Serhat Ouzhan Kvrak, Celalettin Bayiit 94

SDU International Technologic Science Constructional Technologies

Vol. 4, No 3, December 2012
pp. 94-101

ELTK SAPI KL ELDE EDLMESNDE PUZOLANKLK

AISINDAN UYGUN YAKMA SICAKLII ARATIRILMASI

Serhat Ouzhan Kvrak, Celalettin Bayiit

zet: Beton yaplarn eitleri her geen gn artmaktadr. Betonun zelliklerini iyiletirmek dayanklln
arttrmak ve ekonomi salamak amacyla beton retiminde imento ile birlikte puzolanik zellikte mineral
malzemeler kullanlmaktadr. Son yllarda yaplan almalarda, tarmsal atklardan, belirli ilemler sonucunda
elde edilen kln puzolanik malzeme olarak kullanlabilecei belirtilmektedir. lkemizde tarm potansiyeli
olduka yksektir. eltik yetitirilen blgelerde, zellikle hasat mevsimi sonrasnda meydana gelen evre
kirlilii kmsenmeyecek boyuttadr. Hem lke ekonomisine katkda bulunmak, hem de meydana gelen evre
kirliliinin azaltlabilmesi iin eltik sap klnn endstriye kazandrlmas fayda salayacaktr. Bu aratrmada,
tarmsal atklardan, eltik sap 400oC, 500oC, 600oC 700oC, 800oC, 900oC ve 1000oC scaklklarda kontroll
olarak 1,5 saat yaklarak, tlmesi sonucunda kl elde edilmitir. Elde edilen kllerin puzolanik zellii
fiziksel ve mekanik yntemlerle analiz edilmitir. Yaplan analizler sonucunda, puzolanik aktivitesi en iyi olan
kllerin, 600oC scaklkta kontroll olarak 1,5 saat yaklarak elde edilen eltik sap klleri olduu tespit
edilmitir.

Anahtar Kelimeler: Puzolan, eltik sap kl.

INVESTIGATION OF SUITABLE BURNING TEMPERATURE FOR

PRODUCING RICE STRAW ASH FOR POZZOLANIC

Abstract: Types of concrete structures is increasing every day. Cement concrete production in order to
improve the properties, increase the resistance of concrete and ensure the economy with pozzolanic materials
are used in mineral properties. In recent years studies, the puzzolanic material of the ash obtained
from agricultural waste, certain operations can be used as indicated. In our country is very high agricultural
potential. Rice is grown in regions, sized environmental pollution can not be underestimated,
especially occurring after the harvesting season. To give the ash of rice straw industry for both contribute to the
country's economy and reduce the environmental pollution will be useful. In this research, the rice straw from
agricultural wastes as controlled temperatures 400oC, 500oC, 600oC 700oC, 800oC, 900oC and 1000oC for 1,5
hours as a result of burning and grinding the ash is obtained. Pozzolanic feature of the obtained ashes were
analyzed by physical and mechanical methods. Result of the analysis, temperature of 600 degrees centigrade
(600oC) for 1,5 hours in a controlled incineration of rice straw ashes obtained from
the ash pozzolanic activity was found to be the best.

Keywords: Pozzolan, rice straw ash.

Hitit niversitesi Meslek Yksekokulu, naat Teknolojisi Program, orum. E-posta: oguzhankivrak@hitit.edu.tr

SDU International Journal of Technologic Sciences

 eltik Sap Kl Elde Edilmesinde Puzolaniklik Asndan Uygun Yakma Scakl Aratrlmas 95

1. Giri

imentonun niteliklerini iyiletirmek dayanklln arttrmak ve ekonomi salamak amacyla

beton retiminde imento ile birlikte puzolanik zellikte mineral malzemeler kullanlmaktadr
(Biricik vd. 1996).

Bir puzolann reaksiyonunda balad kire miktar ne kadar fazla ise aktivitesi o kadar
byktr ve puzolanik zellii o kadar yksektir. Bu zellik en ok puzolann zgl yzeyine
baldr. Puzolanik zellii etkileyen bir dier faktr de puzolann ierdii Amorf SiO2 ile
SiO2 gibi reaktif maddelerdir (Massazza, 1989).

Kullanlan doal puzolanlardan baka uucu kl, curuf ve silis duman gibi endstriyel yan
rnler de kullanlmaktadr. Ayrca tarm artklarndan puzolan malzeme elde edilmesi
amacyla deneysel almalar srdrlmektedir (Biricik vd. 1996).

Tarmsal atklardan olan, eltik sap tarlada biildii haliyle braklmakta, besleyici zellii
olmadndan dolay yem olarak kullanlamamakta, tarladan bertaraf etmek iin
yaklmaktadr. Kontrolsz bir ekilde yaplan bu yakma sonucunda, topran yaps
bozulmakta, toprakta yaayan canllar olumsuz etkilenmekte ve ciddi evre sorunlar ortaya
kmaktadr.

Bu almada, eltik sap kl elde edilmesinde puzolaniklik asndan en uygun yakma

scaklnn tespit edilmesi amalanmtr.

2. Puzolanlar

Puzolanlar, kendi balarna balayclk deeri olmayan veya ok az balayclk gsterebilen,

fakat ince taneli durumda olduklarnda ve sulu ortamda kalsiyum hidroksit ile
birletirildiklerinde hidrolik balayclk zelliine sahip olan silisli veya silisli alminli
malzemeler olarak tanmlanmaktadr. Puzolanlarn yapsnda byk miktarda yer alan silisin
ve alminin yan sra, bir miktar da demir oksit, kalsiyum oksit, alkaliler ve karbon
bulunabilmektedir (Erdoan, 2003).

Puzolanlar, herhangi bir balayclk zelliine sahip olmasalar da, normal scaklklarda, sulu
ortamlarda, kirele birleerek balama zelliine sahip, suda znmeyen kararl bileikler
oluturan bileenler ieren maddelerdir. Bu davran, puzolanlarn karakteristik zelliidir
(Massazza, 1989).

Almanlar puzolana tras demektedirler, lkemizde de bu deyim yaygndr ve

standartlarmza gemitir (Akman, 1990).

Puzolanik katk malzemeleri, su tutucu zellik gsterirler ve doadan serbest olarak elde
edildii gibi bir sanayi kuruluunun yan rn olarak da elde edilebilir (imek, 2004).

2.1. Tarmsal atklarn puzolanik zellikleri

Bitkiler byrken bnyelerine kkleri ile topraktan eitli mineraller ve silikatlar alrlar.
Anorganik maddelerin, zellikle silikatlarn yllk bitkilerde aa trlerindekinden daha
yksek oranda bulunduu bilinmektedir. Yllk bitkilerden pirin, buday, ayiei, ttn ve
benzeri tarm rnlerinin sap ve yapraklarn zellikle katikula tabakas nedeniyle silis ve

Vol. 4, No 3, December 2012

 Serhat Ouzhan Kvrak, Celalettin Bayiit 96

silikat ynnden zengindir. Anorganik bileenler bitki bnyesinde serbest tuz veya partikller
halinde veya ksmen liflerin anyonik gruplara bal katyonlar halinde bulunmaktadr
(Rydholm, 1965).

Tarmsal atklardaki organik maddelerin yanmas, yeni kristal fazlarn oluumu veya amorf
maddelerin kristallenmesi olaylar egzotermik birer reaksiyondur. Bu reaksiyon sonunda
arlkta azalma olur ve kl elde edilir. Yakma ilemi sonucu organik maddelerin yapsnn
bozulmasna termaldekom pozisyon denir (Biricik vd. 1996).

Toz halde tlerek inceltilen bu kl kirele kartrldnda balayclk zelliine sahip bir
malzeme elde edilir. Bu malzemenin nitelii byk lde yakma scaklna, yakma
sresine, ani soutmaya ve tme koullarna bal olarak deiiklik gsterir (Biricik vd.
1996).

3. Malzeme ve Yntem

3.1. Malzeme

Deneylerde kullanlacak olan kl elde etmek iin, orum ili, Osmanck ilesinde eltik hasat
sonras tarlada kalan saplar kullanlmtr.

3.2. Deney rneklerinin hazrlanmas

eltik sap ncelikle, hacmi kltmek iin, zel hazrlanm tel kafeslerde kontrolsz olarak
kendi halinde n yakmaya tabi tutulmutur. n yakma ile elde edilen malzeme, scaklk ve
zaman bakmndan kontroll olarak 400oC, 500oC, 600oC, 700oC, 800oC, 900oC, 1000oCde
1.5 saat sreyle yaklm ve oda scaklna kadar ani bir ekilde soutularak kl elde
edilmitir. Elde edilen kl, deirmende tlerek inceltilmitir.

3.3. Yntem

Elde edilen kllerin, XRD analizleri yaplm, elde edilen sonulara gre SEM grnts
alnm ve mekanik deneye tabi tutulmutur. Yaplan almalar sonucunda ise puzolaniklik
zelliinde en uygun scaklk derecesi tespit edilmitir.

4. Deneysel Bulgular ve Deerlendirme

Puzolanik aktivitenin belirlenmesi iin fiziksel ve mekanik deneyler yaplmtr.

4.1. Puzolanik aktivitenin fiziksel deneylerle belirlenmesi

Puzolanik aktivitenin fiziksel yollarla incelenmesi iin btn kl gruplar zerinde, XRD
analizi yaplmtr. eltik sap kl XRD sonular, srasyla ekil 1 - 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7de
verilmitir. XRD analizinde, 1,5 saat sre ile 400oC, 500oC, 600oC, 700oC, 800oC, 900oC ve
1000oC scaklkta yaklan SK rneklerinin btn gruplarnda belirgin piklere rastlanmtr.
Ancak bu pikler ierisinde amorf yapnn en belirgin olduu kln 600oCde yaklan SK
olduu belirlenmitir. 600oC scaklkta yaklan kllerin SEM grntleri alnm ve EDS
analizleri karlmtr. SEM grntleri ekil 8de, EDS sonular ise Tablo 1de verilmitir.

SDU International Journal of Technologic Sciences

 eltik Sap Kl Elde Edilmesinde Puzolaniklik Asndan Uygun Yakma Scakl Aratrlmas 97

Tablo 1. eltik sap klnn EDS sonular

600oC eltik Sap Kl

Element
(%)
Mg 2,14
Al 0,43
Si 29,71
P 0,77
Cl 3,34
K 7,04
Ca 3,81
O 52,76

ekil 1. 400oCde yaklan eltik sap klnn XRD analizi

ekil 2. 500oCde yaklan eltik sap klnn XRD analizi

Vol. 4, No 3, December 2012

 Serhat Ouzhan Kvrak, Celalettin Bayiit 98

ekil 3. 600oCde yaklan eltik sap klnn XRD analizi

ekil 4. 700oCde yaklan eltik sap klnn XRD analizi

ekil 5. 800oCde yaklan eltik sap klnn XRD analizi

SDU International Journal of Technologic Sciences

 eltik Sap Kl Elde Edilmesinde Puzolaniklik Asndan Uygun Yakma Scakl Aratrlmas 99

ekil 6. 900oCde yaklan eltik sap klnn XRD analizi

ekil 7. 1000oCde yaklan eltik sap klnn XRD analizi

ekil 8. 600oCde yaklan eltik sap klnn SEM grnts

Vol. 4, No 3, December 2012

 Serhat Ouzhan Kvrak, Celalettin Bayiit 100

4.2. Puzolanik aktivitenin mekanik deneylerle belirlenmesi

Mekanik deneyler, TS EN 196-1e uygun olarak 40x40x160 mm. llerindeki prizmalar

zerinde yaplmtr. adet deney numunesi hazrlamak iin gerekli malzeme miktarlar,
Tablo 2de verilmitir (TS 25, 2008).

Tablo 2. Puzolanik aktivite deneyi iin kullanlan malzeme miktarlar

Malzemeler Standart Miktarlar

Standart Kum 1350 gr
Snm Kre 150 gr
Puzolan T = 2 x 150 (p/k)
Su 0,5 x (150+T)

Tablo 2de belirtilen har karm oranlarna gre retilen puzolanl har, kalplara
yerletirildikten sonra, kalplarn zeri buharlamay nleyecek ekilde 210x185 mm
lsnde ve 6 mm kalnlktaki camla kapatlarak, 24 saat sure ile 23+2 oClk oda
scaklnda bekletildi. 24 saat sonunda kalplar sklmeden 55+2oC scaklndaki bir etv
iinde 6 gn daha bekletildi. Daha sonra numuneler etvden karlarak oda scaklna
gelinceye kadar soumaya brakld. Bu sre sonunda numuneler TS EN 196-1e gre basn
dayanm tayini deneyine tabi tutuldu.Deney sonular ortalama deerleri Tablo 3de
verilmitir. Bu deney sonucuna gre, kllerin puzolanik zellie sahip olduu grlmtr.

Tablo 3. eltik sap klnn puzolanik aktivite deney sonular ve standart

deerleri

Puzolan Basn Dayanm (N/mm2)

Standart Deer (TS 25e gre min.) 4
600oCde eltik Sap Kl 9,4

5. Sonular

Kl zerinde yaplan XRD analizinde, numunelerin tamamnda belirli piklere rastlanmtr.

Bu pikler ierisinde amorf yapnn en belirgin olduu 600oCde yaklan eltik sap kl
olduu grlmektedir. Puzolanik aktivite iin nemli bir gsterge olan amorf yapnn 600oC
scaklkta elde edilen kllerde daha youn olduu tespit edilmi ve yakma scakl
belirlemede XRD analizi sonular yol gsterici nitelikte olmutur. Bu dorultuda 600oCde
elde edilen kl zerinde yaplan mekanik deney sonucu da olumlu kmtr. Sonu olarak,
eltik sap klnn puzolanik malzeme olarak kullanlabilecei grlmtr.

Bu almada kullanlan kl frnnn kl elde etme kapasitesi dk olduundan, daha byk

kl elde etme kapasiteli, srekli bir sistemde alabilecek daha byk verimli bir frn
gelitirilmesi nerilmektedir.

SDU International Journal of Technologic Sciences

 eltik Sap Kl Elde Edilmesinde Puzolaniklik Asndan Uygun Yakma Scakl Aratrlmas 101

eltik sap kl elde etme srecinde, farkl scaklk srelerine tabi tutularak puzolanik
aktivitesinin aratrlmas faydal olacaktr.

6. Kaynaklar

Akman, M.S., 1990. Yap Malzemeleri. stanbul Teknik niversitesi naat Fakltesi
Matbaas, 1408, 162, stanbul.
Biricik, H., Berktay, ., Akz, F., Tulgar, A. N., 1996. Buday Sap Klnn Puzolanik
zelliklerinin Aratrlmas. 4. Ulusal Beton Kongresi, 369-380.
Erdoan, T.Y., 2003. Beton. ODT Gelitirme Vakf Yaynclk ve letiim A..,
TA439.E73, 741, Ankara.
Massazza, F., 1989. Puzolanlar. Puzolanl imentolar ve Kullanm Alanlar, Seminer, TMB,
406, Ankara.
Rydholm, S.A., 1965. Pulping Processen. Intersciense Publishers, 1269 pp., New York.
imek, O., 2004. Beton ve Beton Teknolojisi. Sekin Yaynclk, ISBN 9753478097, 247,
Ankara.
TS 25, 2008. Doal puzolan (tras)-imento ve betonda kullanlan-Tarifler, gerekler ve
uygunluk kriterleri, 14, Ankara.

Vol. 4, No 3, December 2012