CHÖÔNG 4 BOÄ BIEÁN ÑOÅI AÙP MOÄT CHIEÀU

Boä bieán ñoåi aùp moät chieàu (BBÑA1C) hay goïi ñaày ñuû laø boä bieán ñoåi xung ñieän aùp moät
chieàu, söû duïng caùc ngaét ñieän baùn daãn ôû sô ñoà thích hôïp ñeå bieán ñoåi aùp nguoàn moät chieàu thaønh
chuoãi caùc xung aùp (doøng), nhôø ñoù seõ thay ñoåi ñöôïc trò trung bình aùp Uo ôû ngoû ra (hình IV.0.1). Vì
theá BBÑA1C coøn ñöôïc goïi laø boä baêm ñieän aùp (hacheur hay chopper). Daïng aùp ra BBÑA1C theo
chu kyø T bao goàm thôøi gian coù aùp ton vaø khoaûng nghæ T – ton.
V

t
Vaøo Ra Uo
on
BBÑ AÙp
Moät chieàu
S ñoùng
t t t
T

Hình IV.0.1 Nguyeân lyù hoaït ñoäng BBÑA1C

Coù caùc nguyeân lyù ñieàu khieån:
- Ñieàu cheá ñoä roäng xung (PWM – vieát taét cuûa Pulse – Width – Modulation) khi chu kyø T
khoâng ñoåi, thay ñoåi thôøi gian ñoùng ñieän ton. Tæ soá α = ton/T goïi laø ñoä roäng xung töông ñoái.
- Ñieàu cheá taàn soá khi ton khoâng ñoåi, chu kyø T thay ñoåi.
- Ñieàu khieån hoån hôïp, khi caû T vaø ton ñeàu thay ñoåi.

Hai phöông phaùp sau ít thoâng duïng trong thôøi gian gaàn ñaây, noù gaén lieàn vôùi nhöõng maïch
ñieän cuï theå, thöôøng laø ñôn giaûn. Chaát löôïng cuûa chuùng thöôøng khoâng cao vôùi nhöôïc ñieåm lôùn nhaát
laø taàn soá laøm vieäc cuûa heä thoáng bò thay ñoåi.
Trong moät soá taøi lieäu, caùc boä bieán ñoåi xung ñieän aùp moät chieàu ñoùng ngaét nguoàn ñieän cung
caáp cho taûi nhö ñaõ ñònh nghiaõ treân ñöôïc xeáp vaøo nhoùm FORWARD (tröïc tieáp), phaân bieät vôùi caùc
boä bieán ñoåi laøm vieäc qua trung gian cuoän daây goïi laø FLYBACK (giaùn tieáp). Ngoaøi ra, coøn coù moät
soá sô ñoà coù ñoä toång quaùt khoâng cao, khoâng ñöôïc trình baøy trong chöông naøy.
IV.1 KHAÛO SAÙT BOÄ BIEÁN ÑOÅI AÙP MOÄT CHIEÀU LOAÏI FORWARD:
1. Khaùi nieäm veà maët phaúng taûi: U
Boä bieán ñoåi aùp moät chieàu loaïi FORWARD ñöôïc phaàn tö phaàn tö
phaân loaïi theo soá phaàn tö maët phaúng taûi maø noù coù theå hoaït thöù II thöù I
ñoäng. Maët phaúng taûi laø taäp hôïp caùc ñieåm laøm vieäc cuûa Uo >0, Io <0 Uo, Io, >0 I
BBÑ, coù hai truïc toïa ñoä laø trò trung bình doøng, aùp treân taûi
phaàn tö phaàn tö
(Io, Uo), goàm 4 phaàn tö nhö ôû hình IV.1.1. ÔÛ phaàn tö thöù I
thöù III thöù 4
vaø III, aùp doøng cuøng daáu töông öùng vôùi coâng suaát Uo, Io <0 Io >0; Uo<0
Po = Uo.Io coù giaù trò döông: boä bieán ñoåi cung caáp naêng
löôïng cho taûiï. ÔÛ phaàn tö thöù II vaø IV, coâng suaát aâm töông Hình III1.1: Caùc phaàn tö maët phaúng taûi
öùng vôùi doøng naêng löôïng ñaûo chieàu.
Ví duï: Boä chænh löu diod hay boä chænh löu ñieàu khieån khoâng hoaøn toaøn (SCR + D) chæ coù theå
laøm vieäc ôû phaàn tö thöù I hay III , khi maø aùp, doøng treân taûi cuøng daáu trong khi boä chænh löu ñieàu
khieån pha (chæ duøng SCR) laøm vieäc ñöôïc ôû phaàn tö I vaø IV (hay III vaø II) vì noù coù theå cung caáp aùp ra
Hình IV.1.2 cho ta caùc sô ñoà boä bieán ñoåi aùp moät chieàu loaïi FORWARD.
chuong 4 BBDA1C Page 1 of 27
 + +
S io D1 D1 D3
S1 S1 S3
+ R io io uo
D
U U
U L
D2 Uo D2 D4
_ _ S2 _ S2 S4
E

(a) (b) (c )
Hình III1.2: Sô ñoà caùc boä bieán ñoåi (a) moät phaàn tö; (b) hai phaàn tö; (c) boán phaàn tö
2. Khaûo saùt boä bieán ñoåi laøm vieäc moät phaàn
tö maët phaúng taûi:
Treân hình III1.2.(a) ngaét ñieän baùn daãn moät
chieàu S1, nhö ta ñaõ bieát chæ coù theå daãn ñieän moät
chieàu töø ñaàu + cuûa nguoàn. Vì theá trò soá töùc thôøi aùp,
doøng ra uO, iO vaø trò soá trung bình cuûa chuùng Uo,
Io chæ coù theå döông, vaø boä bieán ñoåi nhö vaäy chæ laøm
vieäc ñöôïc ôû phaàn tö thöù nhaát cuûa maët phaúng taûi.
Xeùt chu kyø töïa xaùc laäp – khi maø caùc daïng
soùng seõ laäp laïi ôû moãi chu kyø. Hình IV.1.3. (a) giôùi
thieäu tín hieäu ñieàu khieån ngaét ñieän S1. Tín hieäu cao
(hay 1) töông öùng ngaét ñieän ñoùng, thaáp (hay 0) laø
ngaét.
Taïi t = 0, S1 ñoùng. Phöông trình vi phaân moâ
taû heä thoáng:
Hình IV.1.3: Daïng soùng cuûa BBÑ moät ¼ taûi RLE
di
U = Rio + L o + E , vôùi ñieàu kieän ñaàu io (0) = Imin <IV.1.1>
dt
U−E L
Giaûi ra : io ( t ) = I xl1 − ( I xl1 − I min ) e− t / τ vôùi I xl1 =
,τ = <IV.1.2>
R R
τ : thôøi haèng ñieän töø, Ixl1 : doøng qua maïch khi xaùc laäp (khi t Æ ∞ ).
io (ton ) = I max = I xl1 − ( I xl1 − I min )e − ton / τ <IV.1.3>
Khi t > ton , S1 ngaét, doøng taûi khoâng thay ñoåi töùc thôøi, kheùp maïch qua diod phoùng ñieän D2.
Phöông trình vi phaân moâ taû heä thoáng khi choïn laïi goác thôøi gian:
di
0 = Rio + L o + E , vôùi ñieàu kieän ñaàu io (0) = Imax <IV.1.4>
dt
Giaûi ra : io (t) = I x 2 − ( I xl 2 − I max )e − t / τ vôùi I xl 2 = − E <IV.1.5>
R
Vaø io (T − ton ) = I xl 2 − ( I xl 2 − I max )e − (T − ton )/ τ = I min <IV.1.6>

<IV.1.3> vaø <IV.1.6> cho pheùp tính ra Imax, Imin vaø daïng cuûa iO theo t nhö hình IV.1.3.(b).

Imax =
(
U 1− e
− ton / τ

−
)
E
; I =
U e (
ton / τ
−1 E
−
)
(
R 1 − e− T / τ )
R
min
(
R eT / τ − 1 R )
chuong 4 BBDA1C Page 2 of 27
 vaø nhaáp nhoâ doøng ra: ΔI = ( Imax − Imin ) <IV.1.7>
ton ⋅ U t U −E
Trò trung bình aùp ra: U o = = α .U , vôùi α = on <IV.1.8> , vaø doøng ra Io = o khi
T T R
söû duïng nguyeân lyù xeáp choàng cho thaønh phaàn moät chieàu cuûa aùp ra vO.
Tính gaàn ñuùng: Khi T << τ , coù theå tính gaàn ñuùng khi thay caùc ñaïi löôïng töùc thôøi cuûa veá
phaûi trong <IV.1.1> baèng giaù trò trung bình ñeå tính ñaïo haøm doøng:
di
L o = U − ( E + RIo ) = U − U o = U (1 − α ) . Töø ñoù tích phaân ñeå coù:
dt
U (1 − α ) U (1 − α )
io = t + Imin ⇒ i ( ton ) = Imax = ton + Imin
L L
cho iO thay ñoåi theo ñöôøng thaúng, ta coù:
I + Imin αU − E
trò trung bình doøng Io = max = <IV.1.9>
2 R
UT
vaø nhaáp nhoâ doøng ΔI = Imax − Imin = (1 − α ) α <IV.1.10>
L
1 UT
giaù trò naøy cöïc ñaïi khi α = , luùc ñoù ΔI = <IV.1.11>
2 4L
Nhaän xeùt: nhaáp nhoâ doøng khoâng phuï thuoäc trò trung bình doøng taûi Io vaø ñieän trôû taûi R. Khi
E hay R taêng, Io giaûm trong khi ΔI khoâng ñoåi. Vì Imin = Io – ΔI/2, ñoøng ñieän seõ giaùn ñoaïn
khi Io < ΔI/2 [ hình IV.1.3.(c)]. Khi doøng giaùn
ñoaïn, trong moät chu kyø coù khoaûng thôøi gian iO = 0,
uO = E, trò trung bình aùp ra Uo seõ taêng, baèng :
1
U o = ⎡⎣Uton + ( T − tx ) E ⎤⎦ <IV.1.12>
T
vôùi tx : khoaûng thôøi gian coù doøng
Coù theå tính ñöôïc tX khi aùp duïng caùc coâng thöùc
töø <4.7> ñeán <4.10> cho chu kyø giaû ñònh baèng tX
(hình IV.1.4) vaø ñieàu kieän Imin = 0:
Hình IV.1.4: Daïng soùng vôùi chu kyø giaû ñònh tX
α xU − E ΔI Uton t URton + 2 LE
Iox = = = (1 − α x ) ⇒ α x = on = vaø
R 2 2L tx URton + 2 LU
URton + 2 LU
hay tx = ton <IV.1.13>.
URton + 2 LE
Coâng thöùc naøy cuõng cho ta ñieàu kieän ñeå boä bieán ñoåi coù doøng giaùn ñoaïn: ñoù laø chu kyø
T ≥ tx vôùi tX tính theo <IV.1.13>.
Ví duï 4.1: a. Tính caùc thoâng soá vaø veõ daïng doøng aùp treân taûi cuûa BBÑ aùp laøm vieäc1/4
mp taûi. U = 100 V, T = 100 microgiaây, tON = 30 microgiaây, R = 5 ohm,L = 0.001 henry, E = 20V
Giaû söû doøng lieân tuïc: α = 30/100 = 0.3, suy ra:
ΔI = (100*30*10-6*(1-0.3))/(10*10-3)= 0.21A
Uo = 100.(30/100)= 30 volt; Io = (30 – 20)/5 = 2 A.
Imax = Io + ΔI/2 = 2.105 A.
Imin = Io – ΔI/2 = 1.895 A > 0 , giaû thuyeát doøng lieân tuïc laø ñuùng.

chuong 4 BBDA1C Page 3 of 27

 Kieåm tra laïi: τ = 0.01 / 5 = 0.002 giaây, töø <IV.1.7>,

Imin = 100
(e30 E−6 / 2 E−3 −1) − 20 = 1.8953546 A
5 (e100 E −6 / 2 E −3 −1) 5

Imax = 100
(1− e −30 E−6 / 2 E−3 ) − 20 = 2.1053454 A , suy ra ΔI = 0.20991 A .
5 (1− e −100 E −6 / 2 E −3 ) 5

Nhö vaäy sai soá giöõa hai caùch tính laø khoâng ñaùng keå.
Kieåm tra caùc thôøi haèng: T = 100 E-6 << τ = 0.002 giaây phuø hôp vôùi giaû thuyeát.
b. Giaû söû E thay ñoåi, tính giaù trò E ñeå doøng trôû neân giaùn ñoaïn.
Bieát raèng ΔI khoâng thay ñoåi theo E, tröôøng hôïp giôùi haïn cuûa doøng lieân tuïc xaûy ra khi
Imin = 0 vaø Io = ΔI/2 = 0.105 A. <IV.1.9> cho ta :
E = αU – R.Io = 30 – 5*0.105 = 29.475 volt.
Kieåm tra laïi, theá giaù trò E naøy vaøo <IV.1.13>, tX = 100 micro giaây = T. Vaäy khi E > 29.475
volt thì tX < 100 micro giaây vaø doøng baét ñaàu giaùn ñoaïn.
Baøi taäpï 4.1: Suy ra <IV.1.10> töø <IV.1.7> .
ton T
Ñaët T/τ = σ vaø ñaõ coù tON/T = α , theá vaøo <IV.1.7> khi löu yù e τ = e α .σ ; e τ = eσ :

Imax =
(
U 1− e
−α .σ

−
E
;
)I =
U e −1 E
α .σ

−
(
<BT3.1.1>
)
(
R 1 − e−.σ R ) min
R eσ − 1 R ( )
2
Vì T << τ neân söû duïng gaàn ñuùng : e − x = 1 − x + x cho caùc haøm muõ cuûa <BT3.1.1>:
2!

U ⎡1 − 1 + α .σ − (α 2σ 2 / 2) ⎤ E U ⎡1 − (α .σ / 2) ⎤ E U ⎡ σ − α .σ ⎤ E
Imax = ⎢ ⎥− = α − = α ⋅ 1+ −
R ⎣ 1 − 1 + σ − (σ 2 / 2) ⎦ R R ⎢⎣ 1 − (σ / 2) ⎥⎦ R R ⎢⎣ 2 ⎥⎦ R
U ⎡ σ − α .σ ⎤ E
töông töï : Imin = α 1− − ,
R ⎢⎣ 2 ⎥⎦ R
U UT
suy ra ΔI = α .σ [1 − α ] = α (1 − α ) vì τ = L/R
R L
Baøi taäpï 4.2: Bieän luaän cheá ñoä doøng ñieän BBÑ laøm vieäc ¼
maët phaúng taûi theo söùc phaûn ñieän E vaø α :
Khi tON giaûm hay E taêng, doøng ñieän giaûm. Vôùi tON = tGH
,öùng vôùi αgh = tGH / T, ta coù tröôøng hôïp giôùi haïn giöõa doøng lieân
tuïc vaø giaùn ñoaïn khi Imin = 0. Khi tON < tGH hay E taêng, doøng
giaùn ñoaïn vaø ngöôïc laïi.
Khi Imin = 0, <BT3.1.1> cho ta phöông trình:

Egh
= qgh
(e
α gh ⋅σ
−1 ) ≈α ⎛ σ − α ghσ ⎞
= ⎜1 − ⎟.
U (e σ
−1 ) gh
⎝ 2 ⎠ Hình IV.1.5: Bieän luaän doøng giaùn
ñoaïn (tính toaùn chính xaùc)
Hình IV.1.5 cho ta quan heä qgh(αgh) vôùi σ laø thoâng soá,
bieåu thöùc gaàøn ñuùng aùp duïng khi σ = T/ τ << 1.
Cuøng αgh, σ khi q > qgh doøng seõ giaùn ñoaïn. Vaø ngöôïc laïi, cuøng giaù trò σ, q khi α < αgh,
chuong 4 BBDA1C Page 4 of 27
doøng cuõng seõ giaùn ñoaïn.
Baøi taäpï 4.3: Tính beà roäng xung tX cuûa BBÑ laøm vieäc ¼ maët phaúng taûi, taûi RL trong cheá ñoä
doøng ñieän giaùn ñoaïn: (hình IV.1.4)

( )
<IV.1.3> vôùi Ibñ = 0 cho ta Imax = UR− E 1 − e− ton / τ . Theá keát quaû naøy vaøo <IV.1.6>, ñeå yù phaûi
thay T baèng tX vì ñaây laø daïng xung cuûa doøng giaùn ñoaïn, keát quaû nhaän ñöôïc:

{ ( )}
tx = τ ⋅ ln eσ .α ⋅ ⎡⎣1 + U E− E 1 − e−σ .α ⎤⎦

Thöû laïi: vôùi τ = 0.01 giaây, T = 100 microgiaây, tON = 30 microgiaây, E = 44 V, U = 100 V, tính
ñöôïc tX = 68 microgiaây, cuøng keát quaû vôùi <IV.1.13>, ñeå yù τ = L/R.
3. Khaûo saùt boä bieán ñoåi laøm vieäc hai phaàn tö maët phaúng taûi I vaø II:
Ñeå laøm vieäc ñöôïc ôû hai phaàn tö I vaø II, doøng taûi iO vaø trò soá trung bình Io coù theå ñaûo chieàu.
Ngaét ñieän S2 vaø diod D1 cho pheùp doøng taûi iO < 0 .
Trong hình IV.1.2.(b), hai ngaét ñieän baùn daãn moät chieàu laøm vieäc ngöôïc pha nhau: khi S1
ñoùng trong thôøi gian tON, S2 ngaét (kyù hieäu: S1 = S2 ) vaø S2 doùng trong thôøi gian T – tON.
Khi S1 ñoùng, S1 daãn doøng iO > 0 vaø D1 daãn doøng iO < 0 , aùp ra uO = U. Töông töï, S2
ñoùng, S2 daãn doøng iO < 0 vaø D2 daãn doøng iO > 0, aùp ra uO = 0. Vaäy boä bieán ñoåi coù aùp ra
döông gioáng nhö ôû BBÑ laøm vieäc ¼ maët phaúng taûi nhöng doøng taûi coù theå ñaûo chieàu: BBÑ coù theå
laøm vieäc ôû phaàn tö thöù nhaát vaø hai.
Vieäc ñoùng ngaét ñaûo pha hai ngaét ñieän maéc noái tieáp khoâng deã daøng trong thöïc teá khi ta ñeå yù
thôøi gian turn on cuûa ngaét ñieän baùn daãn bao giôø cuõng beù hôn thôøi gian turn off. Khi ñoù coù theå xaûy
ra ngaén maïch nguoàn taïm thôøi khi ngaét ñieän turn off chöa kòp OFF trong khi ngaét ñieän turn on ñaõ ON
(söï truøng daãn). Ñeå traùnh hieän töôïng naøy ta caàn theâm vaøo moät khe thôøi gian ñuû lôùn caû hai ngaét ñieän
ñeàu khoaù laøm trung gian cho quaù trình chuyeån maïch.
Khaûo saùt nhö vôùi sô ñoà BBÑ laøm vieäc moät
phaàn tö cho keát quaû khoâng thay ñoåi, caùc coâng thöùc
töø <IV.1.1> ñeán <IV.1.11> ñeàu coù theå aùp duïng.
Nhöng vì caùc doøng ñieän ñeàu coù theå lôùn hay nhoû
hôn zero, ta khoâng coù cheá ñoä doøng giaùn ñoaïn.
Caùc daïng doøng aùp ñöôïc veõ treân hình IV.1.6:
Daïng doøng iO hình (a) töông öùng vôùi
tröôøng hôïp trò trung bình doøng ra Io >> 0. Diod
D1 vaø ngaét ñieän S2 khoâng coù doøng, thöïc teá maïch
hoaït ñoäng nhö boä bieán ñoåi moät phaàn tö thöù I. Hình IV.1.6: Caùc tröôøng hôïp doøng ñieän cuûa BBÑ
laøm vieäc nhieàu hôn ¼ maët phaúng taûi
Daïng doøng (b) xaûy ra khi söùc phaûn ñieän taûi E xaáp xæ trò trung bình aùp ra Uo, trò trung bình
tieán veà 0 vaø caû 4 linh kieän coâng suaát ñeàu tham gia daãn ñieän.
Daïng doøng (c) xaûy ra khi trò trung bình doøng ra Io << 0 töông öùng vôùi Uo < E. Thöïc vaäy:
Uo − E
Io = < 0 ⇒ Uo < E
R
Luùc ñoù chæ coù D1 vaø S2 laøm vieäc. Khi S2 ñoùng, doøng iO qua R, L, S2 veà E coù bieân ñoä taêng

chuong 4 BBDA1C Page 5 of 27

daàn. Cuoän daây ñöôïc naïp naêng löôïng. Khi S2 ngaét, doøng qua L khoâng thay ñoåi töùc thôøi phoùng qua
D1 veà nguoàn. Nhö vaäy taûi E duø coù söùc ñieän ñoäng beù hôn nguoàn U nhöng vaãn coù theå ñöa naêng
löôïng veà nguoàn nhôø naêng löôïng tích tröõ vaøo L khi S2 ñoùng.
Ví duï 4.2: Khaûo saùt BBÑ aùp moät chieàu hình IV.1.2 (b) voùi nguoàn U = 100 volt, söùc ñieän
ñoäng taûi E = 40 volt, R = 5 ohm, L = 1 mH, T = 100 micro giaây. Veõ daïng doøng ra trong caùc tröôøng
hôïp ñoä roäng xung töông ñoái α laàn löôït laø 0.5; 0.3; 0.2.
a. α = 0.5. ΔI/2 = 100*0.0001*0.5(1 – 0.5)/(2*0.001)= 1.25 ampe.
Trung bình aùp ra Vo = 0.5*100 = 50 volt => Io = (50 – 40)/5 = 2 ampe.
Vaäy Imin = 2 – 1.25 = 0.75 ampe; . Imax = 2 + 1.25 = 3.25 ampe, töông öùng vôùi tröôøng hôïp
doøng ñieän daïng (a) cuûa hình IV.1.6.
b. α = 0.4 ΔI/2 = 100*0.0001*0.4(1 – 0.4)/(2*0.001)= 1.2 ampe.
Trung bình aùp ra Vo = 0.4*100 = 40 volt => Io = (40 – 40)/5 = 0 ampe.
Vaäy Imin = 0 – 1.2 =– 1.2 ampe; . Imax = 0 + 1.2 = 1.2 ampe, töông öùng vôùi tröôøng hôïp
doøng ñieän daïng (b) cuûa hình IV.1.6.
b. α = 0.3 ΔI/2 = 100*0.0001*0.3(1 – 0.3)/(2*0.001)= 1.05 ampe.
Trung bình aùp ra Vo = 0.3*100 = 30 volt => Io = (30 – 40)/5 = – 2 ampe.
Vaäy Imin =– 2 – 1.05 =– 3.05 ampe; . Imax =– 2 + 1.05 = – 0.95 ampe, töông öùng vôùi
tröôøng hôïp doøng ñieän daïng (c) cuûa hình IV.1.6.
Ví duï 4.2: Sô ñoà BBÑ bao goàm D1 vaø S2 (hình
IV.1.7 duøng ñeå chuyeån naêng löôïng töø taûi E veà nguoàn moät
chieàu U coù ñieän aùp cao hôn noù coøn goïi laø BBÑ taêng aùp
(tröôøng hôïp (c ) cuûa hình II.1.6).
ÔÛ BBÑ taêng aùp, ta ñònh nghiaõ tON laø thôøi gian daãn ñieän
cuûa S2, coâng thöùc tính trò trung bình VO seõ thay ñoåi, töông
öùng vôùi vieäc thay theá α baèng (1 - α) trong <IV.1.8>
Ta coù VO = V .(1 - α) <IV.1.8*>
doøng qua taûi IO = (VO – E)/R < 0 töông öùng VO < E. Hình IV.1.7: BBÑ taêng aùp

Caàn löu yù <IV.1.8*> chæ ñuùng khi doøng taûi iO lieân tuïc, nhôø vaøo khaû naêng tích tröõ naêng löôïng
ôû daïng doøng ñieän cuûa töï caûm L. Coù theå nhaän xeùt laø BBÑ taêng aùp laøm vieäc nhôø söùc ñieän ñoäng caûm
öùng treân L, nhôø noù maø doøng ñieän coù theå chaïy töø taûi E coù ñieän aùp beù veà nguoàn V lôùn.
BBÑ taêng aùp laø moät sô ñoà trong nhoùm BBÑ aùp moät chieàu daïng
FLYBACK, coù khaû naêng taêng-giaûm aùp vôùi töï caûm L ñöôïc xem nhö laø moät
thaønh phaàn cuûa BBÑ.
4. Khaûo saùt boä bieán ñoåi laøm vieäc boán phaàn tö maët phaúng taûi:
Hình IV.1.2.(c) cho ta sô ñoà caàu (coøn goïi laø caàu H) cuûa boä bieán
ñoåi laøm vieäc boán phaàn tö maët phaúng taûi. Ta cuõng coù theå söû duïng sô ñoà
vôùi hai nguoàn nhö hình IV.1.8. Trong sô ñoà caàu, caùc ngaét ñieän S1, S4
cung caáp ñieän aùp döông vaø caùc ngaét ñieän S2, S3 cung caáp ñieän aùp aâm Hình IV.1.8: BBÑ laøm vieäc
cho taûi. Caùc diod song song ngöôïc vôùi ngaét ñieän ñaûm baûo doøng ñieän löu boán phaàn tö maët phaúng
thoâng hai chieàu. Coù theå lyù luaän töông töï ñeå chöùng minh khaû naêng laøm taûi, sô ñoà hai nguoàn

chuong 4 BBDA1C Page 6 of 27

vieäc ôû boán phaàn tö maët phaúng taûi cuûa sô ñoà söû duïng hai nguoàn: S1 cung caáp ñieän aùp döông cho taûi
vaø S2 cho ñieän aùp aâm. Coù nhieàu caùch ñieàu khieån BBÑ laøm vieäc 4 phaàn tö maët phaúng taûi nhö trong
baûng sau:
BAÛNG TOÙM TAÉT CAÙC PHÖÔNG PHAÙP ÑIEÀU KHIEÅN SÔ ÑOÀ CAÀU (hình IV.3.1c)
STT Caùch ñieàu khieån Phaàn tö laøm Ñaëc ñieåm
vieäc
1 Ñieàu roäng xung S1 = S4 = S3 = S2 4 phaàn tö, Cho pheùp thay ñoåi lieân tuïc doøng, aùp
phuï thuoäc ñoä ra; nhaáp nhoâ doøng cao laøm taêng toån
roäng xung hao; löu yù truøng daãn
töông ñoái α
2 Ñieàu roäng xung S1, S4 cho aùp ra > 0, I cho aùp ra > Ñieàu khieån ñôn giaûn; ít toån hao;
Ñieàu roäng xung S2, S3 cho aùp ra < 0 0, khoâng theå truøng daãn; khoâng ñaûo
III cho aùp ra chieàu doøng taûi ñöôïc.
<0
3 Ñieàu roäng xung S1 = S2 cho ñieàu I, II cho aùp Laøm vieäc ñöôïc ôû 4 phaàn tö; ñaûo
khieån aùp, ra < 0, III,IV chieàu aùp ra caàn thay ñoåi luaät ñieàu
aùp ra < 0 khieån; ít toån hao; löu yù truøng daãn
S4 = S3 ñeå choïn chieàu aùp
4 Ñieàu roäng xung S1 = S2, S4 = S3 4 phaàn tö, Cho pheùp thay ñoåi lieân tuïc doøng, aùp
phuï thuoäc ñoä ra; nhaáp nhoâ doøng thaáp; löu yù truøng
Vaø S1 = S4(wt − π )
roäng xung daãn; sô ñoà ñieàu khieån phöùc taïp nhaát
töông ñoái α
Chia laøm hai nhoùm:
- Ñieàu khieån hoaøn toaøn: Ñaëc ñieåm nhaän daïng cuûa nhoùm naøy laø ôû moãi nhaùnh caàu (nöõa caàu),
luoân coù moät ngaét ñieän laøm vieäc. Keát quaû laø doøng treân taûi coù theå ñaûo chieàu tuøy theo quan heä nguoàn
– taûi.
Ví duï nguyeân lyù ñieàu khieån S1 = S4 = S2 = S3 (Moät soá taøi lieäu goïi sô ñoà caàu vôùi ñieàu
khieån nhö vaäy laø BBÑ moät chieàu toång quaùt). AÙp ngoû ra luoân coù hai cöïc tính: uO döông khi S1 ñoùng
vaø aâm khi S1 ngaét – daïng soùng hình IV.1.9. Xung aùp ra coù bieân ñoä thay ñoåi trong khoaûng –U ñeán
+U, laøm cho nhaáp nhoâ doøng ñieän taêng gaáp ñoâi so vôùi daïng xung moät cöïc tính.
2UT
ΔI = I max − I min = (1 − α ) α <IV.1.14>
L
vôùi α = tON/T; tON laø thôøi gian ON cuûa S1, S4.
Sô ñoà naøy cho pheùp thay ñoåi lieân tuïc aùp ra töø aâm
sang döông khi thay ñoåi ñoä roäng xung töông ñoái tON/T :
1
U o = ⎡⎣U ⋅ ton − U ( T − ton ) ⎤⎦ = U ( 2α − 1) <IV.1.15>
T
Hình IV.1.9 daïng soùng aùp ra ÑK chung

Doøng taûi coù theå döông hay aâm phuï thuoäc vaøo töông quan giöõa trung bình aùp ra UO vaø söùc
ñieän ñoäng taûi E (theo nguyeân lyù xeáp choàng).
U −E
IO = O ,
R

chuong 4 BBDA1C Page 7 of 27

 Baøi taäp: Khaûo saùt hoaït ñoäng cuûa BBÑ laøm vieäc 4 phaàn tö maët phaúng taûi, ñieàu khieån theo
thuaät toaùn thöù 4 trong baûng phöông phaùp ñieàu khieån.
- Ñieàu khieån khoâng hoaøn toaøn: Laø nhöõng sô ñoà ñieàu khieån coøn laïi.
Tieâu bieåu laø nguyeân lyù ñieàu khieån sau: moãi luùc chæ ñoùng ngaét moät trong hai nhoùm: hoaëc S1,
S4 cung caáp aùp döông hoaëc S2, S3 cung caáp aùp aâm cho taûi. Khi ñoù, BBÑ chæ coù theå laøm vieäc ôû
phaàn tö I vaø III.
Maïch ñieän töông ñöông khi ñoùng ngaét S1, S4 veõ
+
treân hình IV.1.10.a. D3
S1
Khi taûi thuaàn trôû, maïch laøm vieäc nhö tính toaùn: io
S1, S4 cung caáp aùp döông hoaëc S2, S3 cung caáp aùp aâm U
cho taûi (hình IV.1.10.b). Trò trung bình aùp ra:
D2
Uo
U o = α .U α: ñoä roäng xung töông ñoái _ S4

Doøng qua taûi RL vaø ñoùng ngaét S1, S4 veõ treân (b1)
hình IV.1.10.c. Khi S1, S4 khoùa, doøng qua L khoâng thay
Hình IV.1.10 (a) Maïch töông ñöông
ñoåi töùc thôøi seõ phoùng qua S2, D3 taïo thaønh moät xung aùp
aâm. Trò trung bình aùp ra UO thay ñoåi theo ñaëc tính taûi, beù hôn tröôøng hôïp taûi trôû.
Vaäy, moät caùch chính xaùc hôn, sô ñoà caàu ñieàu khieån ñoùng ngaét S1, S4 coù theå laøm vieäc ôû
phaàn tö thöù I vaø IV vì doøng taûi luoân döông vaø aùp ra cuõng coù theå aâm trong moät ñieàu kieän cuï theå.

(b) aùp ra taûi R (a) aùp ra taûi RL

Hình IV.1.10 Khaûo saùt ñieàu khieån khoâng hoaøn toaøn: Sô ñoà caàu khi ñoùng ngaét S1, S4
Baøi taäp: Khaûo saùt BBÑ laøm vieäc 4 phaàn tö khi
S2,
ñieàu khieån chung. Nguoàn U = 100 volt, E ÑK S1, S4 S3
= 50V, R = 1 ohm, L = ∞ ñeå nhaáp nhoâ doøng ΔI 0 0.85 1 t/T
baèng khoâng. Tính doøng trung bình qua S1,
nguoàn, coâng suaát nguoàn cung caáp trong hai +U
tröôøng hôïp ñoä roäng xung töông ñoái coù giaù trò uo
thích hôïp ñeå doøng taûi laàn löôït laø 20A vaø -10A 0 t/T
Baøi giaûi: -U

- Khi Io = 20A: in 20A

S1, S4
0
Uo = E + R.Io = 50 + 1*20 = 70 volt -20A t/T
D2, D3
Uo = U(2α – 1) => α = 0.85

chuong 4 BBDA1C Page 8 of 27

 Hình IV.1.11 aùp treân taûi vaø doøng nguoàn khi doøng taûi
baèng 20A
Doøng trung bình qua S1: I1= Io*ton/T = Io*α = 17A
Tích phaân doøng trung bình qua nguoàn: In=[ Io*ton – Io(T – ton)]/T = Io*(2α − 1) = 14A
Coù theå tính trò trung bình In cuûa doøng nguoàn in khi caân baèng naêng löôïng cung caáp vaø tieâu thuï:

1 T U T
Pn = ∫
T 0
U .in .dt = ∫ in .dt = U .In = Po = U*In = Uo*Io => In = Io*Uo/U
T 0
- Khi Io = – 10A: tính toaùn töông töï, ta coù: α = 0.7; I1 = – 7A (khi S1 ñoùng, doøng chaïy qua D1
IS1 = 0); Pn = – 400W töông öùng vôùi doøng nguoàn trung bình In = – 4A.
LÖU YÙ: Nguyeân lyù baûo toaøn naêng löôïng cung caáp – tieâu thuï chæ ñöôïc thoûa maõn khi tính toaùn chính xaùc hay
tröôøng hôïp lyù töôûng L taûi baèng voâ cuøng nhö ví duï treân.
Giaû thieát doøng taûi tam giaùc duø taïo nhieàu thuaän lôïi cho khaûo saùt nhöng chæ laø gaàn ñuùng, khoâng ñaûm
baûo nguyeân lyù baûo toaøn naêng löôïng cung caáp - tieâu thu,ï laøm xuaát hieän caùc keát quaû khoâng gioáng nhau khi tính
toaùn naêng löôïng treân caùc phaàn töû cuûa heä thoáng nhö baøi taäp soá 4 ôû cuoái chöông.
Vì theá daïng doøng tam giaùc coù theå ñöôïc duøng ñeå tính toaùn nhaáp nhoâ doøng taûi nhöng khi tính toaùn naêng
löôïng, ngöôøi ta laïi giaû söû laø doøng taûi phaúng ñeå chæ söû duïng trò trung bình doøng taûi cho moïi tính toaùn.

5. Khaûo saùt soùng haøi aùp doøng treân taûi RLE:

a. Soùng haøi ñieän aùp:
Coù theå phaân laøm hai tröôøng hôïp: doøng lieân tuïc vaø giaùn ñoaïn. Khi doøng lieân tuïc, daïng aùp ra
chæ phuï thuoäc ñoä roäng xung töông ñoái α. Khi doøng giaùn ñoaïn, daïng aùp ra coøn phuï thuoäc söùc phaûn
ñieän E. Tuy nhieân chæ caàn khaûo saùt tröôøng hôïp doøng ñieän giaùn ñoaïn, tröôøng hôïp doøng lieân tuïc töông
öùng vôùi beà roäng xung doøng tX baèng chu kyø T . Khai trieån Fourier cho aùp ra vO hình IV.1.3.c:
uo = U o + ∑ n =1 ( An sin nω t + Bn cos nω t ) = U o + ∑ n =1 ⎡⎣U n sin ( nω t + θ n ) ⎤⎦ vôùi
∞ ∞

Un = An2 + Bn2 ,θ n = tg −1 ( An / Bn ) vaø ω = 2π /T

Uo ñöôïc tính baèng <IV.1.12>; An, Bn coù theå tích phaân theo daïng soùng uO hình IV.1.3.c, khi
ñeå yù chu kyø T töông öùng vôùi 2π:

An = 1
π ∫0
2π
uo ⋅ sin nω t ⋅ d ωt = π
1
(∫
0
ton ⋅2π /T
U ⋅ sin nωt ⋅ d ω t + ∫
2π

t x ⋅2π /T
E ⋅ sin nωt ⋅ d ω t )
U E U E
An = (1 − cos nwton ) − (1 − cos nwtx ) ; Bn = ( sin nwton ) − ( sin nwtx )
nπ nπ nπ nπ
<IV.1.16a>
Bieân ñoä vaø ñoä leäch pha cuûa soùng haøi baäc n ôû tröôøng hôïp doøng lieân tuïc tX = T laø:
2U
Un = 1 − cos nwton ; θ n = tg −1 ⎡⎣ sin nwton / (1 − cos nwton ) ⎤⎦ <IV.1.16b>
nπ
b. Soùng haøi doøng ñieän taûi RLE:
Soùng haøi doøng ñieän taûi RLE ñöôïc tính khi aùp duïng nguyeân lyù
xeáp choàng, doøng hieäu duïng cuûa thaønh phaàn baäc n :
Un
In =
R2 + ( nwL )
2

chuong 4 BBDA1C Page 9 of 27

 6. Söï laøm vieäc song song caùc boä bieán ñoåi: Hình IV.1.12 Maïch ñieän ñoái vôùi
soùng haøi baäc n
Söû duïng song song caùc boä bieán ñoåi coù 2 taùc duïng:
- Taêng coâng suaát ngoû ra thay vì noái song song caùc ngaét ñieän ñeå taêng coâng suaát BBÑ: Khi
coâng suaát taûi lôùn vöôït quaù khaû naêng cuûa caùc ngaét ñieän coù saün, vieäc song song nhieàu ngaét ñieän ñeå
ñaùp öùng coâng suaát coù nhieàu haïn cheá: maïch thöïc teá phöùc taïp, saûn xuaát ñôn chieác, heä soá an toaøn khi
tính choïn ngaét ñieän taêng… Trong coâng nghieäp, ngöôøi ta thöôøng cheá taïo caùc khoái maïch coâng suaát
ñöôïc chuaãn hoùa vôùi khaû naêng noái song song ôû ngoû ra.
- Taêng chaát löôïng aùp ra vaø hieäu quaû söû duïng nguoàn ñieän: BBÑ aùp DC laøm cho doøng nguoàn
khoâng phaúng, doøng hieäu duïng nguoàn cung caáp taêng töø ñoù giaûm khaû naêng cuûa ñöôøng daây vaø/hay
nguoàn caáp ñieän. Khi cung caáp cho taûi baèng hai BBÑ ta coù theå giaûm nhaáp nhoâ doøng nguoàn khi cho
caùc BBÑ laøm vieäc leäch pha. Cuõng baèng caùch naøy, nhaáp nhoâ aùp ra cuõng giaûm laøm taêng chaát löôïng
ñieän aùp cung caáp cho taûi.
Ñeå thaáy ñöôïc caùc keát quaû treân, ta quan saùt hình IV.1.13a. Ñaây laø sô ñoà hai BBÑ cung caáp
cho moät taûi coù thoâng soá hoaït ñoäng gioáng nhau: cuøng UO, cuøng khaû naêng taûi doøng… nhöng laøm vieäc
leäch pha ½ chu kyø. Chuùng ñöôïc noái chung ngoû vaøo vaø chung ngoû ra qua caùc cuoän khaùng coù nhieäm
vuï rôi phaàn aùp cheânh leänh xoay chieàu. Moãi BBÑ seõ daãn ½ doøng taûi.
AÙp ngoû ra moãi BBÑ: u01 = u02 (wt – π) => U01 = U02 = U0
AÙp treân cuoän khaùng L: uL = (u01 - u02 )/2
Suy ra aùp treân taûi: uO = u01 – uL = (u01 + u02 )/2

Hình IV.1.13a: Hai BBÑ cung caáp cho moät taûi

Coù theå chöùng minh deã daøng laø aùp treân Hình IV.1.13b: Sô ñoà ñoäng löïc nhìn töø ngoû vaøo: Caûi
taûi chæ coù haøi boäi chaün, nghiaõ laø seõ nhaáp nhoâ ôû thieän doøng nguoàn baèng boä loïc ngoõ vaøo vaø ñieàu khieån
taàn soá goùc 2w vaø aùp treân cuoän khaùng L chæ coù leäch pha caùc BBÑ
caùc haøi boäi leû 1, 3, 5…
Hình IV.1.14 cho thaáy doøng nguoàn seõ Io
nhaáp nhoâ ít hôn vôùi taàn soá gaáp ñoâi taàn soá ñoùng
ngaét cuûa 1 BBÑ. Ñieàu naøy coù theå thaáy ñöôïc t
moät caùch deã daøng khi coäng doøng nguoàn cuûa hai Doøng nguoàn moät BBÑ thöïc teá (neùt nhoû), gaàn ñuùn g
BBÑ laøm vieäc gioáng nhau leäch pha nöûa chu kyø. (neùt ñaäm)

in1 = in2 (wt – π)

doøng qua nguoàn: in = in1 + in2 t
suy ra: doøn g nguoàn khi laøm vieäc song song hai BBÑ

chuong 4 BBDA1C Page 10 of 27

 trung bình doøng nguoàn in In = 2.In Hình IV.1.14: Daïng doøng nguoàn in cuûa moät vaø hai

vaø in khoâng coù haøi boäi leû. BBÑ gioáng heät nhau laøm vieäc song song, leäch pha
180O.
IV.2 BOÄ BIEÁN ÑOÅI AÙP MOÄT CHIEÀU LOAÏI FLYBACK:

S1 D
+ is
i D
+ is L S1
C Io C Io
L
U u L U
L i i
_ C u C u
C S2 C
_ D

(a)
(b)
S1 D L2 D

L1 i
+ i i + is L2
L1 L2 C Io i C Io
T L
U u U
L1 i S1
i
_ C u _ C u
n:1 C C

(c) (d)

Hình IV.2.1: Caùc sô ñoà BBÑ daïng Flyback:

Boä bieán ñoåi aùp moät chieàu xeáp vaøo loaïi flyback khi chu kyø hoaït ñoäng goàm hai pha:
Pha 1: Ngaét ñieän ñoùng (ON). Cuoän daây ñöôïc naïp naêng löôïng töø nguoàn, taûi söû duïng naêng
löôïng tích tröû trong tuï ñieän song song (tuï ñieän ngoû ra).
Pha 2: Ngaét ñieän ngaét (OFF). Cuoän daây chuyeån (phoùng) naêng löôïng qua taûi vaø naïp naêng
löôïng vaøo tuï ñieän.
Nhö vaäy, nguyeân taéc hoaït ñoäng boä bieán ñoåi loaïi FLYBACK ñoái nghòch vôùi caùc boä bieán ñoåi
daïng FORWARD, laø khi ngaét ñieän ñoùng (ON) khi taûi ñöôïc noái nguoàn.
Coù 4 sô ñoà ñöôïc trình baøy treân hình IV.2.1:
(a) : Boä bieán ñoåi ñaûo cöïc tính: ñöôïc duøng cho khaûo saùt cô baûn vì coù soá phaàn töû laø ít nhaát.
(b) Sô ñoà taêng giaûm aùp.
(c) Sô ñoà taêng giaûm aùp coù bieán aùp.
(d) Sô ñoà taêng aùp.
Sô ñoà (a) coù soá phaàn töû ít nhaát, (b) coù cuøng hoaït ñoäng vôùi (a) nhöng khoâng ñaûo cöïc tính, (c)
töông töï (b) nhöng söû duïng bieán aùp vaø (d) taêng aùp.
1. Khaûo saùt sô ñoà caên baûn: [Hình IV.2.1.a]
Ñeå khaûo saùt gaàn ñuùng, ta giaû thieát caùc ñieän aùp, doøng ñieän ñeàu bieán thieân tuyeán tính, ñieàu
naøy coù theå ñaït ñöôïc khi:
- Chu kyø ñoùng ngaét T raát beù vôùi chu kyø cuûa maïch coäng höôûng LC ( baèng 2π LC ).

chuong 4 BBDA1C Page 11 of 27

 - Taûi laø nguoàn doøng Io, chính laø giaù trò trung bình cuûa doøng taûi khi boû qua caùc nhaáp nhoâ .

Caùc giaû thieát naøy cuõng ñöôïc söû duïng trong caùc phaàn khaûo saùt tieáp theo.
Xem hình IV.2.1 trình baøy caùc daïng aùp, doøng cuûa maïch ôû cheá ñoä töïa xaùc laäp, khi caùc tín
hieäu thay ñoåi coù chu kyø.
- Khi 0 < t < tON : S1 ñoùng.
L naïp naêng löôïng töø nguoàn:
di U
U = L L ⇒ iL = t + Imin
dt L
Ibñ laø giaù trò ban ñaàu, khi t = 0
U
t = ton : iL (ton ) =
ton + Imin
L
U
⇒ ΔI = ΔI L = iL (ton ) − Imin = ton < III.2.1 >
L
Diod D khoâng daãn ñieän vì phaân cöïc Hình IV.2.2: Daïng aùp, doøng BBÑ hình IV.2.1.a
ngöôïc: anod coù ñieän theá aâm trong khi catod
döông.
C phoùng ñieän qua taûi:
du I
Io = −C C ⇒ uC = − o t + U max U max laø giaù trò ban ñaàu, khi t = 0
dt C
I I
t = ton : uC (ton ) = − o ton + U max ⇒ ΔU = ΔU C = Vmax − uC (ton ) = o ton < III.2.2 >
C C
- Khi t > tON : S1 ngaét, doøng qua cuoän daây khoâng theå maát ñi vì noù bieåu hieän naêng löôïng tích
tröõ trong cuoän daây, kheùp maïch qua D, phoùng ñieän qua C vaø taûi:
du di
iL = Io + iC = Io + C C ; uL = −uC = L L
dt dt
Goïi I L laø trò trung bình doøng qua L, U C trò trung bình aùp qua C, cuõng laø trò trung bình aùp treân taûi.
ΔU C ΔI
Laáy trung bình hai veá phöông trình treân: I L = Io + C ; UC = L L
Δt Δt
Theá caùc giaù trò ΔI L , ΔU C vaøo, ñeå yù Δt = T − ton , ta nhaän ñöôïc:
ton α T
UC = U= U ; IL = Io < III.2.3 >
T − ton 1−α T − ton

Nhö vaäy, doøng qua cuoän daây iL thay ñoåi tuyeán

tính trong khoaûng I L − ΔI , I L + ΔI , aùp uC treân tuï C
2 2
thay ñoåi trong khoaûng U C − ΔU
2
,U C + Δ2U . AÙp ra coù theå
lôùn hay beù hôn aùp nguoàn phuï thuoäc tON / T, nhaáp nhoâ
aùp ra chæ phuï thuoäc doøng taûi Io vaø tuï loïc C, nhaáp nhoâ
doøng ra phuï thuoäc aùp nguoàn U vaø töï caûm cuoän daây L.
Tröôøng hôïp doøng giaùn ñoaïn:
Giaû söû ta giöõ tON khoâng ñoåi khi giaûm Io. ΔI
khoâng ñoåi trong khi I L giaûm theo Io. Doøng iL khoâng

chuong 4 BBDA1C Page 12 of 27

ñoåi daïng nhöng bieân ñoä thaáp daàn. Khi Hình IV.2.3: Daïng aùp, doøng BBÑ hình 4.8.a khi
I L = T Io ≤ ΔI ta coù tröôøng hôïp doøng qua L doøng giaùn ñoaïn
T−t 2
on
giaùn ñoaïn (hình IV.2.3):
Trong khoaûng tON, doøng qua L ñöôïc naïp töø 0 ñeán giaù trò cöïc ñaïi. Khi S1 khoùa, L phoùng ñieän
qua taûi vaø C nhöng doøng seõ veà 0 tröôùc khi S1 ñoùng trôû laïi. Goïi tX laø thôøi gian coù doøng qua L. Thôøi
gian L naïp naêng löôïng vaãn nhö cuõ: ΔI = UL ton , nhöng thôøigian taûi söû duïng naêng löôïng tích tröõ trong
tuï taêng leân, theo hình 3, baèng (T – tX + tON) vaø nhaáp nhoâ aùp ΔU = Io
C
(T − tx + ton ) .

Thôøi gian L phoùng naêng löôïng thay ñoåi, baèng Δt = ( tX – tON ) laøm cho caùc quan heä ñieän aùp
vaø doøng trung bình thay ñoåi:
ton T − ( tx − ton )
UC = tx − ton
U; I L = Io + C txΔ−Uton = Io(1 + tx − ton
) = Io( tx −Tton )
<IV.2.4>
khi doøng giaùn ñoaïn, IL = ΔI
2
⇒ U
t = Io( tx −Tton ) ⇒ tx = tON + 2.LU. Io ton
2 L on
T

Nhaän xeùt laø khi doøng giaùn ñoaïn, trò soá trung bình cuûa aùp ra taêng, theo lyù thuyeát seõ ñeán voâ
cuøng khi Io baèng 0 ( maïch khoâng taûi ). Coù theå giaûi thích hieän töôïng naøy laø do naêng löôïng chæ coù theå
truyeàn moät chieàu: nguoàn Æ cuoän daây Æ tuï ngoû ra vaø aùp treân tuï seõ taêng ñeán voâ cuøng theo naêng
löôïng naïp vaøo. Trong thöïc teá, luoân luoân coù toån hao trong maïch, toån hao naøy taêng theo ñieän aùp vaø
ngay khi khoâng taûi, naêng löôïng naïp vaøo seõ caân baèng vôùi toån hao ôû moät giaù trò höõu haïn cuûa aùp ra.
Moät nhaän xeùt khaùc laø giöõa tröôøng hôïp iL phoùng ñieän qua taûi, naïp ñieän cho C vaø iL = 0 coøn coù
tröôøng hôïp C vaø L cuøng cung caáp doøng cho taûi. Do ñoù caùc tính toaùn treân laïi caøng gaàn ñuùng.
2. Caùc sô ñoà khaùc:
a. Sô ñoà hình IV.2.1.b: Hoaït ñoäng hoaøn toaøn gioáng nhö sô ñoà caên baûn hình 1.(a) nhöng aùp ra
khoâng ñaûo daáu. S1 vaø S2 ñöôïc ñieàu khieån baèng cuøng tín hieäu, ñoùng maïch ñeå naïp naêng löôïng vaøo
cuoän daây vaø khi ngaét, cuoän daây seõ phoùng ñieän qua hai diod D1 vaø D2, cung caáp doøng naïp tuï vaø
cho taûi Io.Caùch noái naøy coøn giaûm ñieän aùp ñaët vaøo ngaét ñieän ôû traïng thaùi khoùa so vôùi sô ñoà
IV.2.1(a).
b. Sô ñoà hình IV.2.1.c: Laø sô ñoà thöôøng gaëp nhaát trong caùc boä nguoàn. Bieán aùp T coù hai
nhieäm vuï: caùch ly nguoàn vaø taûi, laøm cuoän daây tích tröõ naêng löôïng cho boä bieán ñoåi. T laø bieán aùp
khoâng baûo hoøa, tæ soá voøng daây sô/thöù laø n, L1 vaø L2 laàn löôït laø töï caûm cuoän daây sô vaø thöù caáp.
Vôùi cuøng giaû thieát cuûa khaûo saùt sô ñoà caên baûn, caùc keát qua nhaän ñöôïc cuõng coù daïng töông
töï. Ta coù caùc quan heä cuûa bieán aùp:

n 2 L2 = L1 ; nI L1 = I L2 ; vL1 = n ⋅ vL2
- Khi S1 ñoùng: 0 < t < tON L1 ñöôïc naïp naêng
löôïng, doøng iL1 taêng; C xaû qua taûi,aùp giaûm:

U I
ΔI L1 = ton ; ΔU C = ΔU = o ton <IV.2.5>
L1 C

- Khi S1 ngaét: tON < t < T , löu yù giaû thieát

doøng lieân tuïc:
iL2 = Io + iC vaø uL1 = n uL2 = n uC ,
theá caùc giaù trò töông öùng vaø laáy trung bình: Hình IV.2.4: Daïng aùp, doøng BBÑ hình IV.2.1.b

chuong 4 BBDA1C Page 13 of 27

 duC ΔU 1 T
n ⋅ iL1 = iL1 = Io + C ⇒ n ⋅ I L1 = Io + ⇒ I L1 = ( ) Io
dt Δt n T − ton
<IV.2.6>
di L2 diL1 L2 ΔIL1 1 t
uC = uL 2 = L2 L 2 = ⇒ UC = ⇒ U C = ( on )U
dt n dt n Δt n T − ton

Bieåu thöùc tính giaù trò trung bình caùc aùp ra vaø doøng qua cuoän daây gioáng nhö tröôøng hôïp caên
baûn nhöng coù theâm tæ soá bieán aùp n.
Nhaáp nhoâ doøng tæ leä nghòch vôùi giaù trò töï caûm cuoän daây, nhöng caàn löu yù laø caùc töï caûm
khoâng ñöôïc lôùn quaù ñeå bieán aùp bò baûo hoøa, khi maø doøng naïp cuoän daây chính laø doøng töø hoùa cho
bieán aùp. Khaûo saùt tröôøng hôïp doøng giaùn ñoaïn cuõng nhaän ñöôïc nhöõng keát quaû töông töï.
c. Sô ñoà taêng aùp hình IV.2.1.d:
Khi bieán aùp T noái ôû daïng töï ngaãu, tæ soá 1:n vaø noái tieáp vôùi aùp vaøo, ta nhaän ñöôïc sô ñoà taêng
aùp. Caùc thoâng soá: L2 = n2 L1 ; I L1 = nIL 2 ; n ⋅ uL1 = uL 2 . Chöùng minh töông töï vaø ñeå yù khi S1
ngaét, cuoän daây phoùng ñieän:
ΔI L1 ton
ta coù: uC = U + uL 2 ⇒ U C = U + nL2 ⇒ U C = U [1 + n( )] <IV.2.7>
Δt T − ton
Ta cuõng coù : ΔI L1 = V ton ; ΔVC = ΔV = Io ton
L1 C
vaø trò trung bình doøng ñieän cuoän daây trong pha naïp ñieän I L1 = n T Io
T − ton

3. Khi boä bieán ñoåi coù nhieàu ngoû ra: (hình IV.2.5 )
Caùc boä nguoàn xung thöôøng caàn nhieàu caáp ñieän aùp ôû ngoû ra, coù theå caùch ñieän vôùi nhau nhö ôû
hình IV.2.5. Sô ñoà thöôøng duøng bieán aùp coù nhieàu cuoän thöù caáp.
Giaû söû bieán aùp coù moät cuoän sô caáp vaøø n cuoän thöù caáp. Caùc cuoän daây coù thoâng soá n, L; n1, L2; …;
n, L laø thoâng soá cuûa cuoän sô caáp.
Caùc töï caûm quan heä vôùi nhau:
L L1 L2 L3 D1
= = = = .. _
( n ) ( n1 ) ( n2 ) ( n3 )
2 2 2 2
C1 I1
L1 U1
quan heä caùc ñieän aùp caûm öùng:
+
U U1 U 2 U 3 S
= = = = ... ; D2
n n1 n2 n3 +
+ i I2
vaø doøng ñieän treân cuoän daây nI = ∑ ni Ii L L2 C2 U2
i _
Töø ñoù, suy ra ôû cheá ñoä doøng lieân tuïc vôùi U u D3
L L
i laø chæ soá cuoän daây: _ _
C3 I3
- nhaáp nhoâ aùp ôû moãi cuoän daây thöù caáp: L3 U3
I +
ΔU Ci = i ton ;
Ci
Hình IV.2.5: BBÑ Fly back nhieàu ngoû ra
- nhaáp nhoâ doøng ôû cuoän sô caáp:
U
ΔI L = ton
L
ni ⎛ ton ⎞
- Trung bình aùp ra moãi cuoän daây thöù caáp: U Ci = ⎜ ⎟V <IV.2.8>
n ⎝ T − ton ⎠

chuong 4 BBDA1C Page 14 of 27

 1⎛ T ⎞
- Trung bình doøng ñieän cuûa cuoän sô caáp: I L = ⎜ ⎟ ∑ ni Ii <IV.2.9>
n ⎝ T − ton ⎠ i
Ñeå yù laø khi S1 ngaét, doøng ñieän chæ caàn phoùng lieân tuïc treân moät cuoän daây thöù caáp laø ñaûm
baûo heä thoáng laøm vieäc ôû cheá ñoä doøng lieân tuïc.
Löu yù: Maëc duø cheá ñoä doøng lieân tuïc laø cô sôû cuûa khaûo saùt lyù thuyeát, caùc boä nguoàn thöïc teá
laøm vieäc ôû doøng giaùn ñoaïn. Ñeå ñaûm baûo oån ñònh aùp ra, caàn coù coù phaûn hoài aùp ñeå chænh tON töï ñoäng.
Tuy nhieân, caùc boä nguoàn flyback ñeàu vaãn khoâng theå laøm vieäc ôû cheá ñoä khoâng taûi, vaø nhaø saûn
xuaát phaûi duøng moät ñieän trôû laøm taûi giaû, ñeà phoøng tröôøng hôïp ngoû ra khoâng taûi hay taûi quaù beù.
Ví duï IV.2.1:
a. Cho sô ñoà hình IV.2.5.(c), aùp nguoàn U = 260 volt, taàn soá ñoùng ngaét f = 20 KHz, taûi ñònh
möùc Uo = 5 volt, Io = 5 ampe. Tính caùc thoâng soá maïch ñeå nhaáp nhoâ aùp ra ΔU = 20 mV, nhaáp nhoâ
doøng qua ngaét ñieän ΔI baèng 50 % trò trung bình.
T = 1/f = 50 micro giaây, choïn tON = 0.6 T = 0.6/ 20000 = 30 micro giaây.
<IV.2.2> suy ra C = Io*tON/ ΔU = 5*30 E -6 / 20 E -3 = 7.5 E –3 = 7500 uF
<IV.2.3> suy ra tæ soá bieán aùp n =(U * tON)/ [(T - tON )* Vo] = 78 vaø trò trung bình doøng qua L
(trong khoaûng naïp ñieän)
IL = (Io * T)/ [(T - tON )* n] = ( 5 * 50) / [(50 – 30)*78] = 0.16 ampe
nhaáp nhoâ doøng ΔI = 0.16 * 0.5 = 0.08 ampe.
<IV.2.2> => L = (260 * 30 E –6) / 0.08 = 0.0975 H.
Doøng cöïc ñaïi qua ngaét ñieän S: Imax = IL + ΔI / 2 = 0.20 ampe
b. Vôùi heä thoáng tính ñöôïc ôû caâu a., ñoä roäng xung töông ñoái beù nhaát cho pheùp tON/Tø= 0.1,
tính doøng taûi toái thieåu ñeå heä thoáng coù doøng lieân tuïc luùc naøy:
tON = 0.1 * 50 = 5 micro giaây.
Nhaáp nhoâ doøng ΔI = 260*5 E –6 / 0.0975 = 0.0133 ampe.
Ñeå coù doøng lieân tuïc, trò toái thieåu Imin = 0 hay trung bình doøng qua sô caáp bieán aùp IL phaûi
lôùn hôn moät nöûa nhaáp nhoâ doøng ΔI, baèng 0.00667 ampe vaø doøng taûi töông öùng :
<IV.2.3> => Io = IL * n *(T – tON) / T = 0.00667 * 78*(50 – 5)/50 = 0.468 ampe
Baøi taäp IV.2.1: Tính toaùn chính xaùc cho sô ñoà hình 4.8.a (sô ñoà cô baûn): Khaûo saùt chu kyø töïa
xaùc laäp (khi caùc daïng soùng laäp laïi ôû moãi chu kyø).
- Khi ngaét ñieän S ñoùng, caùc bieåu thöùc khoâng ñoåi, coù daïng cuûa <IV.2.2>.
diL
U=L ⇒ iL = UL t + Imin Imin laø giaù trò ban ñaàu, khi t = 0
dt
t = ton : iL (ton ) = UL ton + Imin ⇒ ΔI = ΔI L = iL (ton ) − Imin = UL ton
duC I
Io = −C ⇒ uC = − o t + U max U max laø giaù trò ban ñaàu, khi t = 0
dt C
I I
t = ton : uC (ton ) = − o ton + U max ⇒ ΔU = ΔU C = Vmax − uC (ton ) = o ton < III.2.2 >
C C
- Khi S ngaét:

chuong 4 BBDA1C Page 15 of 27

 duC diL
coù caùc phöông trình iL = Io + iC = Io + C ; uL = −uC = L ñieàu kieän ban ñaàu
dt dt
iL ( 0 ) = Imax = Imin + ΔI < baitapII.5.1 > ; uC ( 0 ) = Vmin = U max − ΔU < baitapII.5.2 > .
Heä phöông trình naøy coù theå ñoåi laïi thaønh phöông trình baäc 2 theo vC nhö sau:
d2 uC
LC + uC = 0 vôùi caùc ñieàu kieän ñaàu:
dt2
duC 1 1
uC ( 0 ) = U min ; ( 0 ) = iC ( 0 ) = ( Imax − Io )
dt C C
nghieäm vC coù daïng uC = A sin wt + B cos wt vôùi w = 1 / LC , A vaø B laø haèng soá tích phaân
phuï thuoäc hai ñieàu kieän ñaàu. Coù theå tính ñöôïc:

uC = Z ( Imax − Io ) sin wt + U min cos wt vôùi Z = L C laø toång trôû soùng maïch coäng höôûng LC.
U
vaø iL = iC + Io = − min sin wt + ( Imax − Io ) cos wt + Io
Z
Vôùi giaû thieát doøng lieân tuïc, theá t = T – tON vaøo, ta coù laïi caùc giaù trò aùp doøng ôû ñaàu chu kyø
uC = Umax vaø iL = Imin nhö sau:
U max = Z ( Imax − Io ) X + U min Y <baitapIV.2.3> vaø
U min
Imin = − X + ( Imax − Io ) Y + Io <baitapIV.2.4> vôùi X = sinw(T – tON), Y = cosw(T – tON)
Z
Boán phöông trình töø <baitapIV.2.1> ñeán <baitapIV.2.4> cho pheùp ta tính ñöôïc Vmin, Vbñ,
Imax, Ibñ, vieát ñöôïc bieåu thöùc moâ taû daïng soùng aùp treân tuï vaø doøng qua cuoän daây:
1 ⎡ I ⎤ I
U min = 2 ⎢
U ⋅ wton ⋅ X − o ton (1 − Y ) ⎥ ; U max = U min + o ton
(1 − Y ) + X ⎣
2
C ⎦ C
1 ⎡U ⎤ U
Imax = Io + ⎢ L ton (1 − Y ) − Io ⋅ wton ⋅ X ⎥ ; Imin = Imax −
L
ton
(1 − Y )
2
+X ⎣2
⎦

Daïng soùng aùp treân tuï vaø doøng qua L coù daïng dao ñoäng trong khoaûng L phoùng ñieän qua C
thay vì ñöôøng thaúng nhö trong khaûo saùt gaàn ñuùng. Trong thöïc teá, do C thöôøng raát lôùn, chu kyø T cuûa
maïch thöôøng raát beù so vôùi chu kyø dao ñoäng LC, do ñoù caùc ñöôøng cong coù theå xem laø ñöôøng thaúng.
Caùc coâng thöùc gaàn ñuùng coù theå suy ra trôû laò khi khai trieån Taylor caùc haøm löôïng giaùc: sin x xaáp xæ
(x – x3/3) cos x baèng 1 – x2/2.
Baøi taäp IV.2.1 cho thaáy söï phöùc taïp cuûa vieäc tính toaùn chính xaùc, seõ taêng leân khi khi khaûo saùt
tröôøng hôïp doøng giaùn ñoaïn. Tính toaùn gaàn ñuùng luoân ñöôïc söû duïng trong thöïc teá.
IV.3 MAÏCH TAÉT SCR:
Ñeå thöïc hieän caùc ngaét ñieän baùn daãn moät chieàu, ngoaøi hoï transistor hay GTO coù theå ñoùng
ngaét theo maïch laùi, ta coù theå söû duïng SCR cuøng vôùi maïch phuï, goïi laø maïch taét SCR. Quaù trình taét
SCR coøn ñöôïc goïi laø quaù trình ñaûo löu hay chuyeån maïch vì khi ñoù doøng taûi ñöôïc chuyeån sang
maïch ñieän khaùc do/ñeå doøng qua SCR baèng khoâng.
Nguyeân lyù toång quaùt cuûa maïch taét SCR laø taïo ra moät ñöôøng daãn ñieän taïm thôøi thay theá
SCR, laøm cho doøng qua noù veà khoâng trong thôøi gian ñaûm baûo taét tq lôùn hôn thôøi gian taét toff ñöôïc
ghi ôû soå tay söû duïng linh kieän.

chuong 4 BBDA1C Page 16 of 27

 1. Ví duï maïch taét SCR: Maïch hai traïng thaùi beàn duøng SCR (hình IV.3.1).
Taïi t = 0, kích T1. T1 daãn ñieän vaø C ñöôïc naïp qua T1 vaø R2 ñeán aùp nguoàn U vôùi cöïc tính
nhö hình veõ. T2 coù ñieän aùp phaân cöïc laø uC , baèng aùp nguoàn V khi doøng naïp tuï tieán veà 0 .

Khi kích T2, T2 daãn ñieän

vaø tuï ñieän C ñaët aùp aâm vaøo T1.
T1 khoâng theå daãn ñieän vaø phuïc +
R1 R2
hoài traïng thaùi khoùa. Tuï ñieän C
ñöôïc naïp qua R1 ñeán giaù trò aùp
u -
nguoàn U vôùi daáu ngöôïc laïi, U C +
chuaån bò laøm taét T2 khi T1 ñöôïc C
kích. Thôøi gian T1 bò ñaêït aùp aâm T1 T2
ñöôïc goïi laø tq - thôøi gian ñaûm _
baûo taét SCR, caàn phaûi lôùn hôn
toff laø thôøi gian caàn thieát cho Hình IV.3.1: Maïch hai traïng thaùi beàn duøng SCR
SCR phuïc hoài khaû naêng khoùa.
Nhö vaäy ñeå taét SCR, ngöôøi ta coù theå duøng tuï ñieän coù tích ñieän vôùi daáu thích hôïp, taïo ñöôøng
daãn ñieän taïm thôøi laøm cho doøng qua SCR baèng khoâng trong thôøi gian tq > toff , ñuû ñeå SCR phuïc
hoài khaû naêng khoùa.
Baøi taäp: Tính phöông trình moâ taû daïng aùp treân tuï C trong moät chu kyø töïa xaùc laäp theo caùc
thoâng soá maïch vaø chu kyø T. Suy ra tq (thôøi gian ñaõm baûo taét SCR) cuûa maïch.

2. Sô ñoà ñaûo löu (chuyeån maïch) cöùng caùc SCR.

Vieäc taét SCR baèng caùch duøng tuï ñieän ñaët aùp aâm vaøo AK nhö ví duï treân ñöôïc goïi laø chuyeån
maïch cöùng caùc SCR.
Ñeå khaûo saùt ta xem sô ñoà toång quaùt hình IV.3.2 vôùi giaû thieát doøng taûi Io khoâng ñoåi trong
thôøi gian chuyeån maïch, U laø aùp treân tuï ban ñaàu. Khi khoùa K ñoùng, uT = uC ( 0 ) = −U laøm T taét,
doøng taûi Io chuyeån qua maïch C. Phöông trình cho uC khi chuyeån maïch:
dvC Io
Io = C ; uC ( 0 ) = −U u
dt T
I T21
⇒ uT = uC ( t ) = o t − U C14 K1
C D13

khi t = tq laø thôøi gian ñaûm baûo taét T1, aùp treân tuï
uc
baèng 0 : u
T
uC ( tq ) = 0 ⇒ C.U = Io .tq

Khi C naïp ñeán giaù trò nguoàn, doøng qua noù veà 0, tq t
T2 töï taét, doøng taûi kheùp maïch qua Df. Tuï ñieän C ñaõ coù
naêng löôïng cho chu kyø laøm vieäc môùi. Nhö vaäy, ñieän
-U
löôïng C.U tích tröõ trong C phaûi duy trì ñöôïc doøng taûi
trong thôøi gian ñaûm baûo chuyeån maïch tq hay Hình IV.3.2 maïch ñieän ñeå khaûo saùt ñaûo löu
cöùng vaø dang aùp treân SCR T
tq = U .C / IO <IV.3.1>

chuong 4 BBDA1C Page 17 of 27

 3. Boä bieán ñoåi laøm vieäc moät phaàn tö duøng SCR (hình IV.3.3.a):
Trong maïch hình
IV.3.3.a, T1 laø SCR chính + io
C + T1
daãn doøng ñieän taûi, T2 laø u
C _
T2
SCR phuï, chæ laøm nhieäm
vuï taét (chuyeån maïch) SCR U Dp
L
chính. Ñeå khaûo saùt maïch, uo
ta coù giaû thuyeát doøng taûi
khoâng thay ñoåi: R Df
_
iO = Io = haèng soá
trong thôøi gian maïch taét
SCR hoaït ñoäng. Hình IV.3.3: (a)BBÑ ¼ maët phaúng taûi duøng SCR; (b) caùc daïng soùng
Nguoàn ñöôïc noái vaøo ñuû laâu ñeå C ñöôïc naïp ñeán aùp nguoàn U theo cöïc tính nhö hình veõ qua
ñieän trôû R. R coù giaù trò raát lôùn, khoâng aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng sau naøy cuûa maïch.
Taïi t = 0, kích T1. T1 daãn ñieän. doøng qua noù goàm doøng taûi Io vaø doøng phoùng ñieän cuûa tuï C
qua T1, Dp vaø L. Ñaây laø maïch coäng höôûng LC khoâng coù toån hao khi ta xem caùc linh kieän laø lyù
töôûng. Doøng phoùng ñieän cuûa C laø hình sin vaø aùp qua noù coù daïng cos.
Khi ñieän aùp treân tuï ñieän ñaûo cöïc tính (ngöôïc vôùi daáu treân hình IV.3.3.a), diod Dp khoâng
cho pheùp noù xaû theo chieàu ngöôïc laïi vaø nhö vaäy tuï ñieän C ñaõ chuaån bò ñöôïc ñieän tích coù daáu thích
hôïp ñeå taét T1 khi T2 ñöôïc kích, nhö sô ñoà nguyeân lyù hình IV.3.2. Thôøi gian ñaûo cöïc tính tuï ñieän laø
½ chu kyø dao ñoäng T 2 = π LC cuõng chính laø thôøi gian on toái thieåu cuûa BBÑ.

Khi kích T2, T2 daãn vT1 = vC < 0 : T1 taét vì doøng taûi Io chuyeån qua C. C ñöôïc naïp baèng
doøng taûi Io,nhö nguyeân lyù chuyeån maïch cöùng nhö ñaõ khaûo saùt. Ñieàu kieän ñeå coù söï chuyeån maïch
I o .tq
thaønh coâng laø C > , tq > toff laø thôøi gian taét cuûa SCR T1.
U
Khi C naïp ñeán giaù trò nguoàn U, doøng qua noù veà 0, T2 töï taét, doøng taûi kheùp maïch qua Df .
Tuï ñieän C ñaõ coù naêng löôïng cho
T
chu kyø laøm vieäc môùi. Thôøi gian T1 T11
off toái thieåu cuûa BBÑ laø 2.tq, deå T1 T2
C
u
_
cho aùp treân tuï coù theå thay ñoåi töø C C +
u
_
– U ñeán + U, ñaûm baûo taét ñöôïc
C +
SCR chu kyø tieáp. T3 T4
T2 T22
Nhöôïc ñieåm lôùn cuûa maïch (b) (c)
naøy laø phaûi coù pha ñaûo cöïc tính
aùp treân tuï ñieän, ñieàu naøy laøm Hình IV.3.3.b vaø c: Caùc môû roäng cuûa maïch taét hình IV.3.3.a
taêng toån hao naêng löôïng, giaûm
taàn soá laøm vieäc cho pheùp cuûa maïch. Cuøng hoï chuyeån maïch cöùng coøn coù caùc maïch treân hình IV.3.3.b
vaø 5.3.3.c khoâng söû duïng cuoän daây vaø cuõng khoâng coù pha ñaûo cöïc tính aùp treân tuï ñieän. Tuï taét C naèm
giöõa caàu SCR, chuùng ñöôïc kích ôû theo chu trình thích hôïp ñeå cung caáp aùp aâm taét SCR chính (sô ñoà
b). Sô ñoà (c) coù ñieàu khieån phöùc taïp hôn khi doøng taûi laàn löôït chaïy qua caùc nhaùnh cuûa caàu SCR.
Trong thöïc teá, trong maïch coøn nhieàu töï caûm noái tieáp vôùi SCR, coù theå laø töï caûm cuûa nguoàn
ñieän, daây daãn hay laø cuoän daây ñöôïc theâm vaøo ñeå choáng nhöõng ñoät bieán doøng laøm aûnh höôûng keát quaû

chuong 4 BBDA1C Page 18 of 27

tính toaùn treân.
Môû roäng ñaûo löu cöùng cho BBÑ laøm vieäc hai phaàn tö:
D
Khi BBÑ laøm vieäc nhieàu hôn moät phaàn tö, caàn coù diod L
+ T I
phoùng ñieän song song ngöôïc vôùi SCR. Ví duï nhö ôû sô ñoà hình o
5.3.4. Maïch naøy hoaït ñoäng töông töï nhö sô ñoà 5.3.3.a nhöng caùc
u C
_
tính toaùn cho boä chuyeån maïch cöùng thay ñoåi hoaøn toaøn. C +
Tp
Ñeå chuaån bò taét SCR chính T, tuï ñieän cuõng ñöôïc naïp vôùi
cöïc tính nhö hình veõ. Khi SCR phuï Tp ñöôïc kích, doøng qua tuï C Dp
Lp
chia laøm hai nhaùnh: cung caáp doøng taûi IO thay cho SCR chính T
(ñaûm baûo T taét), kheùp maïch qua D taïo thaønh maïch dao ñoäng
Hình IV.3.4 Môû roäng cuûa maïch taét
LC. Ta coù theå nhaän xeùt nhieäm vuï cuûa L laø haïn cheá toác ñoä phoùng
hình IV.3.3 cho BBÑ laøm vieäc
ñieän cuûa C qua D. Vì doøng taûi IO ñang chaïy qua L khi Tp ñöôïc
nhieàu hôn ¼ maët phaúng taûi
kích, giaù trò ban ñaàu cuûa doøng qua C laø IO laøm thay ñoåi thôøi gian
xaû tuï C.
L laø cuoän khaùng coù trò soá raát beù, chæ tham gia quaù trình chuyeån maïch maø khoâng aûnh höôûng
hoaït ñoäng cuûa taûi.
Baøi taäp 5.4: Khaûo saùt maïch taét hình IV.3.3.b.

T I
o T
+ T1 T2 T1, T4 t
Hình BT5.4 (a) Maïch ñoäng
C T2. T3 t
löc (b) maïch ñieàu khieån vaø u
_
U C + U
aùp treân tuï C T3 T4
u
C
t
_ Df
-U

Caùc giaû thieát:

- Taïi t = 0, aùp treân tuï coù cöïc tính nhö treân hình, doøng qua taûi baèng IO.
- Doøng taûi khoâng ñoåi, phaúng trong suoát thôøi gian khaûo saùt (taûi coù L raát lôùn).
- Maïch ñoäng löïc ñaày ñuû vaø daïng xung ñieàu khieån veõ treân hình BT4.4.a.Moâ taû hoaït ñoäng cuûa
maïch, veõ daïng aùp ra vaø daïng doøng qua caùc phaàn töû.
Höôùng daãn: Daïng aùp treân tuï nhö treân hình veõ, C ñöôïc naïp baèng nguoàn doøng taûi IO, coù giaù trò
thay ñoåi töø – U ñeán +U.
IV.4 MAÏCH PHAÙT XUNG ÑIEÀU KHIEÅN BBÑ AÙP MOÄT CHIEÀU:
1.Nguyeân lyù ñieàu khieån boä bieán ñoåi:
Coù hai nguyeân lyù thöôøng duøng: Ñieàu cheá ñoä roäng xung vaø so saùnh coù treã.
a. Nguyeân lyù ñieàu roäng xung:
Ñieàu cheá ñoä roäng xung (Pulse Width Modulation) hay goïi taét ñieàu roäng laø phöông phaùp
bieåu dieãn thoâng tin baèng ñoä roäng xung. Tín hieäu töông töï Uñk ñöôïc bieán ñoåi thaønh ñoä roäng xung
töông ñoái α = tON/ T cuûa soùng mang xung vuoâng coù taàn soá khoâng ñoåi fC = 1/ T. Khi söû duïng ñoää
roäng xung α ñeå ñieàu khieån BBÑ aùp moät chieàu, trung bình aùp ngoû ra cuûa BBÑ laø tín hieäu ñöôïc giaûi
ñieàu cheá: Uo = α.U seõ tæ leä vôùi Uñk ôû ñaàu vaøo.

chuong 4 BBDA1C Page 19 of 27

 Dao ñoäng tam giaù c Ucmax
d
uc b
U
a ñk
Uñk c

Hình IV.4.1.a. Nguyeân lyù ñieàu roäng xung

Thöïc vaäy, hình IV.4.1.a trình
baøy nguyeân lyù vaø IV.4.1.b cho ta caùc 0
U
daïng soùng maïch PWM.
Uo
Hai tam giaùc Obd vaø Oca ñoàng
t U ton
daïng cho ta α = ON = ñk
T Uc max

Theo <IV.1.8>, trung bình aùp ra:

U 0 t
U O = α .U = U ñk , tæ leä vôùi Uñk. T
U CMax
Hình IV.4.1.b. Caùc daïng soùng
Nhö vaäy thoâng tin ñieàu cheá ñaõ
ñöôïc phuïc hoài.
Sô ñoà truyeàn tín hieäu cuûa BBÑ söûuïng ñieàu cheá ñoä roäng xung:
Uñk --> Ñieàu roäng xung --> α --> BBÑ aùp MC --> laáy trung bình (giaûi ñieàu cheá) --> UO
Trong ñieän töû coâng suaát, quaù trình giaûi ñieàu cheá thöïc hieän do quaùn tính cuûa taûi, vì taûi
thöôøng chæ taùc ñoäng bôûi giaù trò trung bình cuûa aùp cung caáp. Ví duï quaùn tính cuûa ñoäng cô laøm cho
toác ñoä chæ phuï thuoäc vaøo trò trung bình ñieän aùp, töï caûm cuoän daây laøm doøng ñieän khaù phaúng…
Neáu ta muoán laáy ra ñieän aùp Uo tæ leä vôùi Uñk ôû ngoû ra BBÑ caàn coù boä loïc thoâng thaáp (cho
qua taàn soá thaáp) ñeå loaïi ra thaønh phaàn coù taàn soá soùng mang vaø caùc soùng haøi. Neáu Uñk thay ñoåi, taàn
soá ñieàu roäng xung f = 1/T phaûi ñuû cao ñeå maïch loïc coù theå cho qua caùc thaønh phaàn taàn soá cuûa
Uñk. Ñaây chính laø nguyeân lyù cuûa maïch khueách ñaïi lôùp D, söû duïng BBÑ aùp moät chieàu ñeå khueách
ñaïi vôùi hieäu suaát raát cao.
Hình IV.4.1b cuõng cho thaáy söï töông ñöông cuûa ñieàu roäng xung (dieän tích tON.U ) vaø ñieàu
khieån bieân ñoä (dieän tích T.UO) khi thôøi gian T ñuû nhoû so vôùi thôøi haèng taûi.
b. Ñieàu khieån duøng boä so saùnh coù treã:
Khi söû duïng boä so saùnh coù treã (so saùnh Smit), ta ñaõ
keát hôïp maïch thay ñoåi ñoä roäng α vaø vieäc ñieàu khieån heä S1 io L
+
thoáng. Boä so saùnh coù nhieäm vuï so saùnh ñaëc tính ngoû ra D1
(phaûn hoài) vaø tín hieäu ñaët ñeå ñoùng ngaét ngaét ñieän: U uo
C
_
Khi Ñaët > Phaûn hoài + Δ : HT taùc ñoäng ngaét ñieän
ñeå taêng ngoû ra.
Ñaët < Phaûn hoài – Δ : HT taùc ñoäng ngaét ñieän _ Phaûn hoài
ñeå giaûm ngoû ra. Ñaët
+

Hình IV.4.2 So saùnh coù treã (Smit trigger)

chuong 4 BBDA1C Page 20 of 27

 vuøng treã Δ xaùc ñònh thôøi gian ñoùng – ngaét, ñöôïc theâm vaøo ñeå giaûm taàn soá laøm vieäc cuûa ngaét
ñieän. Heä thoáng ÑK naøy ñôn giaûn, chaát löôïng ngoû ra ñöôïc ñaûm baûo nhöng khoâng theå raát cao vì ngoû
ra luoân coøn sai soá, taàn soá ñoùng ngaét thay ñoåi theo taûi. Nguyeân lyù naøy coøn coù caùc teân: ñieàu khieån
duøng rô le coù treå, ñieàu khieån theo aùp (doøng) ngoû ra.
Sô ñoà ñieàu khieån voøng kín BBÑ xung aùp moät chieàu hoaøn toaøn gioáng vôùi chænh löu ñieàu
khieån pha, cuõng coù voøng phaûn hoài doøng ñieän vaø voøng phaûn hoài ñieän aùp (hay toác ñoä khi ñoái töôïng
ñieàu khieån laø ñoäng cô). Nhöng khi coù söû duïng caùc sô ñoà haïn doøng cöïc ñaïi, khoùa töùc thôøi caùc ngaét
ñieän khi doøng vöôït quaù giaù trò giôùi haïn, ta coù theå boû qua voøng doøng ñieän. Tröôøng hôïp naøy hay gaëp
khi coâng suaát taûi beù.
2. Maïch ñieàu roäng xung loaïi doøng ñieän:
Sô ñoà naøy cho pheùp cuøng luùc thay ñoåi ñoä roäng xung α vaø kieåm soaùt bieân ñoä doøng qua ngaét
ñieän, raát thích hôïp vôùi caùc boä bieán ñoåi aùp moät chieàu daïng flyback. Khi ñoù, ta luoân khoáng cheá
ñöôïc giaù trò doøng naïp cuoän daây, traùnh quaù doøng qua ngaét ñieän khi coù quaù taûi hay ngaén maïch taûi.
Sô ñoà naøy cuõng baûo veä ñöôïc tröôøng hôïp boä ñieàu khieån laøm vieäc sai, doøng qua ngaét ñieän taêng leân
raát cao vì ñieän trôû cuoän daây raát beù.
R-S F F
Nguyeân lyù ñieàu khieån ñöôïc trình
baøy treân hình IV.4.3. Maïch dao ñoäng Set
(thöôøng laø naïp xaû) xaùc ñònh ñoä roäng Dao ñoäng
S

xung toái ña cuûa BBÑ, taùc ñoäng vaøo ngoû Reset Q

SET cuûa RS FF ñeå ñoùng ngaét ñieän S ôû
ñaàu chu kyø, taùc ñoäng vaøo RESET ñeå Phaûn hoài doøng

khoùa S khi ñoä roäng xung töông ñoái ñaït

giaù trò toái ña. Ñieàu naøy thöïc hieän ñöôïc Ñieàu Ñaët doøng
Shunt

nhôø SET vaø RESET taùc ñoäng baèng caïnh khieån aùp
leân vaø xuoáng. Moät maïch so saùnh coù theå
khoùa ngaét ñieän S khi doøng qua noù vuôït
Hình IV.4.3: Boä ñieàu roäng xung loaïi doøng ñieän
qua giaù trò ñaët bôûi boä ñieàu khieån aùp. Boä
ñieàu khieån aùp seõ taêng tín hieäu ñaët doøng qua S coù ñöôïc aùp ra cao hôn. Ñeå yù doøng ñieän naøy luoân coù
quaùn tính, khoâng thay ñoåi töùc thôøi (maïch coù tính caûm khaùng). Trong hình IV.4.3, coång OR ñeå
RESET Flip Flop töø hai nguoàn.
Vi maïch hoï 38xx trong phaàn phuï luïc cho ta sô ñoà thöïc teá cuûa boä ñieàu roäng xung loaïi doøng
ñieän.
GHi NHÔÙ - Ñieàu roäng xung loaïi doøng ñieän laø nguyeân lyù chuû yeáu cuûa caùc vi maïch ñieàu
khieån boä nguoàn xung loaïi Flyback.
3. Maïch laùi nöûa caàu transistor:
Boä bieán ñoåi laøm vieäc hai phaàn tö hình coøn goïi laø nöûa caàu (half bridge) khi xem noù laø moät
nöûa cuûa sô ñoà caàu hình . Hai ngaét ñieän S1, S2 coù theå laø BJT, mosFET, IGBT thuoäc hoï transistor khi
coâng suaát khoâng quaù lôùn hay linh kieän hoï thyristor khi doøng taûi ñuû lôùn. Trong muïc naøy, ta chæ xeùt
maïch laùi caùc linh kieän hoï transistor, giôùi thieäu chi tieát hôn maïch laùi mosFET, IGBT laø nhöõng ngaét
ñieän thoâng duïng hieän nay.
Phöông aùn chính quy nhaát laø söû duïng hai maïch laùi hình II.4.2.e cho töøng transistor(hình
IV.3.5). Caùc optron duøng ñeå gheùp noái vaø caùch ly maïch ñieàu khieån vaø caùc transistor ôû caùc möùc ñieän
aùp khaùc nhau. Tín hieäu sau khi truyeàn qua optron ñöôïc khueách ñaïi ñeå ñieàu khieån ngaét ñieän. Maïch

chuong 4 BBDA1C Page 21 of 27

khueách ñaïi coù sô ñoà thay ñoåi theo loaïi transistor.
Yeâu caàu quan troïng cuûa söï phoái hôïp hai tín hieäu ñieàu khieån ngaét ñieän laø ñaõm baûo choáng
truøng daãn. Ñaây laø hieän töôïng hai ngaét ñieän noái tieáp cuøng daãn ñieän laøm ngaén maïch nguoàn. Hieän
töôïng naøy xaûy ra khi moät transistor ñöôïc leänh ngaét khoâng kòp ngaét thì transistor noái tieáp coù leänh
ñoùng. Nguyeân nhaân laø do thôøi gian taét toff cuûa transistor luoân lôùn hôn thôøi gian môû ton. Ñeå choáng
laõi, ta caàn coù thôøi gian cheát (dead time) xen keû giöõa hai tín hieäu ñieàu khieån ñoùng hai ngaét ñieän.
Vn

Q1 mosFET N Q1 Q2 Q1 Q2 Q1 (a)
+ -
V
V1
OPTO1
Q1 Q1 Q1 (b)
1

Khueách
ñaïi
OUT Q2 Q2 (c)
2

Q2 mosFET N thôø i gian cheá t

+ -
V
V2
OPTO2
Hình IV.3.6 Tín hieäu ñieàu khieån nöûa caàu coù choáng
1

Khueách
ñaïi truøng daãn
(a) tín hieäu ñieàu khieån lyù thuyeán
2

Hình IV.3.5 Maïch laùi nöûa caàu ñieàu khieån ñoäc laäp (b), (c) tín hieäu ñieàu khieån thöïc teá ngaét ñieän vôùi
caùc transistor thôøi gian cheát töø 1 ñeán vaøi chuïc micro giaây
ÔÛ moät soá tröôøng hôïp caàn maïch ñôn giaûn vaø ôû aùp thaáp, caùc transistor ñöôïc ñieàu khieån töø moät
maïch chung. Maïch naøy phaûi giaûi quyeát luoân yeâu caàu thôøi gian cheát. Khi ñoù caùc transistor laø loaïi boå
phuï (complementary). Hình IV.3.7 laø moät ví duï.
Q3 baûo hoøa laøm taét Q1, phaân cöïc cho Q2 Vn

daãn ñieän, vaø ngöôïc laïi Q4 laø taét Q2, phaân cöïc R1
R6
Q3 Q1 mosFET P
Q1. Q5 vöøa laøm nhieäm vuï ñoåi möùc logic, vöøa
ñieàu khieån ñaûo pha Q3, Q4. Nhieäm vuï choáng R10
R7 R4
truøng daãn do R5 phuï traùch. R4, R3 coù trò soá raát
OUT
beù laøm cho Q1 (Q2) taét nhanh khi Q3 (Q4) baûo R5
hoøa trong khi R5 coù trò soá khaù lôùn (haøng chuïc Q2
R8 R3
IN
kohm) laøm cho caùc mosFET môû chaäm. Chính vì Q5
vaäy maø taàn soá laøm vieäc cuûa maïch khoâng cao vaø Q4
R11
mosFET N
vieäc aùp cöïc coång thay ñoåi chaäm cuõng laøm taêng R9
R2
toån hao treân ngaét ñieän.
R1, R2, R3, R4 chæ coù taùc duïng baûo veä,
R6, R9 caàn thieát ñeå laøm Q3, Q4 taét. Hình IV.3.7 Maïch laùi MosFET aùp thaáp (24V) vaø
taàn soá ñoùng ngaét khoâng cao
Maïch laùi duøng vi maïch: Vì caùc nöûa caàu laø phaàn töû cô sôû cho BBÑ aùp moät chieàu, caùc coâng
ty saûn xuaát linh kieän ñieän töû coâng suaát ñeàu coù cheá taïo vi maïch laùi. Ñaùng chuù yù nhaát laø haõng
International Rectifier vaø hoï vi maïch IR21xx. Hoï vi maïch naøy duøng coâng ngheä ñoùng ngaét tuï ñieän
ñeå ñoåi ñieåm chung cuûa tín hieäu ñieàu khieån mosFET, nhôø ñoù coù theå ñieåu khieån caû hai ngaét ñieän
cuøng laø keânh n maø khoâng caàn thieát bò phuï naâng möùc (hình IV.3.8).

chuong 4 BBDA1C Page 22 of 27

 Hình IV.3.8 Maïch laùi nuûa caàu duøng IR2184
Hình IV.3.8 vaø IV.3.9 giôùi thieäu sô ñoà öùng duïng vaø nguyeân lyù cuûa IR2184 laø maïch tích hôïp
ñieàu khieån nöûa caàu hoaït ñoäng ñeán 600V (duøng cho caùc heä thoáng söû duïng 220VAC moät pha) töø moät
tín hieäu ñieàu khieån chung IN. IR2184 coù saün boä taïo thôøi gian cheát (laø thôøi gian caû hai MosFET
khoâng coù aùp cöïc coång khi IN thay ñoåi traïng thaùi) baèng 0.5 micro giaây trong khi IR21844 coù theå
thay ñoåi noù baèng moät ñieän trôû beân ngoaøi ñeå choáng hai MosFET truøng daãn. SD (shut down) laø tín
hieäu caám (ngaét xung ñieàu khieån) duøng möùc thaáp. Vi maïch duøng nguoàn VCC töø 10 ñeán 20V nhöng
ngoû vaøo IN töông thích logic 3 ñeán 5V. Khoái laùi mosFET noái nguoàn döông Q1 coù caáp ñieän VB, VS
coù theå laáy töø nguoàn VCC qua diod D1 khi Q2 daãn ñieän. Ñieàu naøy yeâu caàu Q2 ñoùng ngaét thöôøng
xuyeân vaø Q1 khoâng theå ñoùng maïch thôøi gian daøi. Doøng xung cöïc ñaïi ngoû ra moãi keânh laø
+1.8A/ – 1.4A ñuû ñeå naïp xaû tuï 0.1 uF trong 1 micro giaây ñeán aùp laùi ñònh möùc.
Trong vi maïch coøn coù khoái baûo veä aùp nguoàn thaáp (UV detect) ñeå traùnh khoâng ñuû aùp laùi
mosFET. Trong hoï IR21xx coù vi maïch IR2101, IR2110 ñieàu khieån nöûa caàu baèng hai ngoû vaøo ñoäc
laäp vaø vieäc xöû lyù choáng truøng daãn phaûi thöïc hieän trong sô ñoà phaùt xung.

Hình IV.3.9 Sô ñoà nguyeân lyù vi maïch IR2184

4. Maïch laùi sô ñoà caàu:
Moät caùch chính quy, sô ñoà caàu coù theå laùi baèng hai maïch nöûa caàu vöøa ñöôïc khaûo saùt. Ta
cuõng coù caùc sô ñoà laùi phoái hôïp trong hình IV.3.10. Caùc maïch naøy khaù ñôn giaûn neân coù khaû naêng

chuong 4 BBDA1C Page 23 of 27

giôùi haïn veà coâng suaát, ñieän aùp laøm vieäc, taàn soá ñoùng ngaét vaø phöông thöùc ñieàu khieån. YÙ töôûng
chính ôû ñaây laø duøng moät tín hieäu ñieàu khieån caëp ngaét ñieän cheùo ñeå taïo ra moät cöïc tính aùp ra.

VCC
OPTO1
V
(töø 12 ñeán 24V) OPTO3
VCC

V (töø 12 ñeá n 24V)

1

1
3k3 Q3 3k3
12V
Q1
12V 3k3 3k3
12V
Q1 Q3 12V
2

2
M
1k 1k
1k 1k

+
A

-
A
+
330

-
330 M1
1k
Q4
1k
Q2 DK1 ÑK2
OPTO2 OPTO4 Q2 Q4
3k3
3k3 3k3 100 100
1

1
3k3
12V
12V
Q1, Q3: IRF9540
2

2
Q2,Q4: IRF540
Q10 Q12
CHAÏY (Thuaän) CHAÏY (Nghòch) (a) (b)

Hình IV.3.10 Maïch laùi caàu H ñôn giaûn

Hình (a) söû duïng optron caùch ly vaø ñoåi möùc logic cho maïch laùi mosFET. Ñieàu khieån thuaän
(caáp aùp döông) vaø nghòch (aùp aâm) cho ñoäng cô baèng caùch ñoùng maïch ñieän noái tieáp hai LED cuûa
optron laùi caùc ngaét ñieän. Hình (b) söû duïng hai mosFET döôùi phaân cöïc cho hai mosFET treân. Caùc
diod oån aùp baûo veä quaù aùp coù theå xaûy ra do maïch laùi caáp ñieän töø nguoàn ñoäng löïc.

IV.5. SÔ ÑOÀ CAÛI THIEÄN HEÄ SOÁ COÂNG SUAÁT BBÑ DUØNG LÖÔÙI ÑIEÄN:
v in
C

Nguoàn
i i
C
C
C

Hình IV.5.1: AÙp vaø doøng tuï loïc nguoàn C cuûa maïch chænh löu toaøn soùng taûi C. iC = |in|

Vôùi caùc boä bieán ñoåi duøng ñieän löôùi, vieäc söû duïng chænh löu diod ôû ngoû vaøo ñaõ caûi thieän raát nhieàu
traïng thaùi söû duïng löôùi ñieän cuûa caùc boä nguoàn moät chieàu so vôùi khi duøng chænh löu SCR. Tuy
nhieân, toång trôû vaøo cuûa caùc boä caáp ñieän ñoùng ngaét khoâng töông ñöông vôùi phaàn töû ñieän trôû vì coù tuï
ñieän loïc ôû sau chænh löu ñiod. Khi ñoù, ngoaøi doøng xung ban ñaàu khi ñoùng vaøo löôùi ñieän raát lôùn,
doøng nguoàn ôû traïng thaùi xaùc laäp cuõng laø nhöõng xung naïp tuï, nhö ñöôïc veõ treân hình II.4.14. Khi ñoù,
heä soá coâng suaát khoâng baèng ñôn vò vì BBÑ coù söû duïngï coâng suaát phaûn khaùng cho caùc haøi baäc cao.
Ñeà heä soá coâng suaát baèng 1, doøng vaøo boä nguoàn caàn coù daïng hình sin, cuøng pha vôùi aùp (hình
II.4.15). Ñoù laø nhieäm vuï cuûa boä caûi thieän heä soá coâng suaát, coù sô ñoà khoái nhö sau:

Löôùi AC --> Chænh löu D --> [tuï beù --> Maïch caûi thieän HSCS -->] tuï lôùn --> BBÑ AÙp DC

Phaàn trong ngoaëc vuoâng [ ] laø phaàn boå sung vaøo boä nguoàn xung ñeå caûi thieän heä soá coâng
suaát. Maïch ñieän naøy coù nhieäm vuï naïp tuï ñieän ôû ngoû vaøo BBÑ aùp moät chieàu baèng moät doøng hình
sin, coù bieân ñoä phuï thuoäc vaøo coâng suaát tieâu thuï ôû ngoû ra, S vaø L laø moät boä nguoàn Flyback ñeå naïp
tuï C2, söû duïng nguyeân lyù ñieàu roäng xung loaïi doøng ñieän. Ñeå doøng qua L coù trò trung bình laø hình
chuong 4 BBDA1C Page 24 of 27
sin cuøng pha vôùi löôùi ñieän, tín hieäu ñaët doøng cuûa boä ñieàu roäng xung naøy coù daïng hình sin, bieân ñoä
theå hieän yeâu caàu aùp treân tuï C2.

in
v
C1
L i
L
Nguoàn
i =i
n L C1
S C2

Hình IV.5.2: AÙp vaø doøng tuï loïc nguoàn C iL = |in|, C1 coù giaù trò raát beù (doøng qua noù khoâng ñaùng keå), C2 coù
giaù trò lôùn, caáp ñieän cho BBÑ aùp moät chieàu. Gaïch treân ñaàu caùc kyù hieäu doøng cho bieát ñaây laø giaù trò trung bình
vì S ñoùng ngaét ôû taàn soá raát cao.

Heä soá coâng suaát coù theå leân ñeán 0.997 theo taøi lieäu Switchmode Power Supply Reference Manual
(1999) cuûa haõng ON Semiconductor (tröôùc ñaây laø moät boä phaän cuûa Motorola) khi öùng duïng vi
maïch MC34262 cuûa Motorola theo sô ñoà nguyeân lyù hình II.4.16 sau.

Phaàn ñieàu roäng xung loaïi doøng ñieän töông töï nhö so ñoà vi maïch hoï 384x, söï khaùc bieät naèm ôû phaàn
so saùnh aùp ra ñeå taïo tín hieäu ñaët doøng: ngoõ ra cuûa boä ñieàu khieån aùp (khueách ñaïi sai soá – Error
Amp.) ñöôïc nhaân vôùi hình sin nguoàn ñeå taïo ra tín hieäu ñaët doøng ñieän. Ñieän dung tuï ñieän nhoû C1
baèng 1uF vaø ñieän dung tuï loïc nguoàn chính C2 baèng 220 uF ñeå coù ñöôïc boä nguoàn DC 230 V/3.5 A
töø löôùi ñieän 92 – 135 V AC.

chuong 4 BBDA1C Page 25 of 27

 hình IV.5.3 Maïch caûi thieän heä soá coâng suaát duøng vi maïch MC34262.
IV.6 TOÙM TAÉT CHÖÔNG:
Chöông 5 khaûo saùt caùc BBÑ ñieän aùp moät chieàu, goàm nhieàu sô ñoà khaùc nhau. Baøi giaûng ñaëc
troïng taâm vaøo BBÑ daïng FORWARD, laø daïng phoå bieán trong coâng nghieäp. BBÑ daïng
FORWARD ñoùng ngaét nguoàn cung caáp cho taûi, aùp ngoû ra laø nhöõng xung aùp chöõ nhaät coù trò trung
bình thay ñoåi theo ñoä roäng xung töông ñoái α . Doøng qua taûi coù L laø nhöõng xung tam giaùc ( lieân tuïc
hay giaùn ñoaïn ) khi tính toaùn gaàn ñuùng, nhaáp nhoâ cöïc ñaïi khi α = ½ .
Caùc coâng thöùc quan troïng caàn nhôù laø: tính trò trung bình, nhaáp nhoâ cuûa aùp (hay doøng) ngoû ra
(hay ngaét ñieän). Vieäc khaûo saùt heä thoáng BBÑ aùp moät chieàu – taûi luoân luoân döïa vaøo nguyeân lyù xeáp
choàng nhö ñaõ khaûo saùt boä chænh löu. Cheá ñoä doøng giaùn ñoaïn luoân luoân ñöôïc ñaët ra khi BBÑ chæ cho
doøng chaûy moät chieàu, haäu quaû cuûa noù laø aùp ra luoân cao hôn giaù trò tính toaùn. Khi thieát keá sô boä hay
tính toaùn gaàn ñuùng ta thöôøng giaû thieát laø doøng taûi lieân tuïc ñeå baøi toaùn ñöôïc ñôn giaûn.
Muïc IV.3 giôùi thieäu maïch taét SCR goàm hai nhoùm cöùng vaø meàm. Muïc IV.4 trình baøy caùc
öùng duïng, caàn ñoái chieáu vôùi öùng duïng cuûa chænh löu (chöông 3) ñeå thaáy söï khaùc bieät cuûa ñaëc tính
hai BBÑ coù ngoû ra ñieän moät chieàu.
BAØI TAÄP VAØ CAÂU HOÛI:
1. Cho BBÑ aùp moät chieàu vaø maïch ñieàu khieån ñaõ ñôn giaûn hoùa nhö hình BT1.a , trong ñoù U1D laø maïch taïo
xung tam giaùc treân tuï C ( hình BT1.b ), U1C laø maïch ñaûo, U1A vaø U1B laø hai maïch so saùnh duøng khueách
ñaïi thuaät toaùn. Veõ daïng aùp ra vo , tìm quan heä trò trung bình aùp ra Vo/ V theo UÑK / UÑB (UÑB laø bieân
ñoä xung tam giaùc). Neâu caùc ñaëc ñieåm cuûa phöông phaùp ñieàu khieån naøy .
Ñeå ñôn giaûn, cho aùp ra baûo hoøa cuûa Khueách ñaïi thuaät toaùn laø aùp nguoàn VCC vaø suït aùp qua caùc moái
noái transistor baèng 0 .
+UÑB
R3
R4 VCC

u
6
R2 U1D 7
Q1 Q3 ÑB
U1C
12 5
U1B
14 9

vo
13 8
R4 10 VCC
11
2 UÑK
R1 UDK
3
1
Q2 Q4
C uÑB U1A
4
_VCC
-UÑB
_VCC

Hình BT1.a Hình BT1.b

2. Cho maïch chopper (boä bieán ñoåi xung ñieän aùp moät chieàu) laøm vieäc ¼ maët phaúng taûi (hình IV.2.2a), coù caùc
thoâng soá: R = 0.5 ohm, L = 0.02 henry, aùp nguoàn V = 550 V, vaø taàn soá laøm vieäc 5 kHz.
1. Tính ñoä roäng xung töông ñoái α ñeå doøng qua taûi baèng 200 A khi söùc phaûn ñieän E laø 120 V.
2. Cuõng vôùi doøng trung bình qua taûi IO baèng 200 A, tìm L ñeå nhaáp nhoâ doøng ñieän luoân beù hôn 20%
cuûa doøng trung bình IO qua taûi vôùi moïi giaù trò cuûa α. ( khi ñoù E seõ phaûi thay ñoåi khi thay ñoåi ñeå IO luoân baèng
200 A )
Höôùng daãn: caâu 1: tính trung bình aùp ra, suy ra α..
caâu 2: nhaáp nhoâ doøng qua taûi cöïc ñaïi khi α = ½
3. Cho ñoäng cô moät chieàu kích töø ñoäc laäp laøm vieäc vôùi BBÑ aùp moät chieàu laøm vieäc 2 phaàn tö maët phaúng
taûi, taàn soá hoaït ñoäng 10 KHz, nguoàn caáp ñieän 100VDC. Ñoäng cô coù ñieän trôû trong R = 1 ohm, töï caûm L = 10
mH.
a. Cho ñoä roäng xung töông ñoái α = 0.6 vaø ñoäng cô laøm vieäc khoâng taûi (Io = 0). Tính söùc ñieän ñoäng E cuûa
ñoäng cô vaø veõ daïng doøng taûi iO cuûa BBÑ.

chuong 4 BBDA1C Page 26 of 27

b. Vôùi α = 0.6 vaø E = 50 VDC, tính doøng taûi Io vaø coâng suaát cô nhaän ñöôïc treân truïc ñoäng cô. Giaû söû doøng taûi
khoâng ñoåi (khoâng nhaáp nhoâ, ΔI = 0) tính coâng suaát tieâu thuï töø nguoàn vaø trò trung bình doøng qua caùc ngaét
ñieän baùn daãn.
c. Ñeå haõm ñoäng cô, vôùi E = 70 VDC vaø doøng taûi töông öùng laø 10 A, tính ñoä roäng xung töông ñoái α vaø coâng
suaát nguoàn nhaän ñöôïc.
4. Cho BBÑ aùp moät chieàu laø vieäc hai phaàn tö maët phaúng taûi hình IV.2.2b, aùp nguoàn V baèng 220 VDC, taûi
E = 120V, R = 1 ohm, L = 1 mH, taàn soá laøm vieäc 5 kHz.
a. Tính vaø veõ daïng doøng qua taûi ôû ñoä roäng xung töông ñoái α = 0.75, söû duïng coâng thöùc gaàn ñuùng vôùi
giaû söû doøng coù daïng tam giaùc, suït aùp qua ngaét ñieän khoâng ñaùng keå.
b. Trong tröôøng hôïp caâu a., tính coâng suaát tieâu thuï cuûa taûi baèng hai caùch: tích phaân tröïc tieáâp vaø toång
coâng suaát tieâu thuï bôûi R vaø E. Giaûi thích taïi sao hai keát quaû khoâng truøng khôùp.
c. Laøm laïi caâu b. vôùi giaû thieát L taûi raát lôùn (L = ∞) ñeå doøng taûi phaúng. Giaûi thích taïi sao hai keát quaû
truøng khôùp.
d. Tính ñoä roäng xung töông ñoái α vaø veõ daïng doøng nguoàn ñeå doøng qua taûi coù trò trung bình baèng -
10A (doøng taûi ñaõo chieàu).
5. Cho BBÑ aùp moät chieàu laø vieäc moät phaàn tö maët phaúng taûi hình IV.2.2a, aùp nguoàn V baèng 40 VDC, taûi
R = 20 ohm, L = 10 mH, taàn soá laøm vieäc 10 kHz. Maïch ñieàu cheá ñoä roäng xung (PWM) duøng aùp raêng cöa
moät cöïc tính (hình IV.4.1b) coù bieân ñoä Ucmax = 10V. Tính trò trung bình aùp ra khi Uñk = 4V. Veõ daïng doøng
ra vaø tính coâng suaát tieâu thuï cuûa R. Ñoä roäng xung baèng bao nhieâu thì doøng taûi giaùn ñoaïn?

chuong 4 BBDA1C Page 27 of 27