NUKLEINSKE KISELINE

- molekule koje nose kemijski «zapis života»

- prenose nasljedne upute
- 2 vrste: 1. DNA
2.RNA

(dvije vrste stanica:

1. protocite - nasljedna tvar nije obavijena membranom, nalazi se u citoplazmi
2. eucite - nasljedna tvar obavijena membranom, jezgra )

DNA prokariota

- građevni element - nukleotid

- građa nukleotida:

1. fosfatna kiselina

2. šećer – pentoza – riboza i deoksiriboza

3. dušična baza – purini – A,G pirimidini – C,T,U N u prstenu

- građa riboze i deoksiriboze - ( prstenasta strukturna formula) –

deoksiriboza riboza

- molekula DNA ima oblik – dvostruke uzvojnice

- dva lanca na okupu drže – H-veze

- spajaju se slijedeće dušične baze prema pravilu komplementarnosti (nadopunjuju se)

1. A = T
2. C≡ G

- šećer i fosfat se nalaze – na vanjskoj strani DNA

- dušične baze se nalaze- u unutrašnjosti
- lanci su antiparalelni –

5’ 3’
Š - G ------- ____ - Š C
P P
Š - C ------- ____ - Š G
P P
Š - T -------____ - Š A
P P
Š - A ------ ____ - Š T
P P
Š - C ------ ____ - Š G
3’ 5’ nadopuni crtež

- fosfatna skupina se veže na _5__ C atom deoksiriboze

- na 1C atom deoksiriboze se veže __dušična baza________
- na 2C atomu deoksiriboze se nalazi ___H, riboza - OH____
- dogovoreni smjer pisanja nukleotida je 5’ → 3’

5’ATCGGCAATT 3'
3’ TAGCCGTTAA - nadopuni komplementarni niz baza

- nukleotidi se povezuju fosfodiesterskom vezom

- odsječak DNA se naziva gen (cistron) – nositelj nasljednih osobina
- DNA prokariota je kružna, pa su svi geni smješteni na toj kružnoj DNA
- jednim genom se izražavaju osobine (kod eukariota se izražavaju s dva gena)
- građu dvolančane uzvojnice su otkrili James Watson i Francis Crick 1953. god. – za
otkriće su dobili Nobelovu nagradu
DNA eukariota
- DNA obavijena jezgrinom membranom – u jezgri
- razdjeljena na strukture – kromatin, u mitozi kromosom
- građa: DNA + histoni (bjelančevine) → to se naziva nukleoprotein ili kromatin
(grč. chroma = boja, može se bojat
zato se zove kromatin)
- prije nego se stanica podjeli kromatin se oblikuje u tjelešce kromosom - DNA se uvija i pri
tome se skračuje
- razlika između kromatina i kromosoma - u stupnju spiralizacija
- 5 tipova histona: H1, H2A, H2B, H3 i H4
- osnovna građevna jedinica kromatina je nukleosom – oko 8 molekula histona (po dvije H2A
H2B, H3 i H4 je savijena DNA molekula
- H1 omogućava spajanje nukleosoma u kromatin

- nukleosomi čine kromatin kad se stanica ne dijeli ili kromosom kad se stanica dijeli
- kromosomi su lineranog odnosno štapičastog oblika
-telomere – krajevi kromosoma kojisadrže specijalizirane slijedove nukleotida; omogućuju
linearan (štapićasti) oblik kromosoma i njihovu stalnu duljinu (bez telomera
kromosomi bi se iz diobe u diobu skraćivali)

- dijelov kromosoma:

centromera
sestrinske kromatide

→ prilikom diobe DNA se udvostručava pa zato kromosom ima dvije kromatide

- svaka vrsta ima određeni broj kromosoma,
npr. čovjek 46, miš 40, kukuruz 20,
crveni luk 16, vinska mušica 8, mrav 2,....
- kromosomi se u tjelesnim stanicama pojavljuju u parovima – jedan od oca, jedan od majke
- homologni kromosomi
- čovjek ima 23 para homolognih kromosoma
- u jezgri tjelesnih stanica broj kromosoma je dvostruk DIPLOIDAN (2n) u odnosu na spolne stanice
(spermij, jajna stanica)
- npr. 2n = 46 kod čovjeka

- vrste kromosoma u tjelesnim stanicama:

1. autosomi = tjelesni kromosomi
2. spolni kromosomi, gonosomi – X i Y – određuju spol

- broj kromosoma u tjelesnim stanicama muškarca i žene

44 autosoma (22 para) + XX (1 par)

44 autosoma (22 para) + XY (1 par)

- u jezgri spolnih stanica broj kromosoma je jednostruk HAPLOIDAN (n)

- npr. n = 23 kod čovjeka

- jajna stanica – 22 autosoma + X = 23

- spermij – 22 autosoma + X = 23
22 autosoma + Y = 23

- na kromosomima su smjeđteni geni (dijelovi DNA)

- za izražavanje neke osobine su potrebna 2 gena – 1 od oca, 1 od majke