeleri 104,3 122,0 119,8 128,3 133,7 125,7
DACa ye Olmayan lkeler1 5,6 8,3 5,6 5,5 8,0 3,7
Trkiye 0,6 0,8 0,7 1,0 1,3 2,5
Toplam RKY (Yzde Deiim)
DAC lkeleri -0,6 17,0 -1,8 7,1 4,2 -6,0
DACa ye Olmayan lkeler 9,6 47,5 -33,1 -1,2 45,1 -53,3
Trkiye -15,7 29,6 -9,4 36,8 31,6 98,9
Kaynak: OECD DAC statistikleri
(1) DACa ye olmayan lkelerden DACa raporlama yapanlar alnmtr.
(2) 2012 yl verileri geicidir.

141
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
1075. Onuncu Kalknma Plan dnemin-
de Trkiyenin kalknma ibirliklerinin ana
eksenini ekonomik ve sosyal dnm s-
recindeki blge ve evre lkelerinin olu-
turmas ngrlmektedir. Kalknma ibir-
lii iin ayrlan kamu kaynaklarnn etkin
ve sonu odakl kullanlabilmesi ve kaynak-
larn kullanmnda hesap verme sorumlu-
luu ve effafln salanabilmesi bakmn-
dan yasal ereve oluturacak bir Kalknma
birlii Kanununun hazrlanmas daha
nemli hale gelmitir.
1076. Kalknma ibirliinde etkisini ar-
trmay hedefleyen lkemizin bata beeri
kaynaklar olmak zere, bu alandaki ku-
rumsal kapasitesini gelitirmesi, zel sektr
kurulularnn, sivil toplum rgtlerinin ve
bireylerin katksn artrmas gerekmektedir.
b. Ama ve Hedefler
1077. lkemizin kalknma srecinin ulus-
lararas dinamiklerinin glendirilmesi,
bilgi ve birikiminin ihtiyac olan lkeler-
le paylalmas ve uluslararas ibirliinde
ekonomik, sosyal ve kltrel ilikilerin sr-
drlebilir ve gl bir zemine kavuturu-
labilmesi iin ulusal idari ve beeri kapasi-
tenin daha st seviyelere karlmas temel
amatr.
c. Politikalar
1078. Kalknma ibirliinin politika ere-
vesi ile idari ve hukuki altyaps gelitirile-
cek, bu kapsamda Kalknma birlii Stra-
tejisi oluturulacak ve Kalknma birlii
Kanunu hazrlanacaktr.
1079. Kalknma ibirlii alannda alan
merkezi kurumlar ve yurtd tekilatlarnn
idari ve teknik kapasitesi glendirilecek;
izleme, deerlendirme ve koordinasyon et-
kinletirilecektir.
142
1080. zel sektrn ve sivil toplumun ka-
tlm tevik edilerek kalknma ibirlii faa-
liyetlerinde kamu-zel sektr-sivil toplum
ibirlii artrlacaktr.
1081. Uluslararas ibirliine ynelik anali-
tik kapasite ve bu alandaki birikimin g-
lendirilmesi iin akademik almalar ve
bilimsel yaynlarn eitlendirilmesi sala-
nacak, dnce kurulularnn sayca art-
rlmas tevik edilecek ve faaliyetleri des-
teklenecektir.
2.4.2. Blgesel birlikleri
a. Durum Analizi
1082. Trkiyenin kalknma gndemi bl-
gesel dzeyde yakn corafyamzdaki lke-
lerle ekonomik ve ticari alanda etkin bir i-
birliini zorunlu klmaktadr. Bu erevede
lkemiz, blgesinde kalknmann snr aan
bir perspektifle ele alnmas ve yakn co-
rafyada kalknmann yaylmas ynnde bir
politika izlemektedir.
1083. Trkiye ABye tam yelik hedefini
gerekletirmeye dnk abalarn kesin-
tisiz bir ekilde srdrmektedir. lkemi-
zin tarihsel birikimi, ekonomik potansiyeli,
kltrel zenginlii, gen nfusu ve jeopoli-
tik konumu gz nne alndnda, ABye
katlm hem ABnin dier lkelerle iliki-
lerine katkda bulunacak, hem de lkemiz
asndan nemli bir sinerji yaratacaktr.
1084. 2005 ylnda balatlan ABye ka-
tlm mzakereleri srecinde Trkiyenin
bugne kadar gsterdii youn abaya ra-
men, yelik mzakerelerinde yeterli ilerle-
me salanamamtr. Buna ramen bugne
kadar 35 fasldan 13 tanesi alm olup
Trkiye ABye ye olma ykmllklerini
yerine getirmeye devam etmektedir.
1085. Mali ibirlii, AB ilikileri bakmn-
dan mzakere srecine nazaran daha etkin
 Plann Hedefleri ve Politikalar

yryen bir faaliyet alandr. IPA kapsamnda nizmalar araclyla balatlan kapsaml
2007-2013 yllar arasnda Trkiyeye toplam ekonomik ibirlii ve ikili STA ile youn-
4,8 milyar Avro tutarnda kaynak tahsis edil- laan teknik ibirlii ve kalknma ibirlii
mitir. Bu alanla ilikili olarak uzun sredir programlar, Trkiyenin yakn corafya-
siyasi engellemeye konu olan 22 numaral syla artan ve eitlenen iktisadi ve ticari
Blgesel Politika ve Yapsal Aralarn Koor- etkileiminin nn amakta ve ilikilerin
dinasyonu Faslnn mzakereye almas iin kurumsallamasn salamaktadr.
de sre balam bulunmaktadr.
1088. Trkiye, SEDAK slam Dnyas-
1086. Kresel krizle Avrupa pazarnn da- nn ekonomik ve ticari alanda en nemli
ralmas, Trkiyenin alternatif pazar aray- projesi olarak grmektedir. Daimi Bakan-
larn artrm ve youn ticari iliki ieri- l ve Sekretaryas yaklak 30 yldr lke-
sinde olduumuz lkelerde pazar paynn miz uhdesinde bulunan SEDAK, blgesel
artrlmasnn yan sra hedeflenen yeni pa- ve kresel lekte nemli imknlar sunan
zarlara giri konusunda nemli ilerlemeler bir oluumdur. lkemiz iin bata yatrm,
salanmtr. ticaret, turizm, ulatrma, tarm ve finans
1087. Son on ylda Trkiyenin AB lkeleri olmak zere birok alanda nemli ibirlii
ile ticaretinin toplam ticaret iindeki pay potansiyeli tayan SEDAK yesi lkelerle
azalrken; komu lkeler ve blge lkele- ilikilerin gelimesi, kalknma abalarmza
riyle olan ticaretinin paynda nemli lde nemli katklar salayacaktr. Ayrca, 2012
art grlmektedir. Bu erevede, Yksek ylnda kabul edilen SEDAK Stratejisi
Dzeyli Stratejik birlii Konseyi meka- kapsamnda gelitirilecek ibirlii program
Tablo 39: lke Gruplarnn Trkiyenin Toplam hracat indeki Paylar
(Yzde)

2002 2008 2009 2010 2011 2012

Avrupa Birlii (AB-27) 56,6 48,0 46,0 46,3 46,2 38,8

slam birlii Tekilat (T) 13,1 24,7 28,0 28,6 27,7 36,2

Ortadou ve Kuzey Afrika (ODKA) 13,1 23,7 26,1 26,6 25,7 34,0

Kara Snr Olan Komu lkeler 5,3 10,8 13,5 14,2 14,7 18,5

Kaynak: TK

Tablo 40: lke Gruplarnn Trkiyenin Toplam thalat indeki Paylar

(Yzde)
2002 2008 2009 2010 2011 2012

Avrupa Birlii (AB-27) 49,8 36,8 40,1 38,9 37,8 37,0

slam birlii Tekilat (T) 7,3 10,9 9,5 12,0 13,0 13,4

Ortadou ve Kuzey Afrika (ODKA) 6,2 8,3 6,6 8,7 9,9 10,4

Kara Snr Olan Komu lkeler 4,4 6,2 4,6 6,5 7,7 8,0

Kaynak: TK

143
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

ve projeleri, slam lkeleri nezdinde ortak 1093. ABden lkemize salanan mali yar-
bir kalknma gndemi oluturulmasna dmlarn ulusal nceliklerimizi de dikkate
hizmet edecek ve bu lkeler arasnda kar- alarak daha verimli ve etkili bir biimde
lkl etkileim ve dayanmay artracaktr. kullanlmas salanacak, AB yelii sonras
Yapsal Fonlar ve Uyum Fonundan yarar-
1089. Kurucu yesi olduumuz ET, lke-
lanmaya ynelik hazrlk almalar yr-
mizin komu lkelerle ve yakn corafyas
tlecek ve kurumsal kapasite gelitirilecek-
ile ekonomik ilikilerinin gelitirilmesinde
tir.
nemli bir potansiyel tamaktadr. Ancak
uzmanlk kapasitesi ve mali kstlar gz 1094. Trkiyenin Gmrk Birliinden
nne alndnda, ETin yrtt fa- kaynaklanan ykmllklerinin nc ta-
aliyetlerin ncelik arz eden ibirlii alan- raflarla ticaretinde ciddi bir ekonomik ma-
larnda sonu odakl program ve projelere liyet unsuru haline gelmemesi iin gerekli
younlatrlmas gerekli grlmektedir. Bu tedbirler alnacaktr.
kapsamda Trkiyenin nerisiyle kurulan 1095. AB ile ekonomik ve ticari ilikilerin
Akil Adamlar Grubu; ETin daha etkin, gl tutulmasna zen gsterilecek, ortak
dinamik ve grnrl yksek bir tekilat program, proje ve faaliyetler yoluyla top-
haline gelmesine nemli bir katk salaya- lumsal ve kurumsal ilikilerin daha da ge-
caktr. litirilmesi salanacak, bata vizeler olmak
b. Ama ve Hedefler zere bu tr faaliyetlerin yrtlmesini
engelleyen veya zorlatran uygulamalarn
1090. AB, blge lkeleri ve blgesel olu- sonlandrlmas iin abalar younlatrla-
umlarla karlkl ekonomik, sosyal ve kl- caktr.
trel faaliyetlerin artrlmas ve ok tarafl
ve blgesel ibirliklerinden daha etkin ya- 1096. Komu lkelerle ve blge lkeleriyle
rarlanlmas temel amatr. karlkl ekonomik faaliyetler artrlacak ve
eitlendirilecektir.
c. Politikalar
1097. Tercihli ticaret anlamas yaplan l-
1091. ABye tam yelie ynelik almalar kelerle hedef ve ncelikli pazarlar iin zel
kararllkla srdrlecek, tam yelik hedefi kredi programlar hazrlanacaktr.
erevesinde gerekletirilecek reformlarla
srecin getirecei faydalarn azami dzeye 1098. Blgesel ticaret anlamalar vasta-
karlmasna odaklanlacak, ilikiler huku- syla ticaretin kolaylatrlmas ve serbest-
kun stnl temelinde, uzun dnemli ve letirilmesine ynelik abalar artrlacak ve
karlkl yarar ilkesi dorultusunda yrt- yrrlk aamasna gelmi olan ticari d-
lecektir. zenlemelere ilerlik kazandrlacaktr.

1092. AB yelik sreci, effaf ve katlmc 1099. Blge lkeleriyle hizmet ticareti
ve yatrmlara ilikin hkmler de ieren
bir anlay iinde yrtlecek ve toplumun
STAlar yaplmasna dnk almalar hz-
ilgili tm kesimleri yeterli ve doru bir bi-
landrlacaktr.
imde bilgilendirilerek srece dhil edilme-
ye devam edilecektir. ye lkelerin kamu- 1100. Komu ve blge lkeleriyle ticaret ve
oylarnda lkemizin tantmn da ieren yatrm potansiyelini deerlendirebilmek
etkili bir iletiim stratejisi uygulanacaktr. maksadyla zel ekonomik ibirlii yn-

144

temleri olan ortak ve/veya nitelikli sanayi
blgeleri, ortak ekonomik alan gibi ibirlii
mekanizmalar gelitirilecektir.
1101. Komu lkelerle ok ynl ilikileri
gelitirmek ve sinerjiyi artrmak amacyla,
ehirler ve blgeler aras ibirlii program-
lar uygulamas glendirilecektir.
1102. Dnm srecindeki blge lke-
leri bata olmak zere yakn ibirlii iin-
de olduumuz lkelerin kalknma aba-
larna destek verilecektir. Bu erevede;
Trkiyenin kalknma tecrbesini payla-
mak, gl, srdrlebilir ekonomik ve ti-
cari ilikiler tesis etmek zere blge ve lke
temelli kalknma ibirlii stratejileri geli-
tirilecek, sonu odakl kalknma ibirlii
programlar yrtlecektir.
1103. SEDAK daha etkin hale getirilecek,
bu erevede nmzdeki dnem alma- blgesel ve kresel dzeyde ikili ve ok ta-
lara yn verecek SEDAK Stratejisi, olu-
turulan alma gruplarnn da katksyla birok kresel giriime nclk etmektedir.
gl bir ekilde hayata geirilecektir.
1104. SEDAK bnyesinde somut uygula-
malara ve daha etkin bir ibirliine zemin
hazrlamak iin tasarlanan proje destek sis-
temi balatlacak, ye lkelerin proje tek-
liflerine teknik ve mali destek salayacak
programlar uygulamaya geirilecektir.
1105. ETin daha etkin bir ibirlii plat-
formuna dntrlmesi iin almalar ri ilikilerin glenmesi ngrlmektedir.
younlatrlacak, ncelikli alanlarda sonu
odakl program ve projelerin yrtlmesi
iin gerekli altyapnn oluturulmasna n-
clk edilecektir.
1106. ET Ticaret ve Kalknma Bankasnn
ye saysnn ve finansman imknlarnn
artrlmasna ynelik almalar glendi-
rilecektir.
1107. ET Sekretaryasnn daha etkin hiz-
met vermesine dnk olarak kurumsal ka-
Plann Hedefleri ve Politikalar
pasitesinin ve kaynaklarnn glendirilme-
si almalarna aktif destek verilecektir.
1108. Blgesel lekte bata enerji, eitim,
salk, gda, tarm, ulatrma ve turizm gibi
sektrler olmak zere ortak potansiyeli ha-
rekete geirmeye ynelik ibirlii imknlar
deerlendirilecektir. Bu kapsamda yakn
blgeye odaklanan sektrel stratejiler, ortak
program ve projeler hazrlanacaktr.
2.4.3. Kresel Kalknma Gndemine
Katk
a. Durum Analizi
1109. Trkiye, blgesinde ve kresel l-
ekte ykselen profiline paralel olarak,
kresel bar, refah ve istikrarn teminin-
de nemli sorumluluklar stlenmektedir.
Dnyann deiik blgeleriyle geni bir
corafyada ilikilerini gelitiren Trkiye,
rafl platformlarda etkinliini artrmakta ve
1110. nmzdeki dnemde, kresel
ekonomide kuzey lkelerinin arlnn
azalmas, buna karlk zellikle Asyadaki
gelimekte olan lkelerin dnya ekono-
misindeki paylarnn artmas; ykselen ve
gelimekte olan lkeler arasnda etkileim
ve karlkl bamlln daha nemli hale
gelmesi, gney-gney ekonomik ve tica-
Trkiye, gerek Bat ile kkl ilikilerinin,
gerekse gney ile yakn diyalog kurma be-
cerisinin ve ayn zamanda gelimekte olan
bir lke olmasnn sunduu potansiyeli et-
kili bir ekilde kullanma imknna sahiptir.
1111. Kresel ekonomik kriz, gnmz
kresel sistemindeki gl etkileime bal
olarak gelimi lkelerin yannda, gelimek-
te olan lkelerde de ok ciddi yansmalara
neden olmutur. Bu tr krizlerle mcade-
lede etkin ileyen bir kresel ekonomik
145
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

ynetiim ihtiyac daha ok hissedilmeye dzeydeki sorumluluk bilinci ve yaklam

balamtr. Bununla birlikte, kresel gn- asndan nem arz etmektedir.
demin belirlenmesinde nemli bir rol oy-
b. Ama ve Hedefler
nayan uluslararas kurulularn karar alma
srelerinde ve kurumsal yaplarnda ar- 1115. Ykselen ekonomiler ve EAGler
lkl olarak gelimi lkeler yer almaktadr. bata olmak zere kresel lekte geliti-
rilen ilikiler, kresel ynetiimin iyileti-
1112. Kresel ekonomik meselelerle baa rilmesine ynelik giriimler ve uluslararas
kabilme amacna dnk nemli bir gi- kurulularda artan etkinlikler araclyla
riim olan G-20 gibi platformlarn daha kresel kalknma gndemine daha nitelikli
etkin hale getirilmesi ve bu platformlar- ve gl katklarn sunulmas temel amatr.
da gelimekte olan lkelerin sorunlarnn
c. Politikalar
da ele alnmas nem arz etmektedir. Bu
kapsamda kresel kriz ortamnda baarl 1116. Trkiye ok tarafl platformlarda
performans gsteren lkemiz, kresel eko- kresel ekonomik ynetiimin iyiletiril-
nomik ynetiim mekanizmalarnn geli- mesine dnk aktif almalar yrtecek,
tirilmesinde aktif bir rol stlenme potan- ye lkeler arasnda daha yakn ibirlii ve
siyeli tamaktadr. lkemiz, ayn zamanda koordinasyon salanmasna azami gayret
SEDAK gibi platformlarn daha etkili a- gsterecektir.
ltrlmas suretiyle kresel ekonomik y- 1117. Ykselen ekonomilerle ekonomik ve
netiimde gelime yolundaki lkelerin daha ticari ilikilerin artrlmasna dnk strateji
ok sz sahibi olmasna destek verebilecek ve programlar gelitirilecektir.
konumdadr.
1118. EAGlere ynelik taahht edilen
1113. lkemiz, az gelimi lkelerin eko- yardmlar, hedef lkelerde kapasite geli-
nomik gelimilik dzeylerinin ykselme- tirme ve karlkl uzun vadeli ekonomik ve
sine yardmc olmak ve kalknma gayretle- ticari ilikileri artrma hususlarn da gze-
rini desteklemek suretiyle bar ve istikrara ten bir strateji erevesinde kullandrlacak,
dayal adil ve mreffeh bir uluslararas sis- ayrca bu lkelerin kalknmas konusunda
temin kurulmasna katkda bulunmaktadr. ok tarafl uluslararas platformlardaki a-
Bu kapsamda, on ylda bir gerekletirilen balar artrlacaktr.
En Az Gelimi lkeler (EAG) BM 1119. Trkiyenin uluslararas kurulular-
Konferansna 2011 ylnda ev sahiplii ya- daki etkinlii artrlacaktr. Bu amala ulus-
pan Trkiye, EAGlerin kalknmasna lararas merkezlerdeki Trk misyonlarnn
ynelik nmzdeki on yl boyunca yllk uzman kadrolar glendirilecek, uluslara-
200 milyon dolar tutarnda katk salamay ras kurulularda grevli vatandalarmzn
taahht etmitir. saysnn artrlmas ynndeki giriimler
1114. Dier yandan kresel dzeyde acil hzlandrlacaktr.
ve insani yardm taleplerinin aktif, etkin ve 1120. Uluslararas etkinlii yksek ve kal-
zamannda karlanmas, ihtiya sahibi l- knma ibirlii konusunda uzman kurulu-
kelere cevap verebilecek beeri kapasitenin larn blgesel ofislerini lkemizde amasn
oluturulmas ve kurumsal yaplarn g- tevik edecek daha youn giriimlerde bu-
lendirilmesi Trkiyenin blgesel ve kresel lunulacaktr.

146

1121. 2015-2016 BM Gvenlik Konseyi
geici yeliine ynelik almalar aktif bir BM bata olmak zere, uluslararas yardm
biimde yrtlecektir. BM yannda dier
kresel platformlarda da adil temsilin sa-
lanmas talebi kresel gndeme tanacaktr.
1122. Trkiyenin kresel dzeyde ve kriz
yaayan lkelere dnk acil ve insani yar-
dm kapasitesi ve faaliyetlerinin etkinlii
artrlacaktr. Bu erevede, kurumsal ka-
pasite ve kurumlar aras koordinasyon g-
lendirilecek, STKlarn ve zel sektrn
faaliyetleri desteklenecektir.
1123. Kriz yaayan veya dnm srecin-
deki lkelere afet ve acil yardm konularn-
Plann Hedefleri ve Politikalar
da kapasite gelitirme destei salanacak,
kurulularyla kurumsal ve operasyonel i-
birlii glendirilecektir.
1124. Uluslararas bar, refah ve istikrara
hizmet edecek etkin bir kalknma ibirlii
politikas izlenecektir. Kalknma ibirlii
almalar stratejik bir yaklam ereve-
sinde yrtlecek, kresel dzeyde ve lke
baznda ibirlii stratejileri gelitirilecektir.
1125. Kalknma ibirlii faaliyetleri, ilgi-
li lkelerde kurumsal kapasite oluumuna
destek salayacak bir yapda srdrlecek-
tir.
147
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

148
 ncelikli Dnm Programlar

NC BLM

1. NCELKL DNM
PROGRAMLARI

1126. 2023 hedeflerine ve Onuncu Kal- rn etkin bir ekilde hayata geirilebilmesi
knma Plannn amalarna ulalabilmesi iin programlarn temel unsurlar ortaya
asndan nem tayan, temel yapsal so- konulmutur. Tasarlanan programlarn ay-
runlara zm olabilecek, dnm sreci- rntlar, alt bileenleri, uygulama faaliyet
ne katkda bulunabilecek, genellikle birden ve projeleri, bte ihtiyac ve mevzuat alt-
fazla bakanln sorumluluk alanna giren, yaps Plann TBMMde kabulnden sonra
kurumlar aras etkin koordinasyon ve so- koordinatrlerin ve bileenlerden sorumlu
rumluluk gerektiren kritik reform alanlar Bakanlklarn ortak katlm ve katklaryla
iin ncelikli Dnm Programlar ta- eylem planlar haline getirilecek, nihai ta-
sarlanmtr. sarm ve uygulama usul ve esaslar Yksek
Planlama Kurulu Kararyla belirlenecektir.
1127. ncelikli Dnm Programlar,
program havuzunun ynetilebilir ve sonu- 1129. ncelikli Dnm Programlarnn
larnn llebilir olmas asndan snrl hayata geirilmesine ynelik eylem plan-
sayda tutulmutur. Sektrel ve sektrler larnn hazrlanmasnn, uygulanmasnn,
aras bir yaklamla oluturulan program- izlenmesinin ve deerlendirilmesinin ko-
lar kapsamnda rehber niteliinde olmak ordinasyonundan Kalknma Bakanl so-
zere, programn amac ve kapsamna, rumludur.
hedeflerine, performans gstergelerine ve 1130. Yksek Planlama Kurulu, Program-
bileenlerine yer verilmi; ayrca program- larn uygulama sonularn da dikkate ala-
lar iin merkezi dzeyde uygulama meka- rak programlarn gerektiinde revizyonun-
nizmas ve mdahale aralar tasarlanm; da yetkili olacaktr.
bileenlerden ve koordinasyondan sorumlu
1131. Sz konusu Programlar, ihtiya du-
kurumlar belirlenmitir.
yulan mevzuat, idari karar ve finansman
1128. ncelikli Dnm Programlar- bakmndan btn kamu kurum ve kuru-
nn tasarmnda 2. blmde yer alan poli- lular nezdinde ncelikli olarak ele alna-
tikalarla balant kurulmu, bu politikala- caktr.

149
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

1.1. RETMDE VERMLLN

ARTIRILMASI PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam verimlilii dzeyi, kk lekli iletme-
lerin (1-19 istihdam) verimlilik dzeyinin
Verimlilik art; ekonomide retim ka-
yaklak 5,5 katna kadar ulamaktadr. Ve-
pasitesinin artrlmas, rekabet gcnn
rimlilik artlarnn dk olmasnn dier
gelitirilmesi ve bymenin hzlandrl-
nemli sebepleri ise teknoloji gelitirme
mas asndan kritik nem tamaktadr.
ve kullanm kapasitesinin yetersiz kalma-
1981-2012 dneminde yzde 4,3 olarak
s ve igc niteliinin ortalamada dk
gerekleen ortalama bymenin yalnzca
olmasdr. Bu balamda, verimlilik algsn
0,2 puan TFV artndan kaynaklanmtr.
gelitirme almalar yannda, kurumsal-
Bu nedenle, Onuncu Kalknma Plan d-
lamann artrlmas, retim srelerinin
neminde verimlilik odakl bir yaklamla
gelitirilmesi ve lek sorunlarnn azal-
rekabet gc artrlarak cari ak sorunu
tlmasna ynelik faaliyetlerin yrtlmesi
yaanmadan yksek ve istikrarl bymeye
yerinde olacaktr.
ulalmas hedeflenmektedir. Bu kapsamda,
retimde Verimliliin Artrlmas Prog- Bu program retim alanlarnda verimliliin
ramyla, verimlilik algsnn gelitirilmesi, artrlmasna ynelik tasarlanm olmakla
retim srelerinin iyiletirilmesi, katma birlikte, ayr bir program olarak ele alnan
deerin artrlmas ve bylelikle sz konusu enerji verimlilii konusu kapsam dnda
hedefe katk salanmas amalanmaktadr. tutulmutur. Ayrca program zel sektr
retimine odakl olarak tasarlanm, kamu
Onuncu Plan dneminde altyap yatrmla-
kesiminde etkinlik konusu ayr bir prog-
r, dorudan yabanc yatrm, Ar-Ge ve ei-
ramda ele alnmtr. Programn sonular
tim gibi alanlarda uygulanacak politikalar
ithalata bamlln azaltlmas ve yurtii
verimlilik artlarn destekleyici olacaktr.
tasarruflarn artrlmas programlarna kat-
Bununla beraber, hedeflere ulamak a-
kda bulunacak; eitim, mesleki beceri, tek-
sndan mikro lekte ilave politikalara da
noloji, Ar-Ge ve kayt dlk konular iin
ihtiya duyulmaktadr.
oluturulan dier programlar ise bu progra-
Trkiye ekonomisinde verimlilik artnn ma nemli girdi salayacaktr.
dk olmasnn eitli nedenleri bulun-
ii. Program Hedefi
maktadr. Bu nedenlerden biri, kk fir-
malarn byme motivasyonlarnn snrl Sanayi sektrnde TFVnin bymeye
kalmas ve dolaysyla lek ekonomilerin- katksnn yzde 20nin zerine karlmas
den yeterince yararlanamamalardr. Ayrca,
iii. Performans Gstergeleri
iletmeler aras etkileimin zayfl nede-
niyle deer zincirleri gerekli lde g- Kk ve orta lekli iletmelere ynelik
lenememitir. Nitekim lkemizde, byk kurumsallama ve verimlilik algs anket
lekli iletmelerin (250+ istihdam) igc sonular

150

malat sanayiinde firma leine gre i-
gc verimlilii fark
Sanayi sektrnde ksmi igc verimli-
lii
Sanayi sektrnde toplam faktr verim-
lilii
iv. Program Bileenleri
1. Bileen: Verimlilik Algsnn ve
Verimlilii Artrmaya Ynelik Uygulama
Kapasitesinin Glendirilmesi
letmelerin iyi rneklerle buluturulmas
yoluyla deneyim aktarmnn salanmas
Firmalarda farkndaln ve verimlilik ar-
trma teknikleri konusundaki kapasitenin
etkin danmanlk hizmetleri yoluyla yk-
seltilmesi
2. Bileen: letmelerde
Kurumsallamann Gelitirilmesi
Kurumsal ynetim anlaynn gelitiril-
mesi amacyla danmanlk hizmetleri ve-
rilmesi, yasal mevzuatn gelitirilmesi ve
tevik mekanizmasnn gzden geirilmesi
3. Bileen: retim Srelerinin
Gelitirilmesi
Teknoloji kullanmnda ve retim sre-
lerinin gelitirilmesinde rnek firmalarla
dier firmalarn etkileiminin salanmas
ncelikli Dnm Programlar
ve retim sreleri konusunda danmanlk
hizmeti verilmesi
retimde kullanlan enerji d girdilerin
daha verimli kullanmnn salanmas
Mevcut istihdam edilenlerin niteliinin
artrlmasna ynelik hizmet ii eitimlerin
desteklenmesi
4. Bileen: letmelerde lek
Ekonomilerinin Desteklenmesi
Pazara eriim imknlarnn artrlmas
rn tasarm, rn eitlendirmesi, mar-
kalama, pazarlama ve tantm gibi konu-
larda firmalarn kapasitesinin artrlmas
Finansmana ve teviklere eriim konusun-
da kk/orta lekli firmalarn sorunlar-
nn azaltlmas
v. Koordinatr ve Sorumlu
Kurum/Kurulular
Genel Koordinatr: Kalknma Bakanl
Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
1. Bileen: Kalknma Bakanl
2. Bileen: KOSGEB
3. Bileen: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Ba-
kanl
4. Bileen: Ekonomi Bakanl
151
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
1.2. THALATA OLAN BAIMLILIIN
AZALTILMASI PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam
D finansman imknlarnn iyilemesiyle
birlikte artan sermaye girii, TLnin genel
olarak yabanc paralar karsnda glen-
mesine, kredi imknlarnn artmasna, yur-
tii talebin canlanmasna ve ithalatn ivme
kazanmasna neden olmutur. Bu gelime,
retim srecinde ithal girdi kullanmn
artrrken, giderek yurtii ara mallar re-
timi aleyhine bir ortam oluturmutur. Ni-
tekim ara mal ithalatnn GSYH iindeki
pay 2000 ylndaki yzde 13,6 (enerji hari
yzde 10,1) seviyesinden 2011 ylnda yz-
de 22,4 (enerji hari yzde 15,6) seviyesine
ykselmitir. Ara mal ithalatndaki bu art
eilimi, istikrarl ve srdrlebilir byme
iin retim srecinde yurtii kaynakla-
rn daha etkin ve verimli kullanlmasnn
nemine iaret etmektedir. Bu erevede,
yurtiinde retilen rnlerin standart ve
kaliteleri ile teknoloji kapasitesinin yksel-
tilmesinin desteklenmesi; yurtiinde re-
tilen zellikle ara mallarnda kullanclar
arasnda bilgi ve farkndalk dzeyinin art-
rlmas; kamu almlarnda yurtiinde reti-
len ve yerli girdileri kullanan nihai rnle-
rin tercih edilmesi; yerli doal kaynaklarn
etkin kullanm; atklarn ekonomiye ka-
zandrlmas ve enerji, ulam, igc gibi makine ve tehizat, kimya sanayi, otomo-
retim maliyetlerinin drlmesi ynnde tiv gibi ncelikli sektrler itibaryla ithalat
tedbirler alnmas gerekmektedir.
retimde ithal rn kullanmn denge-
leme amacyla tm bu tedbirleri alrken,
mevcut kaynaklarn verimsiz alanlara yn-
lendirilerek orta ve uzun vadede amalana-
nn aksine ekonomide rekabet gc kaybna
152
yol aacak bir retim yaps olumamasna
zen gsterilecektir. Bu programla, retim-
de dnmn yksek katma deerli rn-
ler lehine salanmas ve yerli girdi retimi-
nin ve kullanmnn tevik edilmesi yoluyla
ithalata olan bamlln azaltlmas ama-
lanmaktadr.
retim srecinde ithalata olan bamllk
incelenirken, ilgili programlar olmas nede-
niyle d ticaret anda nemli yer tutan
enerji ithalat bu program kapsam dnda
tutulmutur.
ii. Program Hedefi
Plan dnemi sonunda d ticaret ann
GSYHya orannn yzde 9,9 seviyesinde
gereklemesi
iii. Performans Gstergeleri
hracatn ithalat karlama oran
Altn ve enerji hari ithalatn GSYHya
oran
hracatta ve ithalatta orta-yksek ve yk-
sek teknolojili rnlerin pay
Ana metal sanayi, elektrik-elektronik,
/ toplam arz oranlar
Kresel rekabet endeksinde Trkiyenin
yeri
Dhilde ileme rejimi kapsamnda dviz
kullanm oran

Tketim mallar ithalatnn toplam ithalat
ierisindeki pay
Seilecek ncelikli sektr ve rn grupla-
rnda kapasite kullanm oranlar
iv. Program Bileenleri
1. Bileen: retimde Dnmn
Gerekletirilmesi
malat sanayiinin ihtiya duyduu girdile-
rin retimine dnk, yerli katma deeri ar-
tracak rn/tr retiminin zendirilmesi
Ar-Ge, yenilik ve tasarm faaliyetlerinin
orta-yksek ve yksek teknolojiye sahip
rnlerde younlamas
Enerji, igc, ulam ve altyap maliyetle-
rinin drlmesi
2. Bileen: Yerli Girdi Kullanmnn ve
Yerlilemenin Artrlmas
Uygun standartta ve maliyette srekli yer-
li girdi temininin artrlmas
Yurtii doal kaynak potansiyelinin daha
etkin deerlendirilmesi
Yerlilemenin desteklenmesi, bu amala
uygun mekanizmalarn gelitirilmesi
Kamuda ithal rn kullanlmasnn azal-
tlmas amacyla kamu almlarnda yerli
retimi olan rnlerin kullanmn tevik
edici politikalarn gelitirilmesi
ncelikli Dnm Programlar
3. Bileen: D Ticarete Dnk
Dzenlemelerin Gzden Geirilmesi
Yerli firmalarn lek ve teknoloji yeter-
sizlii veya kresel firmalarn lek avantaj
nedeniyle yurtii retim kapasitesi yaratla-
mayan rn gruplarnda yatrmlarn lke-
mize ekilmesi
Dhilde ileme rejiminin gzden geiril-
mesi
ABnin tek tarafl olarak yapt STAlarn
ticareti saptrc, rekabeti bozucu etkileri-
nin azaltlmas
4. Bileen: Atklarn Ekonomiye
Kazandrlmas
Geri dnm/geri kazanm ve toplama-
ayrmaya konu atklarn salk, evre, enerji
perspektiflerinden deerlendirilerek etkin
bir ekilde ekonomiye kazandrlmas
Yurtii hurda arzn artrmaya ynelik a-
lmalarn desteklenmesi
Hurda toplama, ayrtrma ve ileme mer-
kezlerine ynelik giriimlerin desteklenmesi
v. Koordinatr ve Sorumlu
Kurum/Kurulular
Genel Koordinatr: Ekonomi Bakanl
Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
1. Bileen: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Ba-
kanl
2. Bileen: Ekonomi Bakanl
3. Bileen: Ekonomi Bakanl
4. Bileen: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Ba-
kanl
153
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
1.3. YURT TASARRUFLARIN
ARTIRILMASI VE SRAFIN
NLENMES PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam
Gayrisafi mill harcanabilir gelirin tketil-
meyen ksm olan yurtii tasarruflar, yat-
rmlarn finansman asndan byk nem
tamaktadr. Uluslararas veriler ak eko-
nomi koullarnda dahi gelimekte olan l-
keler asndan yurtii tasarruflarla yatrm
arasnda pozitif ilikiye iaret etmektedir.
Trkiyenin orta-uzun dnem kalknma
hedeflerini yakalamas asndan istikrarl
ve yksek bir byme salanmas nem ta-
maktadr. Bymenin salkl bir yapda
srdrlmesi iin yatrmlarda da istikrar
salanmas gerekmektedir. Trkiyenin yur-
tii tasarruf oranlarnn yzde 15in altn-
daki mevcut dzeyi, benzer gelir grubun-
daki lkelere ve hzl byyen lkelere gre
daha dk seviyededir. Trkiye ekonomisi
yakn gemite d finansmana eriimde
sorun yaamam olsa da yatrmlarn ve
bymenin istikrarl bir biimde srdrl-
mesi iin tasarruflarn artrlmasna ynelik
nlemler alnmas nem tamaktadr.
Mevcut kaynaklarn etkinlikten uzak kul-
lanm anlamna gelen israf ekonomideki
tasarruflar azaltmakta ve doal kaynaklar
zerindeki basky artrmaktadr.
Bu program erevesinde, yksek ve istik-
rarl bir byme dinamii salamak zere,
en gvenilir ve kalc finansman kayna
olan yurtii tasarruflarn artrlmas, artan
yurtii tasarruflarn retken yatrmlara
ynlendirilmesi ve israfn azaltlmas ama-
lanmaktadr.
154
ii. Program Hedefi
Yurtii tasarruf orannn yzde 19a yk-
seltilmesi
iii. Performans Gstergeleri
Yurtii tasarruf oranlar (kamu, zel)
Finansal hizmetlere eriim oran
Tketici ve ticari kredilerin toplam kredi-
ler ierisindeki oranlar
Ticari krediler ierisinde sanayinin pay
zel sektr yatrmlarnda makine tehi-
zatn pay
Bireysel emeklilik sisteminin hacmi ve
sistemden erken k oran
iv. Program Bileenleri
1. Bileen: Mali Piyasa Aralaryla
Tasarruflarn zendirilmesi
Finansal farkndaln artrlmas ve fi-
nansal eitimin yaygnlatrlmas
Yastk alt tasarruflarn sisteme ekilmesi
Kk tasarruflarn tevik edilmesi ve ko-
runmas
Finansal rn eitliliinin artrlmas
Tasarruflarn uzun vadeli finansal aralara
kaydrlmas
zel sektrn finansmannda sermaye pi-
yasalarnn kullanlmasnn tevik edilmesi

2. Bileen: srafn Azaltlmas ve
Mkerrer Tketimin nlenmesi
srafn boyutlarnn tespit edilmesi
Tketici haklarnn korunmas
Bilinli tketimin yaygnlatrlmas trlmas
Piyasa gzetimi ve denetiminin etkin bir
biimde uygulanmas
ocuklara ve ailelere tasarruf alkanl
kazandrlmas
srafn azaltlmas ile ilgili kampanyalar
dzenlenmesi
apraz sbvansiyonlarn ve ticari olma-
yan indirimlerin kaldrlmas yoluyla kamu
ve zel sektrn rettii mal ve hizmetlerin
tketiminin rasyonelletirilmesi
3. Bileen: Kredi Dzenlemeleriyle
Tasarruflarn zendirilmesi ve retken
Yatrmlara Ynlendirilmesi
Tketici kredilerindeki artn makro ih-
tiyati tedbirlerle kontrol altnda tutulmas
Kredi kartlarndaki taksitlendirme, dl-
lendirme ve limit belirleme uygulamalar-
nn gzden geirilmesi
Kredi maliyetlerinin farkllatrlmas ve
dier tevik edici veya caydrc nlemlerle
ticari kredilerin toplam krediler ierisinde-
ki paynn artrlmas
ncelikli Dnm Programlar
4. Bileen: Tamamlayc Sigortacln
Gelitirilmesi
Bireysel emeklilik sisteminin (BES) daha
da geniletilmesi iin ynetim ve iletim
giderlerinin uluslararas dzeylere yakla-
Tamamlayc salk sigortaclnn geli-
tirilmesi
Uzun vadeli hayat sigortalar rnlerinin
gelitirilmesi
5. Bileen: Vergisel Aralarla
Tasarruflarn zendirilmesi ve retken
Yatrmlara Ynlendirilmesi
Dolayl vergi kompozisyonunun tasarruf
ncelii erevesinde gzden geirilmesi
Vergisel aralarla retken yatrmlarn
zendirilmesi
v. Koordinatr ve Sorumlu
Kurum/Kurulular
Genel Koordinatr: Kalknma Bakanl
Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
1. Bileen: Sermaye Piyasas Kurulu
2. Bileen: Gmrk ve Ticaret Bakanl
3. Bileen: Bankaclk Dzenleme ve De-
netleme Kurumu
4. Bileen: Hazine Mstearl
5. Bileen: Maliye Bakanl
155
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
1.4. STANBUL ULUSLARARASI
FNANS MERKEZ PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam
Ekonomik bymenin desteklenmesi ve
katma deeri yksek olan finans sektr-
nn gelitirilmesi amacyla FM almala-
rna 2009 ylnda balanmtr. Kaynaklarn
toplanmas ve etkin bir ekilde datlma-
sn salayan, kresel piyasalarla entegre
ve uluslararas alanda hizmet ihra edebi-
len bir finans sektrnn olumasna katk
salayacak FM almalarnn kararllk-
la srdrlmesi nem arz etmektedir. Bu
dorultuda, stanbulun uluslararas alanda
rekabet gcne sahip bir finans merkezine
dnebilmesi iin reel sektrn ihtiyala-
rn karlayacak, her trl finansal aracn
ihra edilebildii, gl bir fiziksel, beeri
ve teknolojik altyapya sahip, etkin bir bi-
imde denetlenen effaf bir piyasa yapsnn
tesis edilmesi amalanmaktadr.
ii. Program Hedefleri
stanbulun Kresel Finans Merkezleri
Endeksinde ilk 25 ierisinde yer almas
Trkiyenin Finansal Gelimilik Endek-
sinde ilk 30 iinde yer almas
iii. Performans Gstergeleri
Kresel Finans Merkezleri Endeksi (Z/
Yen)
Finansal Gelimilik Endeksi (Dnya
Ekonomik Forumu)
Finansal hizmetlerin GSYH iindeki pay
Finansal hizmet ihracatndaki deiim
156
Borsa stanbulda ilem gren yerli ve ya-
banc irket says
Pay piyasas kapitalizasyonu ve GSYHya
oran
FM idari yapsnn uluslararas platform-
da yapt tantm says
Yeni gelitirilen finansal rn says
Yeni oluturulan piyasa says
Uluslararas akreditasyona sahip eitim
kurumlarnn says
Finans alanna ynelik verilen lisans says
Finansal eitime ynelik faaliyet says
Bireysel ve kurumsal yerli yatrmc says
Yaam Kalitesi Endeksi
iv. Program Bileenleri
1. Bileen: Yeni Bir FM dari Yapsnn
Oluturulmas
yi uygulama rnekleri temelinde, zel
sektrn daha aktif rol ald bir organizas-
yon yapsnn oluturulmas
stanbulun uluslararas finansal kurulu-
lar ve yatrmclar nezdinde daha etkin ta-
ntmnn salanmas
Yurtii paydalar arasnda koordinasyo-
nun gelitirilmesi
2. Bileen: Finansal rn ve Hizmet
eitliliinin Artrlmas
Finansal araclk sektrnn etkin ileyen
bir yapya kavuturulmas

Yeni piyasa ve finansal rnlerin geliti-
rilmesi
Kurumsal yatrmc tabannn geniletil-
mesi
nternet bankacl, mobil ve ubesiz
bankaclk gibi alternatif datm kanalla-
rnn yaygnlatrlmas
Faizsiz finansman aralarnn gelitiril-
mesi
deme sistemlerinin glendirilmesi
3. Bileen: Hukuki Altyapnn
Gelitirilmesi
stanbulda kurumsal bir tahkim merkezi-
nin oluturulmas
Finans sektrne ilikin zellikli konular-
da ihtisaslam mahkemelerin oluturul-
mas
Mevzuat almalarnda FM Projesinin
dikkate alnmas
4. Bileen: Kmelenme Blgelerinde
Fiziki Altyapnn Gelitirilmesi
Ulam imknlarnn iyiletirilmesi ve e-
itlendirilmesi
Finans kurulularnn i ve ilemlerinin
daha hzl bir ekilde yaplmasn salaya-
cak iletiim altyapsnn gelitirilmesi
stanbulda finansal kmelenme alanlar-
na ynelik olarak enerji ihtiyalarnn kar-
lanmas, sosyal olanaklarn ve rekreasyon
alanlarnn (yeil alan ve spor tesisi) geli-
tirilmesi
ncelikli Dnm Programlar
5. Bileen: Teknolojik Altyapnn
Glendirilmesi
Sermaye piyasalarndaki elektronik ha-
berleme, iletiim ve ilem altyapsnn
konsolide edilmesi
Biliim teknolojileri alannda finansal
kurulular tarafndan dardan alnan hiz-
metlerin kalitesinin artrlmas
Sermaye piyasalarnda veri datm ve
gvenlii konusunda ortak stratejiler belir-
lenmesi
6. Bileen: Nitelikli nsan Kaynann
Artrlmas
Finans alannda uluslararas geerlilii
olan sertifikaya ve ileri dzey yabanc dile
sahip kii saysnn artrlmas
Finans sektrnn ihtiyalar dorultu-
sunda lisans ve lisansst mfredatnn ge-
litirilmesi
Finansal eitimin toplum genelinde yay-
gnlatrlmas
v. Koordinatr ve Sorumlu
Kurum/Kurulular
Genel Koordinatr: Kalknma Bakanl
Bileenlerden Sorumlu Kurumlar
1. Bileen: Kalknma Bakanl
2. Bileen: Sermaye Piyasas Kurulu
3. Bileen: Adalet Bakanl
4. Bileen: stanbul Bykehir Belediyesi
5. Bileen: Borsa stanbul
6. Bileen: Mill Eitim Bakanl
157
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
1.5. KAMU HARCAMALARININ
RASYONELLETRLMES PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam
Sosyal refahn artrlmas ve adaletli payla-
mn salanmas ile istikrarl byme sre-
cinin tesisinde nemli bir politika arac olan
kamu kaynaklarnn etkin kullanm, salkl
ileyen bir kamu mali yapsnn da en nemli
unsurlarndan biridir. Kamu harcamalarnn
etkinliinin llmesi ve bu kapsamda, bir
kamu harcamasndan beklenen faydann ve
ayn harcamann genel ekonomi zerinde-
ki etkisinin doru ve zamannda tespiti ve
analizi nem arz etmektedir.
Bu program erevesinde, mevcut harca-
ma programlar gzden geirilerek verim-
siz harcamalarn tasfiye edilmesi, bu yolla
oluturulacak mali alann ncelikli harcama
alanlarna tahsis edilmesi ve kamu faiz d
harcama byklnn belirli bir seviyede
tutulmas amalanmaktadr.
ii. Program Hedefleri
Merkezi ynetim btesi faiz d harca-
malarnn Plan dnemi sonunda GSYHya
oran olarak yzde 21,8 seviyesinde gerek-
lemesi
Kamu kesimi borlanma gereinin Plan
dnemi sonunda GSYHya oran olarak
yzde 0,5 seviyesinde gereklemesi
Harcamalarn yerindelii ve kalitesinin
artrlmas
iii. Performans Gstergeleri
Kamu tketiminin GSYH iindeki pay
Yatrm programndaki projelerin ortala-
ma tamamlanma sresi
158
Seilmi sosyal yardmlardan ortalama ya-
rarlanma sresi
TBMMye sunulan etki analizi yaplm
kanun tasars saysnn toplam tasarlara
oran
Kutu baznda kii ba ila tketimi
Tarmsal desteklerin tarmsal katma de-
ere oran
Seilmi tarmsal rnlerde verilen deste-
in retim deerine oran
iv. Program Bileenleri
1. Bileen: Sosyal Yardm ve Hizmetlerde
Etkinliin Salanmas
Sosyal yardm ve hizmetlerde btncl
bir anlayn gelitirilmesi
Sosyal yardm ve hizmetlerde kamu, zel
kesim ve STKlar arasnda koordinasyonun
salanmas ve mkerrerliklerin nlenmesi
2. Bileen: Tarmsal Desteklerde
Etkinliin Salanmas
Tarmsal desteklere ilikin mevzuat ve uy-
gulamalarn birletirilmesi ve bu destekle-
rin etkileim iinde bulunduu sektrlerin
ve ilgili taraflarn ihtiyalarn gzetecek
ekilde yeniden dzenlenmesi
Tarm sektrnde; rgtl ve rekabet gc
yksek bir yapnn oluumuna imkn veren,
gda gvenlii ve gvenilirliini salayan,
doal kaynaklarn srdrlebilir kullanm-
n gzeten bir destek sisteminin kurulmas
Tarmsal desteklerle amalanan sosyal ve
retim odakl fayda ile kamunun mali y-

knn karlatrlmasna imkn verecek
bir izleme ve deerlendirme sisteminin ku-
rulmas ve tarmsal desteklerin etkinliinin
dzenli llmesi
3. Bileen: Kamu Yatrmlarnn
Rasyonelletirilmesi
Yatrmlarn yksek bymeye katk sa-
layacak alanlara ynlendirilmesi
Proje stokunun Plan hedefleri ve kaynak-
larla uyumlu ekilde oluturulmas
Yatrm projelerinin seiminin fayda-mali-
yet analizlerine dayandrlmas, izleme ve de-
erlendirmesinin etkin bir ekilde yaplmas
Yl ii uygulamalarn bte, program ve
sektrel dengeler bozulmayacak ekilde y-
rtlmesi
Mevcut sermaye stokunun etkin kullan-
mna ynelik bakm-onarm harcamalarna
arlk verilmesi
Yatrm kararlarnda muhtemel cari har-
cama ihtiyacnn dikkate alnmas
4. Bileen: Cari Harcamalarn Kontrol
Altnda Tutulmas
Kamuda israftan kanma ve tasarruf bi-
lincinin yerletirilmesi
Personel ihtiyacnn ncelikle atl perso-
nel kullanlarak karlanmas
Hizmet almlarnn fayda-maliyet analiz-
lerine dayandrlmas
Kamuda e-dnmn hzlandrlarak kanl
hizmet maliyetlerinin drlmesi
Kamu hizmet binas temininin (kiralama,
satn alma, yapm) ihtiyaca uygun ve mali-
yet etkin hale getirilmesi
Bte hazrlk srecinde, personel harca-
malar dnda kalan dier cari harcamalara
ynelik deneklerin sfr tabanl bte ilke-
siyle belirlenmesi
ncelikli Dnm Programlar
Cari harcamalarn uluslararas standart-
larla uyumlu ekilde raporlanmas
5. Bileen: Program-Bte Balantsnn
Glendirilmesi
Ynetim bilgi sistemlerinin btnleik
hale getirilmesi
Kaynak tahsis srecinin stratejik planlar
ve performans esasl bteleme sistemiyle
ilikisinin glendirilmesi
Kamu hizmetlerini program yaklamyla
ele alan bte yapsna kademeli olarak ge-
iin salanmas
6. Bileen: Salk Harcamalarnn
Etkinletirilmesi
Aklc ila kullanmnn yaygnlatrlmas
Kademeli bir ekilde sevk zinciri uygula-
masna geilmesi
Salk teminat paketlerinin gzden gei-
rilmesi
Koruyucu ve nleyici salk hizmetlerinin
gelitirilmesi
v. Koordinatr ve Sorumlu
Kurum/Kurulular
Genel Koordinatrler: Kalknma Bakan-
l, Maliye Bakanl
Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
1. Bileen: Aile ve Sosyal Politikalar Ba-
2. Bileen: Gda Tarm ve Hayvanclk Ba-
kanl
3. Bileen: Kalknma Bakanl
4. Bileen: Maliye Bakanl
5. Bileen: Maliye Bakanl
6. Bileen: Salk Bakanl
159
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
1.6. KAMU GELRLERNN
KALTESNN ARTIRILMASI
PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam
Etkin bir kamu mali sistemi iin kamu ge-
lirlerinin salkl ve srekli kaynaklardan
ada yntemlerle toplanmas son derece
nemlidir. Bu srete, sadece mali kaygla-
rn deil, ekonomik ve sosyal amalarn da
dikkate alnmas modern kamu ynetimi-
nin bir gerei haline gelmitir.
Gelir mevzuatnn oluturulmasndan, ge-
lirlerin toplanmasna ve kamuoyunun bil-
gilendirilmesine kadar olan tm srecin
kalitesinin artrlmas byk nem arz et-
mektedir. Bu program kapsamnda; kamu
mali sisteminin ihtiya duyduu gelirlerin
salkl ve srekli kaynaklara dayandrlma-
snn yannda, gelirlerin etkili ve ekonomik
bir ekilde toplanmas, gelir dalmnn
iyiletirilmesi, tasarruflarn artrlmasna
katk salanmas ve yerel ynetimlerin mali
ynden merkezi ynetime bamllnn gilerin pay
azaltlmas amalanmaktadr. Program kap-
samnda ele alnabilecek konular olduka
geni olmakla birlikte, odaklanlacak alanlar
aadaki bileenlerle snrlandrlmtr. ndirimlerin Gzden Geirilmesi
ii. Program Hedefleri
Vergilemede hizmet sunumu kalitesinin
artrlmas
Kamu gelirlerinin salkl ve srekli kay-
naklardan elde edilmesi
Belediye ve il zel idarelerinin sermaye
gelirleri hari z gelirlerinin Plan dne-
mi sonunda GSYHya oran olarak yzde
1,7ye karlmas
160
Vergi tabannn adil ve ngrlebilir bir
ekilde geniletilmesinin de katksyla vergi
yknn Plan dnemi sonunda GSYHya
oran olarak 0,6 puan ykselmesi
iii. Performans Gstergeleri
Vergi gelirlerinin GSYH ierisindeki pay
Kaldrlan istisna, muafiyet ve indirimle-
rin mali boyutu
Mkellefler tarafndan vergiye uyum iin
harcanan sre
Yerel ynetimlerin z gelirlerinin toplam
gelirlerine oran
Mkellef memnuniyet oran
denmeyen vergi tutarnn tahakkuk
eden vergiye oran
Toplam vergiler ierisinde dorudan ver-
iv. Program Bileenleri
1. Bileen: stisna, Muafiyet ve
stisna, muafiyet ve indirimler nedeniyle
oluan vergi harcamalarnn mali etkileri-
nin tahmin edilmesi
Etkin olmayan dzenlemelerin kaldrl-
mas veya revize edilmesi
Sisteme dhil edilmesi ngrlen istisna,
muafiyet ve indirimlere ilikin kriterlerin
belirlenmesi ve uygulama sonularnn d-
zenli deerlendirilmesi

Vergi harcamalar konusunda kamuoyu-
nun dzenli ve ayrntl bilgilendirilmesi
2. Bileen: Vergi daresinin Etkinliinin
Artrlmas
Vergi idaresinin beeri ve teknolojik
imknlarnn gelitirilmesi
Mkellef hizmetlerinin etkinletirilmesi
Vergi idaresi ile kamu kurum ve kurulu-
lar arasndaki bilgi paylamnn glendi-
rilmesi
Uzlama messesesi ve vergi takdir ko-
misyonlar bata olmak zere uygulamada
sorun yaanan konularn gzden geirilmesi
Vergi ceza sisteminin etkinliinin artrl-
mas
Yabanc vergi idareleriyle ibirliinin ar-
trlmas
3. Bileen: Vergilemede
Uygulanabilirliin ve ngrlebilirliin
Artrlmas
Mevzuat ve idari uygulamalarda ngr-
lebilirliin artrlmas
Vergi mevzuat dzenlemelerinin toplu-
mun ve ilgili taraflarn katklarnn alnd
bir sre iinde gerekletirilmesi
Vergi mevzuatnn sadeletirilmesi al-
malarnn srdrlmesi
ncelikli Dnm Programlar
Vergilemede teknoloji kullanmnn yay-
gnlatrlmas
4. Bileen: Kamu Gelirleriyle lgili
statistiklerin Etkinletirilmesi
Kamu gelirleriyle ilgili istatistiklerin kap-
samnn, detaynn ve kalitesinin artrlma-
s, eriiminin kolaylatrlmas
Vergi sistemi ve uygulamalarnn istatistik
retme kapasitesinin gelitirilmesi
5. Bileen: Yerel Ynetim z Gelirlerinin
Artrlmas
Yerel ynetimlerin z gelirlerinin artrl-
mas ve hesap verme sorumluluunun ge-
litirilmesi
mar dzenlemeleri ve kamu hizmetleriy-
le oluan deer artndan kamunun daha
ok yararlandrlmas
v. Koordinatr ve Sorumlu
Kurum/Kurulular
Genel Koordinatr: Maliye Bakanl
Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
1. Bileen: Maliye Bakanl
2. Bileen: Gelir daresi Bakanl
3. Bileen: Maliye Bakanl
4. Bileen: Gelir daresi Bakanl
5. Bileen: ileri Bakanl
161
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
1.7. VE YATIRIM ORTAMININ
GELTRLMES PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam
ve yatrm ortamna ilikin dzenlemeler
ile bunlara ynelik uygulamalarn llme-
si ve lkeler aras karlatrmalarn yapl-
mas amacyla DB tarafndan hazrlanan
Ortam 2012 Raporunda Trkiye, genel
sralamada 2006 ylnda 175 lke arasnda
84nc sradan 2012 ylnda 183 lke ara-
snda 71inci sraya ykselmitir.
ve yatrm ortamna ilikin sorunlardan
brokratik sreler, hukuki sreler ve ya-
trm yeriyle ilgili olanlar ne kmaktadr.
Bu sorunlarn daha etkin bir koordinasyon-
la zlmesinin, yatrma ilikin belirsizlik-
leri azaltarak gerek yerli gerek dorudan
yabanc yatrmlar kolaylatraca d- l baznda yatrma uygun arazi envante-
nlmektedir.
Bu programda, i ve yatrm ortamnn n-
celikli sorunlarna odaklanlarak, yatrmc-
nn karlat belirsizliklerin giderilmesi
ve sorunlarn hzla zlmesi, bunun iin
mevcut mekanizmalarn iyiletirilerek ya-
trmlarn artrlmas amalanmaktadr.
Program kapsamndaki faaliyetlerin, YO-
KK mekanizmas kapsamnda ncelik ve-
rilerek ele alnmas salanacaktr.
ii. Program Hedefleri
zel sektr yatrmlarnn GSYHya ora-
nnn 2018 yl sonunda yzde 19,3e ka-
rlmas
Plan dnemi boyunca (gayrimenkul ha-
ri) kmlatif uluslararas dorudan yat-
rm tutarnn 93,9 milyar dolara ulamas
162
Yapma Kolayl Endeksi sralamasnda
ilk 50 lke arasna girilmesi
Srelerin iyiletirilmesi suretiyle yatrm
yeri tahsis miktarnn artrlmas
iii. Performans Gstergeleri
Uluslararas Yapma Kolayl Endek-
sinde Trkiyenin sras
Uluslararas dorudan yatrmlarn tutar
zel yatrmlarn GSYH iindeki pay
Yatrm tevik belgesi adedi ve tutar
YOKK Teknik Komiteler Eylem Planla-
rndaki gerekleme oran
rinde yer alan parsel says
iv. Program Bileenleri
1. Bileen: Brokratik Srelerin
yiletirilmesi
Brokratik srelerin hzl ve etkili ileme-
sini salayacak, yatrmclarn maruz kald
dorudan ve dolayl maliyetleri drecek
dzenlemelerin uygulamaya geirilmesi
Kamunun i dnyasna sunduu hizmet-
lerin btnleik bir yapda elektronik orta-
ma tanmas
2. Bileen: Hukuki Srelerin
yiletirilmesi
Trkiyede i ve yatrm ortamna ilikin
hukuki srelerin ve altyapnn gelitirilmesi

Mevzuatn uluslararas standartlara ve en
iyi uygulamalara uygun ekilde gncellen-
mesi
3. Bileen: Yatrm Yeri Temininin
Kolaylatrlmas
llerde yatrma uygun arazilerin tespiti ve
arazi envanterinin oluturulmas
llerde yatrma uygun arazi envanterinin
yatrmcya etkili ve etkin bir ekilde sunul-
mas amacyla corafi bilgi sistemleri altya-
psnn gelitirilerek kullanlmas
Yatrm yeri tahsis srecinin hzlandrl- Kurum/Kurulular
masna ynelik mevzuat dzenlemelerinin
yaplmas
Stratejik ve byk lekli yatrmlara uy- Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
gun yatrm yerleri hazrlanmas
ncelikli Dnm Programlar
4. Bileen: ve Yatrm Ortamyla
lgili Ynetiimin Blgesel Dzeyde
Gelitirilmesi
ve yatrm ortamyla ilgili ulusal ve bl-
gesel dzeyde gstergeler gelitirilerek d-
zenli takip ve deerlendirme sistemi olu-
turulmas
ve yatrm ortamnn iyiletirilmesine
ynelik yaklamn blgesel dzeyde yay-
gnlatrlmas, gelitirilmesi ve yatrmc-
nn yerel dzeyde desteklenmesi
v. Koordinatr ve Sorumlu
Genel Koordinatr: Ekonomi Bakanl
1. Bileen: Babakanlk
2. Bileen: Adalet Bakanl
3. Bileen: evre ve ehircilik Bakanl
4. Bileen: Kalknma Bakanl
163
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
1.8. GC PYASASININ
ETKNLETRLMES PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam
Son yllarda igc piyasasn etkinletir-
meye ynelik alnan tedbirler neticesinde
nemli ilerlemeler kaydedilmi olmakla
birlikte, isizler ile ak ilerin etkin bir bi-
imde eletirilememesi, kadnlarn ig-
cne ve istihdama katlmnn dkl,
kdem tazminat, alt iverenlik gibi uygula-
malarda yaanan sorunlarn devam etmesi,
esnek alma biimlerinin etkin bir biim-
de uygulanamamas ile sosyal yardm istih-
dam balantsnn zayfl gibi hususlar i-
gc piyasasnn etkinliini azaltmaktadr.
Hedef kitlesi isizler, igc piyasas dn-
daki kadnlar, kayt d alanlar ve ive-
renler olan bu programla igc piyasas
daha etkin hale getirilerek, rekabeti bir
ekonominin gerektirdii nitelikli ve insa-
na yarar istihdamn artrlmas, isizliin
azaltlmas, igc verimliliinin ykseltil-
mesi amalanmaktadr.
ii. Program Hedefleri
Kadnlarn igcne katlm ve istihdam
oranlarnn Plan dnemi sonunda srasyla
yzde 34,9 ve yzde 31e ykseltilmesi
Esnek alma biimlerinin yaygnlat-
rlmas
Sosyal yardm istihdam balantsnn
glendirilmesi
stihdam teviklerinin etkinliinin art-
rlmas
164
iii. Performans Gstergeleri
Kadn istihdam oran
Ksmi alma oran
KURa kaytl isizlerin ie yerletirilme
oran
sizlik sigortas fonundan faydalananla-
rn iini kaybedenlere oran
Sosyal yardm alanlardan istihdama ka-
zandrlan kii says
Krlgan istihdam oran
Uzun sreli isizlerin toplam isizler iin-
deki oran
iv. Program Bileenleri
1. Bileen: Kadnlarn gcne ve
stihdama Katlmnn Artrlmas
Kadnlara ynelik istihdam teviklerinin
etkinletirilmesi
ocuk, hasta ve yal bakm hizmetleri-
nin yaygnlatrlmas
Kadn giriimcilere zel btncl bir des-
tek programnn uygulanmas
2. Bileen: Aktif gc Programlarnn
Etkinletirilmesi
APlerin etki deerlendirmesinin yapl-
mas ve ihtiyalara gre yeniden tasarlan-
mas
ve meslek danmanlarnn saylarnn
artrlarak niteliklerinin ykseltilmesi
 ncelikli Dnm Programlar

3. Bileen: Gvenceli Esnekliin 5. Bileen: stihdam Teviklerinin

Salanmas Etkinletirilmesi
Kdem tazminat sorununun kazanlm stihdam tevikleri etki analizi almas
haklar korunarak sosyal taraflarla diyalog yaplmas
iinde zlmesi
stihdam teviklerinin blgesel, sektrel
Alt iverenlik uygulamasnn yeniden d- ve belirli hedef gruplara odaklanacak, kayt
zenlenmesi
d almay nleyecek ve belirli sreyle
sizlik sigortasndan yararlanma koulla- ite kalmay gerekli klacak ekilde tasar-
rnn esnetilmesi ve yararlanma srelerinin lanmas
artrlmas
v. Koordinatr ve Sorumlu
Fazla alma saatlerinin snrlandrlmas Kurum/Kurulular
Esnek alma biimlerinin alanlarn Genel Koordinatr: alma ve Sosyal
haklarn gzetir biimde yaygnlatrlmas Gvenlik Bakanl
4. Bileen: Sosyal Yardm stihdam
Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
Balantsnn Glendirilmesi
1. Bileen: alma ve Sosyal Gvenlik Ba-
Sosyal yardm sistemi ile KUR sistemi
arasnda ibirliinin glendirilmesi kanl

alabilir durumda olduu halde sosyal 2. Bileen: KUR

yardm alanlarn uygun eitim almasnn ve 3. Bileen: alma ve Sosyal Gvenlik Ba-
uygun ii bulmasnn salanmas kanl
alabilir durumda olanlarn sosyal yar- 4. Bileen: KUR
dm sahipliinin belirlenmesinde KUR
tarafndan yaplan i tekliflerinin dikkate 5. Bileen: alma ve Sosyal Gvenlik Ba-
alnmas kanl

165
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
1.9. KAYIT DII EKONOMNN
AZALTILMASI PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam
Son yllarda alnan nlemlere ramen kayt
d ekonomi halen nemli sorun alanlarn-
dan birisidir. Kayt d ekonominin azal-
tlmas, orta ve uzun dnemde ekonomik
istikrar, gelir dalm ve istihdam gibi bir-
ok makroekonomik unsurun iyilemesine,
ekonomide verimlilik dzeyi ve rekabet
gcnn ykselmesine, ayrca kamu gelir-
lerinin artmasna katkda bulunacaktr. Bu
programla, kayt d ekonominin azaltl-
mas amalanmaktadr.
Ayrca, bu program Kayt D Ekonomiyle
Mcadele Stratejisi Eylem Plannn daha
etkin uygulanmasna katk salayacaktr.
Kayt d ekonominin azaltlmasnda her
ne kadar kaytl sektrlerin glendirilmesi
ve kaytl sisteme girilerin tevik edilmesi
nem arz etse de, Onuncu Kalknma Plan
kapsamnda dier programlarn dorudan
ya da dolayl olarak bu hususlara katk sa-
layaca dikkate alnarak, bu programda sz
konusu bileenlere yer verilmeyecektir.
ii. Program Hedefleri
Kayt d ekonominin GSYHya oran-
nn be puan azaltlmas
Tarm d sektrlerde kayt d istihdam risk analizi modelleri, veri madencilii ve
orannn be puan azaltlmas
iii. Performans Gstergeleri
Kayt d ekonominin GSYHya oran
166
Tarm d sektrlerde kayt d alanla-
rn tarm d istihdama oran
Yllk denetim saylarnn bir nceki yla
gre deiim oran
Denetimler sonucunda tespit edilen kayt
d alan says
Denetimler sonucunda tespit edilen vergi
matrah farklar
Kamu hizmetlerinden duyulan memnu-
niyet dzeyi
iv. Programn Bileenleri
1. Bileen: Kayt D Ekonominin
Boyutunun ve Etkilerinin llmesi
Kayt d ekonominin boyutunun ll-
mesinde kullanlan mevcut standart yn-
temlerin Trkiyeye zg koullar dikkate
alnarak gelitirilmesi
Kayt d ekonominin yol at sorunla-
rn etkisinin llmesi
2. Bileen: Denetim ve Yaptrmlarn
Daha Etkili Klnmas
Kamu kurumlarnn denetim kapasitesi-
nin gelitirilmesi suretiyle denetimlerin ni-
telik ve niceliinin artrlmas
Denetimlerin etkinliinin artrlmasnda
biliim teknolojilerinin daha yaygn kulla-
nlmas
Kayt d ekonomik faaliyette bulunanla-
ra ynelik yaptrmlarn artrlmas

3. Bileen: Kurumlar Aras
Koordinasyon ve Veri Paylamnn
Artrlmas
Kamu kurumlarnn denetim sonular-
nn ve kaytlarnda bulunan verilerin dier
kamu kurumlaryla paylalmas
Kurumlar aras ortak veri taban ve dene-
tim uygulamalarnn gelitirilmesi
Kayt dla sebep olan yasal dzenle-
meler konusunda kamu kurumlar ile i-
birlii salanarak gerekli dzenlemelerin
yaplmas
4. Bileen: Kayt Dlkla Mcadelede
Toplumsal Mutabakatn Salanmas
Toplumun ilgili kesimlerinin kayt dlk-
la mcadeleye aktif katlmnn salanmas
Kamu idareleri ve STKlar araclyla ka-
yt d ekonominin olumsuz etkileri hak-
knda toplumsal bilincin artrlmas
ncelikli Dnm Programlar
5. Bileen: Kaaklkla Etkin Mcadele
Edilmesi
Akaryakt, iki ve ttn mamulleri kaak-
l bata olmak zere kaakln eko-
nomik boyutunun llmesi
Kaaklkla mcadelede idari ve teknik
kapasitenin glendirilerek denetimlerin
etkinletirilmesi
Kurumlar aras koordinasyonun artrl-
mas
v. Koordinatr ve Sorumlu
Kurum/Kurulular
Genel Koordinatr: Gelir daresi Bakan-
l
Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
1. Bileen: Kalknma Bakanl
2. Bileen: Gelir daresi Bakanl
3. Bileen: Gelir daresi Bakanl
4. Bileen: Gelir daresi Bakanl
5. Bileen: Gmrk ve Ticaret Bakanl
167
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
1.10. STATSTK BLG ALTYAPISINI
GELTRME PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam
Gnmzde, toplumlarn ekonomik, sosyal
ve kltrel anlamda mevcut durumlarn
grebilmesi, gerekleen olaylar hakkn-
da doru kararlar verebilmesi ve gelece-
e ilikin salkl planlar yaplabilmesinde
doru, gvenilir ve zamanl olarak retilen
istatistik verilerin nemi byktr. Ayrca,
kamuoyuna hizmet destei salayan bilgi
ayn zamanda toplumlar iin de stratejik
bir kaynak olarak deerlendirilmektedir.
zellikle doru ve abuk karar almada;
gerekli bilgiyi salayabilmek, bilgi a-
nn gerei olan yenilie ve gelimeye ak
olmak, gl bir istatistik ve bilgi sistemi
altyapsn oluturmak, lkemizin bugn
ve gelecei iin nem arz etmektedir. Bu
yzden, bata TK olmak zere, istatistik
bilgi retiminde rol alan tm kurulularn
istatistik bilgi altyapsnn iyiletirilmesi,
istatistik srelerinin planlanmas, yrtl-
mesi ve izlenmesi nem arz etmektedir.
Paylamc, ibirliine dayal ve planl bir
istatistik retim sreci ile bilimsel metot-
larla elde edilmi gvenilir istatistiklerin
kalitesinin ve saysnn artrlmas, ulusal ve
uluslararas ihtiyalar dorultusunda re-
tilmesi gereken istatistik yelpazesinin ge-
niletilmesini de beraberinde getirecektir.
Bu adan deerlendirildiinde, idari kayt-
larn salkl bir ekilde tutulmas, mevcut
istatistik verilerin detaylandrlmas ve is-
tatistik retimi yaplrken kurumlar tara-
fndan ekonominin ihtiyalarn dikkate
168
alacak ekilde nceliklendirilmesi byk
nem arz etmektedir.
ii. Program Hedefleri
Bilgi/veri ihtiyalarn karlayan istatistik
portal
Uluslararas standartlarda retilmi ista-
tistik saysnn artrlmas
Blge baznda istatistik retilmesi
Entegrasyonu salanm srdrlebilir is-
tatistik sistemi
Kayt sistemlerinden retilen istatistikler
iii. Performans Gstergeleri
Yeni retilen istatistik says
Yaymlama takvimine uygun yaymlanma
oran
Elektronik ortamdan derlenen anket says
statistik retiminde idari kaytlarn kul-
lanm oran
Standart snflama ve kodlama ile retilen
istatistik says
Resmi istatistik program kapsamnda
retilen istatistiklerden metaveri sisteminin
kurulduu istatistik says
statistiksel Ynetim Bilgi Sistemi (SMIS)
kapsamnda Eurostat tarafndan deer-
lendirilen istatistiksel konu ve modllerin
uyum oran

iv. Program Bileenleri
1. Bileen: statistik Veri retiminin
nceliklendirilmesi
statistik retimi iin ayrlan kaynaklarn
doru aktarmn salamak zere ulusal n-
celikli istatistikler listesinin belirlenmesi
Ulusal ve uluslararas kullanclarn ihti-
ya ve nceliklerini dikkate alarak uluslara-
ras standartlara uygun ekilde retilebile-
cek istatistiklerin belirlenmesi
Kullanm alan olmayan ve talep edilme-
yen istatistiklerden ziyade gelir yntemiyle
hesaplanm yurtii hsla ile blgesel yur-
tii hsla verileri gibi ulusal ve blgesel d-
zeyde ekonomik gelimiliin incelenmesi
iin byk neme sahip istatistiklerin re-
tilmesi
2. Bileen: Kurumlar Aras birliinin
Glendirilmesi
Kamu kurum ve kurulularnda istatistik
veri toplama, retme, kullanma ve paylama
bilincinin artrlmas
Kurumlarn rettii idari kaytlarn ulus-
lararas snflama ve kodlar kullanlarak
retilmesi
Kurumsal veri tabanlarnn gelitirilerek
TKe almas
Resmi istatistik retim srecinde yer alan
kurum ve kurulularda idari kayt sistem-
lerinin gelitirilmesi, kullanlacak olan ku-
rumsal veri tabanlarnn standardizasyonu
konusunda TK tarafndan teknik ve bi-
liim danmanlk hizmeti verilmesi
ncelikli Dnm Programlar
Kamu kurum ve kurulular bnyesinde
derlenen ve resmi istatistik retim srecin-
de kullanlabilecek veri tabanlarnda bulu-
nan idari kayt bilgilerinin TKe trans-
ferinde kullanlacak sistemlerin, TK ile
kamu kurum ve kurulularnn ibirliiyle
gelitirilmesi
Kurumlarda istatistik analiz birimleri ku-
rulmas
3. Bileen: Uluslararas Normlarda
statistik retiminin Salanmas
Uluslararas kurum ve kurulular ile ibir-
liinin artrlmas ve etkinletirilmesi
statistiklerin gvenilir, karlatrlabilir,
uyumlu, tutarl ve veri entegrasyonu sala-
narak retilmesi
statistiklerin metodoloji ve ieriinin ge-
litirilerek veri eitliliinin artrlmas
Uluslararas kurum ve kurulularn ihtiya-
c olan istatistiklerin retilmesi
Yaymlamada gncelliin ve zamanlln
uluslararas standartlara gre gelitirilmesi
v. Koordinatr ve Sorumlu
Kurum/Kurulular
Genel Koordinatr: Trkiye statistik Ku-
rumu
Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
1. Bileen: Kalknma Bakanl
2. Bileen: Trkiye statistik Kurumu
3. Bileen: Trkiye statistik Kurumu
169
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
1.11. NCELKL TEKNOLOJ
ALANLARINDA TCARLETRME
PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam
Trkiyede Ar-Ge faaliyetlerinin artrlma-
s ve yaygnlatrlmasna ynelik nemli
ilerlemeler kaydedilmi olmakla birlikte,
temel aratrmadan balayp rnn piya-
saya srlmesine kadar uzanan yeni tekno-
lojik rn retme srecinin zellikle tica-
riletirme ksmnn gelitirilmesine ihtiya
duyulmaktadr. Bu anlamda, Ar-Ge ve ye-
nilik faaliyetlerinin ticariletirilmesi yoluy-
la uluslararas dzeyde rekabeti, yeni ara
veya nihai teknolojik rnler ile markalar
oluturulmas kritik nem arz etmektedir.
Bu programla, lke asndan nem tayan
sektrlerde, uluslararas rekabeti teknolo-
jik rn ve markalarn ortaya karlmas
amalanmaktadr. Bu kapsamda ncelikli
sektrler enerji, salk, havaclk ve uzay,
otomotiv ve rayl sistemler ve savunma
olup, program erevesinde bu sektrlerde
son rn ve faydann ortaya kmasn sa-
layacak alt programlar oluturulacaktr.
ii. Program Hedefleri
ncelikli sektrlerde teknolojik rn ve
marka saysnn artrlmas
malat sanayii retim ve ihracatnda n-
celikli sektrlerin paynn artrlmas
Nitelikli aratrmac yetitirilmesi ve zel
sektrde istihdamnn artrlmas
Aratrma merkezi, kuluka, hzlandrc,
teknoloji ve yenilik merkezlerinin artrl-
mas
170
Teknoloji Gelitirme Blgelerinin (TGB)
sektr odakl hale getirilmesi
Yeniliki giriimciliin gelitirilmesi
Teknoloji transfer ara yzlerinin artrl-
mas
iii. Performans Gstergeleri
Yeni rn, marka ve patent says
Doktora dereceli aratrmac says
Akredite aratrma, lm ve test merkezi
says
ncelikli sektrlerin imalat sanayii re-
tim ve ihracatndaki pay
ncelikli sektrlerde kme says
Giriimci says
Teknoloji transfer ofisi says, ofislerin
hizmet verdii irket says, ofislerin lisans
gelir miktar
iv. Program Bileenleri
1. Bileen: ncelikli Alanlarda
Ticariletirmenin Desteklenmesi
ncelikli sektrlerde prototip gelitirme-
ye ynelik destek programlarnn oluturul-
mas
ncelikli sektrlerde teknolojik rn ya-
trmlarnn tevik edilmesi
Ticari rn gelitirilmesine ynelik fikri
mlkiyet haklarna destek salanmas ve
farkndalk artrma faaliyetlerinin yrtl-
mesi

retilen teknolojik rnlerin standartla-
rnn oluturulmas
2. Bileen: Beeri ve Fiziksel Altyapnn
Glendirilmesi
Ticariletirmenin gerektirdii nitelikli in-
san kaynann gelitirilmesi
Yurtdndan yerli ve yabanc nitelikli ki-
ilerin lkemize ekilmesi, bu amala ge-
rekli dzenlemelerin yaplmas
TGBler, OSBler, kmeler, teknoloji plat-
formlar ve aratrma merkezleri arasnda
ibirliinin artrlmas
Uluslararas akredite olmu aratrma, l-
m ve test altyapsnn oluturulmas
3. Bileen: Teknolojik rnlere Ynelik
Yerli retim ve hracatn Artrlmas
Kamu almlar yoluyla yerli retimin des-
teklenmesi
Yerli retilen teknolojik rnlerin ulusla-
raraslamasna ynelik desteklerin salan-
mas, ihracatn tevik edilmesi
Teknoloji transfer program balatl-
mas ve yerliletirilen teknolojilerin bata
KOBler olmak zere sektr tabanna yay-
gnlatrlmas
Ar-Ge odakl uluslararas dorudan yat-
rmlarn artrlmas
4. Bileen: Yeniliki Giriimciliin
Desteklenmesi
Finansmana eriimi artrmak amacyla gi-
riim sermayesi ve bireysel katlm serma-
yesi imknlarnn gelitirilmesi
ncelikli Dnm Programlar
TGBlerin ncelikli sektrlerde odaklan-
malarnn salanmas
Hzlandrc ve kuluka merkezlerinin
kurulmas ve mevcutlarn gelitirilmesi
Kmelenme almalarnn yaygnlatrl-
mas
5. Bileen: Teknoloji Transferine Ynelik
Mekanizmalarn Oluturulmas
niversite ve zel kesimde esnek alan
zerk teknoloji transfer yaplarnn ve bu
yaplarn destek, finansman ve ileyi mo-
dellerinin oluturulmas
Teknoloji transferine ynelik Ar-Ge, ye-
nilik, fikri haklar, giriimcilik gibi konular-
da uzmanlam nitelikli insan kaynann
artrlmas
Fikri mlkiyet hakk sahiplii ve devrinin
teknoloji transferini destekleyecek yapya
kavuturulmas
v. Koordinatr ve Sorumlu
Kurum/Kurulular
Genel Koordinatr: Bilim, Sanayi ve Tek-
noloji Bakanl
Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
1. Bileen: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Ba-
kanl
2. Bileen: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Ba-
kanl
3. Bileen: Ekonomi Bakanl
4. Bileen: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Ba-
kanl
5. Bileen: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Ba-
kanl
171
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

1.12. KAMU ALIMLARI YOLUYLA

TEKNOLOJ GELTRME VE
YERL RETM PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam ii. Program Hedefleri
2012 yl itibaryla yaklak 94 milyar TL Kamu almlarnda orta-yksek ve yksek
ile GSYHnn yzde 7si olarak gerekleen teknoloji sektrlerindeki yerli firmalarn
kamu almlar lkemizin Ar-Ge ve yenilik paynn artrlmas
almalarna katk salanmas asndan Yksek teknoloji sektrlerinde uluslarara-
nemli bir frsat oluturmaktadr. Kamu s alanda markalama srecinin desteklen-
hale Kanununda yerli istekliler lehine mesi ve markalam rn saysnn artrl-
yzde 15 oranna kadar fiyat avantaj yer mas
almakla birlikte, kamu almlar teknoloji
transferine ya da sanayinin geliimine ye- Kamu tedarik sistemi yoluyla Ar-Ge har-
terli katky salayamamaktadr. Gelimi camalarnn artrlmas
lkelerde ise kamu almlar, youn bir e- Kamu almlarnda uygulanacak politika-
kilde yerli retimi ve teknoloji gelitiril- larla uluslararas dorudan yatrmlarn ar-
mesini desteklemek zere bir politika arac trlmas
olarak kullanlmaktadr.
iii. Performans Gstergeleri
Kamu almlarnda Ar-Ge ve yenilik faali-
Kamu almlarnda yerli retimin pay
yetlerine katk salayacak yaklamlarn be-
nimsenmesiyle yurtiinde retilen rnle- Kamu almlarnda KOBlerin pay
rin maliyetleri drlebilecek, ithal edilen
Kamu alm garantisine dayal yerli reti-
rnler yurtiinde retilebilecek ve ihra min toplam almlar iindeki pay
pazarlarnda yerli firmalarn etkinlii arta-
bilecektir. Bu programla kamu almlarnn; Yurtd almlarda offset uygulamas yo-
yenilii, yerliletirmeyi, teknoloji transfe- luyla yerli sanayiye verilen pay
rini ve yeniliki giriimcilii tevik edecek Offset anlama says ve tutar
ekilde dzenlenmesi amalanmaktadr.
iv. Program Bileenleri
Program kapsamnda kamu almlar ve
kullanm hakk tahsislerinde yerli Ar-Ge 1. Bileen: Kamu Tedarik Sisteminin
ve yenilik katksnn gzetilmesi; yeniliin, Ar-Ge ve Yenilii Destekleyecek ekilde
yerliletirmenin ve teknoloji transferinin Dzenlenmesi
tevik edilmesi; kamu almlarnda uygula- Kamu kurum ve kurulularnn uzun va-
nacak politikalarla uluslararas dorudan deli ihtiya planlamas yapmasnn salan-
yatrmlarn artrlmas ngrlmektedir. mas

172

Kamu almlar veri taban ve portal olu-
turulmas
Teknoloji youn rnlerde kamu alm ga-
rantisine dayal retimin tevik edilmesi
2. Bileen: Finansman ve Organizasyon
Modelinin Oluturulmas
Stratejik kamu almlarnn yerli imknlarla
finanse edilmesi iin model gelitirilmesi
Kamu almlarna ynelik strateji ve eylem
plan oluturulmas
Kamunun yurtd almlarnda offset uy-
gulamas iin bir model gelitirilmesi
Kamuda ortak almlar iin bir model ge-
litirilmesi
Kamu almlar ve kullanm hakk tahsisle-
rinin fikri mlkiyet sahiplii ve hammadde
dhil yerlilik oran uygulamalarn iermesi
3. Bileen: Mevzuat Altyapsnn
Oluturulmas
Kamu tedariki ve kullanm hakk tahsisi
ile ilgili mevzuatta yerli retim, yenilik ve
teknoloji transferini tevik edecek ekilde
dzenleme yaplmas
Yurtd almlara ynelik offset uygulama-
s iin dzenleme yaplmas
Kamu almlar uygulamalarnda KOBler
lehine dzenlemeler yaplmas
ncelikli Dnm Programlar
4. Bileen: Kamu Almlaryla
Giriimcilik ve zel Sektrn Yenilik
Kapasitesinin Glendirilmesi
Kamu almlar yoluyla teknolojik alanlar-
da faaliyet gsteren iletme saysnn art-
rlmas
Savunma sanayiindeki offset uygulama-
snn enerji, ulatrma, salk bata olmak
zere sivil alanlarda da yaygnlatrlmas
5. Bileen: Kurumsal Kapasitenin
Gelitirilmesi
Kamu almlaryla ilgili koordinasyon me-
kanizmas oluturulmas
Tedariki kamu kurumlarnn artname
hazrlama, standart oluturma gibi konu-
larda kapasitelerinin glendirilmesi
niversite, kamu kurumlar ve zel sek-
trn bilgilendirilmesi yoluyla farkndalk
oluturulmas
v. Koordinatr ve Sorumlu
Kurum/Kurulular
Genel Koordinatr: Bilim, Sanayi ve Tek-
noloji Bakanl
Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
1. Bileen: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Ba-
kanl
2. Bileen: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Ba-
kanl
3. Bileen: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Ba-
kanl
4. Bileen: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Ba-
kanl
5. Bileen: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Ba-
kanl
173
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

1.13. YERL KAYNAKLARA DAYALI

ENERJ RETM PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam
2011 ve 2012 yllarnda d ticaret a-
nn srasyla yzde 45 ve yzde 62si net
enerji ithalatndan kaynaklanmtr. Hzla
bymekte olan enerji talebinin karlana-
bilmesi iin petrol, doal gaz ve takm-
r ithalat srekli artmaktadr. Bu durum
enerjide yksek oranl da bamlln Yenilenebilir kaynaklardan salanan elekt-
srmesine yol amakta, cari ilemler den-
gesi ve enerji arz gvenlii zerinde bask
oluturmaktadr.
Trkiye ekonomisinin yksek ve istikrar-
l byyebilmesi iin mmkn olan btn
yerli kaynaklarn enerji retimi amacyla
deerlendirilmesi ncelikli bir husustur.
zellikle yenilenebilir enerji kaynaklarnn
hem birincil enerji arz hem de elektrik re-
timi amacyla deerlendirilmesi srdrle-
bilir kalknmann temini asndan nem
tamaktadr. Bu programla yerli kaynakla-
rn enerji retimindeki paynn artrlmas
suretiyle enerjide da bamlln azaltl-
mas amalanmaktadr.
ii. Program Hedefleri
Plan dneminde 10.000 MWlk ilave
hidrolik kapasitenin devreye alnmas
iii. Performans Gstergeleri
Is ve elektrik retimi amal linyit kulla-
nm miktar
Yerli petrol ve doal gaz retimi miktar
rik retimi miktar
Gne, jeotermal ve biyoktle kaynakla-
rndan salanan s retimi miktar
Benzin ve motorinle harmanlanan biyoe-
tanol ve biyodizel miktar
iv. Program Bileenleri
1. Bileen: Yerli Kmrlerin Elektrik
retimi Amal Deerlendirilmesi
Afin-Elbistan havzasndaki rezervlerin
deerlendirilmesi iin zel bir finansman
yntemi gelitirilmesi ve uygulanmas
Kamu elindeki iletilmeye hazr sahala-
rn rdovans usulyle zel sektre devrinin
salanmas

2011 yl sonunda birincil enerji retimin- Kmr aramalarna hz verilerek rezervle-

de yzde 28 olan yurtii ve yurtd petrol
ve doal gaz karmlar dhil yerli kaynak
paynn, 2018 sonunda yzde 35e yksel-
tilmesi
2012 ylnda yaklak 39 milyar kWh
olarak gerekleen linyit kaynakl elektrik
enerjisi retiminin 2018 ylnda 60 milyar
kWhe karlmas
rin artrlmas
Yerli kmrlerin kullanmdaki sl deeri-
ni artracak veya kalitesini ykseltecek Ar-
Ge almalarna arlk verilmesi
Yerli kmrlere dayal elektrik retim te-
sisi yatrmlarna ynelik tevik uygulama-
snn izlenerek ihtiyalara gre gncellen-
mesi

174

Kamu elinde bulunan linyit yaktl termik
santrallerin rehabilite edilmesi
2. Bileen: Yurtii ve Yurtd Petrol ve
Doal Gaz Aramalarnn Artrlmas
Petrol ve doal gaz ihtiyalarnn olabildi-
ince yerli retimle karlanmas iin yurti-
i yatrmlarn hzlandrlmas
TPAO tarafndan yrtlen yurtd pet-
rol ve doal gaz arama, sondaj ve retim
faaliyetleri ile yabanc lke ve irketlerle i-
birliklerinin artrlmas
3. Bileen: Su Kaynaklarnn Elektrik
retimi Amal Deerlendirilmesi
Elektrik retimi amacyla henz deerlen-
dirilememi su potansiyelinin yaplabilirlik
kriterlerini ve evresel kriterleri salamas
durumunda hzla yatrma dntrlmesi
Kamu elinde bulunan HESlerin rehabi-
lite edilmesi
4. Bileen: Su Dndaki Yenilenebilir
Kaynaklarn Deerlendirilmesi
Rzgr, gne, biyoktle ve jeotermal kay-
naklarn elektrik retiminde kullanlmas-
na ynelik potansiyelin tam olarak tespit
edilmesi, bu kapsamda jeotermal aramala-
rn hzlandrlmas
ncelikli Dnm Programlar
Su kaynaklar dndaki yenilenebilir kay-
naklardan elektrik retiminin artrlmas
iin yatrm gereklemelerine ynelik izle-
me ve deerlendirme yaplmas
Biyoktle, jeotermal ve gne kaynakla-
rnn birincil enerji amacyla deerlendi-
rilmesi iin mevcut potansiyelin harekete
geirilmesi
Biyoetanol ve biyodizel yaktlarn benzin
ve motorinle harmanlanmas uygulamalar-
nn gda gvenlii, evresel etkiler ve tesis
kapasitelerinin gelitirilmesi asndan iz-
lenmesi
v. Koordinatr ve Sorumlu
Kurum/Kurulular
Genel Koordinatr: Enerji ve Tabii Kay-
naklar Bakanl
Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
1. Bileen: Enerji ve Tabii Kaynaklar Ba-
kanl
2. Bileen: Enerji ve Tabii Kaynaklar Ba-
kanl
3. Bileen: Enerji ve Tabii Kaynaklar Ba-
kanl
4. Bileen: Enerji ve Tabii Kaynaklar Ba-
kanl
175
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

1.14. ENERJ VERMLLNN

GELTRLMES PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam de ve verimlilik art uygulamalar ile yz-
de 10 drlmesi
Trkiye, son yllarda enerji verimlilii ala-
nnda kaydettii ilerlemelere ramen, geli- iii. Performans Gstergeleri
mi lkelere kyasla enerji youn ekono-
Birincil enerji younluu
milerden biridir. Uluslararas Enerji Ajans
(IEA) ve Eurostat verilerine gre, lkemiz- Referans senaryoya gre enerji tketimin-
de enerji younluu OECD ve AB-27 or- deki azalma
talamalarnn zerindedir.
Kamu binalarnn enerji tketimindeki
Trkiyenin gelimi lkelere kyasla yksek azalma
olan enerji younluunun drlmesi ve
iv. Program Bileenleri
enerji verimlilii alannda iyiletirmeler ya-
plmas srdrlebilir kalknma asndan 1. Bileen: Enerji Verimliliine
nem arz etmektedir. 2012 ylnda yrr- Ynelik dari ve Kurumsal Kapasitenin
le giren Enerji Verimlilii Strateji Belge- Gelitirilmesi
si (2012-2023), enerji verimlilii alannda
Enerji verimlilii almalarnn, idari ve
yaplmas gereken almalara k tutan
mali adan gl, yatay sektrlerde al-
bir nitelie sahiptir. Bu programla seilmi
malar yapabilecek ekilde yaplandrlm
baz sektr ve alanlarda enerji verimliliini
tek bir at altnda toplanmas ve farkl sek-
iyiletirmeye ynelik almalar yrtlme-
trlere ynelik politika ve uygulamalar ara-
si, mevcut baz uygulamalarn yaygnlat-
snda entegrasyonun salanmas
rlmas, rnek uygulamalarn duyurularak
kamuoyu bilincinin ykseltilmesi ve niha- Enerji verimlilii alannda istatistik, l-
yetinde talep taraf ynetimine katkda bu- me-deerlendirme ve izlemeye ynelik bir
lunulmas amalanmaktadr. mekanizma oluturulmas
ii. Program Hedefleri 2. Bileen: Enerji Verimlilii
almalarnn ve Projelerinin
2011 yl sonunda, iklim dzeltmeli ve 2000
Finansman in Srdrlebilir Mali
yl dolar fiyatlaryla 0,2646 TEP/1000 do-
Mekanizmalarn Gelitirilmesi
lar olarak gerekleen Trkiyenin birincil
enerji younluunun, 2018 sonunda 0,243 Uygulanmakta olan mali teviklerin et-
TEP/1000 dolar deerinin altna indiril- kinletirilmesi ve yaygnlatrlmas
mesi
Yatrm yapmay zendirici ilave mali
2018 ylna kadar kamu binalarndaki tedbirler alnmas, bu alandaki finansman
enerji tketiminin, 2012 yl baz alnmak imknlarnn belirli bir disiplin iinde kul-
suretiyle belirlenecek gstergeler dzeyin- lanm iin mekanizmalar gelitirilmesi

176
 ncelikli Dnm Programlar

3. Bileen: Sanayide Enerji 6. Bileen: Elektrik retiminde

Verimliliinin Artrlmas Yerinden retimin, Kojenerasyon ve
Mikrokojenerasyon Sistemlerinin
Sanayide harcanan elektriin yzde
Yaygnlatrlmas
70den fazlasn tketen dk verimli AC
elektrik motorlarnn daha yksek verimli Kmr yaktl mevcut termik santrallerin
olanlaryla deitirilmesi atk slarndan blgesel stma ve tarmsal
KOBlerin enerji verimlilii konusunda- faaliyetlerde yararlanmak iin projeler ge-
ki eitim, ett ve danmanlk hizmetleri- litirilmesi
nin desteklenmesine ynelik mekanizmala- Sanayide atk slardan elektrik retiminin
rn iyiletirilmesi yaygnlatrlmas, atk s enerjisi satlar
4. Bileen: Binalarda Enerji iin piyasa oluturulmas, kojenerasyon ve
Verimliliinin yiletirilmesi mikrokojenerasyon uygulamalarnn yay-
gnlamas iin bu tesislerin kurulumunu
Proje sonrasnda salanan tasarruflarla zendirici tedbirler alnmas
geri demeye imkn veren enerji perfor-
mans szlemesi (EPS) borlanma modeli v. Koordinatr ve Sorumlu
dhil olmak zere, eitli finansman yn- Kurum/Kurulular
temleriyle kamu binalarndaki enerji ve- Genel Koordinatr: Enerji ve Tabii Kay-
rimlilii yatrmlarnn yaygnlatrlmas naklar Bakanl
Yaltm dk ve/veya yetersiz yaltma Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
sahip eski binalarda, binay evreleyen d
yap zarfnn ve stma sistemlerinin yrr- 1. Bileen: Enerji ve Tabii Kaynaklar Ba-
lkteki standartlar salayacak ekilde s kanl
yaltml nitelie dntrlmesi 2. Bileen: Enerji ve Tabii Kaynaklar Ba-
5. Bileen: Ulamda Enerji kanl
Verimliliinin Artrlmas 3. Bileen: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Ba-
Ulamda toplu tamann, kk motor kanl
hacimli, elektrikli ve hibrit ara kullanm-
4. Bileen: evre ve ehircilik Bakanl
nn yaygnlatrlmas, uygun yerleim yer-
lerinde akll bisiklet ebekeleri kurulmas 5. Bileen: Ulatrma, Denizcilik ve Haber-
ve trafie kapal yaya yollar oluturulmas leme Bakanl
Kamuda dk yakt tketimi olan tat 6. Bileen: Enerji ve Tabii Kaynaklar Ba-
kullanmnn yaygnlatrlmas kanl

177
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

1.15. TARIMDA SU KULLANIMININ

ETKNLETRLMES PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam
Su kaynaklarnn etkin kullanm ve yneti-
mi, srdrlebilir kalknma ve gda gven-
lii iin nem tamaktadr.
lkemiz toplam 112 milyar m3 ve kii ba-
na 1.500 m3 dzeyinde toplam tketilebilir
su potansiyeli ile su kst yaayan bir lke
konumundadr. Dier taraftan, bu potan-
siyel iinde 44 milyar m3e ulaan toplam
kullanmn yzde 73 tarm sektrnde
gereklemektedir.
Bu programla tarmda su kullanmnn et-
kinletirilmesinden balanarak lke apn-
da ve havza baznda iklim artlar, yanl ve
ar su kullanmndan kaynaklanan veya
kaynaklanmas beklenen sorunlarn z-
m amalanmaktadr.
ii. Program Hedefleri
DS tarafndan gelitirilen sulama tesisle-
rinde, su tasarrufu salayan tarla ii modern
sulama yntemlerinin (damlama ve ya-
murlama) uyguland alann toplam sula-
ma alan iindeki paynn Plan dneminde
yzde 20den yzde 25e ykseltilmesi
Plan dneminde, DS sulamalarnda yz-
de 62 olan sulama orannn yzde 68e, yz-
de 42 olan sulama randmannn ise yzde
50ye karlmas
Su tasarrufu salayan toplam modern su-
lama sistemi saysnn Plan dneminde her
yl yzde 10 orannda artrlmas
Yeralt suyu kullanmnn Plan dnemi
boyunca yzde 5 drlmesi
iii. Performans Gstergeleri
Sulama randman
Sulama oran
Modern sulama yntemleriyle sulanan
alanlarn bykl
Yer alt suyu kullanm miktar
Dzenlenen sulama eitimlerine katlan
ifti says
Ticari hale gelen kurakla dayankl rn
eidi says
Sulama alanlarnda toplulatrlan arazi
bykl
Sulama amal kurulan rgtlerin bte
yeterlilik oran
Yer alt ve yer st su kaynaklarnda nitrat
kirlilii gzlenme oran
iv. Program Bileenleri
1. Bileen: Mevcut Sulama Altyapsnn
Modernizasyonu ve Etkinliinin
Artrlmas
Eskiyen kanal ve ebekelerin belirlenecek
ncelikler dhilinde yenilenmesi ve kapal
sisteme geilmesi
Suyu tasarruflu kullanan modern sulama
yntemlerinin (damlama ve yamurlama)
mevcut ve yeni gerekletirilecek kk su-
lama ilerinde yaygnlatrlmas
Sulamada yeni tekniklere ilikin Ar-Ge
almalarnn ve yeni uygulamalarn art-
rlmas

178

Arazi toplulatrmasnn sulama alanla-
rnda hzlandrlmas ve ebeke datmn-
da etkinliin artrlmas
Sulama yatrmlarnda cazibeli ve dk
pompajl sulamalarn ncelikle tamamlan-
mas
2. Bileen: Suyun Bilinli Kullanm in
Tarm reticilerine Ynelik Eitim ve
Yaymn Artrlmas
Suyu tasarruflu kullanan sistemlerin ta-
rmsal retimde doru kullanm iin ei-
tim ve yaym faaliyetlerinin artrlmas
3. Bileen: Destekleme Politikalarnn
Su Kst Esas Alnarak Gzden
Geirilmesi
Destekleme politikalarnn gelitirilme-
sinde blgesel su kst ve evrenin korun-
mas unsurlarnn gz nne alnmas
Kurakla dayankl rn eitleri geliti-
rilmesinin desteklenmesi
Blgelere gre rn deseni deiiklikleri-
nin zendirilmesi
Destekler verilirken sularda tarmsal faali-
yetlerden kaynaklanan kirliliin izlenmesi,
izleme sonularnn deerlendirilmesi ve
kirliliin nlenmesi kriterlerinin dikkate
alnmas
4. Bileen: Su Havzalar Baznda Su
Btesi almalar Yaplmas
Suyun blgesel kstlar dikkate alnarak
fiyatlandrlmas ve fiyatlarn uygulamaya
geirilmesi
ncelikli Dnm Programlar
Tarmsal su kullanmnda tasarrufa yne-
lik yeni politikalarn havza baznda yrr-
le konulmas
Sulamada yeralt sularnn kullanmnn
snrlandrlmas ve kayt altna alnmas
5. Bileen: Sulamada Kurumsal Yaplarn
Etkinletirilmesi
Tarmsal retim ve sulama altyapsna y-
nelik destek veren ve politikay belirleyen
kurumlar arasnda ibirlii ve egdmn
gelitirilmesi
Sulama amal kurulan rgtlerin bor
ykmllklerini zamannda yerine getir-
meleri iin idari kapasitelerinin ve kamu
denetim sistemlerinin glendirilmesi
v. Koordinatr ve Sorumlu
Kurum/Kurulular
Genel Koordinatr: Orman ve Su leri
Bakanl
Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
1. Bileen: Orman ve Su leri Bakanl
2. Bileen: Gda Tarm ve Hayvanclk Ba-
kanl
3. Bileen: Gda Tarm ve Hayvanclk Ba-
kanl
4. Bileen: Orman ve Su leri Bakanl
5. Bileen: Orman ve Su leri Bakanl
179
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
1.16. SALIK ENDSTRLERNDE
YAPISAL DNM PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam
lkemizde artan ve yalanan nfus, ortala-
ma yaam sresinde ykselme, salk hiz-
metlerinde ve ilaca eriimde iyileme, artan
refah dzeyi ve farkndalk gibi faktrler
nedeniyle ila ve tbbi cihaz talebinin art-
mas sosyal gvenlik harcamalarnda ve cari
ak zerinde bask oluturmaktadr.
Uzun vadede Trkiyenin kresel bir ila
Ar-Ge ve retim merkezi olmas, ila ve
tbbi cihaz alannda rekabeti bir konuma
ulamas nem arz etmektedir. Bu prog-
ramla yksek katma deerli rn retebilen,
kresel pazarlara rn ve hizmet sunabilen
ve yurtii ila ve tbbi cihaz ihtiyacnn daha
byk bir ksmn karlayabilen bir retim uzun vadeli stratejilerin ve yol haritalarnn
yapsna geilmesi amalanmaktadr.
Bu kapsamda orta vadede yerli retim kapa-
sitesinin artrlmas, Ar-Ge ve giriim eko-
sisteminin gelitirilmesi, uzun vadede yeni
molekl gelitirebilen, daha yksek katma
deerli ila ve tbbi cihaz retebilen bir ya-
pya kavuarak kresel deer zincirlerinde
etkinliin artrlmas ngrlmektedir.
ii. Program Hedefleri
Yurtii tbbi cihaz ve tbbi malzeme ihti-
yacnn yzde 20sinin yerli retimle kar-
lanmas
Yurtii ila ihtiyacnn deer olarak yzde
60nn yerli retimle karlanmas
iii. Performans Gstergeleri
la ve tbbi cihazda ihracatn ithalat kar-
lama oran
180
la ve tbbi cihaz Ar-Ge harcamalarnn
GSYH iindeki pay
la sektrnn yerli ve uluslararas pa-
tent bavurusu says
Trkiyede tbbi cihaz irketi says
la sektrnde alan says
Trkiyede retimine balanan yeni ila
says
iv. Program Bileenleri
1. Bileen: Kamunun Ynlendirme
Kapasitesinin Glendirilmesi
la ve tbbi cihaz sektrlerinde orta ve
hazrlanmas
la ve tbbi cihaz alannda salk, sosyal
gvenlik, sanayi politika ve uygulamalarn-
da egdm ve ynetiimin gelitirilmesi
amacyla ynlendirme kurulu oluturulmas
Tbbi cihazda odak rnler iin orta ve
uzun dnem tedarik plan hazrlanmas
Gelecee ynelik ihtiyalarn belirlene-
bilmesi iin veri altyapsnn oluturulmas,
veri paylam standartlarnn belirlenmesi
Salk hizmet sunumu perspektifinden
tbbi cihaz rn standartlarnn gelitiril-
mesi
Kamunun savunma alanndaki yerlile-
tirme deneyimlerinden faydalanarak alm
yapan kurumlarn sektr ynlendirme ve
dzenleme kapasitelerinin glendirilmesi

2. Bileen: Ar-Ge ve Yenilik Alannn
Gelitirilmesi
Yerli ve yabanc nitelikli aratrmac say-
snn artrlmas
ncelikli alanlar belirlenerek temel ara-
trma programlarnn oluturulmas
Yerli ve yabanc zel sektr ile yakn ibir-
lii iinde alacak akredite aratrma, test
ve lm merkezlerinin kurulmas
Srdrlebilir Ar-Ge, retim, ticarile-
tirme iin alternatif finansal modeller ile
programlar tasarlanmas
Ar-Ge destek programlarnn gelitiril-
mesi
3. Bileen: ve Giriim Ekosisteminin
Gelitirilmesi
Yeni salk programlar olutururken yerli
ila sanayi ile ibirlii modellerinin geliti-
rilmesi
Yeni giriim modelleri iin finansman
yntemlerinin gelitirilmesi, destek arala-
rnn tasarlanmas
Tbbi cihaz ve ila sanayi kmelenmeleri-
nin oluturulmas
ncelikli Dnm Programlar
Sektre zg niversite-sanayi ibirlii
sistem ve modellerinin gelitirilmesi
4. Bileen: retim ve hracatn
Desteklenmesi
kili anlamalarla ruhsatlandrma ve tek-
nik denetim srelerinin hedef blge ve
lkelerde kolaylatrlmasna ynelik olarak
giriimlerde bulunulmas
malat sanayi zerinde dntrc etki-
si yksek uluslararas dorudan yatrmlara
verilen desteklerin etkinletirilmesi
Yerli ila retimini ve ihracatn tevik iin
uluslararas ykmllklerle uyumlu bir e-
kilde yeni nlemlerin devreye sokulmas
v. Koordinatr ve Sorumlu
Kurum/Kurulular
Genel Koordinatrler: Kalknma Bakan-
l, Salk Bakanl
Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
1. Bileen: Salk Bakanl
2. Bileen: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Ba-
kanl
3. Bileen: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Ba-
kanl
4. Bileen: Ekonomi Bakanl
181
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

1.17. SALIK TURZMNN

GELTRLMES PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam
Tbbi tedavinin alnmas, termal kaynakla-
rn kullanlmas, rehabilitasyon hizmetle-
rinin ve kiilerin kendilerini iyi ve salkl
hissetmesini salayan hizmetlerin giderek
artmasna paralel olarak salk turizmi,
lkemizin potansiyeli dikkate alndnda
nemli bir frsat sunmaktadr.
Bu programla, Trkiyenin dnyada yk-
selen pazar konumunda olduu medikal
turizm, termal turizm ve ileri ya-engelli
turizmi alanlarndaki hizmet kalitesinin
ykseltilerek rekabet gcnn artrlmas
amalanmaktadr.
ii. Program Hedefleri
Termal turizmde 100.000 yatak kapasite-
sinin oluturulmas
Termal turizmde 1.500.000 (600.000 te-
davi amal) yabanc termal turiste hizmet
sunulmas
leri ya turizminde 150.000 yabanc tu-
ristin lkemizi ziyaret etmesi
leri ya turizminde 750 milyon dolar ge-
lir elde edilmesi
iii. Performans Gstergeleri
Termal, medikal ve ileri ya turizminde
yatak kapasitesi
Termal, medikal ve ileri ya turizminde
turist says
Termal, medikal ve ileri ya turizminde
turizm geliri
Medikal turizmde Trkiyenin dnyadaki
sras
iv. Program Bileenleri
1. Bileen: Salk Turizmine Ynelik
Kurumsal ve Hukuki Altyapnn
Gelitirilmesi

Termal turizmde 3 milyar dolar gelir elde
edilmesi
Medikal turizmde dnyann ilk 5 desti-
nasyonu ierisinde olunmas
750.000 medikal yabanc hastann tedavi
edilmesi
Medikal turizmde 5,6 milyar dolar gelir
elde edilmesi
leri ya turizminde 10 bin yatak kapasi-
tesi oluturulmas
Hedef lke, blge ve branlar dikkate
alan bir salk turizmi stratejisi ve eylem
plan hazrlanmas
Kamu kurumlar arasnda koordinasyon
mekanizmalarnn gelitirilmesi, kamu ile
zel sektr arasnda ibirliinin glendi-
rilmesi
Fiyat farkllatrmasna da imkn tanyan
mevzuat altyapsnn oluturulmas
statistik altyapsnn gelitirilmesi

182
 ncelikli Dnm Programlar

2. Bileen: Salk Turizmi Alannda Konaklama ve dier yardmc hizmetler

Fiziki ve Teknik Altyapnn iin kolaylatrc mekanizmalarn geliti-
yiletirilmesi rilmesi

Termal turizm varlklar ve medikal tu- 4. Bileen: Salk Turizmi Alannda

Etkin Tantm ve Pazarlama Yaplmas
rizm altyaps envanterlerinin hazrlanmas
Hedef lke ve blgelerde tantm ve pa-
Hastane, termal otel, ileri ya ve engelli
zarlama faaliyetlerinin artrlmas
bakm merkezleri gibi tesislerin salk tu-
rizminde kullanm imknlarnn artrlmas Tantm ve pazarlama alannda kamu ve
zel sektr ibirliklerinin artrlmas
Salk turizmi kapsamnda yatrm ve
v. Koordinatr ve Sorumlu
planlama konusunda destek salanmas,
Kurum/Kurulular
arazi temini iin yeni modellerin oluturul-
mas Genel Koordinatrler: Salk Bakanl,
Kltr ve Turizm Bakanl
3. Bileen: Salk Turizmi Hizmet
Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
Kalitesinin Artrlmas
1. Bileen: Salk Bakanl
Salk turizmi alannda alan personelin
nitelik ve nicelik olarak gelitirilmesi 2. Bileen: Kltr ve Turizm Bakanl

Salk turizmine ynelik hizmet ve tesis 3. Bileen: Salk Bakanl

standartlarnn ykseltilmesi 4. Bileen: Kltr ve Turizm Bakanl

183
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
1.18. TAIMACILIKTAN LOJSTE
DNM PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam
Sanayi sektrnde rn veya hammaddenin
navlun fiyat, firmalarn yatrm kararn ve
rekabet gcn etkilemektedir. malat sa-
nayii yatrmlar iin potansiyelin artrlmas
ancak lojistik imknlarn artrlmas ve lojis-
tik maliyetlerinin dnya ile rekabet edebile-
cek seviyeye gelmesi ile mmkndr.
Bu programla, Trkiyenin ihracat, by-
me ve srdrlebilir kalknma hedeflerine
ulalmasnda, son yllarda hzl bir gelime
gsteren lojistiin byme potansiyelimize
katksnn artrlmas ve Lojistik Perfor-
mans Endeksinde ilk 15 lke arasna giril-
mesi amalanmaktadr.
Program, lojistik alannda etkin ve verim-
li planlama yapabilmek amacyla mevzuat,
eitim, gmrk, altyap ve sektrde faaliyet
gsteren firmalarn rekabet gcnn art-
rlmas konular zerine younlamtr.
ii. Program Hedefleri
Trkiyenin lojistikteki uluslararas konu-
munun glendirilmesi
Sanayi rnlerinin toplam maliyeti iin-
deki lojistik maliyetin yknn azaltlmas
Nihai rnlerin tketim pazarlarna ula-
m sresinin ksaltlmas
iii. Performans Gstergeleri
Trkiyenin Lojistik Performans Endeksi
sralamas
Tamaclkta intermodalite tercih oran
ve transit yk oran
184
Sektrdeki yerli firma saysnn yabanc
firma saysna oran
Lojistikte Ar-Ge almas yrten firma
says ve yaplan yllk yenilik says
Lojistik dng ierisinde gmrk ilem-
lerinde harcanan ortalama sre
Belirlenen sanayi rnlerinin toplam ma-
liyeti iinde lojistik maliyetinin oran
Limanlarda konteynerizasyon oran ve
konteyner elleleme kapasitesi
Limanlarda ellelenen ykn demiryolu
ile tanma oran
Demiryolu yk tamaclnda zel sek-
trn pay
Toplam d ticaret hacminde hava kargo-
nun pay
iv. Program Bileenleri
1. Bileen: Lojistikte Strateji ve
Kurumsal Yaplanmann Oluturulmas
Kamu kurumlarnn lojistikte stlenecek-
leri rollerin tanmlanmas
Kurumlar aras koordinasyon iin yeni bir
yap oluturulmas
Ulatrma trleri ve koridorlar, lojis-
tik merkezleri ve dier lojistik faaliyetleri
ile asgari ve azami gereklilikleri kapsayan
mevzuat niteliinde Lojistik Master Plan-
nn hazrlanarak hayata geirilmesi
Trkiye Demiryolu Ulatrmasnn Ser-
bestletirilmesi Hakknda Kanun kap-

samnda, ikincil mevzuat almalarnn
tamamlanarak TCDD ebekesinin zel
tayclara almas ve demiryolu tamac- nin tamamlanmas
lnda serbestlemenin salanmas
2. Bileen: ehirlerde Lojistik Altyapnn
yiletirilmesi
ehirlerin gelimesine paralel olarak lojis-
tik altyapnn iyiletirilmesi
ehirlerde belirli alanlarn lojistik faa-
liyetler iin ayrlarak lojistik merkezlerin
oluturulmas
3. Bileen: Gmrk lemlerinde
Etkinliin Salanmas
Komu lkeler ve d ticaretimizin bulun-
duu dier lkelerle gmrk ilemlerinin
hzlandrlmas, gmrklerin fiziki ve be-
eri kapasitesinin artrlmas, gmrklerde
bilgi teknolojisinin kullanmnn yaygnla-
trlmas
4. Bileen: Byk Ulatrma Altyap
Yatrmlarnn Tamamlanmas
andarl Konteyner Limannn tamam-
lanmas, Mersin Konteyner Liman ve Fil-
yos Limannn yapmna balanmas
Ana limanlarn karayolu ve demiryolu
balantlar ve snr kaplarna balant ya- Genel Koordinatrler: Kalknma Bakan-
pan koridorlarda karayolu yatrmlarnn
tamamlanmas
Karayolu anda ar tat trafiinin yo- Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
un olduu kesimlerde blnm yol ve
BSK yatrmlarnn yaplmas
Yksek katma deerli mallarn ticareti yo-
un olan blgelerde yeni hava kargo termi-
nali yatrmlarnn yaplmas
Demiryollarnda yapm devam eden 19
lojistik merkezin tamamlanmas ve trafiin
youn olduu kesimlerde ift hat demiryo-
lu yapmlarnn gerekletirilmesi
ncelikli Dnm Programlar
Mevcut konvansiyonel hatlarda eksik olan
elektrifikasyon ve sinyalizasyon sistemleri-
OSB, Serbest Blge ve byk fabrikalara
iltisak hatlarnn yaplmas
5. Bileen: Sektrde Faaliyet Gsteren
Firmalarn Rekabet Glerinin
Artrlmas
Lojistik firmalarnn tamaclk yannda
modern depoculuk anlayyla tedarik zin-
cirini ynetecek ekilde yaplanmas
Lojistikte yerli kk firmalarn birle-
mesinin desteklenmesi
Lojistik firmalarnn teknoloji kullanm
ile Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin destek-
lenmesi
6. Bileen: Yurtii Lojistik Yaplanmasnn
Yurtd Yaplanmalarla Desteklenmesi
hracatta hedef ve ncelikli lkelerde lo-
jistik merkezler kurulmas
Yeni ihracat gzerghlar oluturulmas
v. Koordinatr ve Sorumlu
Kurum/Kurulular
l, Ulatrma, Denizcilik ve Haberleme
Bakanl
1. Bileen: Kalknma Bakanl
2. Bileen: evre ve ehircilik Bakanl
3. Bileen: Gmrk ve Ticaret Bakanl
4. Bileen: Ulatrma, Denizcilik ve Haber-
leme Bakanl
5. Bileen: Ekonomi Bakanl
6. Bileen: Ekonomi Bakanl
185
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

1.19. TEMEL VE MESLEK BECERLER

GELTRME PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam iii. Performans Gstergeleri
Gnmzde i dnyasnda yaanan hzl Okuldan ie gei sresi
deiim, bireylerin mesleki beceriler kadar
Beceri dzeyine uygun ite alan kii sa-
temel becerilere sahip olmalarn da gerek-
li klmaktadr. Bu beceriler, bireylerin daha ys
uzun sreyle alma hayatnda kalmalar- Temel beceri eitimi alan gen says
na, i yaamnda verimliliklerinin artmas-
na ve deien i ve yaam koullarna daha Genlerde uzun sreli isizlik oran
hzl uyum salamalarna imkn vermekte- iv. Program Bileenleri
dir. Bu erevede bireylerin, mesleki beceri-
lerin yannda i yaamnn gerektirdii te- 1. Bileen: Eitim Sisteminin gc
mel becerilere sahip olmas, eitim sistemi Piyasasyla Uyumunun Artrlmas
ile alma hayat arasndaki ilikinin g- gc piyasasnda talep edilen temel be-
lendirilmesi lkemiz insan kaynann ge-
cerilerin ve genlerin sahip olduu yetkin-
litirilmesi asndan nem arz etmektedir.
liklerin tespit edilmesi
Bu programla bireylerin, alma hayatnn
Staj sreleri iyiletirilerek okul-i dnya-
gerektirdii bilgi ve iletiim teknolojileri,
yabanc dil, finansal okuryazarlk, problem s ibirliinin glendirilmesi
zme, eletirel dnme, iletiim, liderlik, gc piyasas ve eitim sistemine ilikin
kariyer planlama ve i arama gibi temel be- istatistik verilerin iyiletirilmesi, etkin bir
ceriler ile sanatsal ve sportif becerilere sahip izleme ve deerlendirme sisteminin kurul-
olmas amalanmaktadr. mas
ii. Program Hedefleri
Etkin igc piyasas ihtiya analizlerinin
Eitim kademelerinde temel becerilerin yaplmas yoluyla mesleki eitim program-
arlnn artrlmas larnn piyasa ihtiyalarna uygun planlan-
Temel becerileri kazandran hayat boyu mas
renme programlarnn gelitirilmesi 2. Bileen: Eitim andaki Genlerin
gc piyasas ile eitim sistemi arasn- Temel Becerilerinin Gelitirilmesi
daki ban glendirilmesi Eitimin tm kademelerindeki mfreda-
stihdamda ve eitimde olmayan genle- tn temel becerileri ierecek ve gelitirecek
rin saysnn azaltlmas ekilde gncellenmesi

186

Ortaokul ve liselerde bireysel yeteneklere
gre rencileri ynlendirebilecek bir reh-
berlik sisteminin hayata geirilmesi
3. Bileen: Gen gcnn Temel
Becerilerinin Gelitirilmesi
KURda grevli i ve meslek danman-
larnn lise ve niversite mezunu genlerin
tamamna ulamasnn ve KUR tarafn-
dan dzenlenecek beceri eitimlerinden
yararlanmalarnn salanmas
Halk eitim merkezleri ile yerel ynetim-
lerin meslek edindirme merkezlerinin ha-
yat boyu renme merkezi olarak yeniden
yaplandrlmas ve bu merkezlerde sunulan
temel beceri eitim faaliyetlerinin nicelik
ve nitelik olarak artrlmas
4. Bileen: Sanatsal ve Sportif
Faaliyetlerin Gelitirilmesi
Eitim mfredatnn her gence en az bir
sanat veya spor dalnda performans yapa-
bilme becerisi kazandracak ekilde dzen-
lenmesi
Eitimin tm kademelerindeki okullarda
kltr ve spor aktivitelerinin gerekletiri-
lebilecei ortamn iyiletirilmesi
ncelikli Dnm Programlar
5. Bileen: Mesleki Yeterliliklerinin
Artrlmas
Ulusal Yeterlilik erevesinin, yksek-
retim ve yaygn eitim yeterliliklerini de
kapsayacak ekilde geniletilmesi ve giri-
imcilik kltrnn mesleki yeterliliklerle
desteklenmesi
Bireylerin renme frsatlar eitlendi-
rilerek hayat boyu renme faaliyetlerinin
tevik edilmesinin salanmas
Eitim ve retim kurumlarnn akredi-
tasyonuna balanmas
v. Koordinatr ve Sorumlu
Kurum/Kurulular
Genel Koordinatr: alma ve Sosyal
Gvenlik Bakanl
Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
1. Bileen: alma ve Sosyal Gvenlik Ba-
kanl
2. Bileen: Mill Eitim Bakanl
3. Bileen: KUR
4. Bileen: Genlik ve Spor Bakanl
5. Bileen: Mesleki Yeterlilik Kurumu
187
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

1.20. NTELKL NSAN GC N

EKM MERKEZ PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam iii. Performans Gstergeleri
lkeler sahip olduu nitelikli insan gc- Yurtdndan aratrma, eitim, staj ve i
nn yan sra uluslararas alanda temayz gibi nedenlerle lkeye giri yapan vatanda
etmi nitelikli insan gcnden de istifade ve yabanclarn oran
ederek kalknma srelerini daha da reka- TBTAK desteiyle yrtlen projeler-
beti bir yapya kavuturabilmektedir. Ge- de grev alan yabanc aratrmac says
limi lkelerle kyaslandnda Trkiye
yksek nitelikli beyin gnden yeterince TBTAK desteklerinden yararlanarak
faydalanamamaktadr. Trkiyeye gelen yurtdnda yaayan va-
tandalarmzn says
Bu programla, kresel dzeyde bilgiye da-
yal rekabet gcnn artrlmasna ynelik Yurtdnda alan Trkiye ile ilgili ara-
olarak bata yurtdndaki vatandalarmz trma merkezleri says
olmak zere yerli ve yabanc nitelikli insan Eitim ve aratrma kurulularnda al-
gc iin niversite, sanayi, kamu ve ara- an yabanc says
trma merkezleri arasndaki ibirliini ge-
Staj, hareketlilik ve deiim programla-
litirip uygun ortam ve koullar salanarak
rndan yararlanan yabanc ve yurtdnda
lkemizin cazibe merkezi haline getirilme-
yaayan vatanda says
si amalanmaktadr.
iv. Program Bileenleri
Programn hedef kitlesi bata yurtdnda
yaayan, Trkiyeye ivme kazandrabilecek 1. Bileen: Tantm, Organizasyon ve A
vatandalarmz olmak zere lkemizi ih- Oluturma
tiya duyulan alanlarda ileriye tayabilecek Yurtdndan nitelikli insan gcne ihti-
yksek nitelikli uluslararas insan gcdr. ya duyulan alanlarn belirlenmesi
ii. Program Hedefleri Trkiyedeki aratrma ortamnn tantm
Bata vatandalarmz olmak zere yurt- iin yurtd temsilciliklerin kapasitesinin
dndan lkemize gelen nitelikli insan g- artrlmas
cnn artrlmas AB ereve programlarna katlmn art-
rlmasna ynelik almalar yaplmas
Eitim ve aratrma kurumlarnda szle-
meli alan yabanc aratrmac saysnn Trkiyenin ekonomik, tarihi, kltrel
artrlmas balarnn gl olduu lkelerle AB er-

188

eve Programlarna benzer programlarn
gelitirilmesi
Salk bata olmak zere, ncelikli tek-
noloji alanlarnda aratrma merkezleri ve
akademik kurumlarn yurtdndaki mua-
dilleriyle ortaklk kurmas
Trkiyedeki aratrma merkezlerinin
yurtdndaki aratrmaclara tantlmas
Yurtdndaki lisansst eitimli vatan-
dalarmzn lkemizle balantlarnn can-
l tutulmas amacyla bir iletiim a olu-
turulmas
Yurtdnda Trkiye ile ilgili aratrma
merkezleri almas
2. Bileen: ve Yaam Ortamnn
yiletirilmesi
Ar-Ge altyapsnn, aratrmac destekle-
rinin ve giriimcilik ortamnn yurtdn-
dan aratrmaclar asndan cazibesinin
artrlmas
Yurtdndan gelen insan gcnn ara-
trma ve retim altyaps gelimi illere
ynlendirilmesi
Aratrma merkezleri evresinde konakla-
ma imknlarnn gelitirilmesi
Yabanc uyruklu aratrmaclarn ve ailele-
rinin oturma iznine ve almalarna ilikin
srelerin kolaylatrlmas ve iyiletirilmesi
Yurtdndan aratrmaclarn Trkiye
Cumhuriyeti vatandalna geiinin ko-
laylatrlmas
3. Bileen: Destekleme Mekanizmalar
Gelitirilmesi
Szlemeli yabanc aratrmaclarn kamu
niversiteleri, kamu aratrma merkezleri,
ncelikli Dnm Programlar
vakf niversiteleri ve zel sektr aratrma
merkezlerinde alabilmesiyle ilgili mev-
zuatta iyiletirmeler yaplmas
Aratrma projelerinde szlemeli yabanc
uzman altrlabilmesinin salanmas
Bilim ve aratrma insanlarnn lkemize
aratrma, ders verme ve konferans amal
ziyaretlerinin desteklenmesi
Yurtdnda baar salam vatandala-
rmzn aratrma, eitim, konferans gibi
amalarla lkemizi ziyaretlerinin destek-
lenmesi
Yurtdndaki niversite rencileri ile bi-
lim, sanat ve kltr alanlarnda ne kan
yksek nitelikli insan gc iin deiim,
hareketlilik ve staj programlarnn geliti-
rilmesi
Yurtdndaki niversite rencisi vatan-
dalarmzn lkemizde staj yapmalarnn
desteklenmesi
Yurtdndaki lisansst eitim yap-
m ve yapmakta olan vatandalarmzn
Trkiyeye gelmelerini salamaya ynelik
Ar-Ge desteklerinin yaygnlatrlmas
v. Koordinatr ve Sorumlu
Kurum/Kurulular
Genel Koordinatr: Trkiye Bilimsel ve
Teknik Aratrma Kurumu
Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
1. Bileen: Trkiye Bilimsel ve Teknik
Aratrma Kurumu
2. Bileen: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Ba-
kanl
3. Bileen: Trkiye Bilimsel ve Teknik
Aratrma Kurumu
189
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

1.21. SALIKLI YAAM VE

HAREKETLLK PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam
Salk, herhangi bir hastalk ve gszlk
halinin olmamas; bedenen, ruhen ve sos-
yal bakmdan tam bir iyi olma durumudur.
Salkl yaam iin tedavi edici, sakatl ve
salgn hastalklar nleyici salk hizmetle-
rinin yannda bulac olmayan hastalklarla
ve bu hastalklarn risk faktrleriyle mca-
dele nem arz etmektedir. Salkl ve kali-
teli yaam bireylerin refah ve mutluluunu
artrmada temel bir unsurdur.
Bu programla salksz beslenme, hareket-
siz yaam, ttn kullanm, alkol ve madde
bamllyla mcadele ile gda gvenilirli- lumun bilimsel verilere dayal olarak bilgi-
inin, koruyucu salk hizmetlerinin ve ruh
salnn gelitirilmesi amalanmaktadr.
ii. Program Hedefleri
Bulac olmayan hastalklardan kaynakl
lm orannn azaltlmas
19 ya ve st obez nfus orannn yzde
24e indirilmesi
15 ya ve zeri nfusta yeterli fiziksel ak-
tivite yapanlarn orannn yzde 62ye ka-
rlmas (yaa standardize)
Erikinler (15 ya ve st) arasnda her
gn ttn maml kullanma orannn yz-
de 19a drlmesi
5 ya alt ocuklarda bodurluk orannn
yzde 7,5e indirilmesi
iii. Performans Gstergeleri
Bulac olmayan hastalklardan kaynakl
lm oran
Obez nfus oran
15 ya ve zeri nfusta yetersiz fiziksel ak-
tivite yapanlarn oran
Erikinler (15 ya ve st) arasnda her
gn ttn maml kullanma oran
5 Ya alt ocuklarda bodurluk yzdesi
iv. Program Bileenleri
1. Bileen: Gda Gvenilirliinin
Artrlmas
Salk ve hijyen koullar dikkate alnarak
gvenilir gda retim ve tketimi iin top-
lendirilmesi ve bilinlendirilmesi
Gda ve yem kontrol hizmetlerinin etkin-
liinin artrlmas, mevzuatn uluslararas
gelimeler dikkate alnarak srekli gncel-
lenmesi
Gda denetim ve kontrol altyapsnn ge-
litirilmesi
Gvenilir gda retim ve tketimi iin
gda etiketleme, izlenebilirlik ve rn takip
sisteminin gelitirilmesi
2. Bileen: Salkl ve Dengeli Beslenme
Dzeyinin Artrlmas
Bata obezite ve kronik hastalk riski olan
ocuklar olmak zere salkl beslenme ve
fiziksel aktiviteyi tevik eden faaliyetlerin
dzenlenmesi
Toplumda salkl ve dengeli beslenme
amacyla bilinlendirme ve davran dei-
iklii programlarnn gelitirilmesi

190

Obezite ve kronik hastalk riski olan bi-
reylerin takibi iin izlem ve tedavi standart-
larnn gelitirilmesi
Gda gvenilirlii ve besin kalitesinin ar-
trlmas ile eker, ya ve tuz ieriinin azal-
tlmasna ynelik sektrler aras egdm
ve ibirliinin glendirilmesi
3. Bileen: Ttn Kullanm ile Alkol ve
Madde Bamllnn Azaltlmas
Ttn kullanm ile alkol ve madde ba-
mllyla mcadele kapsamnda prog-
ramlar ve kampanyalar dzenlenmesiyle
denetimlerin etkinletirilmesi
Ttn kullanmyla ilgili kapal mekn ya-
saklarnn etkin bir ekilde uygulanmas
4. Bileen: Kanser, Kalp ve Damar
ve Diyabet gibi Bulac Olmayan
Hastalklarn Grlme Sklnn ve
Risk Faktrlerinin Azaltlmas
Bulac olmayan hastalklar konusunda
eitim ve kampanyalar dzenlenmesi, iz-
lem ve ynetim iin srveyans sisteminin
kurulmas
Bulac olmayan hastalklara ynelik ei-
tim ve aratrma kapasitesinin artrlmas
5. Bileen: Ruh Sal Hizmetlerinin
Gelitirilmesi
Bireylerin ruh saln gelitirmeye y-
nelik programlarn oluturulmas
Toplum temelli ruh sal merkezlerinin
nitelik ve niceliinin iyiletirilmesi
ncelikli Dnm Programlar
ntihar giriimlerinin nlenmesi iin far-
kndalk oluturacak eitim ve destek prog-
ramlarnn dzenlenmesi
6. Bileen: Spor Yapma Alkanlnn ve
Hareketliliin Teviki
Yaam meknlarnn spor yapmay ve ha-
reketlilii salayacak ekilde tasarlanmas
Kamuya ait spor tesislerinin etkin kulla-
nmnn salanmas ve herkesin kullanm-
na almas
Spor alanlarnn, parklarn, yry ve bi-
siklet parkurlarnn gelitirilmesi
Toplumda spor yapma kltr ve bilincinin
gelitirilmesi
Okullarda yaplan sportif etkinliklerin e-
itlendirilerek artrlmas
v. Koordinatr ve Sorumlu
Kurum/Kurulular
Genel Koordinatr: Salk Bakanl
Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
1. Bileen: Gda, Tarm ve Hayvanclk Ba-
kanl
2. Bileen: Salk Bakanl
3. Bileen: Salk Bakanl
4. Bileen: Salk Bakanl
5. Bileen: Salk Bakanl
6. Bileen: Genlik ve Spor Bakanl
191
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
1.22. ALENN VE DNAMK NFUS
YAPISININ KORUNMASI PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam
G ve kentleme, kltrel deerlerdeki
anma, bireysellemenin artmas, aile ei-
timindeki eksiklikler, yeni iletiim tekno-
lojileri gibi nedenlerle, aile yeleri arasn-
daki iletiim azalm, boanmalar artm,
tek ebeveynli ailelerin oran ykselmi ve
aile kurumu zayflamaya balamtr. Nfu-
sun ya yapsndaki deiimler sonucunda
gelecekte aktif olmayan nfusun paynn
artmas, dourganlk hznn azalmasyla
da yal nfusun paynn ykselmesi riski
bulunmaktadr.
Bu programla, Trkiyenin ekonomik ve
sosyal gelimesini desteklemek zere di-
namik nfus yapsnn korunmas, aile ku-
rumunun glendirilmesi ve bylece sos-
yal refah ve sosyal sermayenin artrlmas
amalanmaktadr.
Program kapsamnda aile refahnn ko-
runmas, evlilik ncesi eitim ve aile da-
nmanlk hizmetlerinin etkinletirilmesi,
sosyal yardm ve hizmetlerin aile temelli
sunulmas, gen nfusun yaratt demog-
rafik frsat penceresinden azami derecede
faydalanlmas ngrlmektedir.
ii. Program Hedefleri
Aile refahnn korunmas ve aile kurumu-
nun glendirilmesi
Kuaklar aras dayanmann glendiril-
mesi
ve aile yaamnn uyumlatrlmas
Toplam dourganlk hznn artrlmas
192
Nfusa ilikin kayt sistemlerinin geliti-
rilmesi
iii. Performans Gstergeleri
Boanma oran
Evlenme oran
Aile danmanl hizmetinden yararla-
nan kii says
Evlilik ncesi eitimlerden yararlanan
kii says
Toplam dourganlk hz
alan kadnlarda toplam dourganlk
hz
iv. Program Bileenleri
1. Bileen: Aileye Ynelik Hizmetlerin
Gelitirilmesi
Evlilik ncesi eitim ve aile eitimi da-
nmanlk hizmetlerinin yaygnlatrlmas
Gle ehre gelen ailelerin ehir yaamna
uyumlarnn hzlandrlmas
Aile ii iddet ve istismarn nlenmesi,
kt alkanlklarn ve bamllklarn azal-
tlmasna ynelik hizmetlerin gelitirilmesi
Tek ebeveynli ailelerin sorunlarnn z-
mne ynelik mekanizmalarn gelitirilmesi
2. Bileen: Aile Refahnn ve Nesiller
Aras Dayanmann Artrlmas
Ailelere srdrlebilir tketim alkanl-
nn kazandrlmas

Sosyal hizmet ve yardmlarn dier kamu
hizmetleriyle koordineli, aile odakl olarak
etkin bir ekilde yrtlmesi
Nesiller aras dayanmann glendirile- gvenli ortamlar gelitirerek yaygnlatr-
rek sosyal ve kltrel deerlerin aktarlma-
snn salanmas
3. Bileen: Dinamik Nfus Yapsnn
Korunmas
Aile ve i hayatnn uyumunun glendi-
rilmesi
Kaliteli, hesapl ve kolay eriilebilir kre
ve okul ncesi eitim imknlarnn yaygn-
latrlmas
Eitim mfredat, yazl ve grsel yaynlar
ile STKlarn ilgili faaliyetlerinin destek-
lenmesi yoluyla aile dostu kltrel ortamn
gelitirilmesi
ncelikli Dnm Programlar
Salk alannda ocuk dostu doum ko-
ullar ve uygulamalarnn gelitirilmesi
Yerel ynetimlerin ehirlerde ocuk dostu
mas
v. Koordinatr ve Sorumlu
Kurum/Kurulular
Genel Koordinatr: Aile ve Sosyal Politi-
kalar Bakanl
Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
1. Bileen: Aile ve Sosyal Politikalar Ba-
kanl
2. Bileen: Aile ve Sosyal Politikalar Ba-
kanl
3. Bileen: Aile ve Sosyal Politikalar Ba-
kanl
193
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

1.23. YERELDE KURUMSAL KAPASTENN

GLENDRLMES PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam ii. Program Hedefleri
Yerel dzeydeki teknik ve beeri kapasite Yerel hizmet sunumunda verimliliin ar-
eksiklii, yerel hizmetlerin kalite ve verim- trlmas
liliini olumsuz etkilemektedir. Son d-
Hedef grubundaki idare ve kurulularn
zenlemelerle yerel ynetimlerin grev ve
insan kaynaklar ynetimi strateji ve uygu-
sorumluluklarnn genilemesi ve zellikle
lamalarnn glendirilmesi
bykehir belediyesi saysnn artmas ve
grev alanlarnn krsal alanlar da ierecek Hedef grubundaki idare ve kurulularn
ekilde genilemesi, bata yeni kurulan b- proje ynetimi kapasitelerinin artrlmas
ykehir belediyelerinde olmak zere yerel
Yerel dzeyde politika oluturma ve uygu-
kurumsal kapasitenin gelitirilmesi ihtiya-
lama srelerine meslek rgtleri de dhil
cn artrmaktadr.
olmak zere STKlarn ve niversitelerin
Yerel ve blgesel politikalarn belirlenmesin- katksnn artrlmas
de kamu, zel sektr ve STKlarn ortak fikir
iii. Performans Gstergeleri
ve zm retmelerinin amaland yneti-
im mekanizmalarnn arl giderek art- Beeri kaynak stratejisi uygulayan il ve
maktadr. Ancak teknik, idari ve mali kstlar bykehir belediyesi says
nedeniyle bir yandan yerel kurumlarn sz
Kapasite gelitirme programlar uygula-
konusu yaplara ilgisi ve katlm dzeyleri
nan bykehir belediyesi says
yetersiz kalmakta, dier yandan yerel sorun
ve nceliklerin merkezi kurumlarn politika- Tara tekilatnda alan rgn niversite
larna yanstlmas glemektedir. mezunu oran
Programn amac, nceliklerin isabetli be- Kent konseyleri ve kalknma kurullarna
lirlenmesi, uygulamada kalitenin ve kaynak katlan STK ve niversite temsilcilerinin
kullanmnda verimliliin artrlmas ve says
kalknma abalarnn glendirilmesi iin
niversitelerin, mahalli idarelerin, meslek
yerel dzeyde kurumsal kapasitenin, kat-
kurulularnn, odalarn ve STKlarn mali
lmcln ve ynetiimin gelitirilmesidir.
destek aldklar proje says
Programn hedef kitlesi; merkezi idarelerin
Kalknma ajanslarnn sunduu kapasite
tara tekilatlar, bykehir belediyeleri
gelitirme desteklerinin miktar
bata olmak zere mahalli idareler, niver-
siteler, meslek kurulular ve STKlardr. Yerel hizmetlerden memnuniyet oran

194
 ncelikli Dnm Programlar

iv. Program Bileenleri personele sahip olmalarnn desteklenmesi,

beeri kaynak ynetiminin glendirilmesi
1. Bileen: Mahalli darelerin Kurumsal
Kapasitesinin Gelitirilmesi Bata mahalli idareler olmak zere yerel
dzeydeki kurumlarn teknolojik altyapla-
Bata bykehir belediyelerinin olmak rnn gelitirilmesi
zere yerel hizmet standartlarnn belirlen-
mesi ve bunlara uyum salanmas STKlar, niversiteler ve dier kurulu-
larn proje ynetimi, mali ynetim ve idari
Bykehir belediyelerinin artan grev- becerilerinin artrlmas, kurumsal yneti-
lerini etkin ekilde yerine getirebilmelerini im ilkelerinin iler klnmas
salayacak farkl planlama, rgtlenme ve
Meslek kurulular, niversiteler ve
hizmet sunum modellerinin gelitirilmesi STKlarn yerel kalknma srelerine kat-
Bata yeni kurulanlar olmak zere b- klarnn artrlmas
ykehir belediyelerinin yeni grev alanlar Yerel ynetiim mekanizmalarnn daha
ve krsal kesime hizmet sunumu ncelikli etkin iletilmesi, gerekli durumlarda yeni-
idari, teknik ve beeri kapasitelerinin geli- lerinin tesisi
tirilmesi
Sivil ve mesleki rgtlln artrlmas
Bata bykehir belediyeleri olmak zere
v. Koordinatr ve Sorumlu
mahalli idarelerin mali ynetim kapasitesi- Kurum/Kurulular
nin ve z gelirlerinin artrlmas
Genel Koordinatr: Kalknma Bakanl
2. Bileen: Yerelde Kapasite, Ynetiim
ve Katlmcln Gelitirilmesi Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
1. Bileen: ileri Bakanl
Merkezi idarenin tara tekilatnn ve
mahalli idarelerin yeterli say ve nitelikte 2. Bileen: Kalknma Bakanl

195
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018

1.24. REKABETL VE SOSYAL UYUMU

GELTREN KENTSEL DNM
PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam Konut retiminde orta ve alt gelir grup-
larna odaklanan modellerin gelitirilmesi
Trkiye nfusunun yzde 72,3 ehirlerde
yaamaktadr. Hzl ehirleme ve imarsz Planlamada ve proje uygulamasnda sos-
yaplama ehirlerde ekonomik ve sosyal yal boyutun glendirilmesi
problemlere sebep olmu, yaam kalitesini
Bykehirlerde sosyal uyumun kolayla-
drmtr. Altyap, evre ve gvenlik gibi
trlmas
alanlara ilikin problemler igc ve retim
maliyetlerini artrarak ehirlerimizin reka- iii. Performans Gstergeleri
bet gcn olumsuz etkilemektedir.
Dnm salanacak toplam alan
Programn amac, ehirlerimizin ekonomik,
sosyal ve fiziki dezavantajlarn azaltarak zel sektr tarafndan gelitirilen kentsel
rekabet gcn ve yaam kalitesini artr- dnm proje says
maktr. Bu dorultuda yaplacak harcama naat sektrnde alnan yeni patent says
ve yatrmlar, makroekonomik dengeler ve
kamu finansmanyla uyumlu ekilde plan- Yap malzemesi konusunda niversiteler-
lanarak hayata geirilecektir. de yrtlen Ar-Ge projesi says

Program kapsamnda, kentsel dnmn Orta ve alt gelir gruplarnn konut sahip-
yerli ve yeniliki retimi destekleyecek e- lii oran
kilde uygulanmas, afet riskine duyarl stan- Kii bana den park ve yeil alan mik-
dart d yaplamann slah, ehirlerimizin tar
i ve yaam koullar asndan cazibesinin
artrlmas, bykehirlerde sosyal uyumun Sosyal ve kltrel merkez says
glendirilmesi, tarihi ve kltrel deer ta- Sosyal uyum almalarndaki yararlanc
yan ehir merkezlerinin dnmle can- says
landrlmas ve konut sahipliinin artrl-
mas ngrlmektedir. iv. Program Bileenleri

ii. Program Hedefleri 1. Bileen: ehirlerin Rekabet Gcnn

Alana gre farkllaan yeni kentsel dn-
m modellerinin gelitirilmesi
Kentsel dnmn dourduu deer ar-
tlarndan kamuya kaynak salanmas
Yeni rn ve teknolojilerin gelitirilmesi
ve Yaanabilirlik Seviyesinin Artrlmas
OSB ve KSSler bata olmak zere, re-
tim ve ticaret meknlar iin daha etkin yer
seimi; bu meknlarn etkin kullanm ile
altyaplarnn yenilenmesi, gelitirilmesi
veya tanmas

196
 ncelikli Dnm Programlar

ehir merkezlerinin ve tarihi ve kltrel Temel konut sahiplii iin uzun vadeli
deere sahip alanlarn ihyas konut finansman sisteminin etkinliinin
artrlmas
Rezerv yap alanlarnn belirlenmesinde
meknsal ve sosyal uyumun artrlmas Sosyal konut uygulamalarnn gelitiril-
mesi ve yaygnlatrlmas
Altyap yatrmlarndaki darboazlarn
dnm projeleriyle azaltlmas 5. Bileen: Bykehirlerde Sosyal
Sorunlarn Younlat Alanlarda
Dinlenme alanlarnn kalitesinin ve say-
Uyumun Glendirilmesi
snn artrlmas
Youn g alm, mekn kalitesi dk, i-
2. Bileen: Kentsel Dnmde Yerli ve
sizlik, eitim ve yoksulluk sorunlarnn yo-
Yeniliki retimin Tevik Edilmesi
unlat alanlarn belirlenmesi ve detayl
leri malzemelerin, akll bina teknoloji- analiz edilmesi
lerinin, dayankll gelitiren uygulama
Sz konusu alanlarda fiziki yenileme ya-
aralarnn ve yksek teknik zelliklere sa-
plmas ve kamu hizmetlerinde etkinlik ve
hip inaat makinalarnn yurtiinde geliti-
kalitenin artrlmas
rilmesinin ve retilmesinin tevik edilmesi
Aktif igc programlaryla hedef kesi-
Tedariklerde yerli retimden azami d-
min istihdam edilebilirliinin artrlmas
zeyde faydalanlmas
Mahalli idarelerde sosyal uyum almala-
3. Bileen: Kentsel Dnmn
rna ynelik kapasitenin gelitirilmesi
Finansmannn Kolaylatrlmas
v. Koordinatr ve Sorumlu
Projelerin finansmannda dnm kay-
Kurum/Kurulular
nakl deer artlarndan kamunun daha
fazla pay almas Genel Koordinatr: evre ve ehircilik
Bakanl
Dnm projelerinin finansmannda
yeni finansal aralarn gelitirilmesi Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
Finansmann kolaylatrlmas iin deer 1. Bileen: evre ve ehircilik Bakanl
artnn yksek ve dk olduu alanlar
2. Bileen: evre ve ehircilik Bakanl
arasnda apraz finansmana imkn salaya-
cak bir sistem oluturulmas 3. Bileen: Kalknma Bakanl
4. Bileen: Konut Sahipliinin Artrlmas 4. Bileen: Toplu Konut daresi Bakanl
Altyaps hazr arsa retiminin hzland- 5. Bileen: Aile ve Sosyal Politikalar Ba-
rlmas kanl

197
Onuncu Kalknma Plan 2014-2018
1.25. KALKINMA N ULUSLARARASI
BRL ALTYAPISININ
GELTRLMES PROGRAMI
i. Programn Amac ve Kapsam
Trkiyenin uzun vadeli kalknma perspek-
tifi uluslararas ibirlii boyutuyla birlikte
deerlendirilmek durumundadr. Bu kap-
samda kalknma ibirlii, Trkiyenin kal-
knma alannda sahip olduu bilgi, tecrbe
ve imknlarn payda lkelerin hizmetine
sunulmasdr.
Programn amac, kalknma ibirlii poli-
tikasnn stratejik bir ereveye kavutu-
rulmas, kalknma ibirliine ynelik mali,
beeri ve kurumsal kapasite ile hukuki alt-
yapnn glendirilmesi, kalknma ibirlii
imknlarnn Trkiye ve payda lkelerin
toplumsal refahnn ykseltilmesine yne-
lik kullanlmas, uluslararas ibirliine d-
nk farkndaln artrlmas ve Trkiye ile
payda lkeler arasnda kltrel ibirliinin
glendirilmesidir.
ii. Program Hedefleri
Trkiyenin uluslararas ibirlii altyaps-
nn hukuki ve stratejik erevesinin geliti-
rilmesi
Kamu kurumlarnda, zel sektr ve
STKlarda uluslararas ibirlii alannda
kurumsal ve beeri kapasitenin gelitiril-
mesi
Ulusal ve uluslararas kamuoyunun far-
kndalnn artrlmas
198
Trkiyenin uluslararas kalknma ibirlii
kurulular iin blgesel merkez haline gel-
mesi
iii. Performans Gstergeleri
Mevzuat ve temel politika belgelerinin
yaynlanmas
Uluslararas farkndala ynelik uygula-
nan eitim program ve etkinlik says
Yurtd misyonlarda yerel dil bilen ve uz-
manlk bilgisine sahip alan says
Acil ve insani yardm faaliyetlerinin yr-
tld lke says
EAG ve dnm srecindeki lkele-
re ynelik eitim, aratrma ve hareketlilik
programlarndan yararlanan kii says
Trkiyenin resmi kalknma yardmlarnn
GSYHya oran
iv. Program Bileenleri
1. Bileen: Hukuki, Kurumsal ve Beeri
Altyapnn Glendirilmesi
Kalknma ibirlii kapasitesinin tespit
edilmesi
Kalknma birlii Kanunu ve Kalknma
birlii Ulusal Stratejisinin hazrlanmas-
na dnk almalarn tamamlanmas
Kalknma ibirlii programlarnda deer-
lendirilecek kamu ve kamu d insan kay-
nann belirlenmesi ve grevlendirilmesi-
nin kolaylatrlmas

2. Bileen: Uluslararas birliine
Ynelik Eitim ve Aratrma
Faaliyetlerinin Artrlmas
Eitim kurumlarnda kresel alg ve far-
kndaln artrlmasna ynelik programla-
rn ve faaliyetlerin uygulanmas
EAG ve dnm srecindeki lkelere
ynelik niversite ve aratrma kurumlarn-
ca gerekletirilen eitim, aratrma ve ha-
reketlilik faaliyetlerinin desteklenmesi
Yksekretim kurumlarnda EAG ile
ekonomik ve sosyal dnm srecindeki
lkelerden gelecek renci ve akademis-
yenlere ynelik akademik programlar ba-
latlmas
3. Bileen: Kamu Kurumlarnn D
likiler Birimlerinin Glendirilmesi ve
Faaliyetlerinin Etkinletirilmesi
Uluslararas ilikileri koordine eden birim-
lerdeki insan kaynann; blge uzmanl,
yaygn yabanc dil, yerel dil okuryazarl,
diplomatik iletiim, mzakere teknikleri ve
saha tecrbesi asndan glendirilmesi
Uzman grevlendirme ve hizmet alm
konularnda bu birimlerin esnekliinin ar-
trlmas
ncelikli Dnm Programlar
4. Bileen: Yurtd Misyonlarn Uzmanlk
Kapasitelerinin Glendirilmesi
Yurtd misyonlarda ihtiya duyulan uz-
man personele ynelik esnek istihdam bi-
imlerinin gelitirilmesi
Yerel dilleri bilen ve uzmanlk bilgisine
sahip alan saysnn artrlmas
5. Bileen: Acil ve nsani Yardmlarn
Etkinliinin Artrlmas
Kriz yaayan lkelere dnk acil ve in-
sani yardmlarn hzl, etkin, srdrlebilir
ve istikrarn tesisini amalayan bir biimde
gerekletirilmesi
Destek talep eden lkelerde, afet ynetim
sistemlerinin gelitirilmesi ve afete hazrlk
ve risk azaltmaya ynelik faaliyetlerin ger-
ekletirilmesi
v. Koordinatr ve Sorumlu
Kurum/Kurulular
Genel Koordinatr: Kalknma Bakanl
Bileenlerden Sorumlu Kurum/Kurulu
1. Bileen: Trk birlii ve Koordinasyon
Ajans Bakanl
2. Bileen: Mill Eitim Bakanl
3. Bileen: Babakanlk
4. Bileen: Dileri Bakanl
5. Bileen: Afet ve Acil Durum Ynetimi
Bakanl
199