aNKaRa tniversirest FEN BiLtwert Enstirtstt TARTMDA KULLANILAN SABIT PATLAMALI MOTORLARDA GESITLt GAZ YAKITLARIN KULLANIMINI SAGLAYACAK KARISTIRICI GELIsTintuMest Ayten ONURBAS DoxToRa TEZL TARIMSAL MEKANIZASYON ANABLLIM DaLI T. a Whksekdgretim Kurata Dokiimantasyon Merkeet Bu Tez 19./07./1990farihinde Agagidaki Jiri Tarafindan --90.{Doksan)..... Not Takdir Edilerek Oybirligi/oygekingux te Kabul Edilmigtir. ana fig lot (ima) de) tse) Prof.Dr.Stileyman KADAYIFCILAR Prof.Dr.Bilge ERDILLER Prof.Dr.Musa AYIKaii O2ET Doktora Tezi TARIMDA KULLANILAN SABIT PATLAMALT MOTORLARDA gEgizLt GAZ YAKITLARIN KULLAWININI SAGLAYACAK KARISTIRICI cEListintumst Ayten ONURBAS Ankara tiniversitesi Fen Bilimleri Enstitiisti Tarimsal Mekanizasyon Anabilim Dal Danigman : Prof.Dr.Siileyman KADAYIFOILAR 1990, Sayfa: 109 duri : Prog.Dr.Siileyman KADAYIFGILAR Prof.Dr.Bilge ERDILLER Prof.Dr.lMusa AYIK Bu caligmada; taramda $zellikle sulamada kullanilan stesyoner tip patlamala motorlarda gaz yalntlarin kullammini saglayacak karigtiricinin geligtirilmesi tizerinde caligzlmg- tir. Bu amagla; dizer galigmalardan farkla olarak birden faz- Ja gaz yalatin kullamimasini saglayacak tiniversal tip karig- tirici tasarlanmigtir. Imal edilen karzgtiric2 motorun kar- piiratéri yerine monte edilmig ve motorda bagka bir degigiklik yapilmamgtir. Karigtiriciyla motorun biogaz, dogal gaz ve LPG gazi ile galigtirilmasi saglanmgtir. Gaz yakitlarla ga- lagmada motor karakteristik degerlerindeki degigiklikleri velirlemek amaciyla; motor momenti, glict, yalat tiketimi, bzgil yalit tiketimi, ézgiil enerji tiiketimi, toplam verim ve volimetrik verim deZerleri benzin ve gazyagiyla kargilagtar- mali olarak incelenmigtir. Ayrica motor titregimleri ve eg~ zop sicaklaklari da tim denemelerde dlciilmligtiir. Buna gbre; tarim kesiminde klicgtk gliglii sabit motorlar igin alternatif olabilecek gaz yalatlarin kullanim ézellikleri ortaya konul- mustur. ANAHTAR KELIMELER: Gaz yalntlar, karigtirici, biogaz, dofal gaz, LPG, motor karakteristik degerleri, motor momenti, motor glicti, yalat tiketi- mi, 6zgil yalnt tiiketimi, ézgiil enerji tiketimi, toplam verim, voltimetrik verin.iii ABSTRACT PhD Thesis IMPROVING THE MIXER MAKING POSSIBLE USING OF VARIOUS GASEOUS FUELS IN THE STATIONARY TYPE OF GASOLINE ENGINES USING IN AGRICULTURE Ayten ONURBAS Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Agricultural Mechanization Supervisor : Prof.Dr.Stileyman KADAYIFCILAR 1990, Page: 109 Jury : Prof.Dr.Siileyman KADAYIFCILAR Prof.Dr.Bilge ERDILLER Prof.Dr.Ifusa AYIK Developing a mixer making possible the using of gaseous fuels in stationary gasoline engines using in agri- culture specially in irrigation have been studied in this study. For this purpose, a universal type mixer using more than one gaseous fuel as differrent than other research has been designed. The manufactured mixer has been mounted the place of carburettor of the engine and another modifica- tion has not been done on the engine. The engine has been run with biogas, natural gas and LPG by using this mixer. The engine torque, engine power, fuel consumption, specific energy consumption, total efficiency and volumet- rie efficiency have been analysed as comparative with petrol and gas oil to determine the changes of the engine charac- teristic values with running gaseous fuels. In addition to these, the engine vibration and exhaust temperature have been measured at all tests. According to these results, using properties of the gaseous fuels which will be alter- native to stationary engines with small power conditions, have been determined, KEY WORDS: Gaseous fuels, mixer, biogas, natural gas, LPG, engine characteristic values, engine torque, engine power, fuel consumption, specific eneray consumption, total efficiency, volumetric efficiency.av Ons 6z Son y2llardaki enerji ekonomisi tzerinde saglanan geligmeler, termik motorlarda gaz yalatlarin kulleniimasi dtigtincesini artarmgtar. Gtiniimizde dogal gaz, LPG ve biogaz gibi gazlar, sabit ve hareketli enerji tiretme dlzenlerinde kullantimaktadir. Bu gazlar motorda yanma icin gerekli gzelliklere sahiptir ve gaz motorlari igin genig bir kul- Janam sahasi olugtumaktadir. Tarim kesiminde hayvancilikla ugragan igletmelerde, hayvan giibresinden yararlanarak biogaz Uretilebilmektedir. Biogaz, Kligiik gliglti motorlarin kasa stireli caligmalarinda alternatif yalat olarak kullanilabilmektedir. Tarimeal alanda ve diger ig alanlarinda yaygin olarak kullamlan sabit patlamala motorlarda benzin ttike- timini azaltubilmek amaciyla yapilan bu galigmada, bensinle yer defigtirebilecek gas yalatlarin kullammin saglayacak karigtaricinin geligtirilmesi tizerinde durulmugtur. Gelig- tirilen karigtiriczyla A.U.Zireat Fakilltesi Tarimsal Me- kanizasyon Bélimi atélyesinde biogaz, dozal gaz ve LPG ile denemeler yapilmgtar. Yapilan deneme ve Slctimlerle elde edilen say1sal verilerden yararlanarak gaz yalatlarin motor karakteristik deferlerine etkileri incelenmigtir. Tez galigmamin baglamasi, yiiriitiilmesi ve sonuglan- masi agamalarinda degerli yardimlariyla beni yénlendiren danigman hocam Sayin Prof.Dr.Sitleyman KADAYIFGIIAR'a te- gekkiirlerimi sunarim, Denemelerim Sncesinde materyal sag- Jamada ve denemelerim sirasinda bilylk destek ve yardimla- rim géraiigim hocam Sayin Prof.Dr.Mehmet Arif EROL'a te- gekkiirlerimi sunarim, Tes galigmama 90-25-00-09 Kod No.1u proje ile mali destek saglayarak caligmamin gerceklegmesindekatlalara olan A.U.Aragtirma Fon Midirlugii ilgililerine tegekkiir ederim, Olome cihazlarinin saglannasinda yardim- larim. gérdiigim G.U.Teknik Egitim Fakiiltesi Ogretim tlyele- vinden Prof.Dr.Bilge ERDILLER ve Yard.Dog.Dr.Selim GETINKAYA'ya giikranlarimi sunarim, Denemelerin yap1lmasinda yardimlarinz gérdigiim Mahmut KARCI'ya ve atélye elemanla- rina tegekklir ederim, Qalagmamin teknik gizimlerini gergek- legtiren teknik ressam Alper KARA'ya ve tezin yuzimini ézenle gergeklegtiren Béliimiimiiz elemani Ali YILDIRIM'a ayrica tegekkiir ederim, Aragtarmam.n imalatg1, aragtirmaci ve uygulayici- lara yararla olmasini dilerim. Ankara, 1990 Ayten ONURBAS4. va tqginDEKILER O2ET ...0. ABSTRACT . onsdz . SINGELER . GIRTG VE AMAG .cccccccceccccscveccccenansscncace Lele Gig ccccccccncccnocccncccnsccncscccacers 1.2. Gaz Yakitlarin Motorlarda Kulamimi......... 1.3. Yapilan Qalagmamin Amaci ve iger: GAZLARIN YAKIT OLARAK OZELLIKLERT .....-...2-006 Qele Gaz Gegitleri sscceececceeececececeeeeceees Solel, BLOZAZ sseeeececesccceesecreserssses 2e1.2. DoBal gaz ceceeceeecececsercecessses 2.1.3. Savilagtirilmg petrol gaz2. 2.2. Gazlarin Tanitim Degerleri, 2.2.1. Gazin yogunlugu.... 2.2.2. Bnerji miktarn.. 2.2.3. Yanma igin minimum hava gereksinimi 2.2.4. Vuruntuya kargl dayanim......eeeeeee KURAMSAL TEMELLER VE KAYNAK ARASTIRNASI........+ MATERYAL VE NELOD ...csceescesceeccceeceeeceeees Aele Materyal ..scsccssccccccccccesscescceseoese 4.1.1. Denemelerde Inullamlan igten patla- mala motor ve ézellikleri.......s.e- 4.1.2. Denemelerde kullantlan yalatlar. 4.1.2.1. Benzin.... 4.1.2.2. Gazyagie.. 4.1.2.3. Dogal gaz 4.1.2.4. Savalagtirilmg petrol gazi (ara) . eorsaunuewee K wwPrPrpp aanrobos 36 37 37 38 39 3941205 var Bio gazecsccccccccccccseces 4.1.3. Deneme yeri ve diizeni..........-.++ hads MCTOd ceeesccccrscecccccceccccrecccccesesee 4.2.1. Uygun gaz-hava karigimm saflayacak karzgtiricinin tasarim..........6. 4.2.1.1. 4.2.1.2. Gazlerin teorik tam yanmasi Geligtirilen karigtaricimin hava ve gaz girig kesitleri- nin hesabi. 45 45 49 4.2.2. Motor karakteristiklerinin belirlenmesi 55 4.2.2.1. 46262026 4.2.2.36 4.2.2.4. 4.202.506 4.262.6. 4.2+2.7- Gtig, dénme momenti ve motor hizinin belirlenmesi, Yakit tiiketimi ve szgiil ya- kot tiiketiminin belirlenmesi Ozgiil enerji tiiketiminin belirlenmesi, Toplan verimin belirlenmesi Voliimetrik verimin belir- ponnasieeeeteese ere ereetet Motor titregimlerinin sap- GAMMAGL see scseeceeeseenees Egsoz gazi sicaklaginin pelirlenmesi......esseeeeee 5. SONUGLAR VE TARTISMA..+.seeeeeceecceeeeesereeere 5.1. Gaz ve Sivi Yakitlarin Motor Karakteristik— leri Uzerine Etkileri......... 5.1.1. Gaz yalitlarin gig, moment ve devir sayisina etkileri...... 5.1.2, Geligtirilen karigtiricida kullamilan gaz yakitlarda ézgitl yalat ttiketimi ve ézgil enerji tilketimi.........+.06 58 59 60 60 61 62 62 63 63 64 735.3. 54s ben 5.6. KAYNAKLAR wccscescesecssccocces EK — A cccccssccccccesscscccace vain Sayfa 5.1.3. Geligtirilen karigtiriezda kulla- milan gaz yakatlarin toplam verim lzerine etkileri. 76 5.1.4. Geligtirilen karigtiricida kulla- milan gaz yakitlarin volimetrik verim tizerine etkileri. . 713 Geligtirilen Karigtiricida Kullanmilan Gaz Yelatlarin Egsoz Sicaklaga tizerine Etkileri 81 Geligtirilen Karigtiric1 tle Kullamlan Gaz Yalotlarin Karigim Oranlari....+...+++ 84 Gaz ve Sava Yalat Kullaniminin Motorda Olugan Titregime Etkisis...sseeeeseeeeees 85 Gaz Yakit Kullamminda Karigtirica Ayarinin Motor Galagma Karakteristiklerine Etkisi.. 86 Genel Degerlendirme ...+..sseseeeeesceeeee 98 . 104 109SIMGELER Yaka t-hava karigim orani : Gaz girig kesit alam : Hava girig kesit alam Ategleme agis2 Sautlik yalat tiketimi Oxgitl yakat tiketini Metan Etan Propan Biitan Pentan Karbondioksit Sabit basingta dzgiil 152 Sabit hacimde dzgiil 152 Yalnt hassasiyeti Sakigtirma orant Fren basma kuvveti Yakitan 1s11 degeri (enerji icerizi) Hidrojen Gaz kar1gimnin 1si1 degeri Uist 1811 degeri : Su Hidrojen stilfir Hava tiketimi Alt 1s11 degeri Gaz karigimimin alt 1611 degeri Besleme derecesi Toplan verim Voltimetrik verinAdyabatiklik katsay1s1 Vuruntu giddeti Karigaméaki i bilegeninin kiitlesel miktara Karigimdaki i bilegeninin hacimsel miktarz Glig diizeltme katsay1e2 Dinamonetre kol uzunlugu Gazin yannasi igin gerekli minimum hava miktarz Gaz karigiminin yanmasi i¢in gerekli minimua hava miktarz Savilagtirilmg petrol gaz2 Hava fazlalik katsayis. Motor dénme momenti Kiltlesel gaz debisi Kitlesel hava debisi Hava kittlesi Yalot kiitlesi Motor oktan sayisz Metan say1s1 Gaz karigiminin metan sayisi Motor devir sayis2 Efektif motor gicti 2 Azot Sagiil enerji tiketimi Oksijen Hava basinez : Karigtaric2 girigindeki basing Karigtirici gikigindaki basing : Silindir ig basinez Ozglil enerji gereksinini Gaz sabiti Resear oktan sayiszx2 Karigimdaki i bilegeninin yogunlugu Gazin yogunlugu Havanin yoZunlugu Sivilagtarilmg dogel gaz Kukiirtaiokeit Havanin mutlak steakliga Karigtarici girigindeki gazin sicaklZ Ton egdeger petrol Emilen karigimin sicaklig. Yenma s1cakl1g1 Sogutma suyu sicakligi KendiliZinden tutugma sicakrl2g2 Karigtirici girigindeki hiz Karigtiraci gilagindaki haz Ust v1 nokta Karigtarici girigindeki tzgiil hacim Karigtirici gilagindaki tagiil hacia Silindire giren gaz miktarz Silindire giren hava miktarz Strok hacmi Wobbe sayisz Yenma haz21. Girig VE aMag lL. Girig Dinya niifusunun hizli bir gekilde artmasa ve git- tikge artan sanayilegme gabalari enerji gereksinimini de artirmaktadar. Bu nedenle cagam2zzin en tnemli konularindan biri enerji olmaktadar. Bir tilkede fert bagina diigen ener- ji miktarn geligmigligin Slciitii olarak kullam.Imaktadir. Modern dlinyanin enerji gereksinimini kargilayan birineil enerji kaynaklar1 petrol, ktmlir, hiroelektrik santralleri, dogal gaz ve niikleer santrallerdir. Petrol ve dogal gaz simrla ve maliyet masraflari stirekli artan ener- ji maynaklaridar. Diger tig biiytik enerji kuynagin2 olugturan kémtir, hidroelektrik ve niikleer santraller ise bu enerji kaynaklaranin yerini tam olarak dolduramamaktadir Ozellikle geligmekte olan ve petrolii olmayan iilke- ler enerji darbozazi ile kargi kargiya bulunmakta ve enerji talebinin biytik kaem1 ithalatla kargilanmaktadir. Enerji ithal eden tilkeler arasinda bulunan Ulkemizde enerji agigi oldukca fazladir ve kigi bagina dilgen enerji miktari dtinya ortalamasinin altindadir. Diinyanin bir gok tilkesinde ol- dugu gibi Tirkiye'de de yeni ve yenilenebilir enerji kay- naklarina yOnelinmesi gerektigi gériigt, giderek biiytik énem kazanmaktadir. Alternatif ve yenilenebilir enerji kaynaklarimn diinyamin bir gok bélgesinde enerji arzana katkida buluna— caiina inanilmaktadir. Diger seceneklere gre uygun ve ekonomik oldugu durumlarda, bu gegit enerji kaynaklaripek cok uygulama alanlari bulacaktur. Ornegin, bir cok geligmekte olan tilkede biyomas ve biogaz ekonomiye destek saglamak anaciyla, gelecekte de uzun bir stire kullamilacak- tar. Uzun vadede, bu yenilenebilir kaynaklar, daha aligz1l- mig enerji kaynaklariyla desteklenecektir, Diinyanin pek gok yerinde motorlar igin alternatif yalat galagmalara yaprlmgtir ve yapilmaktadir. Hollanda, ABD, SSCB, ttalya ve Almanya'da dogal gaz, kullanim alanina girmigtir. daponya'da LPG, Almanya'da hidrojen, italya'da metan, isvigre ve Hindistan'da biyogazin motorlarda kulle- nalmasa denenmig ve uygulamaya gecilnigtir. Genelde enerji darbogaz1 ve bununla ilgili alterna tig yalat caligmalarn tarim kesimi igin de séz konusudur. Tarim kesiminde ilk akla gelebilecek alternatif yait ise bicgazdir. tikenizde biogaz tiretim potansiyeli 2,8 milyar m>, 1,4-2 milyon TEP olarak belirlenmigtir. Ancak halen ticari olmayan, diger bir deyigle pahala olan bu kaynak, deviet tarafindan subvanse edilmedigi taktirde yayginlagma gansz olmayacaktar. Su pompalarini, iggiicti tasarraf eden makina- lara veya elektrik jeneratérlerini galagtarmak tizere bio- gazin igten yanmala motorlarda yalat olarak kullanilmasi, lorsal alanlarda hayat standartinin ylikeeltilmesi bakamno- dan da gekios gériilmekteair. 1.2. Gaz Yakntlarin Motorlarda Kullamm Gaz yalatlar, dwnansiz ve kolay yalalabilmeleri, temiz olmalara, yakilmalarinin kolay kontrol edilebilmesi yéniinden en uygun yalatlar sayzlarlar.Gaz yalotlarin sivi yalotlara gére agazidaki tstiin- lukleri vardir. 1. Tam karigim olugtururlar. 2, Baglangigtan itibaren tutugabilen bir karigam olugturduklarindan, atigiik s1caklik kogullarinda dahi motor kolayca ilk harekete konulabilmekte ve béylece akiiniilatér zorlanmaya karg1 korunmug olmaktadir. 3. Temiz ve girliltiistiz yanarlar. 4. Gazlarla galigmada silindir ve emme kansllarin- daki yalat yogunlagmas2 ortadan kalkar. Béylece yalat kay- bi ve yug seyrelmesi snlenmig olur. Bu nedenle yag tiketimi ve bakin giderleri azalar. 5. Vuruntuya kargi direncleri fazladir. Bu nedenle notor daha yumugak calagir. 6. Daha fakir bir karigam kullamlabilir. Dolay1- siyla uygun bir earfiyat saglamlabilir. Gaz yalitlaran kullanildigi motorlar gegitli yon- temlere gére caligirlar. Otto yéntemine gére galiganlarda énce gaz-hava karigimi silindire emilir ve sikigtarzlar. Sikigan karigim bujiden saglanan elektrik Invilcim ile ateglenerek tutugturulur. 1.3. Yaprlan Caligmanin amaci ve Igerigi Ulkemizde tarimsal alanda da tnemli miktarda kul- Jaman petroliin sorunlu olarak bulunmasi tarimsal Uretimi oldukga etkilemektedir. Cdéziim bekleyen enerji sorununun en biiyik payani olugturan petrol gereksinimini belli slgi- lerde azaltubilecek gegitli segeneklerin arastirilmasi2gerekmektedir. Bu nedenle tilkemizde dzellikle ktigtik giigli, (stasyoneri tip) benzin motorlarinda gaz yalatlarin kulla- mim olanaklarin2 aragtirmak ve uygun bir karigtiric1 gelig- tirmek bu aragtirmanin amaci olmugtur. Bu caligmada, tilkemizde tiretilen ve daha fazla miktarda tiretilebilme olanagi bulunan biogaz ile daha cok evlerde 1sitms amaciyla kullanilan LPG ve dofal gazin ben- zin motorlarinda yalnt olarak kullanilma olanagi aragtaril- maigtir. Aragtamma beg bdltimden olugmaktadir. Birinci bé- liimde aragtarma konusu ve amaci belirtilmigtir. ticinci pbltimde gazlarin yakit olarak ézellikleri, tigtincti béltimde ise literatir dzetine yer verilmigtir. Dordtincti bultimde aragtirmada kullanilan materyaller ve kullamlen yéntemler aciklanmg, beginei bUltimde de aragtirmadan elde edilen sonuglar belirtilmigtir.2. GAZLARIN YAKIT OLARAK 6ZELLIKLERt 2.1. Gaz Gegitleri Giintimtizde termik motorlarinda kullanilan gaz ya- lotlar igerikleriyle birlikte gizelge 2.1'de verilmigtir. 2.1.1. Biogaz Biogaz, hayvansal ve bitkisel kékenli organik ar- tiklarin anaerobik ortamda bakteriyal fermantasyonu sonucu, hacimsel olarak ~ % 50 ~ 70 CH, $ 30 - 50 CO, gok az miktarda su buhari, bidrojen stilfiir, amonyak, hidrojen ve azottan ibaret yamici bir gaz karigimdir. Yukeek CH, dayamklilagim saglamakta, buna kargan yikeek CO,, N, ve H,0 igerigi de yalnt hava karigimmin ateglenebilme yete- negini giiglegtirmekte ve 1811 degerini de azaltmaktadir. Biogaz, Otto motorlara igin dog%al gaz gibi ideal bir ya- attr. , ve co, bpilegenleri, biogazin vuruntuya Biogazin bilegenleri, hayvansal kékenli organik artigin cinsine gére farkli miktarlarda (oranlarda) ola- pilmektedir. Cizelge 2.2'de biogaz bilegenlerinin oranlara verilmektedir.a Tee a ||| vol ve | Tex tupuntepang ed pont ed oan 0 so (unpe) wea seve rex LL Tes e09 tae 3290 sou] | seioips-ono_| 08 braun 7 opm oz | st = ; 9 909, Se I — wee | oN ve wot | Tex eeivsuss v0 wis | gon £65 | Tox mt semeodoa woo | 2 os o'v9 | Lox mong wo9 | z ox wes | Tex 33-505 ‘oxs rN zo | vo Tes 8 wea ord | et se | % [% ‘wag #49 essed | wes “a9 "u's fa’a'a’9 sawy (we POE FEHQHU A *(¥g6t teFteza) yXeTueSeTta ATT, UTteTTHeL wep “Tz eFTOZT)Gizelge 2.2. Biogazan kikenine gére bilesenlerinin miktar1 (Fankhayser 1963). Hacmin % si Biogazan mengei T | cH, co, HS) NE, | H,0/ H | Xp 4 2 Sigir gibresi | 55-60 | 40-45 | <0,5/<10 Domuz giibresi 65-70 | 30-35 | <1 |<107 Arvtulmg gaz | 63-68 | 32-37 <0,2| - 2.1.2. Dogal gaz Dofal gaz, petrol yer yaraklarindan kendiliginden gikmakta veya acilan kuyulardan yerytiztine cakarilmaktadir. Beas olarak metandan (CH,) olugmaktadr. Buna ilave olarak (C,H), (Cylig) ve (C,H)5) gibi yukeck hidrokarbonlar bazen de azot ve hidrojen siilfur igermektedir. Yuksek CH, igeri~ inden dolaya dogal gaz, termik motorlarda bagari ile kul- lanilabilinmektedir, 2.1.3. Savilasgtirialmg petrol gazi Sivilasgtirilmig petrol gazi (LPG), esas olarak propan, biitan ve bunlarin karigimindan olugmaktadar. Bun~ lar gevre sicakliga ve atmosfer basinca altanda gaz halin~ dedirler, Basincin yiikseltilmesi ve/veya sicakligin dtigti- rillmesiyle sivilagtirlirlar. Sivilagtirilmig gazlar esas itibariyle, petroltin kraking metodunun uygulanmasinda elde edilirler.2.2. Gazlarin Tanatam Degerleri Saf gazlarin tanitim degerleri gizelge 2.3'de gériilmektedir. 2.2.1. Gazin yogunlugu Bir gazin yogunlugu ve 1611 deZeri, hazirlanan veya depolanan yalatan enerji yogunlugu igin bir élgiidir. Bir gaz karigiminin yogunlugu gtyle hesaplanabilir: So = FKL Gy) vee + (kein) Kj : Karagimdaki i bilegeninin hacimsel miktara (4), 9, + i bilegeninin yogunlugu (ieg/1in) olmaktadir. Biogazan yofunlugu bilegenlerine baglidir. Karbon dioksit metana nazaran daha agir oldugundan biogazin yo%unlugu karbondioksit orani ile artmaktadir. Gizelge 2.4'de metan ve karbondioksit oranlarina gére biogazin yowunlugu verilmektedir.To ° tore wes zoe cuz | ace | tvs | seer ens | aie | zeae | sat or | ect | tues | Love ove | sie | weoe | esov teu Le ita eos uz j een oue'st Ish ie aos | s9 Lyovt out oe ese | ear aes Ue 9 outs | eo ews att a9 ssiz_| 626 ret *(¥Q6T eFTOTE) JroTLeFop utz TUB, UTzeTZeF Jeg °C°z eFteztd10 Qizelge 2.4. Biogazin, metan ve karbondioksit oranlarina bagli olarak yogunlugu (Pankhauser 1983, Rele 1984). Hecimsel orani Karagimin yoZunlugu (eg/tin3) 0,72 1,98 0,97 1,13 1,35 2.2.2. Enerji miktarz Enerji miktar1, yakatain birim hacmi veya birim agarlagi igin 1621 degeri (H) veya tist 1821 degeri (Ho) ile gisterilmektedir. Isil degeri, miikemmel yanmada gaz yalatan serbest olugan 181 enerjisi olarak tanimlanabilir. Ayni gartlar altinda gazin 1811 degeriyle birlikte elde edilen motor giicti de artar. Gaz karigiminin 1521 de- geri bilegenlerinin 1621 degerlerinden hesaplanabilir: 3k, + Hy deceeee x = Ei.ga 8c : Gaz karigiminda i bilegeninin kitle olarak (Hu) «(83 /tta) pay2, (a), 1 4 bilegeninin 2621 degert (atd/in?),ll Yanma sirasinda olugan suyun buharlagma sicakligi nedeniyle hesaplanan alt 1911 deZeri (Hu) tist degerden farkli olmaktadir. Karigim icgerisindeki yanamayan parcalar, gaz kara— gaminin 1611 degerini diigirmektedirler. Biogazin 1811 degeri direkt olarak yanabilen gaz yani; metan oranina bagladir. Cizelge 2.5'de metan igerik- leri de%igen biogaz igin 1911 degerleri verilmektedir. Qizelge 2.5. Farkla metan oranlarindaki biogazin alt 1811 degerleri (Fankhauser 1983, Rele 1984). Metan igerigi Teal degeri (Bu) (#) ) (36/7. Gizelge 2.6 ve 2.7'de cegitli s1vi ve gaz yalat- larin alt 1811 degerleri verilmektedir.Gizelge 2.6. Gaz halindeki yalatlarin alt 1611 degerleri (Kaltwasser 1980, Fankhauser 1983). Alt 1821 degeri (Hu) Ye alat (aut /1in3) Hidrojen (H)) 10,8 | Karbonmonokeit (co) | __32,6 __} | Metan (CH,) 35,8 ‘ropan (C,H) 93,6 E 5,9) 123,6 1 Gizelge 2.7. Bazi siva yalatlarin alt 1s11 deger- leri (Fankhauser 1983). Normal benzin Metil alkol (CH,OH) Etal @liol (¢,8,0H) Bitkisel yas Alt 1811 degeri (Hu) (ud /g)13 2.2.3. Yana igin minimum hava gereksinimi Minimum hava gereksinimi, ideal bir yanmada stoki- yometrik egitliklere gére, birim kitledeki gaz igin gerek- 1a en az hava kiitlesidir. Gaz karigim igin gerekli minimum hava miktari, bilegenler igin gerekli hava miktarina gore hesaplanabilir. Gone = = (K,. yg ,)4) a . kg hava/kg gaz Igin 4 ¢ 2 G8% bilegeni igin gerekli minimum hava miktaridir. Yakattaki hava ve/veya oksijenin igerigi dogal olarak gaz karigim icin gerekli hava miktarim azaltmak— tadir. Gizelge 2.8 ve 2.9'da yalatlarin teorik hava ge- reksinimleri verilmektedir. 2.2.4. Vuruntuya kargi dayanim Vuruntuya kargi dayanim, Otto motor yalatimn en gnemli szelligidir. Vuruntuya dayamm, yalat dzelliklerine gore degigmekte ve kendiliginden yanmaya kargi dayanim ola~ rak adlandirilmaktadir. Yuruntuya kargi dayanimin géstergesi olarak oktan sayisi kullamimaktadir, Oktan sayisi research oktan sayis2 (R0Z) ve motor oktan sayls1 (Moz) olarak iki gekilde belir- tilmektedir, Research oktan sayis1 ile motor oktan say1s2 arasindali fark yalntin hassasiyetini (E) géstermektedir.14 1208 IgQynrouep qurstaey Zep aeqng Fay OUoMMOgIEE WePOLPTH *(VQ6L ZOFTEFE *EQET TosMeMAUeL *TQ6T PTOUUTSH “OQ6T ‘HAV OA AOpEL_) TreTuTUTsHereF wavy YTIoeg utTTETaTHes ZEN *g*z eFTOZT)15 Gizelge 2.9. Siva yalatlarin teorik hava gereksi- nimi (Fankhauser 1983). Youanluk Azariik c H oO Yalot Diesel | 86,0 Normal benzin Stiper benzin Metil aikor __|37»5 [22.5 |50,0 Etil [Et 52,2 |13,0 |34,8 | Bitkisel t7g,0 |11,7 |10,3 13,7 - 13,0 - 87,0 |13,0 - E= ROZ - MOZ Yalnt hassasiyeti, gegitli deneme gartlarinda yaiatin uy- ganluguna belirtmektedir. Gaz yalatlar icin oktan sayisinin sinirina dayanarak denene yéntemleri geligtirilmigtir. Kargilagtirma yalntz olarak metan (yiikeek vuruntu dayanimli karbonhidrojen)ve varuntulu caligan hidrojen kllanImaktadir. Dofal gaz, biogaz gibi metan sayis1 ytikeek gazlar ve gaz karigimlari, motor galigtirma igin problem olugtur- mazlar. Kati yalatlarin yanmasiyla elde edilen jeneratér gana ve sentez gazi ylksek H, igeriklerinden dolay: varuntu ézellikleri fazladir ve motorda kullamimlar1 igin gegitli tedbirlerin alinmasim gerektirirler. Cizelge 2.10'da ce- gitli yaktlar icin vuruntuya kargi dayanim ve yalnt has- sasiyeti degerleri verilmektedir.16 Gizelge 2.10, Gegitli yalntlar igin vuruntuya kar- gi dayanim ve yalnt hassasiyeti de- Berleri (Fankhauser 1963, Pfeifer 1984). _— mint eines PSK an | wel Mae Hidro jen = 62,5 e Karbonmonoksit - = 5 Metan 133 _| 130 = zi2_| 96 16 |_ 96 | 90 6 10,5 132_| 22 = = 105 | 94 12 = Biogaz 120 _)120 = 133 Havagaz. = = = 90 deneratér -_| Normal. benzin 6-1 |S Super benzin = Metil alkol - Etil_alkol 30 18 = Bitkisel yas ee | eee - Herhangi bir gaz karigiminin metan sayisinin belir- lenmesinde uygulanan forniil siyledir: (iZ)g= E (Hy. wey) K,' : Karagim bilegenlerinin hacimsel miktar, wz, : Bilegenlerin metan sayis2~ Bu gekilde hesaplanan ve deneysel olarak elde edilen dexerler arasinda tam bir uygunluk gériilmektedir.17 3. KURAMSAL TEMELLER VE KAYNAK ARASTIRNASI Galagmanin yénlendirilmesine temel olan literatir- ler, agafada yayin tarihi siralamasina gtre tanitilmakta- aur. Cartellieri ve ark, dogal gaz ve propanla Mvil de- nene motorunun galigtirilmasi igin optimum igletme gartla- ranin belirlenmesi tizerinde galigmglardir (§ekil 3.1). Dofal gaz igin optimum igletme sartlari gekil 3.1'den s1lag- tarma oran. €= 12,1 ve hava oram A= 1,25 olarak veril- mektedir. Bu kademede P, = 9 bar'lak ortalama basing ve d= 9110 kd/kcwh ( © 1600 keal/PSh)'lak dzgil enerji gerek~ sinimi belirlenmektedir. Sekildeki Ust diyagramda ategleme zaman. U.6.N.'dan %v = 10° nce edilmigtir. Bu kudemede propan kullamminda A= 1,47 oldugunda P,= 7,3 bar'lik ortalama basing ve a= 9965 kd/kimh ( © 1755 keal/PSh)*1ik dugiil enerji gerekeinimi elde edilmektedir (Sekil 3.2). Snceden ategleme agisimn azaltilmasiyla (%v = 2,5°) hava oram \= 1,26 olarak belirlenmektedir. Ortalama basing Pa= 8,5 bar'a ve Szgill enerji gerekeinimi a, = 10022 kd/icWh (1760 kcal/PSh)'e yiikselmigtir. Aragtirmacilara gire dogal gaz igin optimum ayar- lanmig bir motorla yalmizca ategleme acisini ve hava ora- nina degigtirerek motoru vuruntu bzelligi ylikeek propanla fazla bir enerji ve gig kaybi olmake1zin galigtirmak mim kindtr (Pfeifer 1984).. 18 Vuruntu sinirlarinda atesleme Vuruntu sinirlarinda ortalama efektif basing Vuruntu sinirlarinda zgiil enerji_gereksinimi Dogal gaz MWM Motor € ededisken ty =6PC Ace kelebek tam acik KI = 50 € = 160 £2148 a € = 136 oe € 2131 —— €= 196 H+ es 9 € ee Es 798 Gekil 3.1. “v -&-A deg%igiminde dogal gazin efek- tif ortalama basing ve Uzgiil enerji gerekeinimi(Cartellieri ve ark, 1970).19 Vuruntu sinirlarinda atesleme * ; Propan MWM Motor ce €z dedisken bos A A{s 1 edeQigken z A n= 375 U/min 10 - tg= 28°C uv “Av e 5 eke ty= 60°C LE nyerkelebek tam acik vo ou ow soe 7 OD KI = 50 a Yuruntu sinirlarinda ortalama efektif basing al 5 —— €= 136 * €=121 ~~ : SS ——_ £= 106 z t w---€2 9% a” Es 798 ee 200% _ % 1800 yaa Se 1700: ov 1600 yoo 41 48 ar wo A Gekil 3.2. “v -€-A degigiminde propanin effektir ortalama basing ve dzgiil enerji gerek- sinimi (Cartellieri ve ark, 1970).20 Wong tarafindan yapilan aragtirmada metan ve kar- pondioksit karigim oranlarinin motor glctine etkisi benzinle kargilagtarmala olarak incelenmistir. (Picken ve Soliman'den, 1981). De#igik metan-karbondiokeit oranlari igin devir sayisina gére glictin defigimi gekil 3.3'de gérillmektedir. Metan-karbondioksit karigimlariyla yapilan deneme~ lerde benzine gtre daha dtiglk giigler elde edilmigtir. Metan oraninin azalmsiyle glig dugmiig ve yliksek devirlere c1kma olanagi azalmigtir. Gig (kW) 800200 46002000 2h00~—«2800 «3200 \ Devir sayisi(d/d) Sekil 3.3. Degigik metan ve karbondioksit ylizde~ eri icin devir sayisina bagli olarak gictin de¥igimi (Picken ve Soliman 1981).21 Sakai ve Yasua (1982), odun kéntiriinden gaz tretimi ve bu gazin benzinli notorlarda kullanim tizerinde galag- mglardir, Bu amagla 4-6 PS nominal gligteki benzin notoru lullamilmigtir, Motorun jeneratér gaz ve benzinle calag- tarilmasi siresindaki performans dezerleri belirlennigstir. Plastikten yapilan karigtirici oldukca basit bir yapiya sahiptir, Karigtiric1, motorun hava filtresi yerine monte edilmigtir. Denemeler siresinda hava borusu kisa oldugun- da gaz yalat emilirken hava borusunun digari dogru itilmeye neyilli oldugu belirlenmig ve yalrlagik 10 cm'1ik hava bo- rusu uygulamada yeterli bulunnugtur, Titregimi engellemek amc1yla karigtiricinin daha hafif olmasi gerektigi belir- tilmigtir. Caligmada, karigtiricinin karbiratér hava girig borusunun gekline uygun olmasinin gerekliligi de belirlen- migtir. Fankhauser (1983), tarim traktérlerinde tahrik yalata olarak biogazin kullanimi tizerine hazirladigi galig- masinda cegitli gaz ve sivi yalntlarin igerigi, hava gerek- sinimi, 1811 degeri, ategleme ve yanta davramgi, vuruntu egilimi gibi dzelliklerine genig olarak yer vernigtir. Aragtarnac1, Otto ve Diesel motorlarinda gaz yalat kulla- mildizganda performans degerlerine motor ayarlerimin etki- sind de incelemigtir. Karim ve ‘iierzba (1983), caligmalarinda yalnt ola- rak metan ve propani buji ile ateglemeli notorlar ve sikig- tirma ile ateglemeli motorlarda deneniglerdir. Bu deneme- lerdée, bazi perfornans karakteristikleri, cig giiagi, verin, egsoz emisyonlari, kendi kendine ategleme ve vuruntuya22 egilimleri ile dligtk girig sicakliklarindaki problemleri incelenmigtir. Bu incelemeler sonunda, metanin propana oranla fiziksel, kimyasal ve yanua karakteristikleri balamindan daha iyi bir yakit oldugu sonucuna varilmigtir. Metamin degigik girig sicakliklerinda (34-72-154°C) sicaklik art- tikea daha diigtik sukigtirma oranlarinda vuruntuya baglad2- gam belirlemiglerdir, Metamn 34°C girig sicaklaginda Eq 16 erkigtirma oraninda ve 154°C girig s1cakliginda € = 11 silogtirma oraninda vuruntu yapmaya bagladiga belirlenmigtir. Rele (1984), biogaz motorlarinin kullanimi ve gelig- tirilmesi tizerine hazirladigi literatiir caligmasinda, gaz ve s1va yalatlarin teknik ézelliklerine genig olarak yer vermigtir. Bu galignada biogas igerisindeki CH, ve 00, bilegenlerinin miktarina bagli olarak elde edilen giictin degigimi, sikigtarma oranynin glice etkisi ve egsoz emisyon~ lam incelenmigtir. CH, ve CO, bilegenlerinin miktar olarak degigiminin etkisi gekil 3.4'de gbriilmektedir. Agarlik olarak # 40 CH, ve # 60 CO, igeren biogazda yelclagzk 3 ki" lak gig elde edilirken CH, orana % 100'e yaklagtaginda gig degeri de 5 kW'a yalan olmustur. Yine elektrojenerattr galagtirmak amaciyla kulla- milan biogaz motorunda €= 9 ve €= 11 sikigtirma oranla- rinda elde edilen termik ve elektriksel gig degerleri gekil 3.5'de gériilmektedir, €= 11 sikigtirma oraninda 10,75 kW'lak elektriksel glig elde edilirken € = 9 oldugun~ da 9,6 kW'lik giig belirlenmigtir. Termik gig ise €= 9 sikigtirma oraninda 21,9 kW iken €= 11 silagtarma oranin- @a 16,9 kW olarak bulunmugtur.23 % 100Metan Elde edilen giic (kw), 02 0, 19 2030 30 «© 79 60 80 100 Metan 1903080 70 60 50403020100 Gaz karigimi ( % agirlik) §$ekil 3.4. CH, ve CO, oramlarina bala olarak giidtin aeg2yimi (Rele 1984). Termik Elektrik ot?s abe7 68 Gaz tiketimi (kg/h) Sekil 3.5. Tuketilen gaz miktarina gire €= 9 ve €= 11 s1kigtarma oranlarinda gig degi-~ gimi (Rele 1984),24 Preifer (1984), gaz yakitlarin motorlarda kullami- Jabilirligi tizerine yaptagi galigmasinda,ygilg ve yakat gerek- sinimi, motor igletme gartlari ve gaz igerigi degigiminin motor galigma gartlarina etkisini incelemigtir. Aragtirma- ciya gére, istenilen glig ve yalat gereksinimi, motor devir sayis1, ategleme zamani, hava oram., besleme derecesi ile emilen karigim ve sogutma suyu sicakligi parametrelerinin de%igtirilmesiyle elde edilmektedir. Artan devir sayisiyla yanma siiresi ve 1s1m1n sevk- edilmesi lasa bir zamanda gergeklegmekte, silindirde olug- turulan enerji azalmakta, ortalema basing dligmelte ve t2- gil enerji gerekeinimi artmaktadir. Aynl zamanda yanma stirecinin hizlanmasiyla vuruntu egilimi de azalmaktadir (Sekil 3.6). Optimum ategleme zamanimin belirlenmesi moto- run vuruntuya dayamkli galigmasim saglar. Ancak sikig- tarma oram (€), hava fazlalik katsayie1 (A) ve besleme derecesi ( AL) gibi diger igletme parametrelerinin de de- Qiptirilmesi zorunludur (Sekil 3.7). Stokiyometrik hava oranindan farklilik,silindirde déntigtiiriilen primer enerji- nin azalmasina neden olmakta ve ayni zamanda motorun vurun- tuya dayanimni da azalmaktadir($ekil 3.8).6zgi1 enerji gerek- siniminin minimum degeri gaz hava karigimmn zayif oldugu polgede elde edilmektedir. Giinkl bu bélgede yanma iyilik derecesi optimus degerde olmaktadir, Silindirde artan s1- caklik giren karigim kiltlesini azaltmakta ve dolayisiyla motor glicii ve ézgill enerji gereksinimini kbtilegtirmekte- dir. Ayrica gaz yakitin vuruntuya dayamiklilik hazirlikla- rm da yikselmektedir (Sekil 3.9 ve 3.10).if ne 40 3 kelebek agiktie 2 30 Pye Lorene] CFR/RDH-Motor, n ~deBigken,E-degisken A-1, Oy-15°KWW.0T, ts- 25°C ty BOC a —tam Gegitli gazlaran vuruntuya dayaniklilig. (Preifer 1984). WWYLL Sekil 3.6.dy [ewvor! 26 Pye [xprent] Sekil 3.7. Ategleme agisa (ay) ve basinca (Py, ) bagla olarak vuruntuya dayamki iE (Pfeifer 1984). “Ne 7 f yo = IN, =e SS st y UKwvor) 4° Md Sekil 3.8, Farkli hava oranlarina gére vuruntuya dayamklalik (Pfeifer 1984).| -Propiten(é = 632) 2 7 | TF sien (e251) 27 6 Dogat gaz | (e212) 50. er1s8, \\\ ever |} Butante = 20 ae a 0 10 20 30 40 so ay PRwvorl §ekil 3.9. Hnilen karigimin sicakligina gire vuruntuya dayamiklilik (Preifer 1984). 99) | LL ropen (e 80} — L bogel gar’ ) 40 0 10 20 30 40 50 dy [*kWvorl $Sekil 3.10, Sogutma suyunun sicakligina gbre vuruntuya dayamklalak (Pfeifer 1984).28 Huss ve arkadaglari (1985), motor jeneratér agre- gatimn galigtirilmasinda yalnt olarak % 57 CHys $43 co, ve % 0,2 HS igeren biogas kullanmiglardir, Qaligmada 45 kVA'lik senkron jenaratériin tahriki igin 2,3 t strok hacin- li, sakigtarma oram £€= 9 olan benzin motorundan yararla- milmigtir. Bir firma tarafindan imal edilen karigtarici emme hattina monte edilmig ve ayrica diizen, motorun egzos gazi ve soZutma suyu 1sisindan yararlanabilecek gekilde donatalmgtar. Denemelerde farkla ategleme acilarinda mekanik giig Blgtilmilg ve motor tesir derecesi belirlennigtir. Egzosdaki oksijen miktari dlciimlerinden yararlamlarak hava katsa- yis1 (A) hesaplanmgtir. Elde edilen sonuglar gekil 3.21" de gériilmektedir. Sonuglara gére optimum igletme sartlarz olarak A= 1,2 ve «= 50° énce t.0.N. belirlennigtir. Bu gartlarda mekanik gig 3000 d/dak'da 33 kW olarak 1gtilmiig- tir, Aym devir sayisinda benzinle calagmada dlgtilen glig ise 47 kW'dur, Tam ylkte % 25'lik maksimun elektriksel tesir derecesiyle 1 m> biogazdan 1,4 kin elektrik enerjisi tretilmigtir. Menrad ve arkadaglari (1986), alternatif yalotlerla galigmada egzos emisyonlari adla galigmalarinda benzin, LPG (# 90 propan) ve metanolle kargilagtirmali denemeler yapmglardir. LPG ile galigma igin, benzine gére dtizenlen- mig tagita baz2 ilaveler yapilmgtir. Sogutma suyuyla isi- talan basing regiilatérii ve gaz-hava karigimini saglayan karigtirici,karbiratér tniine yerlegtirilmigtir (Sekil 3.12).29 0.35 030 + g Mekanit.tesir derecesi 9 agit ge gereksinimi $ ° o 4 8 % % 20 2% kW 32 Hekanik gig © 03 o28 o2h ‘Tesir derecesi 7 0 (1S 22S 3 kW 35 Motor gict Hava sayia Sekil 3.11. Gegitli motor glicti ve ategleme agila- rinda egsoz sicakligi ve hava katsayi- sinin degigimi (Huss ve ark, 1985).30 Basing regila Karistirict Karbiiratér LPG valti — Benzin valfi ; —_ =) LPG Sekil 3.12. LPG ile caligmada kullanilan diizen (Menrad ve ark, 1986). LPG ile caligmada benzine gbre % 7'lik simrda glig kayba olmug ve bzellikle fakir karigimlarda devir sa- yieina bali titregim degerlerinin daha dtigtik oldugu gériil- miigtiir. Denemeler sonucunda belirlenen glig ve szgil enerji tlketimd degerleri gekil 3.13'de gtriilmektedir, aragtarma sonuglarina gére maksimum devrin ortalarina kadar LPG ile galagmada, benzine gtre daha dligiik glig deferleri elde edil- migtir. Daha sonra LPG ile galigmada elde edilen gii¢ deger- leri benzinden daha biiylik olmugtur. dzgiil enerji tuketimin- de ise LPG ile galigmada benzine gire ~~ % 15 daha diigik degerler elde edilmigtir.31 ‘D Metanol (Pskirtmeyle) 4a Metanol (Karbiratirie) Aenzin ‘eDieset Ope ‘1000 2000 3000 4000 $000 t/min 7000 Sekil 3.13. LPG, benzin, diesel yalnta ve metonal kullaniminda gegitli devir sayzlarin- daki glig ve bzgiil enerji tlketimi de- gerleri (Menrad ve ark, 1986). Reinhold ve arkadaglari (1986), temizlenmemig bio- gazin stasyoner diesel motorunda kullamm tizerinde durmug- Jarair. Bu anagla, kapasitesi 800-1200 m°/giin olan biogas tesisinden yararlamimgtir. Biogazin 1811 degeri 24,5-26,5 13/m> ve hacimsel HLS igerigi # 0,1 ~ 0,6 arasinda dettis- nektedir, Denemelerde 4 VOG 14,5/12 SRW tip diesel motoru kullanilmigtir. Motorun biogazla galagabilir hale getiril- esi igin yanma odasi haomi genigletilerek silagtirma orant €=17'den E= 10,5%a dtigtiriilmigtir. Yakut hava karigimm saglayacak gaz kelebekli karigtiric1 ve ategleme dlizeni lave edilmigtir.32 Aragtirmacilar, enerjinin gok yénlti kullamlabilir hale getirilmesi igin @iesel-gaz motoruna jeneratér bazgle~ mglardir. Jeneratértin 1500 d/dak'lik anma devir say1einda- ki anma gticl 37 KVA'dir. Igletme noktasinda 0,885'lik tesir derecesine sahip jeneratér, 42 kW'lak tahrik giicti gerektir- mektedir. Deneme sonuglari gizelge 3.1'de gériilmektedir. Makeimum glig, gaz kelebeZi yar1 agikken 42 kw olarak elde edilmigtir. Toplam bilangoya 161 kullanimi da eklenirse motorda % 50-60 arasinda tesir derecesi elde edilmigtir. Aragtimmacilara gére,egsoz 1sisindan faydalanarak toplam tesir derecesinin daha da iyilegtirilmesi saglanabilir. Gizelge 3.1. Farkli yiiklerde deneme’ sonuglarz (n = 1500 d/dak) (Reinhold ve ark, 1986). baranetreter 12,5kW | 19,0%"] 25uW ai feat a 13,87 | 20,48 | 25,85 elanik te | 15,67 29,20 kw futlak yaa} ge- eeY 12,35 16,85 ekanik tesir ficken 0,195 0,266 | 0,296 | 0,326 0,72 0,51 | 0,47 0,42 0, 330 0,293 | 0,294 - 0,559 | 0,590 -33 Ablers ve Ablgrimm (1987), motor-elektrojeneratir agregatinin galagtiriimasinda biogazin kullanim olanaklarz iizerinde bir aragtirma yapmglardir. Aragtirmada 24 kw giictindeki senkron jeneratbriin caligtiriimasi amaciyla otto motoru kullanilmgtir. 400 m3/giin kapasiteli biogaz tesisinde enerji de- Beri 6 kifa/m? olan % 60 hacimsel CH, igerigine sahip bio- gazdan alinan enerji 2400 kWh/glin gtig ise 100 kW'air. Ag regat, tam yilkte "7,, = 0,2541ak elektrik enerjied payzyla siirekli galagmada 25 kw elektrik enerjisi verebilmektedir. Yeterli gaz tiretimi olmadiZinda otomatik olarak dogal gaz kullanim saflanmgtir. Kuck bidgaz tesislerinde siirekli galigma igin 10 ki'an altinda glice sabip agregatin kullantlmasi énerilmektedir. Aragtarmacilar, galigmalarinda biogazin temizlen- mesine de yer vermiglerdir. Kullanim yerine gére biogaz igerisindeki zararli bilegenlerin temizlenmesi gerekliligi konusunda snerilerde bulunmuglardir. Bu bneriler gizelge 3.2'de gbriilmektedir. Erdiller ve Ergan (1988), diesel motorunda biogaz kyllammi tizerine calagmalarinda tek silindirli, 0,77 1 hacimli, dtrt zamanla bir motor kullanmiglaréir. Motorun giictt 7-8 BG olarak bildirilmektedir. Deneylerae gaz kar1- gaminin zamaninda ateglenebilmesi igin bir miktar diesel yalata enjekte edilmigtir. Bu amacgla gevrim bagina gerekli enerjinin yaklagik % 10'u diesel yalatandan, % 90'2 biogaz- dan kargilanacagi dngbrtilmligtir.34 Gizelge 3.2. Biogazin kullanim yerine gére temiz— lenmesi gerekliligi (+: gerekli, -: gereksiz, 1: azaltilmala)(ahlers ve Ablgrimm 1987). ereken bilesenler ee tox vb. maddelen| igizme + nfraruj radyasyonla stm a aeak su 1e1tma aio : 2 | abit motorlar igin 2 = = + Hareketli tagitlar sein | + + + + bozal gaz kalitesine fakerna & oe Deneylerde motor devri, momenti, sogutma suyu sicak- lig, yalit tiketimi, gaz tiketimi, titregimleri ve egsoz emisyonlara belirlenmig ve etkilegimleri bulunmaya ¢alig21- migtar. Deney motorunun esasen tam bir diesel motoru olugu ve patlamadan cok yanma olayina uygun tasarlanmg olugu, motor parametrelerinin ylikeek devirle galigmaya uygun ol- mayigi alinan sonuglar2 belli oranda olumsuz yénde etkile- migtir. Sonug olarak; diesel motorlarinin biodiesel olarak kullanilmasiyla akaryalat tiiketiminin kitlesel olarak % 75-85 azaltalabilecegi, birim enerji maliyetinin ise #50 aligiirilebilecesi bildirilmektedir. Depolama nedeniyle ilk uygulamalara tesis yakinindaki stasyoner motorlardan paglamanin yerinde olacagi kanisina varilmigtir. Ayrica yapilan yaklagik bir hesapla 5 kW giictinde bir diesel35 motorunun giinde 8 saat biodiesel kullamm igin 26,5 m> fermantér kapasiteli bir tesise gereksinim duyulabilecegi belirlenmigtir.36 4, MATERYAL VE METOD 4.1, Materyal 4.1.1. Denemelerde kullamiian igten patlamali motor ve verilen Szellikleri Denemelerde bir silindirli, dirt zamanla ve hava sogutmala (su pompalari igin kullanilen) Lombardini LAP 300 tip benzin motoru deneme materyali olarak alanmgtir (gekil 4.1). . Denemelerde kullanilan motorun tanitmaliginda ézellikler: Strok (mM) cocesscceseceescesecseoecee Gap (sm) ...ccecvecedecccesrseecedieree Strok hacmi (om?) .......00+ Makeimum giig(BG)(NA DIN 6270). Maksimum dinme momenti (kgfm). Srkigtarma OFaMl ..eseeeeeceseceeseees Rélanti devri (A/min).........0++ Maksimum devir (4/min).. Yag kapasitesi (1) Boy (mm) ssssseeeee En (mm) cccccceccceccecceecececccceeee Vilkseklik (mm) ...sceseesessees AZurlik (kg) (bog) csseveeeeeeeee 66 76 300 555 1,33 6:1 900 3600 0,565 394 311 418 20,3Sekil 4.1. Deneme materyali olarak kullanilan motor. 4.1.2. Denemelerde kullanilan yalatlar Denemelerde benzin, gaz yagi, biogaz, dogal gaz ve LPG motor yakiti olarak kullanilmgtir. Bunlardan biogaz Beltinimiizde tiretilmig, diger yakitlar ise piyasadan sag- lanmstir. 4.1.2.1. Benzin Denemelerde kullanilan benzine ait bazi 6zellikler gizelge 4,1'de verilmigtir.38 Gizelge 4.1. Denemelerde kullamilan benzine ilig- kin yalateal bzellikler (Petrol Ofisi 1980). Kaynama noktasi (°C).sssesseeeseeeeeees 40-200 Bugil agarlak (Ieg/1)(15°C'de)..eeeeeees 0,735 Alevlenme noktasi(°C)...ssseseseseeeees 550 Ie2 degeri (kd/kg). «= 43576 Oktan sayis2 (ROZ). - 85 Hava-yalat oram (kg/kg) + 13,8 Kiiktirt (% AMLr1LK). ccc eee eee recece ences 0,10 4.1.2.2. Gazyag Denemelerde kullanilan gaz yagina iligkin tzellik- ler gizelge 4.2'de verilmigtir. Qizelge 4.2. Denemelerde kullanilan gaz yazina iligkin yalateal tzellikler (Petrol Ofiei 1980). oe 300 Kaynama noktas: (°C) . Yogunluk (leg/1)(15,6°C'de). + 0,770-0 , 800 Isa degeri (kd/kg)..sseoee 0 41900 Oktan BAYIS2 Lessee ee eeseeeeeeeeeeeeees 45 Kiiktirt (% aZarlik).ccsesssscccecccecece 0,1039 4.1.2.3. Dogal gaz Denemelerde kullanilan, % 98,84 Hy, # 0,244 nH» % 0,066 O,Hg, % 0,031 C4Hyo, % 0,015 C,H, 4, % 0,021 C0, % 0,795 N, ve iz olarak HS bilegenlerine sahip dogal gazin literatiirlere gére belirlenen bzellikleri gizelge 4.3'de verilmigtir. Gizelge 4.3. Denemelerde kullanilan dogal gaza iligkin yakateal dzellikler (Fankhauser 1983, Pfeifer 1984). Sug azrrlak (ke/m?)..seseecececeeeees 0,72 Is2 degeri (ct m3) ° REE. pes. epee 36000 Hava-yalat orani (kg/kg) 17 Oktan sayis1 (ROZ). 5 132 (MOZ).eceeeees + 125 4.1.2.4. Savalagtirilmg petrol gaz (LPG) Denemelerde kullanilan, % 50 OH, ve % 50 0,14 igeren sivilagtarilmg petrol gazimin literatiirlere gére belirlenen dzellikleri giselge 4.4'de verilmektedir. Gizelge 4.4, Denemelerde kullamlan sivilagtirilmg petrol gazina iligkin yakatsal szel- likler (Fankhauser 1983, Pfeifer 1984). Gagitl agarlagr (ke /m?)eecececseceeeees 2,12 Ter degori (d/m?)....eeee eee seeeeeee 97660 Hava-yalot orani (Kg/Kg)eceeseeeseeeee 15,55 105 94 Oktan sayis1 (ROZ) ..40 4.1.2.5, Biogaz Denemelerde kullanilan biogaz, A.U.Ziraat Pakillte- si Tarimsal Mekanizasyon Béltimlindeki tesiste tiretilmigtir. Biogaz tesisi, 12 m? kapasiteli, sabit kubbeld aile tipi bir yapidir. Tesis besleme agzi (1), tiretim ku- yusu (2), gaz toplama odas1 (3) ve denge bacasindan (4) olugmaktadir ($ekil 4.2). Ayrica tabakelagna ve katilagma- min §nlenmesi igin bir kurigtirma dtizeni (5), gerektigzinde miidahelede bulunabilmek igin bir girig kapagi (6), drnek almak ve tretim kuyusu sicakligini okumak igin iki boru bulunmaktadir. Girig ve tahliye agizlarinda giinltik besleme ve tahliye gérevlerini yapan birer kapak yerlegtirilmig- tir. §ekil 4.2, Biogaz tiretim tesisi.41 Tesiste, tiretim kuyusu béltimi olarak 12 », gaz toplama odasi olarak 4 m? biralalmgtir. Tesiste herhangi bir 1sitma sistemi ve uzun stire kullaniimayacak biogazin depolanmasim: saglayan gazometre cihazi bulunmamaktadar. Dolum iglemine, (1/1 oraminda) sigir glibresi ve su, besleme agzindan verilerek baglanmigtir. 11k dolumdan 6 gin sonra CO, ve 8 giin sonra da diistik CH, oranla karigim elde edilmigtir, I1k dolumun 30. gin CH, oram % 60'a yilk- selmig ve bu gekilde sistem dengeye wlagtiktan sonra glin- ltik beslemelere gegilmigtir. Elde edilen biogazin bilegenlerinin hacimsel mik- tarinin belirlenmesinde Orsat cihazindan yararlanilmgtir (Sekil 4.3). §ekil 4.3. Gaz analizinde kullanilan Orsat cihazi.42 Oreat cihazayla yaprlan analize gére; % 60 CH, ve % 40 CO, igeren biogazan literatirlere gére belirlenen Szellikleri gizelge 4.5'de verilmigtir. Gizelge 4.5. Denemelerde kullanilan biogaza iligkin yalatsal dzellikler (¥ankhauser 1983, Pfeifer 1984). Dag agarlak (ke/m?)...ceeeeeee 0,91 Ie1 degeri (ct /m3). eteteteteterets! 22000 Hava-yalnt orani (kg/kg). 6,1 Oktan sayis1 (ROZ). 120 (Moz) 120 0,5 HLS igerigi (# agarlik). 4.1.3. Deneme yeri ve diizeni Denemeler, A.U.Ziraat Fakilltesi Tarimsal Mekani-~ zasyon Boltimi atélyesinde -ylrtitiilmigtir. Deneme diizeni, materyal olarak kullanilan motor ve dlome diizenlerinden olugmaktadir (Sekil 4.4 ve Sekil 4.5). Denemelerde motorun frenlenerek dinue momentinin saptanmasinda DP x 0 model Heeman Froude marka, mekanik~ hidrolik karakterli dinamometre kullamimegtir. Motor ve dinamometre eksenel dogrultuda beflanmgtir. Dinamometre- nin Slgebilecezi makeimum kuvvet 5 kef, maksimum haz 10 000 @/min'dir. Motor higanin blgiimtinde de mekanik-digi- tal takometre kullaniimsgtir.43 “nSyunse? yT4uues uUTUTUeZNP emaued “yy TTHOS " st et = (as a w uewajaowsa, 94 wzey!2 aurseysoB 4AeIIS Lb BABWOIRIA 94 NsNJOG S1p16 esoJOW jek VAIS B ASniog sipih eAey eJojOW SL sgey pyeAras 2 ayaweney 94 22434 Budo yu{eA INKS 9 fdny 2e9 1 aujawowruig 5 QugyeynBay suiseg ZL 1sBdg\y eAeH sadQ. duseg 4 nsnyoq 20863 € iaekes zeg oF taaysiaey, e4aA soqeunquey Z ‘snJog Sip!6 esajow 4ryed 20g 6 040 | = Co ai cy a44 Sekil 4.5, Deneme auizeni. Motor yalat dient; sva yaint Ulgue terazisi, yalat kabs, vana ve baflonta borvlarindan oluymiktudar, Yalat kabi, motorun normal, yalat sietenine baglenmgtar. Gaz yak tlarla galaguada ise, tiketilen gaz miktarim 1g- mede, Braun mrka gaz scyaci Inilamimgtar. Gaz sayacr, karagtimiea ile bacang regilaturd ar.eina yerlegtirilmig— tar. Wotor ene havuer miktamm Glgede kullemJan Gtizende eva yalotlarla qalagmads karburatér girdgine, goo yalatlarla golagmsda karigtimie: girigine, baglantala- vi hava eredarmayacak gekilde birlestirilmigtir. Siva ve gaz yalatlarle galagzads, notorda meydana gelen carsantaya belirlesek amuciyle Ti 152 tip Svenska metre, eureintiy2, marke vibronetre kullamimgtar. Vi titregia frekans genlipi olarak gbsternektedir.45 4.2, Metod 4.2.1. Uygun gaz-hava karigimini saflayacak karigtiricimn tasarim. Yanma igin uygun gaz-hava karigimimin saglanabil- mesi, silindire giden hava veya gazin miktaranin degigti- rilmesi ile saZlanmaktadar. Buji ile ateglemeli (karbiira- térlu) motorlarda hava kasici kullamilarak karigim oranla- vi ayarlanmaktadir. Bu galigmada, gaz ve hava karigimnin, venturi tipi bir karigtiraci ile saglunmisi ve gaz basin- cinin bir aligtik basing regilatérti ile kontrol edilmesi én goriilmtigtiir. Geligtirilecek karigtiricimin, olabildigince tiniversal ézelliklere sahip olmasi esas alinmistir. 4.2.1.1. Gazlarin teorik tam yanmas1 Biogazin hacim analizi, motorda kullanilabilecek naksinun HS miktara dikkate ulinarak degerlendirilirse; % 60 CH,, % 39,75 co, ve % 0,25 H,S'dair. Yakitlarda yana- bilen elementlerin gogu karbon ve hidrojendir, az miktarda da Kikiirt bulunmaktadir. Atmosfer havasinin bilegiminde, hacim olarak # 20,99 okeijen, % 78,03 azot, % 1'den az diger gazlar bu- lunur. Hesaplamalarda oksijen digindaki gazlar azot ytiz- desine alanacaktar. Bu durumda 100 mol havada 21 mol 0,, 79 mol Ny bulundugu stylenebilir. Buna gére n,/o, orani, 79/21 = 3,76 m> n/a? 0% olur. Agirlik olarak havada # 23,1 0, ve £ 76,9 N, vardar. N,/O, agirlzk oram ise, 76 ,9/23,1 = 3,32 kgN,/kg0, olmaktadar (Fankhauser 1983).46 Biogazin yukardaki hacimsel analizine gére, teorik tam yanma igin gerekli minimum have/biogaz orani, agagida- ki tam yanma denklemi ile hesaplanabilir. (0, 60H, +0, 0025H,$+0, 397500, )+a0,+3,76aN, —= veo, + cH,0 + aso, + 3,76 aX, C, H, S ve O denklegtirilerek; yunma tirtinleri igin bulunan teorik mol sayilarina gére, yanma denklemi yeniden yazilarak; (0,6CH,+0,0025H,S+0, 397500, )+1, 2040543, 76-1,204 Np ‘4 —= 0,9975 CO, + 1,2025 H,0 + 0,0025 S0,+4,5261 Ny pulunur. Bu egitlige gére, bir mol biogaz igin gerekli teorik hava miktari: 1,204 0, + 4,527 iy = 5,73 mol olur. Bu durumda 1 m? biogazan tam yanmas2 igin gerekli hava miktari 5,73 n>" aur, Bagka bir deyimle hava/yalat oram AF = 5,73'diir. Bir mol yakitan kitlesi igin ise; M = (0,6) Non, + (013975 )Mog + (0,0025 ity = 0,6 « 16 + 0,3975.44 + 0,0025 . 34 M_ = 27,2 kg biogaz/mol biogaz elde edilir. Bir mol biogaz igin hava kiitlesi; M, = (5,73) Mrava47 Mi 5,73 . 28,97 MU, = 166 kg hava/mol biocgaz dir, Hava-biogaz klitlesel oreni; AF = 166/27,2 = 6,1 xg hava/kg biogaz olarak belirlenir, Denemelerde kullaniian dog%al gazin tam yanma cenk- lemi style yazalir: (0, 9888CH,+0,002440, +0, 000560 ,Hg+0,000310,H, 4+0,00C15 C,H, 9#0,0002100,40,00795N,) + @ 0, + 3,76 + 8 Ny —e b CO, + ¢ HO + 3,76. @e Ny Denklegtirme sonucu yanma denklemi yeniden yez2la- rak; (0, 9888CH,+0 1002440,H 40, 00cSEC. Hy+0 , 00031 4H, 440, o0c15 3 OH 9+0,0002100,+0,00795N, ) + 1,993 05 + 7,486 X,— 0,998 co, + 1,99 HC + 7,494 Ny bulumur. Gerekli teorik hava miktarz; 1,993 0, + 7,486 N, = 9,489 mol olur. Hava yalat oram AF = 9,489 dir. Kiitle olarak; M_ = 0,9888 M... +0,00244 M, +0,00066 lt + v CH, CoB C5Bg 0,00031 My +0,00015 My Paste) 0,00795 My, +0,00021 Myo + pat) 248 ry 1 0,9888.16+0,00244. 3040, 00066. 4440,00031. 58+ 0,00015. 7240, 00021, 4440,00795.28 xy, = 16,18 kg dogal gaz/mol dogal gaz We 9,489 . Moe UM, = 9,489 . 28,97 MW, = 274,9 ke hhava/mol dogal gaz hesaplamr, Hava-dogal gaz kiitlesel oranz; AF = 274,9/16,18 AF = 16,99 kg hava/kge dozal gaz olarak belirlenir. Denemelerde kullantlan sivilagtirilmig petrol ga- zinin tam yanma denklemi gtyle yazzlar: (0,5 C3Hg + 0,5 C,H o)+ a0, + 3,76 « a Ny —e bd CO, + © HO'+ 3,76 . aN, Denklegtirme sonucu yanma denklemi yeniden yaz1la~ vak3 (0,5 CjHy + 0,5 C,H 9)+ 5,75 0, + 21,62 N —» 3 345 CO, + 4,5 HO + 21,62 N, bulunur. 1 mol LPG igin gerekli teorik hava miktari: 5,75 Oy + 21,62 Ny = 27,37 mol olur. Dolayisiyla hacimsel hava yalat oran. AF = 27,37' dir. Kittle olarak; = (0,50) My y + (0,50) ¥, v u C3Hy CHF49 MW = 0,5. 444 0,5. 58 v x, = 51 kg LPG/mol LPG M, = 27,37 + Move M, = 27,37 + 28,97 i, = 792,91 kg hava/mol LPG hesaplamr, Hava-LPG kiitlesel oram; AF = 792,91/51 AF = 15,55 kg hava/kg LPG olarak belirlenir. 4.2.1.2. Geligtirilen karigtaricinin hava ve gaz girig kesitlerinin hesabi Gazlarin teorik tam yanma denklemine gére, hacim- sel hava/gaz oranlari, kisim 4,2,1.2'de aciklanmgtar. Belirlenen karigim oranlarina gére, gaz ve hava girig ke- sitlerinin hesabi yapllabilir. Belirli kerigim oram: igin gaz debisi géyle hesaplanabilir (62 1962, Ergan 1987). AF 421 Burada; Vog! Her gevrinde silindire girnesi gereken gaz miktara (m?), Vy, + Strok hacmi (3), AP : Karigim oramidir.50 Dolayasiyla bu gaz hacmi kadar eksik hava silindi- re girecektir (V5,= Vj - Vp,)+ Bu durunda, belirli motor devrinde birim zaman igin kiltlesel gaz debisi; aye Vg + 1/2 8 60 olur. Burada; th, : Kiitlesel gaz debisi (kg/s), n: Motor devir sayie1 (4/min), Qq | Gazan Bagil agiriag (g/m?) dare Motora giren hava debisine gére, minimum hava gi- rig kesitinin hesaba igin, minimum kesitteki basincin ne kadar olmasi gerektigini belirtuek gerekir, Birim zaman igin kitlesel hava debisi; Yon + 2 + Sy 60 olmaktadir. Burada; ft Kitlesel hava debisi (ke/s), Her gevrimde silindire girmesi gereken hava miktar. (m>), 3), } Havamn yogunlugu (kg/m?) atr. Yop t Havu alaginin olacagi minimum kesit alanim hesap- Jemak igin, hava akigi esnasinda siirtiinme ve 1s2 eligverigi olmadigi kabul edilirse, adyabatik alag igin; we = 2 eee (2) [-- k ~ (-22.) kr = GA yey [6 PL J yazilar. Burada;51 r Adyabatik tis, Pi : Girig basinci (Pa), Girig dzgitl hacmi (m>/kg), < rd Karigtiric1 gikigindaki basing (Pa), Girig hza (m/s), a Karigtaric: giiagindaki mz (m/s)'dar. a Bu alag kogulunda; ee Fy y YF oldugundan; BP. Ny, Na 1 Aine, Meme. Meee. (2) 2 yazilabilir. Kesit alam A, olan girigten birim camanda gegen havanin kitlesi igin stireklilik denklemi; An B ™y Vp olmaktadur, Denklende U, yerine 1 nolu formill, V, yerine 2 nolu formiil yerlegtirilirse; P, Vek) ay [72 * | yh, 3 a= AL yazilir. Buradan kesit alam; elde edilir. Bu denklemle motora minimum hava girig kesiti istenilen basing farkinda, bilinen bir debi igin hesap52 edilebilir. Gazin, karigtiriciya akan hava icerisine yeter- 1d miktarda akigini saglamak igin, 5 cmSS basing faria. meydana getirecek gekilde kesit hesabi yapilmigtir. Gazin girig kesitinin hesaplanabilmesi igin gerek- li veriler gizelge 4.6'dan yararlamlarak belirlenmigtir. QGizelge 4.6. Bazi gazlarin termodinamik 6zellik- leri (Ultanir 1987). Gaz sabiti Materyal R(ied ices K) o, (ed /kek) of id /ke.K) kee ey, ftetan(cH,) 0,52835 2,2537 1,7354 | 1,299 \Karbondioksit (¢0,) 6 0,18892 0, 8418 0,6529 1,289 ma PPropan 018855 1,6794 21,4909 ]2 126 | (6,5) : , , ' Biitan. 0,14304 1, 7164 21,5733 | 2,092 (¢,% 9) (cst) 0,27650 1, 7662 1,4897 1,186 4 — Biogazin gaz sabiti; R= 0,6 BR, + 0,48 Cay co, Do%al gazin gaz sabitd; R = 0,988R,,, +0,00244R, ,, +0,00066R, ,, +0,00031 CH, nH CH R, +0,00015R,, eho +0, 0002) Too +0 , eee se53 LPG'mn gaz sabiti; R = 0,50 R, + 0,50 R, ee OxHg TT Fo Biogazin k sabiti; Ka 0,6 Ko + O54 kK, cH, CO, Dogal gazan k sabiti; k = 0,988k,., +0,0024K,, 4, +0,00066k, 5, +0,00032 CH, Coie 04H x, +0,00015k, +0,00021K,,. +0,00795) CoH 00, Hy oyh0 LPG'nin k sabiti; k = 0,50 k, + 0,50 k, me o38e Cg olarak hesaplanabilmektedir. Burada; Ro: Gaz sabiti (kd/kg.K), k + Adyabatiklik katsayasidir. Genel gaz denkleminden bzgiil hacim; R. 1s baguntisiyla belirlenmektedir. Burada; Vv. , + Gazan girig sacaklig (°K), P, + Gazan girig basincr (kPa)! air. Gazan karigtirica gikigindaki 8zgil hacmi; Pi yiv« Yo. = Vv, (EL) 2g “1, Pe ve gikig hiz2s54 (PV) Povo ) bagintilariyla hesaplanabilmektedir. Keeit alani 4, olan girigten birim zamanda gegen gazin kiitlesi igin stireklilik denklemi; 4, + U, v 26 olmaktadur. Yukarida agiklanan bagintalar ve gazlarla ilgili veriler bilgisayarda degerlendirilmig ve her tig gaz igin de optimun yalat-hava karigim oranlarini sa¥layacak kesit alanlari belirlenmigtir. Buna gre gaz girigi igin 4 mm gapli, hava girigi igin de 15 mm gapli 2'ger kesit her tig gaz igin de uygun yalat-hava karigimin saglayabilmektedir. Gaz ve hava girig kesitleri hesaplanan karigtara- cain dig Sloiilerinin belirlennesi exrasinda oldugunca hafif yapida olmasina dikkat edilmigtir. Karigtarzcimn Sigiilen@iriimesinde yaprlan heeaplamanin yaninda motorun eme manifoldu lgtileri de dikkate alanmgtir. Tasarlanan karigtiric1, A.U.Ziraat Fakiltesi Tarimsal Mekanizazyon Boltimi atélyesinde imal edilmigtir. Paslanmaz celikten yapilan karigtirica gekil 4.6'da goriil- mektedir. Karigtirici, ig ige gegmig iki silindirden olug- maktadir. Digtaki silindir sabit olup motorun karbiratérii yerine, emme manifolduna monte edilmigtir. Gaz ve hava girigleri digtaki silindirden olmaktadir. igteki silindir, dleri-geri dogrusal hareket, saga-sola dUnll hareketi ya- pabilecek gekilde imal e@ilmigtir. Her iki silindir55 *toTaTyétrey usfetfes Tururétaey seP-eaey *9°y TTHES | | L | im / TG wer ap ae aE ge 7 {56 Brasina gaz sizmasini engellemek amaciyla 2 segnan yerleg- tirilmigtir. Her iki silindirdegaz ve hava girig kesit alanlarinmin degigtirilmesiyle degigik gazlar igin uygun gaz-hava karigim oranlari ve gaz ayar1 saglanabilmektedir. Igteki silindirin dtni hareketiyle uygun gaz-hava kmrigim oranlari, dogrusal hareketiyle de gaz ayari yap1labilmek- tedir, Motorun galigmasi sirasinda karigtirici ayarinda herhangi bir de%igimi engellemek amaciyla bir tespit somu- nu ve vidasi da kullamimogtir. Yaprlan hesaplamalara gire; igteki silindirin bag- langigtan itibaren 18° saga dénduriilmesiyle biogazin teorik olarak tam yannasi igin gerekli AF = 5,73 m?/m? (6,1 ke/kg)* lak karagam oram saflanmaktadar. Aym gekilde eilindirin 23° avndirdlmesiyle dogal gaz igin AF = 9,5 m°/m?(17ke/kg)' lak karigim oram. ve 27,5° dbndiiriilmesiyle de LPG igin AR = 27,4 m/m? (15,5 ke/kg) "lak karagim oram saglamakta- dar, §ekil 4.7'de karigtiracimn teorik olarak belirlenmig ayar olanaklari gbriilmektedir. 4.2.2. Motor karakteristiklerinin belirlenmesi Motorun benzin, gaz yagi ve gaz yalatlarla galig- masina ait karakteristikler, denemelerde dinme momenti, motor hizi, yakit tiiketimi Olgiilerek, gig ile toplam ve volimetrik verimleri ise hesaplanarak belirlenmigtir.57 BASLANGIC Gaz girigi kesit alani AG=0 ~ Hava girisi kesit alan r AHE 152. mnt | Omm AG=5,1 nt 1 AHe178mam 45° _ {I ‘Imm ‘9mm AG =9.8 mat AH = 2065 mat ° | 2mm AG=17,2met AH=235mm —@- 4 3mm AG =25mnt _ AH =274 mat i a SIA es AF = 64 kg /kg 5.73 4mm 2mm ae 7 | AG =17,2 ma — DOGALGAZ ; f — — ce i AF=17 ki kg 3mm 13mm cos A | AG= 98:0 AH=323ma 0 ~ i 338 it AF =156 tgitg 2b 2mm 14mm 15mm Sekil 4.7. Karigtiricinin degigik gazlar icin ayar olanaklari,58 4.2.2.1. Gtig, dénme momenti ve motor hizinin belirlenmesi Motor momenti ve devir dlgtimtiyle ilgili denemelere Daglanmadan nce motor ayarlari yeniden yapilmg ve motor yaga degigtirilmigtir. ayrica denemeler stiresince motor sicaklija ve motor yag seviyesi kontrol altinda tutulmug~ tur. Olotimlere motor normal galigm sicakligina erigtigi zaman baglamilmig ve denemeler s1rasinda motor ara dinlen- melere biralalmgtir. Denemelere motorun kendi tz deZerlerini saptamak igin benzin ile baglammgtar. Baglangig devri olarak rélanti galigma devri 900 d/min alanmgtir. Fren basma Kcuvveti, 900 @/min ile 3600 G/min arasinda arttirilan her 300 d/min igin cok tekrarla olarak Slciilmligtir. Benzin ve gazyaia ile yaprlan calagmalardan sonra motorun karbiira— tori stkiilerek yerine karigtaric1 monte edilmigtir. Gaz yalotlar olarak kullamian biogaz, dogal gaz ve LPG'mn ayr2 ayr2 kullanilmasiyla fren basma kuvveti, belirtilen motor hizlari arasinda artirilan her 300 d/min igin yine gok tekrarli olarak slgiilmiigtiir. Bu denemeler sirasinda kogullarin ayn. kalmasina dzellikle ézen gésterilmigtir. Denemeler siiresince motor hizi ve fren busma kuv- veti Slclilmlig, daha sonra elde edilen ortalama degerlere gore agafidaki bagintadan fren beygir glict bulunmugtur (TSE 1974). Burada; N, + Gigiilen net gtig (BG),59 F: Fren basma kuvveti (kgf), 1: Dinamometre kol uzunlugu (m), nt Motor haza (4/min)'dar, Oigiimler sonucu elde edilen veriler, ortalamadan engok + % 3 sapma gistermigtir. 4.2.2.2, Yalnt tiketimi ve dzgiil yalat tiiketiminin belirlenmesi Yalnt tiiketimi, ibreli terazi, yalat kab ve kro- nometre kullanilarak tekrarlamali olarak Slgi{lmlstir. Ol¢- menin esasini, ibreli terazi tizerinde duran belli yalat afarlaganin tiketimi join gegen siirenin 6lgtilm mugtur. Olotime baglaMirken, ibreli terazide aralarinda kronometre tutulacak iki dlgii gizgisi belirlenmigtir. 50 gr'n belirten iki élcti gizgisi arasinda tiketilen yalatan kullanlma zamanlari dl¢tilaikten sonra degerler ke/h'a gevrilmigtir. Olgtimler 900 d/min ile 3600 @/min arasinda artarilan her 300 @/min igin tekrarlamala olarak yapzimg- tar. Bu yéntem, benzin ve gaz yagi ile celigmada yalat tiiketiminin belirlenmesinde kullamlmgtir. olugtur- Gaz yakit tuketiminin SlgitImesinde ise gaz sayucr ve kronometreden yararlamilmgtir. Gaz tiiketimini hesap- lamak igin 20 1 gazin tiketimi igin gegen stire belirlenmig ve elde edilen deger m>/h'e gevrilmigtir, Gaz yalat tike~ timi ile ilgili dlctimler yine 900 d/min'dan bagliyarak artirilan her 300 d/min icin tekrarlamali olarak yapilmg- tar. Ozgil yalat tiketimi, birim zaman igerisinde tu- ketilen yalatan buna kargi gelen Slglilmlig glice oranidir.60 Yalat tiketimi ve motor glictl degerlerinden yararlanilarak agagadaki bagantayla bzgill yalnt tiketimi hesaplanmigtar. be Burada; b, + Oneill yalat tuketimi (¢ /B0h), Bi: Yakit tiketimi (kg/h), % Glig (BG)'dur. 4.2.2.3. Ozglil enerji tiketiminin belirlenmesi dzgiil enerji tiketiminin belirlenmesinde daha nce elde edilen verilerden yararlamimigtir. Hesaplamalarda, belirli motor hzzlarinda elde edilen ézgiil yalat tiketimi degerleri (ke/BGh) veya (?/BGh), kullamian yakitlarin enerji icerikleri (kt/ke veya kt/m?) ile carpilmg ve kJ/BGh olarak ézgiil enerji tiiketimi deZerleri elde edil- migtir. 4.2.2.4. Toplam verimin belirlenmesi Toplam verim, denemelerle saptanan motor giicti ve yalat tiketimi degerleriyle yakitlarin enerji igeriginden yararlamlarak bulunmugtur. Toplam verim agazidaki bazin- taidan hesaplanmgtar (Yavuzcan ve Saral 1985). (,, = Ne + 632. 100 TUB. By Burada; Uy + Toplam verim (%),61 HN, + Gig (BG), B: Yalot tiketimi (ke/h), H, : Yakitan enerji igerigi (kcal/kg)'air. 4.2.2.5. Voliimetrik verimin belirlenmesi Voliimetrik verimin belirlenmesindes vakumun olug- tugu bir tank, olugan vakumu dlgen e¥ik manometre ve tanka havanin girdigi venturiden olugan bir diizenden yararlaml- migtar. Bu diizen yardimyla motor eume havasi girig mikta— ri Slgiilmigtir. Denemeler s1rasinda hava tiketimi glome dilzeninden yalniz efik manometredeki su seviye farki (mmSS olarak) okunmugtur. Deger alinmasi diger tlciimlerle birlikte yap11- migtar. Olgiilen degerlerin ortalamalari alinmig ve hava alagi venturi tablosundan yararlanilarak kg/h olarak hava tiiketimi belirlenmigtir. Voliimetrik verimin bulunmasinda kullanilan teorik hava tiketimi motor strok hacmi, devir sayis1, motorun dért zamanli olugu dikkate alinarak hesaplenmig ve deneme- lerde kullanzlan biitiin devirler igin ayra ayri kg/h olarak bulunmugtur. Yukarida belirtildigi gekilde Slgtimlerin alanmaya baglandigi motorun 900 d/min'den sonraki her 300 d/min igin saptanan gergek ve teorik hava miktarlarindan yararlanila- vak voltmetrik verim degerleri agagidaki bagintidan bulun- mugtur. = Motorun gercgek hava tiketimi are Motorun teorik hava tiiketimi62 4.2.2.6. Motor titresimlerinin saptanmas2 Siva yalatlarla ve gaz yalatlarla caligmanin mo- torda meydana getirdizi sereintiy1 belirlemek amaciyla vibrometreyle tictimler yapilmigtir. Vibrometreyle sarsint, titregim frekans genligi (pm) olarak dlgtilebilmektedir. Vibrometrenin impuls alici ucu, motorun tist lasm~— na diigey olarak yerlegtirilmig ve titregim frekans genligi degerleri géstergesinden okunmugtur. 4.2.2.7. Egzos gazi sicakliginin belirlenmesi Sivi ve gaz yalatlarla cgaligmada egzos gaz1 sicak- lagimin defigimini belirlemek amaciyla; diger Slolmlerle birlikte 900 d/min'dan baglayarak maksimum devre kadar artan her 300 @/min'lik devir sayilari igin egzos borusu agzinda sicaklik dlgtimii yapalmgtar.63 5. SONUGLAR VE TARTISMA 5.1. Gaz ve Siva Yakitlarin Motor Karakteristikleri Uzerine Etkileri Gaz yantlarin motor caligma karakteristikleri Uze- rine etkilerini belirlemek amaciyla yapilan deneyler TS 1231'e gére gerceklestirilmigtir. Motor kerakteristik ef- rilerini gakarmak icin, deneme materyali motorun verilen devir sayisi sinirlara iginde yeteri kadar uygun devir sa- yiei saptanmg ve devir sayisinin baglangi¢ noktas1 bogta geligma devir sayis2 alinmigtir. Deneyler 900 @/min'lik de- vir sayisindan baglayarak 3600 d/min'e kadar artarilan her 300 d/min igin yaprimgtir. Deney stiresince motorun dtizenli bir galigma reji- minde kalmasina ézen gésterilmig ve dlgiimler cok tekrarla olarak yapilmigtar. Kargilagtirms kolayliga yontinden sonug- Jarin ortalama deferleri verilmigtir. Oigiim sonuglarinin ortalamadan sapmalarat % 3 sinirlari iginde kalmaktadar. Motorda degigik yakitlarla elde edilen gli¢ deger- lerini kargilagtarabilmek igin, TS 1231 ve Saral 1984 ta- vafindan verilen glig diizeltme katsayis1 bagintilarl yar- damiyla normal kogullara dtniigtiirme yapllmgtir. Farkla iki bagantadan elde edilen gilg dtizeltme katsayilerinin ortalamasi dikkate alinmigtar. = ( 180.) (—B K 293 760 2 t = TP) HR So64 5.1.1. Gaz yalatlarin gic, moment ve devir sayieina etkileri Motorda benzin, gaz yagi, biogaz, dogal gaz ve LPG kullanimyla elde edilen motor karakteristik degerleri gizelge 5.1, Cizelge 5.2, gizelge 5.3, gizelge 5.4, cizel- ge 5.5, gekil 5.1 ve gekil 5.2'de verilmigtir. Bu degerler, agagadaki gekilde dzetlenebilir: 1. Benzin, gaz yagi ve doal gazla yapilan deneme— lerde 3300 d/min'lik devir sayisina kadar 6lgiim yapilarken biogazla caligmada 3000 d/min'lik devir sayisi tizerine g2- kolamamgtir. Bu durum, dana tnce Wong tarafindan yapilan galagmayla benzer ézellik gistermektedir. LPG ile yapilan denemelerde ise daha yiiksek devirlere gilalabilmig ve 3600 d/min'lik devir sayisinda motor kararli bir rejimde galagabilmig ve gerekli élgtimler yapilabilmigtir. 2. Deneme sonuglari, biogaz ve do¥al gazan gig ve moment degerlerinin aym motor devir sayilarinda benzin ve gazyagi kullamlarak elde edilen gig ve moment degerle- vinden genel olarak dtigiik olduguma géstermigtir. gekil 5.1 ve gekil 5.2'den griilecegi tizere dofal gaz kullanim sonucu elde edilen giig ve moment degerleri, benzine gure az farklilak gésterirken, gaz yazi glig ve moment degerle- rine yaklagak bir egilim gistermigtir. Biogazla caligmada belirlenen giig ve moment degerlerinde ise dizer yalntlarin, giig ve moment degerlerine gére acik bir diigtig giriilmtigtiir. 3. Benzin, gazyaga, dogal gaz ve biogazla yapilan galagmalarda elde edilen gli¢ ve moment erileri benzer ka- vakter gésterirken LPG ile galigma sonucu elde edilen glig ve moment eZrisi farkli bir egilim géstermektedir.65 eUELt 18'91 08 *ST 8S*tT 06*€T 90°€t LO‘ET (34/84) 60°Sz ze*€2 ey at Ls*9ot Teter (9/84) ig*th 18*Sh 9S*t2 | o2flL z9*sh TU6L 9v'Ls (s) 4b vT‘et OL‘St LUGT (%) ty ae 128 6T 86S pT €ev 1% LL ST €16 22 98 9T Oo” SZ 69 ST apd / Pt) a0 Sst‘o LeLs SEESO g92*t} 2aL* og2*T 69080 eyst Sveto set't | z9ov* vee 't 16¥'0 g91tz z9¢*O S90't | S6fZ| ZLEtT $25‘0 €998t 19€'0 visto | o9e2| 9Te*t €86°0 sottt 6200 Testo | Lest) zee't (Ut /34) 9) (458/84) | (4/24) pa) | (Hda) °q @ °x Pa spreTsegep yTyS TLE geTEy OO€ € Oot 2 008 T 00S T 002 T 006 w ueueTdesey 9A usTHSTQ epurseuueUep epreTIAep ¥TSTZep eTuysueq untojoM *1°S EFTeZTH66 me WDE/ PA) *PleTsegep Aras Tre gyerey UsusTdesey oa ueTnd1Q epuyseuueusp epze{TrpAep ATStZop elAtZekses unzox0y *2°G eF{TOATA67 680 zz yootT elps2 o9'a | settz | 9t*t9 | 62‘9T a2 91 6EL‘O €ap'z | o9cf€ | #BL‘o €v0 12 9560 6952 10k tz 2136/0 6uE8z oz‘et | 9t's9 216 St gento | svete | ecete | creo 198 zz ovott votte G8z €2 6S0%1 $2681 ostz, | Sr*st et LT eLL'o | scot2z | St9te | Lto‘t 008 T 902 Sz 69Tt Susst zv‘a | ustet | #LtLL | oofvt 026 at ogs'o | tuL't | esotz | t96t0 | 00st Let 92 te2it 09081 vi'6 | o€ftt | z26tos | 9L*2t 9PL 02 €v6'O ase't | opt | ovato 002 T 2E8 €€ ecstt 46910 faea a UM /; et pea ae (%) (#) “ey a en) Ge (ad) caret ay, zy, PH Goal *PeTIe¥ep APIs TIO gHerey UsuBTdesey eA UeTHSTQ epuyseuueuep epreTZyASp ATSTZep v{seFZorq unroxom °C°S ETTeATHeLft2 t1'tz €2*ot L2°et €€*09 Se*lt [eorer | setos | sonar 6€L oz 92 ST (Uap) taoa/a) a0 *PeTIogep Aras Tre gTeTEy UsuBTdesey GA UeTHSTQ epuyseuueuep epreTzpAep ATS¢gep wyzes [egop Unrojow *y*S eFTOaTh69 6S°9T BS‘ tT (34/24) uUsustdesey eA 120 22 $220 €¢*9T ztz 9T 990 9TtLt Oy ST 8S1'O eR CAM, WOe/PA) (Hogs; q €, € a) a) ozL‘O g9e*v 626°0 025*0 062°¢ €92*t (W/e) @ *JloTzeZep AT4s Pre qqzerey UETHSTA Spuyseuueuep epzezTtAep ArSpZep CTE nay UnToOAoOM °G*S EBTesTH O0€ € 008 T (are70 “TSTHETIT QUeWOU-ZTy UTUTUTUBTINR DaT OA ZeP Tefop ‘zeFotq ‘Fes zeus ‘utzueq epuTTeTZTY ToZom TTHeE *T°G THOS Odloe «788 (PB0d-g «= ZeBoig-—~ = |BBAZPEQ 4 ulZueg_—— OOOLx(uIwW/p) U ge ve Ze © BS 9% Ve 2% 2 BL OL VL St L BO 90 20 80 60 be ob7 sTunrdektp Sns-27Ty UTUTUTURTINA HIT OA ze® Tefop ‘aeFotq ‘tPek zeF ‘utzueq wputzetzty soZom TTHAeL *2°S TTHAS Odie 726 e60Q-g zeboig—~— bekzep-4~— ulzueg—— OOOLXx(uW/p) U QE ve Ze € B82%OWS PS 2 Sf BL OL vt SL b 80 9 (0a) ON72 4, Benzin ve gaz yatiyla caligmada maksimum moment degerleri 1500 d/min'de, doZal gaz ve biogazla caligmada 1800 @/min, LPG ile caligmada ise 2400 @/min'de elde edil- migtir, Makeimum moment deerlerinde benzine gire; gaz- yazinda % 2-7 (2100 d/min - 2400 d/min)'de, biogazda % 20-40 (2700 @/min ~ 900 d/min'de) dogal gazda ise % 4-12 (1800 d/min - 900 d/min'de) arasinda azalma gériiloligtiir. LPG ile belirlenen moment deZerleri ise benzine gire; 1900 d/min'e kadar % 5-22 (1800 d/min - 900 d/min'de) daha az iken bu devirden sonra % 11 (2400 d/min'de) kadar daha fazla ol- mugtur. 5. Genel olarak gaz yalaflarla caligmada dtigtik de- virlerde elde edilen moment degerleri benzin ve gaz yagina gire cok dtigtk olmag ve devrin artmasiyla birlikte gaz ya- kotlarin moment e%rileri sivi yalatlarin moment egrilerine daha gok yaklagmglardir. 6. Maksimum glig degerleri; benzin, gazyagi ve dogal gaz ile galigmada 3000 d/min, LPG ile caligmada ise 2400 d/min'da elde edilmigtir. Biogazla galigmada maksimun gig 2700 d/min'de sigtilmigtir. 1. Giig degerlerinde benzine gére azalma, moment degerlerinde oldugu gibi gaz yaginda % 1-7 (2100 a/min - 2400 d/min'de) biogaz da % 20-40 (2700 d/min - 900 d/min) dogal gazda % 4-12 (1800 @/min ~ 900 é/min'de) arasinda deigmektedir. LPG ile caligmada 1900-2900 a/min arasinda diger yalatlara oranla daha ytiksek glig degerleri belirlen- migtir, 2400 d/min'de LPG ile galigmada diger yalatlara gore % 11-45 oraminda daha yilksek gig elde edilmigtir. 2700 d/min'de en yliksek gig; LPG ile galigmada daha sonra sirasiyla benzin, gazyagi, dogal gaz ve biogazla galigmada73 elde edilmigtir. 3000 @/min'de saglanan glig siralamasi ise benzin, LPG, gaz yagi ve dogal gaz geklinde olmugtur. Dev- rin artmasiyla benzin, gaz yagi ve dofal gazda glig azalmasi LPG'na gére daha hizla olmugtur. 8. Devir sayisina bagla olarak, gegitli yalatlarla saglanan giig ve moment degigimine iligkin deneme sonuglari, bu alanda daha nce yupilmig caligmalara uyun gistermekte- dir. (Menrad ve ark. 1986, Bell 1989). 5.1.2. Geligtirilen karigtiricida kullanilan gaz yalatlarda tzgiil yalat tiketimi ve dzgiil enerji tiketimi Motorun biogaz, dogal gaz ve LPG ile galagtir1lma- s1 sonucu elde edilen saatlik yalat tiketimi ve bzgiil ya— lat tiketimi efrileri gekil 5.3'de verilmigtir. Sekile gire; su hususlar belirlenebilir: 1. Saatlik yalat tlketimi ve tzgill yalat tiketimi e&rileri incelendiginde en dligtik tiketim degerlerinin LPG ile yapilan denemelerden elde edildizi gtrtilmektedir. BGh pagina tiketilen m? olarak gaz miktara; LPG'na gire dogal gazda yaklagik 3 kata, biogazda ise yaklagik 7 kati olmug- tur. Dogal olarak bu sonug denenen gazlarin yogunluklar2- nin ve isi1 degerlerinin birbirlerinden farkli olmasindan kaynaklanmaktadir, 2. Denemelerde kullanilan tiim yalntlarin ézglil enerji tiiketimi degerleri sekil 5.4'de gisterilmistir.14 be (m3/BGh) 2 08 0.6 04 0.2 ol 4 4 14 08 1 12 14 16 18 2 22 24 26 28 3 32 34 36 n (d/min)x1000 —*Blogaz —®-Dogal gaz —*-LPG S$ekil 5.3. Farkli motor mzlarinda biogaz, dogal gaz ve LPG kullaniminin ézgiil yalnt tiketimine etkisi. Gzgill enerji tiiketimi efrileri incelendiginde; di- giik devirlerde, dzellikle motorun rélanti galigma devrinde gaz yakitlarin dzgiil enerji tiiketimi degerlerinin ytiksek oldugu gériilmektedir. Benzin, gaz yagi, biogaz ve dogal gaz dzgill enerji tiketimi egrileri benzer karakter giste- rirken, LPG ézgiil enerji tilketimi e¥risi 2100 d/min'e kadar hizli bir dtigtig ve diger yalatlara nazaran, apsis eksenine daha yalan karakter gistermektedir. 1800 d/min' lik motor hizina kadar en dtiglik dagiil enerji tiketimi de- erleri benzinle caligmada elde edilmigtir.75 “TSTHZ8 SUTUTZSHNY Tfreue THFzQ UTUTUTUSTINY DzT es 2 TeFop ‘zeSoTq ‘tek zeB ‘utzueq wputzeTzTy Tozow tTyTeL “y's THES Odl>+e 726 jeBog-g- zeBojg-»- |6eA zeD-~— = ujzueg —— OOOLx(UjW/P) U ge ve Ze 6 B82 9% rs ts 2 Bt OL vL Zr Lb BO 0001x(uDE/r4) LO76 Bu devir sayisina kadar ézgiil enerji tiketimi de- &erleri benzine gtre; gaz yaginda % 7-13 (1500 d/min - 900 @/min), biogazda % 13-33 (1800 d/min - 900 d/min) dogal gazda % 5-50 (1800 a/min - 900 a/min) ve LPG'nda # 3-63 (1800 d/min - 900 d/min) daha fazla olmugtur. 1800-2700 d/min arasindaki motor hizlarinda ise en dtigiik ézglil ener- ji tiketimi degerleri LPG ile galigmada elde edilmigtir. Séz konusu motor hizlarinda tzgiil enerji tiketimi degerleri LPG'na gére benzinde % 2-10 (2700 d/min - 2100 d/min), gaz yaganda % 5-16 (1800 d/min - 2100 d/min) biogazda % 11-28 (1800 d/min - 2100 d/min) ve dogal gazda % 3-19 (1800 @/min~ 2100 d/min) oraninda daha fazla olmugtur. 2700 a/min'den sonra en diigiik tagiil enerji tiketimi degerleri benzinle elde edilmig ve siraszyla tiketim degerleri gaz yak, LPC ve dogal gazla caligmada artmgtir. Bu konuda daha evvel yapilan galigmalarda bizim bulgularimiza uymayan bir durum gézlenmig ve bagitl enerji tiiketimi degerlerinin, LPG kul- Jamiminda benzine gére daha dtigtik, biogaz ve do%al gazla galigmada benzinden daha yiikeek oldugu belirtilmigtir (ienrad ve ark. 1986, Bell 1989). 5.1.3. Geligtirilen karigtiricida kullanilan gaz yakitlarin toplam verim tizerine etkileri Bu etkilerin degerlendirilebilmesi igin, motorda biogaz, dogal gaz ve LPG kullammiyla elde edilen sonuglar- Ja benzin ve gaz yaya kullammyla saptanan sonuglar gekil 5.5'de verilmigtir.11 *TSTHZS eUTTEZy uTTeA weTdoy UTUTUTUSTINR OaT eA we? TeFop ‘zeBotq ‘tPekzeF ‘utzueq wpuTTETZTY ToJou TIyTeC °S*s TTHeS Odisae 7eb eBog-g Zeboig j6ekzeg, —suZueg —— QOOLX(ulw/P) U ge VE TE € BS 9% ve 7 S@ BL OL vl SL b 8078 Bu etkiler géylece tzetlenebilir: 1. Biogazin kullaniidigi motor denemelerinde sap- tanan toplam verim degerleri aymi motor hizlarinda diger gaz ve sivi yalntlarin kullammyla elde edilen toplam ve- rim degerlerine gire en az olmugtur. Yaklasik 1250 d/min' 1ik motor hizina kadar biogazla elde edilen toplan verim degerleri diger iki gaz yakittan daha yiiksek olarak belir- lenmigtir. Biogaz kullanimyla elde edilen toplam verim de¥erleri; 1500 d/min'lik motor hizindan sonra dogal gaz- dan % 1,5-8 (2700 d/min - 1800 d/min), gaz yagindan #5-11 (1800 a@/min - 1500 d/min), benzinden % 10-17 (2700 d/min- 1500 d/min) ve LPG'ndan # 6-22 (1500 d/min - 2100 a/min) oraninda daha diigiik olmustur. 2. Dogal gaz kullaniminda belirlenen toplam verim deZerleri; s1va yalatlara daha yalandir ve benzer bir degi- gim gistermektedir. 1500 - 2700 @/min'lik motor hiza sinir- lari iginde dogal gazla elde edilen toplam verim degerleri gaz yagina gok yakin degerler géstermig, bu sinirlarin al- tanda ve tistiinde e1vi yalat toplam verim egrilerinden uzak~ lagmstir. Dogal gazla elde edilen toplam verim degerleri; benzine gére % 7-33 (2100 d/min - 900 d/min), gaz yagina gore % 0,5-24 (2400 d/min - 900 d/min) ve 1800 d/min'lik motor hizindan sonra LPG'na gére % 3~16 (1800 a4/min-2100 @/min) daha az olmustur. 3. LPG'nin kullanild:gi denemelerde saptanan top- lam verim degerleri diger yalatlara gére deigik bir ka- rakter gisteraektedir. Bogta caligmada en diigtik toplam verim degerine sahip olan LPG egrisi; 2100 d/min'lik motor hagina kadar hizli bir artig géstermig ve 1800-2700 d/min' lik motor hizlari sinirlari igerisinde en ytiksek toplam79 verim deferlerini vermigtir. 2700 d/min'den sonra da diger yalat egrilerine gére hizla bir Aiigtig gistermigtir. 1800- 2700 d/min'lik motor higlari igerisinde LPG kullammyla belirlenen toplam verim degerleri; benzinden % 2-11 (2700 @/min - 2100 d/min), gaz yagindan % 5-16 (1800 d/min - 2100 a/min), dogal gazdan $ 3-19 (1600 d/min - 2100 4/min) ve biogazdan % 11-28 (1800 d/min - 2100 d/min) oraminda daha ylkeek olmustur. 5.1.4. Geligtirilen karigtiricida kullanilan gaz yalatlarin voltimetrik verim tizerine etkileri Bu etkilerin degerlendirebilmesi igin, gaz yakat- Jarin kullanimyla saptanan volimetrik verim degerleri ile siva yalatlarla elde edilen volimetrik verim degerlerinin degigimi gekil 5.6'da verilmigtir. Bu etkiler stylece bzetlenebilir: 1. Benzin ve LPG kullanimyla belirlenen volimetrik verim de¥erleri, birbirine yakin olmugtur. 2400 d/min'lik motor hizindan sonra LPG voliimetrik verim degerlerindeki azalma miktari, benzine gére artmg ve yaklagik 3100 a/min' den sonra benzine gére daha ylikeek LPG voltimetrik verim deger- eri elde edilmigtir., LPG ile elde edilen volumetrik verim degerleri gaz yagana gére % 5-29 (3000 d/min - 3300 d/min) piogaza gire %# 2-19 (1500 d/min ~ 2400 d/min) ve dogal gaza gdre % 1-22 (1500 d/min - 2700 d/min) daha yiiksek olmugtur.*TIOTTHLS OUPLEZN WTIEA ATIZEMMTOA UTUTUTUSTINA DgT eA 282 TeYop ‘zuFotq ‘tPekzeF ‘uTzueq epUTTeTZTY IOFOM TTATEL *9°S TTHOS Ddl—-e 7ze6 ebog-g zebojqg—y~— {bed zeg-4~— uljZzueg—— OOO! x(ujW/P) U ge Ve ZE € 8292 Ve 22 Sf Bl OL vL SL ot BO T t—T T T T T ‘ i T T T T Ov og og oz os81 2. Dofal gaz kullanimayla elde edilen volimetrik verim degerleri 2100 @/min'lik motor hizina kadar benzin ve LPG ile elde edilen voliimetrik verim degerlerine yakan olmug ve bu devirden sonra hazli bir azalma gistermigtir. Do#al gaz volimetrik verim degerleri yaklagik 2300 d/min'e kadar gaz yuzindan % 8-12 (1200 d/min - 1500 4/min), 2600 a/min'e kadar da biogazdan % 1-11 (1500 d/min - 1800 d/min) oraninda daha yiiksek olmugtur. 3. Biogazla galigmada elde edilen voliimetrik verim de¥erleri genel olarak diger yalntlardan dligiik olarak be~ lirlenmigtir. Ayrica biogazin voliimetrik verim egrisinin de diger egrilere gére kararli bir azalma gésterdigi gekil- den gériilmektedir, 1200 ~ 2100 d/min'lik motor hizlarz arasinda biogazla elde edilen voltimetrik verim degerleri gazyagindan fazla olmugtur. Bu artig, gazyagina gire % 0 - 13 (-1500 d/min) arasinda degigim géstermigtir. Bu durum diginda biogazla elde edilen voltimetrik verim deger- leri benzine gtre % 2-18 (1500 @/min - 2700 a@/min), gaz- yagina gére % 0-10 (2700 d/min), LPG'na gbre % 2-15 (1500 a/min - 2400 d/min) ve dogal gaza gire % 0-10 (1800 4/min) oraninda daha dtigtik olmugtur. 5.2. Geligtirilen Karigtaricida Kullamilan Gaz Yala tlaran Egzos Siceklagi Uzerine Etkileri Bu etkilerin degerlendirebilmesi icin, benzin, gazyaza, biogaz, dogal gaz ve LPG ile yapilan denemelerde egzos borusu gikiginda Slgtilen egzos sicakliga degerleri ortalamalari gizelge 5.6 ve degigimleri de gekil 5.7'de verilmigtir.82 Gizelge 5.6. Farkla motor higlarinda sivi ve gaz yalatlarla yapilan denemelerde egzos borusu ¢ikiginda Sloiilen s1caklak degerleri ortalamalarz. Egzos sacaklaga (°C) jevir T ayze1 | 900]1200]1500 |1800 2100 |2400 |2700 |3000 |3300 |3600 @ Benzin| 180] 192| 215| 237) 255] 272 | 298 | 315 3e7| - Gaz 174] 183] 197] 209] 244] 259 | 279 | 290 sia | - 3 SE. +++ Biogaz|144| 150] 173| 186| 211| 223] 232 | 235] - Ee Dozal | Ea LPG 192] 201) 229] 247] 278 295 | 307 329 | 338 | 357 154] 179] 200} 221] 252 274 | 300] 304 | 328 | - | Bu etkiler giylece dzetlenebilir: 1. Denemelerde saptanan deZerlere gtre; en yiiksek egzos sicakligi degerleri LPG ile yapilan denemelerde elde edilmigtir. Egzos s1cakligi degerleri, siras1yla benzin, do%al gaz, gaz ya ve biogaz olarak azalmaktadir. 2. Egzos sicakliga degerleri; LPG kullanimyla ben- zine gére 9-23 °C (1200 d/min - 2100 a/min), gaz yagina gére 18-39 °C (900 a/min - 3000 @/min), dogal gaza gére 7-38 °C (2700 @/min - 900 @/min) ve biogaza gire de 48-75 °c (900 d/min - 2700 4/min) daha fazla olmaktadar. 3. Dogal gazin kullanildiga denemelerde dletilen egzos sicakliga degerleri benzinden 3-26 °c (2100 4/min- 900 @/min), gaz yagindan 3-21 °c (1500 @/min - 2700 a@/min) daha dtigtik olmustur.83 *TxOTTRVS BUTETTABots some uruTUTUSTINA |gT an 2eF Tefop ‘zeFoTq ‘t¥ef ze¥ ‘upgueq wpuTzeTZTy Jogom tTHABL °L°S TTHES Odioae 786 jeBog-g zeboig-» § |BeA zeg-4+— = ujzueg_—_ OOOLx(UlwW/p) U ge ve ZE © 82 9% Ve 22 Sf Bl OL vL SL ot Br" T T ™ T T T T T T T T (9.) 18114B891S Soz63 0 ool OgL 002 092 oo ose oor84 4. En diigtik egzos e1caklaga degerleri, motorun biogazla calagmasinda elde edilmigtir. Biogaz kullanimnda Slgiilen egsoz sacakliklari, dogal gazdan 10-68 °c (900 4/min- 2700 @/min), gaz yagundan 23-47 °C (1200 a/min - 2700 @/min), benzinden 36-66 °c (900 4/min - 2700 a/min) ve LPG'den 48-75 °c (900 a@/min - 2700 d/min) daha dtigiik olmugtur. 5.3. Geligtirilen Karigtirici tle Kullamlan Gaz Yalntlarin Karigim Oranlari Motorun biogaz, dogal gaz ve LPG ile galagtariimasi sonucunda belirlenen karigim oranlari gizelge 5.7'de veril- migtir. Gizelge 5.7. Farkla motor hizlarinda, geligtirilen karigtaric2 kullanilarak gaz yalotlar- la yapilan denemelere gre belirlenen karigim oranlari. Karigim orani (kg hava/kg gaz) jevir T_ ayas2 | 904 1200 1500] 1800 2104 2400 2704 3004 3300] 3600 d/min 40 | 8 96 9,141 8,42 8,22] 8,24 8,52 8,75 8,60 - | - hess, apaon 5 8206 ,0415, 0415, 4615, 34 - PG fever persia ia (iene | | cae |e 1 So85 Gazlar igin hesaplanan teorik karigim oranlar1; 6,1 kg hava/kg biogaz, 17 kg hava/kg dogel gaz ve 15,6 kg hava/kg LPG'dir. Yapilan él¢timler sonucu hesaplanan karigim oranlarinin zellikleri giylece dzetlenebilir: 1. Hava-biogaz karigan oranlarn ortalamasi 8,6 kg/kg! dar. 2. Hava-dogel gaz karigim oranlar: ortulamasi 14,8 kg/kg olarak belirlennigtir. 3. Hava-LPG karigim oranlari ortalamasi 15,52 ke/ kg'dir. 5.4. Gaz ve Savi Yalat Kullamiminin Motorda Olugan Titregime Etkisi Beg ayri yalatle yapilan denemelerde motorda olu- gan ve Slciilen titregim genl: deZerleri cizelge 5.8'de ve bu degerlerin degigimi gekil 5.8'de verilmigtir. Gizelge 5.8'ye gbre; sivi yalatlarla yapilan dene- melerde gaz yalatlara gire daha fazla genlik dexerleri velirlenmigtir. 1800 d/min'lik motor hizina kadar genlik dezerleri benzer gekilde artmigtir. Bu motor hizindan son- va benzin ve gaz yagi genlik degerleri 2700 d/min'e kadar hagzla artmg ve daha sonra tekrar azalmgtir. LPG genlik deXerleri ise; 2400 d/min'lik motor hizina kadar artmg daha sonra diizenli olarak azelarak diger yelatlarin genlik degerlerinin altina digniigtiir. Sivi yalntlarle elde edilen genlik degerleri ytiksek devirlerde gaz yalatlara gore yaklagik % 50 daha fazla olmustur.*TSTHYS omTSe14 74 UTUTUTUBTINY DaT 9s 2e8 TeFop ‘zeBotq ‘tPekze® ‘utzueq wpuTzETZTYy Logom TTHTeL *g°G TEAES Odite 7226 eB0q-g— zeBoig—» j6eA zeg-—~— = u|Zueg —— OOOLx(UIW/P) U ge ve 26 © B82 9% ve 2% 2 Bl OL vL St Lt 80 at tt 0 OOL ~ ogt 002 092 oo (wH) s11ueDGizelge 5.8. Farkli motor hizlarinda sivi ve gaz yalatlarla (geligtirilen karigtirica ile) yapilan denemelerde dl¢tilen tit- regim genligi degerleri ortalamalari. Genlik ( Mm) 900 {L200 |1500 }1800 |2100] 2400 |2700] 3000 | 3300 |3600 45| 72| 85 nie | go] 233| 282] 262] 243 1. + Par | 35| 58| 77) 208 218 | |__| Bio- pac” | 23] 35] 55] 83) 225] 133 Poel | 58 | 40| 60] 80] 2105] 117| 252] 137| 122] - aot [LPG 57 | 73) 83| 2117 | 148] 190|148] 117) 98] 88 5.5. Gaz Yalat Kullamminda Karigtirici Ayarinin Motor Galigma Karakteristiklerine Etkisi Boliim 5.1'de verilen sonuglar, kerigtiricimn tam gaza ayarlanmg durumunda belirlenen degerlerdir. Karigti— ricinin 1/3 ve 2/3 agikliklarinda biogaz, dogal gaz ve LPG ile yaptlan denemelere ait sonuclar gizelge 5.9, ¢i- zelge 5.10, gizelge 5.11, gizelge 5.12, gizelge 5.13 ve gizelge 5.14'de verilmigtir. Ayrica sekil 5.9'da karigtarica ayarinin giice etkisi ve gekil 5.10'da da karigtarici aya- rimn 6zgil yakit tiketimine etkisi gisterilmigtir.88 L9z‘O (upa/ pA) (4/m) (4g) (mds) (atu/P) “ a eet *TreTre#op ATF ~sTreqyere, ULUETdesey oA UeTHSTA epuTseuMeuep epreTITASD ATETFop wTzeFoTg unrogow epurPrrytse C/T uTUToTMsStaTy *6°S ePTOzTH89 (Tu pa) (ape/ pa) (ura/e) a *FroTTeZep ATPSTIeyyerey uvueTdesey ea ueTNdTQ epuTsemueuep epreTstasp ATSTYop VtzwVoTq unzojou wpurgrrytde C/z uTUToTAT}StIVy “OTS eFTOZTH90 gtete 999 9 c069e LyL*o (wees *THoTIoFop RTA sTroqgyerey, uvuetdesey eA ueTNdTQ epuTseumeuep epzeTatTsep ATSTZep ‘BTzeF TeFop uNtogow epur¥#rirytde C/T ututowsyStwrey “TT’S esTeztSgL Ly6‘o 0g6‘0 00zT Ses vTL‘O 006 Lz (muSH/ 1) Caunst/ tm) (u9g/f%) (apg /em) (a/ ea) (a) (md) (aFw/P) Rrcte} aq € (da) “N Pw u *TaoTIaFep ATASTIaqHerEH usuetdesoy oa ueTndt epurseuueuep epsretataep ¥TAT¥ep ‘elzeF TeFop unrogom wputgrtytde €/zZ uTuToTIMStrey *2T°S esTezTh92 (a/ mt) a *[roTseZop ATASTI -eqyerey usuetdesey os uetndTg epuTseummeuep epreTrtaep ATSTRep VTA. HT unsozom wpurg#rrytoe €/T ututowrmstcey "CTS eFTezt)93 (maH/ pa) (apa/ px) igo *TaeTIeFep ATAstreyRerey UeUETdesey aA ueTnSTQ eputsemeuep epretttaep yTSTFep eTf,\gT UNsopom wputPtryrde €/z umutotazTyStrey *yL°S eFTOZT)94 Ne (BG) ‘| 4 at at 8/3 ACIKLIK af FA a 08 1 12 14 16 18 2 22 24 26 26 8 82 34 36 5 Note at al ok 2/8 ACIKLIK il , sae | I pL + 4 1 st tt 08 1 12 14 16 16 2 22 24 26 28 3 32 34 36 ae. (BG) 3 2 1/3 ACIKLIK af pW 41 po 08 1 12 14 16 18 2 22 24 26 28 8 82 34 36 1n (d/min)x1000 —*-Blogaz —*Dogal gaz ~—*-LPG Sekil 5.9. Farkli motor hizlarinda karigtaricz ayarinin gig degerlerine etkisi.be (m3/BGn) 12 1 pel 06 Oat 0.2 po 95 9/3 ACIKLIK ° 08 1 ‘be (m3/BGh) 12 14 16 18 2 22 24 26 28 8 32 84 36 tar 1 08 02 oO 08 02 *ey eee ae er 04 1 2 (m3/BGhy a 2/3 ACIKLIK aa a a, ee, 12 14 16 18 2 22 24 26 28 8 32 34 36 V3 ACIKLIK po a 0 08 1 12 14 16 18 2 22 24 26 28 3 32 34 36 n (d/min)x1000 —* Blogaz -—®-Dogalgaz ~—*-LPG Sekil 5.10, Farkla motor hizlarinda karigtaric1 ayarinin 6zglil yakat tliketimine etkisi,96 §ekil 5.9 ve gekil 5.10'a gire gu dzellikler belirlenebdilir: 1. Karigtiric: agikligi 3/3'ten 1/3'e dogru azal- dikga gig ve bzgiil yalat tiketini egrileri daha yatak ol- maktadar. Karigtiricinin 2/3 agikliga ayarlanmasiyla, biogaz, dogal gaz ve LPG kullamumiyla elde edilen gil¢ eg- rileri, birbirine yaklagmg ve bu yaklagma karigtiricinin 1/3 agiklaga ayarlanmasiyla daha da artmgtir. 2, Biogazin kullanildigi denemelerde elde edilen gii¢ degerleri; karigtiricinin tam gaz durumundan 2/3 agikliga ayarlanaiginda (ayni devir kogullarinda) % 3-37 (1800 d/min- 900 @/min), 1/3 agikliga ayarlandiginda ise % 17-67 (2400 d/min - 900 d/min) azalmstir. Dogal gazla yapilan deneme- lerde elde edilen glig degerlerinde 2/3 agzklik ayarinda % 3-34 (3300 d/min - 900 dfmin), 1/3 agiklik ayarinda %15- 67 (3000 @/min - 900 d/min) azalma olmugtur. Yine LPG'nin kullanildagi denemelerde belirlenen glig degerleri; tam gaz durumuna gore, 2/3 agiklik ayarinda % 11-35 (1500 a/min - 900 a/min) ve 1/3 agaklik ayaranda da % 18-60 (3300 d/min- 900 a@/min) azalmgtar. Genel olarak, karigtirici ayar du- rumunun deigtirilmesiyle gig degerlerinde olan azalmalar her tig gazda da birbirine yakin olmug ve glig degerlerindeki azalma miktarlari devrin artmasiyla birlikte dligmtigtir. 3. Tam gaz ve 2/3 agiklak ayarinda yaklagik 1900 a/min'lik motor hizina kadar dogal gazdan daha dligtik gli¢ deerlerine sahip olan LPG glig degerleri; 1/3 agiklik ayarinda dozal gazdan daha ytiksek olmugtur. 4, Biogaz, dofal gaz ve LPG glig egrilerinde oldugu gibi tzgiil yalat tiketim efrilerinde de karigtirici1 ayari- min 3/3'ten 1/3'e degigtirilmesiyle bir diizlegme97 gériilmektedir. Bu diizlegme ézellikle dtigiik devirlerde tam gaz durumuna gére oransal olarak daha fazla olmaktadir. 5. Karigtaricinin 2/3 agiklik ayarinda tam gaza gére dzgil yakat tiketini degerlerinde; biogazla galigmada # 3-19 (2100 @/min - 900 d/min), dogal gazla caligmada 1-18 (1800 d/min - 900 d/min) ve LPG'yla galagmada %3-20 (2100 d/min - 900 d/min) azalma belirlennistir. Tam gaza gore bzgil yant tiketimi degerlerindeki azalma miktara 1/3 aciklik oraninda ise biogaz kullaniminda % 1-23 (2400 @/min - 900 @/min), dogal gaz kullamminda % 2-29 (2700 d/min - 900 d/min) ve LPG kullaniminda ise % 1-28 (2100 d/min - 900 d/min) olmugtur. Biogaz, dozal gaz ve LPG giig deZerlerinde oldugu gibi; karigtiricinin ayar du- rumunun degigtirilmesiyle bzgiil yakt tiiketimindeki degi- gim miktarlerz, oransel olarak her tig gazda da yaklagik ayn. olmgtur. 6. Biogazla caligmada, karigtaricinin tam gaz duru~ munda; 1200 é/min'1ik motor mzinda 0,943 m/BGh'1ik ézgill yalat tiiketimiyle 1,440 BG'luk glig elde edilmigtir. aym gig degeri, karagtiricimin 1/3 gaz durumunda 1500 a/min' lik motor mzinda 0,792 m°/BGh'1ak degiil yalat tiketimiyle elde edilebilmextedir, 7. Dogal gazla caligmada, kurigtiricinin tam gaz durumunda; 1200 d/min'lik motor hizinda 2,092 BG' lik glig degeri, 0,611 m?/BGh'lik dagill yalat tiketimiyle elde edil~ migtir, Bu degere yakin glig degeri, karigtaricinin 2/3 gaz durumunda 1500 d/min'de 0,480 m/BGh'lik Szgtl yakat tiiketimiyle 2,344 BG ve karigtaricimn 1/3 gaz durumunda 1800 4/min'de 0,424 m?/BGh'1ik dzgiil yalat tliketimiyle 2,236 BG olarak belirlenmistir.98 8. LPG ile caligmada, karigtaricinin tam gaz duru~ munda; 1800 @/min'lik motor hizinda 3,290 BG'lik gig dege~ ri, 0,158 m/BGh'lik dzgil yakat tiketimiyle elde edilmig- tir. Bu degere yakin gilg deerleri, karigtiricinin 2/3 gaz a@urumunda 2100 a/min' de 0,130 m?/BGh'1ik dzgiil yalat tike~ timiyle 3,450 BG ve karigtiricinin 1/3 gaz durumunda 2700 @/min'de 0,120 m?/BGh'lak tzgiil yakat tiketimiyle 3,408 BG olarak belirlenmigtir. 5.6. Genel Degerlendirme Tarimsal alanlarda gegitli amaglarla kullamlan kKligtk giiglti, sabit (stasyoner tip) patlamali motorlarda gaz yalatlarin kullanimini saglayacak tiniversal karakterli bir karigtirie: tasarlanarak imal edilmig ve motorun kar- piiratéri yerine monte edilmigtir. Bu karigtaricayla birbir— lerinden farkla dzelliklere sahip biogaz, dogal gaz ve LPG motorda yalat olarak kullanmilmgtir. Kerigtiricinin kulla~ mim dgelliklerini degerlendirmek amacayla; gazin cinsine gore, belirlenen karigim oranini saflayan ayar durumunda, motor galigma karakteristikleri belirlenmigtir. Ayrica sivi yakitlarla (benzin ve gaz yagi) kargilagtirmala olarak biogaz, dogal gaz ve LPG'nin ortalama giig, moment, yalnt tiketimi, 6zgil yalat tliketimi, dzgiil enerji tiketimi, ter- mik verim, voliimetrik verin, egsoz sicaklizi ve motor tit- regimi degerleri saptanmsgtir. Yapilan galagmayla ilgili ézellikler gtylece szetlenebilir: 1. Biogaz ve dogal gaz kullantlarak yaprlan dene- melerin timiinde bulunan gig ve moment degerlerinin benzin kullamimyla elde edilen degerlerin stirekli altanda imldg saptanmgtir. Benzine gre glig ve moment degerlerindeki99 azalma; biogaz kullaniminda % 20-40 (2700 d/min ~ 900 d/min) araginda degigirken, dogal gaz kullaniminda % 4-12 (1800 a/min - 900 d/min) arasinda olmugtur. Bu durum, bagka arag- tarmacilarin deneme sonuglariyla da uyum saglamaktadir (Picken ve Soliman 1981, Fankhauser ve Moser 1963). Bell (1989) tarafindan yapilan denemelerde de doZal gazin ige- rigine bagla olarak elde edilen giig degerlerinde benzine gore % 7-40 azalma oldugu ortaya konulmugtur. LPG'yla ga- Jigmada ise 1900-2900 d/min'1ak motor hizlari arasinda diger yakntlara oranla daha biiyiik giig degerleri elde edil- migtir. LPG'yla makeimum giig 2400 d/min'lik motor hizinda elde edilmig olup bu gig de%eri, diger yalatlara gire % 11-45 oramnda daha yiikeek olmugtur, Menrad ve arkadaglarz tarafindan yapilan bir aragtimmada; maksimun motor devrin~ den, orta degerlerine kadar LPG'la elde edilen giiciin ben- zinden dligtik, daha ylikeek devirlerde ise LPG glictintin ben- gzinden yikeek olarak bulundugu gdsterilmigtir. 2. Yogunluklaranin farklalik géstermeleri nedeniyle yakitlarin tiketim agie:ndan kolayea kargilagtirilabilmeleri gin Szgiil enerji tiketimi deZerleri dikkate alinmgtar. Denemelerden alanan sonuglara gre bzellikle dtigk devir- lerde gaz yakatlarin Szgiil enerji tiketimlerinin gok yuk- sek oldugu belirlenmigtir. Devrin artmasiyla birlikte gaz- Jarin tagiil enerji tiketimi @egerlerinde de hizli dtigtigler olmustur. Bu nedenle, gaz yakitlarla ytiksek devir kogulla- rinda caligmak daha ekonomik olmaktadir. Bu konuda, LPG ve dozal gazan dtigtik devirlerde ylikeek enerji tiketimi vermesi daginda diger bzellikler literatirlerle uywm saglamaktadir.100 3. Denemeler conucu toplam verimde de benzine gire; piogazda # 10-17 (2700 a/min - 1500 d/min), dogal gazda % 7-33 (2100 a@/min - 900 a/min) azelma géritlmiigtir. 1800- 2700 d/min'lik motor hizlari arasinda makeimum toplam verim degerleri LPG ile elde ed@ilmigtir. Bu s1mrlar arasinda, IPG kullammiyla belirlenen toplam verim degerleri, benzin- den % 2-11 (2700 a/min - 2100 d/min), dogal gazdan % 3-19 (1800 @/min - 2100 @/min) ve biogazdan % 11-28 (1800 @/min- 2100 d/min) oraninda daha yilksek olmugtur. Biogaz-hava karigimimin yanma hizinin dtiglik olmagi nedeniyle ytiksek toplam verim icin benzin-hava karigimina gtre daha erken ategleme gerektirmektedir. Huss ve arkadaglar. (1985) tarafindan yapilan galigmada, biogaz kullaniminda ategleme zemaminin U.0.N. dan 30° dnceden U.0.N.'dan 50° tnceye alinnasiyla ayni motor gictindeki toplam verimde # 30 artig oldugu belirtilmigtir. Denenelerde kullanilan motorun ateg- leme zaman. U..N,'dan 30° tneedir. Denemeler sirasinda dofal gaz ve LPG'nin da aym bzellikteki motorda Inllanila- bilmesi igin ategleme zamaninda deZigiklik yap. lmamgtar. 4, Gtig, moment ve yakit ttketimi deerlerindeki de%igim gazlarin enerji igeriklerinin yani 1511 degerleri- nin ve yogunluklarinin farkla olmasindan keynaklanmaktadar. En yiiksek 1621 degere ve yogunluga sahip olan LPG'nda en yilksek glig ve moment degerleri ile en diisik yalat tiketimi deferleri elde edilmigtir. En dligtik 1621 degere ise biogaz sahiptir. Denemelerde kullanilan biogaz % 60 CH, ve % 40 0o,'e sahiptir. Biogazin hig bir enerji degeri olmayan co,'den tenizlemesi halinde birim hacindeki CH, miktara artacagandan birim hacimdeki gazin 1811 degeri de 450-60 oramnda artacaktir (Ahlers ve Ahlgrim 1987), Karbondiok- sitin biogazdan uzaklagtarilmasi ise en basit olarak su101 ile yikama, bazik kimyasal maddeler iginden gegirmeyle saglanabilir (Steinmetz ve Mihrel 1986). 5. Gaz yakatlarla yapilan denemelerde sivi yaa t- lara gére daha dligtk titregim degerleri elde edilmigtir. Szellikle yikeek devirlerde gaz yalatlarla elde edilen titregim genligi degerleri siva yamtlara gtre yaklasik % 50 daha az olmgtur. Bu durum, gazlarin oktan sayalarimin benzin ve gaz yavina gére cok daha yiikeek olmasiyla agak- lanabilir, Ayrica vuruntunun olmamasi, gaz-hava karigiminin iyi hazirlandaganin ve silindir igerisinde diizenli bir yanma oldugunun da géstergesidir. Bu sonug, geligtirilen karigtiricinin bagarisini olugturur. 6. Gazlarla calismada elde edilen volimetrik verim degerleri genel olarak sivi yalatlarla elde edilen voll- metrik verim degerlerine yalin olarak elde edilmigtir. Ge- ligtirilen hava-gaz karigtiricisi igin hesaplanan kritik gaplar, hava hizanin cok yliksek degerlere cikarak basing kayiplarinin artuasini gnlemigtir. Bununla beraber gazlar- la galagtiralan motorun voltimetrik veriminin, benzin ve gaz yatiyla caligmaya yakin deZerlerde olmasini seflamakta, iyi bir karagtarica tzelligi gistermektedir. 7. Geligtirilen karigtiricinin iyilik ve bagar @erecesini gisteren bir bagka bzelligi de, tig degigik gaz igin kullamm olanagi salamasi ve cegitli ayar durumlarin— @a bu gazlar igin istenilen karigim oranlarini saglayabil- mesidir, Qaligmanin baginda gazlar icin hesaplanan teorik karigim oranlara; 6,1 kg hava/kg biogaz, 17 kg hava/kg dogal gaz ve 15,6 kg hava/kg LPG'dir. ne Dobtzanissyon rete Es 8102 Uygulanada biogaz ve do¥al gazdaki olabilecek fark- Jalak, karigtiricimin deha dligtk karigim oranlari ayar du- rumuna getirilmesiyle dengelenebilir. 8. Geligtirilen karigtiricimin bir bagka ayar ola- naga da; igteki silindirin dogrusal hareketiyle 1/3 ve 2/3 agikligina getirilebilmesidir. Bu ayar kademelerinde gaz- larla yapilan denemelerde de motor karakteristikleri belir- lenaigtir. Karigtiricimin 3/3 agikligindan 1/3 agikligina do&ru ayarlandakga gig ve bzgtil yalnt tiketimi egrilerinin daha diizlegtigi gériilmiigtiir. Her tig gazla yapilan aeneme- Lerde de, karigtaricimin 2/3 agiklik ayarinda 3/3 aguklik ayarina gére ortalama olarak gligte % 3-37 oraninda, dzgiil yalat tiketiminde de % 1-20 arasinda azalma oldugu gbriil- miigtiir, Karigtiricinin 1/3 agiklak ayarinda ise 3/3 agiklik ayarina gore; ortalama olarak giigte # 15-67, bzgiil yalnt tiiketiminde % 1-29 azalma olmugtur. Bu azalua miktarlara diigtik devirlerde daha yiiksektir, Devrin artigiyla birlikte gig ve bzgill yalnt tiketimi egrileri tam gaz durumundaki egrilere daha yalanlagmaktadir. Karigtiricinin 1/3 ve 2/3 gaz durumuna ayar olana— Wa, belirli glig deZerini daha dligtik dzgil yalnt tiketimiyle saglamayi miimktin kilmaktadir. OrneZin, biogazla galigmada; karigtiricimin tam gaz durumunda, 1200 d/min'de belirlenen 1,440 BG'Lk glig aegeri, 0,943 m°/n'lak bzgil yalnt tiike- timiyle elde ed@ilirken, ayn glig degeri karigtiricinin 1/3 gaz durumunda 1500 d/min'lik motor hizinda 0,792 m lak bzgil yalnt tiketimiyle saglanabilmektedir. Buna gére; ‘103 gerekeinme duyulan glicti, olabildizince en klctik gaz reji- miyle elde etmek en ekonomik olmaktadir. Aragtirmanin sonuglari biogaz, do%al gaz ve LPG! nin aym benzin motoru tizerinde tnemli bir de#igiklik ya- pilmake1zin, karbiirator yerine talalabilecek uygun bir karigtarici araciligayla alternatif yalat olarak kullans- labilecegini gistermektedir.104 KAYNAKLAR AHLERS, R., 1982. Auslegung und Steverung eines Gasmotor/ Elektro-Synchrongeneratorageregates fir eine Biogasanlage. 2. Fachgespréich Biogas. FAL. Braunschweig. AHLERS, R., 1982. Steuerung eines Biogas-Strom-Aggregates. 5. Symposium Technische Mikrobiologie. Berlin. AHLERS, R. ve H.d. AHLGRIMM, 1987. Biogas—Nutzung: Erfah- rungen und Uberlegungen. Grundlagen der Landtechnik Ba 37, Nr 3. Dusseldorf. ANONYMOUS, 1980. Enerji ve Gerekli Yatirim,. Shell Bilgi Servisi, APA Ofset Basimevi. tstanbul. ANONYMOUS, 1980, Operation and Installation of the M-5000 air-fuel meter. Subsidiary of Buck Engineering Co, California, ANONYMOUS, 1989 a, 1988 Enerji Raporu. Diinya Enerji Konfe- ransi Tiirk Milli Komitesi, Ankara. ANONYMOUS, 1989 b. Strom aus Biogasbeinahe schon Wirt- schaftlich, Schweizer Landtechnik 4/89. Riniken, ANONYMOUS, Biogas Bavanleitung. Deutsche Gesellschaft fir Technische Zusammenarbeit (GTZ). Bremen. BAADER, W., DOHNE, E, ve M. BRENNDORFER, 1978. Biogas in Theorie und Praxis. KTBL-Schrift 229, Darmstadt. BAADER, W., ORTH, H.W., DOHNE, E, ve A. STREHLER, 1960. Alternative Energienutzung KTBL-Schrift 252. Darmstadt. BACHHOFEN, R., SNOZZI, M. ve H, ZURRER, 1981 Biomasse. So entsteht Bioenergie. Udo Pfriemer Verlag. Miinchen. BELL, S.R., 1989. Natural Gaz Fueling of a 25 Liter Spark Ignited Engine. Universty of Alabama, Department of Mechanical Engineering. Tuscaloosa. BILIR, M., DENIZ, Y., KARABAY, E, ve N. BILGIN, 1984. Ankara Kogullarinda 12 m3 Kapasiteli Toprakeu Tip ‘A Biogaz Tesisinde Sigir Gtibresinin Biogaz Verimi. Toprakeu Aragtirma Enstittisti Yayinlar1 101. Ankara, BOYER, G., 1943. Diesel and Gas Engine Power Plants. New York and London.105 BUTTNER, S. ve K. Maurer, 1982, Traktor mit Biogasantrieb, Umriistung und erste Einsatzerfahrungen. Landtechnik 37, He 6. CANAVATE, d.0., BAADER, W. ve R, AHLERS, 1988. Biogas as Fuel for Internal Combustion Engines. ASAE Paper 88-5013 Rapid City. CERIT, M., 1977. Yalotlar ve Yakma, Makina Mihendisligi El Kitabi. TMMOB Yayin No: 100, Ankara. DAVIS, W.K., 1989. Conslusions of 14 th World Energy Congress, Montreal. DEGLER, H., 1945. Diesel and Other Internal~Combustion Engines. American Technical Society. Chicago. DEGLER, H., 1947. Internal Combustion Engines. Theory, Design, Analysis, Application, Performance. and Economics. New York. DEMIRTAS, H., 1970. Termik Motérler. A.t.Ziraat Fakiltesi Yayinlari 416. Ankara. peniz, Y., BILGIN, N., BILIR, M. ve BE. KARABAY, 1987. Orta Anadolu Kogullarinda Yirmisekiz Metrektip Kapasite- 14 Biogaz Tesisinin Gaz Verimi. Topraksu Aregtarma Enstitist Yayinlara 142, Ankara. pentz, Y., BILGIN, N., BILIR, M. ve E. KARABAY, 1988. 12m? Kapasiteli Biogaz Tesisinde Tavuk Giibresinin Gaz Verimi, Topraksu Aragtirma Enstittisti Yayinlari: 152, Ankara. EGGER, K., 1987. Hoéher wWirkungsgrad mit richtig einge~ stellten Biogasbrennern. Schweizer landtechnik 14/87, Riniken. EGGER, K., 1988. Energiespar- und Biogaspotential in der Landwirtschaft. Schweizer Landtechnik 11/89, Riniken. ERDILLER, B. ve K. ERSAN, 1988. Diesel Motorunda Biogaz Kullamm, Tarim Makinalari Bilimi ve Teknigi Dergisi Sayi:1, Ankara. FANKHAUSER, d., 1983. Studie tiber die Eignung von Biogas als Treibstoff fir Landwirtschaftstraktoren FAT 18. Tanikon,106 FANKHAUSER, d., AMMANN, H., EGGER, K. ve E. STADLER, 1985. Erfahrungen mit Biogas ale Treibstoff fur Land- wirtschaftstraktoren. FAT 27. Ténikon. GtNay, S., 1981. Enerji ve Cevre tligkileri. Yeni ve Yeni- lenebilir Enerji Kaynaklara Semineri, ELE, Ankara. HUSS, H.U., MAURER, K. ve A. STEFANOVIC, 1985. Verstromung von Biogas in einem Versuchsageregat fiir Kraft- wWirme-Kopplung. Lanatechnik Heft 1. JOHNSON, A. and G. AUTH, 1951. Fuels and Combustion Handbook. New York. KADAYIFOILAR, S., 1966. Motor Yakatlari ve Yaglari. at. Ziraat Fakliltesi Yayinlari 272, Ankara. KADAYIFOILAR, S., SARAL, A. ve D. ERDOGAN, 1983. Tirt2lla Traktérler. TZDK Mesleki Yayinlari, Ankara, KALTWASSER, B.d., 1980. Biogas-Regenerative Energicer- zeugung durch anaerobe Fermantation organischer AbfAlle in Biogasanlegen. Bau Verlag. Wiesbaden und Berlin. KARIM G.A. ana I. WIERZBA, 1983. Comparative Studies of Methane and Propane as fuel for spark Ignition and Copression Ignition Engines. SAE Trans. Paper 83/1196. IAMPEL, H., 1986. Energie aus Biomasse-Biogastechnologie— Biogasforschungsanlage Wieselburg Teil 2. For- schungsberichte der Bundesanstalt fiir Landtechnik Heft 17 Wieselburg. MAASS, L., 1979. Gestaltung und Hauptabmessungen der Ver- brennungskraftmaschine, Bd 1 der Reihe "Die Ver- brennungskraftmaschine" Springer Verlag Wien, New York. MAURER, M. una J.P, WINKLER, 1982. Biogas Theoretische Grundlagen, Bau und Betrieb von Anlagen. Verlag C.F. Miller. Karlsruhe. MENRAD, H., STEINKE, D. und R. WEGENER, 1986. Abgasemis- sionen mit alternativen Kraftstoffen. MTZ Motor- technische Zeitschrift 47-2. MEYNEL, P.d., 1980, Biogas Anlagen. Die Gewinnung von Methan, Udo Pfriemer Verlag. Munchen.107 MISHRA, T.N., BACHCHAN, S, and T.K. BHATTACHARYA, 1988. A Compression Ignition Engine on Biogas-Diesel Fuel. AMA Vol 19 No: 3, Tokyo. 6z, t., 1964. Motorlar. Termodinamik ve Deneysel Esaslar (Terctime), ttt Kittiphanesi Say2: 3-4, istanbul. 6z, t., 1976. Motorlar Cilt I, Termodinamik Esaslar. Bir- sen Kitabevi Yayinlari, tstanbul. PETROL oFist, 1980. Yakitlar ve Yaglar, Petrol Ofisi Genel Midtirluzi, Ankara. PFEIFER, U., 1984. Beurteilung der Verwendbarkeit von Kraftgasen flr den Einsatz in Gasmotoren Wien. PRETTENHOFER, H,, 1941. Die Regelung des Ztindstrabl- Fahrzeugsmotors fiir Generatorgasbetrieb. ATZ Automobiltechnische Zeitschrift, Heft 8. REINHOLD, W., 1981. Erfahrungen mit Biogas im Praktischen Betrieb KTBL-Schrift 266. Darmstadt. RELE, R.d., 1984. Ontwikkeling en Toetsing van Biogasmoto— ren op Veehouderijen. Mest Vergisting in Nederland. Utrecht. REINHOLD, G., G. PFEIFER und I. IRMSCHER, 1986. Inbetrieb- nahme eines Stationdrmotors 4 VOG 14,5/12 SRW mit ungereinigtem Biogas. Agrartechnik 1986-12. Berlin. RIXMANN, W., 1941. Das Dieselgasverfahren bei Fahrzeugno- toren. Z VDI Ba 85, Nr 5-6. ROBINSON, A., 1981 Dinyada Biogaz Uygulamalari. Uluslar- arasi Biogaz Semineri, Ankara. SASS, F., 1962. Geschichte des Deutschen Verbrennungnoto- renbaus. Springer Verlag. Berlin. SaKaI d, and S. YASUA, 1982. Alternative Gas-Fuel Producer for Driving Gosoline Engine. AMA Vol 13. Nr l. Tokyo. SCHAFF, H. und H. ZAPF, 1975. Die Erdgasmotor als Umwelt— freundlicher Nutzfahrzeugantrieb. ATZ. Automobil- technische Zeitschrift. dg. 77. Heft 3. SEIFERT, A., 1955. Biogas als Kraftstoff fiir Motoren und Ackerschlepper. Landtechnik Nr. 10, Heft 2. STEINMETZ, W. und K, MUHREL, 1986. Verfllissigtes Biogas als Alternativkraftstoff. Agrartechnik 4, VEB Verlag, Berlin.108 SUTTER, K. und A. WELLINGER, 1987. Giillegrube als Biogas anlage. Schweizer Iandtechnik 4/87. Riniken, TCK, 1975. Dinamometre tle Motor Aligtirma ve Test. Kara- yollari Makina Fen Heyeti Midirlugu, Makina Egitim Yayinlarn 265, Ankara. TSE, 1974. Muayene ve Deney Esaslar1 (Patlamali Motorlar fe Diesel Motorler tgin) TS 1231, Ankara. ULTANIR, 6., 1987. Termodinamik. A.U.Zireat Fakiiltesi Yayinlar2 1023, Ankara. YAVUZCAN, G., 1974. Ziraatte Dogal Enerji Kaynakleri. at. Ziraat Fakliltesi Yayinlari 549, Ankara. YAVUZCAN, G. ve A. SARAL, 1985. Termik Motorlar Uygulama émekleri. A.U.Ziraat Fakiiltesi Yayanlari 920, Ankara. YAVUZCAN, G., CiLinctr, t. ve G. YUKSEL, 1987. Birimler ve Simgeler. A.U,Ziraat Fakiiltesi Yayinlarz 1024, Ankara. YUKSEL, B., 1984. Tarimeal Alanda Kullanilan Diesel Traktér Motorlarinda Etil Alkoltin Yalat Olarak Kullanilma Olanaklara tzerinde Bir Aragtirma (Yay1nlanmamig Doktora Tezi). Erzurum. WELLINGER, A., EGGER, K. und K. SUTTER, 1985. Biogas- produktion und-verbrauch: biologische und verfah- renstechnische Grundlagen FAT 23. Ténikon. ZINNER, K., 1948. Erfahrungen mit der Hochverdichtung von Gasmotoren, UTZ, dg 9. Heft 4-5.109 EK-A Denemelerde kullanilan M-5000 havametresinin, hava alagi venttiri tablosu. Toa HH Hate Hava akugu (ib / Saat) Manometrede olunan:1,24"SS Hava Akigit.Lb/saat vw. & YoksokOgrotim Kuruty “okfimantasyon Merkez'