SHN JOAN GOJARTI

FJAL

VEPRA III

KUNDR JUDEJVE DHE KOMBEVE

MBI HYJNIN E KRISHTIT

1 - Shum prej njerzve nuk pranojn t dgjojn fjal (ligjrata) t gjata, disa sepse
nga natyra jan neglizhent, t tjer, sepse jan dhn (dorzuar) me shum prkushtim
n ndaj kujdeseve t jets dhe t tjer, sepse jan nn nj padije t plot. Pr kt arsye
konsiderojn se sht e nevojshme t lirohen nga mundimi i t dgjuarit t nj fjalimi t
gjat, kshtu, me fjaln e shpejt, nga njra an do t heq mundimin nga dembelt, nga
ana tjetr t bind ata q me shum vshtirsi dgjojn dika, q t dgjojn me shum
dshir zhvillimin e ksaj teme. Pikrisht pr kt arsye nuk do ta zbukuroj interpretimin
me element aristik, por do t prdor fjal t thjeshta, q t jet e lehtkuptueshme dhe
nga shrbtori edhe pr shrbyesen edhe pr vejushn edhe pr tregtarin edhe pr
detarin edhe pr bujkun. Me t gjitha mjetet do t prpiqem sa sht e mundur ta
prkufizoj gjersin e fjalimit dhe t msoj pr pak (shkurt) dhe me kto privilegje t nxis
oreksin e dgjuesve neglizhent pr t dgjuar me lehtsi dhe pa lodhje, kto q do t flas
ti ngulitin n kujtes dhe t largohen t fituar. Do ta nis fillimisht luftn duke iu drejtuar
idhulltarve. Domethn, nse pyet idhulltari nga ku vjen (buron) se Krishti sht Perndi,
(sht pra hyjnia e Krishtit kusht, nga i cili varen gjith t tjerat) nuk do t fillojm
vrtetimin duke nisur nga qielli ose nga gjra t tilla t ngjashme, sepse, nse i them atij,
q krijoi qiellin dhe dheun edhe detin, nuk do ta pranoj. Nse them ngjalli t vdekur,
shroi t smur dhe dboi demon, as kt nuk do ta pranoj. Nse them premtoi
Mbretrin e Qiejve dhe t mirat e pafundme, nse flas pr ngjalljen, jo vetm nuk do ti
pranoj, por do t qesh me hironi. Me far mnyre do ti afrohem nse pr m tepr
sht edhe i pakultivuar (pa mnyra sjelljeje)? Me asgj tjetr vese duke u mbshtetur n
ato q edhe pr ne edhe pr at jan t pranueshme dhe pa dyshime. Po t vendos pra si
baz se krijoi qiellin dhe gjra t tjera t ngjashme, t cilat i prmenda, nuk do t pranoj
t bindet leht. Cilat pra jan ato q edhe ai i pranon si vepra t Krishit dhe pr t cilat nuk
do t mund t ket kundshtim? Se Ai mbolli brezin e t krishterve. Nuk mund t mohoj
se Ai krijoi (themeloi) Kishat, t cilat ekzisojn n t gjith botn. Me kto do t
vrtetojm fuqin dhe hyjnin e Tij. Do t themi se nga ana njerzore sht e pamundur
nj msim n kaq pak koh t prhapet n kaq shum vende, n tok dhe n ishuj, kur pr
m tepr fton njerz q jan t pushtuar nga zakonet e kqia, ose ndoshta jan t
pushtuar nga nj ligsi e madhe t zbatojn gjra kaq t vshtira. Dhe, si mundi ta liroj
njerzimin nga kto gjra, jo vetm Romant, por edhe Perst dhe prgjithsisht t gjitha
kombet barbare. I arriti kto pa prdorimin e armve, pa dhuruar t holla, pa pasur ushtri,
pa nxitur luftra dhe n fillim vetm me njmbdhjet njerz t pa rndsishem, t thjesht,
t pa arsimuar, t vetm, t varfr, t veshur keq, pa arm, kmbzbathur, t cilt kishin
vetm nj rrob. Pr kt vetm them se, thjesht ia doli mban (i arriti). Mundi t bind
shum rraca njerzore t filozofojn, jo vetm pr jetn e tanishme, por edhe pr t
ardhmen, t abolit ligjet e etrve t tyre, t rrnjosin zakone t vjetra q ishin rrnjosur
mir (thell) pr kaq koh edhe t mbjell n vend t tyre t tjera. Pasi i mori nga t lehtat

1
i drejtoi n rrugn e tij t vshtir. E bri kt ndonse luftohej nga t gjith dhe qndroi
mes talljes, kryqit dhe vdekjes t tmerrshme. Kto nuk mund ti mohojn se u kryqzua
prej judejve dhe se psoi kaq gjra prej tyre dhe se do dit oi prpara predikimin e
krishter. sht paradoksale q kjo sht n lulzim, jo vetm ktu por edhe n preset,
megjith se luftohet ende edhe tani nga ata. Edhe tashm ka tek ata shumic martirsh,
prej atyre q ishin m t egr edhe se uqrit dhe, q pasi pranuan predikimin u bn m t
but se shqerat, t cilt tani filozofojn pr pavdeksin dhe ngjalljen dhe t mirat e pa
fundme.

2 Kto sulme nuk u mjaftuan vetm n qytete, por edhe n shkrettir dhe npr
fshatra e qyteza dhe n ishuj e n limane t largta. Jo vetm njerz t parndsishm, as
thjesht arhond por edhe mbretr jan (nnshtruar) prgjunjur me shum prkushtim
tek i Kryqzuari. Dhe kto nuk ndodhn rastsisht, por ishin profetizuar para shum vitesh
dhe tani do t prpiqem ta vrtetoj. Ndoshta m mir t them q t mos kini dyshim pr
fjalt e mia e konsideroj t nevojshme ti prezantoj ktu n mes librat e judejve, t cilt e
kryqzuan dhe ti interpretoj ato prpara syve t atyre q nuk binden pr dshmin e
Shkrimeve pr At, t cilat judejt i ruajn ende edhe tani. Se Perndia do t bhet njeri,
duke mbetur Perndi e thot i pari Jeremia. Ky sht Perndia jon dhe nuk ka tjetr si ai.
Gjeti do rrug diturie dhe ia dha at Jakovit birit t Tij dhe Izraelit t dashurit t Tij. (Var
3, 36-38). E sheh se n pak fjal i shprfaq t gjitha, se ndrsa ishte Perndi u b njeri dhe
u shoqrua me njerzit dhe se Ai sht ligjvnsi i Dhiats s Vjetr. Sepse thot: Gjeti
do rrug diturie dhe ia dha at Jakovit birit t Tij dhe Izraelit t dashurit t Tij. Ktu
tregon se para se t bhej njeri Ai i drejtonte t gjith dhe t gjitha. Ai i bri me ligjvnien,
providencn, kujdestarin dhe mirbrjet e Tij. Gjithashtu dgjo si thot nj tjetr profet
dhe jo vetm q do t bhet njeri, por se do t lind prej virgjreshe. Ja virgjresha mbeti
me barr dhe lindi bir dhe do t quhet emri i tij Emanuel (Is 7. 44). Emri i Tij i prkthyer
do t thot Perndia sht bashk me ne Por, m pas tregojn se bria njeri nuk ishte
fantazi, por se realisht Perndia u b njeri duke shtuar: prpara se djali t msoj t flak
t keqen do t msoj t mirn (Is 7. 16). Se jo vetm do t bhej njeri dhe do t lindte
prej virgjreshs, por edhe se do t (kishte prejardhjen) rridhte nga brezi i Davidit, dgjoje
se si kt e profetizon q m prpara Isaia, sigurisht duke prdorur alegori dhe metafora,
por ama e thot t gjithn. Do t ngrihet shkop nga rrnja e Jeseut dhe do t lulzoj dhe
mbi t do t prehet frym Perndie, frym urtsie dhe menurie, frym kshille dhe fuqie,
frym njohjeje dhe shprestarie, frym frik Perndie e prmbush at (Is 11.1-3). Sepse
ky Jese ishte ati i Davidit. Nga kjo duket qart se ka prejardhjen dhe nga ky fis, se do t jet
jo vetm nga fisi i Jeseut, por edhe nga shtpia e tij dhe kto i profetizoi duke thn:
Shkop do t dal nga rrnja e Jeseut, sepse nuk flet thjesht pr shkopin, por kjo kupton
dhe mbretrin e tij dhe kt e shprfaqi kur tha: do t ngrihet shkop dhe shtoi dhe do
t prehet n at frym urtsie dhe menurie, cilido, sado i marr q t jet nuk do t
kmbngul se hiri do t vinte tek druri, por sht e qart se do t vinte n at tempull t
shenjt. Pasi nuk tha thjesht do t prek por do t prehet, sepse pasi erdhi do t
mbetej (qndronte) pr gjithmon dhe nuk do t largohej. Kt shpreh dhe ungjillori Joan
kur thot: Un pash Frymn duke zbritur si pllumb dhe qndroi mbi At (Jo 1.32). As
kto nuk e qetsuan mendimin e judejve, t cilt e shfaqn menjher sa lindi. Mattheu
thot konkretisht: Irodhi duke dgjuar u trondit dhe gjith Jerusalemi s bashku me t
(Mat 2.3), dgjo tani si e profetizoi m par Isaia Se nj djal na lindi, nj bir na u dha. Ai
do t marr mbretrimin prsipr dhe Mbretria e tij nuk do t ket kufij. At i

2
prjetshm, Perndi, Princ i paqes. Rritja e Mbretriss tij do t jet pa mbarim dhe
paqja n fronin e Davidit dhe n mbretrin e tij do tjet e pa tundur (Is 9.5-6). Gj t
ciln nuk do t mund ta thoshte ndonj pr nj njeri t thjesht dhe sht e
vetkuptushme dhe pr ata q jan kundshtar t fort. Sepse, askush nga njerzit gjat
gjith shekujve nuk u quajt Perndi i fuqishm dhe as prijs i paqes s pafundme, se
prsri thot: Se paqja e Tij nuk do t ket kufij (vargu 7). Kjo dshmon q athere edhe
at q u tha nxnsve para shjestimit: Paqen Time u jap juve, jo sikundr e jep bota, po u
jap juve (Jo 14.27), paqe e cila pushtoi gjith dheun, gjith detin, gjith botn, gjith
shkrettirn dhe malet dhe kodrat dhe humnerat. Prandaj pra foli kshtu pr paqen e
Krishtit, se paqja e njerzve shkatrrohet leht dhe ka shum ndryshime. Paqja e dhn
prej Tij sht e sigurt, e pa tundur, solide, e prhershme, e pavdekshme, nuk ka fund,
ndonse kundr saj organizohen mijra luftra dhe krijohen mijra rreziqe. Fjala e Krishtit, e
cila i bn t mundura (arrin) t gjitha, s bashku me t tjerat arriu edhe kt.

3 Nuk profetizuan vetm q do t bhet njeri, por edhe mnyrn se si. Sepse, do t
shfaqej pa hedhur rufe dhe vettima prej qiellit, pa tundur dheun dhe tronditur qiellin dhe
pa shkaktuar ngjarje befasuese (t papritura), por prkundrazi, t lind n shtpin e
parndsishme dhe t prulur t nj marangozi. Pa zhurm dhe pa e ditur t gjith, dgjo,
se si as pr kt nuk heshti Davidi, por tha: Ai do t zbres si shiu mbi barin e that (Ps.
71(72) 6), duke shprehur patronditshmrin dhe forcn e ardhjes s tij. Jo vetm kaq, por
tjetr profet paraqit shoqrimin e Tij me njerzit, shiko far thot: ndonse shahej,
pranonte pshtyrje, poshtrime, fshikullime dhe n fund t drejtohej te kryqi, pr t gjitha
ato q bn kundr Tij nuk e mbrojti veten e vet, por i vuajti t gjitha me durim dhe qetsi
edhe nderimet, shpifjet, inatin e popullit, sulmet, t gjitha kto pra i thot profeti: Nuk
do ta coptoj kallamin e thyer dhe nuk do ta shuaj kandilin q bn tym, do ta paraqes
drejtsin sipas s vrtets (Is. 42.3). Nj profet tjetr bn t njohur dhe mnyrn si do t
lind duke thn: Dhe ti Vithlehem as far m e vogla nuk je n Jude se prej teje do t
dal nj i par, q do t kullos llauzin Tim Izrael (Mikea 5.2). Ai paraqet dhe hyjnin e
Krishtit dhe njerishmrine e Tij, duke thn: Ai sht prej fillimit i prjtshm n dit pr
t shprehur ekzistencn e Tij para jetve, duke thn: do t dal nj i par q do t
kullos llauzin Tim Izrael shpreh lindjen n mish. Kij kujdes! Ktu ekziston qart dhe
profecia tjetr, sepse, nuk tha thjesht do t lind, por vendi n t cilin do t lind do t
jet i rndsishm ndonse ishte i vogl dhe i pa rndsishm. Pasi thot: Dhe ti
Vithlehem as far m e vogla nuk je n Jude. Tani gjith bota vrapon vetm pr kt arsye
t shoh Vithlehemin ku lindi. Nj tjetr profet shprfaqi edhe kohn kur do t vinte duke
thn: Skeptri i Tij nuk do ti hiqet Juds as shkopi i komandimit nga kmbt e tij deri sa
t vij Shilohu dhe atij do ti binden popujt. Ai lidh gomarin e tij t vogl n pjergull dhe
kriin e gomarics s tij n pjergulln m t mir; i lan rrobat n ver dhe mantelin e tij
n gjakun e rrushit. Ai i ka syt t ndritura nga vera dhe dhmbt e bardha nga qumshti
(Gjen. 49.10-12). Vre re dhe kt profetci, sepse, Ai erdhi ather kur nuk kishte prijsa
judej, por kur ishin t pushtuar nga romakt. Skeptri i Tij nuk do ti hiqet Juds as shkopi i
komandimit nga kmbt e tij deri sa t vij Shilohu dhe atij do ti binden popujt, duke
nnkuptuar Krishtin. Sepse, njkohsisht me lindjen e Atij u b edhe ai rregjistrim i par
gjat sundimit t romakve mbi kombin jude dhe nnshtrimit t tyre nn zgjedhn e
pushtetit. M pas shpreh dhe dika tjetr duke thn: dhe Ai pritej nga popujt (kombet)
se pasi u b njeri trhoqi gjith tjetr-kombasit. Kshtu kur Hirodhi deshi t msonte se ku
kishte lindur, q t vras foshnjat edhe kt e than profett para shum kohsh: Z u

3
dgjua n Rama, vaj e t qar dhe gjm e madhe, Rakela qante djemt e saj dhe nuk
donte t ngushllohej, sepse nuk jan (Jer. 31.15). Duhej t kthehej nga Egjipti dhe kt e
shprhn profett duke thn: Prej Egjiptit e thirra tim bir (Osea 11.1). Gjithashtu n disa
vende duhet t bnte mrekulli dhe t msonte publikisht, dhe edhe kjo ishte profetizuar.
Dgjo far thot Isaia: Vendi i Zabullonit dhe toka e Nefthalimit, populli q ishte n
errsir pa nj drit t madhe, mbi luginn e hijes s vdekjes lindi drita (Is. 9.1).
Nprmjet ksaj profecie shpreh prezencn e Krishtit atje dhe njohjen e Krishtit nprmjet
mrekullive dhe msimeve. M pas rrfen edhe shum mrekulli dhe tregon se si shroi
gjindjen, u dha drit t vrbrve dhe u eli gojn memecve. Ather do tu hapen syt t
verbrve dhe vesht e shurdhve do t dgjojn dhe m pas Ather t alt do t
krcejn dhe memect do t flasin (Is. 35. 5-6), gj e cila nuk ka ndodhur kurr
ndonjher, prve se n ditt e shfaqes s Tij. Hyri njher n tempull dhe foshnjat e
gjirit q ende nuk mund t artikulonin fjal i psaln atij himnin: Hosana n m t lartat i
bekuar sht ai q vjen n emrin e Zotit (Mat. 21. 9), gj t ciln profeti e kishte
profetizuar q n koht e vjetra duke thn: Nga goja e foshjave dhe e aty q pin sis do
t marr lavd, shkatrrove armiq dhe hakmarrs (Ps. 8. 3). E sheh q natyra lufton me
veten e vet dhe kshtu foshjat, t cilat nuk kan t keqe dhe, q nuk mund t artikulojn
fjal predikojn Krijuesin dhe marrin prsipr veprn apostolike (misionare).

4 Meqense kur u flet judejve pr shum arsye t mos mirnjohjes s tyre, gjrat m
t shumta i thoshe t mbuluara (fshehura), si enigma dhe paravoli dhe kjo sht
profetizuar: Do t hap gojn time pr t thn shmblltyra dhe kam pr t paraqitur
misteret e kohrave t lashta (Ps 77(78) 2). Por edhe urtsin e predikimeve e profetizoi
profeti duke thn: U derdh hiri n buzt e tua (Ps.44(45) 3). Edhe nj tjetr profet
prsri thot: Ja shrbtori im do t lavdrohet do t ngrihet dhe do t lartsohet
shum (Is. 52. 13). I njjti profet, duke treguar shkurt prsri bmat e prezencs s tij
sikundr u pa n mrekullit e kryera thoshte: Fryma e Zotit sht mbi mua, Zoti m ka
lyer me vaj, pr tu shpallur t varfrve lajmin e mir, robrve lirimin dhe t vrbrve t
part (shikimin) (Is. 61. 1). Duke qen q ata judejt do ta prbuznin (shprfillnin) pa
asnj arsye mirbrsin e tyre dhe duke mos pasur ndonj akuz. Dgjo Davidin t
profetizoj dhe t thot: Me ata q urrejn paqen, kur u flas pr paqe, ata m luftojn
darovisht (Ps. 119(120) 7). Do hynte n qytet i hipur mbi gomar dhe kjo u profetizua nga
Zaharia, i cili thot: Gzohu me t madhe o bij e Sionit, shpall o bij e Jerusalemit, se ja,
mbreti yt vjen tek ti, i but, i drejt, i prulur hipur mbi pulisht t ri (Zah. 9. 9). Dboi nga
Tempulli tregtart e pllumbave dhe tryezart (konvertuesi e t hollave). E bri kt nga
zelli pr Tempullin dhe njkohsisht pr t treguar se nuk sht kunr Perndis, por n
unanimitet (n nj mendje) me Atin. Prandaj mbrojti Tempullin nga shit-blerjet e
jashtligjshme q bheshin brenda tij. As kjo skishte mbetur pa u shprehur, Davidi
profetizoi ngjarjen dhe predispozicionin me t cilin do t mbronte tempullin duke thn:
Zelli i shtpis sate m hngri (Ps. 68(69) 10). Ka edhe dika m t qart se kjo, do t
duhej t dorzohej, t tradhtohej prej atij q m prpara kishte qen n tryez me At.
Shikoni se si vet profeti profetizoi: Ai q ngjroi bukn me mua u ngrit kundr meje (Ps.
40(41) 10). Kij kujdes se me kt bie dakort edhe ungjillori: Ai q ngjeu dorn n kup
bashk me mua, ky do t m jap n duar (Mat. 26. 23). Duhej t tradhtohej, jo thjesht
t jepej n duar, t shes gjakun e tij t muar dhe t marr t holla pr at. Dhe profeti
nuk e fshehu as kt, por shfaqn edhe marrveshjen e turpshme dhe pr bisedn mes
tyre thot: Mos hesht o Perndi i lavdrimit tim, sepse goj mkatare dhe kobuese u el

4
kundr meje (Ps. 108(109). 1). Vet tradhtari i penduar m pas pr sa guxoi t bj edhe
t hollat i flaku dhe u zhduk (humbi,vrau veten), duke ln kshtu vejush t shoqen,
jetim fmijt dhe shtpin t shkret. Shiko si e prshkruan profeti kt shkatrim:
Mbetshin jetim bijt e tij dhe gruaja e tij vejush, t trrbuar u sjellshin andej ktej bijt
e tij dhe krkofshin ushqim larg prej vendeve (shtpis) t tyre t shkretuara (Ps.
108(109) 9-10). Por edhe vendin e tij e zuri nj tjetr, apostulli tjetr Mathia, sikundr
parafoli profeti: tjetr marrt vendin e tij (Ps. 108(109) 8). Pasi u tradhtua dhe
arrestua me dashje, u mblodh gjykatore e paligj e judejve dhe kombeve dhe kt e kishte
parathn profeti: M kot u menduan kombet (Ps. 2. 1). Por nuk sht se jan
parathn vetm kto, por edhe heshtjen q ruajti i bindur, pa nxjerr z, ndonse kundr
tij u than shum fjal dhe akuza, Isaia e shprfaqi duke thn: si qengji pr therrje dhe i
heshtur si dele q e ojn pr t qethur nuk e hapi gojn (Is. 53. 7). Dhe duke treguar
pamoralshmrin e akuzs shtoi: N pruljen e tij gjykimi i tij u ngrit domethn askush
nuk e gjykoi at me drejtsi. M pas sqaron edhe shkakun e vdekjes, se t gjitha sa vuajti
nuk i vuajti si shkak i mkateve t tija, pasi ai vet ishte i pa mkatshm dhe pa t met,
por e dha veten pr mkatet e bots, sikundr u para tha: se nuk kishte mkatuar dhe
mashtrim nuk u gjend n goj t tij (Is. 53. 9). Prandaj tha edhe shkakun pr t cilin e
vran dhe m pas shton edhe tjetr shkak: Pr mkatet e populit tim u dhash n vdekje
(po atje vargu 8). Sepse deshi t tregonte jo vetm shkakun, por edhe prfitimin q erdhi
nga kryqi dhe nga vdekja. Bj kujdes si sht profetizuar edhe kjo: Ne t gjith endeshim
si dele. Secili ndiqte rrugn e vet dhe vet Zoti bri q t bjer mbi At paudhsia e t
gjithve ne (Is.53. 6). M pas duke qen se judejt do t ndshkoeshin pr sa guxuan
profeti thot: Le ti kputim prangat e tyre dhe le ti heqim qafe litart e tyre. Ai q rri n
qiell do t qesh, Zoti do t tallet me ata. Ather do t flas n zemrimin e tij dhe do ti
trondite n mrrin e tij (Ps. 2. 3-5). Po kt e shprehu edhe Krishti n Ungjijt kur thot:
por ata, armiqt e mi, q sm deshn t mbretroj sillini ktu, therrini prpara meje
(Luk. 19. 27). Dhe pasi foln pr vdekjen, nuk lan pa prmendur dhe mnyrn e vdekjes.
Davidi e shprehu kshtu: puan duart dhe kmbt e mia. Mund t numroj gjith eshtrat
e mia, hodhn syt mbi mua dhe m vshtrojn dhe vazhdon edhe pas kryqzimit sepse
thot: Ndan midis tyre rrobat e mija dhe mbi kmishn time hodhn short (Ps. 21(22)
17-19).

5 M pas shkroi se duhej t varrosej duke thn: M vur n grop t poshtme n

errsir dhe n hijen e vdekjes (Ps. 87. 7)(88. 6). Dhe se duhej t ngjallej (ngrihej), bj
kujdes se edhe kt e paratha: Nuk e braktise n hadh shpirtin tim dhe as t shenjtin tnd
n prishje (Ps. 15(16) 10). Po t njjtn gj shpreh dhe Isaia me tjetr mnyr: I plqeu
Zotit ta rrihte dhe ta bnte t vuaj. Duke flijuar veten e tij si flijim pr mkatin, do t
zgjat ditt e tij dhe vullneti i Zotit do t prsoset tek ai. Ai do t shikoj frytin e mundimit
t tij dhe do t jet i knaqur me ann e dituris s tij, i drejti, shrbtori im do t bj t
drejt shum veta, sepse do t marr prsipr paudhsit e tyre. (Is 53. 10-11). Vdekja e
tij pati si pasoj faljen e mkateve t njeriut, sikundr thot edhe vargu 12 Ai mbajti
mkatin e shum vetave, se liroi njerzit nga demont dhe kt e shprehu po n t
njjtin varg Ai do t ndaj plakn e t fuqishmit gj t ciln e arriu nprmjet
vdekjes sikundr bhet e ditur nga po ai varg se n vdekje e dorzoi jetn e tij.
Prsri thot se ai do t drejtoj botn: ai do t shikoj pasardhs dhe me zbritjen e tij
n hadh tronditi fuqin e tij, t gjitha i mbushi me zhurm dhe tmerr dhe shkatrroi
mbretrin e tij (akropolin), si paratha Davidi duke thirrur e duke thn: Ngrini dyert o ju

5
t part, hiquni o dyer t prjetshme q t hyj mbreti i lavdis (Ps. 23(24) 7). Nga ana
tjetr Isaia me tjetr mnyr thot: do t thyhej dyert e bronxta dhe llozet e hekurta.
Do t hap thesaret e errsirs dhe pasurit e fshehura n vende t errta (Is. 45. 2-3)
duke iu drejtuar hadhit nprmjet tij. Sepse, ndonse ishte hadh n t mbaheshin shpirte
t shenjta dhe en t muara, Avraami, Isaku, Jakovi. Prandaj edhe tha thesaret e
errsirs, sepse atje nuk kishte ndriuar ende dielli i drejtsis dhe as ishte shpallur
predikimi i ngjalljes. Sepse pas ngjalljes nuk do t qndronte bashk me ngjjt as me
kryengjj apo me ndonj fuqi tjetr ngjllore, por do t qndroj n fronin mbretror,
vr re si thot Davidi: I tha Zoti, Zotit tim. Rri n t djathtn time deri sa t ve armiqt e
tu nn kmb t kmbve t tua (Ps. 109(110) 1). Dhe m pas do t drgonte apostojt,
gj e cila u profetizua nga Isaia: Sa t bukura jan mbi male kmbt e atyre q
ungjillzojn paqe (Is. 52.7). Shiko se cilat pjes t trupit lavdron, kmbt, t cilat i ojn
kudo. Davidi gjithashtu tregon dhe mnyrn e qndress s nxnsve kur thot: Zoti u
dha shum forc fjale atyre q ungjillzojn (Ps. 67(68) 12). Nuk rezistuan me an t
armve, as duke dhn t holla, as me forcn trupore, as me ushtri ose dika t till, por
vetm m an t fjals, fjal, e cila fshehte shum forc, e cila shfaqet n brjen e
mrekullive. Pr kt thot profeti: Zoti u dha shum forc fjale atyre q ungjillzojn
duke nnkuptuar me forc mrekullit. Se vrtetoi forc t pa shprehur sa q dhe
peshkatari dhe tagrambledhsi dhe tendabrsi me urdhra t thjeshta ngjallin t vdekur,
dbojn demon, larguan vdekjen, u mbylln gojn filozofve dhe oratorve, mundn
mbretr dhe prijs, barbar dhe helen dhe do komb tjetr. Prandaj profeti ka folur mir
kshtu, sepse t gjitha kto i bn me kt fjal, dhe me forcn e saj t madhe
transmetuan tek t vdekurit jet, kthyen mkatart n t drejt, t verbrve u kthyen
shikimin dhe njkohsisht shronin smundjet trupore dhe shpirtrore. Nga u buronte kjo
forc? Nga Fryma e Shenjt dhe kjo duket nga t thnat: Ishin t rrafshuar (mbushur) me
Frym (Vep. 2.4). Profetizuan dhe burrat edhe grat. Gjuh n form zjarri qndroi mbi
do apostull, t ciln e profetizoi Joeli: Mbas ksaj do t ndodh q un do t prhap
Frymn time n do mish, bijt dhe bijat tuaja do t profetizojn, pleqt tuaj do t shohin
ndrra dhe t rinjt vegime, dhe Frym do t derdh mbi shrbtort dhe shrbtoret e
mia para se t vij dita e madhe e shaqes s Zotit (Joel. 2. 28). Dita e madhe e shfaqes
nnkupton at pr t ciln Fryma e ndrioi dhe q do t vij n t ardhmen. Vet profeti
profetizoi pr shptimin pas bess: Dhe kushdo q do t thrres emrin e Zotit do t
shptoj (Joel. 2. 32).

6 Esht thn gjithashtu se do t drgoj predikues n t gjith botn q t mos

mbetet asnj q t mos ket dgjuar predikimin dhe kjo u profetizua. Dgjo Davidin t
thot: N t gjith botn u prhap jehona e tyre dhe fjalt e tyre deri n ant e bots
(Ps. 18(19) 5). M pas tregon se ata predikuan sikur t kishin pushtet dhe se ishin m t
fort se mbretrit, thot: I tregove ata princr mbi gjith tokn (Ps. 44. 17 (45. 16).
Sepse Petroja dhe Pavli ishin m t lart se mbretrit dhe princat, gj t ciln e tregojn
vet gjrat. Pasi megjith se mbretrit jan ende gjall ndodh q t shfuqizohen (rrzohen)
ligjet e tyre, por ligjet e ktyre peshkatarve ndonse kan vdekur jan t themeluara fort
dhe mbeten t pa tronditura, pr m tepr ndon se demont, zakonet shumvjeare, e
keqja, knaqsia dhe shum t tjera u kujdesn (vepruan) q ti shkatrojn. Kt e
shfaqn edhe profett, se pasi t bhen prijsa do t vazhdojn t jen t shumdashur
dhe t dshiruar duke thn: Prandaj t rrfejn (dshmojn) n jett (Ps. 44. 17 (45.
16), q do t thot do t falenderojn dhe do t jen mirnjohs se u dhe t till prijsa.

6
Se edhe q predikimi u prhap n t gjith botn dhe kjo u profetizua: M krkoi dhe i
dhash kombet pr trashgim dhe ant m t poshtme t dheut pr zotrim (Ps. 2. 8).
Prsri tjetr profet thot t njjtn gj: gjith toka do t mbushet me njohjen e Zotit si
uji i shumt q mbulon detin (Is. 11. 9). Vre dhe lehtsin e predikimit: Ata nuk do t
msojn secili vllan e tij dhe t afrmin duke thn: Njihni Zotin sepse t gjith do t
m njohin nga m i vogli tek m i madhi (Jer. 31. 34). dhe n ditt e fundme do t
shfaqet mali i Zotit dhe n majn e tij do t duket shtpia e Zotit dhe do t lartsohet m
tepr se do mal dhe do t vrshojn mbi t shum popuj edhe kombe (Is. 2. 2). Duke
folur kshtu pr Kishn. Kisha do t jet jo vetm e qndrueshme dhe e pamposhtur, por
do t prbj faktor (ndikoj marrpjes) q t mbretroj paqja n bot dhe do t
fashiten (nuk do t ket m) nga qytetet poliarkit dhe monarkit. Do t themelohet nj
mbretri q do ti prfshij t gjith dhe do t jetojn m t shumn n paqe, jo si m
prpara. Sepse m par t gjith artizant madje edhe oratort thirreshin n arm dhe
ishin n gadishmri pr luft. T gjitha kto me ardhjen e Krishtit u shkatruan dhe luftrat
u kufizuan n vende t caktuara, gj t ciln e tha edhe profeti: Ai do t siguroj
drejtsin midis kombeve dhe do t qortoj shum popuj. Do ti farktoj shpatat e tyre
dhe do ti kthej n plugje dhe heshtat e tyre n draprinj, nj komb nuk ka pr t ngritur
m shpatn kundr nj kombi tjetr dhe nuk do t msojn luftn (Is. 2 4). M prpara t
gjith jetonin brenda lufts, tani harruan edhe artin e lufts, madje m t shumtit as q e
njohn ndonjher kt art. Nse edhe tani bhen luftra jan t pakta dhe jo t
vazhdueshme si bheshin m prpara q n do komb shprthenin mijra kryengritje.
Madje profett edhe trgojn se nga cilt do t prbhet Kisha, se do t prbjn nj grigj
(tuf) jo vetm m njerz me karakter t but dhe jo vetm t urt dhe t vyrytshm, por
edhe nga njerz me karakter t egr dhe t gjith do t bhen nj Kish. Dgjo si e
shprehu larmishmrin e saj profeti: Ather ujku do t kullos bashk m qengjin (Is.
11. 6), nprmjet ksaj tregon thjeshtsin e jets s mbretrve. Dhe pr t treguar se
kto nuk iu referohen kafshve, le t na thot judeu kur ka ngjar dika e till. Sepse
asnjher nuk ka kullotur sbashku ujku me delen, por edhe nse ndodh far dobie do t
kishte pr njerzimin q profeti ta prmendte? Nuk flet pra pr kafsht por pr njerzit me
sjellje t egr, pr Skitht, Thrakt, Negrit, Indiant, Savromatt, Perst. Se t gjitha kto
kombe u drejtuan nn nj pushtet e tha edhe kt profeti: Dhe ata do t punojn nn nj
zgjedh dhe gjithsecili do ti falet atij nga vendi i tij (Urt. 3. 9). Do ti falen atij thot, jo
vetm n Jeruzalem, por n t gjith botn, sepse nuk urdhrohen gjith njerzit t
mblidhen n Jeruzalem, por do njeri e kryen adhurimin e tij n atdheun e tij.

7 Gjithashtu edhe q judejve do tu hiqet premtimi edhe kjo u para tha nga profeti:
Sikur dikush nga ju ti mbyllte dyert! Ather nuk do t ndiznit kot zjarrin mbi alltarin tim,
un nuk kam asnj knaqsi me ju (Mal. 1. 10), profetizoi prsri se cilt do ta adhurojn:
Nga lindja deri n perndim do t lavdrohet emri im midis kombeve, n do vend do ti
ofrohet temjan emrit tim dhe therore e pastr (Mal. 1. 11). Shikon se si e shpreh finesn
(mnyrn) e adhurimi, se kjo do t ket dika t veant dhe t ndryshme. Ky adhurim nuk
do t prcaktohet nga vendi, por nga mnyra, pa tym dhe aroma theroresh, por me mnyr
tjetr adhurimi. Po si arritn (mundn) apostujt t trheqin kaq shum njerz do t pyes
dikush? Ai q dinte vetm nj gjuh at judaiken, si e bindi Skithin, Indianin, Thrakun?
Mori dhuratn e poliglodit nga Fryma e Shenjt dhe kjo bhet fjal pr kombet, ndrsa pr
judejt mori dhuratn e dialekteve. Por as kjo nuk do ti afronte judejt, ja si thot profeti:
N gjuh dhe belbzime t tjera do ti flas ktij populli por askush nuk do t m dgjoj

7
(Is. 28. 11). Kjo ka dika shum t qart, se si nuk do t besojn judejt dhe se si do t
vijn kombet dhe kjo sht profetizuar. Dgjo Isaian t thot: M kan krkuar ata q nuk
pyesin pr mua, m gjetn ata q nuk m krkonin. Dhe i thash Ja ku jam nj kombi q
nuk thrriste emrin tim. I shtriva tr ditn duart n drejtim t nj populli t pa bindur q
ecn npr nj rrug jo t mir, duke ndjekur mendimin e tij (Is. 65. 1-2) dhe prsri: E
shpallm at si fmij, si rrnj n dhe t pa uj (Is 53. 2) dhe prsri thot: Zot kush i
besoi predikimit ton edhe kujt iu shfaq krahu i Zotit (Is. 53. 1). Nuk tha kush i besoi
msimit ton, por ato q dgjuam tregojn pr ata se nuk thonin ndonj gj nga vetja e
tyre, por ato sa dgjuan nga Perndia, ato edhe predikuan. Pra, se do t preferohej
Krishtrimi m shum nga judaizmi dhe se do t bhej m i nderuar dhe kt e shprehu
Moisiu duke thn: Ata m kan br ziliqar me at q nuk sht Perndi, kan
provokuar zemrimin tim dhe un do ti bj ziliqar me njerz q nuk jan nj popull, do t
ngacmoj zilin e tyre me nj komb q ssht n vete. (Deut. 32.21), duke nnkuptuar
pavlefshmrin e mparshme t kombeve. Nuk llogariteshin si kombe pr shkak t
mungess s dinjitetit, marrzis dhe mndje lehtsis. Pr arsye t besimit n Krishti erdhi
nj ndryshim i till q t shfaqen shum m t denj prej atyre q nderoheshin m par,
dhe se kjo prekte judejt dhe se kombet do t bheshin m t mir se ata duket nga fjalt
e profetit. Sepse nuk tha thjesht do ti preferoj, por edhe preferencn tregoi edhe
korrigjimin q do t ndodhte: un do ti bj ziliqar me njerz q nuk jan nj
popull. Sikur t thot do tiu jap kaq shum t mira sa q t bheni ziliqar, t
lndoheni. Kjo pra na bri m t mir. Ata pra q pan detin t ahet, gurt t thyhen,
ren t ndryshoj drejtim dhe kaq mrekulli t tjera. Madje ata q sakrifikonin fmijt, q
adhuronin V(B)elfegorin hyjni moavite dhe u dhan mbas magjive t shumta, ata pra duke
qen se erdhn n krishterim dhe se besimi yn u b shum m i preferuar se ai i atyre, u
lnduan s teprmi nga zilia dhe u bn m t mir dhe u mblodhn dhe ato q nuk arritn
ti bnin duke dgjuar profett dhe duke par mrekullit i bn pr shkak t zilis q kan
pr ne. Sepse asnj prej tyre nuk therr m foshnjat dhe as vrapon pas idhujve dhe as i falet
viit. Mirsia e virgjrise n Dhiatn e Vjetr nuk ekzistonte as si emr, sepse duhej t
shfaqej n Dhiatn e Re. Bj kujdes se si edhe kt e para thot Davidi: Do t prpara
mbretit t virgjrit prapa saj, mikeshat e saj do ta shoqrojn at prpara mbretit (Ps
44(45) 15. As pr emrin e priftrinjve, nnkuptoj episkopin, nuk heshti pasi tha: Do t
zvendsoj prijsat e tu me paqen dhe kujdestart e tu (episkopt) me drejtsin (Is. 60. 17).

8 Do t vij t krkoj prgjegjsi nga njerzit dhe bashk me t tjert dhe nga
judejt. Kij kujdes si e para thot Davidi dhe Malakia. Malakia thot: Ai do t vij si ai q
pastron argjendin, do ti rafinoj bijt e levit (Mal. 3. 3), e cila sht shum e prafrt
me at q thot Pavli: dita do ta tregoj at, sepse me an t zjarrit do t nxirret n
shesh dhe zjarri do t provoj punn e cilit do se far pune sht (Kor. 3. 13). Ndrsa
Davidi thot: Perndia yn do t vij shaqur (Ps. 49(50) 3), duke shpallur ardhjen e tij
t dyt. Ardhja e par ishte plot mirsi e dyta nuk do t jet kshtu, por e mbushur plot
frik dhe tmerr. Do t shtrihet n t gjith botn me shpejtsi rrufeje nprmjet ngjjve
q do ta paraprijn, sepse thot: Sikundr vettima del nga lind dielli edhe duket gjer te
perndon, kshtu do t jet edhe t ardhurit e t birit t njeriut (Mat. 24. 27). Nprmjet
ksaj shpeh se ajo do t duket nga kudo dhe do t vetshpallet, d.m.th nuk ka nevoj pr
shpallje, por vet ajo shfaq vet veten. Kt thot dhe Davidi: Perndia yn do t vij
shaqur (Ps. 49(50) 3), m pas duke shprfaqur edhe gjyqin e ardhshm thot: Zjarr do
t digjet prpara tij dhe furun e madhe rreth tij (Ps. 49(50) 3). U referua tek dnimet,

8
tani flet pr madhshtin e gjyqit t tij. Do t ftoj qiellin nga lart edhe tokn t gjykoj
popullin e tij (Ps. 49(50) 4), duke nnkuptuar me tokn njerzit. M pas s bashku me
gjith njerzit n mes tyre edhe judejt sepse atyre u drejtohet shton: Mblidhni
shenjtort e mi q kan lidhur Beslidhjen me mua me an t flijimit dhe qiejt do t
shpallin drejtsin e tij se Perndia sht gjykats (Ps. 49(50) 5). Bhet fjal q me
ardhjen e tij t ndalohet adhurimi i flijimit dhe t mos e poranoj m, t pranoj pra
vetm tonn. Dgjo se si edhe kto u profetizuan: Flijime dhe oferta nuk deshe (Ps.
39(40) 7) kt e thot edhe gjetk duke thn: Popull q nuk e njihja m shrbeu mua,
duke dgjuar me vesh mu bindn (Ps. 17(18) 43-44). D.m.th besoi pa e par detin t
ahet, as gurt t thrmohen, por vetm m dgjimin e predikimit t t drguarve t mi.
Dy gjra thot s do t vij nga njra an dhe se do t vij kur t ndalohen flijimet, gj e
cila ndodhi kur pushteti judaik u nnshtrua n Roma. Gjejm edhe tek Baruku t flas pr
brjen e tij njeri: U shfaq mbi dhe edhe u shoqrua me njerzit (Bar. 3. 38). Thot
gjithshtu edhe Moisiu: Profet si un do t nxjerr Zoti Perndi nga mesi i vellezrve ton
at t dgjoni n t gjitha. Dhe kushdo q nuk dgjon fjaln e tij do t shfaroset
(prjashtohet) nga populli im (Deut. 18. 18). E vure re se kjo nuk ndodh pr asnj nga
profett, por vetm pr Krishtin. Shum profet u shfaqn dhe t gjith nuk i dgjuan pa
psuar asgj. Por meq nuk dgjuan as Krishtin, judejt tani vijn vrdall npr bot si t
marr duke u endur pa qllim, endacak dhe emigrant. U dbuan nga atdheu i tyre
humbn zakonet e tyre atrore, jetojn n nderim, ferr dhe ndshkim. Ato q psuan nn
Vespasianin dhe Titusin as ti thot nuk mudet kush. Kaq shum e kaprxen do shkatrim
kjo tragjedi. U realizua pr at fjala profetike: kushdo q nuk dgjon fjaln e tij do t
shfaroset (prjashtohet) nga populli im. Prandaj dhe u shkretuan t gjitha sa ishin t tyret,
sepse nuk e dgjuan profetin, se do t ngrihen t vdekurit, t ciln e shpalli Isaia duke
thn: T vdekurit do t ngjallen dhe ata q jan npr varre do t ngrihen. Freskia
(vesa) jote shrim sht pr ata (Is. 29. 19). Dhe jo vetm kto, por edhe se me an t
kryqit dhe t vdekjes do t bhen m t shdritshme t gjitha sa kan lidhje me besimin tek
ai, se pas ngjalljes do t ndodh dhe predikimi. Duke qen se u lidh, u tradhtua nga
nxnsi, duroi pshtyrje, u fshikullua, u mbrthye n kryq, nuk u vlersua prej tyre t
vendosej n varr, veshjet e tij ushtart i ndan mes tyre, vdiq me akuzn e kryengritsit, si
vlasfemues, si tirran sepse thot n Ungjill: Kushdo q e bn veten e tij mbret flet kundr
Qesarit (Jo. 19. 12) dhe prsri Ja ne e dgjuam vlasfimin e atij (Mat. 26. 65).
Meqnse t gjitha kto duhet t ndodhnin q dgjuesit t marrin forc dhe t ken
kurajo thot: Mos kini frik pr shkak t ktyre. T gjitha sa kan lidhje me at q u
kryqzua, u fshikullua, u b objekt hironie nga kusart, u vra me akuzn e vlasfemuesit do
t jen kaq t shklqyeshme pas ngjalljes, saq askush nuk do t mohoj se t gjitha jan
t mbushura plot me nder. Ndodhi pikrisht ajo q profeti kishte parathn shum koh
m par: sht rrnja e Jeseut dhe i ngrituri (ngjalluri) prijs pr kombet, tek ai do t
ven shpesn kombet dhe vendi i prehjes s tij do t jet i nderuar (Is. 11. 10). Sikur t
thot se vendi i vdekjes s tij sht m i nderuar dhe se stema mbretrore. Prndaj
mbretrit e krishter vendosin kryqin n emblemat e tyre simbolin e vdekjes s Krishtit.
Kryqi n veshjet e profirta mbretrore, kryqi n emblemat, kryqi n lutjet, kryqi n armt,
kryqi n Tryezat e Shenjta dhe n t gjith botn kryqi shndrit m tepr se dielli dhe
vendi i prehjes s tij do t jet i nderuar

9 Por gjrat njerzore nuk bhen kshtu, por krejtsisht ndryshe. Pr sa koh jetojn
njerzit e sukesshm jan n lulzim edhe ata q kan lidhje me ta, por kur ata vdesin, s

9
bashku me ata shkatrohen edhe ato. Kt mund ta shikoj dikush t ngjas (ndodh) jo
vetm tek ndonj i pasur apo prijs, por edhe tek vet mbreti. Sepse dhe ligjet e tyre
shfuqizohen, portretet e tyre nxihen, kujtimi i tyre shuhet dhe emri i tyre harrohet. Madje
edhe njerzit e tyre prbuzen, t cilt mprpara mund t lviznin (drejtonin) ushtri dhe me
nj shenj t transferonin bashki dhe qytete, t ndryshonin gjendjen e gjrave, madje t
vrisnin dhe t thrrisnin t dnuarit e internuar. Por t gjitha shkatrrohen sado pushtet t
ken pasur m par. Kurse n rastin e Krishtit ndodh krejtsisht e kundrta, sepse para
kryqit gjrat ngjallnin dshprim. Juda e tradhtoi, Petroja e mohoi, nxnsit e tjer u
shprndan, mbeti i vetm n mes t armiqve, shum nga ata q patn besuar u
zmbrapsn. Mbas vrasjes dhe vdekjes - q ta msosh se nuk ishte njeri i thjesht - e gjith
gjendja u b e shndritshme dhe gazmore (e hareshme) shum m shum se e para.
Petroja, korifeu i apostojve prpara kryqzimit u dorzua tek krcnimi i nj portjereje duke
u betuar se nuk e njihte. Ndrsa mbas kryqzimit vrapoi n t gjith botn, prandaj dhe u
vran nj shumic e madhe martirsh, sepse preferuan m mir t vdisnin se sa t theshin
at q tha Petroja duke iu trembur krcnimit t nj portjereje. Q nga epoka e Petros pra
t gjitha fshatra dhe qytete, por dhe n shkrettirn e pa banuar dhe do vend t banuar
shpallim besimin ton tek i Kryqzuari. Mbretr dhe gjeneral, prijs dhe t nnshtruar,
shrbtor dhe t lir, njerz t thjesht, t urt, jo t urt dhe barbar, t gjitha rracat
njerzore dhe e gjith bota. Adhurimi i Krishtit u prhap n t gjith botn q t msosh
do t thot: vendi i prehjes s tij do t jet i nderuar. Ndrsa vendi ku u vendos trupi i
t Kryqzuarit ndonse i vogl dhe i pavler tani sht m i respektuar dhe i hijshm se
shum oborre mbretrore dhe m i nderuar edhe se vet mbretrit. Vendi i prehjes s tij
do t jet i nderuar. E uditshme sht se kjo nuk ndodh vetm me at, por edhe me
nxnsit e tij. Ata t cilt arrestoheshin dhe prndiqeshin, q prmoheshin dhe
burgoseshin, q duruan shum vuajtje pas vdekjes s tyre jan m t nderuar edhe se
vet mbretrit. Shiko se si ndodh kjo. N mbretreshn e qyteteve, n Rom t gjith i
braktisin t gjitha dhe shkojn tek varri i peshkatarit dhe tendabrsit dhe mbreti dhe
titullar t lart dhe gjeneral. N Konstandinopoj mbretrit shprehn dshirn t
varrosen jo pran apostojve, por afr ders s tempujve dhe kshtu mbretrit u bn
portjer t peshkatarve. Dhe pr kt varrim t tyren nuk kan turp por mburen jo vetm
ata por edhe pasardhsit e tyre. vendi i prehjes - thot - do t jet i nderuar. Do ta
kuptosh madhshtin e nderit kur t msosh se kryqi ishte simbol i t mallkuarit dhe i
vdekjes s turpshme. Nga t gjitha ekzekutimet vdekja mbi kryq konsiderohej e mallkuar.
Nga kjo kuptoj se nga ata t cilt m prpara i kryenin padrejtsi Dia-s digjeshish, disa
vriteshin me gur dhe t tjer vdisnin me mnyra t tjera. Ndrsa ai q kryqzohej, varej
mbi dru nuk vuante vetm pr t keqen q kish br, por edhe se konsiderohej i mallkuar
me dnimin e tmerrshm q ndshkohej. Sepse shkrimi thot: I mallkuar kushdo q varet
mbi dru (Deut. 21. 23). Ky simbol i mallkimit dhe i ndshkimit ekstrem t cilit t gjith i
largoheshin tani u b i dshiruar i plqyeshm, sepse as kurora mbretrore nuk zbukuron
kokn kaq sa kryqi q sht m i muar se do stoli. Ai q m prpara shmangej me frik
nga t gjith tani sht (simboli) shenja m e krkuar nga t gjith. Aq sa gjendet kudo, tek
prijsat, tek nnshtetasit, tek grat, tek burrat, tek t virgjrit dhe t martuarit, tek
shrbtort dhe t lirt. do dit t gjith e bjn kt shenj n pjesn m t
rndsishme t trupit dhe e mbajn me vete do dit pasi e shnojn (e bejn) mbi ball.
Kryqi gjendet mbi Tryezn e Shenjt, n dorzimet e priftrinjve, po ai shklqen n
Falenderimin Hyjnor s bashku me Trupin e Krishtit. E sheh gjithkush t jet kudo, npr
shtpit, n trgjet, n shrettira, n rrug, n male, n kodra, n det, n lugina dhe n

10
anije dhe ishuj, n shtratet, n veshjet, n arm, n martesa, n bankete, n en t arta
dhe t argjendta, n margaritart, n tikografit, n trupat e gjallesave t smura, n
trupat e t demonizuarve, n luft dhe n paqe, gjat dits dhe gjat nats, n grupet e
dfryesve edhe t sportistve. Kaq e krkuar u b prej t gjithve kjo dhurat e muar, ky
hir i pashprehur. Askush nuk turprohet m n mendim se sht simbol i vdekjes s
mallkuar, por t gjith mburemi pr at m shum se pr kurorn dhe pr stemat dhe se
pr rrjeshtat e shumta t margaritarve. Kshtu jo vetm q nuk hidhet tej (largohet), por
sht i dshiruar, i dashur dhe i krkuar nga t gjith, shklqen dhe gjendet npr muret e
shtpive, npr maja, npr libra, n qytete dhe n fshatra, n vende t babuara dhe t pa
banuara. Me knaqsi pra do t pyesja dhe t m prgjigjej idhulltari, si kryqi simboli i
ndshkimit t vdekjes s mallkuar t jet i dshiruar dhe i krkuar nga t gjith, nse fuqia
e atij q u kryqzua nuk sht e madhe.

10 Nse ti mendon se kjo nuk sht asgj dhe vazhdon t sillesh me paturpsi, t
mbyllsh syt prpara s vrtets dhe t jesh i verbr prpara drits do t t tregoj tani
me fakte t tjera se sa e lart sht kjo. Cilat jan kto fakte? Gjykatsit zbatojn lloje t
ndryshme torturash, drurin, kamzhikun, kthetrat metalike, plumbet, t cilat i ajn trupat
dhe i ndajn gjymtyrt (pjest) nga njra tjetra. Kush do t vendoste q kto mjete
toruruese ti sjell n shtpin e tij? M t shumtit a nuk i urrejn ndrsa disa i
konsiderojn mjete parashikimi (falli) dhe nuk pranojn as edhe ti prekin? A nuk largohen
prej tyre dhe as nuk hedhin shikimin nga ato? Dika e till ishte edhe kryqi m prpara,
madje m keq se kaq. Sepse si thash dhe m lart ishte simbol jo vetm i vdekjes, por i
vdekjes s dhimbshme dhe t turpshme. A mund t m thuash pra si tani u b kaq i
krkuar, i dashur dhe i preferuar nga t gjith. Si sht i krkuar nga t gjith ky dru mbi t
cilin u shtri dhe u kryqzua trupi i shenjt? Dhe t gjith pasi marrin nga nj copk t vogl
prej tij e prarojn dhe e varin n qaf, burra dhe gra dhe stolisen me at, megjithse ky
ishte simbol ndshkimi dhe dnimi? Por ai q krijoi gjithka dhe njkohsisht i
transformoi, q liroi botn nga kaq ligsi dhe vendosi dheun n qiell, ai edhe kt objekt
q ishte mjet vuajtjeje i vdekjes s turpshme e latsoi mbi qiejt. T gjitha kto duke i para
par profeti tha: dhe vendi i prehjes s tij do t jet i nderuar sepse ai simbol i vdekjes u
lartsua me shum bekim duke u br mur i cili ofron shum siguri, gzohu o plag e
djallit, fre i demonve, fam e fuqis s Krishtit. Ai e vdiq vdekjen, ai theu dytert e hekurta
t ferrit, drmoi kyet e hekurta, shkatrroi akropolin e djallit, kputi fijet e mkatit,
shptoi gjith botn q ishte e dnuar, ndaloi ndshkimin hyjnor t drejtuar kundr
njerzimit. Por far them? Ato q nuk mundi t arrij ndarja e detit, guri i thrmuar,
ndryshimi i rrugs s res, mana q ndahej do dit n mijra judej pr dyzet vjet, ligji dhe
mrekulli t tjera q iu ndodhn n shkrettir dhe n Palestin, kto i realizoi kryqi, jo
vetm n nj komb, por n t gjith botn, kryqi, simboli i t mallkuarit, q t gjith e
shmangnin dhe i largoheshin nj vdekjeje t till, kryqi simboli i dhimbjes, mbas vdekjes s
t Kryqzuarit ai arriti q t gjitha t bhen me shum lehtsi. Dhe jo vetm kto, por
edhe t gjitha sa ndodhn vrtetojn fuqin e tij. Pasi edhe gjith botn pr t ciln viryti
ishte i huaj, dhe n gjendje shkretimi shpirtror, sa, askush nuk priste t prodhonte dika
t mir e shdrroi menjher n parajs dhe n nn me shum bij. Fakt t cilin e para tha
profeti: Ngazllohu o shterp q nuk lindje, dhe brtit ti q nuk kishe dhimbje lindjeje,
sepse bijt e shkrettirs do t jen m t shumt se ata t s martuars (Is. 54, 1). Se
pasi e bri pjellore i dha ligj shum m t mir se t mprparshmin, por as kt nuk e
lan pa e thn profett: Do tu jap atyre dhiat (testament, beslidhje) t re, jo si dhiata

11
q u dhash etrve t tyre n ditt kur i mora ata me dorn time pr ti nxjerr nga toka e
Egjiptit, sepse ata nuk e ruajtn beslidhjen time, sikundr un u prkujdesa pr ata
thot Zoti (Jer 31, 32). M pas duke br t njohur ndryshimin e menjhershm dhe
lehtsin e pranimit t predikimit t tyre thot: Ata nuk do t msojn secili t afrmin e
tij dhe vllan e tij duke thn, Njihni Zotin se t gjith do t m njohin nga i vogli deri
tek i madhi. (Jer 31, 34). Do tu jepte t gjithv ndjesn e mkateve mbas ardhjes s tij,
gj t ciln kshtu e para tha profeti: Ata q do t bjn kt beslidhje me mua, do tu fal
(ofelume) paligjsit (anomies) dhe mekatet (amarties) e tyre nuk do ti kujtoj prsri (Jer
31, 34). Do t mund t kt dika m konkrete? Nprmjet ktyre profetive shprfaqi
thirrjen e kombeve, superioritetin e ligjit t ri prkundrejt t vjetrit, lehtsin e pranimit,
hirin e atyre q besuan dhe nprmjet pagzimit t br dhurat.

11 Ai pra i bri kto dhe Ai vet do t vij edhe si Gjykats, bj kujdes se si edhe kt
e profetizojn. Nuk e anashkalojn, por disa na paraqitin formn (pamjen) me t ciln do
t vij, ndrsa t tjer e profetizojn kt ngjarje me fjal. Danieli, i cili jetonte n mes t
barbarve t Babilonis e pa t vij mbi re, dgjo tani vet fjalt e profetit: Pash thot
nj si bir njeriu vinte mbi ret dhe arriu deri tek i Lashti i ditve dhe u afrua prpara tij
dhe atij iu dha pushtet dhe mbretrim dhe t gjith popujt, farrat dhe gjuht i shrbenin
atij (Danieli 7, 13). Duke folur pr gjykimin thot: dhe librat u hapn dhe lum zjarri
rridhte prpara tij, mijra mijrash i shrbenin atij dhe miljona miljonash rrethonin at.
Njkohsisht tregon dhe nderimin q do t ken t drejtt dhe thot: Dhe gjyqin ua dha
t shenjtve t t Lartit dhe mbretrin do ta ken shenjtort e tij. Malakia gjithashtu
thot se gjyqi do t bhet dhe me zjarr madje: Ja ai vjen si zjarr q tret dhe si poa (lloj
bime, gjelbrim, bar) q pastron (Mal. 3, 2). E sheh se me sa prpikmri profetizuan
profett dhe predikuan ato q do t ndodhnin. Si pra guxon t mos besosh kur ke
vrtetime kaq t mdha t profetve pr fuqin e tij, t cilt foln q para kaq vitesh dhe
shikon realizimin e ktyre pjesve pa devijimin m t vogl. Se edhe profett nuk jan
sajesa tonat, gj q e dshmojn ata t cilt t part i kishin librat e profetve dhe i kan
akoma edhe sot, t cilt ndrsa jan armiqt tan, jan edhe pasardhs t atyre q e
kryqzuan, ndrkaq librat i kan edhe i ruajn edhe tani. Dhe pyes, si nuk besojn,
prderisa i kan librat profetik? Por pr kto nuk sht prgjegjs ai q nuk sht bindur,
por ata q ndonse sht mesdit nuk shohin. Pasi edhe vet botn e paraqiti si vegl
harmonike, q nga do lshon zrat e saj t cilt predikojn krijuesin. Por ka edhe njerz,
disa prej t cilve kmbngulin, se u bn (erdhn) vetvetiu, t tjer thon se sa shohin
jan krijuar, t tjer ia atribuojn krijimin providencs, demonve dhe lvizjes s yjeve. Pr
kt nuk sht fajtor krijuesi, por akuza rndon mbi ata t cilt megjith se me kaq
medikamente mjeksore, jan n shtrat t smur rnd. Ashtu sikundr nj shpirt, kur
sht mirnjohs e di se far duhet t bj, pa pasur nevoj pr shum mjete nxitse,
ashtu edhe kur sht mos mirnjohs dhe i pa ndjeshm dhe nse do t ket mjete t
shumta ndihmse mbetet n errsir, sepse q shum hert sht pushtuar nga pasionet.
Vese kujdes, sepse kjo ndodh ngado, jo vetm n kt rast, por edhe n raste t tjera. Sa
njerz pra ndonse nuk i njohin ligjet, jetojn brenda kuadrit ligjor? Ndrsa t tjer t cilt
q nga fmijria dhe deri n pleqri edukohen (rriten) me ligjet jetojn jasht kuadrit
ligjior. Kto kan ngjar edhe m prpara. Judejt ndrsa shijuan mrekullira t shumta dhe
ngjarje t tjera t rndsishme nuk u bn m t mir. Ndrsa Ninevitt dgjuan vetm
nj predikim dhe ndryshuan dhe u liruan (zhveshn) menjher nga e keqia. Kt gj
kushdo mund ta shoh t ndodh n burra t famshm, por edhe tek t thjeshtt. Juda

12
megjith se msoi kaq shum gjra u b tradhtar. Kurse kusari pa ndonj nxitje dshmoi
mbi kryq Krishtin dhe shpalli Mbretrin e tij. Mos i gjyko gjrat pra duke u mbshtetur tek
ata q kan mendim t prprishur (kalbur, korruptuar), por t mbartsh mendimin e
duhur mbi bazn e s vrtets t gjrave, duke rn dakord me ata q menduan drejt mbi
at. Nuk e besuan judejt, por e besuan kombet. Edhe kjo ama nuk kaloi n heshtje Davidi
profetizon duke shpallur: Bij t huaj u vjetruan dhe nuk mundn t qndrojn m n
shtigjet (rrugt) e tyre (Ps 17, (18-45) 46), nga ana tjetr Isaia thot: Zot kush i besoi
predikimit ton edhe kujt iu shfaq krahu i Zotit (Is. 53, 1) dhe prsri M gjetn ata q
nuk m krkonin dhe u shfaqa tek ata q nuk pyesnin pr mua (Is. 65, 1). Ndrsa gjat
shfaqes s tij n tok e besuan dy gra t huaja, Kananeasia dhe Samaritania, n t kundrt
priftrinjt dhe arhondt e luftuan dhe e prndoqn dhe njkohsisht pengonin dhe t
tjert dhe i dbuan nga sinagoga ata q i besuan atij. Mos t t habitin pra kto. Jeta jon
sht e mbushur nga shembuj t till, q ndodhin dhe n kohn ton dhe para nesh.
Megjithat, ndonse jo t gjith, shum nga judejt besuan edhe athere edhe tani. Q
nuk besuan t gjith nuk sht dika q shfaqet pr her t par dhe as paradoks. Sepse
kshtu shprehet mosmirnjohja, mzarrzia, shpirti q sht i rrethuar nga pasionet.
Meqense iu referuam profecive q u than para kaq shum vitesh, le t shohim tani edhe
ato sa tha Ai vet kur ishte n tok dhe shoqrohej me njerzit, q t msosh edhe prej
atij fuqin e tij. Prderisa erdhi n tok q t realizonte shptimin e njerzve edhe t atyre
q jetonin ather dhe t atyre q do t vinin m pas, prdori pr kt shum mnyra. Vr
re se far bn. Bn mrekullira dhe njkohsisht parathot ngjarje q do t prmbushen
pas shum kohsh. Nprmjet mrekullive iu jep atyre q e dgjojn pr ato q do t
ndodhin pas shum kohsh, tek ata q do t jetojn m pas tregon se mrekullit q ai bri
n kohn e tij jan t besueshme, sepse t gjitha sa u profetizuan u realizuan. Nprmjet
ktij vrtetmi t dyfisht bn t besueshme dhe ato q tha pr Mbretrin.

12 Sepse edhe profetit ishin dyfishe, ato q do t plotsoheshin ne kt jet dhe

ato q do t realizohen mbas fundit t bots. Dhe nj lloj t profetive i perforcoi dhe t
tjerat i prezantoi si t gjith njohura dhe t vrteta. Duke qen se kto jan pak t pa qarta
do t prpiqem ti bj m t qarta. Nxnsit q e pasuan ather ishin dymbdhjet.
Realitetin e Kishs natyrisht askush nuk mund ta mendonte ather, por as emrin, sepse
sinagoga ishte n lulzim. far tha dhe profetizoi pra ndrsa pothuaj se e gjith bota ishte
e pushtuar nga mos shprestaria idhujtare? Tha: mbi kt gur do t ndroj Kishn time
dhe dyert e ferrit nuk do t ken fuqi mbi at (Mat 16: 18). Si do q ti analizosh kto fjal
do t shohsh t shndrit e vrteta e tyre. Sepse e mrekullisht vyer nuk sht vetm se e
ndrtoi Kishn n gjith botn, por e pushtoi n mnyr t pa mposhtur, dhe pr m tepr
n mes t kaq luftrash q shprthejne kundr saj. Sipas dhe dyert e ferrit nuk do t ken
fuqi mbi at, nnkuptohen rreziqet vdekjeprurse q t oj n hades. E sheh t vrtetn
e profecis? I sheh fjalt q materializohen n t vrteta dhe frcn e fuqishme q
gjithmon vepron me lehtsi? Mos e kalo pra kt fjal me mendjelehtsi mbi kt gur
do t ndroj Kishn time, megjithse e vogl si fraz, por zhvillohe n mendjen tnde dhe
do t kuptosh sa e rndsishme sht, q ta mbush me besimtar Kishn e cila sht
shtrir n nj koh kaq t shkurtr n gjith botn, t ndryshoj besimin e kaq armiqve, t
transformoj popuj, t shkatroj zakonet e vjetra, t rrnjos zakone t rrnjosura, t
shprbj si pluhur tiranin e knaqsis dhe fuqin e s keqes, t dbir si tym altart,
tempujt dhe idhujt edhe ceremonit edhe festat e ndyra dhe errat e kqia, dhe t
ndrtoj kudo altar, n vendin e Romakve, t Persve, t Skithv, t Zezakv, t

13
Indve, madje edhe prtej t perandorise sone ekumenike. Sepse edhe ishujt britanik q
gjenden prtej ktij deti n oqean morrn eksperiencn e fuqis q ka kjo fjal, prderisa
atje jan ndrtuar Kisha edhe altat. Ajo fjal q u fol athere tani sht mbjell n
shpirtrat e t gjithve dhe thuhet nga gojt e t gjithve. Dhe e gjitha, sikundr tha: toka u
pastrua nga gjembat q e mbushnin, u b e pastr, u b tok e punushme dhe pranoi farn
e shprestaris. sht nj arritje e madhe pra, ndoshta shum arritje e madhe, e cila
vrteton fuqin hyjnore, pr sa jan br t nundura. Madje askush nuk shqetson
(bezdis), por mbizotron paqja dhe kishte shum duele dhe asnj armik, dhe u liruan
njerzit nga kaq zakone t liga, t cilat i kishin pushtuar prej shum kohsh m par, dhe
ti ojn n nj tjetr mnyr jete shum m t vshtir. Nuk kishin si kundshtar vetm
zakonet por edhe knaqesin mishore (epshin), dy gjra me t vrtet tirranizuese. Sepse
ato q njerzit (audience) kishin trashguar para shum vitesh nga ertrit, gjyshrit,
strgjyshrit edhe m prpara se ata, madje dhe nga filozoft dhe nga oratort, kto
dshirojn t mohojn tani, megjithse ishte e vshtir t pranojn nj mnyre t re jete,
dhe pr m tepr nj mnyr jete kaq t dhimbshme. Ishte e dhimbshme sepse i largonte
nga epshi dhe i drejtonte tek kreshma, i lagonte nga argjendashja dhe i drejtonte tek t
mos pasurit pronsi, i largonte nga shthurrja (prishja) dhe i drejtonte tek urtsia, i largonte
nga inati dhe i drejtonte tek butsia, i largonte nga vrasja dhe i drejtonte tek dashura, i
largonte nga rruga e gjer dhe e madhe dhe i drejtonte n rrugn e ngusht t prpjet
plot rrpira dhe plot dhimbje, ata t cilt ishin edukuar e t ecin npr sheshe. Nuk mori
njerz t tjer q kishin lindur jasht bots dhe ishin edukuar me t tjera zakone, por ata
t cilt ishin kalbzuar prej ngulmit n ato zakone dhe q kishin katandisur m t but s
vt baltata, ata yshti dhe bindi t baresin rrugn e ngusht t dhimbshme, dhe t vshtir.
Dhe sa bindi? Jo dy dhe dhjet dhe njzet dhe njqind, por po thuaj se t gjith ata q
banonin nn diell. Dhe sa njerz prdori q ti bind? Njmbdhjet njerz, t pa
arsimuar, t thjesht, t cilt nuk njihnin gjuh, t pa rndsishm, t varfr, q nuk kishin
nj atdhe t dgjuar (t famshm), as para t shumta, as forc trupore, as t shkuar t
lavdishme, as prejardhje t ndjer (t dgjuar, me emr), as aftsi n t folur, as mundsi
(dhurat) t spikatur oratorie, as sigurin q ofron formimi (dieja). Asgj nga kto nuk
kishin, por ishin peshkatar t thjesht, tendabrs dhe tjetr gjuhs. Nuk kishin t njjtn
gjuh m dgjuesit, por flisnin gjuh t huaj q ndryshon shum nga t gjitha t tjerat,
d.m.th hebraishten. Kshtu, nprmjet ktyre ndrtuan Kishn, e cila sht shtrir nga
njri skaj i bots deri tek tjetri.

13 E mrekulleshmia nuk sht vetm kjo, por se kta njerz t thjesht dhe t varfr,
t pa rndsishm dhe t pa arsimuar, t prulur, tjetrgjuhs dhe prbuzs t pasioneve,
t cilt morn prsipr korrigjimin e gjith bots dhe morn urdhrin q ti drejtojn n
nj jet m t vshtir, i realizuan kto jo nprmjet nj atmosfer paqsore, por n mes
mijra luftrash kundr tyre, ku nga kudo ngriheshin kundr tyre. Sepse n do komb dhe
qytet, madje n do shtpi shpallej luft kundr tyre. Sepse me hyrjen e msimit t tyre
ndante shum prej bijve nga etrit, nusen nga vjehra, vllain nga vllai, shrbtorin nga i
zoti, t prulurin nga prijsi, burrin nga gruaja dhe anasjelltas, atin nga bijt q natyrisht
nuk bindeshin t gjith menjher, shkakton frkime t prditshme, lut t vashdushme
dhe shkakton vdekje t pa numrta. Kshtu u ngrdheshn gjrat q t krishtert t
prbuzen si armiq dhe kundshtar. Sepse t gjith i prndiqnin, mbretr, prijsa, individ,
shrbtor, t lir, popuj dhe qytete dhe jo vetm ata, por m e frikshmja edhe ata q
katekizoheshin dhe q sapo kishin hyr n besim, t cilt msoheshin prej tyre. U shpall

14
luft e prgjithshme kundr nxnsve dhe kundr msuesve, sepse msimi i tyre vint n
kundshtim m urdhrat mbretrore, m zakonet atrore dhe me traditat. Sepse nxisnin
njerzit t mos u falen idhujve, t prbuznin alltart q etrit dhe paraardhsit e tyre
adhuronin, t hidhnin tej msimet e ndyra, t prbuznin festat dhe ritualet. Kto iu
dukeshin atyre mjaft t frikshme dhe t tmershme dhe pr besimin do t jepnin madje
dhe jetn m mir se t preferonin fjalt e nxnsve dhe t besonin tek i linduri prej
Maris, i gjykuari prpara krerve, i mbshtyri, i cili duroi dhimbje t pafunda dhe duroi
vdekje t mallkuar, q u varros dhe u ngjall. E habitshme sht se megjith q ato sa
ngjan me psimet e tij jan t njohura tek t gjith, fshikullimet goditjet, fyerja q iu b
nprmjet t pshtyrs n fytyr, shpullat, kryqi, ngacmimet, talljet dhe varrosja, n t
kundrt sa ndodhn me ngjalljen nuk ishin aspak t njohura. Sepse pas ngjalljes u shfaq
vetm tek dishepujt. Megjithat edhe kur ata predikuan ngjalljen u bn t besushm dhe
kshtu ndrtuan Kishn. Si, edhe me far mnyr? Me fuqin e atij, i cili i caktoi kto
gjra, d.m.th paraprinte ai dhe i shndrroi t vshtirat n t lehta. Sepse nse kto nuk
realizoheshin nprmjet fuqis hyjnore nuk do t ishte e mundur as t kishin filluar. Sepse
si do t bhej fillimi? Ai q tha: T themelohet toka dhe me njher doli n pah materia
dhe tha: Le t ndrioj dielli dhe menjher u shfaq ylli dhe q i krijoi t gjitha
nprmjet fjals. Ai mbolli edhe kto, Kishat. Edhe po kjo fjal: Le t ndrtoj Kishn time
bri gjithka. Sepse fjalt e Perndis kan pikrisht kt fuqi, jan krijuese veprash,
veprash t mrekullushme dhe t habitshme. Sikundr tha; Le t mbij (nxjerr) toka
bim (Gjen 1. 11) dhe menjher t gjitha u shdrruan n kopshte dhe livadhe dhe toka
q pranoi urdhrin u mbush me bim, kshtu edhe tani tha: Le t ndrtoj Kishn time
dhe me shum lehtsi u b ndrtimi. Megjithse marshuan kundr saj tirran dhe ushtar
me armatimin e tyre t reshtuar pr betej (luft, prleshje) dhe popujt bnin qndres
m t madhe edhe se zjarri, dhe zakoni ndryshon dhe ngrihen oratort dhe sofistt, t
pasurit, nerzit e thjesht dhe krert (prijsat fisnikt), erdhi fjala e Perndis me
madhshti m t madhe se zjarri dhe dogji gjmbat, pastroi arat, mbolli fjaln e
predikimit. Dhe ndrkaq shum nga ata q besonin hidheshin n burg, t tjer
internoheshin, t tjerve u konfiskohej pasuria, t tjer vriteshin dhe therreshin, t tjer
dorzoheshin n zjarr, t tjer hidheshin n det, nderoheshin dhe prndiqeshin nga kudo
si armiq t prbshkt. Ndrkaq m shum njerz aftoheshin (vinin) dhe jo vetm q nuk
tregonin munges dshire pr t besuar nga ato sa shikonin, por prkundrazi iu shtohej
dshira dhe vinin dhe krcenin brenda ktyre rrjetave t shptimit. Dhe kshtu
rrjetoheshin pa u ngacmuar dhe pa u detyruar, duke vrapuar vet dhe ndjenin mirnjohje
ndaj atyre q i drejtuan n Krishterim dhe megjith q shikonin prrenj gjaku t rrjedhin
nga martirizimi i atyre q kishin besuar ata bheshin m t nxeht n besim dhe m
guximtar. Dhe jo vetm nxnsit por edhe msuesit burgoseshin, t tjer prndiqeshin,
t tjer duronin dhimbje t pafunda, ndrkaq nxnsit shtoheshin dhe bheshin m t
denj (t vyer). N lidhje me kto brtiste Pavli dhe thoshte: Edhe m t shumtt e
vllezrve m Zotin, duke marr zemr nga t lidhurat e mia, m tepr guxojn pa frik t
flasin fjaln (Fil. 1. 14), dhe prsri: Sepse ju o vllezr bt sikundr bn kisht e
Perndis q jan n Judhet mb Jisu Krishtin, sepse edhe ju psuat po ato punra prej
njkombasve tuaj, sikundr edhe ata prej judhenjvet; T cilt edhe Zotin Jisu e vran, si
edhe profetrit e tyre edhe neve na prndoqn edhe Perndis si plqejn (I Thes. 2.
14-15) dhe duke iu drejtuar t tjerve thoshte: Bini ndr mend ato ditt e para n t cilat
pasi u ndriuat duruat t madhe luft t hequrash, duke u br lodrti prej bots me t
shara e me shtrngime kur duke u br pjestar t atyre q psojn t ktillat (Heb. 10.

15
32-34). E sheh fuqin e jashtzakonshme t atij q i bri kto? Sepse jo vetm q nuk e
humbn dshirn e tyre dhe nuk u hidhruan pr psimet e tyre, por edhe gzoheshin
dhe krcenin dhe vallzonin. Kto i dshmon vet Pavli kur thot se konfiskimin e pronave
e pritn me gzim. Nprmjet msuesve n librin e Veprave Llukai thot se ktheheshin nga
gjykimi q u bhej prpara Sinedrit t gzuar sepse u denjsuan q t vuajn nderimin
pr emrin e Krishtit (Vep. 5. 41). Pr kto thot prsri Pavli: Tani gzohem pr t
hequrat e mia pr ju dhe mbush mungimet e shtrngimeve t Krishtit n mishin tim pr
trupin e atij q sht Kisha, t cils un iu bra shrbtor pas kujdesit t Perndis q mu
dha pr ju q t mbush t liturit e fjals s Perndis (Kol. 1. 24). Pr kt admirohet q
gzohet pr psimet, pasi edhe kur bhej fjal q ti nnshtrohej vdekjes, jo vetm
gzohej, por fton edhe nxnsit q t marrin pjes n gzim, q tregon ngazllim
shpirtror shum t madh dhe thot: Por edhe nse bhem t pkatur prmbi kurban
dhe prmbi shrbes t bess suaj, gzohem e gazmohem me gjith ju. Gjithashtu edhe ju
gzohuni e gazmohuni bashk me mua (Fil. 2. 17-18). A mund t m thuash far ndodhi
dhe u mbush me kaq gzim? Un thot tani jam duke derdhur gjakun dhe koha e
ikurit tim arriti (II Tim. 4. 6).

14 Kshtu pra e ndrtuan Kishn e cila shtrihet kudo. Por edhe kur dikush ndrton
me gur dhe grqele, kur prndiqet dhe pengohet nuk mundet t ndrtoj as edhe nj
mur, ndrkaq ata ndrtuan kishat n t gjitha vendet e bots ndonse kishin presion,
burgoseshin, fshikulloheshin, thereshin, digjeshin dhe shtypeshin s bashku me nxnsit e
tyre. Dhe ndrtuan jo me gur, por me shpirte dhe mendje te lira gjra q jan shum m
t vshtira se sa t ndrtoj dikush me gur. Sepse nuk sht e njjta gj t ndrtosh mur
dhe t bindesh t ndryshoj mnyr jete nj shpirt, i cili ishte i prishur (dekompozuar,
kalbzuar, korruptuar) pr kaq shum vjet nga demont dhe t largohet nga mania e tyre
dhe t drejtohet ne nj urtsi kaq t madhe. Kt e realizuan apostojt e zhveshur dhe
kmbzbathur, t cilt vetm me nj kmish (dolloma, qiton) i erdhn vrdall gjith
bots, sepse kishin bashklufttar dhe ndihm fuqin e paluftuarshme (kngmundse) t
atij q tha: Mbi kt gur do t ndrtoj Kishn time dhe dyert e hadhit nuk do t ken
pushtet mbi at. Numuro se sa tirran q ather shpalln luft kundr saj, as nxitn
prndjekje t trembshme dhe mendo se n far gjendje gjendeshin m prpara t
gjitha, ather kur sapo ishte mbjell besimi, ather kur mendimet e njerzve ishin m t
pa konsoliduara (t papjekura, t buta).

15 Kishte ather mbretr idhulltar si Augusti, Tiberi, Neroni, Vespasiani, Titusi dhe
t gjith t m pastajmit deri n kohn e t lumurit Konstandin. Dhe t gjith kt
prndiqnin Kishn, kush m shum e kush m pak, port gjith e prndiqnin. Ndonse
disa prej atyre dukej se ishin t qet, fakti q t gjith mbretrit ishin t njohur pr mos
shprestarin e tyre ishte shkak pr prndjekje, sepse t tjert u bnin qefin dhe iu
shrbenin pr t luftuar kundr Kishs. Por megjitat t gjitha kto sulme dhe veprime
kundr Kishs u shkatruan m leht se sa shkumba e detit (istus tis arhanis, procesi
biologjik i ndarjes s nj qelize n dy, t cilat kryejn t njjtin funksion), u dbirn me
shpejt se tymi, kaluan m shpejt se pluhuri. Sepse pikrisht me ato q bn, d.m.th krijuan
shum martir dhe i lan kshtu Kishs nj thesar t pa vdekshm, nj shtyll dhe nj
kull, u bn shkatar t nj dobie t madhe pr ata q do t vinin m pas, jo vetm kur
ishin gjall, por edhe pas vdekjes s tyre. E sheh fuqin e profecis: Dhe dyert e hadhit
nuk do t ken pushtet mbi at. Nga kto duhet t besoj dhe pr t ardhmen e Kishs dhe

16
se askush nuk do t mund ta mposht (mund). Sepse kur nuk mundn ta mundin kur
prbhej nga pak besimtar, kur gjithka dukej si dika e re dhe kur msimi sapo ishte
themeluar, kur kaq shum luftra dhe beteja ngriheshin kundr saj, aq m tepr nuk do t
mundin ta mundin tani, tani q ajo pushtoi gjith botn dhe gjith vendin dhe malet dhe
grykat dhe kodrat. U shtri prmtepr edhe n det dhe pushtoi kombet nn diell. U
zhdukn dhe tempujt dhe altart dhe idhujt dhe festat dhe celebrimet dhe tymi dhe era
(aroma) e therjeve dhe panairet e turpshme, vetm tek njerz u transmetua idhulltaria. Si
nj shtje kaq e madhe dhe e rndsishme u mbyll me nj fund kaq t shndritshm n
mes kaq shum pengesash dhe kishte pr baz t vrtetonte t vrtetn e profecis, nse
nuk do t ishte nj fuqi hyjnore dhe e paluftuarshme, d.m.th fuqia e atij q profetizoi dhe
q njkohsisht i realizoi? Askush nuk do t mund t kishte kundshtime n kto, vetm
nse do t ishte hiperbolikisht maniak dhe i marr (pamend). Jo vetm kto, por edhe
profett shpallin fuqin e tij t palfturashme, sepse i para tha me gjith t vrtetn ato
q do t vinin dhe i bri realitet. sht, pra e pa mundur q t mos realizohet ndonj prej
ktyre, pr t cilat ai foli, pasi sht m e leht t shkatrohet qielli dhe dheu se sa t
pranoj se dika nga fjalt e tij, apo profecit e tij t jet e rreme. Prandaj ai vet e shpreh
kt ende pa u plotsuar profecit e tij, duke thn qartazi: Qielli dhe dheu do t shkojn,
por fjalt e mia nuk do t shkojn (Mat. 24. 35). Fjal plot mirsi, sepse nuk jan fjal t
thjeshta, por fjal Perndie, vepr krijuese. Nprmjet fjals s tij krijoi qiellin dhe dheun,
detin, diellin, shumicn e engjjve, fuqit e tjera t padukura. Pr t br t qart kt
profeti thoshte: Ai tha dhe u bn, ai urdhroi dhe u ndrtuan (krijuan), nnkuptoj gjith
krijesn (ndrtesn) lart dhe posht, t dukur dhe t pa dukur, materiale dhe t pa trup
(jomateriale). Sikundr edhe pak m par thasht pr profecin e Kishs, profecia e
vrtetoi madhsin e saj, madhshtin e s vrtets, providencn, mirsin dhe
prkujdesjen e tij.

16 Le t hulumtojm tani profecin tjetr, e cila shklqen m shum se dielli dhe

sht m e dukshme (dallushme) se rrezia dhe gjendet n pamje t prbashkt (q shihet
nga t gjith) dhe shtrihet n t gjith brezat, sikundr edhe e m prparshmia, pasi t
gjitha profecit e tij jan t ngjashme. Nuk mbarohen (plotsohen) n koh t shkurtr
dhe as realizohen vetm n nj brez, por shtrihen tek t gjith njerzit dhe n ata q
jetojn dhe n ata q do t jetojn menjher m pas dhe n ata q do t vijn akoma m
pas dhe n t m pastajmit deri n fund t jets. U jep t gjithve mundsin t kuptojn
fuqin e s vrtets s tyre, pikrisht sikundr dhe e para. Sepse q nga dita q u tha deri
n fund t bots mbetet vazhdimisht e pa ndryshushme, e elur, e shndritshme, do dit e
lulzuar, n rritje, n prparim, m e fort, duke iu dhn t gjithve mundsin t japin
fruta nga kjo mirsi dhe t prfitojn dobira t pashprehura, q nga momenti kur u tha
dhe deri n ardhjen e dyt t Krishtit. Dhe paraardhsit tan dhe ata para tyre e kuptuan
fuqin e tyre t profetcive, sepse duke par q t vrsulen kundr saj luftrat, rreziqet,
tronditjet, zhurmat, dallgt dhe dimrat, vun re se ajo nuk shkatrohej dhe nuk mundej,
nuk nnshtrohej dhe nuk shuhej, por lulzonte, rritej dhe ngjitej m lart. Kjo profetsi q
do tu them pra, sht shum e rndsishme pr t treguar fuqin dhe t vrtetn e ktyre
fjalve. Por cilat jan kto fjal? Kur hyri dikur n tempullin e judejve q ather ishte n
lulzim dhe do gj e tij shndriste nga bukuria dhe madhshtia e ndertess dhe nga gjith
lluksi tjetr, nga arti dhe materialet, ndrsa nxnsit mahniteshin nga t gjitha kto, ai tha:
I shikoni t gjitha kto. Me t vrtet me t vrtet po u them juve se nuk do t mbetet
gur mbi gur (Mat. 24. 2), duke nnkuptuar shkatrimin q do t ndodhte, rrnimin,

17
shkretimin, grmadhat, t cilat jan edhe sot n Jerusalem. T gjitha ato ndrtesa t t
shndritshme dhe me fam u shndrruan n grmadha. E sheh se sa e madhe dhe e
pashprehur sht fuqia e tij n t dyja ant edhe pr t ndrtuar dhe shtuar trupin e
besimtarve, po edhe pr t prulur, shkatruar dhe rrnjosur ata q i rrin kudr atij.
Askund nuk kishte nj tempull tjetr kaq t famshm dhe q t nderohej aq shum. Sepse
judejt e shprndar n t gjith botn, madje dhe nga skajet e bots vini atje duke sjell
dhurata dhe therore dhe oferta dhe prdhimt e para dhe shum t tjera e pasuruan kshtu
tempullin me t gjitha pasurit e bots. Madje dhe prozelitt n judaizm mblidheshin
atje nga t gjitha vendet e bots, kshtu vendi u b me emr dhe i famshm, fam e cila
arrinte deri n skajet e bots. Por ama nj fjal e Krishtit i shkatroi dhe i zhduku t gjitha
dhe bri q t largohen si pluhuri. Dhe atje ku nuk u lejohej judejve q t hynin madje as
priftrinjve, prve kryepriftit dhe atij vetm nj her n vit me stoli dhe kuror dhe me
mitr dhe me t gjith stolin, tani mund t shkojn dhe kurvar t prdal dhe t
shthurur dhe sakush nuk i pengon. Sepse erdhi ajo fjal dhe shkatroi dhe zhduku gjithka,
kshtu ka mbetur nga tempulli vetm nj pjesz sa pr t mjaftuar q t tregoj vendin ku
ishte tempulli m par. Dhe ata pra q arritn kaq gjra dhe q mundm kombe dhe
mbretr dhe q rezistuan n shum situata dhe pa derdhur gjak arritn fitore t pa funda
dhe t mrekullushme, ata nuk kan mundur q ather dhe deri tani t ndrtojn nj
tempull. Ndodh pra q ata megjith se kishin shum mbretr q i mbshtetn dhe jan t
shprndar npr shum kombe n t gjith botn dhe kan pasuri t mdha. E sheh se
ato q i ndrtoi askush nuk i shkatroi dhe ato q shkatroi askush nuk i ndrtoi. Ndrtoi
Kishn dhe anj nuk mund ta shkatroj, shkatroi tempullin dhe askush nuk mund ta
ndrtoj pr kaq vjet. Tentuan pr ta shkatruar Kishn pa e arritur dot, gjithashtu u
kujdesn q ta rindrtojn tempullin por nuk ia arritn. U lejua edhe kjo q t mos mund
askush t thon se nse do t tentojn do tia arrijn. Dhe ja ku tentuan dhe dshtuan.
Nga brezi jon mbreti q i kalon t gjith n t mos qenit shprestar e lejoi rindrtimin
dhe i mbshtti punimet dhe ndrsa kishin filluar t punonin nuk mund t avanconin as
pak, sepse nga themelet shprtheu zjarr dhe i largoi t gjith. Kt tendenc t rindrtimit
e dshmon akoma dhe sot fakti q themelet jan t zhveshura, pr t kuptuar se tentuan
grmojn, por nuk mundn t ndrtojn sepse i pengoi vendimi i Perndis. Ky tempull
ishte shkatruar edhe m prpara, por kur u kthyen nga robria pas shtatdhjet vjetsh u
rindrtua menjher dhe u b m i shndritshm se i pari, kt e than dhe e profetizuan
profett prpara se t ndodhte. Por tani kan kaluar m shum se katrqind vjet dhe as
mendon, as prt dhe as shpreson ndonj se tempulli do t rindrtohet prsri. far gjje
tjetr mund ti ket penguar prvese fuqia hyjnore, q u qndron kundra? Mos vall
judejt nuk kan aq shum para? Mos vall a nuk ka thesare t panumurta patriarku i tyre
nga mbledhja e taksave, t cilave iu nnshtrohen t gjith n t gjitha vendet? Apo mos
vall nuk sht i njohur kombi i judejve pr guximin, paturpsin, konfliktualitetin, pr
pacipsin, pr nxitje luftrash? A nuk ka shum judej n Palestin, n Finik dhe n t gjith
ant e bots? Si vall nuk mundn q t rindrtojn nj tempull, kur madje e shohin se
pr shkak t mungess s tempullit pengohet adhurimi i tyre dhe sakrificat dhe ofertat
dhe t gjitha sa kan t bjn me at jan shfuqizuar dhe pezulluar? Sepse jasht ports
s tempullit nuk u lejohej t ngren as altar, as t ofrojn sakrifica, as drithra, as t
vendosin dhen pr therore, as temian, as t lexojn ligjin, as t celebrojn fest dhe as t
bjn gj tjetr t ngjashme.

18
 17 Dikur kur shkuan n Babiloni si robr dhe detyroheshin nga armiq t psalnin, por
nuk u trhoqn dhe nuk u nnshtruan, megjithse ishin robr dhe shrbtor npr
zotrinj t cilt i keqtrajtonin. Ndonse kishin humbur lirin dhe atdheun e tyre dhe
rrezikonin madje edhe jetn dhe ishin n duart e pushtuesve dhe viheshin n grack kur
urdhroheshin t kndonin me vegla kngn e njohur: Atje pran lumenjve t Babilonis
rrinim ulur dhe qanim, duke kujtuar Sionin; mbi shelgjet e ksaj toke kishim varur qestet
tona. Atje, ata q na uan n roberi, na krkonin fjalt e nj knge, po, ata q na shtypnin
krkonin kng gzimi, duke thn: Na kndoni nj kng t Sionit. Si mund t kndonim
kngt e Zotit n nj vend t huaj (Ps. 136 (137) 1-4). Dhe nuk mund t thot askush se e
bn kt gj sepse nuk kishin vegla muzikore, pasi ata vet bjn t njohur shkakun duke
thn: Si mund t kndonim kngt e Zotit n nj vend t huaj. Ndrsa veglat muzikore i
kishin me vete sepse e thot psalmisti: mbi shelgjet e ksaj toke kishim varur qestet
tona. Nuk lejoheshin madje as t agjronin dhe kt e thot profeti duke thn: Keni
agjruar dhe jeni piklluar n muajin e pest dhe n t shtatin, por a keni agruar n5 t
vrtet pr mua? Zaharia 7.5). pasi nuk mundeshin t bnin sakrifica dhe oferta dgjo tre
djemt far thon: N kt koh nuk kemi as princ, as profet, as vend ku t ofrojm
sakrifica dhe t gjejm mshir (Dan. 3. 38). Nuk tha q nuk kemi priftrinj pasi
priftrinjt ishin prezent. Kjo q t ta msosh se gjitha varej nga vendi, spese gjith
legjislacioni i adhurimit ishte i lidhur me vendin. nuk kemi vendin. Dhe prse iu
referohem flijimeve dhe ofertave? Madje as t lexonin ligjin nuk lejohej. Per kt i akuzon
profet tjetr dhe thot: Lexuan jasht ligj(in) dhe shpalln fjalime (Amos 4. 5). Gjithashtu
nuk lejohej t festoni as pashkn, as pendikostin, as festn e tendave dhe asnj fest t
till. Duke e ditur se t gjitha kto shkaktohen nga shkretimi i tempullit, nse tentojn t
bjn dika bnin paligjsi dhe dnoheshin pr kt gj, ndrkaq nuk mundn ta
rindrtojn tempullin, Brenda t cilit lejohet t bhen t gjitha sipas ligjit. Sepse fuqija e
Krishtit q ndrtoi Kishn, ajo shkatroi edhe tempullin. Gj t ciln e para tha madje dhe
profeti, se do t vij Krishti dhe do t shkatroj adhurimin judaik, megjith se jetoi pas
robris. Dgjo far thot: Oh sikur t gjendej dikush prej jush q ti mbyllte dyert!
Ather nuk do t ndiznit zjarrin kot mbi altarin tim. Un nuk kam asnj knaqsi prej
jush. Sepse nga lind dielli deri atje ku perndon, emri im do t jet i madh midis
kombeve dhe n do vend do ti ofrohet temjan emrit tim dhe nj blatim i pastr, sepse
emri im do t jet i madh midis kombeve: thot Zoti i ushtrive (Mal. 1. 10-11). E sheh se
sa qart prjashton premtimin e judenjve dhe paraqet Krishterimin t shndris dhe
prhapet n t gjith dhen? Gjithashtu nj tjetr profet shprehu edhe mnyrn e
adhurimt Dhe do ti falen atij do njri nga vendi i tij dhe do ti shrbejn atij nn nj
zgjedh (Sof. 3. 10) dhe prsri Virgjresha e Izraelit ra dhe sdo t ngrihet m (Amos 5.
2). Danieli gjithashtu i shprehet qart, t gjitha do t ndalohen, sakrifica, flijimiet, shillimet
dhe urdhresat prkatse, por kto do ti shtjellom m hollsisht dhe m gjrsish
prball judejve. Por tani le t vazhdojm rrugn q kishim nisur, t korrigjojm zhurmat e
idhulltarve t marr. Nuk prmenda as ngjalljen e t vdekurve, as shrimet e lebrozve,
q t mos thuash, se t gjitha kto jan gnjeshtra, mite dhe kobim. Kush i pa, dhe kush i
dgjoi? Ata q than se u kryqzua se u godit prpara syve t tyre, ata vet i thon kto. Si
pr kto i konsideron dshmitar t denj, n kto i pranon tregimet e tyre historike si
ngjarje. Nse i shkruan t gjitha kto apostujt pr hir t msuesit dhe mbureshin pa arsye
dhe m kot, do t kishin heshtur pr ngjarjet e hidhura dhe t gjitha sa prej t shumtve
konsiderohen t turpshme. Tani duke vrtetuar vrtetsin e shkrimeve u referuan n
gjersi n ato dhe i treguan t gjitha m hollsira dhe prpikmri, pa ln pas dore asgj

19
as t rndsishme as t pa rndsishme. Ndrsa n tregimin e ngjarjeve t rndsishm
dhe t mrekullive m t shumtat i lan pa thn dhe prm tepr n ato q konsiderohen
t turpshe (padrjtje) ngulmuan dhe n hollsira dhe t gjitha, t gjith ungjillort i
tregojn me prpikmri. Un nga ngjarjet e rndsishme (karakterizuese) dhe nga
mrekullit nuk prmenda asgj, por, q t mbyll prfundimisht do gjuh t paturpshe (q
nuk i vjen zor) paraqita vetm kto q tani duken, ato t cilat tani jan prpara syve tan
m t dukshme dhe nga dielli, t cilat jan t prhapura n gjith botn, t cilat zaptuan
gjith bot dhe si arritje (realizim) kaprxejn mundsit njerzore dhe i takojn (i
atribuohen) vetm Perndis. Ngulmoni se nuk ngjalli t vdekurit? Por a mund t
ngulmoni se nuk jan ndrtuar Kisha n t gjith botn, se nuk u dbuan, se nuk zotrojn
dhe vijn fitimtare (mundse)? Ashtu sikundr nuk mund t mohosh se ka diell kshu nuk
mund ti mohosh edhe kto. Prse nuk sheh shkatrimin e tempullit judaik, i cili
shprfaqet n publikisht n syt e gjith njerzimit? Nse nuk ishte Perndi dhe perm
tepr i fuqishm, si do t ndodhte, ndrsa ata q besuan tek ai u shtuan kaq shum,
megjith pengesat, ndrsa ata q e kryqzuan dhe i qndruan kundr atij, u pruln kaq
shum sa t humbasin atdheun e tyre dhe t vijn vrdall si njerz sorollats, endacak
dhe t gnjyer, pa asgj. Dhe kishin kaq forc judenjt sa organizuan dhe luft kundr
romakve dhe u mobilizuan dhe pr shum koh ruajtn gadishmrin luftarake dhe
krijuan ather shum probleme ndaj augustve. Ata pra q luftuan kundr kaq mbretrve
dhe u mobilizuan dhe dispononin kaq fuqi n para, n arm dhe n ushtar dhe q
dbuan kaq gjenerale dhe kaq t tjer, nuk mundn t rindrtojn nj tempull. Megjitse
ndrtuan kaq sinagoga n kaq qytete, tempullin i cili i jepte reputacion shtetit t tyre dhe
brenda t cilit kishin zakon q t celebrojn t gjitha sa prbjn Judaizmin, at vetm nuk
arriten (mundn) ta rindrtojn.

Pr lavdi t Perndis
Prktheu
Mihal V. Sonellari

20