Điện tử công suất -3

Chöông III BOÄ BIEÁN ÑOÅI ÑIEÀU KHIEÅN PHA
Chænh löu, laø BBÑ ñieän xoay chieàu ra moät chieàu, ñaõ xuaát hieän töø laâu, baét ñaàu laø caùc sô ñoà
söû duïng ñeøn hai cöïc, caùc diod oxit kim loaïi roài ñeán caùc linh kieän baùn daãn. Ngaøy nay caùc boä chænh
löu coøn raát phoå bieán, khi maø ñieän naêng ñöôïc phaân phoái ôû daïng aùp xoay chieàu trong khi raát nhieàu
taûi söû duïng ñieän moät chieàu. Töø khi xuaát hieän caùc linh kieän chænh löu coù ñieàu khieån (thyratron hay
SCR), ta coù ñieàu khieån pha laø phöông phaùp thay ñoåi ñieän aùp ngoû ra baèng caùch cung caáp cho taûi
moät phaàn cuûa chu kyø hình sin.
Vì theá, chöông III daønh cho khaûo saùt caùc boä bieán ñoåi söû duïng nguyeân lyù ñieàu khieån pha, laø
caùc sô ñoà coù ngoû vaøo laø ñieän löôùi xoay chieàu, söû duïng ñieàu khieån pha ñeå thay ñoåi aùp ngoû ra, bao
goàm caùc boä chænh löu ñieàu khieån pha vaø boä bieán ñoåi aùp xoay chieàu. Boä chænh löu duøng diod ñöôïc
xem laø tröôøng hôïp rieâng cuûa chænh löu ñieàu khieån pha, khi aùp ra laø khoâng ñoåi, öùng vôùi goùc ñieåu
khieån pha baèng 0.
III.1 CHÆNH LÖU DIOD (KHOÂNG ÑIEÀU KHIEÅN):
Nhö ta seõ nhaän xeùt, chænh löu diod laø tröôøng hôïp rieâng cuûa caùc sô ñoà chænh löu ñieàu khieån
pha. Vì vaäy, trong muïc naøy ta chæ khaûo saùt caùc boä chænh löu diod moät pha nhö moät söï môû ñaàu.
Nhö ñaõ giôùi thieäu trong chöông 1, thoâng soá ñaëc tröng (vaø mong muoán) cuûa ñieän aùp ngoû ra
boä chænh löu laø giaù trò trung bình, laø thaønh phaàn moät chieàu cuûa ñieän aùp naøy. Giaù trò hieäu duïng chæ
ñöôïc chuù yù khi ta quan taâm ñeán söï phaùt nhieät cuûa ñieän trôû vaø caùc tính toaùn soùng haøi baäc cao duøng
ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä khoâng lyù töôûng cuûa daïng ñieän aùp.
Caùc sô ñoà chænh löu ñöôïc phaân loaïi theo soá xung cuûa aùp ra trong moät chu kyø löôùi.
1. Khaûo saùt chænh löu hai xung: Coøn ñöôïc goïi laø chænh löu toaøn soùng hay hai nöõa chu kyø,
bao goàm sô ñoà caàu moät pha vaø sô ñoà moät pha coù ñieåm giöõa.
a. Hoaït ñoäng ôû taûi R:
iS
io uo
0 wt
u
2π
π
u
D1
(a) (b) U2
Hình III.1.1 Sô ñoà caàu moät pha (a) vaø sô ñoà moät pha coù ñieåm (c)
giöõa (b) vaø caùc daïng soùng doøng, aùp taûi trôû (c)
Trong sô ñoà caàu vôùi taûi trôû D1, D4 ñöôïc phaân cöïc thuaän vaø daãn ñieän ôû baùn kyø döông cuûa
nguoàn u vaø D2, D3 coù hoaït ñoäng töông töï ôû baùn kyø aâm ñeå cung caáp doøng aùp moät chieàu ( >0) cho
taûi. Vì bieán aùp coù ñieåm giöõa coù hai ngoû ra ngöôïc pha ôû thöù caáp (e vaø – e), luoân luoân coù moät diod
daãn ñieän khi taûi R vaø hai sô ñoà coù cuøng daïng aùp ra nhö hình III.1.1.c.
Goïi aùp nguoàn u = U 2 sin wt <III.1.1 >
vôùi U , ω : trò soá hieäu duïng vaø taàn soá goùc aùp nguoàn u.
¾ Trò trung bình Uo cuûa aùp ra uo:
1 1 2π 1 π 2 2
U o = ∫ uo dt = ∫ u o dt = ∫ 2U sin wt ⋅ dwt = U <III.1.2 >
T T 2π 0 π 0 π
Vôùi taûi trôû, ta coù quan heä uo = io .R vôùi io laø doøng ngoû ra => io = uo/R
suy ra doøng, aùp ngoû ra coù cuøng daïng vaø trung bình doøng ngoû ra Io = Uo/R <III.1.3 >
¾ Trò hieäu duïng doøng taûi :
2
1 2π 1 π ⎛u⎞
1 π U
IoR =
2π ∫0 io2 .dwt =
π ∫0
io2 .dwt =∫
π ⎝ R⎠
0 ⎜ ⎟ .dwt =
R
<III.1.4 >
vôùi U laø trò hieäu duïng aùp nguoàn. Trò hieäu duïng doøng taûi cuõng chính laø trò hieäu duïng IS cuûa
doøng qua nguoàn khi taûi laø R. Coù theå ñoaùn tröôùc ñieàu naøy khi ñeå yù boä chænh löu chæ laøm ñoåi chieàu
(cöïc tính) doøng nguoàn xoay chieàu thaønh moät chieàu cung caáp cho taûi.
U2
¾ Coâng suaát tieâu thuï cuûa taûi R laø Po = R.I =
2
oR gioáng nhö noái tröïc tieáp vaøo löôùi ñieän,
R
töông öùng heä soá coâng suaát cuûa BBÑ baèng 1.
Neáu ta laáy coâng suaát moät chieàu PDC laøm coâng suaát höõu duïng thì PDC = U O .IO < Po . Luùc
naøy ta ñaõ boû qua taùc duïng nhieät cuûa caùc soùng haøi ñieän aùp ngoû ra.
AÙp khoùa cöïc ñaïi treân diod:
Ñeå choïn ñònh möùc aùp cho caùc diod, ta caàn xaùc ñònh ñieän aùp khoùa cöïc ñaïi maø diod coù theå
phaûi chòu khi laøm vieäc. Xeùt caùc diod noái chung anod (hay catod), khi moät diod trong nhoùm daãn
ñieän, caùc diod coøn laïi trong nhoùm seõ bò ñaët vaøo ñieän aùp daây giöõa pha cuûa diod ñang daãn vaø pha
cuûa chính noù.
Trong tröôøng hôïp sô ñoà caàu, khi D1 daãn, D2 bò phaân cöïc ngöôïc baèng aùp löôùi, vaäy aùp
ngöôïc cöïc ñaïi cuûa diod seõ laø trò soá ñænh aùp löôùi U 2 .
Vôùi sô ñoà bieán aùp coù ñieåm giöõa (hình III.1.1.b), bieán aùp coù hai cuoän thöù caáp ñaûo pha, aùp
ngöôïc ñaët vaøo chænh löu taêng gaáp ñoâi. Thaät vaäy, khi D1 daãn, aùp ñaët vaøo D2 laø:
uD2 = − e − e = − 2.e (qui öôùc aùp treân SCR hay Diod luoân tính töø A qua K).
GHi NHÔÙ - Boä chænh löu coù nhieäm vuï ñoåi höôùng (naén) doøng nguoàn xoay chieàu thaønh
doøng moät chieàu qua taûi, suy ra ôû maïch moät pha, hieäu duïng doøng nguoàn vaø taûi
coù cuøng trò soá.
b. Hoaït ñoäng ôû taûi RL:
Maïch ñieän khaûo saùt laø sô ñoà hình III.1.1.a hay III.1.1.b vôùi taûi laø RL thay vaøo vò trí cuûa R.
Taïi goác toïa ñoä wt = 0, aùp nguoàn u > 0 laøm D1, D4 daãn ñieän. Doøng taûi taêng leân töø giaù trò
khoâng vaø khaùc vôùi taûi R, doøng chöa veà khoâng ôû wt = π. ÔÛ baùn kyø keá, D2, D3 daãn ñieän vì ñöôïc
phaân cöïc thuaän vôùi giaù trò doøng ban ñaàu khaùc khoâng. Sau moät soá chu kyø, maïch ñieän ñaït cheá ñoä
töïa xaùc laäp: doøng qua maïch thay ñoåi coù chu kyø, ôû ñaây laø π.
Ñeå khaûo saùt chu kyø töïa xaùc laäp, ta laáy laïi goác toïa ñoä vaø phöông trình maïch ñieän:
uo = u = 2U sin wt = R.io + L di ñieàu kieän ñaàu : iO(0) = I1
dt
2U −t ωL L
giaûi ra: io = sin ( wt − φ ) + I1e τ . vôùi φ = tg −1 vaø τ =
Z R R
chuong 3 chinh luu Page 2 of 54

Khi wt = π , doøng ñieän trôû laïi giaù trò ban ñaàu I1 ñeå laäp laïi xung doøng cho baùn kyø môùi:
2U −π
io = sin (π − φ ) + I1e ωτ = I1 <III.1.5>
Z
Hình III.1.2 (a) aùp doøng chænh löu hai xung taûi RL (b) daïng doøng trong chu kyø töïa xaùc laäp
Giaûi phöông trình naøy, ta ñöôïc I1 vaø bieåu thöùc cho daïng doøng ra io . Bieåu thöùc naøy töông
1 π i .dwt
ñoái phöùc taïp vaø tích phaân ñeå tính trò trung bình doøng qua taûi I o = ∫
π 0 o
laø khoâng deã daøng.
Trong thöïc teá, ngöôøi ta thöôøng chæ tính giaù trò trung bình doøng ra baèng nguyeân lyù xeáp choàng khi
chæ xeùt taùc duïng cuûa thaønh phaàn moät chieàu cuûa aùp :
IO = UO/R , coù daïng <III.1.3> vì L khoâng coù taùc duïng ñoái vôùi thaønh phaàn moät chieàu
cuûa ñieän aùp.
Gioáng nhö ñaõ phaân tích trong phaàn tính giaù trò trung bình, vieäc tính hieäu duïng doøng taûi vaø
nguoàn seõ toán khaù nhieàu coâng söùc, coù theå tích phaân tröïc tieáp hay duøng nguyeân lyù xeáp choàng.
Trong thöïc teá, ngöôøi ta chæ xeùt tröôøng hôïp L voâ cuøng lôùn ñeå ñoä nhaáp nhoâ doøng taûi khoâng ñaùng keå
(tröôøng hôïp doøng phaúng) nhö ôû nhöõng muïc tieáp theo.
Ví duï: Tính doøng qua maïch chænh löu caàu diod taûi R = 10 ohm, aùp nguoàn 12 V (hieäu duïng).
Trò trung bình aùp ra
Uo = 12 ⋅ 2π 2 = 12 ⋅ 0.9 = 10.8 v , uo
Trò trung bình doøng ra: io = Io
I O = VO R = 10.8 / 10 = 1.08 A D1, D4 D2, D3 wt
Baøi taäp III.1.1: Tính HSCS cuûa π 2π

BBÑ khi doøng taûi phaúng, baèng IO. Khi L voâ u
cuøng lôùn, nhaáp nhoâ doøng khoâng ñaùng keå, ta Doøng qua nguoàn i
coù doøng phaúng. Io
- Coâng suaát taûi tieâu thuï cuõng laø

coâng suaát nguoàn cung caáp baèng Io
PO = UO.IO
Hình BT III.1.1 Khaûo saùt chænh löu 2 xung taûi doøng phaúng,
- Hieäu duïng doøng taûi IR, nguoàn INR
lieân tuïc
cuõng laø IO , coâng suaát bieåu kieán S = U.IO
2 2
- Vaäy HSCS =
π
QUAN SAÙT - cuoän daây noái tieáp maïch taûi coù theå laøm cho doøng taûi phaúng hôn neân noù
thöôøng ñöôïc goïi laø cuoän khaùng san baèng.
c. Hoaït ñoäng ôû taûi RE: ( hình III.1.3 )
Ngöôïc laïi vôùi taûi RL coù khuynh höôùng keùo daøi xung doøng ñieän, taûi coù söùc phaûn ñieän laøm
cho xung doøng thu heïp. Thaät vaäy, töø sô ñoà maïch ñieän hình III.1.3 coù theå nhaän xeùt laø caùc diod chæ
daãn ñieän ñöôïc khi aùp nguoàn u lôùn hôn söùc phaûn ñieän E cuûa taûi. Goïi δ laø goùc ñeå diod baét ñaàu daãn
ñieän:
Khi wt = δ thì u = E ⇔ E = 2U .sin δ ⇒ δ = sin −1 ( E U 2 ) <III.1.6>
Khi diod daãn ñieän, uo = u = R.io + E ⇒ io = ( u − E ) / R vôùi u = 2U sin wt . Daïng doøng laø
phaàn coù toâ treân hình III.1.3. Khi iO = 0 thì wt = π − δ vì tính ñoái xöùng cuûa hình sin.
Hình III.1.3 Chænh löu diod 2 xung, taûi RE
Khi diod taét hay iO = 0 , uO = E. Töø hình III.1.3 bieåu thöùc tính trung bình aùp ra:
δ +π
uo .dwt = π1 ⎡ ∫
π −δ δ +π
U o = π1 ∫ E.dwt ⎤
2U .sin wt.dwt + ∫
δ ⎢⎣ δ ⎥⎦ π −δ
1 π 1 π −δ u − E
vaø bieåu thöùc tính trung bình doøng ra: Io = ∫ io dwt = ∫ .dwt .
π 0 π δ R
IO coù theå ñöôïc tính theo nguyeân lyù xeáp choàng khi xeùt maïch töông ñöông ñoái vôùi maïch
ñieän moät chieàu: IO = (UO – E) /R
Ñeå tính toaùn coâng suaát phaùt nhieät cuûa ñieän trôû R caàn tính toaùn giaù trò hieäu duïng IOR cuûa
π π −δ
∫ ∫δ ( )
2
doøng ñieän ngoû ra iO: IOR = 1
π io2 .dwt = 1
π
u− E
R .dwt .
0
Vaø coâng suaát tieâu thuï treân ñieän trôû R laø Po = R.IOR
2
QUAN SAÙT - Chæ khi söùc phaûn ñieän maïch taûi E lôùn hôn bieân ñoä aùp nguoàn thì doøng taûi
môùi baèng khoâng
d. Hoaït ñoäng ôû taûi coù tuï ñieän: ( hình III.1.4 )
Hình III.1.4: Maïch ñoäng löïc vaø daïng doøng, aùp chænh löu caàu coù ñieän dung ôû ngoû ra (khi cho suït aùp diod
baèng khoâng).
Ñeå coù aùp phaúng ôû ngoû ra, ngöôøi ta söû duïng maïch loïc coù tuï ñieän laø phaàn töû chính nhö hình

II.1.4. Tuï ñieän tích tröõ naêng löôïng döôùi daïng ñieän aùp, noù ñöôïc naïp naêng löôïng khi aùp nguoàn
chænh löu cao hôn aùp ngoû ra: u > uC . Phöông trình doøng khi diod daãn ñieän:
duC du
iin = C =C <III.1.7> , vôùi u = U 2 sin wt
dt dt
vôùi u laø aùp nguoàn hình sin, vaø iin coù theå coù giaù trò raát lôùn phuï thuoäc vaøo giaù trò C vaø
du/dt luùc ñoù. Doøng iin giaûm veà khoâng vaø tuï ñieän seõ cung caáp naêng löôïng cho taûi khi aùp nguoàn
chænh löu thaáp hôn aùp treân tuï u < uC .
VARISTOR
i in
v v v
i in L
T
v v v
C
C R
C
C C C
R R
(a) (b) (c)
Hình III.1.5: Caùc sô ñoà thöïc teá
Phöông trình maïch ñieän luùc naøy laø: K
duC
uC = R(−iC ) = − R C v
dt i in
R
vôùi giaù trò ban ñaàu aùp treân tuï laø trò cöïc ñaïi uC = uCmax. v
C C R
Khi C coù giaù trò lôùn, vC giaûm theo ñöôøng thaúng nhö
(d)
hình veõ.
Theo III.1.7, khi noái tröïc tieáp tuï ñieän ôû ngoû ra chænh löu thì doøng naïp tuï iin coù daïng xung
vôùi bieân ñoä coù theå raát lôùn laøm hoûng diod, gaây suït aùp löôùi ñieän. Ñieàu naøy coù theå haïn cheá baèng moät
trong caùc phöông phaùp sau (hình III.1.5):
- Khi chænh löu söû duïng bieán aùp giaûm aùp coâng suaát beù, toång trôû trong cuûa bieán aùp ñuû ñeå
haïn doøng, khoâng caàn phaàn töû phuï khaùc (a).
- Maïch loïc duøng LC thay vì C (b). Töï caûm ngoaøi taùc duïng haïn doøng naïp tuï coøn goùp phaàn
vaøo laøm phaúng aùp ngoû ra, caûi thieän daïng doøng ngoû vaøo, ñöôïc duøng khi caàn chaát löôïng cao.
- ÔÛ chænh löu tröïc tieáp töø löôùi moät pha coâng suaát nhoû, ngöôøi ta haïn doøng qua nguoàn vaø
diod baèng moät ñieän trôû hay toát hôn, baèng moät varistor coù ñieän trôû taêng raát nhanh theo söï taêng cuûa
doøng qua noù (c).
- ÔÛ chænh löu tröïc tieáp töø löôùi coâng suaát trung bình hay lôùn, thay vì duøng töï caûm haïn doøng
naïp tuï, ngöôøi ta noái tieáp moät ñieän trôû coù trò soá lôùn nhöng coâng suaát beù luùc khôûi ñaàu, sau ñoù seõ
ngaén maïch laïi baèng khoùa K tröôùc khi cho maïch hoaït ñoäng (d). Phöông phaùp naøy kinh teá hôn söû
duïng cuoän daây.
GHi NHÔÙ - Caàn löu yù bieän phaùp haïn doøng naïp tuï ñieän ôû ngoû ra cuûa boä chænh löu ñeå
traùnh laøm hoûng diod.
2. Tính toaùn gaàn ñuùng aùp ra boä chænh löu diod ngoû ra coù tuï ñieän:
Daïng aùp ra cuûa caùc boä nguoàn chænh löu thöïc teá, khi tuï ñieän ñöôïc naïp qua moät toång trôû
(caùc sô ñoà III.1.5a b vaø c) coù daïng vC treân hình III.1.6.a. AÙp ra phaúng hôn nhôø coù suït aùp treân

phaàn töû noái tieáp naøy, bieân ñoä doøng naïp tuï ñieän cuõng thaáp hôn. Vieäc tính toaùn chính xaùc maïch
ñieän luùc naøy phöùc taïp, chæ coù theå nhôø vaøo caùc coâng cuï moâ phoûng treân maùy tính hay thöïc nghieäm.
Khi tính toaùn maïch coâng suaát nhoû, ngöôøi ta thöôøng duøng caùch tính gaàn ñuùng vôùi giaû söû
ñieän dung C raát lôùn hay boä nguoàn coù söû duïng maïch oån aùp vôùi daïng aùp, doøng hình III.1.6.b.
Hình III.1.6: (a) Daïng doøng, aùp ra thöïc teá sô ñoà hình III.1.5a; (b) Daïng aùp tính toaùn sô ñoà hình III.1.5a
Khi ñoù doøng taûi coù theå xem laø khoâng ñoåi coù trò soá laø IO = UO/R vôùi UO laø aùp trung bình
ngoû ra. Suy ra aùp treân tuï ñieän seõ suy giaûm tuyeán tính vôùi ñoä doác – IO/C . Neáu ta cho laø aùp treân tuï
naïp ñeán ñænh hình sin chænh löu vaø thôøi gian tuï xaû laø Δ t = T/2 (T laø chu kyø ñieän löôùi, baèng 20 ms
ô löôùi ñieän 50 Hz), ta coù daïng soùng tính toaùn treân hình III.1.6.b.
I .Δt
Nhaáp nhoâ aùp treân tuï ñieän C baèng: ΔU C = o <III.1.8> (giaù trò naøy luoân lôùn hôn thöïc teá).
C
Suy ra trung bình aùp treân tuï ñieän C laø: U C = U 2 − ΔU D − 12 ΔU C <III.1.9>
vôùi U laø trò hieäu duïng aùp nguoàn , ΔUD laø suït aùp qua diod.
GHi NHÔÙ Khi boä nguoàn laøm vieäc khoâng taûi, trò trung bình aùp ngoû ra tieán ñeán giaù trò ñænh
cuûa hình sin chænh löu U 2 . Khi taûi ñònh möùc, trò trung bình VC coù theå beù hôn
giaù trò tính theo <III.1.9> do suït aùp treân toång trôû trong cuûa nguoàn.
3. Tính toaùn ñieän aùp boä caáp ñieän tuyeán tính:
Ñeå cung caáp nguoàn moät chieàu cho caùc maïch ño löôøng vaø ñieàu khieån, ngöôøi ta caàn aùp moät
chieàu phaúng coù giaù trò khoâng ñoåi. Coù theå söû duïng caùc boä nguoàn xung (chöông IV) vôùi nhieàu öu
ñieåm hay ñôn giaûn hôn, duøng chænh löu diod coù loïc tuï ñieän ngoû ra vaø maïch oån aùp tuyeán tính.
Hình III.1.8 cho ta sô ñoà boä caáp ñieän moät chieàu ±Vo coù oån aùp tuyeán tính duøng vi maïch hoï
LM78xx (aùp ra döông) vaø LM79xx (aùp ra aâm). Löu yù vi maïch oån aùp caàn ñöôïc taûn nhieät khi doøng taûi
> 0.1A vaø ôû ngoû ra neân coù tuï hoùa (C2 ≈ 100 uF) vaø tuï khoâng cöïc tính (C3 ≈ 0.1 uF) ñeå choáng dao
ñoäng vaø ñaûm baûo taûi khoâng bò nhieãu khi laøm vieäc ôû cheá ñoä xung.
78xx
V
e o
C3
C1 C2
v
-V
-e C1 C2 C3
o
79xx
Hình III.1.7: Daïng aùp ra maïch oån aùp khi aùp nguoàn Hình III.1.8: Boä oån aùp tuyeán tính duøng vi maïch hoï 78xx
quaù thaáp, khoâng ñuû cho maïch hoaït ñoäng.
Ñeå caùc boä oån aùp tuyeán tính hoaït ñoäng bình thöôøng, suït aùp ΔU qua noù caàn coù giaù trò toái
thieåu (thöôøng choïn ΔU ≥ 3V ), aùp ngoû ra UO ñöôïc tính theo aùp vaøo U nhö sau theo hình III.1.6b:

U o = U 2 − ΔU D − ΔU C − ΔU <III.1.10>
Neáu aùp nguoàn U khoâng ñuû, suït aùp ΔU = (U 2 − ΔU D − ΔU C ) − U o < ΔU min laø giaù trò toái
thieåu ñeå vi maïch coù theå hoïat ñoäng bình thöôøng, ngoû ra maïch oån aùp seõ khoâng coøn phaúng nöõa (hình
III.1.7). Trong tính toaùn naøy, ta ñaõ khoâng löu yù ñeán suït aùp cuûa bieán aùp khi coù taûi, töø 10 .. 15% ñoái
vôùi bieán aùp coâng suaát beù.
Ví duï: tính aùp thöù caáp cho boä nguoàn oån aùp 5V/ 0.5A .
Io .Δt 0.5i0.01
Duøng tuï loïc coù ñieän dung 2200uF => ΔVC = = = 1.14 volt. Söû duïng diod
C 2200i10−6
caàu, ΔUD = 2volt, laáy ΔU = 3 suy ra U 2 ≥ 5 + 2 + 3 + 1.14 = 11.14 volt hay U ≥ 8 volt, choïn aùp thöù
caáp bieán aùp baèng 9VAC ñeå coù döï tröõ .
LÖU YÙ - Ñeå boä oån aùp laøm vieäc toát, caàn ñaûm baûo suït aùp toái thieåu qua vi maïch oån aùp
ΔU (khoaûng 3 volt). Hieän nay coù hoï vi maïch oån aùp vôùi ΔU raát thaáp, cho pheùp
taïo ra nguoàn oån aùp 3.3V töø nguoàn 5 volt (ví duï LM1117).
QUAN SAÙT Khi aùp ra bò suït theo taûi, vieäc taêng ñieän dung tuï ñieän loïc nguoàn (khi ñaõ coù trò
soá khaù lôùn) thöôøng khoâng hieäu quaû vì laøm taêng suït aùp nguoàn. Bieän phaùp coù
theå duøng laø taêng aùp thöù caáp hay vaø/hay taêng coâng suaát bieán aùp nguoàn.
4. Boä chænh löu nhieàu xung duøng diod:
ÔÛ coâng suaât lôùn, ta söû duïng nguoàn nhieàu pha vaø boä chænh löu nhieàu diod. Daïng aùp ra seõ
goàm nhieàu xung hôn trong moät chu kyø löôùi, töông öùng vôùi khoaûng daãn cuûa caùc diod. Nhö vaäy,
daïng aùp ra seõ phaúng hôn vaø gaàn vôùi nguoàn moät chieàu lyù töôûng hôn caùc boä chænh löu moät pha.
III.2 ÑIEÀU KHIEÅN PHA AÙP XOAY CHIEÀU:
1. Thyristor: ngaét ñieän laøm vieäc vôùi nguoài xoay chieàu:
Laäp maïch ñieän thí nghieäm nhö hình III.2.1.
u laø aùp nguoàn hình sin, boä ñieàu khieån coù taùc ñoäng
ON – OFF: cung caáp doøng cöïc coång IG ñuû lôùn ñeå
kích khôûi ñöôïc triac khi ON vaø baèng khoâng khi
OFF. Keát quaû nhaän ñöôïc (hình III.2.2.a):
- Khi boä ñieàu khieån ON: triac daãn ñieän
ngay vì noù coù theå daãn doøng theo hai cöïc tính.
Doøng qua taûi R coù cuøng daïng aùp nguoàn vì ta coù III.2.1 Maïch TRIAC vaø nguoàn xoay chieàu, taûi R.
R.io = uo = u.
- Khi boä ñieàu khieån OFF: vì linh kieän hoï thyristor coù khaû naêng töï giöõ traïng thaùi daãn ñieän
neân triac chæ taét khi aùp nguoàn u qua zero.
Hình III.2.2.a: Daïng aùp ra ñieàu khieån ON – OFF duøng Hình III.2.2.b: AÙp ra ñieàu khieån pha taûi trô
TRIAC (a), coù ñoùng ngaét luùc aùp qua zero (b)

Nhaän xeùt:
- Khi ñieàu khieån ON – OFF, linh kieän hoï thyristor coù theå ñoùng vai troø moät ngaét ñieän chuû
ñoäng trong löôùi ñieän xoay chieàu, noù laøm vieäc theo tín hieäu ñieàu khieån cöïc coång thay vì ñoùng ngaét
thuï ñoäng (chæ theo phaân cöïc) nhö diod:
+ Thyristor daãn ñieän khi ñöôïc ñieàu khieån. Söï daãn ñieän naøy phuï thuoäc vaøo loaïi
thyristor maø laø moät chieàu (SCR) hay xoay chieàu (triac).
+ Thyristor ngaét (ngöng daãn) khi ta khoâng ñieàu khieån. Ñieàu naøy khoâng xaûy ra töùc
thôøi nhö ôû transistor, thyristor chæ taét khi aùp nguoàn xoay chieàu laøm doøng qua noù veà khoâng.
TOÙM TAÉT - Coù theå xem ôû ñieàu khieån ON-OFF, ngaét ñieân baùn daãn thyristor seõ thay theá
ngaét ñieän cô khí ñeå ñoùng ngaét taûi vôùi nhieàu öu ñieåm.
Ñieàu khieån pha:
Moät phöông phaùp khaùc phöùc taïp hôn, chæ cho pheùp thyristor daãn ñieän moät phaàn cuûa chu kyø
hình sin goïi laø ñieàu khieån pha (hình III.2.2.b). Thyristor seõ daãn ñieän khi ñöôïc kích vaø taét khi
doøng qua noù veà khoâng ôû cuoái baùn kyø. Nhö vaäy, phöông phaùp naøy cho ñieän aùp ngoû ra. Ñeå ñieàu
khieån pha, tín hieäu ñieàu khieån caùc SCR hay triac phaûi coù cuøng taàn soá vôùi löôùi ñieän (ñeå coù theå
ñoùng ngaét ôû moãi chu kyø) vaø goùc leäch pha thay ñoåi ñöôïc. Goùc leäch pha naøy ñöôïc goïi laø goùc ñieàu
khieån pha α − coøn goïi laø goùc thoâng chaäm (angle of retard, delayed angle).
Goùc ñieàu khieån pha (ÑKP) α ñöôïc tính töø vò trí goác (coøn goïi laø vò trí α = 0) goïi laø goùc
chuyeån maïch töï nhieân hay khoâng coù ñieàu khieån. Goùc chuyeån maïch töï nhieân naøy laø ñieåm thyristor
baét ñaàu daãn ñieän khi ta cung caáp doøng cöïc coång lieân tuïc, töông öùng vôùi tröôøng hôïp thay theá
thyristor baèng diode) vaø taûi maïch ñieän laø thuaàn trôû. Coù theå deå daøng thaáy laø khi α = 0, aùp ra seõ cöïc
ñaïi. Moät thoâng soá khaùc cuûa sô ñoà ñieàu khieån laø beà roäng xung kích thyristor phaûi ñöôïc choïn thích
hôïp ñeå coù phaïm vi thay ñoåi goùc ÑKP roäng nhaát, töø giaù trò aùp ra toái thieåu (thöôøng baèng 0) töông
öùng α = αMAX ñeán aùp ra cöïc ñaïi α = 0 ôû taûi thuaàn trôû.
2. Khaûo saùt chænh löu 1 SCR ñieàu khieån pha:
Chænh löu 1 SCR ít thoâng duïng nhöng vieäc khaûo saùt chænh löu 1 SCR laïi coù yù nghiaõ raát lôùn
vì noù chính laø cô sôû cho lyù luaän vaø tính toaùn caùc sô ñoà phöùc taïp hôn sau naøy. Cuøng vôùi vieäc söû
duïng SCR, ta laøm quen vôùi sô ñoà phaùt xung ñieàu khieån caùc ngaét ñieän, laø giaûn ñoà thôøi gian trong ñoù
luaät ñieàu khieån ngaét ñieän theå hieän baèng logic hai traïng thaùi:
ON (hay 1 hay High): cho pheùp ngaét ñieän hoaït ñoäng baèng caùch cung caáp tin hieäu ñieàu khieån
(doøng cöïc coång cho SCR hay doøng cöïc neàn cho BJT) coù bieân ñoä ñuû lôùn .
OFF (hay 0 hay Low): ngöng cung caáp tín hieäu ñieàu khieån, khi ñoù hoaït ñoäng cuûa ngaét ñieän
chæ coøn phuï thuoäc vaøo ñaëc tính heä thoáng luùc ñoù.
Vôùi cuøng maïch ñoäng löïc, hoaït ñoäng cuûa caùc BBÑ coù theå thay ñoåi theo sô ñoà ñieàu khieån.

a. Khaûo saùt vôùi taûi R:
i io uo
T1
o u
2
Ñieàu 0 wt
khieån u
o R
α γ=π−α
u i wt
G1
(a)
Tín hieäu ñieàu khieån SCR T1 laø doøng iG coù 2π wt
taàn soá löôùi ñieän, leänh pha goùc α (hình III.2.3.b). π
ôû wt = 0 SCR T ñöôïc phaân cöïc thuaän u

T1
nhöng chöa daãn ñieän vì chöa ñöôïc kích cho ñeán U2
wt = α, SCR daãn ñieän: (b)
aùp ra uo = u = R.io => doøng taûi io cuøng Hình III.2.3: Maïch ñieän (a) vaø daïng doøng aùp
chænh löu 1 SCR (b)
daïng hình sin vôùi aùp nguoàn.
vaâïy io = 0 ôû cuoái baùn kyø vaø SCR taét cho ñeán khi ñöôïc kích ôû chu kyø keá.
Trò trung bình aùp ra:
1 2π 1 π U 2
UO =
2π ∫0
uO .dwt =
2π ∫α u.dwt = 2π
(cos α + 1) <III.2.1>
Khi α = 0, ta coù laïi tröôøng hôïp chænh löu diod.

Vì doøng taûi io = uo / R , coù theå tích phaân tröïc tieáp hay duøng nguyeân lyù xeáp choàng ñeå tính
trung bình doøng taûi : IO = U O / R
Trò soá hieäu duïng aùp ngoû ra:

2π π π π
U oR = ∫ uo2 .dwt = ∫α u .dwt = ∫α u .dwt = U π ∫α sin wt.dwt
1 1 2 1 2 1 2
2π 0 2π o 2π
<III.2.2>
π
U oR = U ∫α (1 − cos 2wt).dwt = U [wt − sin 2wt] = U (π − α + sin 2α )
1 1 1 π 1 1
2π 2π 2 α 2π 2
Khi α = 0, ta coù trò hieäu duïng aùp ra chænh löu diod baèng U / 2 = 0.707U , lôùn hôn giaù trò
trung bình.
AÙp rôi treân SCR uT baèng khoâng khi SCR ñaãn ñieän hay baèng aùp nguoàn u khi doøng taûi baèng
khoâng (hình III.2.3): uT = u – R.io
GHI NHÔÙ - Khi ñieàu khieån pha, SCR daãn ñieän chaäm ñi so vôùi diod ôû cuøng vò trí, nhôø vaäy
ta coù theå ñieàu khieån (giaûm) aùp ngoû ra.
- Vôùi taûi R, aùp vaø doøng taûi coù cuøng daïng.
b. Khaûo saùt vôùi taûi RL:
Khaûo saùt töông töï tröôøng hôïp R.
wL
R 2 + (ωL) vaø goùc pha φ = tg −1
2
Taûi RL coù thoâng soá: toång trôû taûi Z =
R
ÔÛ wt = α : SCR ñöôïc kích, noù daãn ñieän vì ñang phaân cöïc thuaän, phöông trình maïch ñieän

T1 i io uo
o
2 wt
R
u 0
o
u π γ
u
L
Hình III.2.6: Chænh löu 1 SCR taûi RL

luùc naøy: uo = uR + uL = u hay
di
uo = R.io + L o = u = U 2 sin wt
dt
vôùi ñieàu kieän ñaàu laø khi wt = α , io = 0
Doøng taûi io coù daïng iO = iO1 + iO2 vôùi
* iO1 laø thaønh phaàn xaùc laäp, laø doøng qua maïch
vôùi nguoàn hình sin u:
U 2
io1 = sin(ω t − φ )
Z
toång trôû taûi Z = R2 + (ω L )
2
wL
vaø goùc pha taûi φ = tg −1
R
* iO2 laø thaønh phaàn quaù ñoä, laø nghieäm cuûa
di
phöông trình khoâng veá hai: 0 = R ⋅ io + L ⋅ o Hình III.2.7: Phaân tích caùc thaønh phaán aùp
dt
ngoû ra.
−t
io2 = Ae τ vôùi thôøi haèng τ = L , Haèng soá tích phaân A xaùc ñònh töø ñieàu kieän ban ñaàu
R
U 2 −α
0= sin(α − φ ) + Ae ω ⋅τ suy ra bieåu thöùc doøng ñieän ngoû ra iO nhö sau
Z
U 2⎡ − (ω t −α )
ω ⋅τ ⎤
io = ⎢ sin(ω t − φ ) − sin(α − φ ) ⋅ e ⎥⎦ <III.2.3 >
Z ⎣
Caùc thaønh phaàn doøng ñieän iO ñöôïc veõ treân hình III.2.7ø.
Khi wt = α + γ doøng veà khoâng:
−γ
iO = 0 suy ra sin( α + γ − φ ) − sin( α − φ ) ⋅ e ω⋅ τ = 0 <III.2.4 > hay:
−γ
sin( α + γ − φ ) = sin( α − φ ) ⋅ e ω⋅ τ <III.2.4* >
γ : beà roäng xung ñieän aùp ngoû ra (trong tröôøng hôïp naøy cuõng laø goùc daãn cuûa SCR). Phöông
trình <III.2.4*> chæ coù theå giaûi baèng phöông phaùp soá. Phuï luïc III.1 trình baøy caùch duøng coâng cuï
GOAL SEEK cuûa Excel ñeå giaûi <III.2.4* >.
Töø hình III.2.7, coù theå nhaän xeùt goùc daãn γ > π − α: doøng qua SCR taêng leân töø giaù trò
khoâng vaø chæ baèng khoâng khi ñaõ qua baùn kyø aâm. Hieän töôïng naøy coù theå giaûi thích baèng ñaëc tính

cuûa töï caûm L laø choáng laïi söï thay ñoåi cuûa doøng ñieän qua noù. Khi thyristor baét ñaàu daãn, doøng qua
di
maïch taêng leân töø giaù trò khoâng. Khi ñoù uL = L o > 0 , L ñöôïc naïp naêng löôïng vaø suït aùp qua R beù
dt
hôn aùp nguoàn. Khi aùp nguoàn u giaûm, iO giaûm vaø uL < 0 , L ñöôïc xaû naêng löôïng laøm taêng hieäu theá
qua R, cho pheùp doøng qua noù vaãn coøn khi aùp nguoàøn ñaõ aâm. uL laø phaàn dieän tích gaïch soïc thaúng
ñöùng treân, uR laø phaàn coù chaám ôû hình III.2.7.
Coù goùc daãn γ, ta tính ñöôïc:
α+γ
Trò trung bình doøng IO : Io = 1 i dt = 1
∫ ∫ io dwt
T T o 2π
α
α +γ
1 U 2 ⎡sin(ω t − φ ) − sin(α − φ ) ⋅ e− (ω t−α ) ω ⋅τ ⎤ dwt < III.2.5>
Io =
2π Z ∫
α
⎢⎣ ⎥⎦
α+γ
Vaø trò hieäu duïng doøng IOR: I OR = 1 (i )2 dt =
∫
T T o
1
2π ∫ (io ) dwt
2
α
α +γ
U 2
2
⎡sin(ω t − φ ) − sin(α − φ ) ⋅ e− (ω t−α ) ω ⋅τ ⎤ dwt < III.2.6>
IOR =
Z
1
2π ∫
α
⎢⎣ ⎥⎦
Hai tích phaân naøy coù theå thöïc hieän ñöôïc nhöng keát quaû khoâng ñaëc saéc, coù theå xem nhö
moät baøi taäp.
GHI NHÔÙ - Khi taûi coù töï caûm, ñieän aùp caûm öùng cuûa noù coù theå giuùp cho SCR tieáp tuïc
daãn ñieän khi aùp nguoàn aâm.
- Trò trung bình aùp ngoû ra taûi R tính theo coâng thöùc <III.2.5>, giaûm khi taûi coù
L vì beà roäng xung aùp γ taêng laøm aùp ngoû ra coù phaàn aâm (hình III.2.6).
Baøi taäp: Söû duïng
GOAL SEEK cuûa Excel ñeå
giaûi <III.2.4>:
Goal Seek laø coâng cuï
doø tìm giaù trò moät bieán ñeå
moät bieåu thöùc ñaït giaù trò cho
tröôùc cuûa baûng tính. Löu yù
caùc haøm löôïng giaùc cuûa
Excel maëc ñònh coù ñôn vò laø
radian.
Maøn hình Excel ñeå tìm goùc daãn khi cho tröôùc goùc kích.
3. BBÑ aùp xoay chieàu:
Khi thay theá SCR trong hình III.2.5 baèng triac hay hai SCR song song ngöôïc, doøng taûi coù
theå ñaõo chieàu, ta coù BBÑ aùp xoay chieàu, sô ñoà moät pha (hình III.2.8). Daïng xung ñieàu khieån
cuõng coù thay ñoåi: xung roäng thay cho xung heïp vaø coù ôû hai baùn kyø.
a. Taûi ñieän trôû:
Maïch hoaït ñoäng gioáng nhö tröôøng hôïp io uo
u
chænh löu moät SCR (muïc III.2.2.a) nhöng triac laø
2
linh kieän daãn ñieän 2 hai chieàu. 0 wt
α γ=π−α
T1 T2
io
T i wt
G
u R
G
uo
2π wt
π
uT
Hình III.2.8: BBÑ aùp xoay chieàu moät pha duøng triac.
Taïi wt = 0, ñoùng nguoàn. T khoâng daãn neân doøng taûi iO = 0

=> aùp ra vO = 0, aùp treân TRIAC uT = u – uO = u > 0. Triac phaân cöïc thuaän.
Taïi wt = α , coù doøng kích iG vaø uT > 0 => T daãn ñieän, ta coù:
uT = 0, uO = u => iO = u/R coù daïng hình sin nhö ñieän aùp.
Taïi wt = π , uO = 0, iO = 0 => T taét .
Trong baùn kyø aâm, daïng aùp doøng ñöôïc laäp lai, nhöng vôùi giaù trò ngöôïc laïi.
- Trò hieäu duïng aùp treân taûi:
π
U OR = 1
T ∫ T
u dt =
2 1
π ∫ (U 2 sin ω t)2 dω t = U 1
π (π − α + 12 sin 2α ) <III.2.7>
α
Kieåm tra laïi: khi α = 0 , aùp ra baèng aùp nguoàn UOR = U . Vì doøng coù cuøng daïng vôùi aùp ( taûi
thuaàn trôû), trò hieäu duïng doøng qua taûi:
U U 1
IOR = OR = (π − α + 12 sin 2α ) <III.2.8 >
R R π
- Coâng suaát:
1 ( uo ) (U ) <III.2.9 >
2 2
1
PO = ∫ uo ⋅ io dt = ∫ dt = OR
T T T T R R
Bieåu thöùc naøy vaãn gioáng nhö tröôøng hôïp nguoàn hình sin vì do taûi thuaàn trôû, daïng doøng aùp
treân taûi vaãn gioáng nhau.
- HSCS cuûa maïch nhoû hôn 1 do doøng qua nguoàn khoâng hình sin.
Baøi taäp: Tìm bieåu thöùc toång quaùt cuûa HSCS khi ñieàu khieån pha aùp AC taûi R.
Giaûi: S = U*IOR PO = R*(IOR)2=(UOR)2/R
=> HSCS = PO / S =UOR / U. HSCS chæ baèng 1 khi α = 0.
Ví duï: Tìm goùc ÑKP α ñeå coâng suaát ra baèng ½ coâng suaát cöïc ñaïi (khi ñoùng tröïc tieáp vaøo
nguoàn).
Giaûi: Giaûi tröïc tieáp baøi toaùn ngöôïc suy töø phöông trình <III.2.7> khoâng thöïc hieän ñöôïc, töø

<III.2.9 >, ta coù
( uo ) ( u)
2 2
∫ ∫ ∫ (u ) ∫ ( u)
2 2
PO = 1
T
dt = ⋅ PMAX =
1 1
T
dtdt hay o dt = 1
RT T R 2 T T 2
=> Ta caàn coù tích phaân cuûa bình phöông aùp ra vO baèng ½ tích phaân cuûa bình phöông aùp
nguoàn v , do tính ñoái xöùng cuûa hình sin, suy ra α = 90 O . Coù theå kieåm tra laïi baèng tính toaùn theo
<III.2.8 > vaø <III.2.9 >, tröôøng hôïp naøy aùp ra uO coù trò hieäu duïng laø U / 2 .
Baøi taäp: Söû duïng GOAL SEEK cuûa Microsoft Excel ñeå giaûi baøi toaùn ngöôïc cuûa<III.2.7>:
Tính goùc kích triac ñeå coù hieäu duïng aùp ra baèng giaù trò mong muoán. Tính baèng soá: Hieäu duïng aùp
ngoû ra UOR = 110V öùng vôùi nguoàn U = 220V hieäu duïng
b. Taûi RL:
Vôùi nhaän xeùt laø ôû moãi baùn kyø, ta laïi uo
coù tröôøng hôïp chænh löu 1 SCR muïc II.2.1, io
u
ta coù daïng doøng aùp taûi RL laøm vieäc vôùi 2 wt
BBÑ aùp xoay chieàu treân hình III.2.8. 0
α γ
Doøng taûi taêng töø zero khi triac ñöôïc
kích vaø keùo daøi qua phaàn aùp nguoàn ñaõo
cöïc tính: beà roäng xung doøng γ > π − α laø
Hình III.2.9: Daïng doøng aùp taûi RL laøm vieäc vôùi BBÑ aùp
nghieäm cuûa phöông trình <III.2.4*>
−γ xoay chieàu.
sin( α + γ − φ ) = sin( α − φ ) ⋅ e ω⋅ τ
Trò hieäu duïng aùp ra:

α +γ
2
VoR = 1
T ∫ T
vo dt = 1
π ∫α ( V 2 sin ωt ) 2 dωt
<III.2.10>
=V π
1
(γ + 1
2 [sin 2α − sin 2(α + γ )] )
Bieåu thöùc tính trò hieäu duïng doøng ra coù daïng raát phöùc taïp vì iO coù caû haøm sin vaø haøm muõ,
khoâng tieän tính toaùn baèng giaûi tích. Trong phuï luïc ôû cuoái chöông, phöông phaùp tính toaùn beà roäng
xung doøng (hay goùc daãn ñieän cuûa SCR) γ, caùc ñaëc tröng cuûa doøng ñieän trong boä bieán ñoåi ñieàu
khieån pha baèng ñoà thò ñöôïc trình baøy.
Caùc nhaän xeùt:
* AÙp ra baèng khoâng khi α = αMAX = 180 O.
* Goùc α toái thieåu vôùi taûi RL ( phaïm vi ñieàu chænh goùc ñieàu khieån pha taûi RL ) baèng φ.
Thöïc vaäy, khi α giaûm, goùc daãn γ taêng. Khi γ = 180 O , xung doøng baùn kyø döông noái lieàn xung
doøng cuûa baùn kyø aâm (doøng ñieän laø lieân tuïc), aùp ra uO ñaït cöïc ñaïi vaø baèng aùp vaøo u. vôùi aùp ñaët
vaøo laø hình sin, doøng ra hình sin vaø leäch vôùi aùp goùc φ laø goùc taûi RL. Vaäy goùc ñieàu khieån pha cöïc
tieåu ñeå coøn ñieàu khieån ñöôïc aùp ra laø goùc φ taûi. Coù theå theá vaøo <III.2.4*> ñeå kieåm tra.
Khi kích caùc thyristor vôùi xung coù α < φ, aùp ra khoâng thay ñoåi. Ta noùi laø heä thoáng khoâng
coøn ñieàu khieån ñöôïc khi α < φ.
* Yeâu caàu kích xung roäng: Khi ñieàu khieån pha aùp xoay chieàu, xung kích caùc thyristor caàn
laø xung roäng ñeå ñaûm baûo maïch laøm vieäc bình thöôøng khi α < φ. Ñoái vôùi sô ñoà moät pha, ngöôøi ta
thöôøng duøng xung coù beà roäng (π − α) nhö treân hình III.2.8).

Ñeå chöùng toû söï caàn thieát naøy, ta quan saùt hình III.2.10 moâ taû quaù trình quaù ñoä BBÑ aùp
xoay chieàu moät pha taûi RL kích baèng xung roäng khi goùc ÑKP α < φ. ÔÛ baùn kyø ñaàu tieân, T1 seõ
daãn ñieän ngay khi ñöôïc kích. Do α < φ, goùc daãn γ cuûa T1 lôùn hôn π vaø ñeán baùn kyø thöù hai, khi T2
coù xung cöïc coång, T1 vaãn coøn daãn, neân T2 vaãn bò ñaët aùp aâm vaø T2 seõ daãn ñieän ngay khi doøng T1
veà khoâng ( T1 taét ). Aùp ra uO vaãn baèng aùp nguoàn u laø giaù trò lôùn nhaát coù theå coù. Nhö vaäy coù theå
xem T2 ñöôïc kích vôùi goùc ÑKP lôùn hôn giaù trò α cuûa maïch ñieàu khieån cung caáp nhöng vaãn lôùn
hôn φ vaø goùc daãn γ cuûa noù tieáp tuïc lôùn hôn π . Moïi vieäc xaûy ra töông töï ôû caùc baùn kyø sau. Ñeå yù laø
duø caùc goùc daãn thay ñoåi, chuùng luoân lôùn hôn π vaø aùp ra uO vaãn baèng aùp nguoàn v. Quaù trình quaù
ñoä naøy seõ chaám döùt khi doøng trôû thaønh hình sin vaø leäch pha vôùi aùp goùc φ.
Hình III.2.10: Quaù trình quaù ñoä boä ÑKP aùp xoay chieàu moät pha.
Cuõng coù theå chöùng toû söï caàn thieát cuûa xung roäng khi chöùng minh maïch hoaït ñoäng khoâng
bình thöôøng khi thyristor baèng xung heïp. Thöïc vaäy, T2 seõ khoâng theå daãn ñieän sau khi T1 taét vì
khi ñoù khoâng coøn doøng cöïc coång. ÔÛû baùn kyø thöù 3, T1 laïi daãn vaø ñeán baùn kyø thöù 4, T2 cuõng khoâng
theå laøm vieäc nhö ta mong muoán.
GHI NHÔÙ - boä ñieàu khieån aùp AC coù theå thay ñoåi aùp ra nhö moät Variac, nhöng vôùi cuøng moät goùc
kích thyristor, aùp ngoû ra seõ thay ñoåi theo ñaëc tính taûi.
- Khi söû duïng cho taûi coù töï caûm lôùn, caàn phaûi kích SCR baèng xung roäng.
Baøi taäp: Khaûo saùt BBÑ aùp xoay
SCR1
A
chieàu ba pha taûi thuaàn trôû (hình III.2.11).

a
a. Treân hình III.2.12a trình baøy aùp pha

SCR4
ua, aùp daây uab taûi vôùi daïng xung kích caùc
SCR3
Nguoàn
R
C
SCR baèng 120O). Xaùc ñònh khoaûng daãn

c
cuûa caùc SCR vaø ghi chuù vaøo hình veõ caùch
Taû i
SCR6
taïo ra hai daïng soùng aùp ngoû ra ua, uab .

SCR5
R
B
b. Cuõng töø hình III.2.12a naøy, giaûi thích Hình III.2.11:

b
lyù do vì sao ta caàn xung kích caùc SCR keùo Maïch ñoäng löïc
SCR2
daøi (töø α deán 7π/6 ñoái vôùi SCR 1)

Hình III.2.12a:
Daïng xung ñieàu
khieån, aùp pha
taûi ua vaø aùp daây
taûi uab ôû
α = 120O
(tröôøng hôïp moãi
luùc chæ coù 2
SCR laøm vieäc).
Hình III.2.12b: AÙp pha

taûi ua vaø aùp daây taûi uab
ôû a = 40O (tröôøng hôïp
coù luùc 3 SCR laøm vieäc).
AÙp pha A ñöôïc veõ
choàng leân ua ñeå deã so
saùnh
c. Hình III.2.12b trình baøy aùp pha ua, aùp daây uab taûi ôû goùc ñieàu khieån pha baèng 40O. Töï veõ caùc
daïng xung kích SCR, xaùc ñònh khoaûng daãn cuûa caùc SCR vaø ghi chuù vaøo hình veõ caùch taïo ra hai
daïng soùng aùp ngoû ra ua, uab .
Höôùng daãn: - Nguyeân taéc ñaày ñuû cuûa ñieàu khieån maïch ñieän xoay chieàu laø seõ coù tín hieäu ñieàu khieån
ôû nhöõng khoaõng thôøi gian maø ngaét ñieän coù theå laøm vieäc. Töø daïng xung ñieàu khieån coù theå kieåm tra
phaân cöïc ñeå xaùc ñònh caùc SCR daãn ñieän, vì laø taûi R neân SCR seõ taét khi doøng (aùp) taûi baèng 0.
- Coù ba tröôøng hôïp coù theå xaûy ra: 2 SCR treân 2 pha daãn ñieän cung caáp 1 aùp daây cho
taûi, 3 SCR treân 3 pha laøm vieäc cung caáp nguoàn 3 pha cho taûi vaø tröôøng hôïp chæ coù 1 SCR coù xung
ñieàu khieån ñöôïc phaân cöïc thuaän thì noù cuõng khoâng theå laøm vieäc ñöôïc vì doøng qua taûi baèng 0.
4. ÖÙng duïng:
Trong khaûo saùt lyù thuyeát, triac vaø hai SCR song song ngöôïc coù cuøng hoaït ñoäng nhöng
trong thöïc teá, vieäc söû duïng hai linh kieän treân coù söï phaân bieät raát roõ raøng. Triac ñöôïc duøng roâïng
raõi trong daân duïng nhöng chæ duøng cho taûi thuaàn trôû hay doøng ñieän beù (vaøi chuïc A) trong coâng
nghieäp. Khi taûi coù tính caûm khaùng cao (ñoäng cô) hay coâng suaát lôùn, sô ñoà hai SCR song song

ngöôïc luoân ñöôïc söû duïng.
a. Ñieàu khieån ON – OFF:
T1
R
In 33
1
Ñieàu
G
khieån 0.1u Out
T2
2
(a) Sô ñoà khoái rô le baùn daãn (b) Söû duïng opto triac ñeå dieàu khieån ON-OFF
Hình III.2.11: ÖÙng duïng ñieàu khieån ON – OFF
Thyristor thay theá ngaét ñieän cô khí ñeå ñoùng ngaét taûi xoay chieàu vôùi nhieàu öu ñieåm, ñöôïc
goïi laø rô le hay contactor baùn daãn (SSR - solid state relay ).
- Sô ñoà khoái cuûa rô le baùn daãn cho ôû hình III.2.11.a: Ngoû vaøo cuûa SSL noái boä ñieàu khieån
TRIAC qua boä caùch ly, treân hình laø boä gheùp tín hieäu duøng quang hoïc (optron). Khi diod phaùt
quang cuûa optron coù doøng, transistor ngoû ra seõ baûo hoøa, taùc ñoäng leân maïch ñieàu khieån cung caáp
doøng kích cho TRIAC.
Öu ñieåm: SSR khoâng taïo ra tia löûa ñieän khi ñoùng ngaét, soá laàn vaø taàn soá ñoùng ngaét cho
pheùp raát cao, coâng suaát ñieàu khieån raát beù - coù theå taùc ñoäng tröïc tieáp töø maïch vi ñieän töû, coù theå
tích hôïp vôùi caùc boä ñieàu khieån ñieän töû khaùc ñeå ñöôïc nhieàu tính naêng môùi.
Nhöôïc ñieåm: khaû naêng quaù taûi keùm, hoûng khoâng phuïc hoài ñöôïc, nhaïy vôùi nhieãu, nhieät …
Rô le, contactor baùn daãn thöôøng ñöôïc duøng thay theá rô le, contactor cô khí khi caàn soá laàn
ñoùng ngaét lôùn, maïch caáp ñieän cho bieán aùp maùy haøn ñieän trôû (haøn tieáp xuùc), ñieàu khieån loø ñieän
hay caàn taùc ñoäng nhanh (nhö oån aùp xoay chieàu hay UPS) …
QUAN SAÙT - Opto triac laø phaàn töû ñieàu khieån triac coâng suaát beù (vaøi kw) raát hieäu quaû.
b. BBÑ aùp xoay chieàu:
BBÑ aùp xoay chieàu coù caùc ñaëc ñieåm chung cuûa caùc thieát bò baùn daãn coâng suaát. Öu ñieåm laø
hieäu suaát cao, kích thöôùc beù, saün saøng cho ñieàu khieån töï ñoäng… vaø nhöôïc ñieåm laø aùp ra khoâng lyù
keùm. Ta coù theå duøng BBÑ aùp xoay chieàu ñeå chænh ñoä saùng ñeøn coù tim, trong caùc boä nguoàn coâng
nghieäp vaø trong ñieàu khieån ñoäng cô.
G
R L
T1
Taûi
T1 T2
TRIAC A T4
Taûi
G
Nguoàn
R L
Nguoàn
T2
Taûi
T1 T2
TRIAC B T5
G
R L
T3
Taûi
T1 T2
TRIAC C T6
(a) duøng ba sô ñoà moät pha (b) sô ñoâ ñieàu khieån ba pha.
Hình III.2.12: BBÑ aùp xoay chieàu ba pha

GHI NHÔÙ - boä ñieàu khieån aùp AC coù nhieàu öùng duïng hieäu quaû trong thieát bò gia duïng,
coøn trong coâng nghieäp thöôøng ñöôïc duøng cho khôûi ñoäng ñoäng cô AC.
III.3 KHAÛO SAÙT MOÄT SOÁ SÔ ÑOÀ CHÆNH LÖU ÑIEÀU KHIEÅN PHA:
Vôùi tính caùch laø chænh löu coù ñieàu khieån, SCR coù theå thay theá diod trong caùc sô ñoà chænh
löu ñeå ñieàu khieån aùp ngoû ra khi söû duïng phöông phaùp ñieàu khieån pha. Chænh löu SCR coøn goïi laø
chænh löu ñieàu khieån pha vì ñaây cuõng laø phöông phaùp ñieàu khieån duy nhaát duøng cho chænh löu
SCR. Trong phaàn naøy, ta chæ khaûo saùt caùc tính chaát cô baûn cuûa caùc boä chænh löu SCR trong ñieàu
kieän lyù töôûng: ngaét ñieän ñoùng ngaét töùc thì, khoâng suït aùp, nguoàn khoâng coù toång trôû trong… ñeå hình
dung ñöôïc hoaït ñoäng cuûa chuùng. Caùc ñaëc tính thöïc teá vaø moät soá tính chaát phöùc taïp hôn ñöôïc khaûo
saùt trong muïc tieáp theo.
1. Sô ñoà chænh löu SCR hai xung: hình III.3.1.(a) vaø (b)
Gioáng nhö chænh löu diod, chænh löu hai xung duøng SCR cuõng coù hai sô ñoà: caàu 1 pha vaø
bieán aùp coù ñieåm giöõa. ÔÛ sô ñoà caàu hình III.3.1.a, caùc caëp SCR T1, T4 vaø T2, T3 coù cuøng xung
ñieàu khieån laàn löôït laø iG1 vaø iG2 treân hình III.3.1.b. iG1 vaø iG2 cuõng laø xung ñieàu khieån cho T1 vaø
T2 trong sô ñoà söû duïng bieán aùp coù ñieåm giöõa.
Khaûo saùt tröôøng hôïp taûi thuaàn trôû:
Tr T1
T1 T2 io T2
io uo
in u
u u u
u o 2
o 0
T3 T4 wt
α γ=π−α
(a) (b) i wt
G1
Hình III.3.1: Sô ñoà vaø daïng aùp, doøng chænh löu 2 xung i
G2
ÑK pha
Vôùi nhaän xeùt aùp phaân cöïc caùc SCR cuõng gioáng nhö sô ñoà chænh löu diod, T1, T4 ñöôïc
phaân cöïc thuaän ôû baùn kyø döông va øT2, T3 ôû baùn kyø aâm. Thöïc vaäy ôû t = 0+:
iO = 0 => uO = 0 vaø uT1 + uT4 = u− uO > 0 : vaäy T1 vaø T4 ñöôïc phaân cöïc thuaän.
Khi wt = α , T1 vaø T4 daãn ñieän vì coù xung ñieàu khieån:
uO = u = R.iO => doøng taûi coù cuøng daïng vôùi aùp neân SCR taét luùc wt = π => beà roäng
xung aùp γ = π − α . Trò trung bình aùp ra:
1 π 1 π U 2
Uo =
π ∫α
u ⋅ dwt = ∫ U
π α
2 sin wt ⋅ dwt => Uo =
π
[cos α + 1] <III.3.1>
Khi α = 0, ta coù daïng soùng chænh löu 2 xung duøng diod vaø <III.3.1> trôû veà daïng <III.2.1>.
uo Uo
Giaù trò töùc thôøi doøng ñieän taûi i o = ⇒ trò trung bình doøng taûi Io = <III.3.2>
R R
π
2
Hieäu duïng aùp ra tính baèng tích phaân khaù phöùc taïp: U oR = ∫
2π α
u2 .dwt
Hieäu duïng doøng ra cuõng baèng hieäu duïng nguoàn ñieän khi ñeå yù caàu chænh löu chæ thay ñoåi

chieàu cuûa doøng ñieän:
U oR
IoR = I R =
R
io uo
Khaûo saùt sô ñoà chænh löu duøng bieán aùp coù
ñieåm giöõa (hình III.3.1.b) cho keát quaû töông töï. 2 wt
0
Tröôøng hôïp taûi RL: α γ
u
Phöông phaùp khaûo saùt gioáng nhö tröôøng
hôïp taûi trôû. ÔÕ wt = α , T1 vaø T4 seõ daãn ñieän khi i wt
G1
ñöôïc kích, phöông trình vi phaân moâ taû maïch ñieän: i
G2
dio
uo = Rio + L dt
= u = U 2 sin wt
Vôùi ñieàu kieän ban ñaàu io wt = α = 0 Hình III.3.3: Daïng doøng, aùp ra chænh löu 2 xung, taûi
RL vôùi doøng giaùn ñoaïn
Ñaây cuõng laø phöông trình doøng qua maïch cuûa tröôøng hôïp chænh löu 1 SCR vaø coù nghieäm:
U 2⎡ − (ω t −α )
ω ⋅τ ⎤
io = sin( ω t − φ ) − sin(α − φ ) ⋅ e ⎥⎦ <III.2.3>
Z ⎢⎣
wL
vôùi toång trôû taûi Z = R2 + (ω L ) vaø goùc pha φ = tg −1
2
R
doøng ñieän iO taêng leân töø khoâng vaø giaûm veà khoâng khi aùp ra coù giaù trò aâm (hình III.3.3). Beà
roäng xung doøng taûi (cuõng laø goùc daãn cuûa SCR) γ > ( π − α ) , coù theå xaùc ñònh theo <III.2.4*> .
Qua baùn kyø aâm, hoaït ñoäng cuûa maïch dieãn ra töông töï: Khi wt = π + α, SCR T2 vaø T3 daãn
ñieän vaø uO = − u, ta vaãn coù xung doøng döông.
Ñeå tính trò trung bình aùp ra, ta chæ caàn tích phaân trong baùn kyø:
1 2π 1 α +γ U 2
Uo = ∫ uo dwt = ∫ u ⋅ dwt = ⎡cos α − cos (α + γ ) ⎤⎦ <III.3.3>
2π 0 π α π ⎣
nhö vaäy trung bình aùp ra phuï thuoäc beà roäng xung doøng taûi γ, thay ñoåi theo taûi RL. Trò trung
bình vaø hieäu duïng doøng taûi coù theå nhaän ñöôïc khi tích phaân <III.2.3>trong moät nöõa chu kyø. Nhöng
ta cuõng coù theå deã daøng tính trò trung bình doøng taûi töø trò trung bình aùp ra khi aùp duïng nguyeân lyù
xeáp choàng, coâng thöùc nhaän ñöôïc gioáng nhö tröôøng hôïp chænh löu diod.
U
Io = o <III.3.4>
R
Tröôøng hôïp taûi doøng lieân tuïc:
Khi L ñuû lôùn vaø goùc ñieàu khieån pha beù, beà roäng xung γ taêng ñeán giaù trò giôùi haïn π . Khi ñoù
SCR keá tieáp ñöôïc kích khi doøng taûi chöa veà khoâng (hình III.3.4). SCR ñang daãn seõ taét vì bò ñaët aùp
aâm. Ñeå khaûo saùt tröôøng hôïp naøy, xeùt chu kyø töïa xaùc laäp, khi maø daïng doøng aùp ngoû ra laäp laïi
trong moãi chu kyø löôùi ñieän.

Treân hình III.3.4 trong khoaûng
0 < wt < α , T2, T3 ñang daãn doøng
uo
taûi. AÙp ra uO < 0 vaø T1, T4 ñöôïc phaân io
cöïc thuaän. wt
wt ≥ α : T1, T4 daãn ñieän khi π 2π
coù doøng kích. T2, T3 taét vì neáu tieáp
u
tuïc daãn thì doøng qua noù seõ chaïy ngöôïc γ = π
α
töø K sang A. Ta coù söï chuyeån maïch
doøng taûi töø SCR ñang daãn sang SCR
ñöôïc kích.
2π wt
Vaäy khi doøng lieân tuïc, caùc
SCR cuøng catod (hay anod) thay phieân
nhau daãn doøng ñieän taûi, goùc daãn – u
T1
tröôøng hôïp toång quaùt – cuûa 1 SCR laø
2π/n ,vôùi n laø soá SCR noái chung catod Hình III.3.4: Daïng doøng, aùp ra khi doøng taûi lieân tuïc
(hay anod). Vôùi sô ñoà chænh löu 2
xung, n = 2 vaø goùc daãn cuûa SCR cuõng laø beà roäng xung doøng taûi laø 2π /m, ( m laø soá xung).
Keát quaû laø khi doøng lieân tuïc, daïng aùp ra
khoâng phuï thuoäc taûi, coù trò trung bình : uo
io
1 α +π
U o = ∫ u ⋅ dwt wt
π α
π 2π
1 α +π
π ∫α
Uo = U 2 sin wt ⋅ dwt = U do ⋅ cos α u
<III.3.5> α=φ γ=π
vôùi U do laø aùp ra chænh löu diode:
2 2 in
U do = U
π
Trò trung bình doøng taûi tính theo <III.3.4>, baèng
u
U
Io = o .
R
Khi L baèng voâ cuøng, doøng taûi trôû neân phaúng, Hình III.3.5: aùp doøng BBÑ vaø nguoàn khi α = φ
khoâng coøn nhaáp nhoâ. Ñaây laø tröôøng hôïp hay ñöôïc söû duïng ñeå ñôn giaûn baøi toaùn trong khaûo saùt lyù
thuyeát caùc tröôøng hôïp phöùc taïp hay khi thieát keá. Ta goïi ñieàu kieän naøy laø giaû thuyeát doøng taûi lieân
tuïc, phaúng.
Ñieàu kieän ñeå doøng lieân tuïc (hay cheá ñoä bieân lieân tuïc) cuûa sô ñoà caàu moät pha taûi RL:
Nhö ñaõ khaûo saùt, ôû goùc dieàu khieån pha α ñuû lôùn, doøng taûi giaùn ñoaïn. Khi giaûm α, beà roäng
xung doøng ngoû ra taêng daàn cho ñeán khi vöøa baèng π. Ñaây chính laø cheá ñoä bieân lieân tuïc, neáu tieáp
tuïc giaûm α, doøng taûi trôû neân lieân tuïc. Ñeå tìm ñieàu kieän cheá ñoä bieân lieân tuïc, coù theå giaûi phöông
trình <III.2.4*> ñeå tìm ñieàu kieän cho beà roäng xung doøng baèng π :
U 2⎡ − (ω t −α )
ω ⋅τ ⎤
Theá wt = α +π vaøo <III.2.3> ta coù io = sin(ω t − φ ) − sin(α − φ ) ⋅ e ⎥⎦ = 0 .
Z ⎢⎣
Vôùi nhaän xeùt khi doøng taûi giaùn ñoaïn, daïng doøng qua SCR vaø doøng qua nguoàn trong hai
tröôøng hôïp chænh löu vaø ñieàu khieån aùp xoay chieàu laø nhö nhau, cheá ñoä bieân lieân tuïc cuûa chænh löu
moät pha cuõng laø tröôøng hôïp goùc kích giôùi haïn cuûa BBÑ aùp xoay chieàu (hình III.3.5), vaäy doøng
ñieän taûi seõ baét ñaàu lieân tuïc khi goùc α < φ (φ laø goùc taûi RL).
Thaät vaäy, khi theá α = φ vaø wt = α +π vaøo <III.2.4>, ta coù ñaúng thöùc.
GHI NHÔÙ - Trò trung bình aùp ngoû ra seõ giaûm ñi khi taûi thay ñoåi töø R thaønh RL.
- Khi doøng taûi lieân tuïc (α ≤ φ), goùc daãn γ = π vaø trò trung bình aùp ngoû ra
tính theo coâng thöùc <III.3.5> khoâng phuï thuoäc taûi.
- ÖÙng duïng nguyeân lyù xeáp choàng, doøng trung bình qua maïch ñöôïc tính nhö
maïch ñieän moät chieàu vôùi nguoàn laø aùp trung bình UO .
Caùc sô ñoà chænh löu ñieàu khieån pha khaùc cuõng coù tính chaát töông töï.
2. Sô ñoà chænh löu SCR ba xung:
Sô ñoà chænh löu SCR ba xung (hình III.3.6) coøn coù teân thoâng thöôøng laø hình tia ba pha, coù
Ba xung aùp ôõ ngoû ra trong moät chu kyø löôùi.
α 2π/3
A T1
A
uo B C
B T2
wt
u
C T3
o 0 π 2π
θ
N
i
G1
Hình III.3.6.a: Sô ñoà hình tia 3 pha i
G2
Hình III.3.6.a thöôøng ñöôïc goïi laø sô ñoà i
G3
hình tia ba pha, bao goàm ba SCR noái chung
A
catod (hay noái chung anod).
Laáy pha A laøm goác, ñieän aùp caùc pha
ñöôïc ñònh nghóa nhö sau:
u
uA = U 2 sin ω t T1
uB = U 2 sin(ω t − 23π )
Hình III.3.6.b: Daïng doøng, aùp ra chænh löu 3 xung, taûi
uC = U 2 sin(ω t − 43π )
thuaàn trôû.
Xung ñieàu khieån caùc SCR leäch 2π/3 , theo thöù töï xoay pha A, B, C :
T1 Æ T2 Æ T3 Æ T1 … ( hình III.3.6.b )
Ñieåm chuyeån maïch töï nhieân hay α = 0 cuûa caùc SCR chính laø ñieåm maø aùp pha töông öùng
baét ñaàu cao hôn caùc pha khaùc, neáu ñöôïc kích SCR seõ daãn ñieän nhö diod. Xeùt SCR T1 cuûa pha A:
α = 0 ôû wt = θ + k 2π
töông öùng vôùi uA = uC Ù U 2 sin θ = U 2 sin(θ + 23π ) => θ = π
6
Tröôøng hôïp taûi thuaàn trôû:

Giaû söû ñoùng nguoàn vaøo luùc wt = 0.
iO = 0 => uO = 0 vaø uT1 = u− uO > 0, T1 ñöôïc phaân cöïc thuaän.

Khi wt = π + α , coù xung ñieàu khieån, T1 daãn ñieän:
6
uO = uA = R.iO , doøng taûi coù cuøng daïng vôùi aùp. Giaû söû α > π nhö treân hình veõ, taïi
6
wt = π , doøng aùp ngoû ra baèng 0, T1 taét. Goùc daãn γ = π − α − π .
6
π
Khi wt = + α + 2 π , T2 coù xung kích coång, noái pha B vaøo taûi. Coù theå nhaän xeùt daïng aùp,
6 3
doøng ra gioáng nhö tröôøng hôïp T1 daãn, nhöng chaäm pha 2π/3.
Nhö vaäy trong chu kyø löôùi 2 π coù 3 xung aùp töông öùng vôùi 3 SCR laøm vieäc, chæ caàn tích
phaân 1 / 3 chu kyø ñeå tính trò trung bình aùp ra. Coù theå chia laøm ba tröôøng hôïp:
¾ α < π / 6 : AÙp löôùi chöa veà khoâng tröôùc khi kích SCR keá tieáp, ta coù doøng taûi lieân tuïc:
3 3 α + π6 + 23π 3 6
Uo = ∫
2π 3 2π
uo ⋅ dwt = ∫
2π α + 6
π
U 2 sin wt ⋅ dwt =
2π
U ⋅ cos α <III.3.6>
¾ α > π / 6 : AÙp löôùi veà khoâng tröôùc khi kích SCR keá tieáp:
3 π α 2π/3
Uo =
2π ∫α +6π
uo ⋅ dwt
A
uo B C
3 π
io
Uo =
2π ∫α + π6
U 2 sin wt ⋅ dwt <III.3.7>
wt
0 π 2π
3 2
Uo = U ⎡⎣1 + cos(α + π6 ) ⎤⎦
2π
¾ α > 5π / 6 : AÙp pha töông öùng khi ñoù i
beù hôn khoâng, SCR khoâng theå daãn ñieän G1
i
khi ñöôïc kích, suy ra phaïm vi ñieàu chænh G2
goùc kích SCR khi taûi R töø 0 ñeán 5π / 6. i
G3
Trò trung bình doøng qua taûi coù theå tính
theo trò trung bình aùp ra Uo khi aùp duïng nguyeân
lyù xeáp choàng. wt
Tröôøng hôïp taûi doøng lieân tuïc:

Caùc SCR thay phieân nhau daãn doøng taûi u
T1
T1 Æ T2 Æ T3 Æ T1 … töông öùng vôùi goùc daãn
cho moät SCR (cuõng laø beä roäng xung aùp) laø
Hình III.3.7: caùc daïng aùp, doøng cuûa sô ñoà chænh löu
2π/3 khoâng phuï thuoäc goùc ñieàu khieån pha. Nhö
hình tia 3 pha, taûi doøng lieân tuïc
vaäy, daïng aùp ra khoâng phuï thuoäc taûi vaø trò trung bình aùp ra coù daïng <III.3.6>.
GHI NHÔÙ ÔÛ chænh löu 3 pha hình tia duøng SCR:

- Goác ñeå tính ñieàu khieån pha (α = 0) laø wt = θ = π/6.
- Taûi R: trò trung bình aùp ngoû ra tính theo <III.3.6> vaø <III.3.7>, phaïm vi
ñieàu chænh goùc α laø 0 .. 5π/6
- Taûi doøng lieân tuïc (goùc daãn γ = 2π/3): trò trung bình aùp ra ñöôïc tính theo
<III.3.6>, phaïm vi ñieàu chænh goùc α laø 0 .. π

3. Sô ñoà chænh löu SCR hình tia m xung:
Trong phaàn naøy, ta khaûo saùt moät sô ñoà coù coù daïng toång quaùt, ñoù laø chænh löu hình tia m
pha. Nguoàn laø heä thoáng m pha hình sin <III.3.8> boä chænh löu bao goàm m SCR noái chung cöïc tính
(ôû ñaây laø catod ñeå coù aùp ngỏ ra > 0).
α
e1 T1
em e2
e1 = U 2 sin ω t e3
e2 T2 2π e1
e2 = U 2 sin(ω t − m1 2π ) θ m
u
e3 T3
o 2π
e3 = U 2 sin(ω t − m2 2π ) π wt
... ...
em Tm
em = U 2 sin(ω t − m −1
m
2π ) m 1 2 3
N i
<III.3.8> G 0
(b) Chænh löu m pha hình
(a) Heä m pha hình sin: (c) Daïng aùp ngoû ra taûi doøng lieân tuïc
tia
Hình III.3.8: Chænh löu tia m pha
Khaûo saùt töông töï chænh löu hình tia ba pha. Ta coù trình töï laøm vieäc cuûa caùc SCR:
T1 Æ T2 Æ T3 Æ …Æ Tm Æ T1 Æ T2 töông öùng goùc daãn cuûa 1 SCR (beà roäng xung aùp)
baèng 2π/m khi doøng taûi lieân tuïc (hình III.3.8.c).
Goùc chuyeån maïch töï nhieân θ (töông öùng vôùi α = 0) cuûa SCR 1 laø giao ñieåm cuûa em vaø e1:
2π 2π π π
sin θ = sin(θ + ) => θ = π − (θ + ) hay θ = − <III.3.9>
m m 2 m
Trò trung bình aùp ngoû ra khi doøng taûi lieân tuïc:
π π π
+ +α +α
m 2 m
m m
m 2 π
Uo =
2π π
∫π U 2 sin wt.dwt =
2π ∫π U 2 cos wt.dwt =
π
sin
m
.U .cos α <III.3.10>
− +α α−
2 m m
m 2 π
Đặt U do = sin U : áp ngõ ra chỉnh lưu diod (khi α = 0)
π m
=> U o = U do cos α
vôùi m = 3, ta coù laïi keát quaû cuûa chænh löu tia 3 pha. Phaïm vi thay ñoåi goùc ñieàu khieån pha α
laø töø 0 ñeán π . Töông öùng trò trung bình aùp ra thay ñoåi töø Udo ñeán − Udo.
NHAÄN XEÙT - Sô ñoà m xung hình tia chính laø tröôøng hôïp toång quaùt cuûa chænh löu m xung.
Coâng thöùc III.3.10 laø coâng thöùc toång quaùt tính trung bình aùp ra khi doøng taûi
lieân tuïc. Vôùi moãi sô ñoà, ta caàn xaùc ñònh soá xung m vaø ñieän aùp U.
3. Sô ñoà chænh löu SCR saùu xung vôùi taûi doøng lieân tuïc:

u+ u+
α
T1 T2 T3 io π
A 3 B C
A uo
B uo
0
C
T4 T5 T6 u_
u_ i
G1 π 2π
Hình III.3.9: Sô ñoà caàu 3 pha ñieàu khieån pha: i
maïch ñoäng löïc (a), xung kích caùc SCR vaø daïng G2
aùp ra (b). i
G3
Hoaït ñoäng cuûa sô ñoà caàu ba pha i
G4
ñieàu khieån pha coù theå phaân tích thaønh hoaït i
ñoäng cuûa hai nhoùm: nhoùm döông goàm T1, G5
T2, T3 noái chung catod vaø nhoùm aâm goàm i
G6
T4, T5, T6 noái chung anod. Caùc nhoùm naøy
cuøng vôùi trung tính nguoàn taïo thaønh sô ñoà ba pha hình tia. Vì theá ñieåm chuyeån maïch töï nhieân
(α = 0) cuûa caùc SCR laø caùc ñieåm maø pha töông öùng baét ñaàu döông nhaát (T1, T2, T3) hay aâm nhaát
(T4, T5, T6), baèng π/6 ñoái vôùi SCR T1. Ñeå xaùc ñònh luaät ñieàu khieån caùc SCR, ta löu yù thöù töï kích
caùc SCR trong moãi nhoùm chính laø thöù töï caùc pha, caùc SCR trong cuøng moät pha hoaït ñoäng leäch
nöûa chu kyø löôùi:
T1 Æ T2 Æ T3 Æ T1
T6 Æ T4 Æ T5 Æ T6
Nhö vaäy khoaûng caùch xung giöõa 2 SCR cuøng nhoùm (T1 vaø T2) laø 2π/3 , giöõa 2 SCR noái
tieáp (T1 vaø T6) laø π / 3 (xem hình III.3.9.b). Löu yù moãi SCR ñeàu nhaän 2 xung: moät ñeå baét ñaàu
daãn (coù toâ ñaäm) vaø moät xung phuï töø SCR ñöôïc kích ngay sau noù (khoâng toâ), ñeå ñaûm baûo moãi luùc
coù hai SCR laøm vieäc.
Vôùi giaû thuyeát doøng taûi lieân tuïc, moãi luùc luoân coù moät SCR cuûa moãi nhoùm laøm vieäc, aùp ra
cuûa caùc nhoùm u+ vaø u_ so vôùi trung tính löôùi veõ baèng neùt ñaäm treân hình III.3.9.b vaø aùp ra treân
taûi seõ laàn löôït laø caùc aùp daây töông öùng vôùi caëp SCR ñang daãn:
SCR T1, T6 daãn: uo = uAC
SCR T2, T6 daãn: uo = uBC
…
Vaäy ngoû ra BBÑ coù 6 xung aùp daây trong moät chu kyø löôùi. Coù theå söû duïng coâng thöùc chænh
löu m pha hình tia vôùi m = 6 vaø caùc aùp daây (hieäu duïng U 3 ) ñeå tính trò trung bình aùp ra:
6 2 π 3 6
Uo = sin U 3 cos α = U cos α
π 6 π
Hay tích phaân tröïc tieáp xung aùp ngoû ra khi T1 vaø T5 daãn ñieän:
3 π +α + 26π 3 6
Uo = ∫2π uo dwt = π∫
(uA − uB ) dwt = U cos α = U do cos α <III.3.11>
6 6
2π
6
π
6
+α π

vôùi Udo laø aùp ra chænh löu diod, khi goùc ñieàu khieån pha α thay ñoåi trong khoaûng 0 – π,
Aùp ra thay ñoåi töø Udo ñeán - Udo.
Baøi taâpï: Tính coâng suaát tieâu thuï

cuûa boä chænh löu caàu 3 pha 6 SCR khi taûi
R:
Coâng suaát tieâu thuï taûi R tæ leä vôùi
bình phöông giaù trò hieäu duïng aùp ra
(U )
2
1 T 1 T u2
Po = ∫ R.io2 dt = ∫ o dt = oR
T 0 T 0 R R
Daïng aùp ngoû ra taûi R ñöôïc veõ treân
hình III.3.10 vôùi goùc kích baèng π/3. Töø ñoù
coù theå nhaän xeùt bieåu thöùc tính hieäu duïng aùp
ra UoR ñöôïc tính trong hai tröôøng hôïp:
- α ≤ π/3: doøng lieân tuïc caùc SCR
Hình III.2.9: Daïng aùp ra taûi thuaàn trôû ôû goùc ñieàu khieån pha
thay nhau daãn doøng taûi
π/3
π π 2π
α+ + α+
1 π
∫π (U )
6 3 3
6 3 2 3
U oR =
2π ∫π u2AB .dwt =
π
6 sin wt .dwt = 3U ( +
π 3 2
cos 2α )
α+ α+
6 3
Khi α = 0 hay baèng π, ta coù trò soá hieäu duïng aùp ra cuûa chænh löu diod.
- α >π/3: doøng giaùn ñoaïn vì aùp ra taûi R khoâng theå coù giaù trò aâm.
5π
π
6 6
3 3 6 3 6 π
U [ − cos wt]π + a =
π
Uo =
2π π
∫ uAB .dwt =
π π∫
U 6 sin wt.dwt =
π 3 π
U [cos( + a) + 1]
3
+a +a
6 3
Vaø neáu α >2π/3: aùp ra baèng khoâng.

Ñeå yù khi tích phaân, ta ñaõ ñoåi goác toaï ñoä ñeå aùp daây laø haøm sin khoâng leäch pha, U laø hieäu
duïng aùp pha.
GHI NHÔÙ - Hai nhaùnh SCR cuûa chænh löu caàu 3 pha hoaït ñoäng nhö chænh löu tia 3 pha.
- Ngoû ra goàm 6 xung aùp daây. ÔÛ doøng lieân tuïc, trò trung bình aùp ra tính theo
<III.3.11>, gaáp ñoâi tröôøng hôïp sô ñoà tia 3 pha.
III.4 CAÙC BAØI TOAÙN CUÛA CHÆNH LÖU ÑIEÀU KHIEÅN PHA (SCR):
1. Bieän luaän cheá ñoä doøng ñieän taûi:
- AÛnh höôûng cheá ñoä doøng taûi leân aùp ngoû ra boä chænh löu: Diod vaø SCR laø caùc ngaét ñieän
khoâng hoaøn chænh, ta khoâng theå ñieàu khieån quaù trình taét cuaû noù. Caùc ngaét ñieän naøy seõ khoùa khi
doøng qua noù veà khoâng hay khi bò ñaët aùp aâm. Ta coù hai tröôøng hôïp:
* Khi caùc chænh löu daãn ñieän (ñoùng maïch): aùp ra seõ coù daïng aùp cuûa aùp nguoàn, laø hình sin.
* Khi caùc chænh löu khoaù (ngaét maïch): doøng qua taûi baèng khoâng, aùp ra seõ phuï thuoäc ñaëc
tính taûi, baèng 0 neáu taûi RL, baèng söùc phaûn ñieän khi taûi laø ñoäng cô, accu hay baèng aùp treân tuï khi
taûi coù ñieän dung song song.

diO
Thöïc vaäy, neáu taûi laø RLE: uO = RiO + L + E , neáu iO = 0, iO = E.
dt
Nhö vaäy aùp treân taûi thay ñoåi theo traïng thaùi daãn ñieän cuûa caùc chænh löu, vaø nhö vaäy noù
phuï thuoäc vaøo goùc ñieàu khieån pha α vaø ñaëc tính phuï taûi.
- Bieän luaän veà cheá ñoä doøng ñieän:
Vôùi boä chænh löu m xung, beà roäng cuûa moãi xung doøng trong moät chu kyø 2π chæ coù theå
≤ 2π m . Daáu baèng töông öùng tröôøng hôïp doøng lieân tuïc , khi ñoù SCR keá tieáp ñöôïc kích khi caùc
SCR ñang daãn chöa taét, hay caùc SCR thay phieân nhau daãn doøng taûi. Daáu nhoû hôn cho tröôøng hôïp
doøng giaùn ñoaïn – coù luùc doøng taûi baèng khoâng. Hình III.3.3 vaø III.3.4 cho ta daïng doøng trong hai
tröôøng hôïp. Coù theå thaáy raèng khaû naêng doøng taûi lieân tuïc xaûy ra ôû chænh löu nhieàu pha, khi soá
xung m lôùn vaø khi taûi coù töï caûm L cao laøm keùo daøi xung doøng.
Ñeå bieän luaän cheá doä doøng ñieän cuûa BBÑ, ta caàn tính goùc daãn γ cuûa chænh löu 1 SCR vôùi
löu yù goùc ñieàu khieån pha α ñöôïc tính vôùi goùc chuyeån maïch töï nhieân θ töông öùng hay noùi caùch
khaùc, phöông trình <III.2.4> ñöôïc giaûi vôùi goùc α + θ thay cho α vaø ñieàu kieän ñeå doøng ñieän taûi
lieân tuïc laø:
goùc daãn γ (α + θ , φ) ≥ 2π m <III.4.1>
( )
vôùi φ laø goùc taûi: φ = tg −1 wL R , m laø soá xung.
Vôùi taûi RLE, moïi thöù töông töï nhöng caùc phöông trình coù thay ñoåi, trong caùc taøi lieäu tham
khaûo coù theå tìm ñöôïc caùc ñoà thò ñeå tra goùc daãn γ laø moät haøm cuûa goùc taûi φ, goùc ñieàu khieån pha α,
vaø heä soá q töông öùng vôùi söùc phaûn ñieän E.
- Trung bình aùp ngoû ra khi doøng giaùn ñoaïn vaø lieân tuïc:
Do aùp nguoàn laø hình sin, daïng aùp ra cuõng laø nhöõng xung hình
sin. ÔÛ taûi R, khi aùp giaûm daàn ñeán giaù trò aâm, doøng qua SCR
giaûm veà khoâng vaø SCR seõ töï taét. Neáu taûi coù töï caûm, naêng
löông tích tröõ trong phaàn töû naøy giuùp keùo daøi xung doøng, laøm
taêng phaàn < 0 cuûa aùp ngoû ra, trò trung bình aùp ra giaûm. Khi töï
caûm ñuû lôùn hay trong tröôøng hôïp chænh löu nhieàu pha, SCR
ñang daãn coù theå taét do bò ñaët aùp aâm khi SCR keá tieáp ñöôïc
kích: ta coù doøng taûi lieân tuïc vaø noù ñaït giaù trò khoâng ñoåi theo
taûi. Ñaây laø giaù trò aùp ra thaáp nhaát.
Hình III.4.1 cho ta quan heä trung bình aùp ra UO cuûa
chænh löu caàu moät pha theo goùc ñieàu khieån pha α vôùi taûi R,
RL vôùi doøng giaùn ñoaïn vaø doøng lieân tuïc. (Ñaëc tính UO(α) taûi Hình III.4.1: quan heä uo(α) vôùi caùc
RL vôùi doøng giaùn ñoaïn ñöôïc veõ ôû ñaây chæ laø moät tröôøng hôïp loaïi taûi khaùc nhau. Udo: trung bình
tieâu bieåu, moät caùch toång quaùt noù laø moät ñöôøng cong naèm aùp ra chænh löu diod.
giöõa ñaëc tính taûi R vaø doøng lieân tuïc).
- Bieåu thöùc toång quaùt ñeå tính giaù trò trung bình aùp ngoû ra khi doøng lieân tuïc: Nhö ñaõ khaûo
saùt trong muïc chænh löu m xung hình tia , ta coù bieåu thöùc toång quaùt ñeå tính giaù trò trung bình aùp
ngoû ra khi doøng lieân tuïc cuûa chænh löu ñieàu khieån pha m xung:
m 2 π
U o = U do cos α , U do = sin U <III.3.10>
π m
Udo laø aùp ra chænh löu diod cuøng sô ñoà, U laø trò hieäu duïng aùp pha.
Vôùi nhaän xeùt ôû sô ñoà caàu, moãi luùc seõ coù hai chænh löu daãn ñieän vaø aùp ra khi ñoù chính laø aùp
daây, <III.4.2> coù theå duøng cho caû sô ñoà caàu vôùi m baèng hai laàn soá pha vaø U laø hieäu duïng aùp daây.
GHI NHÔÙ - Daïng aùp ngoû ra boä chænh löu phuï thuoäc taûi, chia laøm 2 tröôøng hôïp: doøng
giaùn ñoaïn vaø doøng lieân tuïc.
- Khi doøng lieân tuïc, caùc SCR thay phieân nhau daãn doøng taûi (noái nguoàn vôùi
taûi), trung bình aùp ra ñöôïc tính theo coâng thöùc toång quaùt <III.4.2>
2. Tính trò trung bình doøng ñieän taûi :
Trò trung bình doøng taûi thöôøng tính theo trò trung bình aùp ra khi aùp duïng nguyeân lyù xeáp
choàng caùc thaønh phaàn Fourier cuûa aùp ra leân taûi. Thaønh phaàn moät chieàu cuûa doøng taûi laø do thaønh
phaàn moät chieàu cuûa aùp treân taûi taïo ra, coâng thöùc <III.4.2> coù giaù trò cho taát caû caùc sô ñoà chænh
löu taûi RL:
Uo U −E
Io = <III.4.2> hay khi taûi RLE : Io = o <III.4.3>
R R
- Giaû thuyeát doøng taûi phaúng, lieân tuïc : Khi L taûi taêng, söï nhaáp nhoâ cuûa doøng taûi giaûm ñi,
vaø khoâng coøn khi L baèng voâ cuøng. Ta coù doøng ñieän moät chieàu lyù töôûng, coù bieân ñoä laø giaù trò trung
bình io = Io, laøm cho caùc tính toaùn doøng ñieän trôû neân ñôn giaûn. Tröôøng hôïp taûi coù L baèng voâ cuøng
coøn goïi laø giaû thuyeát doøng taûi phaúng, lieân tuïc, thöôøng ñöôïc duøng trong thieát keá hay khaûo saùt caùc
tröôøng hôïp phöùc taïp.
GHI NHÔÙ - Duøng nguyeân lyù xeáp choàng, ta tính ñöôïc töø trung bình aùp ra trung bình doøng
taûi theo <III.4.2> hay <III.4.3>
3.Doøng ñieän qua SCR vaø bieán aùp ñaàu vaøo:
Ñeå khaûo saùt doøng ñieän qua caùc phaàn töû maïch ñieän, ngöôøi ta thöôøng duøng giaû thuyeát doøng
taûi phaúng, lieân tuïc nhaèm ñôn giaûn caùc tính toaùn. Vôùi cuøng phöông phaùp, caùc daïng doøng thöïc teá
cuõng coù theå ñöôïc phaân tích vôùi khoái löông tính toaùn lôùn hôn.
2π/3 Io
i
o 1 2 3 1 2 3
T1 T2 T3
π 2π wt
A i i
A a R Io
v
B o 5 6 4 5 6 4
L
C π 2π wt
i i ia
C c T4 T5 T6 1
(a) (b) π 4 2π wt
Hình III.4.2
Hình III.4.2.(b) trình baøy caùc daïng doøng ñieän qua caùc phaàn töû cuûa boä chænh löu caàu ba pha
vôùi taûi doøng lieän tuïc, phaúng. Nhö ñaõ khaûo saùt trong caùc muïc tröôùc cuûa chöông, moãi SCR daãn ñieän
1/3 chu kyø (ghi baèng caùc chæ soá töø 1 – 6). Doøng ñieän cuoän daây thöù caáp bieán aùp goàm doøng qua caùc
SCR cuûa pha töông öùng, ví duï ia = iT1 – iT4 khi quy öôùc doøng qua SCR chaïy töø anod sang catod.
Doøng qua cuoän sô caáp tæ leä vôùi doøng thöù caáp theo tæ soá bieán aùp K. Ta coù:
Trò trung bình Iav vaø hieäu duïng IRMS doøng qua SCR :

2π 2π
I I
I av = 1
∫I o dwt = o <3.24> I RMS = 1
∫ ( I o )2 dwt = o <III.4.4>
3 3
2π 0 3 2π 0 3
Trò hieäu duïng doøng qua cuoän thöù caáp bieán aùp, tính cho pha a :
2π
I aR = 1
∫(i )2 dwt =
2π 2π a ∫
1 2 3 ( I )2 dwt = I 2 / 3 <III.4.5>
2π 0 o o
Keát quaû naøy coù ñöôïc khi ñeå yù tích phaân trong daáu caên seõ gaáp ñoâi so vôùi tích phaân töông
öùng cuûa doøng hieäu duïng qua SCR.
Doøng ñieän qua cuoän sô caáp IAR bieán aùp tæ leä vôùi doøng cuoän thöù caáp IaR qua tæ soá bieán aùp K
cuûa aùp thöù caáp / aùp sô caáp:
Ua
I AR = K .IaR vôùi K = <III.4.6> ; Ua vaø UA laø trò hieäu duïng aùp pha thöù vaø sô caáp
UA
bieán aùp => Coâng suaát bieåu kieán cuûa bieán aùp: S = 3. (Ua.IaR + UA.IAR)/2 = 3.Ua.IaR
theá quan heä aùp pha thöù caáp Ua vaø aùp ra UO <III.4.6> vaø caùc quan heä doøng ñieän doøng taûi
vaø doøng qua bieán aùp, ta coù coâng suaát bieåu kieán bieán aùp:
⎡ 3.2.π 3⎤ π
S=⎢ 2 ⎥ U o Io = U o Io <III.4.7> ñaây cuõng laø coâng suaát bieåu kieán cuûa boä
⎣ 3 6 cos α ⎦ 3cos α
chænh löu, suy ra heä soá coâng suaát: HSCS = 3.cos α π <III.4.8>
Baøi taäp: Tính trò hieäu duïng cuûa soùng haøi baäc 1 cuûa doøng nguoàn, suy ra heä soá coâng suaát cuûa
boä chænh löu ñieàu khieån pha.
Ñeå ñôn giaûn caùc bieåu thöùc, ta giaû söû tæ soá bieán aùp baèng 1, bieân ñoä doøng nguoàn seõ laø IO vaø
daïng doøng pha A ñöôïc veõ laïi treân hình III.4.2 (c). Tính giaù trò hieäu duïng I1R cuûa iA khi söû duïng
truïc tung laø truïc ñoái xöùng cuûa daïng doøng:
4
π /3
A
I1R =
π 2 ∫
0
IO .cos wt.dwt
2 2 π 6 Io
I1R = IO sin = IO i
π 3 π α A
T1 wt
2
khi tích phaân ¼ daïng soùng, heä soá 2 xuaát 0 π 2π T4
hieän do tính giaù trò hieäu duïng. 6 3
Coâng suaát taùc duïng cuûa boä chænh löu
tieâu thuï töø nguoàn AC:
6
PO = 3.U .I R1.cos α1 = 3.U .IO .cos α Hình III.4.2.c: Daïng doøng vaø aùp pha A
π
π π /3
vì theo hình III.4.2.c, goùc leänh pha giöõa aùp vaø doøng moãi pha laø −α + =α
6 2
6
3.U .IO .cos α
PO π 3.cos α
Suy ra HSCS cuûa BBÑ baèng: HSCS = = =
3.U .I R 2 π
3.U .IO
3

Coù theå nhaän xeùt laø HSCS cuûa maïch khoâng theå baèng 1 ngay caû khi chænh löu diod (doøng-aùp
cuøng pha) vì doøng qua maïch khoâng hình sin. Moät nhaän xeùt khaùc laø giaû thuyeát tæ soá bieán aùp K
baèng 1 khoâng aûnh höôûng ñeán HSCS vì caû IR vaø IR1 ñeàu coù K.
GHI NHÔÙ - Giaû thieát doøng taûi phaúng, lieân tuïc laøm dôn giaûn caùc tính toaùn doøng qua caùc
phaàn töû maïch chænh löu.
- Ñeå tính ñöôïc caùc ñaëc tröng doøng qua SCR vaø caùc cuoän daây cuûa bieán aùp, ta
caàn thöïc hieän caùc tích phaân doøng ñieän theo thôøi gian. Vôùi giaû thieát doøng taûi
phaúng, lieân tuïc, doøng qua caùc phaàn töû trong maïch laø caùc xung chöõ nhaät coù
bieân ñoä laø doøng taûi IO, beà roäng laø γ coù caùc ñaëc tröng nhö sau:
γ γ
Trò trung bình Itb = Io Trò hieäu duïng Ihd = Io
2π 2π
4. Bieán aùp cuûa boä chænh löu: Io
Bieán aùp coù 2 nhieäm vuï trong moät sô
ñoà chænh löu: Thay ñoåi aùp ngoû vaøo thích hôïp
vôùi taàm ñieän aùp ngoû ra cuûa BBÑ vaø caùch ly 2
ñieän löôùi - taûi nhaèm ñaûm baûo an toaøn trong 0
moät soá tröôøng hôïp. 2Io
3
Thoâng soá bieán aùp goàm coù: aùp, doøng 2
caùc cuoän daây sô thöù vaø coâng suaát bieåu kieán 0 Io
SBA. SBA cho pheùp ñaùnh giaù ñoä lôùn cuûa bieán 3
aùp vaø heä soá söû duïng (hay hieäu quaû söû duïng)
bieán aùp khi so saùnh vôùi coâng suaát bieåu kieán S Hình III.4.3: Daïng doøng thöù vaø sô caáp bieán aùp noái YY
duøng cho chænh löu tia 3 pha.
cuûa nguoàn AC. ÔÛ tröôøng hôïp lyù töôûng, tæ soá
naøy baèng 1.
Hoaït ñoäng cuûa bieán aùp trôû neân xaáu ñi khi töø tröôøng loõi theùp coù thaønh phaàn 1 chieàu nhö
tröôøng hôïp chænh löu 1 SCR hay ôû sô ñoà tia 3 pha vôùi bieán aùp thoâng thöôøng noái YY hay YΔ. Khi
ñoù:
- Söùc töø ñoäng ñeå töø hoùa maïch töø khoâng baèng khoâng nhö ta vaãn giaû thuyeát (tröôøng hôïp
bieán aùp noái YY).
- Loõi theùp bò töø hoùa khoâng ñoái xöùng (bieán aùp noái YΔ).
Keát quaû laø doøng töø hoùa taêng cao vaø loõi theùp coù theå bò phaùt noùng do baûo hoøa töø cuïc boä.
GHI NHÔÙ - Sô ñoà chænh löu hình tia ba pha khoâng ñöôïc duøng ôû coâng suaát lôùn vì coù theå
laøm baûo hoøa loõi theùp bieán aùp cung caáp.
5. Söï chuyeån maïch cuûa SCR trong
chænh löu ñieàu khieån pha:
ÔÛ cheá ñoä doøng lieân tuïc, moät SCR khi
ñöôïc kích seõ laøm taét moät SCR ñang daãn. Ta noùi
laø coù hieän töôïng chuyeån maïch. Trong caùc phaàn
tröôùc, ta cho laø söï chuyeån maïch khoâng coù thôøi
gian, noù dieãn ra töùc thôøi. Thöïc teá luoân luoân coù
töï caûm noái tieáp caùc chænh löu, coù theå laø töï caûm Giaûn ñoà vectô ñieän aùp ngaén maïch uk

(a)
u1 = U 2 sin wt
⎛ 2π ⎞ <III.4.9>
u2 = U 2 sin ⎜ wt − ⎟ (b)
⎝ m ⎠
Hình III.4.4: AÙp ra khi coù chuyeån maïch (truøng daãn).
cuûa ñöôøng daây hay cuûa bieán aùp caáp ñieän vaø nhö vaäy doøng qua chænh löu khoâng thay ñoåi töùc thôøi,
coù khoaûng thôøi gian hai chænh löu cuøng laøm vieäc: coù thôøi gian chuyeån maïch. Vì vaäy, hieän töôïng
chuyeån maïch coøn goïi laø söï truøng daãn giöõa 2 hay nhieàu hôn chænh löu noái chung anod hay
catod.Hình III.4.4.(a) cho ta maïch ñieän ñeå khaûo saùt söï chuyeån maïch trong heä m pha hình tia, giöõa
SCR 1 cuûa pha 1 vaø SCR 2 cuûa pha 2. Khi kích T2, T1 ñang daãn doøng taûi Io, giaû söû khoâng ñoåi
trong thôøi gian khaûo saùt. Ta coù söï chuyeån maïch doøng taûi töø T1 sang T2, vaø coù caùc phöông trình:
di1 di di di di
Io = i1 + i2 ⇒ = − 2 ; u1 − u2 = uk = La 1 − La 2 = −2 La 2
dt dt dt dt dt
π
vôùi uk = U k 2 sin wt, U k = 2U sin
m
ñieàu kieän ban ñaàu : i1 wt=α = Io ; i2 wt=α = 0 <III.4.10>
khi choïn laïi goác toïa ñoä laø ñieåm ch uyeån maïch töï nhieân
di u + u2
suy ra : uo = u1 − La 1 = 1
dt 2
trong ñoù uk ñöôïc goïi laø aùp ngaén maïch. Nhö vaäy, söï chuyeån maïch laøm cho ngoû ra bò suït aùp
moät löôïng :
α +μ
m di m mX a Io
0
ΔU x =
2π ∫
α
La 1 dwt =
dt 2π ∫ wL .di =
Io
a 1
2π
; X a = w.La <III.4.11>
Giaûi <III.4.10> ñeå tìm i2 :

1
2 La ∫
tích phaân i2 = −uk dt vôùi ñieàu kieän ñaàu i2 |wt=α = 0
Uk 2
suy ra i2 = [cos wt − cos α ]
2wLa
Ñeå tính goùc chuyeån maïch μ , söû duïng ñieàu kieän cuoái i2 wt=α + μ = Io , i1 wt=α + μ = 0
2 X a Io
Nhaän ñöôïc keát quaû cos α − cos (α + μ ) = <III.4.12>
2 .U k
vôùi Uk laø hieäu duïng aùp daây giöõa hai pha tham gia chuyeån maïch, Xa =w.La
GHI NHÔÙ - Chuyeån maïch laø quaù trình chuyeån doøng taûi töø chænh löu (SCR, D) ñang daãn
sang chænh löu baét ñaàu daãn (ñöôïc kích neáu laø SCR) => chæ coù chuyeån maïch
ôû cheá ñoä doøng lieân tuïc. Chuyeån maïch coøn ñöôïc goïi laø truøng daãn vì coù nhieàu

hôn 1 ngaét ñieän noái chung cuøng daãn ñieän.
- Hieän töôïng chuyeån maïch laøm suït aùp ngoû ra, gaây nhieãu ôû ñaàu nguoàn boä
chænh löu.
5. Chænh Löu taûi RLE vaø cheá ñoä nghòch löu:

io
_ Io u
T1 T2 R uO
E
R
L
Uo _ iO wt
uo
u
E π 2π
+ E
T3 T4 +
-u
(a) (b) α
Hình III.4.5 (a) Chænh löu caàu moät pha taûi RLE. (b) maïch
( c)
töông ñöông ñ/v thaønh phaàn moät chieàu khi Uo, E < 0 . (c ) daïng doøng, aùp ra khi doøng giaùn ñoaïn
Trong tröôøng hôïp taûi coù söùc phaûn ñieän E nhö hình III.4.5(a), khi doøng taûi iO baèng khoâng,
aùp ra uO baèng E. Khi T1, T4 ñöôïc kích, aùp ra uO = u, pt vi phaân moâ taû maïch ñieän laø:
uo = u = Rio + L didto + E vôùi ñieàu kieän ñaàu io wt =α = 0 <III.4.13>
Phöông trình naøy laø cô sôû ñeå tính bieåu thöùc doøng ra iO vaø töø ñoù bieän luaän caùc cheá ñoä hoaït
ñoäng cuûa boä bieán ñoåi töông töï nhö ñaõ thöïc hieän vôùi taûi RL:
Neáu E > 0, söùc ñieän ñoäng naøy xung ñoái vôùi aùp ra uO, laøm doøng ñieän mau veà khoâng, nôùi
roäng vuøng doøng giaùn ñoaïn. E > 0 cuõng taïo ra khaû naêng SCR khoâng theå daãn ñieän khi ñöôïc kích
neáu luùc ñoù E lôùn hôn aùp nguoàn u.
Nhö ñaõ khaûo saùt ôû III.1.3 (sô ñoà chænh löu diod hai xung khi taûi coù E), SCR chæ ñöôïc phaân
cöïc thuaän trong khoaûng töø α min = sin −1 ⎛⎜ E ⎞⎟ ñeán π - α min vaø ñaây chính laø phaïm vi ñieàu chænh
⎝ 2V ⎠
goùc kích ñeå boä chænh löu coù theå hoaït ñoäng.
Nhö ñaõ giôùi thieäu trong muïc III.4.1, khi doøng taûi lieân tuïc, aùp ra khoâng phuï thuoäc taûi vaø trò
trung bình ñöôïc tính theo III.3.5 hay III.4.2. Neáu E > 0 vaø coù trò soá ñuû lôùn, doøng giaùn ñoaïn vaø vO
taêng leân, baèng E khi doøng baèng 0 . Khi aùp duïng nguyeân lyù xeáp choàng, maïch ñieän ñoái vôùi thaønh
phaàn moät chieàu – hình III.4.5.(b) – cho ta:
Io = ( Uo – E )/R <III.4.14>
u uO
Neáu E < 0, doøng taûi taêng leân vaø coù xu
höôùng lieân tuïc ngay caû vôùi goùc kích taêng iO
(töông öùng vôùi Uo giaûm).
π 2π wt
Neáu Uo < 0, ta coù hieän töôïng nghòch löu
(hình III.4.6). Ñaây laø cheá ñoä laøm vieäc cuûa BBÑ E
ñieàu khieån pha truyeàn ñöôïc naêng löôïng töø phía -u
taûi moät chieàu veà löôùi xoay chieàu vì coâng suaát α
luùc ñoù ñaõo chieàu: Po = Uo .Io < 0 khi giaû söû μ wtoff
doøng taûi phaúng-lieân tuïc (ngöôïc vôùi tröôøng hôïp Hình III.4.6

coâng suaát > 0 cuûa taûi R).
Hieän töôïng naøy xaûy ra khi Uo , E < 0 vaø |Uo| < |E|
Khi ñoù vaãn coù doøng Io > 0, aùp ra boä chænh löu vaø söùc ñieän ñoäng taûi ñoåi daáu, taûi trôû neân
cung caáp naêng löôïng vaø boä bieán ñoåi seõ nhaän naêng löôïng (hình III.4.5.b) vaø chuyeãn veà löôùi ñieän
xoay chieàu.
Toùm taét ñieàu kieän xaûy ra nghòch löu:
- Taûi coù söùc phaûn ñieän E < Uo < 0 ñeå vaãn coù IO = (UO – E)/R > 0
Goùc nghòch löu an toaøn:

Khi α taêng, aÙp ra boä chænh löu Uo giaûm, sau ñoù nhoû hôn khoâng. Khi α tieán gaàn 180O ,
coù theå xaûy ra hieän töôïng ñoät bieán nghòch löu. Hieän töôïng naøy xuaát hieän khi chuyeån maïch cuûa caùc
SCR thaát baïi: SCR ñöôïc kích khoâng chuyeån sang traïng thaùi daãn ñieän ñöôïc vaø SCR ñang daãn tieáp
tuïc daãn ñieän baùn kyø keá tieáp. AÙp ra uO ñang aâm trôû neân döông, doøng ñieän ñoät ngoät taêng leân raát
cao goïi laø ñoät bieán nghòch löu. Goùc nghòch löu β ñöôïc ñònh nghiaõ baèng π − α . Goùc nghòch löu an
toaøn laø giaù trò β toái thieåu ñeå khoâng xaûy ra ñoät bieán nghòch löu. Xeùt tröôøng hôïp T2, T3 ñang daãn
ñieän treân hình III.4.6, vôùi nhaän xeùt laø aùp – u seõ döông khi wt > π , goùc nghòch löu an toaøn baèng
0O trong tröôøng hôïp caùc SCR lyù töôûng (quaù trình chuyeån maïch töùc thôøi). Trong thöïc teá, sau khi
SCR ñöôïc kích, ta maát moät goùc μ cho chuyeån maïch (khoaûng truøng daãn cuûa caùc SCR) vaø goùc
w.tOFF töông öùng thôøi gian tOFF ñeå SCR bò taét phuïc hoài khaû naêng khoùa, nhö vaäy goùc nghòch löu
an toaøn β = μ + w.tOFF .
GHI NHÔÙ - Trong sô ñoà chænh löu, nghòch löu töông öùng vôùi vieäc ñaûo chieàu cuûa doøng
naêng löôïng, doøng qua taûi khoâng thay ñoåi => aùp ra phaûi ñoåi daáu. Nghòch löu
chæ xaûy ra khi taûi coù nguoàn naêng löôïng.
6. Soùng haøi aùp vaø doøng ngoû ra:
Nhö ta ñaõ bieát chænh löu m xung cho ra ñieän aùp moät chieàu nhaáp nhoâ m laàn trong moät chu
kyø löôùi ñieän. Khi khai trieån Fourier, tín hieäu coù chu kyø naøy goàm coù:
- Thaønh phaàn moät chieàu hay trung bình, laø phaàn höõu duïng hay mong muoán.
- Caùc thaønh phaàn hình sin coù taàn soá k.m.w, coøn goïi laø soùng haøi baäc n, n = k.m; vôùi k laø
soá nguyeân, w laø taàn soá löôùi ñieän tính baèng rad/s. Thaønh phaàn naøy khoâng nhöõng khoâng höõu ích vôùi
taûi moät chieàu, maø coøn gaây ra caùc taùc duïng khoâng mong muoán nhö: laøm taêng giaù trò hieäu duïng cuûa
doøng ñieän, daãn ñeán taêng phaùt noùng; ñoái vôùi ñoäng cô moät chieàu coøn taïo ra moâ men phuï gaây rung.
Khi doøng taûi lieân tuïc, trò hieäu duïng URn cuûa soùng haøi baäc n cuûa ñieän aùp ra baèng:
U Rn = U do ⋅ n2 2−1 1 + (n2 − 1) sin 2 α <III.4.15>
In
Bieåu thöùc naøy coù ñöôïc khi ta khai trieån Fourier cuûa daïng aùp ra cho R
caùc soùng haøi baäc cao.
URn
Trong ñoù, Udo laø trò trung bình aùp ra chænh löu diod cuøng sô ñoà.
jnwL
Cuõng nhö tính toaùn vôùi thaønh phaàn moät chieàu cuûa ñieän aùp, ta coù
theå tìm ra caùc thaønh phaàn soùng haøi doøng ñieän baäc n khi giaûi maïch ñieän
töông ñöông boä chænh löu taûi RLE cho caùc soùng haøi ñieän aùp (hình III.4.7): Hình III.4.7:
IRn = U Rn / R2 + (nwL) 2 <III.4.16>

Theo tính chaát cuûa caùc thaønh phaàn Fourier, trò hieäu duïng cuûa doøng ñieän laø:
I R = ( I o )2 + ∑ n I 2 vôùi IO laø trò trung bình cuûa doøng ñieän.

Rn
2
∑ n I Rn ñöôïc goïi laø hieäu duïng toång caùc soùng haøi, bieåu thò ñoä nhaáp nhoâ (khoâng phaúng)
cuûa doøng ñieän.
Chæ soá n ñöôïc tính töø m ñeán ∞ . Trong thöïc teá, vì nwL vaø URn giaûm nhanh theo n , ngöôøi
ta chæ tính toaùn vôùi vaøi soùng haøi ñaàu tieân (k = 1 .. 3).
Ngoaøi vieäc loïc ngoû ra, moät bieän phaùp raát höõu hieäu ñeå giaûm soùng haøi doøng, aùp ngoõ ra laø
taêng soá xung cuûa aùp ngoû ra, coù hai caùch:
12
- Taêng soá pha: Töø heä 3 pha, ta coù theå taïo ra 6, 12,
24 pha baèng caùch noái tieáp caùc cuoän daây thöù caáp (coù ñieän
A 1
aùp thích hôïp) cuûa bieáp aùp 3 pha coù nhieàu cuoän thöù caáp treân -B
1 pha. Hình III.4.8 trình baøy caùch thöïc hieän 12 pha (chæ veõ
pha 1 vaø pha 12) töø 6 pha A, B, C, -A, -B, -C. Pha 1 ñöôïc
toång hôïp töø pha A vaø – C vôùi tæ leä thích hôïp. C -C
O O
Goùc Ao1 = 15 , oA1 = 120 cuûa tam giaùc oA1 cho ta: o
o1 A1 oA
= =
sin120 sin15 sin 45 -A B
Suy ra ñieän aùp caùc cuoän daây oA, A1 theo aùp ra o1. Hình III.4.8:
Phöông aùn naøy coøn coù öu ñieåm laø thích hôïp vôi coâng suaát lôùn. Nhöôïc ñieåm laø bieán aùp coù
coâng suaát bieåu kieán taêng cao (töông öùng heä soá söû duïng bieán aùp thaáp) do giaù trò hieäu duïng doøng
ñieän qua cuoän daây taêng khi goùc daãn cuûa moät chænh löu giaûm vì soá xung m taêng.
- Noái noái tieáp vaø/hay song song caùc boä chænh löu coù nguoàn leäch pha. Ñaây laø phöông aùp
hieäu quaû hôn ñoái vôùi caû ba: nguoàn, BBÑ vaø ngoû ra. Noäi dung seõ ñöôïc trình baøy trong phaàn sau.
Ví duï: Cho boä chænh löu ba pha caàu taûi R coù loïc LC ngoû ra hình III.4.9.(a), aùp nguoàn coù
hieäu duïng 100 volt (aùp pha), taàn soá 50 Hz. Goùc ÑK pha α = 60O , taûi R 100 ohm. Maïch loïc LC
baèng bao nhieâu ñeå bieân ñoä nhaáp nhoâ aùp ra ( ñænh – ñænh) baèng 10 volt?
Caùc giaû thieát ñeå ñôn giaûn tính toaùn:
- Sau khi qua maéc loïc LC, caùc soùng haøi baäc lôùn hôn cô baûn (k = 1, öùng vôùi taàn soá nhaáp nhoâ
ngoû ra 6 xung, baèng 300 Hz) laø khoâng ñaùng keå. Nhö vaäy chæ caàn khaûo saùt soùng haøi cô baûn.
- Doøng qua boä chænh löu laø lieân tuïc ñeå coù theå aùp duïng <III.4.15>.
Hình III.4.9: (a) laø maïch ñoäng löïc trong ñoù vO laø aùp ra boä chænh löu, vC laø aùp ngoû ra boä loïc
LC; (b) laø maïch töông ñ/v haøi cô baûn, v1 laø soùng haøi cô baûn - baäc k = 1 cuûa aùp ra boä chænh löu, vC1
laø soùng haøi baäc k = 1 cuûa aùp qua tuï C – theo giaû thieát treân cuõng chính laø aùp ngoû ra maïch loïc; (c)
laø caùc daïng soùng trong maïch trong ñoù VO laø trung bình aùp ra chænh löu.
v
L jnwL o
v1 Vo
v v
v
C C C1 v
v R R
C1
o 1/jnwC
Hình III.4.9: (a) (b) (c)

Udo = m 2
sin ( mπ ) U = 6 2
.sin ( π6 ) .100 = 2.34 ⋅100 = 234 v
Ta coù π π
tính < III.4.15 > n = 6⋅;α = 60 ⇒ V1 = 48.9 v
Hình III.3.9.b cho ta:

VC1
=
(1 / jnwC ) // R =
1
V1 (1 / jnwC ) // R + jnwL (1 − n w LC )
2 2 2
+ (nwL R )
2
Yeâu caàu cuûa ñaàu baøi laø bieân ñoä nhaáp nhoâ aùp ra ( ñænh – ñænh) baèng 10 volt, suy ra trò soá
hieäu duïng soùng haøi cô baûn qua ñieän dung C laø VC1 = 10 /( 2 ⋅ 2 ) = 3.53 v .
Phöông trình treân cho pheùp tính toaùn giaù trò Lvaø C. Vì chæ coù moät phöông trình cho hai aån
soá, caàn phaùt bieåu theâm moät ñieàu kieän cho L vaø C tröôùc khi giaûi.
Ñeå yù: (1 − n w LC )
2 2 2
+ (nwL R ) ≈ n 2 w 2 LC vì taàn soá trong maïch seõ khaù lôùn so vôùi taàn
2
soá coäng höôûng cuûa LC (maïch loïc chæ cho taàn soá thaáp qua),
VC1 3.53 1 48.9
= ≈ 2 2 ⇒ LC = = 3.90 E − 6
V1 48.9 n .w .LC 3.53 ⋅ 6 2 ⋅ (100π )2
Coù nhieàu phöông aùn ñeå choïn LC, ôû ñaây choïn C = 100 uF suy ra L = 0.039 H. Giaù trò LC
nhö vaäy coù theå thöïc hieän deå daøng trong thöïc teá.
Kieåm tra caùc giaû thuyeát:
♦ phaàn tính toaùn : nwL/R = 6*100π*0.039/100 = 0.74 << (1 – n2w2LC) = - 12.86
♦ Khaûo saùt soùng haøi baäc lôùn hôn cô baûn, vôùi k = 2 :
tính < III.4.15 > vôùi Vdo = 234 ; n = k ⋅ m = 12 ; α = 60 ⇒ V2 = 23.8 v vaø
V2 23.8
VC 2 = = = 0.63 volt . Vaäy soùng haøi baäc
(1 − 12 2
⋅ (100π)2 ⋅ 3.9 ⋅ 10 −6 )
2
+ (12⋅100π100 )
2 37.5
k = 2 laø khoâng ñaùng keå so vôùi thaønh phaàn cô baûn baäc k = 1, ñuùng nhö giaû thieát.
♦ Kieåm tra doøng lieân tuïc: Coâng thöùc <III.4.15> chæ ñuùng trong tröôøng hôïp doøng lieân tuïc,
ñeå ñaûm baûo keát quaû caàn phaûi kieåm tra söï lieân tuïc cuûa doøng ñieän. Tuy nhieân, giaûi tích maïch ñieän
chænh löu ñieàu khieån pha taûi RLC trong ñieàu kieän doøng giaùn ñoaïn raát phöùc taïp vaø thöôøng khoâng
caàn thöïc hieän khi thieát keá vì khi doøng baèng khoâng, aùp ra seõ baèng aùp treân tuï – lôùn hôn aùp löôùi trong
khoaûng naøy (chính laø aùp ra ngoû ra khi doøng lieân tuïc). Nhö vaäy nhaáp nhoâ aùp treân taûi khi doøng giaùn
ñoaïn seõ beù hôn tính toaùn döïa vaøo giaû thuyeát doøng lieân tuïc.
NHAÄN XEÙT: - AÙp ngoû ra boä chænh löu khoâng phaúng vì coù caùc soùng haøi baäc cao. Khi ñoù
doøng taûi seõ nhaáp nhoâ, chuû yeáu laø laøm taêng phaùt noùng nhöng coù theå boû qua
trong nhöõng öùng duïng coâng nghieäp thoâng thöôøng.
7. Ñaëc tính ngoaøi boä chænh löu:
Ñònh nghiaõ ñaëc tính ngoaøi: Uo = f (Io). Coù caùc ñaëc
tính:
- AÙp ra giaûm khi Io taêng vì caùc suït aùp: chuyeån
maïch, qua chænh löu, ñieän trôû daây daãn vaø bieán aùp (neáu coù).
vuøng doøng lieân tuïc
- Khi doøng taûi lieân tuïc, aùp ra boä chænh löu khoâng
Io
phuï thuoäc taûi neân aùp ra oån ñònh, suït aùp theo taûi ít hôn.

- Khi doøng giaùn ñoaïn khoâng coù suït aùp do chuyeån Hình III.4.10
maïch, vaø khoâng coù phaàn ñieän aùp aâm neân aùp ra cao hôn.
- Khi taûi coù söùc phaûn ñieän E, ñoä (suaát) suït aùp taêng cao trong vuøng doøng giaùn ñoaïn vì khi
ñoù E cuõng laø moät boä phaän taïo ra ñieän aùp ngoû ra.
Tính phaïm vi ñieàu chænh goùc ÑKP α khi cho tröôùc phaïm vi thay ñoåi phuï taûi:
Goïi EBÑ laø aùp ra BBÑ lyù töôûng, chæ phuï thuoäc α vaø aùp nguoàn.
EBÑ = E + ΣΔU , trong ñoù E laø söùc ñieän ñoäng taûi, ΣΔU bao goàm taát caû suït aùp coù theå coù,
bao goàm: treân ñieän trôû taûi, treân chænh löu, do chuyeån maïch, treân bieán aùp chænh löu (neáu coù). Toång
quaùt, EBÑ vaø E coù theå > 0 hay < 0 trong khi luoân coù ΣΔU > 0. Do ñoù khi thieát keá coù theå choïn αmin
theo Emax + ΣΔU (vôùi Emax > 0) ñeå ñaûm baûo caùc suït aùp khi doøng max vaø αmax theo Emin < 0
trong chieàu nghòch löu khi tính ñeán tröôøng hôïp doøng baèng 0. αmax caàn phaûi kieåm tra theâm goùc
nghòch löu an toaøn: αmax < π − β .
8. Noái song song boä chænh löu:

CHÆNH LÖU 1 Io io/2 io io/2 D6 D4
Io u
Taûi
D3 D1 D2
o1 uo2 D5
2 R u
o
bc - ca
Io - ab
KCB
Nguoàn
ab
2
A C B ca vcb
CHÆNH LÖU 2 - bc
Hình III.4.11a Hình III.4.11b Sô ñoà 6 pha coù khaùng caân baèng
Ñieàu kieän thoâng thöôøng ñeå noái song song hai boä chænh löu laø:
- hai boä chænh löu gioáng nhau.
- luoân luoân coù aùp trung bình ngoû ra baèng nhau.
Khi ñoù doøng trung bình qua moãi boä chænh löu laø ½ doøng trung bình taûi.Ñeå caûi thieän chaát
löôïng BBÑ, hai boä chænh löu seõ laøm vieäc leäch pha nhau (nhö hai caàu 3 pha treân hình III.4.11 laø
goùc π/6) ñeå nhaáp nhoâ aùp treân taûi coù bieân ñoä giaûm, taàn soá taêng gaáp ñoâi so vôùi nhaáp nhoâ aùp ra cuûa
moät boä chænh löu (laø m = 12 so vôùi m = 6 cuûa caàu ba pha). Cuoän khaùng caân baèng caàn ñöôïc theâm
vaøo ñeå rôi phaàn aùp cheânh leänh cuûa hai boä chænh löu.
Cuõng nhôø söï leäch pha naøy maø doøng nguoàn [laø söï xeáp choàng (coäng) doøng qua hai boä chænh
löu] seõ coù ít soùng haøi baäc cao hôn khi laøm vieäc bình thöôøng.
Boä chænh löu 6 pha coù khaùng caân baèng (hình III.4.11b) laø moät ví duï tieâu bieåu. Ñaây laø sô ñoà
song song hai boä chænh löu hình tia coù aùp ngoû vaøo leäch pha 180o (cuõng coù theå tính baèng 60o khi

choïn pha thích hôïp). α uO1 uO2
Hai boä chænh löu coù hieäu duïng aùp vaøo
vaø goùc ñieàu khieån pha nhö nhau. Do caùc ñieän
aùp cuøng daïng vaø leäch nhau 180o : wt
π
u01 ( wt ) = u02 ( wt − π ) 6
Laáy trung bình hai veá: U01 = U02 , tính vCA vAB vBC
theo <III.3.6> khi giaû söû doøng lieân tuïc. Töø sô
i GT1
ñoà hình , ta coù:
uo = uo2 − 12 ucb i GT2
ucb = uo2 − uo1 < III.4.17 > i GT3
⇒ uo = (uo1 + uo2 )
1
2 < III.4.18 >
AÙp ra seõ laø trung bình coäng hai aùp ngoû Hình III.4.12 aùp ngoû ra sô ñoà chænh löu saùu pha coù
vaøo vaø seõ nhaáp nhoâ 6 xung trong moät chu kyø. khaùng caân baèng
Khi laáy trung bình hai veá cuûa <III.4.17>, ta tìm ñöôïc quan heä cuûa caùc giaù trò trung bình:
U cb = U o2 − U o1 = 0 < III.4.19 >
U o = U o1 = U o2 < III.4.20 >
Ñeå tính gaàn ñuùng aùp treân cuoän khaùng caân baèng, ta tìm caùc thaønh phaàn Fourier cuûa ñieän
aùp. Thaønh taàn soá 3w :
u01 ( 3wt ) = u02 ( 3wt − 3π ) = −u02 ( 3wt )
vaø <III.4.17> cho ta ucb = u01 - u02 = 2 u01(3wt) <III.4.21>. Suy ra hieäu duïng thaønh
phaàn taàn soá 3w cuûa aùp qua cuoän khaùng gaáp ñoâi soùng haøi baäc 3 aùp ra chænh löu ba pha hình tia tính
theo <III.4.15>
tính toaùn töông töï vôùi k = 2, ta coù thaønh phaàn taàn soá 6w aùp treân cuoän khaùng baèng 0. Caùc
thaønh phaàn taàn soá cao hôn coù theå boû qua. Trong moät soá taøi lieäu, ngöôøi ta tích phaân trò hieäu duïng
aùp treân cuoän khaùng caân baèng <III.4.17> ñeå coù aùp tính toaùn cuoän khaùng vaø cuõng thieát keá vôùi taàn
soá 3w.
Khaùng caân baèng thöïc ra laø moät bieán aùp töï ngaãu vì khoâng coù töø tröôøng moät chieàu (thaønh
phaàn trung bình cuûa doøng taûi qua 2 cuoän daây khöû laãn nhau), neáu goïi iμ laø doøng töø hoùa, caàn coù
ñieàu kieän sau ñeå caû hai boä chænh löu luoân coù doøng (ñaûm baûo hai chænh löu luoân laøm vieäc):
Io I
io1 = − iμ > 0 hay o ≥ I μ m vôùi Iμm laø bieân ñoä doøng töø hoùa.
2 2
9. Noái noái tieáp boä chænh löu: CHÆNH LÖU 1
io
Khaùc vôùi song song hai boä chænh
löu, vieäc noái tieáp hai boä chænh löu chæ u u
o1 o Taûi
caàn chuùng coù cuøng khaû naêng daãn doøng,
Nguoà n
ta coù theå xaây döïng moät chieán löôïc ñieàu

khieån aùp ra cuûa töøng boä chænh löu ñeå coù
u
keát quaû toång coäng laø toát nhaát, ví duï nhö o2
moät boä chænh löu coù theå duøng diod
(khoâng ñieàu khieån) khi phaïm vi thay CHÆNH LÖU 2

ñoåi aùp ra beù, töông öùng vôùi ñieàu khieån
Hình III.4.13: uO = uO1 + uO2
boä chænh löu SCR coøn laïi (hình III.4.13).
Vieäc söû duïng aùp nguoàn leäch pha
cung caáp cho hai boä chænh coù taùc duïng laøm taêng taàn soá, giaûm bieân ñoä nhaáp nhoâ ngoû ra cuõng nhö
giaûm nhaáp nhoâ doøng nguoàn, laø toång cuûa doøng qua hai boä chænh löu.
Moät ví duï khaù quen thuoäc cuûa noái tieáp hai boä chænh löu laø caàu 3 pha coù theå xem laø noái tieáp
hai boä chænh löu 3 pha hình tia.
III.5 CHÆNH LÖU HOÃN HÔÏP SCR VAØ DIOD (ñieàu khieån khoâng hoaøn toaøn):
1. Caùc sô ñoà:
Vieäc söû duïng hoån hôïp SCR vaø diod trong cuøng sô ñoà chænh löu khoâng thay ñoåi khaû naêng
cô baûn cuûa chænh löu ñieàu khieån pha laø ñieàu khieån ñöôïc aùp ra, noù coù theâm öu ñieåm laø laøm ñôn
giaûn sô ñoà ñoäng löïc vaø ñieàu khieån, vaø thöôøng ñöôïc söû duïng trong caùc heä thoáng coâng suaát trung
bình vaø nhoû vôùi yeâu caàu chaát löôïng khoâng cao.
T1 T2 T3 io
T1 T2 io T1 io
D2 A
u
u u u u B o
o o
Df T3 C Df
D3 D4 D4 D4 D5 D6
(a) (b) (c) Hình III.5.1.

Hình III.5.1 trình baøy 3 sô ñoà chænh löu caàu hoån hôïp thöôøng gaëp: moät pha vaø ba pha.
2. Khaûo saùt sô ñoà chænh löu moät pha (hình III.5.1.a vaø .b) taûi RL:
Xeùt sô ñoà hình III.5.1.a khi coù diod phoùng ñieän Df . Df thöôøng ñöôïc söû duïng khi taûi laø
cuoän daây ñeå taïo ra ñöôøng phoùng cho doøng ñieän qua caùc cuoän daây khi ngaét nguoàn, traùnh quaù ñieän
aùp trong maïch ñieän coù caûm khaùng khi doøng ñieän giaûm veà khoâng ñoät ngoät.
Xeùt chu kyø laøm vieäc ñaàu tieân. Taïi wt = α, kích T1: T1 vaø D4 daãn, aùp ra uO baèng aùp vaøo u
nhö caùc sô ñoà caàu 1 pha khaùc.
Taïi wt = π, u baét ñaàu aâm. Df daãn ñieän vì
ñöôïc phaân cöïc thuaän: uO = 0, doøng ñieän taûi kheùp uO
maïch qua Df, doøng qua caàu chænh löu baèng khoâng, u iO
(a)
SCR taét. Doøng ñieän qua taûi cuoän daây luùc ñoù SCR Df SCR Df
suy giaûm theo haøm muõ cho ñeán khi wt = π + α, 0 π 2π wt
60
ο
SCR T2 coù xung kích khôûi, chænh löu baùn kyø keá.
Nhö vaäy uO coù daïng cuûa aùp ra taûi ñieän trôû
(hình III.5.2.a) ngay khi taûi laø RL. Trò trung bình aùp
ra tính theo <III.2.1> (b) T2,D4 T1, D4 T1,D3 T2, D3
π 2π wt
U 2
Uo = [cos α + 1] (c) D2,D4 T1,D4 D2,D4 D2, T3
π
Hình III.5.2.b chæ ra caùc khoaûng daãn ñieän Hình III.5.2 daïng aùp, doøng cuûa chænh löu caàu
cuûa caùc linh kieän trong moät chu kyø töïa xaùc laäp (khi hoãn hôïp SCR Diod (ÑK khoâng toaøn phaàn)

doøng ñieän thay ñoåi coù chu kyø) cuûa sô ñoà hình III.5.1.a coù diod phoùng ñieän Df.
Trong tröôøng hôïp sô ñoà hình III.5.1.a khoâng coù diod phoùng ñieän Df: daïng aùp, doøng ngoû ra
khoâng thay ñoåi. Taïi wt = π, D3 seõ daãn ñieän vôùi T1 trong khoaûng daãn cuûa Df vaø nhö vaäy, aùp ra uO
vaãn baèng 0 (ñeå chöùng minh, coù theå giaû söû D4 tieáp tuïc daãn ñieän => D3 phaân cöïc thuaän, trôû neân
daãn ñieän laøm D4 taét). Töông töï, ôû cuoái baùn kyø aâm, D4 daãn ñieän vôùi T1 trong khoaûng daãn cuûa Df.
Doøng ñieän nguoàn chæ laø doøng qua T1, D4 hay T2, D3 seõ giaûm ñaùng keå khi goùc kích α taêng.
Vôùi sô ñoà hình III.5.1.b, khi hoaùn ñoåi vò trí caùc chænh löu, aùp ra khoâng thay ñoåi nhöng
khoaûng daãn cuûa caùc chænh löu thay ñoåi. D2 vaø D4 ñoùng vai troø cuûa Df . Phaân boá doøng qua caùc
chænh löu veõ ôû hình III.5.2.c.
Sô ñoà hình III.5.1.a thöôøng ñöôïc duøng vôùi Df khi caàn maïch ñieàu khieån ñôn giaûn – cho
pheùp maïch ñieàu khieån coù ñieåm chung vôùi maïch ñoâïng löïc, trong khi sô ñoà hình III.5.1.b khoâng caàn
duøng Df vôùi taûi RL. Nhöng khi ñoù, caùc SCR laïi khoâng theå noái chung Kathod, daãn ñeán yeâu caàu
caùch ly maïch ñieàu khieån – ñoäng löïc.
Coù theå toång quaùt hoùa keát quaû khaûo saùt sô ñoà moät pha: Coù theå ñieàu khieån pha baèng caùch söû
duïng Diod vaø SCR trong sô ñoà caàu. Vì doøng ñieän phaûi qua hai chænh löu trong sô ñoà caàu neân coù
theå ñieàu khieån moät chænh löu ñeå thay ñoåi aùp ra. Diod seõ töï ñoäng daãn ñieän khi phaân cöïc thuaän laøm
cho aùp ra khoâng theå aâm.
Nhö vaäy ngoaøi vieäc söû duïng ít SCR, öu ñieåm khaùc cuûa nguyeân lyù ñieàu khieån khoâng hoaøn
toaøn laø ôû taûi coù L, doøng nguoàn giaûm ñaùng keå khi taêng goùc kích α neân HSCS ñöôïc caûi thieän.
Nhöôïc ñieåm cuõng töø ñaây maø ra: aùp ra khoâng theå aâm neân BBÑ khoâng coù cheá ñoä nghòch löu.
Ví duï: Cho boä chænh löu moät pha hoãn hôïp hình III.5.1.a coù diod phoùng ñieän. AÙp nguoàn
220 VAC. Taûi RL, R = 10 ohm, L ñuû lôùn ñeå coù theå xem doøng taûi laø phaúng. Tính trò trung bình doøng
qua SCR, Diod ôû goùc ÑK pha α = 45 O.
Trung bình aùp ra: <3.14> cho ta:
uo
UO = 0.45*220*(1 + cos 45) = 169 volt -u
u
Trung bình doøng ra: io
IO = 169/10 = 16.9 A Df T1, D4 Df T2, D3 2

Theo hình III.5.3, trò trung bình doøng qua 0 wt
o
45o 180
SCR, Diod sô ñoà chænh löu:
IT = I D =
1 π
2π ∫α
I o dwt = I o ⋅ [π2−πα ]
135
= 16.9 ⋅ = 6.34 A Hình III.5.3
360
Trung bình doøng qua diod phoùng ñieän Df: I Df =

1 α
π ∫0
I o dwt = I o ⋅ 2απ [ ]
45
= 16.9 ⋅ = 4.22 A
180
Trong caùc baøi toaùn thieát keá, ñònh möùc doøng ngoû ra IO ñöôïc giöõ khoâng ñoåi trong khi goùc
ÑK pha α thay ñoåi, cho neân ñònh möùc doøng qua SCR, Diod ñöôïc choïn theo ñieàu kieän laøm vieäc
xaáu nhaát cuûa noù, laø baèng vôùi doøng ngoû ra IO.
Khaûo saùt HSCS cuûa boä chænh löu caàu1 pha hoãn hôïp: Giaû thieát doøng taûi phaúng, lieân tuïc IO.

Coâng suaát taûi tieâu thuï cuõng laø coâng suaát boä chænh löu nhaän : PO = UO.IO
π −α π −α
Hieäu duïng doøng nguoàn: I NR = Io => Coâng suaát bieåu kieán: S = U .I NR = U .Io
π π
Po U o .Io 2
Vaø heä soá coâng suaát: HSCS = = = (1 + cos α ).
S U .I NR π (π − α )
2 2 u+
Khi α = 0, HSCS = laø HSCS α
π
cuûa chænh löu diod khi doøng phaúng, lieân tuïc.
uC uA uB
3. Khaûo saùt sô ñoà chænh löu caàu ba
pha hoån hôïp (hình III.5.1.c) taûi RL: π 2π wt
Gioáng nhö sô ñoà caàu 3 pha 6 SCR, ta
chia caùc chænh löu laøm hai nhoùm: nhoùm + goàm
caùc SCR, coù ñieàu khieån pha vaø nhoùm – goàm u_
caùc diod. Khaûo saùt söï hoaït ñoäng cuûa caùc nhoùm iG1
naøy cho ta ñieän aùp caùc ñaàu daây ngoû ra u+ vaø iG2
u_ so vôùi trung tính löôùi laø caùc neùt ñaäm treân iG3
hình III.5.4, aùp ra uO vaãn laø caùc aùp daây nhöng
goàm caû caùc xung khoâng ñieàu khieån pha, neân CB AB AC BC BA CA CB
ngoû ra nhaáp nhoâ 3 laàn trong chu kyø: uO

uO = u_ + u+
Hình III.5.4 veõ caùc daïng ñieän aùp khi
α < π / 3. Khi α = 0 aùp ra trôû veà daïng chænh
löu caàu ba pha diod, ngoû ra laø 6 xung nhö Hình III.5.4: doøng, aùp ra khi chænh löu caàu 3 pha ÑK
nhau. khoâng hoaøn toaøn
Khi α > π / 3 aùp ra coù khoaûng baèng khoâng do Df hay caùc diod vaø SCR treân cuøng pha daãn
(khi khoâng coù Df). Vì khoaûng daãn ñieän cuûa caùc diod laø caùc khoaûng ñieän aùp pha aâm nhaát khoâng
ñoåi trong khi khoaûng daãn caùc SCR thay ñoåi vì coù ñieàu khieån pha, doøng ñieän baùn kyø döông vaø aâm
cuûa moät pha khoâng leäch 180O. Ñaây laø nhöôïc ñieåm lôùn cuûa hoï sô ñoà naøy, noù haïn cheá coâng suaát taûi
aùp duïng vì taïo ra nhieàu haøi doøng ñieän cho löôùi.
Trung bình aùp ra UO khi doøng lieân tuïc coù theá ñöôïc tính theo toång hai chænh löu ba pha tia
U+O vaø U_O, moät vôùi goùc ñieàu khieån α vaø moät khoâng ñieàu khieån:
3 6
Uo = U (1 + cos α ) <III.5.1>
2π
Ví duï: Giaû söû doøng taûi lieân tuïc, phaúng. Veõ daïng doøng qua nguoàn trong hai tröôøng hôïp
α = 36 vaø α = 90O . Tính heä soá coâng suaát boä chænh löu trong hai tröôøng hôïp.
O
Daïng aùp hai ñaàu boä chænh löu vaø doøng ñieän pha A trong hai tröôøng hôïp nhö sau:

α u+ α u+
uC uA uB
uC uA uB
π 2π π 2π wt
v_ u_
doøng qua pha A
Hình III.5.5: Doøng qua nguoàn cuûa chænh löu
caàu 3 pha ÑK khoâng hoaøn toaøn khi α < π/3 doøng phoùng ñieä n
Khi a = 36O doøng qua pha A goàm hai xung bieân ñoä 2π/3 vaø baèng π − α = π/2 khi α = π/2
> π/3 (xem hình veõ).
- Khi a = 36O doøng hieäu duïng qua pha A baèng:
2i2π / 3 2
I R = Io = Io . Coâng suaát taûi PO =UO .IO vôùi UO tính theo<3.33a> vaø heä soá coâng
2π 3
Po 32π6 V (1 + cos π5 )i I o 3(1 + cos π5 )
suaát: HSCS = = = = 0.863
S 3iV i I o 23 2π
2i(π − α ) (π − α ) I o
- Khi a = 90O doøng hieäu duïng qua pha A baèng: I R = I o = Io = vaø heä
2π π 2
soá coâng suaát:
Po 3 6
U (1 + cos α ).I o 3
HSCS = = 2π
= (1 + cos α ) 3
2π (π −α )
= = 0.551
S 3.U .I o (π −α ) π
π
GHI CHUÙ - Caùc sô ñoà chænh löu hoãn hôïp luoân ñöôïc söû duïng ôû coâng suaát trung bình vaø
beù .
III.6 MAÏCH PHAÙT XUNG ÑIEÀU KHIEÅN PHA:
1. Nguyeân lyù ñieàu khieån pha:
θ α
u
i wt
G 2
0
Coù theå ñònh nghóa maïch phaùt xung ñieàu

khieån pha theo tính chaát tín hieäu cuûa ngoû ra, laø
taïo ra moät tín hieäu ñieàu khieån SCR coù cuøng taàn
soá (ñoàng boä) vôùi löôùi ñieän nhöng coù pha thay ñoåi Hình III.6.1 nguyeân lyù phaùt xung ñieàu khieån pha
ñöôïc theo tín hieäu ñieàu khieån (hình III.6.1). Ñeå taêng ñoä chính xaùc, daïng soùng naøy caàn coù ñoä doác
lôùn taïi thôøi ñieåm kích SCR, nhö daïng xung chöõ nhaät treân hình. Töø nguyeân lyù chung naøy, ngöôøi ta
ñöa ra nhieàu sô ñoà thöïc hieän khaùc nhau vaø nhö ñaõ giôùi thieäu trong chöông II (hình II.4.1), giöõa
maïch phaùt xung vaø caùc SCR coøn coù maïch laùi, laøm nhieäm vuï khueách ñaïi coâng suaát vaø gheùp noái
giöõa ñieàu khieån – ñoäng löïc.

Trong tröôøng hôïp toång quaùt, goác ñeå tính goùc ñieàu khieån pha α (öùng vôùi tröôøng hôïp α = 0)
seõ leäch vôùi aùp löôùi u moät goùc θ phuï thuoäc sô ñoà ñoäng löïc. Vì laø ñieàu khieån pha, maïch phaùt xung
caàn coù ngoû vaøo thöù hai laø tín hieäu ñoàng boä laáy töø löôùi ñieän vaø goùc leäch vôùi ñieän aùp naøy coøn phuï
thuoäc vaøo caùch laáy aùp ñoàng boä (xem baøi taäp III.6.1).
Coù hai nguyeân lyù ñieàu khieån pha thöôøng duøng: laøm treã vaø so saùnh.
a. Nguyeân lyù laøm treã: (hình III.6.2)
Maïch Td
Döïa vaøo maïch ñôn oån (laøm treã). ñoàng boä
AÙp löôùi sau khi qua maïch ñoàng boä seõ kích aùp löôùi Ñôn oån kích SCR
maïch ñôn oån taïi thôøi ñieåm α = 0. Xung ra Hình III.6.2 nguyeân lyù laøm treã
maïch ñôn oån seõ treã so vôùi xung ñoàng boä khoaûng thôøi gian Td töông öùng goùc ñieàu khieån pha:
α = w. Td <III.6.1>
Nhö vaäy ñieàu khieån pha goùc α thöïc hieän thoâng qua laøm chaäm treã thôøi gian Td.
b. Nguyeân lyù so saùnh: (hình III.6.3)
Phaùt xung ñieàu khieån pha theo nguyeân lyù
so saùnh coù haït nhaân laø maïch so saùnh vôùi
ngoû vaøo laø hai tín hieäu:
- UÑK: tín hieäu ñieàu khieån, laø ñieän aùp Hình III.6.3.a sô ñoà nguyeân lyù so saùnh
moät chieàu töông öùng vôùi goùc
ñieàu khieån pha α mong muoán.
θ α
- uÑB: tín hieäu ngoû ra maïch u
ñoàng boä, laø tín hieäu cuøng taàn soá i
G wt
löôùi, coù ñoä doác khoâng ñoåi daáu 2
trong khoaûng α = 0 ñeán α = π, laø 0 α=0 α = α max
khoaûng thay ñoåi cuûa goùc ñieàu
khieån pha α.
Khi UÑK = uÑB, ngoû ra boä u
ÑB
so saùnh thay ñoåi traïng thaùi, ñaùnh U
daáu thôøi ñieåm kích SCR. Vaäy ÑK
thay ñoåi aùp UÑK seõ laøm thay ñoåi 2
0
goùc ñieàu khieån pha α töông öùng kích SCR
(hình III.6.3b).
Hình III.6.3.b caùc daïng soùng phaùt xung ñieàu khieån pha vôùi aùp ñoàng
Nguyeân lyù so saùnh thöôøng boä u daïng raêng cöa
ÑB
duøng trong caùc boä ñieàu khieån
töông töï (analog) vì thoâng qua tín hieäu ñieàu khieån laø aùp moät chieàu UÑK, trong khi nguyeân lyù laøm
treã thích hôïp vôùi maïch soá (digital) hay caùc sô ñoà ñieàu khieån ñôn giaûn – khi maø vieäc laøm treã thöïc
hieän baèng maïch dao ñoäng naïp xaû ôû cheá ñoä coù ñoàng boä (trigger).
2. Ñieàu khieån pha duøng boä ñeám:
Khi söû duïng vi maïch soá, thôøi gian treã xaùc ñònh bôûi boä ñeám xung – hình III.6.4. ÔÛ thôøi
ñieåm α = 0, boä ñeám xuoáng coù ñaët tröôùc (preset) ñöôïc naïp soá N. Xung ñoàng hoà CLK coù chu kyø
TCLK ñöôïc ñöa vaøo laøm boä ñeám giaûm trò soá vaø phaùt xung kích SCR khi noäi dung boä ñeám baèng 0.
Giaù trò NMAX töông öùng goùc αMAX vaø thôøi gian treã NMAX .TCLK.

Tín hieäu ñaët N DATA
Ñoàng boä T
preset
(α = 0) ñeám xuoáng,
DATA = 0 taàn soá CLK
CLK kích SCR
ñaët
DATA = N DATA = 0
Boä ñeám xuoáng
coù preset t
(α = 0) kích SCR
Hình III.6.4 (a) (b)
Ta coù αMAX = w.NMAX .TCLK <III.6.2>
Neáu duøng boä ñeám leân, ta khoâng caàn coù preset nhöng phaûi coù maïch so saùnh soá ñeám vôùi giaù
trò ñaët N vaø khi ñoàng boä thì reset boä ñeám veà 0. Maïch phaùt xung theo nguyeân lyù naøy trôû neân ñôn
giaûn khi söû duïng vi xöû lyù, coù theå duøng phaàn meàm hay caùc boä ñeám – ñònh thì chuyeân duøng ñeå laøm
treã.
3. Maïch kích chænh löu ñieàu khieån pha theo nguyeân lyù so saùnh:
Nguyeân lyù so saùnh ñöôïc aùp duïng roäng raõi trong heä thoáng ñieàu khieån duøng vi maïch töông
töï (analog).
a. Sô ñoà khoái:
Hình III.6.5 cho ta sô ñoà khoái ñaày ñuû maïch kích chænh löu ñieàu khieån pha. Khoái leäch pha
goùc θ hieäu chænh ñoä leäch pha cuûa aùp löôùi sao cho maïch khaùm phaù zero cho ra caùc xung ôû goùc
α = 0. Tín hieäu zero naøy seõ ñoàng boä caùc maïch phaùt xung theo nguyeân lyù laøm treã hay kích khôûi
maïch taïo aùp ñoàng boä. Nhö ta ñaõ bieát, maïch so saùnh xaùc ñònh thôøi ñieåm kích SCR khi UÑK = uÑB.
Maïch ñôn oån ôû ngoõ ra boä so saùnh xaùc ñònh beà roäng xung kích SCR.
Xung töø caùc
pha
khaùc
Pha caùc SCR
löôùi u ñb α K. ñaïi cuûa
Leäch pha Khaùm phaù Taïo aùp LOGIC &
ZERO ñoàng boä chænh löu
θ gheùp
α=0 so saùnh Ñôn oån
Maïch phaùt xung ÑK pha Uñk
Hình III.6.5
Trong sô ñoà chænh löu nhieàu pha, moãi pha seõ coù ít nhaát moät khoái phaùt xung kích SCR, caùc
ngoõ ra cuûa chuùng ñöôïc ñöa vaøo khoái logic ñeå phoái hôïp, ñaûm baûo hoaït ñoäng cuûa sô ñoà chænh löu
nhieàu pha. Sau ñoù laø maïch laùi, goàm khoái khueách ñaïi coâng suaát xung vaø gheùp noái vaøo cöïc coång
SCR. Maïch gheùp noái laø caàn thieát khi phaûi ñaûm baûo caùc ñieàu kieän caùch ly ñieän giöõa caùc SCR vôùi
nhau, giöõa SCR vaø maïch ñieàu khieån.
b. Maïch phaùt xung ñieàu khieån pha duøng khueách ñaïi thuaät toaùn (KÑTT):
12V D18
_12V
R25 D20 3k3 0.1u 3k3 D19 15k

10k R27 C20 R28 R26
D22 10
R29
4
TL084 8 5
SCR
3 U5A 9
1k 7
R30 1 13
U5C 0.1u 6
DB
2 14 3k3 C21 U5B
R32
12 R33
10k 100k U5D Maïch ñôn oån
2k2 So saùnh
11
DK
R34 _12V
Khaùm phaù zero Taïo xung ñoàng boä

Hình III.6.6a
Maïch khaùm phaù zero U5A so saùnh tín hieäu DB laø sin löôùi chænh löu vaø ngöôõng moät chieàu,
cho ra xung döông khi DB qua zero [daïng soùng (1) treân hình III.6.6b].
U 5D laø maïch tích phaân ñeå taïo aùp ñoàng boä Uñb. Khi ngoû ra U5A cao, U 5D tích phaân
xuoáng vôùi thôøi haèng gaàn baèng R27*C20 coù trò soá beù taïo caïnh xuoáng cuûa aùp ñoàng boä. Khi ngoû ra
U5A thaáp, U 5D tích phaân leân vôùi thôøi haèng baèng R32*C20 coù trò soá lôùn cho ta caïnh leân cuûa raêng
cöa, laø ñoä doác laøm vieäc. Diod D18 coù anod noái ngoû vaøo – cuûa KÑTT giöõø cho giaù trò uÑB ôû trong
khoaûng töø –Vγ ñeán Uñbmax.
U 5C laø boä so saùnh duøng KÑTT, cho ra xung döông [daïng soùng (4)] khi UÑK ≥ uÑB. Caïnh
leân cuûa ngoû ra U5C laø thôøi ñieåm kích SCR.
U5B laø boä so saùnh cuûa maïch ñôn oån khoâng töï giöõ, xaùc ñònh beà roäng xung kích SCR,
thöôøng laáy baèng 1 mili giaây cho caùc sô ñoà chænh löu. Beà roäng naøy thay ñoåi theo thôøi haèng
C21*R26 cuûa maïch vi phaân [daïng soùng (3)]. Diod D19 khoâng cho ngoû vaøo U 5B coù giaù trò aâm,
baûo veä ngoû vaøo KÑTT vaø xaû nhanh tuï C26, giöõ aùp löôùi
u (1)
khoâng ñoåi beà roäng xung trong suoát khoaûng thay uÑB
ñoåi cuûa α. UÑK
Sô ñoà hình III.6.6a cho ra xung kích
0 2 wt
SCR ôû hai baùn kyø[daïng soùng (5)], coù thoâng soá
chæ phuï thuoäc hai tuï ñieän (C20, C21) vaø hai
ñieän trôû (R32, R26); duøng aùp moät chieàu ñeå ñieàu
khieån goùc α cho thaáy khaû naêng cheá taïo vi
maïch ñieàu khieån pha. Ngöôøi ta ñaõ cheá taïo (3) (4)
nhöõng vi maïch ñieàu khieån pha coù sô ñoà khoái
töông töï, nhöng maïch ñöôïc thay ñoåi ñeå coù theå
duøng moät nguoàn, caùc trôû tuï thöôøng noái xuoáng
ñieåm chung ñeå giaûm soá chaân söû duïng.
α (5)
4. AÙp ñoàng boä daïng cosin vaø khoái leäch
pha:
Nhö ñaõ trình baøy trong phaàn nguyeân lyù,
aùp ñoàng boä cuûa maïch phaùt xung ñieàu khieån pha
caàn coù ñoä doác khoâng ñoåi daáu trong khoaûng α Hình III.6.6b
baèng 0 ñeán α max.
Nhö vaäy coù theå coù caùc daïng raêng cöa vôùi (a) ñoä doác döông, (b) ñoä doác aâm vaø (c ) daïng
cosin [treân hình III.6.7].

Daïng (a) raát deã thöïc hieän nhöng coù baát lôïi laø khi
UÑK taêng, goùc kích α taêng töông öùng aùp ra Uo giaûm. Daïng (a)
0 π 2π
(b) coù ñaëc tính ngöôïc laïi, nhöng raát khoù thöïc hieän. Caû hai
aùp ñoàng boä raêng cöa cho ta goùc ñieàu khieån pha α thay ñoåi
tuyeán tính vôùi aùp ñieàu khieån UÑK. Ñieàu naøy laøm cho quan (b) 0 π 2π
heä trung bình ñieän aùp ngoû ra Uo vaø UÑK khoâng theå tuyeán
tính, vì quan heä Uo(α) coù caùc haøm sin, cos. Ñaây laø moät baát (c)
0 π 2π
lôïi cho heä thoáng ñieàu khieån töï ñoäng vì khoù hieäu chænh heä
thoáng phi tuyeán.
Hình III.6.7
Ñoàng boä cosin cho ta quan heä α(UÑK) coù daïng Arccos, haøm naøy seõ bò khöû boû khi doøng qua
chænh löu laø lieân tuïc, khi khi maø UO(α) coù daïng cos (III.3.10). Thöïc vaäy, neáu goïi bieän ñoä hình
cosin laø UÑBmax, khi Khi UÑK = uÑB ta coù:
Khi UÑK = uÑB = UÑBmax.cos α hay α = cos −1 ( U ÑK U ÑB max ) <III.6.3>
U ÑK m 2 π
vaø <III.3.10> vieát laïi U o = U do cos α = U do , vôùi U do = sin ⋅ U
U ÑB max π m
Caùc baát lôïi cuûa phöông phaùp naøy coù theå keå ra laø: moät daïng cos (taàn soá 50Hz) chæ coù theå
kích cho moät SCR thay vì moät pha nhö ñoàng boä raêng cöa (taàn soá 100Hz), phaïm vi thay ñoåi goùc
kích heïp vì α khoâng theå giaûm veà khoâng vaø aùp ñoàng boä thöôøng coù nguoàn goác löôùi neân bieân ñoä
khoâng coá ñònh vaø deå bò nhieãu …
Ñeå taïo haøm cosin, nguôøi ta thöôøng laáy aùp löôùi qua bieán aùp
giaûm vaø cho leäch pha. Coù theå söû duïng maïch leäch pha duøngRC, RC
vaø KÑTT, maïch xoay pha baèng bieán aùp vaø RC hay choïn pha thích
hôïp. Hình III.6.8 cho ta caùc vector aùp pha vaø daây cuûa löôùi ñieän ba
pha. Caùc aùp pha vaø daây cuûa löôùi ba pha coù caùc ñoä leäch pha 30O,
60O, 90O, 120O . Coù theå choïn trong ñoù caùc thaønh phaàn thích hôïp ñeå
coù haøm cosin cho maïch ñieàu khieån pha.
Hình III.6.8
Ví duï ñeå kích SCR cho maïch 1 pha, ta caàn leäch 90O . Töø hình III.6.8, ta nhaän xeùt pha A vaø
aùp daây BC leäch 90O . Moät ví duï khaùc, ôû sô ñoà ba pha tia (hình III.3.6) ñoái vôùi SCR T3 cuûa pha C,
goác leäch pha α = 0 khi aùp daây CB baèng khoâng. Vaäy haøm cosin kích SCR T3 laø ñaûo cuûa pha A
(pha – A).
Caùc phöông phaùp laøm leäch pha trình baøy treân cuõng öùng duïng vaøo khoái leäch pha trong sô
ñoà khoái toång quaùt cuûa maïch kích SCR ñieàu khieån pha (hình III.6.5). Khoái leäch pha caàn thieát cho
vieäc söû duïng maïch khaùm phaù zero tìm ra ñieåm α = 0 khi aùp löôùi khoâng qua zero ôû α = 0 (hình
III.6.6).
Baøi taäp: Maïch hình III.6.9 phaùt xung kích SCR cuûa sô ñoà caàu moät pha, laøm vieäc vôùi pha
A. Caùc caâu hoûi: a. ta caàn söû duïng aùp ñoàng boä laáy töø löôùi 3 pha nhö theá naøo. b. Veõ caùc daïng soùng
vaø giaûi thích hoaït ñoäng cuûa maïch. c. AÙp chaân ñieàu khieån ÑK phaûi thay ñoåi trong khoaûng naøo ñeå
coù goùc kích 0 < α < 180O.

24V
BAX
So saùnh D8 Kích T1
4
U1
e 2 Maïch vi phaâ n
Tr
Kích T4
6
io
3
T1 T2 ÑK C1 R3
0.1uF 10k
Q7
in
u?
D7
7 7
10k
u u
U2 R1
Khueách ñaïi xung
o
3
6
T3 T4 2 C2
_e 0.1uF
kích T2, T3
4
hình III.6.9 Maïch phaùt xung ñieàu khieån pha ñoàng boä cosin
5. Maïch phaùt xung ñieàu khieån pha kích SCR duøng vi maïch:
Ngöôøi ta ñaõ cheá taïo nhöõng vi maïch ñieàu khieån pha coù loõi laø maïch phaùt xung ñieàu khieån
pha coù hoaït ñoäng töông töï nhö maïch ñöôïc trình baøy trong muïc 3. Caùc ñaëc tính khaùc laø vi maïch
thöôøng söû duïng moät nguoàn caáp ñieän, ngoû vaøo ñoàng boä laø hình sin khoâng chænh löu nhöng phaùt
xung kích SCR ôû hai baùn kyø ñeå taêng hieäu quaû. Caùc vi maïch naøy coù theå boå sung maïch taùch xung
cho hai baùn kyø nhö hình III.6.10 nhaèm naâng cao chaát löôïng maïch ñieàu khieån, khi chæ cung caáp
xung ñieàu khieån cho SCR phaân cöïc thuaän. Caùc vi maïch nhö vaäy coù theå ñöôïc phoái hôïp ñeå thöïc
hieän sô ñoà kích SCR cho chænh löu caàu ba pha.
kích
TCA785 1
AC 3
T1
1
ÑB O+ 2
Pha ÑB Maïch phaùt 3
löôùi xung ÑK pha

2
O+ ÑK O_ 4 kích
1 5
6
T4
Uñk ÑK 3
kích
10
2
O_ TCA785 9
8 BA 8
T2
9 ÑB O+ 10
ÑK O_ 12 kích
10 U 11
T5
8 ñk 13
9
kích
TCA785 1
Hình III.6.10 CB 3
T3
ÑB O+ 2
ÑK O_ 4 kích
5
6
T6
Hình III.6.11
6. Maïch taïo xung kích caàu 3 pha:
Hình III.6.11 trình baøy sô doà nguyeân lyù maïch taïo xung dieàu khieån pha cho chænh löu caàu
ba pha. Xem laïi giaûn ñoà xung kích sô ñoà caàu 3 pha, caùc SCR cuûa sô ñoà caàu ba pha caàn 6 laàn phaùt
xung trong moät chu kyø, moãi SCR nhaän ñöôïc hai xung: moät ñeå kích daãn (xung cuûa chính noù), moät
ñeå ñaûm baûo luoân coù hai SCR daãn ñieän (xung cuûa SCR lieàn sau noù).
Maïch taïo xung söû duïng ba vi maïch TCA785 hay maïch ñieän töông ñöông nhaän tín hieäu
ñoàng boä löôùi ôû ÑB, tín hieäu ñieàu khieån ÑK, ngoû ra laø hai xung O+ vaø O_ nhö sô ñoà khoái hình
III.6.10.
Ñeå yù caùc tín hieäu ñoàng boä löôùi laø caùc aùp daây AC, BA, CB ñeå kích caùc SCR pha A, B, C,
khoâng phaûi duøng maïch leäch pha. Caùc maïch OR coäng logic caùc xung ngoû ra boä phaùt xung ñieàu

khieån pha ñöa vaøo maïch khueách ñaïi vaø gheùp ñeán cöïc coång SCR theo caùc trình töï ñaõ quy ñònh T1
Æ T6 Æ T2 Æ T4 Æ T3 Æ T5 Æ T1 coù xung phuï. Ñaây chính laø khoái LOGIC treân sô ñoà khoái
hình III.6.5. Löu yù laø vieäc choïn caùc aùp daây cho tín hieäu ñoàng boä vaø thöù töï xung kích ñaõ ngaàm
ñònh moät thöù töï pha cuûa sô ñoà laø A Æ B Æ C Æ A, neáu thöù töï naøy khoâng laø thöù töï pha cuûa nguoàn
thì maïch seõ hoaït ñoäng sai, caàn hoaùn ñoåi laïi.
IV.7 ÖÙNG DUÏNG CHÆNH LÖU ÑIEÀU KHIEÅN PHA:
Laø thieát bò bieán ñoåi naêng löôïng ñieän töø xoay chieàu thaønh moät chieàu, boä chænh löu ñöôïc söû
duïng roäng raõi trong coâng nghieäp vaø caùc ngaønh kyõ thuaät khaùc nhö moät nguoàn ñieän moät chieàu beân
caïnh ñieän löôùi xoay chieàu. Tuy nhieân, trong coâng nghieäp moät maïng phaân phoái ñieän moät chieàu, duø
quy moâ beù, vaãn raán baát tieän neân moãi taûi moät chieàu thöôøng coù moät nguoàn rieâng thích hôïp vôùi noù.
Trong coâng nghieäp, ta quan taâm ñeán hai nhoùm öùng duïng: Truyeàn ñoäng ñieän ñoäng cô moät
chieàu vaø caùc boä nguoàn moät chieàu cho caùc quaù trình coâng ngheä. Trong ña soá tröôøng hôïp, duø thoâng
soá ñaëc tröng laø ñieän aùp nhöng ñaïi löôïng aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán chaát löôïng phuï taûi laø doøng ñieän.
Trong ñoäng cô, doøng ñieän taïo ra momen chuyeån ñoäng. ÔÛ caùc quaù trình ñieän hoùa, doøng ñieän quyeát
ñònh soá löôïng vaø chaát löôïng saûn phaåm vaø söï phaùt nhieät. Do ñoù, caùc boä chænh löu ñieàu khieån pha
ñöôïc söû duïng roäng raõi khi caàn ñieàu aùp ngoû ra, maïch loïc coù theå khoâng caàn thieát hay chæ laø cuoän
khaùng coù loõi theùp ñeå san phaúng doøng ñieän. Trong moät soá tröôøng hôïp ñaëc bieät, loïc LC môùi ñöôïc
söû duïng. Boä nguoàn moät chieàu coâng nghieäp vaø heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô moät chieàu seõ ñöôïc
nghieân cöùu trong caùc chöông keá.
III.8 TOÙM TAÉT CHÖÔNG:
Chöông ba khaûo saùt caùc sô ñoà chænh löu ñieàu khieån pha. III.1 trình baøy chænh löu diod vôùi
muïc ñích laøm quen, vì caùc coâng thöùc cho chænh löu diod laø tröôøng hôïp rieâng cuûa chænh löu ñieàu
khieån pha, ôû goùc ñieàu khieån pha α = 0 O. Caùc khaûo saùt chænh löu ñieàu khieån pha trong chöông
naøy ñaõ ñöôïc ñôn giaûn hoùa, giôùi haïn ôû caùc ñieàu kieän lyù töôûng: taûi R vaø taûi doøng lieân tuïc vaø phaúng.
Moät soá vaán ñeà cuûa boä chænh löu thöïc teá hay lieân qua ñeán thieát keá cuõng ñöôïc giôùi thieäu. Caùc sô ñoà
ñieàu khieån pha ñöôïc giôùi thieäu khaù chi tieát nhöng giôùi haïn ôû moät soá sô ñoà thöôøng gaëp. Phaàn öùng
duïng chæ ñöôïc giôùi thieäu vì seõ coù chöông rieâng cho chuùng.
BAØI TAÄP:
A. Phần chỉnh lưu diod:
1. Ñeå cung caáp doøng moät chieàu cho caùc nam chaâm ñieän (hay caùc D1 i
o
solenoid) moät chieàu, ngöôøi ta hay duøng sô ñoà chænh löu moät diod
(baùn soùng) coù diod phoùng ñieän (hình I.3.3). R
D2
u
a. Haõy thaønh laäp bieåu thöùc tính aùp trung bình vaø suy ra doøng o
(trung bình) qua cuoän daây cuûa nam chaâm ñieän coù R = 100 ohm u L
khi aùp nguoàn xoay chieàu laø 220VAC (giaù trò hieäu duïng).
b. Ñeå doøng qua cuoän daây baèng 0.5A, ta phaûi noái tieáp ñieän trôû laø bao nhieâu?
c. Neáu ta gôû boû diod phoùng ñieän, doøng qua cuoän daây taêng hay giaûm, hoaït ñoäng cuûa nam chaâm
ñieän coù theå bò nhöõng aûnh höôûng gì?
ÑS: 0.99A; 98 ohm; doøng seõ giaûm, nhaáp nhoâ nhieàu hôn.
2. Ñeå giaûm coâng suaát cuûa moû haøn ñieän trôû 220VAC/40W, ta gaén diod 1N4007 (1A/1000V) noái
tieáp vôùi noù. Tính triï hieäu duïng aùp cung caáp cho moû haøn naøy vaø coâng suaát cuûa noù luùc naøy.

ÑS: 220 / 2 volt; 20W
3. Ñeå taïo ra aùp phaúng ôû coâng suaát nhoû
D5
ngöôøi ta thöôøng duøng sô ñoà chænh löu 6 A ab D1

- ca
i
pha coù sô ñoà nguyeân lyù nhö hình beân D6 o
(phía sô caáp coù theå noái Y thay cho Δ). C - bc
bc D2
Haõy veõ caùch thöïc hieän sô ñoà naøy töø D4
v
o
B
nhöûng bieán aùp 1 pha coù ñieåm giöõa coù saün - ab
R
ca D3
ôû thò tröôøng.
4. Tính toaùn maïch naïp accu duøng chænh löu 1 pha, sô ñoà caàu (hình III.1.3a). AÙp ra bieán aùp giaûm
aùp laø 12VAC (hieäu duïng), accu dung löôïng 20 Ampe.giôø, coù söùc phaûn ñieän 12V vaø ñieän trôû trong
R = 0.2 ohm. Giaû söû suït aùp qua diod khoâng ñaùng keå.
a. Khi chöa coù noái accu, aùp ra boä chænh löu seõ laø bao nhieâu khi ño baèng 1 volt keá DC.
b. Volt keá seõ chæ bao nhieâu khi noái accu vaøo vaø maát bao laâu ñeå naïp ñaày, giaû söû söùc phaûn
ñieän accu khoâng thay ñoåi.
HD: a. Uo = 10.8V (aùp ra taûi R); c. thôøi gian naïp ñaày = soá Ampe.giôø/doøng trung bình
5. Ñeå caáp ñieän cho moät ampli coâng suaát, ta söû D1
v1
duïng sô ñoà hình beân, laø sô ñoà bieán aùp coù ñieåm
v
T1 D2
giöõa coù boä loïc duøng tuï ñieän ôû ngoû ra. Aùp thöù C1
caáp bieán aùp T1 coù trò hieäu duïng baèng 24 volt, taûi nguoàn
cuûa hai ngoû ra v1 vaø v2 laø 2A. Tính nhaáp nhoâ AC D4
-v
ΔV vaø trò trung bình cuûa aùp ngoû ra, bieát raèng tuï D3 C2
ñieän C1, C2 coù ñieän dung baèng 4700 μF. v2

HD: v1 vaø v2 baèng nhau vaø ngöôïc daáu; ΔV = 4.26 volt; trò trung bình cuûa aùp ngoû ra baèng 30.37
volt.
B. Phần ñieàu khieån coâng suaát vaø ñieän aùp AC:
1. Haõy veõ choàng leân hình 2 daïng aùp treân taûi R khi ñieàu khieån ON-OFF vôùi maïch ñoäng löïc nhö
hình 1 döôùi ñaây:
T1 T2
TRIAC
e
T
G
e Taûi R
e: Nguoàn AC ON OFF ON OFF

Hình 1 Hình 2
Neáu TRIAC ñöôïc ñieàu khieån ON-OFF coù ñoùng ngaét khi aùp qua zero thì aùp ngoû ra thay ñoåi nhö
theá naøo.
2. Khi söû duïng xung heïp ñeå kích SCR cuûa BBÑ aùp AC, daïng aùp ra seõ nhö theá naøo trong hai
tröôøng hôïp: taûi laø thuaàn trôû vaø taûi RL.
HD: taûi R: hoaït ñoäng bình thöôøng; taûi RL: hoaït ñoäng bình thöôøng khi α > φ (goùc taûi).
3. Cho boä ñieàu khieån pha aùp AC, sô ñoà 1 pha hoaït ñoäng vôùi taûi thuaàn caûm L, goùc ñieàu khieån
α = 120O. Tìm phöông trình doøng taûi iO , tính goùc daãn γ vaø veõ daïng doøng iO, aùp ngoû ra uO treân
cuøng ñoà thò. Tính coâng suaát trung bình treân taûi baèng phöông phaùp tích phaân tröïc tieáp

1 2π
PO =
2π ∫
0
vO .iO .dwt . Giaûi thích keát quaû.
Giaûi laïi baøi naøy vôùi sô ñoà chæ coøn 1 SCR. Moâ taû hoaït ñoäng cuûa maïch khi α thay ñoåi töø π ñeán 0.
Neáu taûi coù theâm R raát beù noái tieáp (taûi RL thay vì L), aùp treân taûi seõ bieán ñoåi theá naøo (chæ duøng lyù
luaän maø khoâng giaûi phöông trình).
4. Cho boä ñieàu khieån pha aùp AC, sô ñoà 1 pha hoaït ñoäng vôùi taûi thuaàn trôû R = 100 ohm, aùp nguoàn
200 VAC (giaù trò hieäu duïng). Tính trò hieäu duïng, coâng suaát treân taûi khi α = 90O. vaø α = 0O Veõ
daïng doøng iO, aùp ngoû ra vO cuûa tröôøng hôïp α = 90O. Duøng hình veõ naøy ñeå giaûi thích vì sao coâng
suaát treân taûi tröôøng hôïp ñaàu baèng ½ tröôøng hôïp sau.
Haõy söû duïng moät phöông phaùp soá hay GOAL SEEK cuûa Microsoft Excel ñeå tìm goùc ñieàu
khieån α sao cho aùp hieäu duïng treân taûi baèng 100V.
5. Ngöôøi ta söû duïng boä ñieàu khieån pha aùp AC ñeå ñieàu khieån toác ñoä quaït
C
baøn baèng caùch thay ñoåi aùp. Haõy lyù luaän ñeå veõ daïng aùp ra uO treân taûi ôû 1
goùc ñieàu khieån (coù theå choïn α = 90O). L1 L2
Chính
Phuï
Maïch hình beân laø sô ñoà nguyeân lyù cuûa quaït baøn, laø ñoäng cô 1
pha duøng tuï ñieän ñeå taïo leâch pha giöõa 2 cuoän daây.
C. Phaàn chænh löu ñieàu khieån pha:
1. Maïch kích töø maùy phaùt ñieän söû duïng sô ñoà chænh löu 1 SCR T1 i
coù diod phoùng ñieän (hình veõ beân) noái vaøo nguoàn 220 VAC. o
Thoâng soá maïch kích töø laø 10 ohm, 5A. Khaûo saùt hoaït ñoäng cuûa
R
boä chænh löu naøy ñeå traû lôøi 2 caâu hoûi sau: D2
v
o
a. Tính phaïm vi thay ñoåi goùc kích α ñeå doøng qua maïch kích töø
v L
khoâng vöôït quaù giaù trò ñònh möùc.
b. Tính choïn ñònh möùc aùp, doøng cuûa SCR, diod.
1a. Cuoän kích töø maùy phaùt ñieän coù R = 70 ohm ñöôïc cung caáp töø nguoàn 220 VAC, qua boä chænh
löu 1 SCR coù diod phoùng ñieän. Khaûo saùt hoaït ñoäng cuûa boä chænh löu naøy ñeå traû lôøi 2 caâu hoûi sau:
a. Tính goùc kích α ñeå coù doøng qua maïch laø 1 A.
b. Tính choïn ñònh möùc aùp, doøng cuûa SCR, diod. Neáu gôû boû diod phoùng ñieän, daïng doøng, aùp treân
taûi thay ñoåi theá naøo vaø thöû hình dung maùy phaùt ñieän seõ hoaït ñoäng ra sao.
ÑS: cos α = - 0.29 => a = 107O; khi khoâng coù diod phoùng ñieän, doøng trôû thaønh nhöõng xung, aùp ra
giaûm, maùy phaùt ñieän cho ra aùp khoâng oån ñònh. V khoaù = 220 2 volt.
2. Khaûo saùt boä chænh löu 1 pha, sô ñoà bieán aùp coù ñieåm giöõa duøng SCR ñeå naïp accu 12 V, 0.2 ohm.
AÙp thöù caáp bieán aùp 12 VAC vaø goùc ñieàu khieån pha α = 90 O. Tính goùc daãn cuûa SCR vaø veõ daïng
aùp ra. Töø hình veõ tích phaân ra trò trung bình aùp ngoû ra vaø tính doøng naïp accu. Neáu ñeå yù ñeán töï
caûm taûn cuûa bieán aùp, daïng doøng, aùp ngoû ra thay ñoåi theá naøo?
ÑS: δ = 45O; goùc daãn γ = 45O; Uo = 12.82 V => Io = 0.4A; Khi coù L noái tieáp: γ taêng, trò trung
bình aùp ra giaûm, doøng phaúng hôn.
3. Tính trung bình aùp ra Uo cuûa boä chænh löu caàu 1 pha ñieàu khieån pha, doøng taûi baét ñaàu lieân tuïc
khi goùc ñieàu khieån pha α baèng 45O. Bieát aùp nguoàn laø 120 volt. Veõ daïng vaø cho bieát aùp ngöôïc cöïc
ñaïi ñaët vaøo SCR. Giaû söû suït aùp qua SCR khoâng ñaùng keå. Neáu taûi laø RL, vôùi R = 100 ohm, tính
X L.

ÑS: Uo = 76.4V; AÙp ngöôïc cöïc ñaïi treân SCR laø 169.7 volt. φ = 45O => XL = 100 ohm.
3a. Moät boä chænh löu caàu 4 SCR (ñieàu khieån pha) laøm vieäc vôùi nguoàn 220VAC coù taûi laø cuoän daây
R = X = 10 ohm.
a. Goùc kích α toái ña laø bao nhieâu ñeå doøng qua cuoän daây lieân tuïc.
b. Vôùi goùc kích cuûa caâu a:
- tính doøng (trung bình) qua SCR luùc naøy.
- veõ daïng doøng nguoàn vaø haõy tính giaù trò hieäu duïng cuûa noù maø khoâng caàn phaûi tích phaân.
c. Haõy veõ daïng aùp ra vaø tích phaân tröïc tieáp ñeå tính trò trung bình aùp ra khi α = 60O vaø goùc chuyeån
maïch η cuûa caùc SCR laø 15O, giaû söû doøng taûi lieân tuïc.
d. Neáu maïch coù diod phoùng ñieän (diod khoâng): phaïm vi thay ñoåi cuûa goùc kích α laø bao nhieâu ñeå
doøng taûi lieân tuïc? tính bieåu thöùc cuûa doøng taûi iO(t) trong chu kyø töïa xaùc laäp.
4. Moät boä chænh löu caàu 4 SCR (ñieàu khieån pha) laøm vieäc vôùi taûi thuaàn caûm L, goùc ñieàu khieån
pha α = 120 O. Haõy tính bieåu thöùc cuûa doøng taûi iO sau ñoù veõ daïng doøng, aùp treân taûi treân cuøng ñoà
thò. Töø hình veõ duøng lyù luaän ñeå tính goùc daãn γ cuûa SCR, coâng suaát tieâu thuï cuûa taûi PO . Khoâng caàn
tính toaùn, haõy cho bieát heä soá coâng suaát cuûa boä chænh löu naøy vaø cho bieát hieän töôïng gì seõ xaûy ra
khi goùc kích < 90O.
5. Cho chænh löu 3 pha hình tia ñieàu khieån pha taûi RLE, nguoàn 220/380 VAC.
a. Veõ daïng xung ñieàu khieån ôû goùc kích α = 120 o. Veõ daïng aùp ra vôùi taûi thuaàn trôû (L = 0, E = 0).
Tính trò trung bình aùp ra vaø coâng suaát taûi luùc naøy, cho bieát R = 10 ohm. Tính heä soá coâng suaát cuûa
BBÑ.
b. Cuõng vôùi thoâng soá caâu a. nhöng taûi coù theâm söùc phaûn ñieän E. Veõ daïng doøng aùp ngoû ra luùc naøy.
E phaûi laø bao nhieâu ñeå doøng trung bình qua taûi baèng 0 vaø trò trung bình aùp ngoû ra luùc ñoù laø bao
nhieâu.
c. Giaû söû L taûi ñuû lôùn ñeå doøng taûi lieân tuïc - phaúng, cho R = 2 ohm, E = 60 volt. Tính goùc kích ñeå
coù doøng taûi laø 30 A. Tính doøng trung bình qua caùc SCR, doøng hieäu duïng qua caùc pha nguoàn vaø heä
soá coâng suaát cuûa BBÑ luùc naøy.
d. Giaûi laïi caâu c khi ta maéc theâm diod phoùng ñieän song song ngöôïc vôùi taûi. Veõ daïng aùp ra, caàn
chæ ra khoaûng daãn cuûa SCR, Diod phoùng ñieän treân hình. Giaûi thích nhieäm vuï cuûa Diod phoùng ñieän
luùc naøy.
ÑS: a. aùp trung bình Uo = 20V, aùp hieäu duïng UOR = 45.76V=> PO = U OR 2
/ R = 209.76W;
U OR
2
/ R U OR
HSCS = = = 0.12 b. iO ≡ 0 khi E > U 2 sin(α + δ ) = 220 2 / 2 ; Uo = E
3.I R .U 3.U
c. Uo = 120V; α = 62 o; IR = 17.32A; HSCS = 3.cos α / π = 0.47;
d. aùp ra coù daïng chænh löu taûi R, α = 71 o; ngoaøi vieäc taïo ñöôøng phoùng ñieän cho taûi coù L, diod
song song ngöôïc vôùi taûi coøn xeùn phaàn aùp aâm laøm giaûm nhaáp nhoâ doøng, aùp vaø caûi thieän HSCS.
6. Cho boä chænh löu caàu 3 pha ñieàu khieån hoaøn toaøn duøng ñeå naïp boä accu 240 V, 120 Ah töø nguoàn
ba pha 380 V (aùp daây). Ñieän trôû trong cuûa boä accu laø 2 ohm vaø giaû söû doøng taûi lieân tuïc, phaúng:
a. Neáu bieán theá giaûm aùp cuûa boä chænh löu laø lyù töôûng vaø maïch khoâng coù suït aùp, tính aùp, doøng
(hieäu duïng) caùc cuoän daây bieán aùp khi choïn goùc kích caùc SCR baèng 30O vôùi doøng naïp bình laø 12 A
(naïp 10 giôø). Tính heä soá coâng suaát cuûa boä chænh löu luùc naøy.
b. Vôùi thoâng soá cuûa bieán aùp tính ôû caâu treân, tính laïi goùc kích cuûa SCR khi tính ñeán: suït aùp qua
bieán aùp, suït aùp do chuyeån maïch. Bieát laø aùp ngaén maïch cuûa bieán aùp laø 10% (coù nghóa laø suït aùp
ngoû ra ôû doøng ñònh möùc baèng 10% aùp khoâng taûi cuûa bieán aùp).
7. Veõ sô ñoà boä bieán ñoåi coù theå naïp naêng löôïng cuûa boä pin maët trôøi 400V DC/100A trôû vaøo löôùi

ñieän coâng nghieäp 380 V ba pha. Giaû söû ñieän trôû trong cuûa boä pin laø 1 ohm, tính thoâng soá ñieàu
khieån cuûa BBÑ ñeå coù theå hoaït ñoäng vôùi söùc ñieän ñoäng cuûa pin thay ñoåi töø 200 ñeán 450 volt.
8. Cho chænh löu caàu 3 pha ñieàu khieån pha, caáp ñieän töø nguoàn 220/380V qua bieán aùp ba pha noái
Y/Y. Taûi ñoäng cô (RLE), R =0.2 Ω , L = 0.02 H. Giaû söû doøng taûi lieân tuïc, tính:
a. Tính tæ soá bieán aùp k ñeå trung bình aùp ra laø 240 V ôû goùc kích beù nhaát ttính toaùn α = 15 O.
b. Vôùi tæ soá bieán aùp cuûa caâu a, tính aùp ra khi α = 45 O.vaø α = 90 O.
c. Trong ñieàu kieän caâu b, khi gaén theâm diod phoùng ñieän Df, caùc trò trung bình naøy trôû neân bao
nhieâu.
d. Trong ñieàu kieän caâu b, giaû söû caùc soùng haøi doøng ñieän cao hôn baäc 1 baèng khoâng, tính hieäu
duïng soùng haøi doøng khi α = 15 O, α = 45 O, α = 90 O.
Trong caùc tính toaùn khoâng ñeå yù suït aùp do chuyeån maïch, bieán aùp vaø qua caùc chænh löu.
Höôùng daãn: a. AÙp pha thöù caáp laø 102.5 V suy ra k = 0.47; b. Uo (45 O) = 169.7 V, Uo (90 O) = 0V.
c. Veõ daïng aùp ra, Df seõ daãn ñieän khi uo ≤ 0, suy ra Uo(45O) = 169.7 V, vaø
U o ( 90o ) =
2π / 3
6
2π ∫π /2
380 2 sin wt ⋅ dwt > 0 V; d. Tính bieân ñoä haøi baäc 1 ( f = 300Hz), suy ra doøng.
9. Cho chænh löu caàu 3 pha 6 SCR cung caáp ñieän cho moät ñoäng cô moät chieàu kích töø ñoäc laäp,
nguoàn 380 VAC (hieäu duïng aùp daây). Cho bieát töï caûm nguoàn La = 0.1 mH, ñieän trôû maïch phaàn
öùng ñoäng cô R = 0.15 ohm, giaû söû suït aùp qua SCR khoâng ñaùng keå vaø doøng taûi boä chænh löu laø lieân
tuïc – phaúng.
a. Ñeå ñoäng cô coù doøng ñieän baèng 100 A ôû söùc ñieän ñoäng E = 300 V, ta caàn goùc kích α baèng bao
nhieâu. Veõ daïng doøng, aùp pha A treân cuøng ñoà thò, töø ñoù tính ra coâng suaát taùc duïng, coâng suaát bieåu
kieán boä chænh löu.
b. Ñeå haõm chuyeån ñoäng, momen vaøø doøng ñieän qua ñoäng cô phaûi ñaûo chieàu. Ñeå laøm ñöôïc vieäc
naøy, ngöôøi ta ñoåi noái phaàn öùng ñeå ñaûo chieàu söùc ñieän ñoäng E vaø boä chænh löu seõ laøm vieäc trong
cheá ñoä nghòch löu. Giaû söû söùc ñieän ñoäng E laø 300V, tính goùc kích α ñeå doøng qua ñoäng cô vaãn
baèng 100 A. Veõ daïng doøng, aùp pha A treân cuøng ñoà thò, töø ñoù tính ra coâng suaát taùc duïng, coâng suaát
bieåu kieán boä chænh löu.
10. Cho chænh löu 2 SCR + 2 diod ñieàu khieån pha taûi RL.
a. Veõ maïch ñoäng löïc vaø daïng xung kích SCR, daïng doøng vaø aùp ra ôû hai tröôøng hôïp taûi thuaàn trôû
(L = 0) vaø taûi doøng lieân tuïc vôùi goùc ñieàu khieån pha α = 90O. Caàn chuù thích ñaày ñuû vaø ghi roõ treân
hình veõ khoaûng daãn cuûa caùc chænh löu (SCR vaø D).
b. Giaû söû L taûi ñuû lôùn ñeå doøng phaúng, tính goùc kích α ñeå doøng taûi baèng 10 A vôùi ñieän trôû taûi
R = 10 ohm, cho bieát aùp nguoàn coù hieäu duïng Us = 200 V, taàn soá 50 Hz. Tính trò trung bình vaø
hieäu duïng doøng ñieän qua caùc D vaø SCR. Veõ daïng doøng nguoàn vaø tính heä soá coâng suaát cuûa boä
chænh löu.
c. Haõy keå 2 öùng duïng cuûa maïch ñöôïc khaûo saùt.
11. a. Veõ maïch ñoäng löïc boä chænh löu ñieàu khieån pha, sô ñoà moät pha ñieàu khieån khoâng hoaøn
toaøn (hoån hôïp SCR + diod). Veõ vaø chuù thích ñaày ñuû daïng xung kích caùc SCR vaø daïng aùp, doøng
qua taûi vôùi goùc kích α = 30O. Cho bieát taûi doøng lieân tuïc, nguoàn hình sin: e = V 2 sin wt .
b. Tính trò trung bình aùp, doøng ngoû ra. Cho bieát trò soá hieäu duïng aùp nguoàn laø 220 volt, taàn
soá nguoàn 50 Hz, taûi R =10 ohm vaø L ñuû lôùn ñeå doøng taûi lieân tuïc - phaúng. Veõ daïng doøng nguoàn,
tính trò hieäu duïng doøng ñieän nguoàn vaø heä soá coâng suaát cuûa boä chænh löu.
ÑS: Uo = 184.7V; Io = 18.47A; hieäu duïng nguoàn = 16.86A; HSCS = 0.92

12. Thaønh laäp bieåu thöùc toång quaùt tính
heä soá coâng suaát (HSCS) cuûa boä chænh
löu caàu 1 pha ñieàu khieån khoâng hoaøn
toaøn taûi doøng lieân tuïc-phaúng Io theo goùc
kích α. Khaûo saùt haøm soá naøy theo α ñeå
tìm khoaûng thay ñoåi cuûa goùc kích α sao
cho HSCS > 0.7.
2
ÑS: HSCS = (1 + cos α )
π (π − α )
Duøng MCAD hay MatLAB ñeå veõ haøm
soá HSCS theo α, HSCS cöïc ñaïi ôû α
khoaûng 21O.
Ñöôøng khoâng lieân tuïc laø HSCS cuûa sô ñoà ñieàu khieån hoaøn toaøn: cöïc ñaïi (HSCS = 0.9) ôû α = 0;
HSCS = 0 ôû α = 90O.
CAÂU HOÛI:
1. − Haõy trình baøy caùc daïng doøng ra cuûa chænh löu ñieàu khieån pha taûi RL khi L thay ñoåi töø 0 ( taûi
thuaàn trôû ) ñeán khi L baèng voâ cuøng ( taûi doøng lieân luïc vaø phaúng ).
− Veõ daïng aùp ra cuûa chænh löu ñieàu khieån pha, sô ñoà 1 pha taûi RL ôû goùc kích α baèng 60O khi L
thay ñoåi töø 0 ñeán khi L baèng voâ cuøng.
2. Chuyeån maïch laø gì? Taïi sao goïi chænh löu ñieàu khieån pha laø boä bieán ñoåi chuyeån maïch löôùi.
3. Phaïm vi thay ñoåi cuûa goùc ñieàu khieån pha baèng bao nhieâu.
Höôùng daãn: Taûi RL, α ∈ [ 0, 180 O ]. Khi taûi coù söùc phaûn ñieän, phaïm vi ñieàu khieån giaûm xuoáng
4. Taùc duïng cuûa diod phoùng ñieän ñoái vôùi taûi caûm khaùng.
5. Veõ daïng xung kích SCR, aùp ra cuûa sô ñoà chænh löu ñieàu khieàu pha, sô ñoà 3 pha caàu 6 SCR ôû α
= 60O . Giaûi thích yeâu caàu caàn xung keùp, coù theå söû duïng daïng xung naøo khaùc khoâng.
6. Trình baøy hai nguyeân lyù cô baûn ñeå thöïc hieän sô ñoà kích SCR cho BBÑ ñieàu khieån pha. Giaûi
thích taïi sao taàn soá nguoàn ñieän coù aûnh höôûng ñaëc tính cuûa caùc maïch kích naøy.
7. Haõy cho bieát ngaén goïn caùc öùng duïng cuûa chænh löu vaø chænh löu ñieàu khieån pha vaø ñaëc ñieåm
cuûa chuùng.
8. Tìm bieåu thöùc cuûa hieäu duïng aùp ra chænh löu ñieàu khieån pha, sô ñoà tia 3 pha taûi R. Khi naøo ta
caàn tính giaù trò hieäu duïng naøy?
5π
α<π/6: α+ 5π
α+
⎡ 2π ⎤
∫ (V )
6
3 2 3 ⎡ 1 ⎤ 6 3 3
VoR = 2 sin wt .dwt = V ⎢⎣wt − 2 sin 2wt⎥⎦ π = V 2π ⎢ + cos 2α ⎥
2π π 2π α+ ⎣ 3 2 ⎦
α+ 6
6
α>π/6: π π π
3 ⎡ 5π π ⎤
∫π ( V )
3 2 3 3 ⎡ 1 ⎤ 1
VoR =
2π
2 sin wt .dwt = V
2π ∫π (1 − cos 2wt)dwt = V 2π ⎢⎣wt − 2 sin 2wt⎥⎦ π = V 2π ⎢⎣ 6 − α + 2 sin 2(α + 6 ) ⎥⎦
α+
α+ α+ 6
6 6

PHUÏ LUÏC CHÖÔNG 3
Vi maïch ñieàu khieån pha TCA785
TCA785 laø vi maïch töông ñoái ñaày ñuû cuûa hoï TCA78x duøng ñeå ñieàu khieån pha sô ñoà moät pha. Vi
maïch söû duïng nguoàn ñôn, duøng raát ít linh kieän phuï. TCA785 coù hai ngoû ra Q1 vaø Q2 rieâng bieät
taûi max 250 mA duøng cho ñieàu khieån hai baùn kyø döông vaø aâm, coù theå kích xung heïp (chænh löu)
vaø roäng (ñieàu khieån aùp AC). Vi maïch coù nguoàn chuaån 3.1 volt vaø ngoû vaøo caám ñeå phoái hôïp vôùi
caùc maïch ñieàu khieån khaùc. Ngoû ra boä so saùnh Z ø cuõng ñöôïc noái ra ngoaøi ñeå tieän duïng.
1. Moâ taû caùc chaân: (löu yù RAMP signal: tín hieäu haøm doác, naøy quen goïi laø raêng cöa)
Ñaát (ñieåm chung)

Ngoû ra 2 (ñaûo)
Ngoû ra U
Ngoû ra 1 (ñaûo)
Ngoû vaøo ñoàng boä löôùi
Caám (khoùa)
Ngoû ra Z
AÙp chuaån
Ñieän trôû chænh raêng cöa
Ñieän dungï chænh raêng cöa
AÙp ñieàu khieån
Ñieän dungï chænh ñoä roäng
Choïn xung roäng (ngoû
vaøo)
Ngoû ra Q1
Ngoû ra Q2
Nguoàn caáp ñieän
2. Sô ñoà khoái:
Sô ñoà khoái bao goàm:
- Maïch khaùm phaù zero laáy tín hieäu
ñoàng boä VSYNC (V5) töø löôùi, taùc ñoäng
vaøo thanh ghi ñoàng boä khi aùp nguoàn
qua zero. AÙp nguoàn caáp ñieän VS qua
oån aùp taïo aùp chuaån VREF vaø nguoàn
doøng I (ñöôïc ñieàu khieån bôûi R9) ñeå
naïp tuï C10. Tuï ñieän C10 seõ ñöôïc xaû ôû
moãi ñaàu baùn kyø baèng T68 thaønh laäp
aùp ñoàng boä raêng cöa (Ramp voltage)
V10. AÙp naøy ñöôïc so saùnh vôùi aùp ñieàu
khieån V11 xaùc ñònh pha kích caùc
SCR. Khoái logic bao goàm caùc maïch
taïo beà roäng xung (töø
C12), tín hieäu ñieàu khieån caám (Inhibit) vaø choïn xung roäng/heïp Long Pulse Commutation ñeå taïo

ra caùc xung ngoû ra theo caùc daïng ôû hình döôùi.
3. Caùc daïng soùng:
V5: AÙp ñoàng boä löôùi

V10: Giaù trò ñænh aùp raêng cöa.
V10: AÙp ñoàng boä raêng cöa.
V11: AÙp ñieàu khieån
V10:Trò toái thieåu aùp raêng cöa.
V15: Q2, ngoû ra kích SCR
V14: Q1: ngoû ra kích SCR

V15: ngoõ ra Q2 khi xung roäng
(chaân 12 noái ñaåt)
V14: ngoõ ra Q1 khi xung roäng
V2: Q2 ñaûo (chaân 13 noái ñaát)
V4: Q1 ñaûo
V3: QU, aùp ra boä khaùm phaù zero

V7: QZ, xung kích hai baùn kyø
4. Tính toùan caùc linh kieän R, C:

- Trò soá ñieän dung tuï ñieän taïo raêng cöa C10: toái thieåu 400 pF, toái ña 1μF.
- AÙp raêng cöa: V10MAX = VS – 2 V , VS : aùp caáp ñieän.
VREF .K
V10 (t) = t vôùi K = 1.1 ± 20%; VREF = 3.1 V .
R9.C10
Khi tính toaùn, ôû taàn soá löôùi 50 Hz, coù theå laáy t = 10 ms ñeå coù V10 = V10MAX .
- Beà roäng xung kích SCR coù theå tính gaàn ñuùng tx = 620*C12 (μsec), C12 tính baèng nF. Khi
kích SCR chænh löu, tx thöôøng ñöôïc choïn khoaûng 1 msec cho chænh löu coâng suaát lôùn.
5. Maïch öùng duïng:

Maïch döôùi ñaây söû duïng TCA785 ñeå laøm maïch ñieàu chænh ñoä saùng ñeøn coù tim (light
dimmer). TCA785 ñöôïc söû duïng ñeå kích tröïc tieáp TRIAC Tc töø nguoàn ñieän löôùi 220 VAC.
Cuoän daây L vaø tuï 0.22uF/250VAC taïo thaønh maïch loïc haïn cheá aûnh höôûng leân löôùi ñieän
cuûa vieäc ñoùng ngaét TRIAC taûi thuaàn trôû khi aùp khoâng qua zero.
Vi maïch ñöôïc caáp ñieän tröïc tieáp töø löôùi qua ñieän trôû 4k7/9W, oån aùp baèng diod oån aùp 15 V
(vaøo chaân 16).

Tín hieäu ñoàng boä löôùi laáy tröïc tieáp qua RSYNC 220k ohm, ngoû vaøo 5 ñöôïc baûo veä baèng hai
diod. Ngoû vaøo caám 6 noái leân 15 V ñeå cho pheùp maïch hoïat ñoäng. Thoâng soá maïch taïo raêng cöa:
C10 = 47 nF (sô ñoà goác in sai!), R9 laø bieán trôû 100k ohm vaø ñieän trôû 22k ohm. Tuï C12 = 150 pF
öùng vôùi beà roäng xung kích 620*0.15 = 93 μs.
Hai ngoû ra Q1, Q2 noái vaøo cöïc coång TRIAC qua hai diod, taïo thaønh coång OR (wired OR)
ñeå kích ôû hai baùn kyø. Ñieän trôû 150 ohm haïn cheá bieân ñoä doøng cöïc coång beù hôn 15 / 150 = 0.1 A.
Ñeå yù tuï 2.2 μF noái chaân 11 cuûa aùp ñieàu khieån vaø nguoàn nhaèm choáng nhieãu vaø taïo khaû
naêng khôûi ñoäng meàm (soft start): Udk (goùc ñieàu khieån pha α) seõ giaûm daàn töø giaù trò max ñeán giaù
trò laøm vieäc khi ñoùng ñieän.
Döïa vaøo sô ñoà naøy, ta coù theå veõ maïch kích SCR cho caùc boä ñieàu khieån phöùc taïp hôn, ñeå yù
vieäc noái chung caùc chaân VREF seõ giuùp caùc vi maïch hoïat ñoäng gioáng nhau (khi duøng nhieàu hôn
moät vi maïch TCA785 trong moät boä ñieàu khieån), caùch laáy tín hieäu ñoàng boä vaø khoái gheùp vôùi maïch
ñoäng löc.

Sô ñoà ñieàu khieån pha 3 pha duøng vi maïch TCA785
C1 100
15V noái BAX kích
U1
SCR 1
1 16 R1 D1
2 GND VCC 15 Q1
3 - Q2 Q2 14 D2
10K R3 4 QU Q1 13 noái BAX kích
- Q1 L ÑK
SY NCA
5
SY N C12
12 R2 D3 SCR 4
6 11
7 INH IN 10
8 QZ C10 9 C3 R4 Q2
REF R9 47n 150p D4
R7 C2 R5
TCA785 68k R6
R8
INH
C4 0u1
noái BAX kích
U2
15V
SCR 2
1 16 R9 D6 Q3 24V
2 GND VCC 15 T1
3 - Q2 Q2 14 D7
R11 10K 4 QU Q1 13 R10 D5 kích
- Q1 L
SY NCB
5
SY N C12
12 R12 D8 SCR 5
6 11
7 INH IN 10
8 QZ C10 9 Q4
REF R9 47n 150p D9
R15 C5 C6 R13
R14
TCA785 68k R16
C7 0u1
15V noái BAX kích

U3
R17 SCR 3
1 16
2 GND VCC 15 D10 Q5
3 - Q2 Q2 14
R19 10K 4 QU Q1 13
R18 D11 noái BAX kích
SY NCC
5 - Q1
SY N C12
L 12
R20 D12
SCR 6
6 11
7 INH IN 10
8 QZ C10 9 Q6
REF R9 47n D13
0u1 R23 C8 R21
R22
C10 TCA785 68k 150p R24
C9

Điện tử công suất -3

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Điện tử công suất -3

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chöông III BOÄ BIEÁN ÑOÅI ÑIEÀU KHIEÅN PHA

chuong 3 chinh luu Page 2 of 54

I O = VO R = 10.8 / 10 = 1.08 A D1, D4 D2, D3 wt

Baøi taäp III.1.1: Tính HSCS cuûa π 2π

- Coâng suaát taûi tieâu thuï cuõng laø

Hình III.1.3 Chænh löu diod 2 xung, taûi RE

chuong 3 chinh luu Page 4 of 54

chuong 3 chinh luu Page 5 of 54

chuong 3 chinh luu Page 6 of 54

chuong 3 chinh luu Page 7 of 54

chuong 3 chinh luu Page 8 of 54

ôû wt = 0 SCR T ñöôïc phaân cöïc thuaän u

Khi α = 0, ta coù laïi tröôøng hôïp chænh löu diod.

Trò soá hieäu duïng aùp ngoû ra:

chuong 3 chinh luu Page 9 of 54

Hình III.2.6: Chænh löu 1 SCR taûi RL

chuong 3 chinh luu Page 10 of 54

Taïi wt = 0, ñoùng nguoàn. T khoâng daãn neân doøng taûi iO = 0

chuong 3 chinh luu Page 12 of 54

Trò hieäu duïng aùp ra:

chuong 3 chinh luu Page 13 of 54

chieàu ba pha taûi thuaàn trôû (hình III.2.11).

a. Treân hình III.2.12a trình baøy aùp pha

SCR baèng 120O). Xaùc ñònh khoaûng daãn

taïo ra hai daïng soùng aùp ngoû ra ua, uab .

b. Cuõng töø hình III.2.12a naøy, giaûi thích Hình III.2.11:

daøi (töø α deán 7π/6 ñoái vôùi SCR 1)

chuong 3 chinh luu Page 14 of 54

Hình III.2.12b: AÙp pha

chuong 3 chinh luu Page 15 of 54

khieån 0.1u Out

chuong 3 chinh luu Page 16 of 54

chuong 3 chinh luu Page 17 of 54

chuong 3 chinh luu Page 18 of 54

Tröôøng hôïp taûi thuaàn trôû:

chuong 3 chinh luu Page 20 of 54

Tröôøng hôïp taûi doøng lieân tuïc:

GHI NHÔÙ ÔÛ chænh löu 3 pha hình tia duøng SCR:

chuong 3 chinh luu Page 21 of 54

chuong 3 chinh luu Page 22 of 54

chuong 3 chinh luu Page 23 of 54

Baøi taâpï: Tính coâng suaát tieâu thuï

Vaø neáu α >2π/3: aùp ra baèng khoâng.

chuong 3 chinh luu Page 24 of 54

chuong 3 chinh luu Page 26 of 54

chuong 3 chinh luu Page 27 of 54

chuong 3 chinh luu Page 28 of 54

Giaûi <III.4.10> ñeå tìm i2 :

chuong 3 chinh luu Page 29 of 54

5. Chænh Löu taûi RLE vaø cheá ñoä nghòch löu:

chuong 3 chinh luu Page 30 of 54

Goùc nghòch löu an toaøn:

IRn = U Rn / R2 + (nwL) 2 <III.4.16>

chuong 3 chinh luu Page 31 of 54

I R = ( I o )2 + ∑ n I 2 vôùi IO laø trò trung bình cuûa doøng ñieän.

Hình III.4.9: (a) (b) (c)

chuong 3 chinh luu Page 32 of 54

tính < III.4.15 > n = 6⋅;α = 60 ⇒ V1 = 48.9 v

Hình III.3.9.b cho ta:

chuong 3 chinh luu Page 33 of 54

8. Noái song song boä chænh löu:

chuong 3 chinh luu Page 34 of 54

ta coù theå xaây döïng moät chieán löôïc ñieàu

chuong 3 chinh luu Page 35 of 54