Evren Tasarlanm mdr?
Rodney D. Holder
zet
Evren, iinde yaamn gelimesini kabul edecek kadar ince ayarlanm (fine-tuned)
gzkmektedir. Bu makale, ince ayar kantyla beraber, tasarm fikrine rakip olan balca
aklama eklini, yani oklu evrenin varln incelemektedir.
Giri
Goldilocks ve Ay masalnda geen lapa
hikyesinde olduu gibi, evren birok ilgi ekici adan
tam da yaama gredir. Kozmolog Paul Davies, The
Goldilocks Enigma kitabnda byle der. 1 Eer evren,
tektanrc byk dinlerin iddia ettikleri gibi Tanr
tarafndan yaratlm ise, bu artc bir ey deildir:
Tanrnn, kendisiyle iletiim kurma kapasitesine sahip
olmak zere evrim geirecek, akll yaratklar barndran
bir evren yaratmak iin iyi bir sebebi olabilirdi. Tasarm
hipotezinin balca alternatifi, bir oklu evrenin var olmas
fikridir. oklu evren dncesi, fiziin parametrelerinin
geni bir deer alanna yayld ok eitli evrenlerin
devasa bir btnn ngrr. Bu yaz, oklu evren
hipoteziyle ilgili eitli problemleri ele almakta ve
kozmolojik birikim gz nne alndnda ilah tasarmn
ok daha makul bir aklama getirdiini iddia etmektedir.2
Big Bang
imdi kozmologlarn byk ounluu evrenin
yaklak 14 milyar yl nce scak ve youn bir halde
baladn kabul ediyor. u anda evrende gzlemlediimiz
galaksiler, yldzlar ve gezegenler ilk bataki ate topunun
genilemesi ve soumas sonucu meydana geldi. Evrenin
balangcna ilikin standart Big Bang modeli budur.
Big Bang teorisinin ortaya kmasna neden olan
esas gzlem, 1920'de Edwin Hubble tarafndan yapld. Bu
gzleme gre evren geniliyor; yani uzak galaksiler bizden
gittike daha da uzaklayordu. Genilemeden karlan
doal sonu, evrenin maddesinin gemite daha kat
olduuydu; yani imdiki evren balangta olduka youn
olan bir durumdan evrim geirerek bu hale gelmi
olmalyd. Ancak bu, Cambridge astrofizikisi Sir Fred
Hoyle ve meslektalarnn, alternatif "duraan durum"
(steady state) teorisini bilimsel olduu kadar felsef
1
Davies, P.C.W. The Goldilocks Enigma: Why is the Universe Just
Right for Life?, Londra: Allen Lane (2006).
2
Bu yazda konu edilen hususlarn ok daha kapsaml analizi ve
teknik detaylar, yazarn dier almasnda bulunabilir : God, the
Multiverse, and Everything: Modern Cosmology and the Argument
from Design, Aldershot & Burlington, VT: Ashgate (2004).
Elinizdeki yaz, yine yazarn u makalesine dayanmaktadr: Holder,
R.D. 'Fine Tuning and the Multiverse', THINK, (Royal Institute of
Philosophy), Issue 12 (Spring 2006), ss. 49-60. Alntlar iin gerekli
izinler yayncdan alnmtr.
FARADAY PAPER 10
Yazar Hakknda
Rahip Dr. Rodney Holder (FIMA FRAS),
Cambridge, St Edmund Collegea bal olan
Faraday Bilim ve Din Enstitsnn derslerle
sorumlu yneticisidir. Holder, Oxford
Piskoposlukunda The Parish of the
Claydons isimli birimden sorumlu papazd.
Dr. Holder daha nce Oxfordda astrofizik
dalnda doktora sonras aratrmalarda
bulundu ve 14 yl boyuna operasyonel
aratrma danman olarak alt. God, the
Multiverse, and Everything [Tanr, oklu
Evren ve Herey] (Ashgate, 2004) isimli
kitabn yazardr.
nedenlerle de ne srmelerine engel olmad. 3 Bu en son
teoriye gre evren ezeldir ve tm zaman ve meknlarda, en
byk leklerde temel olarak ayn grnme sahiptir.
Genilemeden arta kalan boluklar, devaml olarak en doru
oranda yaratlan yeni maddeyle dolmaktadr.
Ne var ki Big Bang teorisi, tip gzlem tarafndan
ikna edici bir ekilde desteklenmektedir:
1. Teori, evreni ykayan tekdze, kalnt halde bir
radyasyon alann ngrmektedir. imdiye kadar
gzlemlenmi olan bu "kozmik mikrodalga arkaplan
radyasyonu", bu durumu aklayamayan Duraan Durum
teorisini tamamen devre d brakmaktadr.
2. Teori en hafif kimyasal elementlerin (zellikle
helyum ve hidrojenin dteryum izotopunun) bol miktarda
bulunuunu doru bir ekilde ngrmektedir ki, teorinin
aklamasna gre bu elementler evrenin varla geliinin ilk
dakikalarndaki nkleer reaksiyonlar araclyla
olumulardr. Astrofizikiler, evrenin devasa nkleer
frnlar olan yldzlardaki nkleosentez modellerini
kullanarak bu elementlerin retimini aklamaktan aciz
kalmlard. Bu nedenle Big Bang'deki hafif element retimi,
hidrojenden daha ar elementlerin nasl retildiinin ikna
edici bir ekilde aklanmasna yardmc oldu.
3. Gzlemler ok uzak noktalarda, ok sayda aktif
galaksinin olduunu gsteriyor (ki n hznn snrl olmas
sebebiyle bu gzlemler evrenin tarihindeki en erken
3
Mesela bk. Hoyle, F. Frontiers of Astronomy, Londra: Heinemann
(1955); Bondi, H. Cosmology, Cambridge: Cambridge University Press
(1961).
zamanlara iaret etmekteler). Big Bang teorisi, kozmik
evrimin bu tr iaretlerinin olduuna ynelik beklentilere
yol aabilirdi; ama Duraan Durum teorisinde ise evren,
tm evrelerde ayn grnmekteydi.
O halde Big Bang teorisine gre uzay ve zaman,
yaklak 14 milyar yl nce, beraber bir ekilde varlk
planna kmt. Tesadf o ki, Hippolu St. Augustine
milattan sonra drtyzl yllarda uzay ve zamann beraber
meydana geldii sonucuna varmt. 4 Bu durum, erken
dnem Hristiyan teologlarn modern tartmalarn nn
at rneklerden biridir.
Big Bang'den itibaren saati ileri alrsak, genileme
devam ettii lde maddenin, sonradan galaksileri
oluturacak ynlar haline geldiini grrz. Bu galaksiler
iinde yldzlar olumaktadr. Big Bang'n ilk bataki
bileeni, sonradan galaksilere devredilecek olan en basit
kimyasal element, yani biraz helyum ve hafif elementlerle
karm olan hidrojendir. Dier kimyasal elementler,
scaklklarn yz milyonlarca dereceyi bulduu yldz
ekirdeklerini oluturmaktadrlar. Yldzlarn nkleer
yaktlar bittiinde en csseli yldzlar grkemli
patlamalarla spernovalar olutururlar. Bylece, sonraki
nesil yldzlar daha ar kimyasal elementlerle
zenginlemi materyalden oluurlar. Dolaysyla daha yeni
yldzlar, gezegenlere de sahip olabileceklerdir.
Gne, gezegenlerle birlikte yaklak 4,6 milyar yl
nce olumutur. Yeryz ve zerindeki her eyi oluturan
kimyasal elementler daha nceki yldz jenerasyonlarnn
merkezlerinde meydana geldii iin, 'l yldzlarn
kllerinden olutuk' dememiz de mmkndr.
Evrenin nce Ayar
"nsanc lke" denilen teori, fizik kanunlar ve Big
Bang esnasnda ilk bataki koullarn insanlar olarak var
olmamz mmkn klmaya uygun olmas gerektiini ne
srer. 5 Ayrca incelemeler gstermektedir ki, eer durum
buysa, hem fizik kanunlar hem de balangtaki koullar
kesinlikle fevkalade zel -'ince-ayarl- olmaldr.
Gereklerin saduyulu bir yorumu, doast bir
zeknn fiziksel, hatta kimyasal ve biyolojik kanunlar
kurcalamakta olduunu ne srer
nce ayar ilkesine verilen rneklerin says olduka
fazladr. Biz amacmz gerekletirmek iin sadece
bazlarn vermekle yetinelim:
A. Fiziksel Sabitler
Fizik kanunlar maddenin, doann drt temel
gcnn (yerekimi, elektro-manyetik g, salam ve zayf
nkleer gler) etkisi altnda nasl davrandn betimler.
Bu yazdaki amacmz dorultusunda, bu glerin bal
byklklerini ve parack ktleleri gibi dier niceliklerin
deerlerini belirleyen sabitlerle ilgilenmekteyiz.
(i) Yaam iin gerekli en nemli elementlerden
biri -elbette bizim bildiimiz kadaryla yaam
kastediyorum- hidrojendir. Hidrojen yoksa su yok
demektir; su yoksa zaten hayat da olmaz. ayet radyoaktif
bozunmann sebebi olan zayf nkleer g, grne gre
tesadfen, zel bir tarzda yerekimsel gle balantl
olmasayd, ya Big Bang'in ilk bir ka saniyesi iinde tm
4
Augustine, St The City of God, XI.6, Schaff, P. (ed.), Nicene and
Post-Nicene Fathers iinde, First Series, vol. 2, Peabody, MA:
Hendrickson (1994).
5 6
Barrow, J. D. ve Tipler, F. J. The Anthropic Cosmological
Principle, Oxford: Oxford University Press (1986).
hidrojen helyuma dnrd; ya da hibir dnm olmazd.
lk seenekte, zayf gcn bir ekilde daha zayf olmas
durumunda, evren tarihi boyunca sonra gelen herhangi bir
aamada, ne su ne de yaamla karlamak mmkn olurdu.
Yine devasa yldzlarn spernovada patlamasnn rettikleri
kimyasal elementleri yaymalar asndan gerekli oluu, her
iki ynde zayf g ve yerekimi arasndaki ilikiyi
snrlamaktadr.
(ii) Bildiimiz kadaryla yaam karbon elementine
dayaldr ve dier herhangi bir elementin alternatif hayat
formlar retmek iin yeter derecede kararl bileimleri
salamas mmkn deildir. Oksijen de hayat bir elementtir.
Karbon, oksijenin ve periyodik cetveldeki dier elementlerin
retiminde sadece bir aamadr. lk olarak mmkn
olduunca ok karbon edinmeli ve sonra -daha hassas bir
ekilde- oksijeni ve dier elementleri retirken tm karbonu
yakmalyz. Eer ekirdekleri bir arada tutan salam nkleer
g ve ykl paracklar arasnda ilev gren elektromanyetik
g olmas gerektii gibi, ok iyi bir ekilde ayarlanm
olmasalard, ya hi karbonumuz olmayacakt; ya da tm
karbon oksijene dnerek yanacakt. nsanc lkenin bu
yn Fred Hoyle tarafndan bulunmutur. Hoyle bunu,
karbon-12 ekirdeinde bulunan, daha nce saptanamam bir
enerji seviyesinin (salnm) varln ngrmek iin kulland.
Bu ngr bir dereceye kadar kukucu davranan, deneysel
nkleer fizikiler tarafndan onayland. Hoylen kendisi de
(ki o, yukarda bahsedildii zere, Duraan Durum teorisini
savunmak iin felsef sebepler ne sren ve din konularda
pheci olan biriydi) bu zel rastlantdan o denli etkilendi ki,
u yorumu yapma durumunda kald:
Yldz nkleosentezinden kabaca eit
miktarlarda karbon ve oksijen retmek isterseniz,
ortada dzeltme yapma gerekecek yalnzca iki seviye
vardr. Ayrca dzeltmeniz, tam da bu seviyelerin
gerekten bulunduu yerde gereklemi olmaldr
Gereklerin saduyulu bir yorumu, doast bir
zeknn fiziksel, hatta kimyasal ve biyolojik
kanunlar kurcalamakta olduunu ve doada bahse
deer herhangi bir kr gcn bulunmadn ne
srer. Gereklerin ortaya koyduu rakamlar bana, bu
sonucu tartmasz bir ekilde kabul etmem
gerektiini ezici bir ekilde hissettiriyor.6
(iii) nc olarak, protonun ktlesi, elektronun
ktlesinden tam tamna yaklak 1840 kat byk olmaldr.
Bu, ilgin kimyasallarn meydana gelip istikrarl olmasndan
bahsedebilmemiz ve yaamn yap talar olan DNA
molekl gibi karmak molekller iin gereklidir.
B. lk Bataki artlar
(i) lk nce, en banda evrendeki maddenin ortalama
younluunun (the mean density) 1060 ta 1in iine gelecek
ekilde olmas gerekir. Buna kritik younluk da denir ki bu
younluk, ak olan (sonsuza kadar genileyen) evrenleri
kapal olanlardan (tekrar byk bir atrt haline ken)
ayrr. Eer younluk bu miktardan kk olursa, o zaman
evren galaksilerin ve yldzlarn olumas iin ok abuk bir
ekilde genileyecektir. Eer daha byk olursa, tm evren
sadece birka ay iinde, yerekimi altnda kecektir. Her iki
durumda da yaamn mmkn olmad, skc bir evrene
sahipsinizdir. 1060 ta 1i tutturmak demek, evrenin bir ucunda
Hoyle, F. The Universe: Some Past and Present Reflections,
Engineering & Science, (1981), p. 12.
2
14 milyar k yl uzakta bulunan bir madeni paraya nian
alp vurmak demektir!
(ii) kinci ve yukardakiyle balantl olarak,
insanln var olabilmesi iin evrenin engin bir hacimde
olmas gerekmektedir. Bu aslnda sezgilerimize ters bir
eydir. 7 Bu, evrenin genilemesinin 14 milyar yl iinde
kritik deere yakn bir younlua ulat, insann evrimi
iin gereken sreyi salayan bir hacimdir. En basit
kozmolojik modelde (ki bu ama iin uygundur)
genileyen bir evrenin hacim, ktle ve ya basit bir forml
ile birbirine baldr. Tek bir galaksinin ktlesine sahip bir
evren, gne gibi yz milyar yldz yapmaya yetecek
maddeye sahiptir. Ama byle bir evren ancak bir ay kadar
bir sre genilemi olabilirdi ki, byle bir durumda bile
herhangi bir yldz oluumunu tamamlayamayacaktr.
Bylece, evrenin enginlii insann ehemmiyetsiz
olduunu gsterir eklindeki yarg tepetaklak olmu olur.
Gerekte, evren ancak yz milyar galaksiyi iine alacak
ekilde bu denli geni ve engin olmu olsayd, biz burada
var olabilirdik.
Potansiyel olarak bu minik ayarlamalarla meydan
gelen evrenlerde ilgin gelimelere yer yoktur
(iii) nc olarak, Big Bangde inanlmaz
derecede kusursuzlukta olan bir dzen mevcut olmaldr.
Evrenin bir dzen durumundan, dier bir artan dzensizlik
durumuna doru deitiini biliyoruz (bu termodinamiin
kinci Yasasdr). Durum u ki, galaksileri ve yldzlar,
yani u anda gzlemlediimiz dzenli yaplar meydana
getirebilmek iin evrenin balangcnda ok fazla dzene
ihtiyacnz vard. Emekli Oxford matematik profesr Sir
Roger Penrose bize gsterdi ki, evrenimiz 1010123 olas
evrenden biridir; yani btn bu olas evrenlerden yalnz
biri u anda gzlemlediimiz karmak yapy oluturmay
gerektiren miktarda dzene sahip olabilirdi. 8 Sadece ve
sadece byle bir miktarda olan dzen bizim burada
olmamz iin gereklidir. Gezegendeki her atomun zerine
1010123 miktarnda sfr yazmanz gerektiini dnn!
Bu evrende, bunu gerekletirmeye yetecek derecede
grnr atom bulamayacaksnz!
Ksaca, potansiyel olarak bu minik ayarlamalarla
meydan gelen evrenlerde ilgin gelimelere, zellikle de
bunlar gzlemleyecek bizim gibi karmak yaratklarn
evrimine yer yoktur. phesiz fizikiler de bu tesadfler
yznden afallam haldedirler. Freeman Dyson yle der:
Ne kadar ok evreni ve mimarisinin detaylarn incelesem,
evrenin bir ekilde bizim var olacamz nceden bilmi
olmas gerektiine ynelik o kadar fazla delil buluyorum.
Btn bunlardan karlacak ok doal bir sonu
vard ki, o da udur: ahitlik ettiimiz kozmik rastlantlar
aslnda kazara olmamaktadr. Tanrnn evreni akl sahibi,
bilinli varlklar yaratma kastyla tasarladn, ahlak
anlamda Onun eseri zerine dnmek ve Onunla iliki
iinde olmak gerektiini ngren teist hipotez, kesinlikle
tercihe ayandr. Teizmin hipotezi Tanrnn neden bir
evren yaratabileceine ve bunu hususi bir tarzda
yapabileceine ynelik nedenler ortaya koyabilir. rnein
Hristiyanlk tarafndan ortaya konan, iyi bir Tanrnn
7
Barrow and Tipler, op. cit., (5), pp. 384-385.
8
Penrose, R. The Emperors New Mind: Concerning Computers,
Minds and the Laws of Physics, Oxford: Oxford University Press
(1989), ss. 339-345.
yaratc gcn gerekletirmesi ve kendi eserini takdir
edecek varlklar meydana getirmesi mmkndr. Byle bir
senaryo, gzlemlemekte olduumuz ince ayarlanm evren
fikriyle muhakkak uyumludur.
Tasarma Alternatifler
Birisi kp da, evrenin aka bizim burada olmamz
iin tasarland sonucundan kamann nasl mmkn
olabileceini sorabilir. Aslnda bunun birka mmkn yolu
vardr. Bunlardan bir tanesi, yle demektir: Sizin
bahsettiiniz baz rakamlar gerekte ngren, daha iyi ve
daha esasl bir teoriyi ortaya koyamaz myz? Gnmzde
byle bir teorinin balca rakibi enflasyon denen eydir ki
bu, evrenin ilk 10-32 saniyesinde inanlmaz hzda bir
genileme sreci olduunu ve ardndan normal ve grece
yava bir standart Big Bang patlamasnn yaandn
varsayar. u halde kant, mesela, evrenin otomatik olarak
kritik genileme oranna eilim gsterdiidir.
Bu yaklamla ilgili iki problem vardr. Birincisi,
daha esasl bir teori hibir ekilde evrenin Tanr tarafndan
tasarlanmaya olan ihtiyacn ortadan kaldrmaz. nk
basite unu sorabiliriz: Yeni esasl teori konumakta
olduumuz rakamlara verdii deeri neden vermektedir?.
nce ayarlanm rakamlarda hissettiimiz hayranlk, basite
bunlar reten teoriye olan hayranla dnmektedir. Btn
dier olas teoriler iinde neden bu teori desteklensin? Ama
ikinci olarak, enflasyonun kendisi ince ayara gereksinim
duyar. Dorusunu sylemek gerekirse, en son saymlara gre
enflasyon teorisinin yz ve daha fazla birbirinden farkl
versiyonu vardr ve bunlarn iinde doast enflasyon
denen teori de vardr. 9 Enflasyonu icat eden kii olan,
Amerikal kozmolog Alan Guthn kendisi bile teorisinin bu
kadar farkl hallere brnmesini takip edemediini syler!
yle grnyor ki enflasyon endstrisinin kendisi ciddi bir
enflasyon tehlikesi altndadr. Bu durum tpk, Batlamyusu
gne modelini gzlemle uyumlu halde tutmak iin, teoriye
d ember stne d ember eklemeye benzemektedir. Dier
taraftan kabul edilmelidir ki, Penrose gibi baz kozmologlar
pheci olsalar bile, enflasyon ou kozmoloun hala
inanmakta olduu bir husustur ve son yllarda, kozmik
arkaplan radyasyonu hakknda yaplan son uydu gzlemleri
ile ciddi bir destek kazanmtr.
Tasarm kartlarnn ortaya koyduu balca kant
yledir: Onlara gre sadece bir deil, birok evren bulunsa
ve doann sabitleri ve Big Bangin balangcndaki koullar
ok farkl deerler alsa, tpk bu evrenler btnnn (oklu
evren denilen) bir tanesi gibi, bizimkine benzer bir evrenimiz
olabilir. yleyse bizim evrenimizin sahip olduu ok zel
koullar barndran bir evrende bulunmu olmak bizi
artm olmamaldr; nk artlar ok az farkl olsa bile
baka evrenlerde var olamazdk.
Aada ksaca bahsedeceim gibi kozmologlar,
sonsuz sayda evren edinmek iin olaslklar farkl
derecelerde olan eitli mmkn yollar ngrrler. yleyse
durum bir karar size kalm durumu mudur? Ya da bu iki zt
aklamadan birini tercih etmek iin bir yol var mdr?
9
Shellard, E. P. S. The Future of Cosmology: Observational and
Computational Prospects, Gibbons, G. W., Shellard, E. P. S., &
Rankin, S. J. (eds), The Future of Theoretical Physics and Cosmology:
Celebrating Stephen Hawkings 60th Birthday iinde, Cambridge:
Cambridge University Press (2003), s. 764.
3
 oklu Evrenle lgili Problemler
Birden fazla evrenin var olduu fikri aslnda
problemlerle doludur:
(i) lk olarak, bu evrenler hibir ekilde
gzlemlenebilir deildirler. Bir teori ancak
gzleyebileceimiz eyler hakknda tahminlerde bulunursa
gerekten bilimsel bir teoridir ve oklu evren dncesi bu
testte fena ekilde uvallamaktadr. Problem udur ki dier
evrenlerle prensipte bile hibir ba kuramayz. Birden fazla
evreni ngrmenin en ak ekli, devasa olsa bile, bir
kuatc evrenin iinde farkl blgeler dnmektir. Bu
ema enflasyon teorisi tarafndan destek grmektedir.
Teorinin baz versiyonlar -zellikle Andrei Linde'nin 'ezel
enflasyon'u- k hz kstlamasndan dolay birbiriyle
balant kuramayan balon evrenleri dourmaktadr. Ezel
enflasyonu sicim teorisine balama abalar vardr. Sicim
teorisi, kuantum mekanii ve yerekimini bir araya getiren
balca teoridir ki byle bir teori, evrenin varla geliinin
ilk 10-43 saniyesini aklamak iin gereklidir. Ancak bu tr
modellerle ilgili sorun udur ki, baka evrenlerin olup
olmadn bilemiyoruz.
Birden ok evren elde etmenin dier yollar, onlar
daha radikal bir ekilde bizim evrenimizden ayr olarak
grmekten geer (yani bir evrenin birbirini takip eden
genilemeleri ve klmeleri yoluyla, ya da kuantum
llerinin alternatif ktlarnn bir nevi gereklemesi
yoluyla ortaya karlarsa). in ilgin yan, kozmolog
Stephen Hawking, daha nce ortaya koyduu bir neriye
artk inanmadn sylemitir. Yani yeni evrenlerin
karadeliklerin merkezlerinde bizim evrenimizden neet
ettii eklindeki kansn terk etmitir.10
John Polkinghorne'un iaret ettii gibi, birden ok
evrenin bulunmas, iinde yaadmz evrenin ince
ayarlanm olduuna bilimsel deil metafizik bir aklama
salar. 11 Bunun nedeni, bu dnyalarn var olmasnn
herhangi bir deneysel bilgiye tmyle kapal olmasdr;
bunlar gzlemlenemezler. Houmuza gitsin ya da gitmesin
gerek udur ki, alternatif metafizik aklamalarla kar
karyayz: Yani, ya evren tektir ve acmasz bir gerektir;
ya bir oklu evren vardr; ya da evren tasarlanmtr
(bunlar balca seenekler olarak dnsek bile, Tanr'nn
sonsuz sayda oklu evren tasarlayp yaratt dncesi de
mantksal olarak mmkndr).
(ii) oklu evren dncesiyle ilgili ciddi teknik
problemler de vardr. lk planda birden fazla evren
edinmek iin bile baz parametrelerin zel olmasnn
gerekliliinden kamak zordur. Daha nce, evrenin
ortalama younluunun sonsuza kadar genileyecek bir
evren ile sonunda yeniden bzlecek bir evren arasnda
snr tekil eden kritik deere nasl ok yakn olmas
gerektiinden bahsetmitim. Pekala, her eyi kapsayan
uzay-zaman iinde ortalama younluu kritik deerin
altnda brakmanz, sonsuz bir kozmos edinmeniz iin
gereklidir ve bunun byle olmas iin hibir neden yoktur.
yle grnyor ki, bu pek muhtemel deildir. Her
halkarda sonsuz bir kozmosun ortalama younluunu
10
Hawking, S. W. Temmuz 2004te Dublinde 17th International
Conference on General Relativity and Gravitation isimli konferansta
yaplan sunum.
11
Mesela bk. Polkinghorne, J. C., Reason and Reality, London:
SPCK (1991), s. 79.
hibir zaman gerekte bilemeyiz; bu bizim sadece pratikte
deil, prensipte de lebilme alanmzn dndadr.
(iii) yleyse, ok nceden Barry Collins ve Stephen
Hawking'in belirttikleri gibi, herhangi bir evrenin yaam iin
tam uygunluu salama olasl sfrdr. 12 Bunun anlam
udur ki, sonsuz sayda evren bile hibir ekilde yaam iin
uygun olan sadece bir evrenin var olmasn garanti edemez.
Birden ok evren, neden ortada bizimki gibi ok zel bir
evrenin var olduu sorusuna aklk getirebilir; ancak
apkadan bir evren kardnzda yaama uygun olma
olasl pozitif olursa... Bu olaslk ok kk olabilir, ancak
pozitif olmas gerekir. Eer olaslk sfrsa, aklama boa
kar.
(iv) Dier bir problem, yaam tayan bir evrenin,
oklu bir evrenin rastlantsal bir yesi olarak neye
benzeyeceidir. oklu evren hipotezine gre evrenimiz
zeldir; evet, ama evrimimiz iin gerekli olduundan daha
fazla zel deildir. Stecen Weinberg bata olmak zere, baz
fizikiler neden kozmolojik sabit denen belirli bir sabitin bu
denli dk olmasn aklamada oklu evren dncesini
baarl bulmulardr. 13 Bu sabite bazen 'karanlk enerji' de
denir ve evrenin olumasna %70 katkda bulunduuna
inanlr. Aklda tutmamz gerekir ki mesele, bizim yukarda
kaba hatlaryla verdiimizden biraz daha karmaktr: u
andaki inana gre evreni oluturan bileenlerden %5'i
sradan madde, %25'i bilinmeyen bir eit 'karanlk madde' ve
%70'i karanlk enerjidir. Btn bunlarn toplam aa yukar
kritik younluu oluturur.
Karanlk enerjinin kuantum boluundaki
dalgalanmalardan kaynaklandna inanlmaktadr. Fakat
younluu, bu tr hesaplamalara dayanlarak yaplan
tahminlerin 10-120 katndan fazla deildir. oklu evren
kozmolojik sabitin neden evrenimizde bu denli dk
olduunu pekala aklayabilir; nk dk bir deer,
galaksinin olumas ve dolaysyla varlmz iin gereklidir.
(v) Ne var ki oklu evrenin aciz kalr gzkt ok
daha ciddi bir problem vardr. Bu problem, asrlar boyunca
bir daktilonun bana oturan maymunun durumunu
andrmaktadr. Bu maymunun bir aamada 'olmak ya da
olmamak' cmlesini retmesi, Hamlet'in tm metnini
retmesinden ok daha muhtemeldir (ancak ilgin bir ekilde,
2002 ylnda gerekletirilen bir deneyde bir grup maymun
tek bir kelime bile retememi; hatta ou, bilgisayar
kemirmek ya da tuvalet olarak kullanmay tercih etmitir14).
Benzer ekilde kendimizi, mesela gne sistemi boyutunda
kk bir dzen paketinin iinde bulmamz hi de mmkn
deildir; nerede kald ki bu dzen, kuatc bir kaosla evrili
olsun ve sonradan da kendimizi imdi gzlemlediimiz
haliyle tmyle dzene kavumu bir kozmosta bulalm!
12
Collins, C. B., ve Hawking, S. W. Why is the Universe Isotropic?,
Astrophysical Journal (1973) 180, 317-334.
13
Weinberg, S. The Cosmological Constant Problem, Rev. Mod.
Phys.(1989) 61 (1), ss. 1-23; Weinberg, S. Theories of the
Cosmological Constant, arXiv:astroph/ 9610044 v1 7 October, Critical
Dialogues in Cosmology ,Princeton Universitesinde , 24-27 Haziran
1996 tarihinde verilen konferans.
14
Notes Towards the Complete Works of Shakespeare by Elmo, Gum,
Heather, Holly, Mistletoe and Rowan, Sulawesi Crested Macaques
(Macacanigra) from Paignton Zoo Environmental Park (UK), lk olarak
vivaria.net iin 2002de basld. Deney, the University of Plymouths
MediaLab Arts course rencileri tarafndan yapld.
4
 Sir Roger Penrose bu etkiyi lmtr. 15 Daha
nce evrenimizin nasl 1010123de 1 derecesinde dzene
sahip olduunu izah ettim. Aslnda paracklarn rastgele
arpmas araclyla kaosla evrili bir gne sistemi
yapmak iin -ki yaam iin gerekenlerin hepsi budur-
gereken dzen ok daha az, ama yine devasa lektedir. Bu
rakam 101060ta 1'dir. 1010123, 101060'tan kat be kat
fazladr. Bunun anlam udur: tm mmkn evrenler var
sayld takdirde, dzen iindeki bir evrenin var olma
ihtimali 1010123 iin 1 olsa bile, byle bir evreni
gzlemleme olaslmz sadece 1010123'te 1dir. Bu ise,
yaptmz eyi gzlemleme olaslmzn bir oklu evren
baz alndnda 1'e yakn olduu eklindeki normal
tahmine tamamyla zttr. Bu, oklu evrenin aklayc
gcn ciddi biimde zedelemektedir. nemli olan eyin
bizimki gibi bir evrenin var olma olasl deil, yaptmz
eyi gzlemleme olasl olduuna dikkat etmemiz
ehemmiyet arz etmektedir. Ayrca unu da bilmeliyiz ki
biz, tamamyla dzenlenmi bir evrenden ziyade, kaosla
evrili olan kk bir dzen paketini ok byk bir
ihtimalle gzlemleyebiliriz.
(vi) Ayrca ortada, oklu evren sistemindeki
evrenler hakknda hayal ettiimiz eyin genel olarak neye
benzedii sorusu da vardr. Fizikilerin syleyebileceinin
ok tesinde, bizimkinin meydana gelmesini garanti altna
almak iin tm mmkn evrenlerin var olduunu
kurgulamak neredeyse zorunlu olmaktadr. Bu evrenlerin
ou lm olacaktr. inde yaam barndran ok az
iinde de bazlar, tekboynuzlar, kurtadamlar ya da
hayvana dnen bycler gibi efsanevi yaratklara ev
sahiplii yapacaktr. Bu evrenlerden bazlarnda da bizim
evrenimizden ok daha fazla ac ekme olacaktr. Bu
gre baklrsa oluabilecek her ey, bir yerde bir zaman
oluabilir. Eer yleyse, bilim yapmak tam bir zaman
kayb olur. Etrafmzdaki eylere sebep aramaya almak
yerine omuz silkmeli ve yle demeliyiz: 'Peki, byle bir
ey zaten evrenin birinde olmalyd. Bu da, tam zerinde
yaadmz evrene rast geldi!' Bu dnce, bilim iin ok
zararldr.
(vii) Son olarak, bilim insanlarnn deneyimi
gsteriyor ki, daha basit olan aklamann doru olma
ihtimali daha fazladr. oklu evren teorisi ise basit deildir.
Ockham'n usturas denen, on drdnc yzyl filozof ve
teolou Ockhaml William'n, kendi ismiyle anlan bir ilke
15
Penrose, op. cit., (8), s. 354.
vardr. Bu ilkeye gre birbiriyle atan farkl aklamalarnz
varsa, en az sayda birimi ieren, en ekonomik zm
semelisinizdir. oklu evren teorisi ise, hayal edilmesi
mmkn olan en ar ekilde, Ockham'n usturas ilkesini
inemektedir.
Sonu
Bu yaznn amac herhangi bir ekilde ilah tasarma
alternatif gelitirmek deildir. Fakat evrenin tasarlanm
olmadn savunan kantlarn bazlarn eletirme gayesini
gtmektedir. te yandan ilah tasarmn, ok zel evrenimizin
varl iin ok daha basit ve ekonomik bir izahn sunduuna
ynelik gl bir delil vardr. Bu delile gre, oklu evren
hipotezinden beklenen eye aykr olarak, tmyle dzene
girmi bir evreni temaa etmemiz olduka muhtemeldir; ayet
Tanr tarafndan tasarlanm ise... phesiz ki teist hipotez
ok daha kapsaml bir aklama sunmaktadr. nk Tanr,
geleneksel dnceye gre zorunludur ve fiziksel evren ya
da oklu evren mmkndr. Yani Tanr var olmal ve ilim,
kudret vb. sfatlara sahip olmaldr. En azndan bu, Tanr
kavramnn ifade ettii eyin bir ksmdr. Bunun aksine
evren var da olabilirdi, yok da; ayrca u anda olduundan
farkl da olabilirdi. Ayn ey oklu evren iin de geerlidir ve
bizim evrenimizin zel olduu sorusu oklu evren dncesi
tarafndan zlm olmaz; sadece ona transfer edilmi olur.
Niye bir oklu evren vardr ve niin baka deil de bu oklu
evren vardr? Zorunlu varlk olarak Tanr, hem eylerin neden
var olduuna bir aklama sunar, hem de evrenin bu kadar
zel olduunun nedenini ortaya koyar. Gerekten de evren
yle zeldir ki, hatta zel-stdr ki, bizim varlmza neden
olmutur.
Ayrca Tanr, oklu bir evrenden daha fazla
gzlemlenebilir deildir. oklu evren dncesinin aksine,
Tanr'nn niin kendi evrenimizde gzlenebilir etkilere sahip
olamadna dair prensipte hi bir sebep yoktur.
Hristiyanlarn iddiasna gre Tanr'nn sa'nn bedeninde
vcut bulmas da dahil olmak zere, bir ok etki sz
konusudur. Tabi tm bunlar, kendi doruluklarnn
deerlendirilmesi araclyla incelenmelidir.
Sonuta, evrenin kast olarak, kendisiyle iletiime
geme kabiliyetine sahip akll varlklar yaratma maksadnda
olan bir Tanr tarafndan tasarlanm olduuna inanmak,
Tanr'y dta brakan bir oklu evren alternatifine inanmaktan
ok daha makuldr. Yaadmz evrenin o ok zel doasn
aklamak amacyla, hipoteze dayal ve gzlemlenemez
evrenler hakknda hoyrat ve tmyle bilim d
speklasyonlara -ki bunlarn byk ounluu ya bitmitir;
ya da skcdr- dalmak ise, akl d gzkyor.

Faraday Makaleleri

Faraday Makaleleri, Faraday Institute for Science and Religion (St Edmunds College, Cambridge, CB3 0BN, UK) isimli, eitim ve aratrmaya
ynelik bir vakf tarafndan yaymlanmaktadr (www.faraday-institute.org). Bu makale Trkeye Veysel Kaya tarafndan evrilmitir. Makalede
aklanan fikirler yazarlara aittir ve her zaman Enstitnn fikirlerini temsil etmiyor olabilirler. Faraday Makaleleri bilim ve din arasndaki
etkileimle ilgili birok konuyu ele alr. Faraday Makalelerinin tam listesine www.faraday-institute.org adresinden ulalabilir, cretsiz kopyalar pdf
formatnda indirilebilir. Yaym Tarihi: Nisan, 2007.
Trkeye eviren: Dr. Veysel Kaya
The Faraday Institute for Science and Religion.