‫واحدهای مختلف تصفیه خانه فاضالب شهری‬

‫هدف اصلی در کنترل کیفیت اب این است که از شیوع‬

‫بیماریهای ناشی از اب جلوگیری شود‪.‬این هدف وابسته به‬
‫قدرت منابع ابی بوده‪,‬طوری که بتواند ابی با کیفیت خوب‬
‫در مقادیر باال فراهم نماید‪.‬حفاظت از منابع توسعه و‬
‫بکارگیری فرایندهای تصفیه مناسب‪,‬موجب فراهم امدن ابی با‬
‫کیفیت و کمیت مطلوب میشود‪.‬کیفیت ابها اغلب به علت مصارف‬
‫خانگی و صنعتی کاهش یافته و فاضالبهایی را تولید‬
‫میکند‪.‬این فاضالبها باید جمع اوری شده و قبل از اینکه‬
‫وارد محیط زیست شوند به روش مناسبی تصفیه گردند‪.‬‬

‫اب یکی از عجیب ترین پدیدهای افرینش‪,‬از دو عنصری که در‬

‫دمای معمولی گاز هستند تشکیل شده است‪.‬هیدروژن عنصری است‬
‫که میسوزد‪,‬درحالی که اکسیژن برای سوزانیدن الزم است‪.‬حال‬
‫انکه برای خاموش کردن اتش در بسیاری از موارد از اب‬
‫استفاده میشود‪.‬‬

‫اب گواراترین نوشیدنی است اما در اب سنگین(‪)D2O‬که بجای‬

‫هیدروژن ان ایزوتوپ دوتریم قرار گرفته است یک ماده سمی‬
‫میباشد‪.‬‬

‫تا بیست سال پیش مهمترین سرمایه کشورها انرژی بود‪.‬اما‬

‫در اینده ای نه چندان دور اب را با نفت معاوضه خواهند‬
‫کرد‪.‬زیرا بجز نفت جایگزین های نه چندان ارزان انرژی در‬
‫دسترس است ولی برای اب جایگزین وجود ندارد‪.‬‬

‫فاضالب شهری‬

‫منظور از فاضالب شهری مجموعه فاضالبهای بهداشتی‪,‬اداری‪,‬‬

‫موسسات مختلف شهری و نیز ابهای سطحی چون اب باران‬
‫میباشد که برای حفظ بهداشت عمومی و محیط زیست پس از جمع‬
‫اوری و انتقال به محل تصفیه خانه در طی عملیات‬
‫فیزیکی‪,‬شیمیایی و بیولوژیکی تصفیه میشوند‪.‬بطور کلی هدف‬
‫از تصفیه فاضالب عبارتست از‪:‬‬

‫از بین بردن عوامل بیمایزا و ناسازگار با محیط زیست‬ ‫·‬

‫حذف مواد الی قابل تجزیه توسط میکروارگانیسم(عامل‬ ‫·‬

‫اصلی بو و تعفن فاضالب)‬

‫حذف مواد معلق و شناور‬ ‫·‬

‫کاهش کدورت و رنگ تا حد مجاز‬ ‫·‬

‫فاضالب شهری در زمانهای مختلف با یک الگوی قابل پیش بینی‬
‫از نظر کیفی و کمی (حجمی)جریان دارد‪.‬از اینرو میتوان با‬
‫تقریب خوبی تجهیزات و ابعاد الزم برای تصفیه خانه را‬
‫طراحی کرد‪.‬راهبری و نگهداری از تصفیه خانه ها در تخصص‬
‫مهندسین شیمی و محیط زیست میباشد‪.‬در جدول زیر ویزگیهای‬
‫عمومی فاضالب شهری و غلظت تقریبی هر شاخص درج شده است‪.‬‬

‫مالحظات‬ ‫غلظت(‪)mg/l‬‬ ‫شاخص‬

‫معرف تعفن پذیری‬ ‫‪200‬‬ ‫‪BOD5‬‬
‫فاضالب و نیز تصفیه‬
‫پذیری بیولوژیکی‬
‫معرف غلظت مواد‬ ‫‪400‬‬ ‫‪COD‬‬
‫الی در فاضالب‬
‫عامل کدورت فاضالب‬ ‫‪200‬‬ ‫‪TSS‬‬
‫باعث کاهش‬ ‫‪30‬‬ ‫نیتروزن امونیاکی‬
‫اکسیژن‪,‬سم برای‬
‫ابزیان‪,‬حامی رشد‬
‫جلبکها‬
‫باعث رشد جلبکها‬ ‫‪10‬‬ ‫فسفر‬

‫جدول ‪-1‬ویژگیهای تقریبی شاخص های فاضالب شهری‬

‫در کتابهای مرجع مخصوص تصفیه فاضالب شهری مقدار فاضالب‬

‫تولیدی از منابع مختلف و در زمانهای مختلف بصورت جدول و‬
‫منحنی ارائه شده است‪.‬مثال عموم فاضالب تولیدی توسط هر‬
‫نفردر روز را ‪380‬لیتر در نظر میگیرند‪.‬یک تصفیه خانه‬
‫فاضالب شهری که معموال برای رفع نیاز ‪20‬تا‪ 30‬ساله ساخته‬
‫میشود باید همه فاضالب تولیدی‪-‬ناشی از جمعیت و موسسات‬
‫مختلف‪ -‬را تصفیه کند‬

‫تصفیه فاضالب شهری‬

‫در تصفیه فاضالب شهری سه اصطالح تصفیه اولیه‪,‬تصفیه ثانویه‬

‫و تصفیه پیشرفته مطرح میشود‪.‬‬

‫هدف اصلی در کنترل کیفیت اب این است که از شیوع‬

‫بیماریهای‬

‫ناشی از اب جلوگیری شودز فاضالب شهری پس از جمع اوری‬

‫و انتقال به محل تصفیه خانه در طی عملیات‬

‫فیزیکی‪,‬شیمیایی و‬
‫بیولوژیکی تصفیه میشوند‪.‬راهبری و نگهداری از تصفیه خانه‬
‫ها‬

‫در تخصص مهندسین شیمی و محیط زیست میباشد‪.‬‬

‫تصفیه اولیه‬

‫تصفیه مکانیکی و فیزیکی فاضالب است که میتوان مشابه ته‬

‫نشینی دانست و شامل چندین قسمت میباشد‪.‬‬

‫‪ .1‬اشغالگیر‪:‬برای جلوگیری از ورود مواد جامد شناور یا‬

‫معلق فاضالب را از واحد اشغالگیر عبور میدهند‪.‬در بعضی از‬
‫تصفیه خانه ها از دو نوع اشغالگیردرشت و ظریف استفاده‬
‫میشود‪.‬اشغالها توسط دستگاه هیدرولیکی متراکم شده و اب‬
‫انها گرفته میشود‪,‬سپس سوزانده شده یا انکه توسطدستگاه‬
‫خردکن ریز شده‪,‬مجددا به فاضالب برگردانده میشوند‪.‬‬

‫‪ .2‬ایستگاه پمپاژ فاضالب‪:‬که وظیفه انتقال فاضالب هه‬

‫واحدهای مختلف تصفیه خانه را به عهده دارد‪.‬چون سطح‬
‫فاضالب ورودی به تصفیه خانه بسیار پایین است با پمپاژ‬
‫عمل شن گیری در سطح زمین انجام میشود‪.‬‬

‫‪ .3‬دبی سنج‪:‬همراه با یک دستگاه دارای سطح مقطع‬

‫متغییر‪,‬دبی فاضالب ورودی مشخص میشود‪.‬امروزه گاهی از‬
‫شیرهای کنترل الکترونیکی برای تعیین دبی جریان فاضالب‬
‫استفاده میشود‪.‬‬

‫‪ .4‬کانال شن گیری و چربی گیر‪:‬به منظور حفاظت از وسایل‬

‫مکانیکی و کاهش گرفتگی مسیر انتقال فاضالب الزم است ذرات‬
‫شن و مواد جامد فاضالب در اولین فرصت ممکن جدا شوند‪.‬اگر‬
‫فاضالب دارای مواد چربی زیاد باشد سعی میشود بکمک هوا‬
‫ذرات چربی شناور شده و جدا شوند‪.‬‬

‫‪ .5‬تانک یا حوضچه ته نشینی اولیه‪:‬اخرین بخش تصفیه‬

‫مقدماتی یا فیزیکی است‪.‬به فاضالب اجازه داده میشود که با‬
‫توقف ‪2‬تا ‪ 12‬ساعته ذرات قابل ته نشینی خود را از دست‬
‫بدهند‪.‬تا این محل ‪ 40‬تا ‪60‬درصد مواد جامد معلق (‪)TSS‬و‬
‫حدود ‪ 35‬درصد الودگی بیولوژیکی(‪)BOD5‬فاضالب حذف میشوند‪.‬‬

‫تصفیه ثانویه‬

‫شامل تصفیه بیولوژیکی و حوضچه تصفیه ثانویه میباشد‪.‬هدف‬

‫اصلی در تصفیه ثانویه کاهش الودگی بیولوژیکی فاضالب‬
 ‫(‪)BOD‬است‪.‬روشهای معمول برای تصفیه بیولوژیکی عبارتند‬
‫از‪:‬سیستم الگونی‪,‬سیستم فیلتر چکننده‪,‬سیستم لجن فعال‪.‬‬

‫در تصفیه بیولوژیکی میکروارگانیسمها که مهمترین انها‬

‫باکتریها میباشند‪,‬از مواد الی محلول و نامحلول موجود در‬
‫فاضالب به عنوان ماده غذایی استفاده میکنند‪.‬‬

‫غلظت خیلی زیاد مواد معدنی محلول‪,‬وجود مواد الی سمی چون‬
‫فنل در غلظت باال و نیز حضور فلزات سنگین در فاضالب‬
‫میتواند موجب مسمومیت باکتریها شود‪.‬‬

‫·سیستم الگونی‪:‬فلسفه حاکم بر تصفیه اب به روش‬

‫الگونی‪,‬تصفیه طبیعی فاضالب است‪.‬فاضالب وارد گودال کم‬
‫عمق(‪3‬تا‪5‬متر) و عموما مستطیلی میشود‪.‬در طی عبور از این‬
‫گودال بطور طبیعی مواد الی فاضالب توسط باکتریها تجزیه‬
‫شده و مواد معلق ان ته نشین میشوند‪.‬به این گودال های کم‬
‫عمق و طویل برکه یا الگون می گویند‪.‬‬

‫فاضالب خروجی از الگون میتواند دارای شرایط مجاز برای دفع‬

‫به محیط زیست یا حتی مصارف کشاورزی باشد‪.‬‬

‫عملکرد الگون ها به زمان توقف یا ماند فاضالب بستگی دارد‬

‫که با رابطه‪ T=V/Q‬بدست می اید‪.‬در این رابطه ‪ V‬حجم الگون‬
‫و ‪ Q‬دبی جریان فاضالب و ‪ T‬زمان ماند است که معرف زمانی‬
‫است که هر قطره از فاضالب در الگون به سر خواهد برد‪ .‬در‬
‫ایده ال ترین حالت زمان ماند برای همه قطرات یکسان است‬
‫که در صورت پیستونی بودن جریان فاضالب و عدم اختالط ان‬
‫روی میدهد‪.‬زمان ماند فاضالب در الگون معموال چندین‬
‫ماه(‪3‬تا‪8‬ماه) میباشد‪ .‬تمهیداتی اندیشیده میشود که زمان‬
‫ماند کمتر شود تا نیاز به زمین کمتر شود‪.‬‬

‫تجزیه مواد الی توسط باکتریهای هوازی تولید‬

‫گازهای‪Co2‬و‪SO2‬میکنند‪.‬در حالی که اگر توسط باکتریهای بی‬
‫هوازی انجام شود تولید گازهای ‪CH4‬و‪H2S‬میکند که موجب بوی‬
‫نامطبوع برکه میگردد‪.‬اگر الگون کم عمق یا فاضالب غلیظ‬
‫باشد اکسیژن مورد نیاز در دسترس باکتریها قرار میگیرد‪.‬‬

‫جلبکها در برگه نقش مهمی ایفا میکنند چون‬

‫انیدریدکلریک‪,‬سولفات‪,‬نیترات و فسفاتها را برای ساخت‬
‫مواد الی خود مصرف میکنند و در عوض اکسیژن ازاد‬
‫میکنند‪.‬عیب مهم جلبکها این است که پس از مرگ انها الشه‬
‫های انها بصورت بار الی نیاز به تجزیه بیولوژیکی دارد‪.‬‬

‫تصفیه فاضالب شهری شامل تصفیه اولیه‪,‬تصفیه ثانویه و‬

‫تصفیه پیشرفته است‪ .‬تصفیه اولیه تصفیه مکانیکی و فیزیکی‬

‫فاضالب است که میتوان مشابه ته نشینی دانست‪.‬تصفیه ثانویه‬

‫شامل تصفیه بیولوژیکی و حوضچه تصفیه ثانویه میباشد‪.‬‬

‫تصفیه پیشرفته مقدار ناخالصی را تا حد مجاز صنعت تنظیم‬

‫میکند‪.‬‬

‫·فیلتر های چکنده‪:‬فاضالب از باالی بستر ذرات شن و سنگ‬

‫توسط نازلی پخش میشود و از پایین بستر هوا به داخل‬
‫فیلتر دمیده میشود‪.‬باکتری های هوازی با استفاده از‬
‫اکسیژن هوا تجزیه مواد الی را انجام میدهند‪.‬به منظور‬
‫کاهش ‪BOD‬فاضالب خروجی تاحد مطلوب اقدامات زیر صورت‬
‫میگیرد‪:‬قرار دادن ذرات درشت در باال و ذرات ریز در پایین‬
‫بستر فیلتر‪,‬‬

‫افزایش ارتفاع فیلتر در حد چندین متر‪,‬تنظیم دبی فاضالب‬

‫ورودی به ازای واحد سطح مقطع فیلتر و برگرداندن قسمتی‬
‫از فاضالب خروجی به ورودی فیلتر‪.‬‬

‫·سیستم لجن فعال‪:‬روش پیشرفته تصفیه بیولوژیکی با‬

‫باکتریهای هوازی است که اجزای اصلی ان عبارتند از‪:‬استخر‬
‫هوادهی و استخر ته نشینی‬

‫‪.1‬استخرهوادهی‪:‬فاضالب ورودی با توده میکروبی معروف به‬

‫لجن فعال بطور کامل مخلوط میشود که به این مخلوط ‪,‬مایع‬
‫مخلوط ‪))mixed liquor‬میگویند‪.‬اکسیژن مورد نیاز بطور مصنوعی‬
‫با کمپرسور هوادهی تامین میشود‪.‬‬

‫استخر ته نشینی‪:‬بعد از انکه مایع مخلوط حدود ‪5‬تا‪ 7‬ساعت‬

‫در استخر هوادهی قرار گرفت بصورت لجن شناوری در میاید‬
‫که در استخر ته نشینی به ان فرصت داده میشود که در طی‬
‫زمان ماند مناسب(‪3‬تا‪5‬ساعت) ذرات معلق ان که عمو‬

‫‪.1‬عمواز لجن فعال به استخر هوادهی برگشت داده میشود و‬

‫مابقی به واحد تصفیه لجن ارسال میگردد‪.‬‬

‫مقدار حجم لجن برگشتی بر مبنای اصول علمی محاسبه‬

‫میشود‪.‬اگر همه لجن فعال به استخر هوادهی برگشت داده شود‬
‫ممکن است تعداد باکتریها بیش از حد نیاز باشد‪.‬در نتیجه‬
‫با مشکل کمبود مواد غذایی روبرو شوند‬
‫به نظر میرسد استانداردهای محلی که با شرایط اب و هوایی‬
‫و محیطی خاص سازگار شده است مناسب تر از استانداردهای‬
‫جهانی تصفیه فاضالب می‬
‫باشد‪.‬‬

‫فیلتر چکننده لجن فعال‬ ‫الگونی‬ ‫ویژگی یا‬

‫عملکرد‬
‫کمترین‬ ‫متوسط‬ ‫بیشترین‬ ‫هزینه زمین‬
‫مورد نیاز‬
‫بیشترین‬ ‫متوسط‬ ‫سرمایه گذاری کمترین‬
‫اولیه‬
‫بیشترین‬ ‫متوسط‬ ‫هزینه عملیاتی کمترین‬
‫و بهره برداری‬
‫کیفیت فاضالب متوسط یا ضعیف متوسط تا خوب خیلی خوب‬
‫خروجی‬
‫خیلی ضعیف‬ ‫متوسط‬ ‫عالی‬ ‫مقاومت در‬
‫برابر شوک‬
‫غلظتی یا مواد‬
‫مسموم‬
‫متوسط تا ماهر مهارت زیاد‬ ‫تشخیص کاربران عادی‬
‫و پرسنل بهره‬
‫برداری‬

‫جدول‪-3‬ویژگی ها و عملکرد سه روش مختلف تصفیه بیولوژیکی‬

‫تصفیه پیشرفته‬

‫فاضالب خروجی از مرحله ثانویه شرایط الزم برای دفع به‬

‫محیط زیست را دارد‪.‬از اینرو در بسیاری از تصفیه خانه‬
‫ها‪,‬تصفیه فاضالب تا مرحله ثانویه انجام میگیرد‪.‬اما اگر‬
‫بخواهند فاضالب نهایی در صنعت مورد استفاده قرار‬
‫گیرد‪,‬مرحله دیگری موسوم به تصفیه پیشرفته صورت میگیرد‬
‫تا مقدار ناخالصی ها تا حد مجاز صنعت باشد‪.‬‬

‫استخر کلر زنی‬

‫قبل از دفع فاضالب تصفیه شده به محیط باید ان را ضد‬

‫عفونی کرد تا ناقل باکتریهای بیماریزا به محیط‬
‫نباشد‪.‬سالهاست که از گاز کلر یا مشتقات ان(پر کلرین و‬
‫اب ژاول) برای ضدعفونی کردن اب و فاضالب استفاده میشود‪.‬‬

‫توانایی کلر برای حذف و غیرفعال کردن باکتریها به غلظت‬

‫‪ PH‬بستگی دارد‪.‬اگر غلظت کلر‬ ‫ان ‪,‬زمان تماس و‬
 ‫باقیمانده در فاضالب تصفیه شده بین ‪ mg/l0.5-1‬باشد میتوان‬
‫مطمئن بود که الودگی بیولوژیکی ناشی از اب نخواهیم‬
‫داشت‪.‬‬

‫الگون های جالدهی استخرهای بزرگی هستند که فاضالب ضدعفونی‬

‫شده را به مدت محدودی در خود نگه میدارند تا اطمینان‬
‫حاصل شود که میکروارگانیسمهای احتمالی باقیمانده در اثر‬
‫گرسنگی در این الگونها از بین خواهند رفت‪.‬‬

‫گاهی الگونهای جالدهی بصورت حوضچه پرورش ماهی عمل میکنند‪.‬‬

‫ماهی ها نسبت به شرایط نامساعد محیطی حساس هستند و‬

‫زنده بودن ماهی ها میتواند بهداشتی بودن فاضالب را تائید‬

‫کند‪.‬‬

‫سیستم جمع اوری و تصفیه لجن‬

‫خانه یکی از مهمترین خود االینده ها‬ ‫لجن تولیدی در تصفیه‬

‫تولیدی دارای بار الی زیادی بوده و‬ ‫میباشد‪.‬رسوبات و لجن‬
‫بهداشتی دفع شوند‪.‬معموال در تانک‬ ‫باید تصفیه و به روش‬
‫که لجناب(اب لجن)از لجن جدا شده و‬ ‫تغلیظ لجن سعی میشود‬
‫لجن تغلیظ گردد‪.‬‬

‫لجن تغلیظ شده در مخازن هضم لجن توسط باکتریهای بی‬

‫هوازی تجزیه میشود‪.‬در مخازن هاضم ‪92‬تا‪%93‬اب ایجاد‬
‫میشود‪.‬لذا حمل و نقل ان مشکل بوده و نیاز به ابگیری‬
‫دارد‪.‬برای ابگیری از بسترهای شنی خشک کننده لجن استفاده‬
‫میشود‪.‬‬

‫در این تانکها در اثر فعالیتهای بی هوازی روزانه مقداری‬

‫بیوگاز تولید میشود که حدود‪50‬تا‪ %80‬ان متان میباشد‪.‬از‬
‫این گاز برای تولید انرژی در تصفیه خانه استفاده میشود‪.‬‬

‫لجن خشک شده به عنوان بهترین کود کشاورزی مورد استقبال‬

‫کشاورزان قرار میگیرد‪.‬فاضالب تصفیه شده برای ابیاری‬
‫مزارع‪,‬پرورش ماهی‪,‬اب صنعتی و اب بهداشتی غیر شرب‬
‫میتواند مورد استفاده قرار گیرد‪.‬‬

‫دفع فاضالب به دریاها و رودخانه‬

‫اب پذیرنده و پساب ورودی به ان میتواند گستره وسیعی از‬

‫شدت جریان و کیفیت را داشته باشد‪.‬حفظ کیفیت ابهای‬
‫پذیرنده فاضالب ‪,‬با کنترل کیفیت پساب ورودی توسط اداره‬
 ‫محیط زیست بر مبنای شرایط مورد قبول صورت میگیرد‪.‬تیین‬
‫شرایط مورد قبول بر مبنای محاسبات ساده موازنه جرم صورت‬
‫میگیرد‪.‬در مورد برخی پساب های خاص فنون مدلسازی ریاضی و‬
‫اماری بطور فزایندهای به کار برده میشود‪.‬شاخص های مهم‬
‫فاضالب تصفیه شده در جدول ‪ 2‬درج شده است‪.‬‬

‫متوسط هفتگی‬ ‫متوسط ماهانه‬ ‫پارامتر‬

‫‪45‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪)mg/l(BOD5‬‬

‫‪135‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪)mg/l(TSS‬‬
‫‪9-6‬‬ ‫‪9-6‬‬ ‫‪PH‬‬
‫‪400‬‬ ‫‪200‬‬ ‫کلیفرم‬
‫رودهای(‪)MPN‬‬

‫جدول‪-2‬شاخص های استاندارد فاضالب تصفیه شده‬

‫در صورتی که با بررسی عوامل فیزیکی و شیمیایی متداول‬

‫رقیق سازی به مقدار کافی صورت گیرد امکان تخلیه‬
‫فاضالبهای غربال شده یا خرد شده به ابهای ساحلی وجود‬
‫دارد‪.‬اگر پساب تخلیه شده در تماس با محل های شنا یا‬
‫پرورش ابزیان باشد‪,‬الودگی اب از نظر بیولوژیکی مهمترین‬
‫عامل خواهد بود‪.‬‬

‫برای دفع فاضالب به دریا الزم است بوسیله لوله هایی فاضالب‬
‫تا مسافتی به داخل دریا هدایت شود‪.‬طول لوله ها و نقطه‬
‫تخلیه به جزرومد و جریان اب بستگی دارد‪.‬به گونه ای که‬
‫در اثر جزر و مد باعث الودگی عینی اب نشود‪.‬‬

‫تخلیه به رودخانه ها نباید در حدی باشد که خودپاالیی اب‬

‫را دچار مشکل کند‪.‬یعنی نباید غلظت االیندها در پایین دست‬
‫رودخانه ها از حد استاندارد بیشتر شود‪.‬به نظر میرسد‬
‫استانداردهای محلی که با شرایط اب و هوایی و محیطی خاص‬
‫سازگار شده است مناسب تر از استانداردهای جهانی می‬
‫باشد‪.‬‬

‫منابع‪:‬‬

‫اصول تصفیه اب تالیف دکتر محمد چالکش امیری‬

‫اصول کنترل کیفیت اب ترجمه دکتر نظام الدین دانشور‬