Điện tử công suất-5

CHÖÔNG 5 NGHÒCH LÖU ÑOÄC LAÄP VAØ BIEÁN TAÀN
Nghòch löu ñoäc laäp (coøn goïi laø nghịch lưu oâ-toâ-noâm – autonomous) laø boä bieán ñoåi ñieän
moät chieàu ra xoay chieàu vôùi ñieän aùp vaø taàn soá ngoû ra do noù quyeát ñònh, cung caáp cho caùc taûi xoay
chieàu, phaân bieät vôùi nghòch löu phuï thuoäc laø cheá ñoä ñaëc bieät cuûa chænh löu ñieàu khieån pha, cho
pheùp chuyeån naêng löôïng töø phía moät chieàu veà löôùi xoay chieàu voán coù ñieän aùp vaø taàn soá coá ñònh
(chế đñoä nghòch löu, muïc III.4.5).
Khaùc vôùi caùc BBÑ ñaõ khaûo saùt ôû caùc chöông tröôùc, coù raát nhieàu sô ñoà nghòch löu khaùc
nhau. Ngay caû khi cuøng sô ñoà ñoäng löïc, coù theå duøng nhieàu caùch ñieàu khieån ñeå thay ñoåi cheá ñoä
laøm vieäc, ñaùp öùng caùc daïng taûi coâng nghieäp. Vì theá phaàn ñaàu cuûa chöông seõ daønh cho phaân loaïi
nghòch löu, trong ñoù seõ giôùi thieäu caùc hoï sô ñoà nghòch löu tröôùc khi khaûo saùt boä nghòch löu nguoàn
aùp laø troïng taâm cuûa chöông. Caùc boä nghòch löu coäng höôûng, laø daïng boä bieán ñoåi quan troïng cho
nghòch löu taàn soá cao cuõng ñöôïc giôùi thieäu.
V.1 PHAÂN LOAÏI NGHÒCH LÖU:
1. Nghòch löu song song vaø noái tieáp:
Laø caùc daïng nghòch löu söû duïng SCR laøm ngaét ñieän, söû duïng tuï ñieän ôû maïch taûi ñeå
chuyeån maïch. Trong maïch ñieän goàm R taûi, töï caûm L vaø ñieän dung C taïo thaønh maïch coäng höôûng
LCR, laøm cho doøng qua SCR giaûm veà zero vaø SCR töï taét. Hình V.1.1 bao goàm hai maïch nghòch
löu song song: sô ñoà caàu (a), sô ñoà gheùp bieán aùp (b), ( c) töông öùng vôùi nghòch löu noái tieáp.
uo L1 L2
T
L SCR3
+
L +
SCR1
+ -
C
+ SCR1 _ C
U R +
C U SCR2
SCR2 U uo
_ SCR4 _ _
SCR1 SCR2 R
(a) (b) ( c)
Hình V.1.1: Nghòch löu noái tieáp (c) vaø song song (a. sô ñoà caàu; b. sô ñoà bieán aùp coù ñieåm giöõa).
a. Nghòch löu song song: (hình V.1.1.a vaø .b)
Daïng soùng caùc phaàn u C
u
+U U C
töû treân sô ñoà V.1.1.a ñöôïc t iO

veõ treân hình V.1.2.a. Caùc
-U
SCR 1 vaø SCR 4 coù cuøng i
daïng xung kích cuõng nhö i
GT1
GT1
i
i GT2
SCR 2 vaø SCR3. Khi SCR 1

GT2
u
vaø SCR 4 daãn ñieän, tuï ñieän u T1
L1
C ñöôïc naïp ñeán ñieän aùp coù t

cöïc tính nhö treân hình veõ. tq
Ñieän aùp naøy seõ ñaët ñieän aùp
aâm vaøo SCR 1 vaø SCR 4, (a) (b)
laøm taét chuùng khi ta kích Hình V.1.2: Daïng aùp, doøng cuûa NL noái tieáp (a) vaø song song (b)
SCR2 vaø SCR3. Töï caûm L ôû ñaàu vaøo caùch ly nguoàn vaø caàu chænh löu, laøm cho doøng ñieän cung
caáp vaøo caàu chænh löu khoâng thay ñoåi töùc thôøi, traùnh khaû naêng chaäp maïch taïm thôøi qua SCR 1 vaø
Trang 1 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc
SCR 2 (hay SCR 3 vaø SCR 4) khi caùc SCR chuyeån maïch.
Do coù töï caûm ôû giöõa boä nghòch löu vaø nguoàn neân trò soá vaø daïng aùp ngoû ra thay ñoåi theo
ñaëc tính taûi. Treân hình V.1.2b, aùp ra khoâng coøn daïng xung vuoâng vaø coù theå gaàn gioáng hình sin khi
taûi coù töï caûm (taûi RL).
b. Nghòch löu noái tieáp: (hình V.1.1.c)
Maïch ñieän hình V.1.1.c laø daïng ñôn giaûn nhaáùt trong nhoùm maïch nghòch löu noái tieáp, coù
maïch töông ñöông laø LCR noái tieáp khi SCR daãn ñieän. Khi SCR 1 ñöôïc kích, doøng qua maïch seõ veà
khoâng khi aùp treân tuï ñieän ñaït giaù trò cöïc ñaïi (coù daáu nhö treân maïch ñieän) vaø SCR seõ töï taét. Vì theá
maïch coøn goïi laø nghòch löu chuyeån maïch taûi. Khi SCR 2 ñöôïc kích, tuï ñieän seõ phoùng qua noù vaø
doøng veà khoâng khi aùp treân tuï ñieän ñaûo cöïc tính, chuaån bò cho chu kyø keá tieáp – daïng soùng hình
V.1.2.a.
Hai maïch nghòch löu naøy ñöôïc duøng laøm boä nguoàn trung hay cao taàn. Ngoaøi nhieäm vuï taét
(chuyeån maïch) SCR, caùc tuï ñieän trong hai nghòch löu naøy coøn laø moät boä phaän cuûa taûi, goùp phaàn
vaøo vieäc caûi thieän heä soá coâng suaát cuûa maïch.
2. Nghòch löu nguoàn doøng vaø nguoàn aùp:
a. Nghòch löu nguoàn doøng:
L =∞ io
i i
+ N N R i N
C
S1 S3
i wt
i u L O 2π
o Taûi RL C C π
U i
o L
u - iN
C
_ S2 S4 Maïch töông ñöông
(C laø tuï chuyeån Hình V.1.3 Sô ñoà nguyeân lyù, maïch töông
maïch) ñöôïng vaø daïng doøng ngoû ra boä bieán ñoåi
Laø maïch nghòch löu coù L baèng voâ cuøng ôû ngoû vaøo, laøm cho toång trôû trong cuûa nguoàn coù
giaù trò lôùn: maïch laøm vieäc vôùi nguoàn doøng. Nhö vaäy hai maïch nghòch löu song song hình V.1.1a
vaø b coù daïng cuûa nghòch löu nguoàn doøng khi töï caûm nguoàn ñuû lôùn.
Hình V.1.3 trình baøy sô ñoà nguyeân lyù, maïch töông ñöông vaø doøng ngoû ra cuûa NL nguoàn
doøng moät pha taûi RL. Doøng nguoàn iN phaúng, khoâng ñoåi ôû moät giaù trò taûi, ñöôïc ñoùng ngaét thaønh
doøng xoay chieàu cung caáp cho taûi:
S1, S4 ñoùng: iO = iN > 0 ; S2, S3 ñoùng: iO = - iN < 0
Vaäy taûi nhaän ñöôïc doøng ñieän AC laø nhöõng xung vuoâng coù bieân ñoä iN phuï thuoäc taûi. Coâng
suaát taûi tieâu thuï cuõng chính laø coâng suaát cung caáp bôûi nguoàn khi BBÑ chæ goàm caùc ngaét ñieän ñieän
töû khoâng tieâu thuï naêng löôïng:
Po = U.iN
b. Nghòch löu nguoàn aùp:
Ngöôïc vôùi sô ñoà nguoàn doøng, nghòch löu nguoàn aùp coù tuï ñieän giaù trò lôùn (lyù töôûng laø baèng
voâ cuøng) noái song song vôùi ngoû vaøo boä nghòch löu, laøm cho toång trôû trong cuûa nguoàn baèng khoâng,
nhôø ñoù maø nguoàn coù khaû naêng cung caáp vaø nhaän doøng khoâng giôùi haïn. Cuõng vôùi yeâu caàu naøy,
caùc ngaét ñieän cuûa nghòch löu nguoàn aùp caàn coù diod song song ngöôïc. Diod naøy cho pheùp doøng
qua taûi coù theå chaïy hai chieàu khi ngaét ñieän laøm vieäc (ôû nghòch löu nguoàn doøng, doøng chæ chaïy
moät chieàu töø nguoàn qua taûi). Nhôø vaäy bieân ñoä aùp ra bò giôùi haïn ôû aùp nguoàn khi caùc ngaét ñieän hay

diod daãn ñieän. Vì theá ta goïi ñaây laø nghòch löu nguoàn aùp.
Hình V.1.4. trình baøy sô ñoà nguyeân lyù, maïch töông ñöông vaø moät daïng aùp ra cuûa NL
nguoàn aùp moät pha. Coù theå nhaän xeùt laø BBÑ aùp moät chieàu laøm vieäc 4 phaàn tö maët phaúng taûi seõ laø
NL nguoàn aùp moät pha khi ñöôïc ñieàu khieån sao cho trò trung bình aùp ra baèng 0. AÙp nguoàn moät
chieàu ñöôïc ñoùng ngaét thaønh nhöõng xung aùp hình vuoâng ñeå cung caáp cho taûi.
i V
+ o
S1 R
S3 wt
i Taûi RL 0 π
o
U π
u L
C o 2
u
S2 o S4
-V
_
Maï ch töông ñöông
Hình V.1.4 Sô ñoà nguyeân lyù, maïch töông ñöôïng vaø daïng aùp ngoû ra boä bieán ñoåi coù haïn cheá soùng haøi baäc
cao.
So saùnh Nghòch löu nguoàn doøng Nghòch löu nguoàn aùp
Ngoû vaøo L=∞ c=∞
Nguoàn Nguoàn doøng Nguoàn aùp
Taûi Doøng xung vuoâng AÙp xung vuoâng, giôùi haïn ôû bieân ñoä nguoàn
AÙp thay ñoåi theo taûi Doøng thay ñoåi theo taûi
Naêng löôïng 1 chieàu, töø nguoàn ñeán taûi 2 chieâuø, nguoàn trao ñoåi vôùi taûi
V.2 KHAÛO SAÙT NGHÒCH LÖU NGUOÀN DOØNG:
1. Sô ñoà moät pha :
- Khaûo saùt tröôøng hôïp ñôn giaûn: taûi R, töï caûm nguoàn raát lôùn.
Maïch ñieän hình V.1.1(a) vaø (b) cho ta daïng cô baûn cuûa NL nguoàn doøng moät pha laø vieäc ôû
taàn soá cao. Tuï C taïo ra khaû naêng chuyeån maïch cuûa boä nghòch löu. SCR 1 vaø 4 khi ñöôïc kích cung
caáp xung doøng döông cho taûi , naïp tuï C theo cöïc tính nhö hình veõ chuaån bò taét chuùng theo nguyeân
taét chuyeån maïch cöùng. Kích SCR 2 vaø 3 seõ laøm SCR 1 vaø 4 taét vaø cung caáp xung doøng aâm cho
taûi.
Khaûo saùt chu kyø töïa xaùc laäp maïch ñieän hình V.1.1.a: L
+ SCR3
LN coù trò soá raát lôùn ⇒ doøng nguoàn phaúng, baèng I. SCR1 C
Kích SCR 1 vaø 4, coù caùc phöông trình:
U R
u du
I = o + C o vôùi uo (0) = +U C laø giaù trò ñaàu _ SCR2
R dt <V.2.1> SCR4
⇒ uo = A + Be − t / RC
;uo (0) = + VC = A + B
T Hình V.1.1a: Nghòch löu nguoàn
sau 1/2 chu kyø, uo ( ) = −U C (vì tính ñoái xöùng) doøng taûi R
2 <V.2.2>
⇒ −U C = A + Be − T / 2 RC
Tích phaân coâng suaát qua cuoän daây L N trong chu kyø:
2 T/2 2 T/2
PL = 0 = ∫
T 0
I (U − uo ) dt => ∫ (U − uo ) dt = 0
T 0

T/2
2 T/2 UT ⎡ 1 ⎤
hay ∫
T 0
uo dt = U ⇒
2
= ⎢ At −
⎣ RC
Be− t / RC ⎥
⎦0
<V.2.3>
U (1 + e− T / 2 RC − 2e− t / RC )
suy ra: uo (t) =
(1 + e−T / 2 RC ) − 4 RC
T
(1 − e−T / 2 RC )
2π
khi chuyeån veà heä ñôn vò töông ñoái, khi ñaët θ = ω t = t; k = wRC:
T
uo (θ ) 1 + e−π / k − 2e−θ / k
= <V.2.4>
U 2k
(1 + e ) − (1 − e )
−π / k
π
−π / k
Ñoà thò ñieän aùp treân caùc phaàn töû vaø aùp ra taûi ôû heä ñôn vò töông ñoái uO(θ)/V vôùi caùc giaù trò k
khaùc nhau ñöôïc trình baøy treân hình V.2.1 (a) vaø (b). Nhaän xeùt laø caùc quan heä coù daïng haøm muõ,
thôøi gian uO < 0 chính laø thôøi gian ñaûm baûo taét tq cho caùc SCR.
(a) (b)
Hình V.2.1: (a) laø daïng aùp, doøng qua caùc phaàn töû vaø (b) uO(θ)/U vôùi caùc giaù trò k khaùc nhau.
L SCR1
+ SCR3
C1
u
D1+ - D3 C u
C
R
U
t
D2 D4 t
C2
_ SCR2 + -
SCR4
Khoâng Diod chaën Coù Diod chaën
Hình V.2.2.(a) maïch ñoäng löïc vaø (b) daïng aùp ra coù vaø khoâng coù diod chaën.
Baøi taäp V.2.1: tính giaù trò cuûa tq, tính giaù trò I cuûa doøng chaûy qua nguoàn.
Höôùng daãn: uO(tq) =0 => 1 + e− T / 2 RC − 2e− tq / RC = 0 ⇒ tq
2 T / 2 uO2 2 T / 2 uO2
T ∫0 R UT ∫0 R
P = U .I = dt => I = dt

- Khaûo saùt tröôøng hôïp thöïc teá: taûi laø RL, vaø ñieän khaùng nguoàn khoâng voâ cuøng lôùn. Khi ñoù
caùc daïng doøng, aùp coù tính dao ñoäng, aùp treân tuï C sau khi qua giaù trò cöïc ñaïi seõ giaûm xuoáng, keùo
theo giaûm tq, nhaát laø khi taàn soá laøm vieäc thaáp. Khi ñoù, ngöôøi ta duøng caùc diod chaën (D1 – D4),
cho pheùp giöõ aùp treân tuï ôû giaù trò cöïc ñaïi - hình V.2.2 (a) vaø (b).
- Khaûo saùt gaàn ñuùng nghòch löu nguoàn doøng: Trong thöïc teá, taûi thöôøng laø RL. Khi tính toaùn
gaàn ñuùng, ta coù caùc giaû thieát sau duø ñieän khaùng nguoàn khoâng lôùn voâ cuøng:
* Doøng taûi iO laø xung hình vuoâng, bieân ñoä I.
L iC
* Tuï C vaø taûi RL laøm thaønh maéc loïc coäng höôûng,
i uo
laøm cho aùp treân taûi uC coù daïng hình sin vaø nhö vaäy chæ i L
coù soùng haøi baäc 1 cuûa doøng taûi laø i1 taïo ra coâng suaát. 1 C
R
Maïch töông ñöông gaàn ñuùng ñöôïc veõ treân hình
V.2.3.a khi chæ xeùt thaønh phaàn cô baûn (baäc 1). Hình
V.2.3.b cho ta caùc vector: UC laø aùp ra, I1 laø haøi cô baûn Maïch töông ñöông (gaàn ñuùng)
cuûa doøng ra iO; IC , IL laàn löôït laø doøng qua C vaø taûi RL, Hình V.2.3.a
ta coù:
UC laø aùp ra, leäch doøng ra IL goùc φ cuûa taûi RL. I1 sôùm pha UC goùc β ñeå coù aùp aâm caàn thieát
taét ñöôïc caùc SCR (phaàn gaïch ñöùng tronghình V.2.3.c).
U
io
I
U i
C 1 wt
2π
IC β π β
uo
I IL -I
1 β φ
SCR 1 vaø 4 daãn | kích SCR 2 vaø 3
Hình V.2.3.b vaø c.
Ta coù - goùc leäch pha β = ω.tq . <V.2.5>
2 2
- Hieäu duïng haøi baäc nhaát doøng iO laø I1 = a I vôùi a = 1 ôû sô ñoà 1 pha vaø
π
3
a= ôû sô ñoà 3 pha ( duøng coâng thöùc ôû phaàn V.3.1, hình V.3.1).
2
Töø ñoà thò vec tô, ta coù:
IL
1− .sin φ
IC − I L .sin φ IC 1 − B.sin φ I Y 1
tan β = = = vôùi B = L = L = , <V.2.6>
I L .cos φ IL B .cos φ I Y ω C.Z
.cos φ C C
IC
⎛ 1 − B sin φ ⎞
Z laø toång trôû taûi RL, Z = R2 + (wL) 2 vaø ta coù β = tan −1 ⎜ ⎟ . Ñeå tính caùc doøng, aùp ta
⎝ B cos φ ⎠
tính coâng suaát P baèng hai caùch töø nguoàn moät chieàu (cung caáp) vaø taûi (tieâu thuï) khi xem hieäu suaát
heä thoáng baèng 1:

2 2 π 1
P = U .I = U C .I1.cos β = U C .a. I.cos β ⇒ U C = .U <V.2.7>
.
π a.2 2 cos β
Töø aùp ngoû ra UC coù theå suy ra coâng suaát P cuûa maïch vaø doøng nguoàn I.
Baøi taäp V.2.2: Tính maïch nghòch löu nguoàn doøng sô ñoà moät pha. AÙp nguoàn moät chieàu 500 V,
taàn soá laøm vieäc 1 KHz, R = 15 ohm vaø L = 0.001 H
- Tính giaù trò ñieän dung C ñeå ñaûm baûo thôøi gian taét SCR laø 30 μsec.
- Tính giaù trò hieäu duïng aùp ra UC, suy ra coâng suaát treân taûi P vaø doøng nguoàn I.
2. Sô ñoà ba pha : (hình V.2.4.b)
Ñeå taïo ra heä thoáng ba pha, caùc ngaét ñieän phaûi Logic ba pha:
ñöôïc ñoùng ngaét theo moät thöù töï khoâng thay ñoåi ñoái vôùi ( hai ngaét ñieän laøm vieäc cuøng luùc ).
caùc heä thoáng ba pha, goïi laø LOGIC BA PHA. Nghòch
löu nguoàn doøng söû duïng logic ba pha coù hai ngaét ñieän nhoùm + S1 −> S2 −> S3 −> S1
laøm vieäc cuøng luùc. Ñaây cuõng chính laø thöù töï ñieàu khieån nhoùm − S6 −> S4 −> S5 −> S6
caùc SCR trong chænh löu caàu ba pha. Nhaän xeùt laø ôû ñaây
chung S1 −> S6 −> S2 −> S4 −> S3 −> S5
chæ coù hai ngaét ñieän laøm vieäc cuøng luùc vì doøng nguoàn
khoâng ñoåi (nguoàn doøng) chæ coù theå chaïy qua moät SCR cuûa nhoùm + moät SCR cuûa nhoùm – . Ví duï
khi S1, S6 ñang daãn, S2 ñöôïc kích seõ laøm taét S1 (Hình V.2.4.a).
S1 S2 S3 t +
i
N
L =∞
S5 S6 S4 S5 S1 S2 S3
i i i
A B C
uA U
iA
_ S4 S5 S6
(a) (b)
Hình V.2.4: Daïng aùp, doøng cuûa NL nguoàn doøng 3 pha (a) maïch ñoäng löïc (b)
Hình V.2.4 cho ta caùc daïng soùng vaø maïch nguyeân lyù cuûa nghòch löu nguoàn doøng 3 pha.
Doøng nguoàn, xem nhö khoâng ñoåi ôû moät traïng thaùi cuûa taûi, ñöoïc phaân boá cho caùc SCR nhö hình
(a): moãi luùc chæ coù hai SCR laøm vieäc, xung doøng treân moãi pha coù daïng chöõ nhaät, aùp ra thay ñoåi
theo ñaëc tính taûi. Cuõng gioáng nhö nghòch löu moät pha, doøng qua taûi iA sôùm pha hôn ñieän aùp uA
(hình V.2.4.a). Ñaây chính laø ñieàu kieän ñeå coù söï chuyeån maïch: khi xem tuï chuyeån maïch laø thaønh
phaàn cuûa taûi, taûi seõ coù tính dung vaø ñaët ñöôïc aùp aâm vaøo SCR ñang daãn khi SCR môùi ñöôïc kích.
Vieäc tính toaùn gaàn ñuùng nghòch löu nguoàn doøng 3 pha thöïc hieän gioáng nhö sô ñoà moät pha
nhöng vôùi quan heä giöõa bieân ñoä vaø thaønh phaàn cô baûn (heä soá a) cuûa doøng ñieän thay ñoåi.
Moät nhaän xeùt khaùc laø naêng löôïng chæ chaûy moät chieàu töø nguoàn qua taûi, laøm aùp ra thay ñoåi
theo taûi, taêng cao khi khoâng taûi vì naêng löôïng tích tröõ ôû taûi taêng cao.
Ta coù theå thay ñoåi aùp ra baèng caùch thay ñoåi aùp nguoàn hay maéc song song vôùi taûi moät
maïch ñieàu chænh coâng suaát phaûn khaùng.
Hình V.2.5.a cho ta moät ví duï veà nghòch löu nguoàn doøng cuï theå. Coù theå thaáy ñaây laø söï phaùt
trieån cuûa sô ñoà V.2.2.a thaønh ba pha, SCR ñang daãn seõ taét khi moät SCR noái chung anod (catod)
ñöôïc kích theo logic moãi luùc coù hai ngaét ñieän laøm vieäc. Quaù trình taét T1 khi T3 ñöôïc kích ñöôïc veõ
treân hình (b), caùc tuï ñieän seõ ñaët aùp aâm vaøo T1 vaø naïp ñeán cöïc tính ngöôïc laïi, chuaån bò taét T3 ôû

xung doøng keá tieáp. Caùc diod ñöôïc theâm vaøo ñeå traùnh tình traïng tuï ñieän C bò xaû qua taûi ôû taàn soá
laøm vieäc thaáp. Hình (c) cho ta caùc daïng soùng treân caùc phaàn töû cuûa maïch trong moät chu kyø.
Hình V.2.5: Sô ñoà, daïng aùp, doøng cuûa moät NL nguoàn doøng 3 pha .
V.3 KHAÛO SAÙT NGHÒCH LÖU NGUOÀN AÙP:
1. Sô ñoà moät pha :
uo
Coù theå xem BBÑ aùp moät +
chieàu laøm vieäc 4 phaàn tö ñieàu khieån

D1
C1 S1
chung ôû chöông 4 vôùi aùp ra coù trò U T
trung bình baèng khoâng laø moät trong

nhöõng boä nghòch löu nguoàn aùp moät
+
uo
U
pha, ñöôïc goïi laø sô ñoà caàu khi duøng 4 _ C2 S2
D2 _ S1 D1
S2
D2
ngaét ñieän (hình V.1.2.c) hay ½ caàu
duøng hai nguoàn (hình V.1.8).
Hình V.3.1 cho ta hai daïng (a) (b)
Hình V.3.1: NL nguoàn aùp, sô ñoà moät pha
maïch khaùc cuûa nghòch löu nguoàn aùp
1 pha, laø sô ñoà nöûa caàu (a)- khi moät nhaùnh caàu thay baèng phaân aùp tuï ñieän vaø sô ñoà ñaåy keùo (b).
Hai sô ñoà naøy chæ coù theå duøng cho caùc boä nghòch löu vì caàu phaân aùp duøng tuï vaø bieán aùp chæ laøm
vieäc vôùi tín hieäu xoay chieàu.
Coù theå nhaän xeùt deã daøng laø trình töï ñoùng ngaét caùc ngaét ñieän cuaû caùc sô ñoà naøy seõ gioáng

nhö ôû BBÑ chieàu laøm vieäc 4 phaàn tö nhöng luaät ñieàu khieån seõ thay ñoåi, cô baûn nhaát laø ñeå ñaõm
baûo trung bình aùp ra baèng khoâng.
Caùc ngaét ñieän nhö vaäy phaûi coù khaû naêng ñoùng ngaét theo yeâu caàu ñieàu khieån, khoâng phuï
thuoäc taûi. Hieän nay ôû doøng taûi khoaûng vaøi traêm Ampe, ngöôøi ta thöôøng duøng linh kieän hoï
transistor (IGBT, transistor Darlington, MosFET) vaø coù theå duøng SCR + maïch taét hay GTO ôû
coâng suaát cao hôn.
Coù theå tính toaùn daïng doøng, aùp ôûû taûi RL moät caùch chính xaùc baèng caùch khaûo saùt hoaït ñoäng
cuûa maïch trong chu kyø töïa xaùc laäp nhö ví duï sau.
Ví duï V.3.1: Tính toaùn daïng doøng cuûa boä nghòch löu 1 pha, sô ñoà caàu vôùi ñieàu khieån leäch
pha hình V.4.3. AÙp nguoàn U, taûi RL, chu kyø T, goùc leäch pha ñieàu khieån θ, ñoä roäng xung aùp
q = T ⋅ (π − θ) / 2π , q tính baèng giaây.
Xeùt chu kyø töïc xaùc laäp, khi doøng ñieän laäp laïi theo chu kyø T.
Goïi giaù trò doøng qua taûi khi t = 0 laø I1 . Ta coù phöông trình vi phaân khi S1, S4 ñoùng:
di
U=L + Ri vôùi ñieàu kieän ñaàu i (0) = I1,
dt
U ⎛ U⎞
suy ra i = + ⎜ I1 − ⎟ ⋅ e− t /τ vôùi τ = L / R . Khi t = q, i = I2 vôùi
R ⎝ R⎠
U ⎛ U⎞
I2 = + ⎜ I1 − ⎟ ⋅ e− q /τ <vdV.3.1.1> . Luùc naøy, S4 ngaét, S3 ñoùng. Doøng qua taûi
R ⎝ R⎠
khoâng thay ñoåi töùc thôøi,chaûy qua S1, D3. Ta coù phöông trình vi phaân:
di
0=L + Ri vôùi ñieàu kieän ñaàu i (0) = I2 , khi laáy laïi goác toaï ñoä. suy ra
dt
i = I 2 ⋅ e − t / τ . Khi t = T − q , i = - I1 vì coù söï ñoái xöùng hai baùn kyø döông vaø aâm; ta coù
2
− I1 = I 2 ⋅e 2
(
− T −q / τ )
<vdV.3.1.2>
Caùc pt <vdV.3.1.1>, <vdV.3.1.2> cho pheùp ta tính ñöôïc caùc giaù trò I1, I2, vaø veõ ñöôïc daïng
doøng taûi.
−( T − q ) / τ
U 1 − e− q /τ −( T2 − q ) / τ V e− T / 2τ − e 2
I2 = , I1 = − I2 ⋅ e =
R 1 + e− T / 2τ R 1 + e− T / 2τ
−T / 2τ
Kieåm tra laïi: khi q = T/2 thì I1 = V e −T / 2−τ1 = − I 2
R 1+ e
2. Sô ñoà ba pha : Logic ba pha:
Nghòch löu nguoàn aùp nhieàu pha coù theå bao ( ba ngaét ñieän laøm vieäc cuøng luùc).
goàm nhieàu boä nghòch löu moät pha laøm vieäc pha A S1 −> S4 −> S1
leäch pha moät goùc qui ñònh cuûa heä nhieàu pha pha B S2 −> S5 −>
töông öùng, ví duï 2π/3 ôû heä 3 pha. Thöôøng pha C S6 −> S3 −> S6
gaëp nhaát laø nghòch löu nhieàu pha ñöôïc taïo S1 −>S6 −>S2 −>S4 −>S3 −>S5 −>S1
thaønh töø nhöõng nöûa caàu nhö hình
V.3.2.b laø sô ñoà ba pha, goàm 3 nhaùnh laøm vieäc leäch nhau 2π/3 töøng ñoâi moät. Vôùi nguoàn laø
nguoàn aùp vaø coù diod phoùng ñieän song song vôùi moãi ngaét ñieän, naêng löôïng truyeàn ñöôïc hai chieàu
giöõa nguoàn vaø taûi laøm cho aùp ra coù daïng caùc xung vuoâng coù bieân ñoä laø bieân ñoä aùp nguoàn. Khaùc
vôùi nghòch löu nguoàn doøng, nghòch löu nguoàn aùp ba pha coù theå söû duïng logic ba pha coù hai hay ba
ngaét ñieän laøm vieäc cuøng luùc.

Hình V.3.2.a goàm daïng xung ñieàu khieån caùc ngaét ngaét ñieän, daïng aùp, doøng ra taûi RL cuûa
moät sô ñoà nghòch löu ba pha nguoàn aùp. Nhaän xeùt laø moãi luùc coù 3 ngaét ñieän laøm vieäc. Daïng doøng
vaø aùp pha veõ treân hình 5.11.a laø cuûa maïch taûi RL noái Y.
S1 S4 +
S5 S2 U D1 D2 D3
S6 S3 2 S1 S2 S3
n A B C
uAB
t U D4 D5 D6
2 S4 S5 S6
_ R R R
iA
uA
L L L
N (b)
Hình V.3.2: NL nguoàn aùp ba pha, caùc daïng soùng (a) vaø
(a) maïch ñoäng löïc (b).
Daïng soùng ngoû ra nghòch löu nguoàn aùp 3 pha coù daïng xung ñieàu khieån hình V.3.2a ñöôïc
goïi laø daïng soùng 6 naác, ñöôïc xem laø caên baûn cho vieäc khaûo saùt ñaëc tính NL nguoàn aùp ba pha.
Khaùc vôùi nghòch löu nguoàn doøng chæ coù moät sô ñoà ñieàu khieån nhö ñaõ trình baøy, nghòch löu
nguoàn aùp coù theå ñöôïc ñieàu khieån baèng nhieàu thuaät toaùn khaùc nhau.
Ñeå tính toaùn aùp ngoû ra nghòch löu nguoàn aùp, ngöôøi ta thöôøng giaû söû nhö nguoàn coù ñieåm
giöõa n(hình V.3.2), aùp caùc pha ñoái vôùi trung tính nguoàn uAn, uBn, uCn vaø caùc aùp daây uAB , uBC ,
uCA coù caùc quan heä:
uAB = uAn − uBn
uBC = uBn − uCn
<V.3.1>
vCA = vCn − vAn
uAB + uBC + uCA = 0
Khi ñieàu khieån S1 = S4 (S1 vaø S4 laøm vieäc ngöôïc pha), ta coù theå chöùng minh laø caùc aùp
pha uAn, uBn, uCn vaø caùc aùp daây hoaøn toaøn xaùc ñònh töø luaät ñieàu khieån caùc ngaét ñieän. Heä thoáng
nhö vaäy coøn goïi laø ñieàu khieån hoaøn toaøn (toaøn phaàn). Heä thoáng ñöôïc goïi laø ñieàu khieån khoâng
hoaøn toaøn neáu coù khoaûng thôøi gian caû hai ngaét ñieän cuûa nöûa caàu ñeàu khoâng laøm vieäc. Khi ñoù, aùp
ra seõ phuï thuoäc vaøo doøng phoùng ñieän qua diod, vaø nhö vaäy aùp ra seõ phuï thuoäc taûi.
Hình V.3.2.a cho thaáy aùp daây uAB cuûa daïng soùng 6 naác laø xung vuoâng. Ñeå tính caùc aùp
pha taûi uAN , ta giaû söû taûi noái hình sao, ñoái xöùng vaø coù trung tính laø N, toång doøng ñieän taûi:
iAN + iBN + iCN = 0 => uAN + uBN + uCN = 0
Ta coù caùc quan heä sau khi boû qua chæ soá N cuûa aùp pha taûi uAN (vieát laïi uA cho ñôn giaûn):
1 1
uAB = uA − uB uA = (uAB − uCA ) uA = (2uAn − uBn − uCn )
3 3
uBC = uB − uC 1 1
Töø suy ra: uB = (uBC − uAB ) hay uB = (2uBn − uAn − uCn ) <V.3.2>
uCA = uC − uA 3 3
uA + uB + uC = 0 1 1
uC = (uCA − uBC ) uC = (2uCn − uAn − uBn )
3 3
Töø ñaây coù theå tính ñöôïc aùp pha taûi uA coù daïng naác thang vaø khaûo saùt trong moät chu kyø töïa

xaùc laäp daïng doøng bao goàm caùc ñoaïn haøm muõ laø doøng ñieän qua RL khi aùp thay ñoåi nhaûy caáp.
Tính tröïc tieáp thaønh phaàn cô baûn (höõu duïng) aùp pha taûi u1A töø aùp pha so vôùi trung tính
nguoàn u1An: Ñaët uNn laø aùp giöõa trung tính N cuûa taûi vaø trung tính nguoàn n (coøn ñöôïc goïi laø
thaønh phaàn thöù töï 0), ta coù:
uAn = uA + uNn , uBn = vB + vNn , uCn = vC + uNn , suy ra uAn + uBn + uCn = 3.uNn .
Khai trieån Fourier töøng thaønh phaàn cuûa bieåu thöùc treân, coù theå thaáy laø uNn chæ coù haøi boäi 3,
suy ra thaønh phaàn cô baûn (höõu duïng) laø haøi baäc 1 cuûa aùp pha A ñoái vôùi trung tính nguoàn U1 An
cuõng baèng haøi baäc 1 cuûa aùp pha A taûi U1 A : U1 An = U1 A <V.3.3>
Chöùng minh naøy cuõng cho thaáy keát quaû treân khoâng phuï thuoäc vaøo nguyeân lyù hoaït ñoäng
cuûa sô ñoà nghòch löu nguoàn aùp ba pha, vaø ñaây cuõng chính laø caùch tính thaønh phaàn cô baûn cuûa aùp
pha taûi töø luaät ñieàu khieån nghịch lưu nguồn aùp 3 pha.
CHUÙ YÙ: Coù theå tính tröïc tieáp aùp pha taûi hình Y khi xeùt caùc traïng thaùi ñoùng ngaét maïch taûi
vaøo nguoàn cuûa cuûa boä nghòch löu nhö baøi taäp V.3.3 (hình V.3.2d)
Baøi taäp V.3.1: Giaû söû boä nghòch
löu nguoàn aùp hình V.3.2 noái taûi RL hình
sao, haõy veõ daïng aùp ra (hình V.3.2.a) vaø
tính trò soá hieäu duïng aùp daây, aùp pha.
Töø traïng thaùi cuûa caùc ngaét ñieän,
ta coù caùc tröôøng hôïp noái taûi vaøo nguoàn
nhö hình V.3.2.d. Töø ñoù suy ra aùp pha taûi
Hình V.3.2.d: Caùc tröôøng hôïp noái taûi vaøo nguoàn U töông öùng
nhö hình V.3.2.a:
vôùi caùc traïng thaùi cuûa ngaét ñieän.
Tröôøng hôïp 1: S1, S3, S5 hay S2, S4, S6 ñoùng: uA = 0 (khoâng xaûy ra ôû ñaây)
Tröôøng hôïp 2: S1, S2, S6 ñoùng: uA = 2 V/3
Tröôøng hôïp 3: S1, S3, S6 hay S1, S2, S3 ñoùng: uA = V/3
Tröôøng hôïp 4: S4, S3, S5 ñoùng: uA = -2 V/3
Tröôøng hôïp 5: S4, S3, S2 hay S4, S5, S6 ñoùng: uA = -V/3
Tích phaân caùc daïng soùng hình V.3.2.a ñeå tính hieäu duïng, ta coù:
aùp daây U AB = U 2 / 3 aùp pha: U A = U 2 / 3 (öùng vôùi bieân ñoä baèng 2U / 3 vaø 2U / 3 )
Coù theå söû duïng coâng thöùc ôû phaàn ñieàu
khieån aùp vaø tính hieäu duïng aùp pha baèng hieäu
duïng aùp daây chia cho 3 .
3. Nghòch löu ña baäc (nhieàu naác):
Muïc ñích laøm cho daïng aùp ra gaàn vôùi 2
hình sin hôn (hình V.3.3). 0 wt
Coù nhieàu caùch thöïc hieän NL ña baäc:
- Söû duïng nguoàn coù nhieàu caáp ñieän aùp
vaø nhieàu ngaét ñieän noái tieáp.
- Noái tieáp nhieàu boä NL moät pha coù Hình V.3.3: Daïng soùng aùp ra NL 5 naác ñieän aùp.
nguoàn rieâng (cell nghòch löu moät pha).

- Noái tieáp nhieàu boä NL moät pha laøm vieäc leäch pha baèng bieán aùp ngoû ra (hình V.3.6).
NL1 uo2
Nguoàn
moä t chieàu uo
NL2 uo1
Hình V.3.6: Nguyeân lyù coäng hai daïng aùp nghòch löu
duøng bieán aùp ñeå taïo ra daïng soùng naác thang Hình V.3.7.b: Daïng soùng 12 naác thang
Nghòch löu ña baäc gheùp bieán aùp ngoõ ra: (hình V.3.6)
Bao goàm nhieàu boä nghòch löu moät pha hoaït ñoäng
- Moãi caáp coù beà roäng nhö nhau.
- Söû duïng bieán aùp ñeå coäng caùc xung vuoâng thaønh aùp naác thang.
- Soá baäc baèng 2 laàn soá boä nghòch löu moät pha.
- Ñôn giaûn nhaát nhöng kích thöôùc lôùn, hieäu suaát khoâng cao.
Baûng toång hôïp aùp 3 pha töø 6 thaønh phaàn 1 pha leäch 30O: 2
3
1
Pha U1 U2 U3 U4 U5 U6
1
A 1 1/ 3 - 1/ 3 -1 -2/ 3 3
0
B 1/ 3 1 2/ 3 1 1/ 3
C -1 -2/ 3 -1 - 1/ 3 1/ 3 C U5 U6 U1 U2 U3 U4
Hình V.3.7.a: Toång hôïp daïng soùng 12 naác töø 6 nguoàn A U1 U2 U3 U4 U5 U6
nghòch löu moät pha B U1 U2 U3 U4 U5 U6
Hình V.3.7 giaûi thích nguyeân lyù toång hôïp daïng soùng 12 naác thang ba pha töø 6 boä NL moät
pha laøm vieäc leäch 30O, daáu – cho bieát phaûi ñaûo cöïc tính cuoän daây. Moãi pha taûi ñöôïc cung caáp
baèng maïch noái tieáp 5 cuoän thöù caáp cuûa bieán aùp ngoû ra caùc boä NL moät pha vôùi bieân ñoä coù tæ leä
theo baûng treân hình V.3.7.a.
4. Tính toaùn gaàn ñuùng nghòch löu nguoàn aùp:
i
Coù theå tính toaùn gaàn ñuùng nghòch löu nguoàn aùp baèng caùchø 1
xem caùc soùng haøi baäc cao laø khoâng ñaùng keå khi khaûo saùt maïch u Taû i
baèng nguyeân lyù xeáp choàng. Khi ñoù, ta chæ tính toaùn vôùi thaønh 1
phaàn cô baûn (soùng haøi baäc 1) vôùi maïch töông ñöông veõ treân hình
V.3.8. u1, i1 laø thaønh phaàn cô baûn cuûa aùp, doøng taûi, TAÛI chính laø
maïch töông ñöông cuûa phuï taûi, ñöôïc tính ôû taàn soá laøm vieäc w. u1 Hình V.3.8: Tính toaùn gaàn ñuùng
coù ñöôïc baèng caùch phaân tích Fourier daïng aùp ra (muïc V.4). nghòch löu nguoàn aùp
Töø maïch töông ñöông naøy ta tính ñöôïc doøng taûi, coâng suaát tieâu thuï gaàn ñuùng vaø suy ra
nhö hoaït ñoäng cuûa taûi.
Ñeå ñaùnh giaù taùc duïng cuûa aùp ra BBÑ khoâng hình sin, ta tieáp tuïc söû duïng nguyeân lyù xeáp
choàng ñeå tính toaùn doøng, aùp, coâng suaát cuûa caùc soùng haøi baäc cao, coâng vieäc cuõng töông töï nhö
tính toaùn vôùi thaønh phaàn cô baûn.

Baøi taäp V.3.4:
a. Cho boä nghòch löu nguoàn aùp coù aùp ngoû ra daïng 6 naác, aùp caáp ñieän moät chieàu U = 300VDC, taûi
noái hình Y, R = 10 ohm, L = 0.1 H, taàn soá laøm vieäc 50 Hz. Tính doøng (hieäu duïng) qua taûi khi xem
caùc soùng haøi baäc cao laø khoâng ñaùng keå.
b. Tính heä soá meùo daïng THD% cuûa doøng ñieän khi xeùt ñeán haøi baäc 7.
Giaûi:
a. Theo keát quaû cuûa baøi taäp V.4.2, hieäu duïng thaønh phaàn cô baûn i jwL
1
cuûa aùp pha:
U 2 u
U1AR = = 0.45U = 0.45*300 = 135 V 1
π R
Ñieän khaùng XL ôû 50 Hz laø XL = wL = 100π*L = 31.4 ohm
Maïch töông ñöông
Hình V.3.9
Vì caùc soùng haøi baäc cao xem laø khoâng ñaùng keå, doøng qua taûi chæ coù thaønh phaàn cô baûn (haøi
baäc 1), veõ maïch töông ñöông hình V.3.9 :
I1R = U1R / R2 + (wL) 2 = 135 / 102 + 31.42 = 4.1A
b. Khi xeùt ñeán haøi baäc 7, hai soùng haøi baäc 5 vaø 7 ñöôïc xem nhö tín hieäu khoâng mong muoán vaø
THD% coù daïng:
∞
∑I 2
nR
I R2 − I12R I52R + I72R
THDI % = 100 n= 2
= 100 = 100
I1R I1R I1R
Toång trôû ñoái vôùi haøi baäc 5: Z5 = R2 + (5wL) 2 ≈ 5wL vaø töông töï Z7 = 7wL
Cuõng theo KQ baøi taäp V.2, soùng haøi baäc 5 vaø baäc 7 cuûa aùp pha:
4U 2 5π 5π 4U 2 ⎛ 3⎞ ⎛ 3 ⎞ U 2 300 2
U5 R = sin cos = i⎜⎜ − ⎟⎟i⎜⎜ − ⎟= = = 27 V
3.5π 3 6 15π ⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎟⎠ 5π 5i3.14
4U 2 7π 7π 4U 2 ⎛ 3 ⎞ ⎛ 3⎞ U 2 300 2
U7 R = sin cos = i⎜⎜ ⎟⎟i⎜⎜ − ⎟⎟ = − =− = −19.3 V
3.7π 3 6 21π ⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠ 7π 7i3.14
Daáu – cho thaáy söï leäch pha, khoâng aûnh höôûng ñeán tính toaùn hieäu duïng:
I5R = 27/(5*31.4) = 0.17 A, I7R = 19.3/(7*31.4) = 0.08 A,
THD% = 100 0.172 + 0.082 /4.1=0.86%

Vaäy coù theå thaáy laø soùng haøi baäc cao của dòng tải khoâng ñaùng keå trong tröôøng hôïp naøy.
V.4 ÑIEÀU KHIEÅN AÙP RA VAØ HAÏN CHEÁ SOÙNG HAØI:
Nhö chuùng ta ñaõ khaûo saùt, caùc boä nghòch löu laøm vieäc trong cheá ñoä ñoùng ngaét neân doøng,
aùp ra khoâng hình sin. Ñaëc tröng cuûa caùc doøng aùp treân taûi coù theå trình baøy theo hai caùch: giaù trò
hieäu duïng (neáu taûi khoâng ñöôïc xaùc ñònh cuï theå) hay thaønh phaàn cô baûn (soùng haøi baäc 1) neáu taûi
thuoäc loaïi laøm vieäc vôùi nguoàn hình sin (nhö ñoäng cô xoay chieàu). Giaù trò hieäu duïng cuûa daïng
soùng thöôøng ñöôïc tích phaân tröïc tieáp coøn caùc soùng haøi coù theå ñöôïc tính baèng nguyeân lyù xeáp
choàng caùc thaønh phaàn Fourier aùp hay doøng ngoû ra.

1. Coâng thöùc caên baûn ñeå phaân tích
Fourier ñieän aùp ngoû ra nghòch löu nguoàn aùp: U
a
Daïng soùng nghòch löu ñieàu roäng xung π
2 π wt
vO treân hình V.4.1 cho pheùp ta phaân tích soùng
0
haøi haàu heát caùc daïng aùp ra cuûa maïch nghòch
löu nguoàn aùp thöôøng gaëp maø khoâng phaûi tích -U
phaân.
Hình V.4.1: Daïng xung cô baûn cho phaân tích soùng
haøi nghòch löu
Treân ñoà thò thôøi gian, truïc tung ñöôïc dôøi ñeán vò trí truïc ñoái xöùng ñeå khai trieån Fourier cuûa vO
khoâng coù thaønh phaàn sin, Ngoaøi ra, vì uO coù π/2 laø taâm ñoái xöùng neân noù cuõng khoâng coù taàn soá
boäi chaün (n ≠2k):
uo = ∑
n = 2 k+1
U n cos ( nwt ) k = 0, 1, 2, 3… vôùi tích phaân theo bieán ω t:
1 2π 2 π /2
uo ⋅ cos ( nwt ) dwt = uo ⋅ cos ( nwt ) dwt
π∫ π∫π
Un =
0 − /2 4U na
⇒ Un = sin <V.4.1>
2 a/2 2U wt = a / 2 nπ 2
U n = ∫ U ⋅ cos ( nwt ) dwt = ⎡⎣sin ( nwt ) ⎤⎦ wt=− a / 2
π −a/ 2 nπ
Khi a = π /2 (xung chöõ nhaät)
n−1
4U
4U 4U 4U 4U 4U
n = 1,3,5,7,9.. ⇒ U n = ,− , ,− , ,...(−1) 2 <V.4.1*>
π 3π 5π 7π 9π nπ
Baøi taäp V.4.1: Khoâng caàn tích phaân, tính thaønh phaàn cô baûn (soùng haøi baäc 1) cuûa ngoû ra
nghòch löu nguoàn aùp 3 pha (hình V.1.7):
- AÙp daây coù bieân ñoä U, beà roäng xung a = 2π/3:
4U π 2U 3
Bieân ñoä thaønh phaàn cô baûn aùp daây U1 = sin =
π 3 π
- AÙp pha (daïng soùng 6 naác)
uA = u1 + u2 , u1 coù bieân ñoä V/3, beà roäng uo 2U/3
u1
xung a = π/3; u2 coù bieân ñoä U/3, beà roäng
u2 π 2π
xung a = π , vaäy bieân ñoä thaønh phaàn cô baûn wt
aùp pha: 0
-U/3
4U π 4U π 2U
U1 = sin + sin = - 2U/3
3π 6 3π 2 π
Baøi taäp V.4.2:
1. Chöùng minh daïng soùng leäch pha hình V.4.3 coù goùc leäch pha θ = 2π / k khoâng coù haøi baäc
boäi k:
Khi hai nöûa caàu ñieàu khieån leäch pha θ = 2π / k , beà roäng xung seõ laø θ vaø bieân ñoä caùc soùng
4U n.π
haøi laø U n = sin , U n = 0 khi n laø boäi soá cuûa k .
nπ k
Vì theá trong caùc boä nghòch löu ba pha, taûi khoâng bao giôø coù haøi boäi 3 vì caùc pha ñöôïc ñieàu
khieån leäch nhau 2π / 3 vaø ta coù theå boû qua haøi boäi 3 khi tính toaùn thieát keá daïng aùp ñieàu khieån
nghòch löu 3 pha.

2. Chöùng minh ôû daïng soùng 6 NAÁC hình V.3.2a:
- caùc thaønh phaàn Fourier cuûa aùp daây vaãn baèng 3 caùc thaønh phaàn töông öùng cuûa aùp pha.
- Tæ soá giöõa caùc soùng haøi baäc cao treân thaønh phaàn cô baûn (baäc 1) cuûa aùp daây vaø aùp pha laø
nhö nhau.
Giaûi:
AÙp daây AB: Bieåu thöùc toåâng quaùt cho giaù trò hieäu duïng soùng haøi baäc n aùp daây
2U 2 nπ
U ABnR = sin vôùi n leû:
nπ 3
U 6
baèng 0 khi n laø boäi 3. Thaønh phaàn cô baûn öùng vôùi n =1: U1AB
R = = 0.78U
π
AÙp pha A: Bieåu thöùc toåâng quaùt cho giaù trò hieäu duïng vôùi n leû, baèng 0 khi n laø boäi 3:
2U 2 nπ nπ 4U 2 nπ nπ
U AnR = [sin + sin ]= sin cos
3nπ 6 2 3nπ 3 6
U 2
Thaønh phaàn cô baûn öùng vôùi n =1: U1AR = = 0.45U.
π
U ABnR 3 1
- Tæ soá aùp daây/aùp pha baèng: = , vôùi caùc giaù trò khaû dó cuûa n: 1,5,7,11,13..
U AnR 2 cos nπ
6
ta coù tæ soá treân baèng 3 .
- Tæ soá haøi baäc cao/cô baûn:
4U nπ nπ 8U nπ nπ nπ nπ
sin sin sin cos sin cos
U ABn nπ 3 = U
3 ; An = 3nπ 3 6 = 3 6
=
U AB1 4U π π U A1 8U π π π π
sin n.sin sin cos n.sin cos
π 3 3 3π 3 6 3 6
Vôùi n = 5, 7, 11, 13… laø caùc baäc cuûa soùng haøi nghòch löu 3 pha, ta coù |cos(nπ/6)|= |cos(π/6)|.
Ñieàu naøy coù theå ñoaùn nhaän do tính tuyeán tính cuûa phaân tích Fourier vaø quan heä aùp daây - aùp pha.
2. Baøi toaùn ñieàu khieån aùp ra:
U/Uñm
Vôùi tính caùch laø boä bieán ñoåi naêng löôïng, aùp ra luoân
laø moät thoâng soá ñieàu khieån. Ñieàu khieån aùp ra cuûa boä
nghòch löu nhaèm muïc ñích:
- Giöõ oån ñònh ñieän aùp ngoû ra, traùnh caùc suït aùp do (b)
taûi, nguoàn vaø caû do caùc phaàn töû trong maïch. (a)
f
- thay ñoåi theo yeâu caàu cuûa taûi. Taûi ñoäng cô caàn
ñöôïc cung caáp ñieän aùp tæ leä vôùi taàn soá ñeå ñoäng cô khoâng
Hình V.4.2: Ñaëc tính U / f = haèng soá
bò baûo hoøa töø. theo lyù thuyeát (a) vaø thöïc teá (b)
Ta coù caùc phöông phaùp sau:
a. Thay ñoåi aùp nguoàn cung caáp:
Laøm bieân ñoä aùp ra thay ñoåi, thöôøng söû duïng khi nghòch löu laø nguoàn doøng hay aùp ra coù
daïng coá ñònh. Khi ñoù, boä NL thöôøng ñöôïc cung caáp ñieän DC töø boä nguoàn chænh löu ñieàu khieån
pha hay qua BBÑ aùp DC.
b. Ñieàu cheá ñoä roäng xung:
Trong caùc boä bieán taàn nguoàn aùp hieän ñaïi, ngöôøi ta söû duïng ñieàu cheá ñoä roäng xung ñeå ñieàu

khieån ñieän aùp ngoû ra. So vôùi thay ñoåi bieân ñoä, sô ñoà ñieàu khieån phöùc taïp hôn vì keát hôïp caû ñieàu
khieån aùp vaø taàn soá vaøo cuøng moät choã nhöng maïch ñoäng löïc cuõng vì theá maø ñôn giaûn, kinh teá hôn.
U
+ I2 uo
D1 D3
S1 S3 -I 1
io uo
wt
I1 π 2π
U θ
D2 D4
_ S2 S4 S1 = -S2
S3 = -S4
(a)
(b)
Hình V.4.3: Ñieàu khieån aùp ra baèng leäch pha (ñieàu roäng moät xung)
Coù hai phöông aùn: ñieàu cheá moät xung (hình V.4.1) vaø ñieàu cheá nhieàu xung (hình V.4.4).
Hình V.4.3 giôùi thieäu nguyeân lyù ñieàu cheá ñoä roäng moät xung baèng ñieàu khieån leäch pha. Khi hai
nöûa caàu ñoùng ngaét leäch pha, thôøi gian caùc ngaét ñieän cung caáp naêng löôïng cho taûi giaûm, laøm giaûm
aùp ra.
Coâng thöùc <V.4.1> cho thaáy caùc thaønh phaàn Fourier cuûa aùp ngoû ra khi ñieàu cheá moät xung.
Vôùi taûi thöôøng gaëp trong coâng nghieäp laø ñoäng cô, caùc soùng haøi baäc cao thöôøng khoâng coù aûnh
höôûng lôùn ôû taàn soá laân caän ñònh möùc neân ñieàu cheá moät xung cho keát quaû khaù toát. Khi giaûm taàn soá
cung caáp, doøng ñieän ñoäng cô taêng cao khi ñieàu khieån moät xung. Ñieàu naøy coù theå giaûi thích baèng
hieän töôïng baõo hoøa töø ñaõ laøm töï caûm cuoän daây giaûm nhoû, vaø ta phaûi taêng taàn soá ñieàu cheá ñoä roäng
xung töông öùng vôùi ñieàu cheá nhieàu xung.
Trong hình V.4.4, vieäc chia moät beà roäng thaønh nhieàu xung trong moät baùn kyø coù theå laøm
cho doøng ñöôc giöõ ôû giaù trò beù so vôùi tröôøng hôïp moät xung
uo
U
io
wt
−U
S1 = -S2
Hình V.4.5: Daïng aùp, doøng NL nguoàn aùp moät
S4 = -S3 pha khi ñieàu khieån khoâng hoaøn toaøn (maïch
π 2π ñoäng löïc hình V.3.1: sô ñoà ½ caàu hay bieán aùp
coù ñieån giöõa)
Hình V.4.4: Sô ñoà ñieàu roäng nhieàu xung (NL moät pha) khi
ñieàu khieån hoaøn toaøn (sô ñoà caàu)
Caùc sô ñoà ñieàu khieån boä nghòch löu nguoàn aùp chia laøm hai nhoùm: ñieàu khieån hoaøn toaøn
khi ôû moät nöûa caàu luoân coù 1 ngaét ñieän laøm vieäc hay ñieàu khieån khoâng hoaøn toaøn khi coù luùc khoâng
coù ngaét ñieän laøm vieäc. Khi ñieàu khieån hoaøn toaøn, aùp ra ñöôïc xaùc ñònh töø luaät ñieàu khieån. Ngöôïc
laïi, khi ñieàu khieån khoâng hoaøn toaøn, aùp ngoû ra xaùc ñònh theo doøng phoùng ñieän (hình V.4.4 vaø
V.4.5) khi khoâng coù ngaét ñieän treân nhaùnh nöõa caàu laøm vieäc. Caùc heä thoáng ñieàu khieån coù chaát
löôïng cao (ví duï nghòch löu ñieàu roäng xung hình sin) söû duïng ñieàu khieån hoaøn toaøn trong khi caùc

boä bieán ñoåi chæ söû duïng boä nghòch löu laøm trung gian (boä nguoàn xung) thöôøng duøng sô ñoà khoâng
hoaøn toaøn.
Baøi taäp V.4.3: Khaûo saùt aùp ra cuûa boä nghòch löu coù beà roäng xung q khoâng ñoåi (tính baèng
giaây) khi taàn soá f thay ñoåi (giaû söû ñieàu khieån u U
hoaøn toaøn).
q
Goïi q laø beà roäng xung tính baèng giaây, t
laø khoâng ñoåi trong baøi taäp naøy. Taàn soá f cuûa T/2
boä nghòch löu thay ñoåi, lôùn nhaát öùng vôùi trò 0
soá chu kyø toái thieåu 1/fMAX baèng 2.q . Beà roäng
-U
xung tính baèng ñoä baèng: θ = w ⋅ q = 2πf ⋅ q .
Hình BTV.3
4U θ 4U
Bieân ñoä soùng haøi baäc n = 1 (thaønh phaàn cô baûn) laø U1 = sin = sin (π . f .q) .
π 2 π
Ñeå coù keát quaû khaûo saùt toång quaùt, ñaët taàn soá f’ = f/fMAX vôùi fMAX = 1/2.q hay f = f’. fMAX vaø haøm soá
khaûo saùt laø: U1' = U1 / ( 4U π ) = sin π 2⋅ f ' , trong ñoù f’ thay ñoåi trong khoaûng 0 .. 1.
U’ coù daïng hình sin. vôùi khoaûng taàn soá thay ñoåi hôïp lyù, khaù xa taàn soá cöïc ñaïi fMAX, aùp ra coù
theå xem laø tuyeán tính theo taàn soá. Nguyeân lyù naøy cho pheùp xaây döïng sô ñoà ñieàu khieån raát ñôn giaûn
ñeå thöïc hieän nguyeân lyù U/ f = haèng soá.
Baøi taäp V.4.4: Khaûo saùt soùng haøi cuûa boä nghòch löu ñieàu khieån leäch pha theo goùc leäch pha.
(giaû söû ñieàu khieån hoaøn toaøn).
Nhö ñaõ chöùng minh, khi hai nöûa caàu ñieàu khieån leäch pha θ, ta coù daïng xung ñieàu roäng, beà
roäng xung laø θ vaø soùng haøi baäc n laø:.
4U nθ
Un = sin , n chæ coù caùc giaù trò
nπ 2
leû vaø θ thay ñoåi trong khoaûng töø 0 .. π.
Khaûo saùt haøm soá
Un 1 n ⋅θ
U n' = = sin theo θ cho ta ñoà thò
4U
π n 2
sau vôùi n =1, 5, 7, 11, 13. Caùc haøi boäi ba
khoâng caàn xeùt khi daïng soùng ñöôïc öùng duïng
cho heä ba pha.
3. Baøi toaùn haïn cheá soùng haøi ngoû
ra: Hình BTV.4
a. AÛnh höôûng cuûa soùng haøi baäc cao:
Caùc soùng haøi baäc cao coù caùc taùc duïng:
- Gaây phaùt noùng phuï: do doøng khoâng hình sin vaø haøi baäc cao laøm taêng toån hao trong daây
daãn vaø loõi saét.
- Gaây momen phuï: do caùc thaønh phaàn 3 pha baäc cao taïo ra trong ñoäng cô xoay chieàu.
b. Caùc phöông phaùp:
Coù nhieàu phöông phaùp ñeå haïn cheá soùng haøi baäc cao, chia laøm hai nhoùm:
- Söû duïng boä nghòch löu nhieàu baäc: Ta ñaõ bieát daïng soùng naác thang voán coù soùng haøi baäc
cao raát beù, soùng haøi taàn soá beù hôn (n±1) laàn taàn soâ cô baûn laø khoâng ñaùng keå, n: soá naác thang.

Nghòch löu nhieàu baäc gheùp bieán aùp ngoû ra ñaõ ñöôïc söû duïng töø raát laâu vaø hieän nay caùc sô ñoà
nghòch löu nhieàu baäc khoâng duøng bieán aùp coù nhieàu höùa heïn khi giaù thaønh baùn daãn coâng suaát giaûm
vaø yeâu caàu chaát löôïng BBÑ caøng taêng.
Ñeå thay ñoåi aùp ngoû ra, ta coù theå thay ñoåi ñoä roäng xung caùc boä bieán ñoåi thaønh phaàn.
Baøi taäp V.4.5: Duøng MatLAB hay MathCAD phaân tích soùng haøi cuûa daïng soùng 12 naác
thang hình V.3.7.b, duøng soá lieäu cuûa baûng hình V.3.7.a.
- Ñieàu cheá ñoä roäng xung (PWM): Laø daïng ñieàu cheá nhieàu xung, neáu caùc ñoä roäng xung
thay ñoåi theo quy luaät thích hôïp, soùng haøi ngoû ra seõ ñöôïc haïn cheá ñaùng keå. Öu ñieåm lôùn nhaát cuûa
caùc phöông phaùp naøy laø maïch ñoäng löïc ñôn giaûn, goïn nheï nhöng baát lôïi laø yeâu caàu khaû naêng
ñoùng ngaét ôû taàn soá cao, maïch ñieàu khieån phöùc taïp. Moät nhöôïc ñieåm khaùc laø soùng haøi ôû taàn soá
cuûa soùng mang coù bieân ñoä raát lôùn so vôùi daïng soùng naác thang. Tuy nhieân, doøng ñieän cuûa nhöõng
soùng haøi naøy khoâng lôùn vì taûi coâng nghieäp thöôøng coù töï caûm, taùc duïng cuûa chuùng coù theå laøø: gaây
tieáng oàn, nhieãu taàn soá cao, phaùt noùng trong loõi theùp.
Coù nhieàu phöông phaùp: ñieàu cheá ñoä u
7
roäng xung hình sin (SPWM) cuøng vôùi caùc caûi c
u
3
ñk
6
tieán, trieät tieâu caùc haøi choïn tröôùc, duøng boä so 2
saùnh coù treã (ñieàu roäng thích nghi), ñieàu roäng

u REF
4
vector khoâng gian (SVPWM).
Hình V.4.6.a: Nguyeân lyù cuûa ñieàu roäng xung hình sin
4. Ñieàu cheá ñoä roäng xung hình sin (SPWM):
a. Nguyeân lyù: Ñeå haïn cheá soùng haøi baäc
UCMAX U
cao, ta ñieàu cheá ñoä roäng xung vôùi aùp chuaãn
(ñieàu khieån) coù daïng sin. Trong hình V.4.6a, uo
aùp chuaån hình sin uREF coù taàn soá ngoû ra fO u[n] u (t) uav
REF
ñöôïc so saùnh vôùi soùng mang tam giaùc uC coù
taàn soá fC ñeå taïo ra luaät ñoùng ngaét caùc nhaùnh t t
caàu nghòch löu. Trong 1 chu kyø ñieàu roäng T T
T = 1/ fC ta coù (hình V.4.6b):
t on t on
u[n] u t
= av = 2 on − 1 <V.4.2>
U CMAX U T
-U
vôùi uav laø trung bình trong chu kyø T
Hình V.4.6.b: Söï töông ñöông cuûa xung ñieàu roäng vaø
cuûa 1 xung aùp ngoû ra hai cöïc tính coù bieân ñoä
xung naác thang
U, u[n] laø giaù trò cuûa uREF trong chu kyø T, UCMAX laø bieân ñoä cöïc ñaïi cuûa soùng mang uc . Khi
thay theá caùc xung ñieàu roäng baèng giaù trò trung bình uav cuûa chu kyø ñieàu cheá T, daïng soùng ñieàu
roäng ñaõ ñöôïc ñöa veà daïng naác thang.
Khi fc ñuû lôùn, daïng naác thang “töông ñöông” naøy tieán ñeán hình sin. Moät caùch gaàn ñuùng,
<V.4.2> cho pheùp ta tính toaùn bieân ñoä taïi moãi thôøi ñieåm cuûa thaønh phaàn cô baûn aùp ra nghòch löu
theo bieân ñoä aùp chuaãn (ñieàu khieån) UREF vaø bieân ñoä xung aùp ngoû ra U, ví duï bieân ñoä cuûa thaønh
phaàn cô baûn U1:
U1 U REFMAX
= <V.4.2a>
U U CMAX

ñöôïc tính theo UREFMAX laø bieân ñoä cuûa aùp chuaãn. Giaù trò töùc thôøi cuûa thaønh phaàn cô baûn
aùp ra coù theå tính theo giaù trò töùc thôøi cuûa aùp chuaãn khi thay theá hai töû soá (bieân ñoä) cuûa <V.4.2a>
baèng caùc giaù trò töùc thôøi.
Ví duï: Tính thaønh phaàn cô baûn
cuûa aùp ra boä nghòch löu 1 pha, sô ñoà
caàu, caùc thoâng soá: aùp nguoàn ñoäng löïc
moät chieàu U = 200V, bieân ñoä soùng
mang uc laø Ucmax = 10V, bieân ñoä aùp
chuaãn (ñieàu khieån) UREFMAX = 5V.
Tính giaù trò cuûa thaønh phaàn cô baûn cuûa
aùp ra khi uREF = 2V.
Giaûi:
Vì laø sô ñoà caàu, bieân ñoä aùp
nghòch löu laø U = 200V. Bieân ñoä thaønh
phaàn cô baûn cuûa aùp ra nghòch löu laø
200*5/10 = 100V. Khi uREF = 2 volt,
bieân ñoä thaønh phaàn cô baûn cuûa aùp ra
laø 200*2/10 = 40V. Theo <V.3.3>,
ñaây cuõng laø caùc ñieän aùp cuûa thaønh
phaàn cô baûn aùp pha taûi noái Y. Hình V.4.6c: Caùc daïng soùng ñieàu roäng xung hình sin
Hình V.4.6c cho ta 1 ví duï cuûa daïng soùng ñieàu cheá xung sin. Töø phoå cuûa noù (hình V.4.6d),
coù theå nhaän xeùt laø caùc soùng haøi coù taàn soá khoâng laân caän vôùi boäi soá soùng mang n.fC raát beù, ñuùng
vôùi yù nghiaõ cuûa pheùp ñieàu cheá.
12
10.087793
10
y 6
m
0 0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120
0 m 128
Hình V.4.6.e: Phoå cuûa daïng soùng SPWM hình d. Thaønh phaàn coù n = 41, 43, 83, 85 laø coù bieân ñoä cao nhaát
b. Thoâng soá kyõ thuaät ñieàu roäng xung (PWM) cuûa boä nghòch löu:
* Chæ soá ñieàu cheá bieân ñoä ma (coøn goïi laø chæ soá ñieàu cheá – modulation index): laø tæ soá giöõa
bieân ñoä UP cuûa aùp chuaãn uREF vaø bieân ñoä soùng mang raêng cöa UCMAX :

UP
ma =
U CMAX
ma laø thoâng soá ñieàu khieån, ñaëc tröng cho yeâu caàu ñieàu khieån, coù theå lôùn hay nhoû hôn 1.
* Chæ soá ñieàu cheá taàn soá mf (thöôøng goïi laø boäi soá ñieàu cheá taàn soá – frequency modulation
ratio – vì noù luoân lôùn hôn hay baèng 1): laø tæ soá giöõa taàn soá soùng mang fC vaø taàn soá ngoû ra fO , laø
f
thoâng soá cuûa sô ñoà ñieàu khieån: mf = C ,
fO
* Chæ soá ñieàu cheá ñieän aùp mO (goïi taét laø chæ soá ñieän aùp): laø tæ soá giöõa aùp haøi baäc 1 cuûa hai
daïng soùng: aùp coù ñieàu cheá U1 vaø khoâng coù ñieàu cheá U1V (ví duï xung vuoâng ôû sô ñoà 1 pha hay
daïng soùng 6 naác cuûa sô ñoà 3 pha). Chæ soá naøy coù cuøng giaù trò khi tính vôùi giaù trò hieäu duïng hay
U
bieân ñoä cuûa caùc ñieän aùp: mO = V1 ;
U1
Chæ soá ñieän aùp mO laø ñaëc tröng quan troïng nhaát cho moät sô ñoà ñieàu cheá ñoä roäng xung neân
trong moät soá taøi lieäu ñöôïc goïi laø chæ soá ñieàu cheá.
mO (vaø U1 ) laø moät haøm soá cuûa chæ soá ñieàu cheá bieân ñoä ma , noù coù cuøng gía trò cho caùc
ñieän aùp trong cuøng moät sô ñoà ñoäng löïc (ví duï nghòch löu 3 pha) vì caùc ñieän aùp naøy quan heä tuyeán
tính vôùi nhau. mO giuùp ta ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa moät phöông aùn SPWM.
Trong sô ñoà NL ba pha, chæ soá ñieän aùp mO tính baèng tæ soá bieân ñoä U1 hay giaù trò hieäu duïng
U1R cuûa thaønh phaàn cô baûn aùp pha taûi uA theo bieân ñoä thaønh phaàn cô baûn U1sixstep cuûa aùp pha khi
ñieàu khieån 6 naác thang (laø tröôøng hôïp khoâng ñieàu khieån töông öùng). Vôùi U1sixstep laáy ôû baøi taäp
V.4.1:
U1 U U
mO = = 2 1 = 2 1R <V.4.3> in
U1 πU π U
sixstep
jnwL
vôùi U laø aùp nguoàn moät chieàu vaø U1R laø hieäu duïng thaønh u
n
phaàn cô baûn aùp pha taûi. R
* Soùng haøi doøng (aùp) coù theå ñaùnh giaù qua THD% cuûa
doøng (aùp) ngoû ra:
Hình V.4.7: Maïch töông ñöông ôû
Heä soá bieán daïng (toaøn phaàn) % doøng ñieän ngoû ra: soùng haøi baäc n, taûi RL
∞ ∞
∑I 2
nR
I −I
2 2 ∑I 2
n
THDI % = 100 n= 2
= 100 R 1R
= 100 n= 2
I1R I1R I1
trong ñoù: IR, : giaù trò hieäu duïng, I1R :hieäu duïng thaønh phaàn cô baûn, I1 :bieân ñoä thaønh phaàn cô baûn
vaø In : bieân ñoä thaønh phaàn baäc n cuûa doøng ra
Töø maïch töông ñöông hình V.4.7, coù theå tính ñöôïc InR laø hieäu duïng doøng ñieän baäc n cuûa
U nR U nR I U nR Un
taûi RL: InR = hay nR = . Neáu ñeå yù UnR/U1R thöôøng tæ leä
R + ( nwL )
2 2 nwL I 1R n ⋅ U1R n ⋅ U1
vôùi 1/n, doøng baäc cao giaûm raát nhanh vì tæ leä 1/ n2.
c. Thoâng soá ñieàu cheá ñoä roäng xung hình sin:

Ñeå tính chæ soá ñieän aùp mO cuûa sô ñoà nghòch löu SPWM 3 pha, ta khai trieån Fourier cuûa aùp
pha so vôùi trung tính nguoàn uAn vôùi chæ soá ñieàu cheá (bieân ñoä) ma ≤ 1 laø thoâng soá:
uAn = 0.5maU sin(wt + φ ) + H ( MwC ± Nw) <V.4.4>
Trong ñoù M vaø N laø 2 soá nguyeân coù toång laø leû, wC
laø taàn soá goùc cuûa soùng mang vaø H laø moät haøm ñaïi dieän
cho caùc thaønh phaàn soùng haøi baäc cao coù taàn soá goùc
MwC ± Nw . Neáu chæ xeùt thaønh phaàn cô baûn:
uAn1 = 0.5maU sin wt hay U1 = 0.5maU <V.4.4a>

<V.4.4a> chính laø <V.4.2a> khi löu yù bieân ñoä aùp
ra chæ laø ½ aùp nguoàn 1 chieàu. Ñaây cuõng laø bieân ñoä haøi
baäc 1 cuûa aùp pha taûi uA.
uA1 = 0.5maU sin wt
Hình V.4.8a: Chæ soá aùp ngoû ra m theo chæ
o
Thaønh phaàn cô baûn cuûa nghòch löu xung vuoâng
soá ñieàu cheá bieân ñoä ma cuûa ñieàu roäng xung
töông öùng:
hình sin SPWM, sô ñoà nghòch löu 3 pha.
4U
U1 =
V
(do bieân ñoä aùp pha so vôùi trung tính
2π
nguoàn chæ coù bieân ñoä laø V/2). Suy ra:
0.5maU π
mO = = .ma = 0.7855ma <V.4.5> (khoaûng tuyeán tính treân hình V.4.8.a)
4U / 2π 4
Vì thaønh phaàn cô baûn cuûa aùp pha taûi coù cuøng trò soá vôùi aùp pha ñoái vôùi trung tính nguoàn
(coâng thöùc <V.3.3>), chæ soá ñieän aùp mO cuûa nghòch löu ba pha SPWM tính theo <V.4.3> cuõng coù
cuøng giaù trò. Hình V.4.8b cuõng cho thaáy chæ soá ñieän aùp mO trôû neân phi tuyeán khi ma > 1 (bieân ñoä
soùng mang beù hôn aùp chuaån).
d. Ñieàu cheá ñoä roäng xung hình sin caûi tieán: (Hình V.4.8b vaø V.4.8c)
Hình V.4.8c: chæ soá ñieän aùp mO cuûa ñieàu cheá ñoä roäng
Hình V.4.8b: Daïng soùng chuaàn uREF khi nôùi roäng xung hình sin caûi tieán
vuøng tuyeán tính cuûa PWM (modified SPWM)
Baèng caùch thay ñoåi hình daïng cuûa aùp chuaån uREF , chaát löôïng cuûa SPWM coù theå ñöôïc caûi
thieän, chuû yeáu laø caùc ñaëc tính:
- Giaûm soá laàn ñoùng ngaét trong khi giöõ ñöôïc ñaëc tính soùng haøi baäc cao thaáp.
- Quan troïng hôn, laø nôùi roäng phaïm vi thay ñoåi aùp ra trong khi vaãn giöõ ñöôïc quan heä tuyeán

tính cuûa chæ soá ñieän aùp ra mO.
- Laøm ñôn giaûn sô ñoà ñieàu khieån.
Ví duï nhö khi boå sung vaøo aùp chuaãn uREF thaønh phaàn thöù töï khoâng (soùng haøi baäc 3), ta coù
theå nôùi roäng vuøng tuyeán tính cuûa chæ soá ñieàu cheá ñeán 0.907 (hình V.4.8c). Coù nhieàu caùch thöïc hieän:
- daïng aùp chuaån hình (a): laø ñôn giaûn nhaát, khi nhaän xeùt laø do haøi boäi 3 khoâng toàn taïi
trong heä 3 pha, ta coù theå naâng cao thaønh phaàn cô baûn trong uREF vaø tröø bôùt ñi moät löôïng haøi baäc
3 sao cho bieân ñoä aùp chuaån vaãn baèng bieân ñoä soùng mang tam giaùc:
uREF = 2
3
M ⎡⎣ cos( x) − 16 cos(3 x) ⎤⎦ ;0 ≤ M ≤ 1
Khi ñoù thaønh phaàn cô baûn aùp ra taêng ñaùng keå trong khi soùng haøi baäc ba cuûa aùp pha so vôùi
trung tính seõ taêng leân nhöng khoâng coù taùc duïng vôùi taûi ba pha.
Baøi taäp V.4.6: Tính toaùn doøng aùp ngoû ra cuûa boä nghòch löu ba pha ñieàu roäng xung hình sin,
bieát aùp nguoàn moät chieàu U, chæ soá ñieàu cheá bieân ñoä ma , taàn soá ngoû ra fO vaø taûi laø RL ba pha ñoái
xöùng. Giaû söû ngoû ra chæ coù thaønh phaàn cô baûn (n =1) laø ñaùng keå.
Giaûi: Xaùc ñònh mO theo ma baèng ñoà thò hình V.4.8a (hay theo <V.4.5> khi ma ≤ 1) khi ñieàu
cheá bình thöôøng hay ñoà thò hình V.4.8c khi ñieàu cheá caûi tieán (boå sung soùng haøi baäc3). Sau ñoù duøng
<V.4.3> ñeå tính ra aùp pha ngoû ra vaø suy ra caùc doøng aùp caàn thieát. Neáu laøm vieäc trong vuøng tuyeán
tính (ma ≤ 1), coù theå tính tröïc tieáp aùp ngoû ra pha A theo <V.4.4> khi chæ xeùt thaønh phaàn cô baûn:
uA1 = 0.5maU sin wt <V.4.4a> => U1 = 0.5 maU
Löu yù: Coâng thöùc <V.4.2> vaø <V.4.2a> laø daïng toång quaùt cho nghòch löu, vôùi U laø bieân ñoä
xung aùp nghòch löu trong khi ôû <V.4.4> hay <V.4.4a> tính cuï theå cho nghòch löu 3 pha, aùp nguoàn
moät chieàu coù bieân ñoä U.
Ví duï baèng soá: Tính bieân ñoä aùp pha boä nghòch löu 3 pha duøng ñieàu roäng xung sin, aùp nguoàn
moät chieàu 200V, soùng mang tam giaùc uc coù bieân ñoä ±5V, aùp chuaãn (ñieàu khieån) bieân ñoä 5V baèng 3
caùch:
- Tính theo <V.4.2a>: Thaønh phaàn cô baûn cuûa aùp pha taûi uA (cuõng laø aùp pha nguoàn uAn)
coù bieân ñoä laø 200*5/(2*5) =100 volt vì uA coù bieân ñoä laø 200/2 volt.
- Tính theo <V.4.4a>: ma = 1. U1 = 0.5 maU = 100 volt.
- Tính theo <V.4.5> ma = 1, mo =0.7855 ma = 0.7855. Bieân ñoä thaønh phaàn cô baûn daïng
soùng 6 naác U1sixstep = 2U/π = 127.4 volt => U1 = 100 volt
5. Caùc phöông phaùp ñieàu cheá ñoä roäng xung

khaùc:
a. Ñieàu cheá theo maãu:
Khi ñieàu khieån duøng vi xöû lyù, vieäc taïo ra vaø so
saùnh caùc daïng soùng thöïc hieän baèng phaàn meàm. Ta coù
theå thay theá soùng hình sin baèng daïng soùng naác thang
ñeå giaûm khoái löôïng tính toaùn nhö hình V.4.9.a .
Coù theå ñieàu cheá ñoái xöùng hay khoâng ñoái xöùng.
Hình V.4.9.a: Nguyeân lyù ñieàu cheá theo maãu: thay
Khi ñieàu cheá ñoái xöùng, soá giaù trò hình sin trong moät
theá hình sin baèng daïng naác thang
chu kyø baèng boäi soá ñieàu cheá N = fC / fO (taàn soá laáy

n-1 n n+1 n-1 n n+1
UC UC
T1(n) T1(n)
UM UM
ua(n) ua(n)
ts(n) ts(n)
0 0
T2(n) T2(n)
Ts Ts
Hình V.4.9b: Ñieàu cheá ñoái xöùng Hình V.4.9c: Ñieàu cheá khoâng ñoái xöùng
maãu baèng taàn soá soùng tam giaùc). Beà roäng xung ôû kyø laáy maãu thöù n ñöôïc tính theo coâng thöùc (töø
hình V.4.9b) khi ñeå yù caùc tam giaùc ñoàng daïng:
TS ⎡ U C − ua (n) ⎤ n.2π
T1(n) = ⎢ ⎥ ; T 2(n) = TS − T1(n) ua (n) = U M sin( ) <V.4.6>
2 ⎣ 2U C ⎦ N
Vôùi Ts: chu kyø laáy maãu; ua(n): aùp chuaån taïi kyø laáy maãu thöù n; UC , UM: bieân ñoä soùng mang tam
giaùc vaø aùp chuaån hình sin. Töø caùc bieåu thöùc treân, coù theå tính tröôùc haøm sin(n.2π/N) chöùa vaøo
ROM vaø tính ra caùc ñoä roäng theo TS, tæ soá UM / UC.
Khi ñieàu cheá khoâng ñoái xöùng, soá laàn tính haøm sin taêng leân gaáp ñoâi (hình V.4.8.c).
b. Ñieàu cheá vector khoâng gian - SVM (coøn goïi laø ñieàu roäng xung vector khoâng gian -
SVPWM):
Laø phöông phaùp tieân tieán nhaát hieän nay, thích hôïp vieäc öùng duïng caùc phaàn töû tính toaùn
cho ñieàu roäng xung hình sin.
- Vector khoâng gian cuûa aùp ba pha: laø cô sôû cuûa kyõ thuaät ñieàu cheá vector khoâng gian, moâ
taû hoaït ñoäng heä thoáng ba pha döôùi daïng vector. Ta coù caùc tröôøng hôïp sau (khi ñieàu khieån hoaøn
toaøn):
* Heä ba pha hình sin ñoái xöùng U.sin ωt ,
U.sin(ωt - 2π/3), U.sin(ωt - 4π/3) coù theå
bieåu dieãn baèng vector U quay goùc ωe laø
toác ñoä (ñieän) cuûa töø tröôøng quay. *
Nghòch löu 6 naác thang coù theá bieåu dieãn
baèng boä 6 vector U1 , U 2 , U3 , U 4 , U5 ,
U 6 moâ taû saùu traïng thaùi cuûa caùc ngaét ñieän
trong boä nghòch löu (hình V.4.10a vaø
V.4.10b). Saùu vector naøy laøm thaønh luïc
giaùc ñeàu vaø aùp ra laàn löôït ñi qua caùc ñænh.
Khi phaân tích caùc vector khoâng gian naøy
theo caùc vector cô heä 1, a = ej2π/3, a2 = e-
j2π/3
, ta coù caùc traïng thaùi ñoùng ngaét cuûa caùc
ngaét ñieän töông öùng. Hình V.4.10a: Vector pha khoâng gian

Nhaän xeùt laø ôû nghòch löu 6 naác thang, bieân ñoä aùp ra khoâng thay ñoåi ñöôïc vaø vector khoâng
gian laø giaùn ñoaïn, di chuyeån nhaûy caáp laøm soùng haøi baäc cao coù bieân ñoä lôùn.
Hình V.4.10: Vector pha khoâng Traïng Ngaét ñieän aùp pha taûi aùp pha taûi aùp pha taûi Vector
gian cuûa NL saùu naác thang (6 thaùi ñoùng uA uB uC khoâng gian
step) aùp nguoàn U 1 S1,S5,S6 2U/3 -U/3 -U/3 V1 (1,0,0)
2 S1,S2,S6 U/3 U/3 -2U/3 V2 (1,1,0)
3 S4,S2,S6 -U/3 2U/3 -U/3 V3 (0,1,0)
4 S4,S2,S3 -2U/3 U/3 U/3 V4 (0,1,1)
5 S4,S5,S3 -U/3 -U/3 2U/3 V5 (0,0,1)
6 S1,S5,S3 Vd/3 -2Vd/3 Vd/3 V6 (1,0,1)
* Khi ñieàu roäng xung hình sin vôùi taàn soá soùng mang laø fC = N.fO , heä thoáng seõ goàm N
vector traïng thaùi naèm treân ñöôøng troøn coù baùn kính thay ñoåi theo aùp ra mong muoán.
Kyõ thuaät ñieàu cheá ñoä roäng xung vecto khoâng gian laø moâ taû caùc vector traïng thaùi naøy theo
caùc vector cuûa NL saùu naác thang (hình V.4.11a). Ñeå coù ñöôïc bieân ñoä aùp ra mong muoán, ta boå
sung theâm hai traïng thaùi U 0 (0, 0, 0) vaø U 7 (1,1,1) töông öùng vôùi ba ngaét ñieän S1, S2, S3 cuøng
ngaét vaø cuøng ñoùng, töông öùng aùp ra baèng khoâng.
U2 Uo U1 U2 U7 U7 U2 U1 Uo
to ta tb to to tb ta to
2 2 2 2
pha a S4 S1 S1 S1 S1 S1 S1 S4
Ub U
* pha b S5 S5 S2 S2 S2 S2 S5 S5
pha c S6 S6 S6 S3 S3 S6 S6 S6
α U1
Tc Tc
Ua Ts
Hình V.4.11.a: Phaân tích aùp ra thaønh caùc Hình V.4.11.b:
thaønh phaàn khoâng gian
- Coâng thöùc cho ñieàu cheá vector khoâng gian:
Ñeå thöïc hieän vector khoâng gian U * coù bieân ñoä U* baèng boä nghòch löu ba pha, ta coù theå
phaân tích U * thaønh hai thaønh phaàn naèm treân 2 vector laân caän cuûa NL 6 naác thang, ví duï nhö
treân hình V.4.11.a, vector ñieän aùp U * coù vò trí ωt =
α ôû giöõa U1 vaø U 2 (goùc 1/6 thöù 1) coù theå phaân tích
thaønh hai thaønh phaàn U a , U b naèm treân U1 vaø U 2
π π
U *sin( − α ) = U a sin
3 3
vôùi:
π
U *sin(α ) = U b sin
3
2 π
Va = V *.sin( − α )
3 3
suy ra: <V.4.7>
2 Hình V.4.11.c:
Vb = V *.sin(α )
3

Goïi TC laø chu kyø ñieàu cheá ñoä roäng xung, trong khoaûng thôøi gian naøy, trung bình aùp ra phaûi
töông öùng vôùi aùp ñieàu khieån. Töø bieåu thöùc vector:
ta t
U * = U a + Ub = U1 + b U 2 vaø TC = tO + ta + tb ta suy ra:
TC TC
Ua U
ta = TC vaø tb = b TC <V.4.8>
U U
thôøi gian coøn laïi tO = TC - ta - tb coù aùp ra baèng zero, coù theå choïn U 0 (0, 0, 0) hay U 7 (1,1,1) , sao
cho soá laàn chuyeån maïch laø ít nhaát. Hình V.4.11.b trình baøy daïng soùng ñoùng ngaét ñoái xöùng, goùc α
ñöôïc laáy ôû vò trí giöõa cuûa khoaûng thôøi gian laáy maãu Ts, gioáng nhö tröôøng hôïp ñieàu cheá theo maãu
ôû phöông aùn ñoái xöùng (hình V.4.11.c). Caàn löu yù laø chuoãi ñoùng ngaét to, ta, tb ñöôïc choïn laïi khi
thay ñoåi toå hôïp vevtor 6 naác sao cho soá laàn chuyeån maïch laø ít nhaát.
Ñieàu kieän ñeå caùc tính toaùn treân coù yù nghóa laø TC > ta + tb , töông öùng U * naèm phía trong
hình luïc giaùc ñeàu hình V.4.9. Suy ra bieân ñoä aùp ñieàu khieån cöïc ñaïi U* :
2 π U
U * = U .cos = = 0.577U ; U: aùp caáp ñieän moät chieàu,
3 6 3
2
U chính laø bieân ñoä cuûa aùp 6 naác thang ( U1 … U 6 ).
3
Vmax
*
0.577U
töông öùng vôùi chæ soá ñieän aùp mO giôùi haïn baèng: mGH = sixstep = 2 = 0.907
V1 πU
Tröôøng hôïp khaûo saùt treân ñöôïc goïi laø laøm vieäc trong vuøng döôùi ñieàu cheá
(undermodulation region), khi ñoù mO thay ñoåi tuyeán tính theo bieân ñoä aùp chuaãn. Khi muoán coù aùp
ra taêng cao, ta caàn môû roäng vuøng ñieàu khieån ñieän aùp baèng caùch taêng cao aùp chuaãn U*, heä thoáng
laøm vieäc trong vuøng quaù ñieàu cheá (overmodulation), m khoâng coøn tuyeán tính vaø ta caàn thay ñoåi
coâng thöùc tính ta, tb.
c. Trieät tieâu caùc soùng haøi choïn tröôùc:
Baèng caùch söû duïng nhöõng daïng soùng coù ñoä
roäng xung coá ñònh ñaõ ñöôïc tính toaùn.
Vôùi daïng soùng ñieàu roäng xung coù caùc
goùc chuyeån maïch coá ñònh, soùng haøi ngoû ra seõ
laø haøm soá phuï thuoäc caùc goùc chuyeån maïch
naøy. Vôùi n goùc chuyeån maïch, coù theå cho n
soùng haøi baèng khoâng ñeå nhaän ñöôïc n phöông
trình coù aån soá laø caùc goùc chuyeån maïch. Khi
giaûi ra ta ñöôïc thoâng soá cuûa daïng soùng coù
caùc soùng haøi choïn tröôùc bò trieät tieâu.
Öu ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø raát Hình V.4.12: Daïng soùng ñieàu roäng xung hình sin (a)
vaø phaân tích chuùnh thaønh caùc daïng cô baûn (b)
hieäu quaû khi ta choïn caùc thoâng soá hôïp lyù: taùc
duïng cuûa soùng haøi giaûm ñaùng keå trong khi taàn soá ñoùng ngaét vaãn beù. Baát lôïi lôùn nhaát cuûa phöông
aùn naøy laø daïng soùng ra coá ñònh, phaûi thay ñoåi aùp nguoàn ñieän moät chieàu ñeå thay ñoåi ñieän aùp ngoû
ra vaø bieân ñoä moät soá soùng haøi khaùc coù theå taêng cao.
Ví duï: Tính caùc goùc θ1, θ2 ñeå daïng soùng v hình V.4.12.a khoâng coù caùc soùng haøi baäc
5, 7. Daïng soùng ñieàu roäng xung hình V.4.12.a coù theå phaân tích thaønh caùc daïng soùng cô baûn(a)nhö

hình V.4.12.b vaø nhö vaäy, ta coù:
uO = uO1 – uO2 + uO3 ,
vôùi uO1, uO2, uO3 laø caùc daïng cô baûn coù bieân ñoä 2U, 2U, U vaø ñoä roäng 2α1, 2α2 vaø π .
Daïng toång quaùt cuûa bieân ñoä caùc soùng haøi laø:
U n = 4πU ⎡⎣ 1− 2sin n.αn2 + 2sin n.α1 ⎤⎦ Vieát ra bieåu thöùc cuûa haøi baäc 5 vaø 7 :
U5 = ⎡ 1− 2sin 5.α52 + 2sin 5α1 ⎤ ;

4U
⎣
π ⎦ U 7 = 4πU ⎡⎣ 1− 2sin 7.α72 + 2sin 7α1 ⎤⎦
Cho U5 vaø U7 baèng khoâng, giaûi ra α1 = 56.7Ο, α2 = 66.4Ο . Ñaây chính laø caùc thoâng soá cuûa
daïng soùng khoâng coù haøi baäc 5 vaø 7.
Khi ñoù U1 = 1.068U, töông öùng vôùi giaù trò hieäu duïng U1R = 0.755U
Thöû tính haøi baäc 11, 13: U11 = 0.521U U13 = 0.156U
Caùc trò soá naøy khaù lôùn.
Coù theå nôùi roäng phöông phaùp naøy ñeå tính caùc goùc chuyeån maïch sao cho:
∑ k=i akU k2 → min , trong ñoù U k laø bieân ñoä cuûa caùc soùng haøi ñieän aùp caàn haïn cheá, coù baäc laáy töø
j
i ñeán j; a k laø caùc troïng soá, coù theå laø haøm soá cuûa k.
d. Ñieàu cheá ñoä roäng xung söû duïng boä so saùnh coù treã (ñieàu cheá delta):
SO SAÙNH SMIT
Pha A Ñaët Out

pha
3 2
Phaûn hoài
Hình V.4.13a: Sô ñoà nguyeân lyù ñieàu roäng xung duøng boä
so saùnh coù treã
Khi caùc ñaïi löôïng mong muoán noái ngoû ra
BBÑ qua maïch loïc cho qua taàn soá thaáp nhö: doøng
ñieän cuûa ñoäng cô khoâng ñoàng boä, coù theå duøng sô
ñoà hình V.4.13a ñeå ñieàu khieån boä nghòch löu. Tín
hieäu ñaët ôû ñaây laø ngoû ra mong muoán, hình sin. Boä
so saùnh seõ yeâu caàu maïch ñoäng löïc ñoùng ngaét sao
cho tín hieäu phaûn hoài baùm theo tín hieäu ñaët. Ví duï
Hình V.4.13b: Caùc daïng soùng ñieàu roäng xung
nhö ôû ñieàu khieån doøng ñoäng cô xoay chieàu: taïi
duøng boä so saùnh coù treã phaûn hoài doøng ñieän:
moãi thôøi ñieåm, khi doøng ñieän coøn beù hôn giaù trò I
REF : tín hieäu ñaët doøng; iO : phaûn hoài doøng
ñaët boä ñieàu khieån seõ ñoùng nguoàn döông vaøo taûi v : daïng aùp ra; v : haøi cô baûn cuûa ñieän aùp ra
O 1
ñeå laøm taêng doøng taûi. Khi doøng taûi vöôït quaù giaù
trò ñaët, maïch ñieàu khieån seõ ñoùng vaøo nguoàn aâm laøm doøng giaûm xuoáng. Nhö vaäy ngoû ra seõ ñöôïc
giöõ ôû giaù trò giaù trò ñaët vôùi sai soá ñònh tröôùc, soùng haøi khi ñoù raát beù.
Sô ñoà ñieàu khieån naøy coøn söû duïng trong caùc boä nghòch löu caàn aùp ra hình sin. Khi ñoù moät
boä loïc LC seõ ñöôïc söû duïng ôû ngoû ra boä nghòch löu vaø nhö vaäy coù theå ñieàu khieån aùp ra naøy baùm
theo daïng soùng mong muoán hình sin.

Baát lôïi lôùn nhaát cuûa phöông phaùp naøy laø taàn soá ñoùng ngaét phuï thuoäc ñaëc tính taûi, raát khoù
khoáng cheá. Thoâng thöôøng, ngöôøi ta söû duïng ngaét ñieän coù theå ñoùng ngaét ôû taàn soá raát cao nhö
MOSFET, IGBT hay khoáng cheá thôøi gian ñoùng (ngaét) toái thieåu. ÔÛ phöông aùn sau, chaát löôïng ngoû
ra seõ bò aûnh höôûng khi heä thoáng laøm vieäc ngoaøi vuøng tính toaùn.
V.5 NGHÒCH LÖU COÄNG HÖÔÛNG:
Nhö ñaõ khaûo saùt trong muïc V.4, vieäc söû duïng ñieàu roäng xung hình sin laø caàn thieát ñeå caùc
taûi xoay chieàu laøm vieäc toát hôn. Tuy nhieân, phöông phaùp naøy cuõng coù nhieàu baát lôïi: taàn soá ñoùng
ngaét lôùn hôn taàn soá ngoû ra, ngaét ñieän ñoùng ngaét ôû doøng taûi bieân ñoä lôùn laøm taêng toån hao, giaûm
hieäu suaát maïch vaø giaûm khaû naêng taûi cuûa ngaét ñieän. Vì theá ngöôøi ta thöôøng söû duïng maïch coäng
höôûng trong caùc boä nghòch löu taàn soá cao coù doøng taûi laø nhöõng xung hình sin vaø caùc sô ñoà ñoùng
ngaét khi aùp/doøng baèng khoâng ñeå taêng hieäu quaû cuûa boä bieán ñoåi. Ñaây laø nguyeân lyù cuûa caùc sô ñoà
ñöôïc khaûo saùt trong muïc naøy.
Nghòch löu coäng höôûng laø daïng nghòch löu maø taûi hay taûi vaø caùc phaàn töû phuï laø moät boä
coäng höôûng RLC, noái tieáp hay song song. Khaûo saùt gaàn ñuùng cuûa boä nghòch löu nguoàn doøng vôùi
taûi RL (muïc) laø moät ví duï, khi taàn soá laøm vieäc taêng cao maïch taûi seõ tieán ñeán cheá ñoä coäng höôûng.
Boä nghòch löu noái tieáp (muïc) chính laø moät boä nghòch löu coäng höôûng tieâu bieåu.
1. Nghòch löu noái tieáp duøng SCR, sô ñoà nöûa caàu (hình V.5.1):
Maïch coù daïng nöûa caàu, söû duïng 2 SCR. C1 vaø C2 coù ñieän dung baèng C/2 neân coøn goïi laø
maïch nghòch löu noái tieáp duøng tuï chia ñoâi. L1, L2 laø hai töï caûm baèng nhau, baèng L vaø caùc cuoän
daây töông öùng ñöôïc quaán treân cuøng loõi vì moãi luùc chæ coù moät cuoän coù doøng. Hoå caûm giöõa hai
cuoän daây coøn cho pheùp taêng taàn soá hoaït ñoäng cuûa maïch nhö seõ khaûo saùt.
a. Moâ taû hoaït ñoäng:
Khi kích T1, C1 phoùng, C2 naïp qua L1, R taïo neân coäng höôûng. Doøng qua T1 coù daïng xung
hình sin, aùp treân C1, C2 coù daïng cos. Sau nöûa chu kyø, C1 ñaõo cöïc tính, C2 ñaït aùp cöïc ñaïi, T1 taét
vì doøng qua zero.
T2 ñöôïc kích sau ñoù cung caáp xung doøng aâm cho taûi R vôùi C2 vaø C2 ñoåi vò trí cho nhau. Baùn kyø
aâm keát thuùc vôùi C2 ñaõo cöïc tính, vaø aùp treân C1 ñaït giaù trò cöïc ñaïi baét ñaàu cho chu kyø keá.
b. Khaûo saùt chu kyø töïa xaùc laäp:
+ iC1 T1
du duC 2
Ta coù uC1 + uC 2 = U => iC1 = C1 C1 = −C2 = −iC 2 uC1 C1
dt dt
L1
<V.5.1> (vì C1 = C2 = C/2) R io
U
duC 2 uo
Töø io + iC1 = iC 2 suy ra io = −2iC1 = 2iC 2 = 2.C2
dt uC2 L2
C2
Khi ñöôïc kích, T1 daãn ñieän: _
iC2 T2
dio du d uC 2 2
U = uC 2 + Rio + L = uC 2 + R.2C 2 C 2 + L.2C 2
dt dt dt2 Hình V.5.1: Nghòch löu noái tieáp, sô
duC 2 d2 uC 2 ñoà nöûa caàu
hay U = uC 2 + R.C + L.C <V.5.2>
dt dt2
duC 2 du
vôùi ñieàu kieän ñaàu uC1 (0) = U1 ; uC 2 (0) = U − U1 ; io (0) = iL1 = 2.C 2 = −2.C1 C1 = 0
dt dt
duC1 d2 uC1
Coù theå suy ra deã daøng 0 = uC1 + R.C + L.C <V.5.3> khi uC1 + uC 2 = U
dt dt2

Giaûi phöông trình vi phaân tìm uC1:
R 1
Phöông trình ñaëc trung coù daïng: s2 + s+ = 0 <V.5.4>
L LC
Nghieäm phöông trình ñaëc tröng coù daïng s1,2 = −α ± jw vôùi α = R/(2L) laø heä soá taét daàn, taàn
soá coäng höôûng wo = 1/ LC , taàn soá dao ñoäng cuûa maïch
w = 1/ LC − ( R / 2 L) 2 = wo2 − α 2 = wo 1 − ( R / 2 Zo ) 2 . <V.5.5>
Vôùi Zo = L / C laø toång trôû soùng cuûa maïch coäng höôûng LC.
Ñieàu kieän ñeå maïch dao ñoäng laø 1/ LC − ( R / 2 L) 2 > 0 hay taûi R <2Zo.
Ta coù uC1 = e−α t ( A sin wt + B cos wt) , A vaø B laø hai haèng soá tích phaân, doøng qua taûi
duC1
io = −2iC1 = −2.C1 = −C[−α .e−α t ( A sin wt + B cos wt) + we−α t ( A cos wt − B sin wt)]
dt
io = C.e [(α A + wB) sin wt + (α B − wA) cos wt]
−α t
U1
theá vaøo hai ñieàu kieän ñaàu: u C1 u C2
U
uC1 (0) = U1 = B; iL1 (0) = io (0) = 0 = C(α B − wA) iO
α
=> A = U1 0 T/2
w iGT1
α
suy ra uC1 = U1.e−α t ( sin wt + cos wt) <V.5.6> iGT2
w
vaø doøng qua taûi R uL1
α2 U1.wo2 .C −α t
io = U1.C( + w).e −α t
sin wt = e sin wt t
w w <V.5.7>
U1 −α t Hình V.5.2: Daïng doøng, aùp trong maïch
io = e sin wt nghòch löu noái tieáp, sô ñoà nöûa caàu
w.L
Khi wt = π:
- uC1 ñaõo cöïc tính, C2 naïp ñeán giaù trò toái ña:
uC1 |wt=π = −U1.e−απ / w ; uC 2 |wt=π = U 2 = U − uC1 = U + U1.e−απ / w <*>,
- doøng taûi io veà 0: SCR taét, aùp teân tuï C1 vaø C2 giöõ nguyeân trò soá ñeán khi T2 ñöôïc kích, baét
ñaàu baùn kyø aâm. Thôøi gian T1 bò ñaët aùp aâm caàn lôùn hôn thôøi gian taét toff cuûa SCR ñeå T1 phuïc hoài
khaû naêng khoùa.
Kích T2, T2 daãn ñieän vaø C2, R, L2 taïo thaønh maïch dao doäng, C1 ñöôïc naïp qua nguoàn. Coù
theå nhaän xeùt laø T1, C1, L1 vaø T2, C2, L2 hoaùn ñoåi vò trí ñeå taïo xung doøng aâm qua taûi vaø töø ñoù
thaønh laäp caùc phöông trình vaø giaûi töông töï nhö tröôøng hôïp T1 daãn ñieän vôùi aùp ban ñaàu treân C2
baèng U2 . Doøng qua taûi laø moät xung aâm, hình sin taét daàn. Khi doøng baèng 0, T2 taét, aùp treân tuï C2
ñaõo cöïc tính, aùp treân tuï C1 ñaït giaù trò cöïc ñaïi.
Tính ñoái xöùng cuûa hoaït ñoäng C1 vaø C2 cho ta aùp ban ñaàu treân tuï C1 vaø C2 khi caùc SCR
ñöôïc kích laø baèng nhau, töø ñoù suy ra giaù trò cuûa chuùng:
U
<*> => U1 = U 2 = U + U1.e−απ / w => U1 =
1 − e−απ / w

Ue−απ / w U
AÙp treân tuï C1 ôû cuoái baùn kyø uC1 |wt=π = −U1.e −απ / w
=− = <**>
1− e −απ / w
1 − eαπ / w
Tính bieân ñoä cuûa xung doøng taûi:
dio U1 d −α t U
= (e sin wt) = 1 e−α t (w cos wt − α sin wt)
dt w.L dt w.L
dio w U
=> = 0 khi wt = θ1 = tg −1 ( ) = tg −1 (2 Zo / R) 2 − 1 vaø io max = 1 e−αθ1 / w sin θ1 <V.5.8>
dt α w.L
Goïi T laø chu kyø ñieàu khieån, ôû ñaây T > 2π /w. Coâng suaát tieâu thuï cuûa R coù theå tính baèng
hai caùch:
- Tích phaân tröïc tieáp coâng suaát cuûa R töø bieåu thöùc ñònh nghóa:
2 π /w 2 2 π
P = ∫ R.io dt = ∫ R.io2 dwt . Tích phaân naøy khoù thöïc hieän hôn caùch thöù hai.
T 0 T 0
- Tích phaân coâng suaát cung caáp töø nguoàn, khi cho laø trong maïch chæ coù taûi R tieâu thuï naêng
löôïng. Laáy trung bình coâng suaát tieâu thuï ôû baùn kyø ñaàu:
2 π /w −2 π / w 1 0 du
P = ∫ U .iC 2 dt = ∫ U .iC1dt = ∫ U .C C1 dt . Vaäy:
T 0 T 0 T π /w dt
C.U π C.U C.U U U .e−απ / w C.U 2 1 + e−απ / w
[ C1 ]t=π / w
t=0
T ∫0
Po = − du C1 = u = ( + ) = ( ) <V.5.9>
T T 1 − e−απ / w 1 − e−απ / w T 1 − e−απ / w
Töø ñaây coù theå suy ra doøng trung bình qua nguoàn:
2 π /w Po C.U 1 + e−απ / w
In0 = ∫ iC 2 dt = = ( ) <V.5.10>
T 0 U T 1 − e−απ / w
C 1 + e−απ / w
Vaø trò soá hieäu duïng doøng taûi: IoR = Po / R = U ( ) <V.5.11>
R.T 1 − e−απ / w
Nhaän xeùt laø aùp treân tuï, coâng suaát taûi taêng raát nhanh khi α -> 0, theo chaát löôïng cuûa maïch
coäng höôûng. Tuy nhieân, R quaù nhoû cuõng khoâng toát vì aùp treân C1, C2 seõ taêng cao, tieán ñeán voâ
cuøng khi R baèng khoâng. Tröôøng hôïp naøy xaûy ra do naêng löôïng chæ truyeàn moät chieàu töø nguoàn qua
taûi, naêng löôïng tích tröõ trong maïch seõ taêng maõi theo thôøi gian khi taûi khoâng tieâu thuï.
Baøi taäp: Khaûo saùt chu kyø töïa xaùc laäp maïch nghòch löu noái tieáp hình:
Höôùng daãn: Gọi U1 laø aùp ban ñaàu treân C khi T1 ñöôïc kích, phöông trình vi phaân cuûa maïch coù
du α
daïng <V.5.2> nhöng vôùi io = C C , suy ra nghieäm uC = (U1 − U ).e−α t ( sin wt + cos wt) + U
dt w
U − U1 −α t
<V.5.6*>, doøng taûi io = e sin wt <V.5.7*>. Khi wt = π , T1 taét, aùp treân tuï ñaït giaù trò cöïc
w.L
ñaïi: U 2 = U + (U − U1 )e−απ / w <”>.Tính toaùn töông töï cho baùn kyø sau, khi T2 ñöôïc kích
α U
uC = U 2 .e−α t ( sin wt + cos wt) <V.5.6**>, doøng taûi io = 2 e−α t sin wt <V.5.7**>. Khi doøng taûi
w w.L
veà khoâng, aùp treân tuï C trôû laïi baèng giaù trò ñaàu chu kyø U1: U1 = −U 2 e−απ / w <””>
U −U
Giaûi <”><””> cho ta U 2 = ; U1 = απ / w
1− e −απ / w
e −1
Nhaän xeùt U2 > U vaø U1 < 0. Tính coâng suaát taûi tieâu thuï vaø caùc doøng ñieän cuõng thöïc hieän töông töï
treân nhöng doøng nguoàn chæ coù ôû baùn kyø ñaàu.
c. Tröôøng hôïp taàn soá laøm vieäc lôùn hôn taàn soá coäng höôûng:

Töø hình V.5.2, sau khi doøng taûi io qua trò soá cöïc ñaïi, uC2 > 0 , uC1 < 0 , uL1 < 0 vaø T2 ñöôïc
phaân cöïc thuaän. Neáu kích T2 luùc naøy, noù seõ daãn ñieän. Tuï C2 phoùng laøm doøng ñieän taûi io ñaõo
chieàu. Doøng qua L2 taêng: uL2 > 0 laøm cho uL1 > 0. T1 bò ñaët aùp aâm vaø taét. Ñieàu kieän ñeå maïch
hoaït ñoäng ñöôïc laø caùc SCR coù ñöôïc thôøi gian ñaõm baûo taét. Baùn kyø aâm hoaøn toaøn töông töï.
U1 u C2
Coù theå giaûi maïch ñieän trong chu kyø töïa xaùc laäp nhö u C1
U
muïc b. ñeå khaûo saùt hoaït ñoäng cuûa maïch vaø tính caùc giaù trò
iO
doøng, aùp coâng suaát.
Baøi taäp: Khaûo saùt chu kyø töïa xaùc laäp cuûa maïch nghòch
i
löu noái tieáp hình V.5.1 khi taàn soá laøm vieäc lôùn hôn taàn soá 0 GT1 T/2
coäng höôûng. iGT2
Höôùng daãn (hình V.5.3): Khi kích T1, phöông trình vi phaân uL 1
moâ taû maïch laø <V.5.2> vôùi caùc giaù trò ban ñaàu t
uC1 (0), iL1 (0) ≠ 0 . Giaûi ra ñeå tìm ra giaù trò aùp treân C1, doøng
qua L1 ôû cuoái baùn kyø, khi kích T2. Caùc giaù trò ban ñaàu u T1
tq
uC1 (0), iL1 (0) ñöôïc tính ra khi ñeå yù trong chu kyø töïa xaùc laäp:
uC1 (0) + uC1 (T / 2) = U vaø iL1 (0) = iL1 (T / 2) . Ñieàu kieän ñeå
maïch hoaït ñoäng laø thôøi gian SCR bò ñaët aùp aâm tq > toff, ñeå yù Hình V.5.3: maïch nghòch löu noái tieáp
aùp ñaët treân T1 khi T2 ñang daãn uT1 = U − 2uL 2 . laøm vieäc ôû taàn soá lôùn hôn coäng
höôûng
d. Sô ñoà nghòch löu noái tieáp thöïc teá:
Caùc taûi cuûa boä nghòch löu noái tieáp, hay toång quaùt hôn laø caùc boä nghòch löu taàn soá cao duøng
trong coâng nghieäp ñeàu laø caùc cuoän daây vôùi maïch töông ñöông laø RL vôùi cos φ raát thaáp. Vì theá
ngöôøi ta luoân buø cos φ baèng tuï ñieän noái song song ñeå giaûm doøng cung caáp. Vôùi nghòch löu noái
v
o
A T1 T2 T3
i
B o
L
C TR L
T1 T1 wt
π 3π
T6 2π T4 T5 T6 v
T6 o C
C1 C2 C3 R
Hình V.5.4 Daïng aùp, doøng qua taûi ôû thoøi ñieåm θ1 Hình V.5.5: Sô ñoà bieán taàn – ñoåi pha.
tieáp, ta khoâng nhaát thieát phaûi buø dö ñeå taûi coù tính dung khaùng nhö ñaõ gaëp ôû nghòch löu nguoàn
doøng (muïc). Phöông trình vi phaân moâ taû maïch ñieän luùc naøy seõ trôû thaønh baäc 4 vaø ta chæ coù theå
khaûo saùt gaàn ñuùng ôû cheá ñoä xaùc laäp khi xem taûi laø thuaàn trôû (giaû söû coäng höôûng taûi). Khi caàn
chính xaùc hay khaûo saùt quaù trình quaù ñoä ta duøng caùc coâng cuï moâ phoûng hoaëc thöïc nghieäm.
Hình V.5.5 cho ta sô ñoà boä nguoàn taàn soá cao duøng nghòch löu noái tieáp söû duïng tröïc tieáp
nguoàn ñieän ba pha coâng nghieäp. Sô ñoà naøy coøn goïi laø boä bieán taàn – ñoåi pha vì ñaõ bieán ñoåi tröïc
tieáp töø 3 pha löôùi thaønh 1 pha taàn soá cao. Caùc SCR nhoùm doøng döông (T1, T2, T3) vaø nhoùm doøng
aâm (T4, T5, T6) ñöôïc kích luaân phieân ôû taàn soá cao ñeå thöïc hieän nguyeân lyù nghòch löu noái tieáp.
Taïi moãi thôøi ñieåm, chæ coù hai pha nguoàn laøm vieäc cung caáp nguoàn moät chieàu, nhö ôû boä
chænh löu. Ví duï nhö taïi thôøi ñieåm θ1: uAC > 0, T1, T6 ñöôïc kích luaân phieân ôû taàn soá cao, cuøng vôùi
C1, C2, C3 laøm thaønh sô ñoà nghòch löu nöûa caàu. Hình V.5.4 cho ta daïng aùp taûi, doøng qua SCR luùc
naøy. Taàn soá coäng höôûng taûi (taàn soá aùp ngoû ra) baèng vôùi taàn soá ñieàu khieån vaø beù hôn taàn soá dao

ñoäng cuûa maïch nghòch löu. Bieán aùp TR duøng ñeå ñieàu hôïp toång trôû taûi vaø sô ñoà nghòch löu sao cho
coâng suaát truyeàn ñaït laø cao nhaát.
Hình V.5.6 cho ta söï phaân boá xung 1 2 3 1
ñieàu khieån cho caùc SCR. Caùc SCR trong sô
ñoà coù thöù töï hoaït ñoäng nhö trong sô ñoà chænh
wt
löu (1 -> 6 -> 2 -> 4 -> 3 -> 5) cho thaáy ñaây 5 6 4 5
laø söï keát hôïp trong cuøng moät thieát bò boä
chænh löu ñeå coù ñöôïc nguoàn moät chieàu vaø
wt
nghòch löu noái tieáp taïo ra taàn soá cao. Cuõng θ1
gioáng nhö chænh löu SCR, ta ñieàu khieån pha
ñeå thay ñoåi coâng suaát cung caáp cho taûi. Hình V.5.6: Xung kích khôûi caùc SCR
Sô ñoà naøy raát thích hôïp cho caùc boä nguoàn coâng suaát lôùn, vì chæ bieán ñoåi naêng löôïng moät
laàn neân hieäu suaát cao vaø coâng suaát SCR laép ñaët laø beù nhaát. Moät baát lôïi cuûa sô ñoà laø doøng ñieän
löôùi coù thaønh phaàn taàn soá cao, yeâu caàu phaûi coù boä loïc ñaàu vaøo ñeå laøm taêng heä soá coâng suaát cuûa
BBÑ vaø choáng nhieãu truyeàn veà löôùi.
2. Nghòch löu coäng höôûng moät ngaét ñieän:
+ D
uC
U S
L
iL U
0 T t C R
_ uo
S on off
Hình V.5.6: sô ñoà nghòch löu coäng
Hình V.5.8: Daïng doøng, aùp maïch ñieän hình V.5.7 khi khoâng taûi höôûng 1 ngaét ñieän
Trong nhöõng öùng duïng nghòch löu taàn soá cao, coâng suaát beù (< vaøi kw), coù theå gaëp sô ñoà söû
duïng moät ngaét ñieän nhö treân hình V.5.7. Ngaét ñieän S coù theå laø 1 SCR taàn soá cao hay transistor,
luoân coù diod song song ngöôïc. Taûi thöôøng laø cuoän daây (RL), nhöng treân hình V.5.7 ta khaûo saùt
vôùi taûi thuaàn trôû ñeå coù theå tính ñöôïc keát quaû baèng giaûi tích. RLC taïo thaønh maïch coäng höôûng coù
heä soá phaåm chaát Q cao ñeå moãi khi ñieàu khieån cho S ñoùng maïch, ta nhaän ñöôïc töø nguoàn moät chu
kyø doøng ñieän hình sin. Hình V.5.8 khaûo saùt ôû tröôøng tröôøng hôïp khoâng taûi (R baèng voâ cuøng).
Baøi taäp:
a. Khaûo saùt tröôøng hôïp khoâng taûi cuûa maïch nghòch löu coäng höôûng moät ngaét ñieän (hình V.5.7): tính
doøng qua L vaø aùp qua C.
b. Daïng doøng, aùp treân bieán ñoåi theá naøo khi R khoâng phaûi laø voâ cuøng (coù taûi)
c. Neáu maïch ñieän coù daïng RLC noái tieáp thì heä thoáng coù hoaït ñoäng ñöôïc hay khoâng?
3. Nghòch löu moät pha nguoàn aùp, taûi coäng höôûng:
Trong maïch nghòch löu noái tieáp duøng SCR ôû muïc 1, aùp treân taûi thöôøng raát cao vaø phuï
thuoäc vaøo taûi do heä thoáng chæ truyeàn naêng löôïng moät chieàu qua caùc SCR. Vôùi caùc maïch hình
V.5.9, ta gaëp laïi sô ñoà nghòch löu nguoàn aùp quen thuoäc nhöng laøm vieäc ôû taàn soá cao vaø taûi laø coäng
höôûng RLC.
Cuoän daây vaø tuï ñieän chia hai: Trong caùc sô ñoà nghòch löu, ta thöôøng gaëp nhaùnh caàu duøng tuï ñieän,
noù cho pheùp giaûm soá löôïng ngaét ñieän nhöng phöông trình ñaëc tröng cuûa heä thoáng khoâng thay ñoåi.

Thaät vaäy, phöông trình ñaëc tröng cuûa hình V.5.9 coù ñöôïc khi noái taét nguoàn, töông öùng vôùi C1
song song C2 baèng C (khi C/2 = C1 = C2). Töông töï, vieäc chia hai cuoän daây ñeå maéc noái tieáp ngaét
+ Q1 +
C1 Q1 Q3
uo
L1 L C
V U
R C R
L2 L
C2 Q2
uo Q4
_ _
Q2
(a) (b)
Hình V.5.9: Nghòch löu moät pha nguoàn aùp, taûi coäng höôûng
ñieän khoâng laøm thay ñoåi phöông trình maïch ñieän LCR vì moãi luùc cuõng chæ coù moät cuoän laøm vieäc,
noù coù nhieäm vuï baûo veä ngaét ñieän, khoâng cho pheùp doøng qua noù taêng cao ñoät ngoät.
Hình V.5.10
cho ta daïng aùp, doøng
treân taûi hình V.5.9a
khi heä thoáng ñaït cheá
ñoä töïa xaùc laäp vôùi taàn
soá ñieàu khieån beù hôn
taàn soá coäng höôûng.
Khi Q1 ñöôïc kích,
doøng qua L2, D2
chuyeãn sang Q1, taêng
leân vôùi daïng hình sin
taét daàn. Do taàn soá
coäng höôûng lôùn hôn Hình V.5.10: ñaïng doøng aùp maïch nghòch löu nguoàn aùp taûi coäng höôûng khi taàn
taàn soá nghòch löu, soá hoaït ñoäng lôùn hôn taàn soá coäng höôûng
doøng taûi io ñaõo chieàu tröôùc khi ngaét xung ñieàu khieån, D1 ñang daãn doøng taûi khi baét ñaàu kích Q2
ñeå ôû baùn kyø keá.
Baøi taäp: Khaûo saùt giaûi tích chu kyø töïa xaùc laäp cuûa maïch ñieän hình V.5.9a.
Höôùng daãn: Phöông phaùp giaûi hoaøn toaøn gioáng vôùi tröôøng hôïp nghòch löu noái tieáp ñaõ khaûo saùt.
Ñaët giaù trò ñaàu treân tuï C1 laø U1, doøng qua L2 laø I1 khi kích Q1. Thaønh laäp phöông trình vi phaân vaø
giaûi ñeå tìm uC1 vaø io theo thôøi gian. Vieát bieåu thöùc ñeå tính uC2 vaø io ôû cuoái baùn kyø T/2, giaûi ra ñeå coù
trò soá khi löu yù chuùng chính laø U1 vaø I1 (xem hình V.5.10). Tích phaân ñeå tính coâng suaát taûi vaø suy
ra doøng trung bình qua nguoàn, doøng hieäu duïng taûi
Ñaùp öùng taàn soá cuûa nghòch löu moät pha nguoàn aùp taûi coäng höôûng:
Trong caùc öùng duïng thöïc teá, taûi cuûa boä bieán ñoåi khoâng laø thuaàn trôû vaø vieäc khaûo
saùt giaûi tích boä nghòch löu khoâng theå thöïc hieän ñöôïc vì phöông trình vi phaân moâ taû maïch ñieän coù
baäc lôùn hôn 2. Khi boä nghòch löu nguoàn aùp ñieàu khieån hoaøn toaøn, aùp ngoû ra khoâng phuï thuoäc taûi,
ta coù theå söû duïng nguyeân lyù xeáp choàng ñeå tính gaàn ñuùng doøng aùp, coâng suaát cuûa maïch, khi cho
raèng chæ coù thaønh phaàn cô baûn u1 cuûa aùp ngoû ra uo laø coù taùc duïng nhö maïch töông ñöông hình
V.5.11: io ≅ i1 ÔÛ sô ñoà nöûa caàu hình V.5.9a, coù theå chöùng minh ñaây laø maïch nghòch löu nguoàn

aùp laøm vieäc vôùi nguoàn U/2, taûi RLC noái tieáp vôùi L = L1 = L2 vaø C = 2C1 = 2C2. Trong sô ñoà caàu
hình V.5.9b, taûi coù daïng RLC noái tieáp-song song, laøm vieäc vôùi boä nghòch löu nguoàn aùp coù bieân ñoä
U.
Ví duï: Khaûo saùt boä bieán ñoåi hình V.5.9a khi thoâng soá maïch thay ñoåi. i
1
Taû i
Maïch taûi coù daïng RLC noái tieáp, aùp hieäu duïng UR treân taûi R tính theo coäng
aùp ngoû ra U1R cuûa BBÑ baèng: u höôûng
1
UR R
= G( jw) =
U1R R + jwL + 1/ jwC
<V.5.12> Hình V.5.11: Maïch töông
1
G( jw) = ñöông cho khaûo saùt gaàn ñuùng
[1 + Q2 ( u − 1/ u ) ]
2 1/ 2
vôùi Q laø heä soá phaåm chaát cuûa maïch coäng höôûng Q = wL / R vaø u laø taàn soá laøm vieäc, theo
heä ñôn vò u = w / wo , vôùi wo laø taàn soá coäng höôûng wo = 1/ LC .
G( jw) laø heä soá truyeàn ñaït aùp hay ñoä lôïi (gain) cuûa maïch, coù giaù trò lôùn nhaát baèng 1 khi
heä thoáng laøm vieäc ôû taàn soá coäng höôûng (hình V.5.11).
Baøi taäp: a. Xaùc ñònh aùp nguoàn ñeå coâng suaát tieâu thuï cuûa R baèng 1kW ôû maïch hình V.5.9a laøm vieäc
ôû 20kHz. b. Tính heä soá phaåm chaát Q ñeå maïch coøn tieâu thuï 250W ôû u = 0.8, suy ra giaù trò L,C cuûa
maïch.
Giaûi: a. Coâng suaát vaø aùp treân R cöïc ñaïi khi u = 1 (hình V.5.11). Khi ñoù ñoä lôïi G cuõng baèng 1. Suy
ra U1R = UR = P / R = 100V
Vì khoâng coù ñieàu roäng xung, bieân ñoä xung vuoâng U cuûa aùp ra nghòch löu nguoàn aùp coù theå
tính theo thaønh phaàn cô baûn töø <V.4.1*>
Hình V.5.11: Ñieän aùp treân R khi thay ñoåi taàn soá vôùi caùc giaù trò Q khaùc nhau, tröôøng hôïp taûi LCR noái
tieáp (hình V.5.9a).
4U 100* π
U1R = => U = = 110V hay aùp nguoàn moät chieàu laø 220V vì bieân ñoä aùp ra sô
π 2 2 2
ñoà nöûa caàu chæ baèng moät nöõa aùp nguoàn.
b. Ñeå coâng suaát coøn 250W (baèng ¼ coâng suaát cöïc ñaïi), G( jw) baèng ½ . Vôùi u = 0.8, tra
ñoà thò hình V.5.11 hay giaûi <V.5.12>, suy ra Q = 3.85. Töø R, Q ñaõ bieát, vôùi w = 0.8 wo vaø wo
=2π.20000, suy ra giaù trò L, C.

Baøi taäp: Tìm ñoä lôïi G( jw) cuûa boä
nghòch löu nguoàn aùp, taûi coäng höôûng noái
tieáp song song hình V.5.9b
Ñaùp soá:
1
G( jw) =
[(1 − u ) + (u / Q) 2 ]1/ 2
2 2
G( jw) cuûa boä nghòch löu nguoàn aùp, taûi

coäng höôûng noái tieáp song song ñöôïc veõ
treân hình V.5.12 vôùi caùc giaù trò cuûa Q Hình V.5.12: Ñieän aùp treân R khi thay ñoåi taàn soá vôùi caùc giaù
khaùc nhau. trò Q khaùc nhau, tröôøng hôïp taûi LCR noái tieáp song song(hình
Hình V.5.12 cho thaáy maïch ñieän V.5.9b).
coù aùp ra cao nhaát ôû taàn soá coäng höôûng u = 1, khi ñoù |G(jw)| = Q.
5. Nguyeân lyù ñoùng ngaét khi doøng/aùp qua ngaét ñieän baèng khoâng:
Vôùi caùc sô ñoà nghòch löu taûi coäng höôûng nhö ñaõ khaûo saùt, doøng qua ngaét ñieän coù daïng dao
ñoäng hình sin. Khi saép xeáp linh kieän vaø luaät ñieàu khieån thích hôïp, ta coù ñöôïc doøng hay aùp qua
ngaét ñieän baèng khoâng khi chuyeån maïch. Ñieàu naøy laøm cho toån hao khi ñoùng ngaét laø toái thieåu, ta
ñaït ñöôïc taàn soá laøm vieäc vaø hieäu suaát toái ña. Ñaây laø moät xu höôùng quan troïng cuûa ñieän töû coâng
suaát khi thieát keá caùc boä bieán ñoåi laøm vieäc ôû taàn soá cao.
C L
D
+ Q
U Df
_ Io
Hình V.5.12: sô ñoà ngaét ñieän doùng ngaét

ôû aùp baèng khoâng vaø daùc daïng aùp, doøng
Maïch ñieän hình V.5.13 cho ta
sô ñoà ngaét ñieän doùng ngaét ôû aùp baèng
khoâng (ZVS – zero voltage switching)
Xeùt chu kyø töïa xaùc laäp. Khi Q ñoùng
maïch ñuû laâu, Q vaø L daãn doøng taûi Io.
Ngaét xung ñieàu khieån Q, doøng
taûi chuyeån qua C, ta coù caùc giai ñoaïn:
- Ñaàu tieân, C ñöôïc naïp baèng nguoàn doøng Io , aùp treân tuï taêng tuyeán tính, uo = U − uC giaûm
daàn (uL = 0 vì uL = Io khoâng ñoåi).
- Khi uo = 0 , diod phoùng ñieän Df daãn, LC taïo thaønh maïch dao ñoäng hình sin, doøng iL ñaõo
chieàu khi C ñaït giaù trò cöïc ñaïi vaø khi uC = 0, diod D song song ngöôïc vôùi Q daãn ñieän ñeå traû naêng
löôïng tích tröõ cuûa cuoän daây veà nguoàn.

- Trong khoaûng thôøi gian naøy ngaét ñieän Q phaûi ñöôïc kích trôû laïi, neáu khoâng tuï ñieän C seõ
ñöôïc naïp trôû laïi vaø seõ bò ngaén maïch qua Q khi noù ñöôïc kích.
Nhö vaäy, toån hao khi ñoùng ngaét cuûa Q gaàn nhö baèng khoâng. Nhöôïc ñieåm raát lôùn cuûa sô ñoà
naøy laø thôøi gian khoùa cuûa Q gaàn nhö khoâng ñoåi vaø ta phaûi thay ñoåi thôøi gian Q daãn ñieän töông
öùng vôùi ñieàu cheá taàn soá thay vì ñieàu cheá ñoä roäng xung. Keát quaû laø maïch thöôøng ñöôïc söû duïng ôû
coâng suaát taûi coá ñònh, vieäc thay ñoåi ñoä roäng xung chæ nhaèm oån ñònh coâng suaát ngoû ra.
Löu yù: Coù theå nhaän xeùt maïch snubber coù diod (hình II.2.5) laøm cho transistor ñöôïc ngaét ôû
aùp baèng khoâng.
Baøi taäp: Thaønh laäp caùc phöông trình, giaûi ra daïng soùng hình V.5.14 cuûa boä ngaét ñieän coù ZVS trong
cheá ñoä töïc xaùc laäp.
Höôùng daãn: Baét ñaàu chu kyø khaûo saùt vôùi Q daãn ñieän vaø L ñang coù doøng taûi Io.
V.6 MAÏCH ÑIEÀU KHIEÅN NGHÒCH LÖU:
Trong phaàn V.4, caùc nguyeân lyù ñieàu khieån ñieän aùp vaø haïn cheá soùng haøi ñaõ ñöôïc giôùi
thieäu. Töø nhöõng thuaät toaùn ñoù, ta coù theå xaây döïng nhöõng sô ñoà maïch ñieän hay laäp trình ñieàu
khieån boä nghòch löu. Trong phaàn naøy, ta seõ giôùi thieäu moät soá maïch ñieàu khieån ñôn giaûn laøm cô sôû
cho vieäc thöïc hieän caùc heä thoáng phöùc taïp hôn. Moät soá sô ñoà ñieàu khieån thöïc hieän caùc nguyeân lyù
cuûa phaàn V.4 cuõng ñöôïc giôùi thieäu vôùi muïc ñích tham khaûo.
1. Sô ñoà ñieàu roäng xung ñaåy keùo:
Ñeå ñieàu khieån boä nghòch löu moät pha ñôn giaûn, ta chæ caàn hai xung coù ñoä roäng T/2 ngöôïc
pha ñeå ñoùng hai nhoùm ngaét ñieän. Ñaây coù theå laø ngoû ra boä dao ñoäng ña haøi lyù töôûng hay boä chia
hai taàn soá (T flip-flop) nhö hình V.6.1. Sô ñoà naøy cho pheùp bieán ñoåi töø aùp moät chieàu 12V thaønh
xoay chieàu vaø duøng maùy bieán theá ñeå naâng aùp thaønh giaù trò mong muoán. Neáu söû duïng coâng suaát
nhoû (< 1 watt), coù theå khoâng caàn taàng coâng suaát. Nhöôïc ñieåm cuûa noù laø aùp ngoû ra thay ñoåi theo
aùp nguoàn, cheá ñoä taûi.
AC1 AC2
AC out
T1
+V
VCC
R1 R2 R2 R1
Q1 Q2
C C
Q3 Q4
(a) (b)
Hình V.6.1: Ví duï NL nguoàn aùp 1 pha ñôn giaûn (a) vaø daïng aùp ngoû ra (b)
Ñeå ñieàu khieån ñöôïc aùp ra, ta coù theå ñieàu cheá ñoä roäng moät xung (daïng aùp ra hình V.4.1).
Sô ñoà trình baøy treân hình V.6.2, bao goàm boä ñieàu cheá ñoä roäng xung cuøng vôùi maïch ñieàu khieån
luaân phieân (ñaåy keùo – push pull) duøng boä chia hai taàn soá (T flip flop).
Coù theå thaáy ñaây laø sô ñoà ñieàu khieån khoâng hoaøn toaøn vì coù khoaûng thôøi gian caùc ngaét ñieän
khoâng laøm vieäc. Noù ñöôïc söû duïng trong caùc boä nguoàn xung duøng nghòch löu hay caùc boä nghòch
löu ñôn giaûn, khoâng yeâu caàu chaát löôïng daïng aùp ra cao.

T/2
Q
1
S1 S1 S1 t
2
(a)
3
Dao ñoäng tam giaùc
2 0 T
S2 t
CLK
u -Q
ÑB
4
6
V1
Uñk S2
5
t
(b)
Hình V.6.2: maïch ñieàu khieån ñoä roäng xung ñaåy keùo vaø caùc
daïng soùng ñieàu khieån (a) aùp ra (b).
-V1
2. Maïch taïo logic ba pha:

Hình V.6.3 trình baøy nguyeân lyù cuûa maïch taïo ra logic ba pha, coù theå ñöôïc söû duïng trong
nghòch löu nguoàn doøng hay nghòch löu nguoàn aùp (muïc V.2.2 vaø V.3.2) ñôn giaûn (ñieàu cheá ñoä roäng
moät hay nhieàu xung). Caùc sô ñoà ñieàu cheá xung hình sin hay ñieàu khieån baèng vi xöû lyù cuõng coù
nhöõng khoái coù cuøng chöùc naêng ñeå ñaûm baûo thöù töï cuûa heä ba pha.
CD4017 laø vi maïch ñeám voøng Johnson 10 traïng thaùi: sau moãi xung ñoàng hoà CLK laàn löôït
coù moät ngoû ra leân 1 (hình V.6.3b), Q6 ñöa veà chaân Reset ñeå heä thoáng chæ coøn 6 traïng thaùi töông
öùng vôùi logic 3 pha. Caùc maïch OR toå hôïp caùc ngoû ra boä ñeám laøm thaønh caùc xung ñieàu khieån ngaét
ñieän baùn daãn theo sô ñoà moãi luùc coù hai ngaét ñieän laøm vieäc (treân hình V.6.3b veõ tín hieäu ñieàu
khieån hai ngaét ñieän S1 vaø S2, caùc ngaét ñieän khaùc cuõng töông töï.
CLK
Q0
Uñk U?
V 14
CLK Q0
3 1
S1 Q1
f 13
ENA Q1
2
4 2
3
Q2
15 7
RST Q3 Q2
Q4
10
1
4
6 S2
Q5
5 5
Q6
6 Q3
Q7
Q8
9
11 S3
Q9 Q4
12 . . .
CO
S4 Q5
CD4017
S1
Hình V.6.3a: Maïch taïo logic ba pha
S2
Hình V.6.3b: Caùc daïng soùng logic ba pha,

moãi luùc coù hai ngaét ñieän baùn daãn laøm vieäc.
Baøi taäp : Söû duïng caùc Set – Reset Flip Flop ñeå suy ra caùc tín hieäu ñieàu khieån sô ñoà nghòch löu
nguoàn aùp hình V.3.2.a (moãi luùc coù 3 ngaét ñieän laøm vieäc) töø logic ba pha duøng CD4017 treân.
3. Maïch taïo aùp chuaån hình sin duøng ROM vaø DAC (bieán ñoåi soá töông töï):
Trong caùc sô ñoà SPWM hay ôû moät soá nguyeân lyù khaùc, maïch ñieàu khieån coù söû duïng boä taïo
aùp chuaãn hình sin coù bieân ñoä vaø taàn soá ñieàu khieån ñöôïc. Vôùi sô ñoà SPWM, haït nhaân naøy cuõng
cho ra daïng soùng tam giaùc coù taàn soá laø boäi soá vaø ñoàng boä vôùi hình sin chuaån. Ñieàu naøy seõ ñaûm
baûo aùp ra gioáng nhau ôû caùc pha vaø loaïi boû khaû naêng coù soùng haøi ôû taàn soá thaáp hôn taàn soá cô baûn
(cuûa hình sin chuaån).
Trong maïch taïo aùp chuaån hìn sin duøng boä nhôù ROM vaø DAC, bieân ñoä hình sin chuaãn vaø
caùc soùng tam giaùc ñöôïc laáy maãu (thöïc chaát laø tính toaùn) vaø chöùa trong ROM. Ñeå taùi hieän laïi caùc
daïng soùng, caùc giaù trò naøy ñöôïc ñoïc laïi tuaàn töï vaø chuyeån ñoåi ra tín hieäu töông töï (analog) baèng
DAC. Taàn soá taùi hieän (playback) f ñöôïc toång hôïp baèng boä bieán ñoåi ñieän aùp - taàn soá VFC töø aùp
ñieàu khieån Uñk : f = k .Uñk = N . fO , vôùi k : heä soá tæ leä (Hz/ volt); fO : taàn soá ngoû ra mong
muoán; N : soá maãu cuûa moät hình sin chuaãn.

Pha A
ref DAC
ROM Data
Hình V.6.4a: Maïch taïo aùp
ÑIEÀU KHIEÅN Pha B
ÑIEÄN AÙP ref DAC chuaån hình sin vaø soùng
ROM Data
mang raêng cöa cho sô ñoà
Pha C ñieàu cheá ñoä roäng xung hình
ref DAC
VFC ROM Data sin (SPMW)
V +V
PC ref DAC
f ROM Data
Uñk ñòa chæ
f chính laø taàn soá xung ñoàng hoà cuûa boä ñeám chöông trình PC cung caáp ñòa chæ cho ROM chöùa
giaù trò boán daïng soùng: ba cho hình sin ba pha vaø f
c
moät cho soùng tam giaùc. Caùc DAC bieán ñoåi töø soá k = 24 k = 12
600 c c
ra ñieän aùp, taïo ra caùc tín hieäu mong muoán. Ñeå
thay ñoåi bieân ñoä caùc hình sin, DAC ñöôïc söû duïng
laø loaïi nhaân vaø tín hieäu ñieàu khieån bieân ñoä ñöôïc
ñöa vaøo chaân aùp chuaån REF cuûa noù. Khoái ñieàu k=6
300
khieån ñieän aùp ÑKU coù theå ñôn giaûn thöïc hieän
quan heä U / f = haèng soá, hay goàm caû vieäc buø
giaûm toác theo taûi.
Vôùi sô ñoà hình V.6.3a ta coù söï ñoàng boä giöõa 12.5 25 50
f
o
caùc hình sin chuaãn 3 pha vaø soùng mang tam giaùc.
Vì chæ coù moät soùng mang duøng cho ba pha hình Hình V.6.4b: quan heä taàn soá soùng mang fC vaø taàn
sin, taàn soá soùng mang fC caàn laø boäi saùu cuûa taàn soá soá ngoû ra fO
ngoû ra fO ñeå caùc daïng soùng ngoû ra gioáng nhau. Ñieàu naøy seõ khoâng thaät söï caàn thieát khi tæ soá fC / fO
khaù lôùn (vaøi chuïc).
Hình V.6.3b laø moät ví duï minh hoïa qui luaät thay ñoåi fC theo fO (ñöôøng ñaäm treân hình) vôùi
fCMAX = 600 Hz vaø fCMIN = 300 Hz. kC = fC / fO laø boäi soá ñieàu cheá. Khi taàn soá beù hôn 12.5 Hz
ta khoâng caàn coù söï ñoàng boä giöõa hai tín hieäu. Moät khoù khaên khaùc phaùt sinh laø khi kC thay ñoåi, coù
söï thay ñoåi khoâng lieân tuïc cuûa soùng haøi baäc 1 cuûa ñieän aùp ra.
Trong thôøi gian gaàn ñaây, vôùi söï phaùt trieån cuûa linh kieän baùn daãn coâng suaát, caùc nghòch löu
duøng MosFET hay IGBT coù theå ñieàu roäng ôû 15 kHz. Taàn soá naøy ñuû lôùn ñeå cho pheùp giöõ taàn soá
soùng mang coá ñònh trong suoát daõy ñieàu chænh fO vaø söï phoå bieán cuûa vi ñieàu khieån cho pheùp thöïc
hieän boä ñieàu khieån nghòch löu ñieàu roäng xung hình sin coù chaát löôïng cao vaø giaù thaønh reõ baèng kyõ
thuaät soá.
4. Maïch ñieàu khieån nghòch löu duøng chöông trình ROM:
Vôùi nhaän xeùt traïng thaùi cuûa ÑO TAÀN
caùc ngaét ñieän baùn daãn trong boä SOÁ 1
nghòch löu ñieàu khieån ñoä roäng VFC Ñoàng boä
ROM Ñeán caùc
ngaét ñieän
xung laø ñoùng hay ngaét moät caùch Uñk
V
tuaàn töï coù chu kyø, khoâng thay ñoåi 2
f PC
neáu daïng soùng ngoû ra khoâng ñoåi 1 : Ñòa chæ choïn chu kyø
(nhö daïng soùng trieät tieâu caùc haøi 2 : Ñòa chæ queùt trong chu kyø
choïn tröôùc ñaõ khaûo saùt); coù theå ghi Hình V.6.5a: Maïch ñieàu khieån nghòch löu duøng chöông trình ROM
traïng thaùi ñoùng ngaét sau caùc khoaûng thôøi gian baèng nhau cuûa caùc ngaét ñieän thaønh chöông trình

cuûa boä nhôù chæ ñoïc ROM. Chöông trình naøy seõ ñöôïc truy xuaát tuaàn töï ñeå ñieàu khieån caùc ngaét ñieän
cuûa boä nghòch löu, taïo ra daïng soùng mong muoán ñaõ ñöôïc tính toaùn saün töø caùc thuaät toaùn coù khaû
naêng hieäu chænh ñieän aùp vaø haïn cheá soùng haøi. Hình V.6.5a trình baøy moät sô ñoà khoái thöïc hieän
nguyeân lyù naøy. Ñieän aùp ñieàu khieån Uñaët ñöôïc bieán thaønh taàn soá qua boä bieán ñoåi ñieän aùp/taàn soá
VFC, laøm xung nhòp cho boä ñeám chöông trình PC, laø boä phaän cung caáp ñòa chæ cho ROM. PC laø
boä ñeám nhò phaân coù soá traïng thaùi baèng soá traïng thaùi taïo thaønh daïng soùng ñieàu khieån nghòch löu
trong moât chu kyø aùp ra. Noäi dung cuûa ROM ñaõ ñöôïc tính toaùn sao cho ñaûm baûo aùp ra coù trò soá
mong muoán (ñieàu khieån aùp) vaø soùng haøi baäc cao beù (haïn cheá haøi baäc cao). Khi thay ñoåi Uñaët ,taàn
soá xung nhòp PC thay ñoåi vaø taàn soá ngoû ra ñöôïc ñöôïc thay ñoåi theo tæ leä.
0 1 0 0 1 1 0 0 0 1 1 1 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 noäi dung chöông trình ROM
Daïng soùng nghòch löu
01 5 10 xung thöù n N n
Hình V.6.5b: Daïng soùng coù ñoä roäng laäp trình saün
Ñeå thay ñoåi daïng soùng ngoû ra theo taàn soá, ROM chöùa nhieàu daïng soùng öùng vôùi caùc taàn soá
khaùc nhau vaø khoái ño taàn soá seõ thay ñoåi phaàn ñòa chæ do noù quaûn lyù ñeå chæ ñeán vuøng döõ lieäu töông
öùng. Coù theå xem daïng soùng moät chu kyø ôû moät taàn soá laø moät trang vaø caùc traïng thaùi cuûa caùc ngaét
ñieän trong moät daïng soùng laø nhöõng doøng trong moät trang. Vaäy PC cung caáp ñòa chæ caùc doøng vaø
boä ño taàn soá cung caáp ñòa chæ trang. Tín hieäu ñoàng boä töø PC yeâu caàu boä ño taàn soá chæ ñöôïc pheùp
thay ñoåi ngoû ra ôû ñaàu caùc trang ñeå traùnh nhöõng thay ñoåi daïng soùng khoâng kieåm soaùt. Trong thöïc
teá ngöôøi ta söû duïng vi ñieàu khieån vaø sô ñoà khoái treân ñöôïc chuyeån thaønh chöông trình.
Ví duï:
- Taàn soá ngoû ra nghòch löu fO thay ñoåi töø 1 .. 64 : Choïn moãi Hz laø moät daïng soùng, suy ra
ROM coù 64 trang daïng soùng, ñiïa chæ trang goàm 6 bit.
- Choïn moãi daïng soùng coù N = 255 traïng thaùi (choïn chia chaün cho 3) coù theå ñòa chæ hoùa
baèng 8 bit. Vaäy PC laø boä ñeám nhò phaân 8 bit nhöng ñöôïc reset ôû traïng thaùi thöù 255 vaø ROM caàn 14
chaân ñòa chæ, töông öùng dung löôïng laø 128 Kbit hay 16 Kbyte.
- Taàn soá xung nhòp cuûa PC laø N. fO = 255.fO , cöïc ñaïi baèng 255*64 = 16.32 kHz .
- Coù theå söû duïng boä ñeám 6 bit ñeå laøm boä ño taàn soá, thôøi gian môû coång laø 64/16320 = 3.92
mili giaây ( ñeám ñöôïc 64 xung ôû taàn soá xung nhòp baèng 16.32 kHz).
- Khi quy ñònh söï thay ñoåi cuûa bieân ñoä Uñaët vaø khoaûng taàn soá ngoû ra töông öùng, coù theå suy
ra heä soá cuûa VFC.
Öu ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø coù theå ñieàu khieån ñieän aùp vaø haïn cheá soùng haøi baäc cao
vôùi chaát löôïng khaù toát trong khi maïch xöû lyù raát ñôn giaûn. Nhöôïc ñieåm lôùn nhaát laø daïng soùng ôû
moãi taàn soá laø ñaõ ñònh tröôùc, khoâng theå thay ñoåi theo ñieàu kieän thöïc teá ví duï nhö aùp löôùi giaûm so
vôùi tính toaùn, hay caàn buø suït aùp theo taûi ... , soá daïng soùng laø höõu haïn.
4. Söû duïng vi xöû lyù cho ñieàu khieån nghòch löu:
Vieäc söû duïng caùc phaàn töû tính toaùn cho ñieàu khieån coù caùc ñaëc tính:

- Chöùc naêng ñieàu khieån phong phuù, thay ñoåi deå daøng.
- Tính tích hôïp cao: giaûm kích thöôùc heä thoáng, giaûm khaû naêng hoûng hoùc.
- Thöïc hieän ñöôïc caùc thuaät toaùn ñieàu khieån töø ñôn giaûn ñeán raát phöùc taïp vôùi giaù thaønh
khoâng taêng theo tæ leä.
- Ngoaøi khaû naêng ñieàu khieån, vi xöû lyù coøn ñaùp öùng ñöôïc caùc yeâu caàu cuûa moät thieát bò coâng
nghieäp hieän ñaïi maø giaù thaønh gaàn nhö khoâng taêng: ñieàu khieån töø xa, ghi nhaän traïng thaùi laøm vieäc
(loãi), noái maïng thoâng tin, giao dieän thaân thieän vôùi ngöôøi duøng…
Heä thoáng nhö vaäy söû duïng caùc maùy tính treân 1 chip cho ñieàu khieån (goïi laø heä thoáng coù
nhuùng maùy tính), thöôøng coù boä giao tieáp vôùi caùc ngoaïi vi töông töï ñeå laáy ñaëc tính doøng aùp. Ñeå
ñieàu khieån chaát löôïng cao, heä thoáng caàn coù khaû naêng tính toaùn maïnh ñeå thöïc hieän ñöôïc caùc thuaät
toaùn phöùc taïp (tính ma traän, sin cos) vôùi ñoä chính xaùc caàn thieát. Ngaøy nay, ngöôøi ta thöôøng duøng
vi xöû lyù 16/32 bit vaø/hay vôùi boä xöû lyù tín hieäu soá (DSP) ñeå ñaûm baûo khaû naêng tính toaùn trong thôøi
gian thöïc.
V.7 BIEÁN TAÀN:
Laø boä bieán ñoåi ñieän xoay chieàu cuûa löôùi coâng nghieäp thaønh ñieän 3 pha coù taàn soá, ñieän aùp
thay ñoåi, duøng cho ñieàu khieån ñoäng cô xoay chieàu. Nhö vaäy bieán taàn laø moät trong nhöõng boä
nguoàn xoay chieàu (coù ngoû ra laø aùp xoay chieàu) laø nhöõng thieát bò coù nguyeân lyù hoaït ñoäng raát khaùc
nhau phuï thuoäc vaøo muïc ñích söû duïng, seõ ñöôïc giôùi thieäu trong nhöõng chöông sau.
Moät caùch toång quaùt, ta coù bieán taàn quay (söû duïng caùc maùy ñieän) vaø bieán taàn tónh (duøng
maïch ñieän töû coâng suaát), ôû ñaây chæ giôùi thieäu loaïi sau. Coù hai daïng bieán taàn tónh: Bieán taàn tröïc
tieáp (cyclo-converter) vaø bieán taàn qua trung gian moät chieàu.
1. Bieán taàn tröïc tieáp:
A T1 T2 T3
i L
B o
KCB
C
v
o R
T4 T5 T6
N
hình V.7.1.a: Bieán taàn tröïc tieáp, sô ñoà moät pha; b: AÙp ra (moät pha) bieán taàn tröïc tieáp söû duïng BBÑ
ñaûo chieàu laø hai caàu 3 pha, ñieàu khieån chung tuyeán
tính. α, β laø hai goùc ÑKP cuûa hai boä chænh löu, thay ñoåi
theo luaät tam giaùc;
Bieán taàn tröïc tieáp laø öùng duïng cuûa boä chænh löu ñieàu khieån pha ñaûo chieàu (doøng, aùp ngoû ra
coù theå ñaûo chieàu), khi ta ñieàu khieån sao cho aùp ngoû ra laø moät daïng soùng xoay chieàu coù chu kyø.
Hình V.7.1a cho ta sô ñoà moät pha cuûa boä bieán taàn tröïc tieáp. Boä chænh löu ñieàu khieån pha
ñaûo chieàu ôû ñaây chính laø hai boä chænh löu 3 pha hình tia noái song song: boä thöù nhaát goàm T1, T2,
T3 coù goùc ñieàu khieån α, ngoû ra uO1 cung caáp doøng ñieän döông vaø boä thöù hai T4. T5, T6 vôùi goùc
ñieàu khieån β, ngoû ra uO2 cung caáp doøng ñieän aâm cho taûi.
Khi söû duïng nguyeân lyù ñieàu khieån chung, hai boä chænh löu luoân coù xung kích vaø caàn coù:
Trò soá trung bình aùp ra hai boä chænh löu UO1 = – UO2

neáu doøng taûi cuûa boä chænh löu laø lieân tuïc => cosα = – cosβ hay α + β = π
AÙp qua cuoän khaùng caân baèng KCB: uCB = uO1 + uO2
laáy trung bình hai veá: UCB = UO1 + UO2 => UCB = 0: doøng moät chieàu chaïy khaùng caân
baèng baèng khoâng. Vaø nhö vaäy treân cuoän khaùng caân baèng chæ coù aùp xoay chieàu xuaát hieän do aùp
töùc thôøi cuûa hai boä chænh löu khoâng baèng nhau vaø trò soá töï caûm cuûa noù ñöôïc tính sao cho doøng caân
baèng (doøng xoay chieàu chaïy giöõa hai boä chænh löu) coù giaù trò vöøa ñuû ñeå ñaûm baûo doøng qua caùc boä
chænh löu laø lieân tuïc, nhö ñaõgiôùi thieäutrong phaàn song song hai boä chænh löu.
Hình V.7.1b trình baøy daïng aùp treân taûi vôùi goùc ñieàu khieån cuûa hai boä chænh löu thay ñoåi
theo luaät tam giaùc, coù taàn soá laø taàn soá ngoû ra boä bieán taàn. Coù theå thaáy ñaây laø daïng aùp ra ñieàu
khieån pha nhöng goùc kích α thay ñoåi lieân tuïc (ôû ñaây laø tuyeán tính), töø min (0 rad) ñeán max (π rad)
ñeå coù aùp ra xoay chieàu. Nhö vaäy caû hai boä chænh löu thay phieân nhau laøm vieäc trong moät chu kyø.
Ví duï khi taûi thuaàn trôû:
- ôû α = 0..π/2, aùp ra > 0, boä chænh
löu 1 daãn doøng (cheá ñoä chænh löu)
- ôû α = π..π/2, aùp ra < 0, boä chænh
löu 1 khoâng daãn doøng vì ôû cheá doä nghòch
löu, doøng taûi chaïy qua boä chænh löu 2
ñang laøm vieäc ôû cheá ñoä chænh löu (goùc
β = π − α).
Öu ñieåm lôùn nhaát cuûa bieán taàn
tröïc tieáp laø cho pheùp thöïc hieän vôùi coâng
suaát lôùn vaø raát lôùn, hieäu suaát cao nhôø
bieán ñoåi tröïc tieáp. Nhöôïc ñieåm laø heä soá
hình V.7.1c: AÙp ra (moät pha) bieán taàn tröïc tieáp söû duïng
coâng suaát khoâng theå cao ñöôïc vì laø ñieàu
BBÑ ñaûo chieàu laø hai caàu 3 pha söû duïng ngaét ñieän
khieån pha. Ngoaøi ra, aùp ra xoay chieàu chæ
chuyeån maïch cöôõng böùc, taïo ra aùp coù taàn soá cao hôn taàn
coù theå coù taàn soá khaù beù (≤1/3) so vôùi taàn
soá löôùi ñieän.
soá löôùi ñieän vaø aùp ra coù nhieàu soùng haøi.
Khi thay theá SCR baèng ngaét ñieän coù ñieàu khieån khoùa (ví duï GTO), ta coù theå nhaän ñöôïc
nhieàu tính naêng toát hôn nhö ôû hình V.7.1c: taàn soá laøm vieäc coù theå baèng hay cao hôn taàn soá löôùi,
daïng aùp ra ñöôïc caûi thieän khi keát hôïp vôùi nguyeân lyù ñieàu roäng xung tuy nhieân nguyeân lyù ñieàu
khieån seõ raát phöùc taïp.
2. Bieán taàn coù trung gian moât chieàu:
Bieán taàn coù trung gian moät chieàu (ôû ñaây goïi ngaén laø bieán taàn) coù sô ñoà khoái nhö hình
V.7.2, goàm hai boä phaän: chænh löu ñaàu vaøo vaø nghòch löu ôû ñaàu ra. Toå hôïp hai BBÑ naøy laøm ra
nhieàu sô ñoà khaùc nhau vôùi khaû naêng vaø phaïm vi söû duïng raát khaùc bieät. Coù theå thaáy laø caùc baøi
toaùn cuûa bieán taàn cuõng chính laø caùc vaán ñeà cuûa boä nghòch löu vì noù quyeát ñònh tính chaát cuûa ngoû
ra va boä chænh löu ôû ngoû vaøo chæ coù vai troø hoã trôï. Coù hai loaïi: Bieán taàn nguoàn doøng vaø bieán taàn
nguoàn aùp.
- Bieán taàn nguoàn doøng söû duïng nghòch löu nguoàn doøng (NLND), thöôøng duøng SCR neân
ñöôïc cheá taïo ôû coâng suaát lôùn, ñoùng ngaét ôû taàn soá beù vaø ñieàu khieån aùp (coâng suaát) ngoû ra baèng aùp
nguoàn moät chieàu neân ñaàu vaøo laø chænh löu SCR.

Löôùi L
NL Taûi Chænh löu Diod Nghòch löu nguoàn aùp
3 ND 3 L
R
C Q7 A B C
Löôùi L
NL Taûi
3
C NA 3
Hình V.7.2: Bieán taàn coù trung gian moät chieàu Hình V.7.3: Maïch ñoäng löïc bieán taàn nguoàn aùp duøng IGBT
- Bieán taàn nguoàn aùp söû duïng nghòch löu nguoàn aùp (NLNA), söû duïng caùc ngaét ñieän moät
chieàu (coù ñieàu khieån khoùa) cho pheùp thöïc hieän nhieàu sô ñoà ñoùng ngaét khaùc nhau vaø coù theå ñaït
chaát löôïng ñieän aùp ngoû ra raát cao, nhö ñaõ khaûo saùt trong phaàn nghòch löu.
Hình V.7.3 giôùi thieäu maïch ñoäng löïc cuûa loaïi thöù hai. Ñaàu vaøo söû duïng chænh löu diod vì
boä nghòch löu nguoàn aùp duøng transistor laøm caû hai nhieäm vuï thay ñoåi taàn soá vaø ñieän aùp ngoû ra.
Vôùi nhieàu loaïi taûi, coù tröôøng hôïp boä nghòch löu nguoàn aùp phaûi nhaän naêng löôïng cuûa taûi traû ngöôïc
veà nguoàn. Do boä chænh löu diod khoâng theå chuyeãn tieáp ñöôïc naêng löôïng naøy veà löôùi ba pha, aùp
treân tuï C taêng cao coù theå laøm hoûng thieát bò. Ñeå ñeà phoøng tröôøng hôïp naøy, sô ñoà coù theâm Q7 cho
pheùp tieâu thuï löôïng ñieän naêng naøy baèng caùch ñoùng ñieän trôû haõm R (braking resistor). Töï caûm loïc
L giuùp cho doøng nguoàn khoâng coù daïng xung naïp tuï laø moät löïa choïn (coù theå khoâng duøng) vì noù seõ
laøm taêng giaù thaønh thieát bò.
Vôùi tính caùch laø boä ñieàu khieån ñoäng cô xoay chieàu, caùc yeâu caàu cuõng nhö sô ñoà ñieàu
khieån bieán taàn phuï thuoäc vaøo ñaëc tính taûi, seõ ñöôïc trình baøy ñaày ñuû trong chöông VIII: Ñieàu
khieån ñoäng cô xoay chieàu. Moät caùch toång quaùt, boä bieán taàn caàn ñaûm baûo caùc yeâu caàu cô baûn sau:
- Thöïc hieän ñöôïc logic ba pha, thay ñoåi Löôùi Taû i
taàn soá ra. BIEÁ N TAÀN
- Ñieàu khieån aùp theo yeâu caàu cuûa taûi.
Coù hai yeâu caàu chính cho ñieàu khieån ñieäu aùp:
ñaûm baûo maïch töø khoâng baûo hoøa baèng quan heä ÑK U ÑK f
U/f = haèng soá (xem muïc V.4.2) vaø taêng cöôøng Hình V.7.4: Gioáng nhö nghòch löu, bieán taàn coù 2 tín
momen taûi ñoái vôùi caùc bieán taàn thoâng thöôøng. hieäu ñieàu khieån: ñieän aùp vaø taàn soá.
- Haïn cheá ñöôïc soùng haøi aùp (doøng). Ñaëc tính naøy phuï thuoäc vaøo sô ñoà ñoäng löïc, algorit
ñieàu khieån nghòch löu.
V.8 ÖÙNG DUÏNG:
Nghòch löu ñoäc laäp ñöôïc öùng duïng roäng raõi trong coâng nghieäp vaø daân duïng, ta luoân gaëp
trong caùc thieát bò cung caáp doøng ñieän xoay chieàu cho caùc taûi coâng nghieäp goïi chung laø boä nguoàn
xoay chieàu, coù theå phaân ra laøm caùc nhoùm sau:
- Theo loaïi thieát bò söû duïng: nhoùm söû duïng maùy phaùt ñieän xoay chieàu (nhoùm thieát bò quay)
vaø nhoùm öùng duïng ñieän töû coâng suaát (thieát bò tónh).
- Theo nguoàn ñieän: Caùc boä nghòch löu khi coù ñaàu vaøo laø nguoàn moät chieàu, ví duï nhö bình
accu vaø bieán taàn khi coù ngoû vaøo laø löôùi ñieän xoay chieàu. Tuy nhieân theo thoùi quen, trong tieáng
anh, ngöôøi ta vaãn tieáp tuïc duøng töø nghòch löu (inverter) ñeå chæ caùc boä bieán taàn duøng cho ñieàu
khieån toác ñoä ñoäng cô xoay chieàu.
- Theo daõy taàn soá hoaït ñoäng: chia laøm caùc nhoùm:

1. Ngoû ra taàn soá coâng nghieäp (nhoû hôn 400 Hz) coá ñònh: caùc boä nguoàn xoay chieàu baùn daãn
söû duïng laøm nguoàn cho caùc thieát bò ñieän thay theá ñieän löôùi. Coù theå keå boä löu ñieän (UPS –
Uninterruped Power Supply) cung caáp nguoàn lieân tuïc cho taûi, boä ñoåi taàn cung caáp ñieän cho caùc
thieát bò söû duïng nguoàn khaùc taàn soá löôùi …
2 Ngoû ra taàn soá coâng nghieäp thay ñoåi: duøng ñeå ñieàu khieån toác ñoä ñoäng cô xoay chieàu, luoân
coù ñaàu vaøo laø ñieän löôùi neân coøn goïi laø bieán taàn.
3. Ngoû ra trung taàn hay cao taàn: Töø 500 Hz ñeán 25 KHz khi söû duïng SCR hay cao hôn khi
duøng transistor laø caùc boä nguoàn cho caùc coâng ngheä ñieän: nung noùng duøng doøng ñieän caûm öùng
trong moâi tröôøng daãn ñieän, hay chuyeån thaønh rung ñoäng sieâu aâm cuûa caùc vaät lieäu töø giaûo. Ñaëc
tröng cuûa nhoùm naøy laø heä soá coâng suaát cuûa taûi raát thaáp, caàn maéc tuï ñieän song song neân taûi coù tính
coäng höôûng. ÔÛ daõy taàn soá treân 25 KHz coøn coù caùc boä nghòch löu 1 pha laøm trung gian cho caùc boä
bieán ñoåi aùp moät chieàøu khi muoán söû duïng bieán aùp taàn soá cao nhaèm giaûm troïng löôïng vaø kích thöôùc
thieát bò (caùc boä nguoàn xung söû duïng transistor ñaõ giôùi thieäu trong chöông 4). Trong coâng nghieäp
coøn coù caùc boä dao ñoäng coâng suaát hình sin söû duïng ñeøn ñieän töû hay transistor, laøm vieäc ôû taàn soá
töø 50 KHz ñeán vaøi MHz duøng cho toâi cao taàn hay nung noùng ñieän moâi.
1. Caùc boä nguoàn taàn soá cao:
Nhö ñaõ giôùi thieäu trong muïc phaân loaïi, ta coù theå nung noùng caûm öùng caùc vaät lieäu ñaãn ñieän
baèng doøng ñieän caûm öùng. Daõy taàn soá laøm vieäc thay ñoåi töø taàn soá coâng nghieäp ñeán vaøi traêm KHz:
- Taàn soá laøm vieäc giaûm khi coâng suaát taêng.
- Taàn soá caàn phaûi taêng taêng khi beà daày laøm vieäc giaûm (toâi beà maët theùp).
Coù theå söû duïng NL noái tieáp hay song song vôùi ngaét ñieän laø thyristor trong caùc boä nguoàn
taàn soá cao. ÔÛ taàn soá lôùn hôn 100 KHz, coù theå duøng transistor hay caùc ñeøn chaân khoâng truyeàn
thoáng.
Nhö ñaõ khaûo saùt ôû V.2, caùc sô ñoà NL song song coù daïng NL nguoàn doøng vôùi taûi coäng
höôûng laø cuoän daây laøm vieäc vaø ñieän dung buø cos φ cho noù. Trong thôøi gian gaàn ñaây, ngöôøi ta baét
ñaàu duøng transistor vôùi caùc sô ñoà coù chuyeån maïch khi doøng (aùp) baèng khoâng.
2. Ñieàu khieån ñoäng cô AC duøng bieán taàn:
Caùc boä bieán taàn hieän laø phöông phaùp phoå bieán ñeå ñieàu khieån toác ñoä ñoäng cô xoay chieàu
trong coâng nghieäp. Khi taàn soá thay ñoåi, töø tröôøng quay cuûa caùc cuoän daây xtator coù toác ñoä thay
60 ⋅ f
ñoåi theo quan heä no = ; trong ñoù no tính baèng voøng/phuùt, f : taàn soá (Hz) vaø p laø soá ñoâi cöïc.
p
Rotor seõ quay theo töø tröôøng quay vôùi ñoä tröôït s haàu nhö khoâng ñoåi.
Coù hai nguyeân lyù chính cho ñieàu khieån ñoäng cô khoâng ñoàng boä duøng phöông phaùp thay
ñoåi taàn soá:
- Ñieàu khieån U/f haèng: khi taàn soá thay ñoåi, ñieän aùp ñaët vaøo cuoän daây cuõng thay ñoåi tæ leä ñeå
traùnh vieäc taêng maät ñoä töø thoâng daãn ñeå taêng doøng töø hoaù.
-Ñieàu khieån vector ñoäng cô KÑB: Laø phöông aùn hieän ñaïi, söû duïng caùc vi xöû lyù môùi coù khaû
naêng tính toaùn raát maïnh ñeå ñieàu khieån ñoäng cô KÑB.
Phöông aùn naøy khaéc phuïc nhöôïc ñieåm quan troïng cuûa caùc sô ñoà ñieàu khieån U/f haèng laø
momen ñoäng cô thaáp, ñaëc bieät khi taàn soá laøm vieäc nhoû hôn 3 Hz. BBÑ ñieàu khieån U/f haèng chæ
cung caáp cho ñoäng cô moät ñieän aùp ba pha töông öùng taàn soá laøm vieâc, doøng qua ñoäng cô thay ñoåi
theo traïng thaùi cuûa ñoäng cô.

Baèng caùch khoáng cheáù ñoäc laäp doøng töø hoaù (taïo ra töø thoâng khe hôû) vaø doøng rotor (taïo ra
momen quay), bieán taàn ñieàu khieån vector coù theå ñieàu khieån ñöôïc momen ñoäng cô KÑB nhö ñaõ
laøm vôùi ñoäng cô moät chieàu, beân caïnh khaû naêng ñieàu khieån toác ñoä thoâng qua söï thay ñoåi taàn soá.
Coù hai sô ñoà ñieàu khieån vector: coù phaûn hoài vò trí rotor (coù caûm bieán vò trí) vaø khoâng duøng
caûm bieán (sensorless). Sô ñoà ñaàu tieân cho pheùp ñieàu khieån chính xaùc nhöng phaûi duøng ñoäng cô
cheá taïo rieâng trong khi phöông aùn sau coù theå duøng ñoäng cô KÑB thoâng thöôøng.
Khi bieán taàn ñöôïc duøng ñeå ñieàu khieån toác ñoä ñoäng cô, sô ñoà ñieàu khieån coøn coù caùc chöùc
naêng: haïn cheá suït toác khi hoaït ñoäng, baûo veä quaù taûi, ñieàu khieån thôøi gian taêng, giaûm toác. Chöông
VIII seõ trình baøy ñaày ñuû hôn veà ñieàu khieån ñoäng cô xoay chieàu vaø öùng duïng cuûa bieán taàn.
3. Boä nguoàn xoay chieàu khoâng Ñieàu khieån
giaùn ñoaïn (boä löu ñieän hay UPS
Löôùi
uninterrupted – power – supply): Taûi
Hình V.8.1 trình baøy sô ñoà khoái Naïp Nghòch Chuyeån maïch
boä löu ñieän, ñöôïc söû duïng cho caùc thieát Accu löu
Hình V.8.1: Sô ñoà khoái boä nguoàn xoay chieàu khoâng giaùn ñoaïn
bò duøng ñieän quan troïng khoâng theå maát ñieän baát ngôø nhö maùy chuû cuûa maïng maùy tính hay caùc
maùy ñieän töû y teá. UPS seõ cung caáp ñieän taïm thôøi khi maát löôùi trong khi chôø löu döõ lieäu ñang laøm
vieäc hay cho chaïy maùy phaùt döï phoøng.
Sô ñoà khoái bao goàm boä nghòch löu söû duïng accu vaø boä chuyeån maïch (rô le hay TRIAC).
Boä naïp accu töï ñoäng ñaûm baûo heä thoáng luoân saün saøng laøm vieäc. Bình thöôøng taûi duøng ñieän löôùi,
chæ chuyeån sang söû duïng nguoàn nghòch löu khi maát nguoàn neân UPS coù sô ñoà khoái nhö vaäy ñöôïc
goïi laø loaïi OFF-LINE. Vaán ñeà then choát cuûa UPS off-line laø thôøi gian chuyeån ñoåi, tính töø khi
nguoàn xem nhö bò maát ñeán khi xaùc laäp aùp nghòch löu, giaù trò cho pheùp laø khoaûng hai chu kyø löôùi
ñeå taûi xem nhö coù nguoàn lieân tuïc.
ÔÛ caùc boä UPS coâng suaát beù (< 1.5 kW), maïch nghòch löu laø sô ñoà moät pha söû duïng bieán aùp
coù ñieåm giöõa (hình V.3.1b) ñeå thích hôïp vôùi nguoàn accu coù ñieän aùp beù (12V hay 24V). AÙp ra
ñöôïc ñieàu khieån baèng caùch thay ñoåi ñoä roäng xung. Moät vi maïch töông töï TL494 coù khaû naêng laøm
vieäc ôû 50 Hz ñöôïc söû duïng cho ñieàu khieån nghòch löu (SG3524).
Trong thôøi gian gaàn ñaây, caùc sô ñoà UPS hay nghòch löu coù ñaàu vaøo accu ñieän aùp thaáp hay
duøng sô ñoà khoái sau:
Accu Æ [NL1 Æ BA taàn soá cao Æ CL Æ Loïc 1 ]Æ NL2 Æ Loïc 2 Æ taûi
Cuïm bieán ñoåi aùp DC [ ] duøng ñeå naâng aùp töø 24 VDC ra 300 VDC, söû duïng Nghòch Löu 1
coù sô ñoà ñieàu roäng moät xung vôùi bieán aùp coù ñieåm giöõa vaø Bieán AÙp taàn soá cao giuùp giaûm kích
thöôùc, troïng löôïng vaø taêng hieäu suaát heä thoáng. Nghòch Löu 2 bieán ñoåi töø 300 VDC ra 220VAC ôû
ngoû ra. Trong nhieàu thieát bò, NL2 söû duïng nguyeân lyù ñieàu roäng xung hình sin ñeå caûi thieän daïng
aùp ra. Ñieàu naøy khoâng thöïc hieän hieäu quaû ôû boä nghòch löu taêng aùp.
Coù loaïi UPS khoâng coù boä chuyeån maïch vaø boä nghòch löu luoân laøm vieäc goïi laø UPS ON-
LINE. BBÑ naøy coù sô ñoà cuûa boä bieán taàn coù khaâu trung gian moät chieàu vôùi nguoàn döï phoøng laø
accu ñöôïc maéc ôû maïch moät chieàu vaø taàn soá ngoû ra laø coá ñònh. Do ñöôïc söû duïng lieân tuïc, aùp ra
ñöôïc yeâu caàu coù chaát löôïng cao hôn, thöôøng ñöôïc ñieàu cheá hình sin, qua boä loïc boû taàn soá cao ñeå
coù ñöôïc daïng soùng gioáng nhö ñieän löôùi. Boä UPS ON-LINE coù giaù thaønh cao hôn loaïi OFF-LINE

khaù nhieàu vì ngoaøi chaát löôïng ngoû ra hôn haün, noù coøn ñöôïc thieát keá ñeå laøm vieäc lieân tuïc.
4. Chaán löu (ballast) ñieän töû: ST
Ñeøn huyønh quang laø loaïi ñeøn ñöôïc söû duïng BL
raát phoå bieán nhôø hieäu suaát vaø tuoåi thoï raát cao.
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa noù döïa vaøo söï phaùt saùng
nguoàn
cuûa chaát (boät) huyønh quang (fluorescent) khi coù 220 VAC
doøng ñieän töû va vaøo. Nhö vaäy boùng ñeøn huyønh
quang laø moät boùng chaân khoâng coù traùng boät huyønh
quang, hai ñaàu laø boä phaän phaùt xaï ñieän töû catod Hình V.8.2: Sô ñoà ñeøn huyønh quang truyeàn
noùng goàm tim ñeøn vaø baûn cöïc. thoáng, duøng chaán löu laø cuoän daây
Khi laøm vieäc ở ñiện löôùi caàn coù ñieän tröôøng cao cuûa xung moài ban ñaàu ñeå taïo söï phoùng
ñieän. Khi ñaõ phoùng ñieän, giöõa hai baûn cöïc töông ñöông vôùi nguoàn aùp vaø ta caàn coù phaàn töû haïn
doøng maéc noái tieáp. Ñaây chính laø nhieäm vuï cuûa chaán löu (ballast) khi söû duïng ñeøn huyønh quang
baèng sô ñoà truyeàn thoáng (hình V.8.2). Ñaây laø cuoän daây loõi theùp laù kyõ thuaät ñieän laøm nhieäm vuï
haïn doøng khi ñeøn hoaït ñoäng oån ñònh vaø taïo xung aùp ñeå moài ñeøn ban ñaàu. Noái giöõa hai ñieän cöïc laø
ngaét moài ST (starter). Ñaây laø moät boùng ñeøn neon nhoû coù ñieän cöïc laøm baèng löôõng kim. ST daãn
ñieän luùc ñaàu ñeå nung tim ñeøn, khi noùng hai ñieän cöïc taùch rôøi xa ñeå ngaét maïch, doøng veà khoâng ñoät
ngoät laøm cuoäc daây taïo ra quaù ñieän aùp ñuû cho ñeøn huyønh quang phoùng ñieän. Trong traïng thaùi bình
thöôøng, coät aùp giöõa hai baûn cöïc khoâng ñuû cho ngaét moài ST laøm vieäc trôû laïi. Ñeøn huyønh quang coù
öu ñieåm laø hieäu suaát raát cao so vôùi ñeøn coù tim. Nhöôïc ñieåm cuûa sô ñoà truyeàn thoáng laø heä soá coâng
suaát beù do coù söû duïng cuoän daây vaø coâng suaát tieâu thuï cuûa phaàn töû naøy cuõng raát ñaùng keå. ÔÛ caùc heä
thoáng chaát löôïng cao, ngöôøi ta thöôøng noái song song vôùi boä ñeøn moät tuï ñieän ñeå buø coâng suaát phaûn
khaùng.
hình V.8.3: Maïch ballast ñieän töû 36W ñôn giaûn cuûa haõng International Rectifer (ñoïc theâm AN-1074.pdf)
Chaán löu ñieän töû laø boä nguoàn taàn soá cao duøng maïch nghòch löu ½ caàu (ñöôøng toâ ñaäm treân
hình V.8.3) cung caáp aùp baûn cöïc vaø doøng nung tim cho ñeøn huyønh quang. ÔÛ taàn soá cao, quaù trình

moài chæ laø thôøi gian nung tim ñeøn raát ngaén (ñeøn haàu nhö baät saùng töùc thì), töï caûm ngoû ra coù toång
trôû ñuû lôùn ñeå haïn doøng (hay duøng maïch ñieàu khieån doøng ñieän), chænh löu ñaàu vaøo laøm heä soá coâng
suaát > 0.9, vaø cao hôn (≅ 1) neáu duøng maïch caûi thieän heä soá coâng suaát. Boä ñeøn huyønh quang duøng
chaán löu ñieän töû coù hieäu suaát vaø heä soá coâng suaát cao, seõ coù tuoåi thoï cao khi chaán löu ñieän töû coù
thoâng soá thích hôïp.
V.9 TOÙM TAÉT CHÖÔNG:
Nghòch löu ñoäc laäp vaø bieán taàn chieám vò trí quan troïng trong ñieän töû coâng suaát hieän ñaïi.
Soá thieát bò söû duïng chuùng xuaát hieän ngaøy caøng nhieàu trong caùc maùy moùc cuûa nhieàu ngaønh kinh teá
quoác daân, töø coâng nghieäp ñeán daân duïng, ñaëc bieät laø heä thoáng truyeàn ñoäng bieán taàn – ñoäng cô
khoâng ñoàng boä seõ thay theá hoaøn toaøn heä thoáng chænh löu – ñoäng cô moät chieàu trong töông lai
khoâng xa vì caùc öu ñieåm kinh teá vaø kyõ thuaät.
Sau khi hoïc chöông 6, sinh vieân caàn phaûi bieát:
- Caùc loaïi nghòch löu ñoäc laäp, öu nhöôïc ñieåm vaø öùng duïng chính cuûa chuùng. Caùc sô ñoà
ñoäng löïc nghòch löu nguoàn aùp (moät pha, ba pha).
- Giaûi tích boä nghòch löu moät pha nguoàn doøng, nguoàn aùp, tính toaùn gaàn ñuùng sô ñoà 1 pha,
ba pha döïa vaøo thaønh phaàn cô baûn vaø tính toaùn maïch ñieän hình sin.
- Phöông phaùp ñieàu khieån bieân ñoä, haïn cheá soùng haøi ñieän aùp ngoû ra.
Caùc sô ñoà ñieàu khieån nghòch löu ñöôïc giôùi thieäu trong chöông coù theå xem nhö nhöõng ví
duï, nhaèm muïc ñích giuùp sinh vieân hieåu roõ hôn caùc nguyeân lyù lieân quan. Taát nhieân chuùng cuõng laø
nhöõng tham khaûo toát ñeå thieát keá sô ñoà ñieàu khieån.
BAØI TAÄP:
1. Thöû giaûi thích hoaït ñoäng cuûa maïch nghòch löu noái SCR1
+ +
tieáp hình a. Haõy lieät keâ caùc ñieåm gioáng vaø khaùc vôùi C1 S1
D1
C1
nghòch löu nguoàn aùp sô ñoà ½ caàu hình b. R L
V V
Vo L Vo
C2 D2
_ _ C2 S2
SCR2
(a) (b)
2. Haõy lieät keâ caùc ñieåm gioáng vaø khaùc giöõa hai sô ñoà nghòch löu song song vôùi nghòch löu nguoàn
aùp cuøng söû duïng bieán aùp coù ñieåm giöõa.
3. Cho boä nghòch löu 1 pha ñieàu roäng xung hình sin. AÙp nguoàn moät chieàu 280 volt, bieân ñoä soùng
mang tam giaùc 10 volt, taàn soá ngoû ra 50 Hz. Bieân ñoä aùp chuaãn(ñieàu khieån) 7 volt. Tính trò hieäu
duïng thaønh phaàn cô baûn aùp ra. Giaû söû caùc soùng haøi baäc cao khoâng ñaùng keå, tính doøng taûi RL:
R = 10 ohm, XL = 10 ohm. Tính coâng suaát tieâu thuï cuûa taûi. Tính trò trung bình doøng qua nguoàn vaø
veõ daïng doøng nguoàn.
4. Cho boä nghòch löu 3 pha ñieàu roäng xung hình sin. AÙp nguoàn moät chieàu 500 volt, bieân ñoä soùng
mang tam giaùc 10 volt, taàn soá ngoû ra 50 Hz. Bieân ñoä aùp chuaãn(ñieàu khieån) taïi thôøi ñieåm quan saùt:
pha A laø 10 volt, pha B vaø pha C laø – 5 volt.
a. Tính bieân ñoä aùp chuaãn (hình sin).

b. Taûi RL noái hình Y, R = 10 ohm, XL = 10 ohm. Tính trò hieäu duïng cuûa thaønh phaàn cô baûn aùp
pha taûi vA, giaù trò töùc thôøi cuûa caùc thaønh phaàn cô baûn aùp pha taûi. Tính doøng taûi (hieäu duïng doøng
pha taûi), tính coâng suaát tieâu thuï cuûa taûi. Tính trò trung bình qua nguoàn.
Giaû söû caùc soùng haøi baäc cao khoâng ñaùng keå,
5. Cho boä nghòch löu nguoàn aùp 1 pha, aùp nguoàn 120 VDC, taàn soá laøm vieäc 50 Hz, taûi 10 ohm,
L = 10 mH, ñieàu khieån ñoä roäng xung baèng leäch pha(Hình V.4.3)
a. Tính beà roäng xung θ (tính baèng ñoä hay rad) ñeå coù hieäu duïng thaønh phaàn cô baûn V1R laø 80 V.
Tính heä soá meùo daïng THD% cuûa aùp ra luùc naøy. Giaû söû aûnh höôûng caùc haøi baäc cao laø khoâng daùng
keå, tính hieäu duïng doøng taûi vaø doøng trung bình cung caáp bôûi nguoàn.
b. Tính giaù trò aùp, doøng hieäu duïng cuûa thaønh phaàn soùng haøi baäc 3, 5 cuûa tröôøng hôïp caâu 1 ñeå cho
nhaän xeùt veà giaû thieát ñöôïc duøng trong caâu a.
6. Cho boä nghòch löu nguoàn aùp coù ngoû ra daïng soùng 6 naác, nguoàn 300 VDC, taàn soá ngoû ra
f = 50 Hz, taûi noái hình Y, R = 10 ohm vaø XL = 10 ohm ôû 50 Hz. Tính giaù trò hieäu duïng doøng, aùp taûi
cuûa caùc thaønh phaàn baäc 1, 3, 5, 7, 9, 11 vaø13. Tính heä soá meùo daïng THD% cuûa ñieän aùp vaø ñaùnh
giaù söï meùo daïng cuûa daïng doøng trong tröôøng hôïp naøy.
7. Maïch nghòch löu cuûa moät UPS coâng suaát beù duøng sô ñoà bieán aùp coù ñieåm giöõa vôùi daïng aùp ñieàu
cheá ñoä roäng 1 xung. Nguoàn accu 24 V, taàn soá ngoû ra 50 Hz.
a. Veõ maïch ñoäng löïc vaø caùc daïng tín hieäu ñieàu khieån, ñieän aùp ngoû ra.
b. Giaû söû taûi thuaàn trôû vaø bieán aùp laø lyù töôûng, choïn beà roäng xung laø 120 O, tính tæ soá bieán aùp, bieân
ñoä doøng qua ngaét ñieän khi laø vieäc vôùi taûi ñònh möùc phiaù cao aùp 200VAC, 2A (giaù trò hieäu duïng).
c. Vôùi heä thoáng ôû caâu b. nhöng taûi laø 100 ohm, L = 1mH ôû phía cao aùp. Vieát phöông trình tính
daïng doøng qua caùc ngaét ñieän, diod phoùng ñieän, veõ caùc daïng doøng aùp taûi vaø suy ra giaù trò hieäu
duïng aùp treân taûi luùc naøy.
8. Xem maïch nghòch löu hình V.3.2.b.
a. Tính thaønh phaàn cô baûn cuûa aùp pha so vôùi trung tính nguoàn vAn vaø aùp pha so vôùi trung
tính taûi vAN .
b. Haõy chöùng minh hai gía trò tính ñöôïc trong caâu a. baèng nhau maø khoâng caàn tính. Keát
quaû naøy coù phuï thuoäc phöông phaùp ñieàu khieån nghòch löu 3 pha nguoàn aùp khoâng?
c. Haõy veõ daïng aùp trung tính taûi so vôùi trung tính nguoàn vNn.

Điện tử công suất-5

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Điện tử công suất-5

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CHÖÔNG 5 NGHÒCH LÖU ÑOÄC LAÄP VAØ BIEÁN TAÀN

töû treân sô ñoà V.1.1.a ñöôïc t iO

SCR 2 vaø SCR3. Khi SCR 1

C ñöôïc naïp ñeán ñieän aùp coù t

Trang 2 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 3 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 4 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 5 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 6 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

chieàu laøm vieäc 4 phaàn tö ñieàu khieån

chung ôû chöông 4 vôùi aùp ra coù trò U T

trung bình baèng khoâng laø moät trong

Trang 7 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 8 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 9 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 10 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Hình V.3.7.a: Toång hôïp daïng soùng 12 naác töø 6 nguoàn A U1 U2 U3 U4 U5 U6

nghòch löu moät pha B U1 U2 U3 U4 U5 U6

Trang 11 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

I1R = U1R / R2 + (wL) 2 = 135 / 102 + 31.42 = 4.1A

THD% = 100 0.172 + 0.082 /4.1=0.86%

Trang 12 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 13 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 14 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 15 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 16 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

saùnh coù treã (ñieàu roäng thích nghi), ñieàu roäng

Trang 17 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 18 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 19 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

uAn1 = 0.5maU sin wt hay U1 = 0.5maU <V.4.4a>

Trang 20 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

5. Caùc phöông phaùp ñieàu cheá ñoä roäng xung

Trang 21 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 22 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 23 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 24 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

U5 = ⎡ 1− 2sin 5.α52 + 2sin 5α1 ⎤ ;

Pha A Ñaët Out

Trang 25 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 26 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 27 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 28 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 29 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 30 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 31 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 32 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

G( jw) cuûa boä nghòch löu nguoàn aùp, taûi

Hình V.5.12: sô ñoà ngaét ñieän doùng ngaét

Trang 33 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 34 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

2. Maïch taïo logic ba pha:

Hình V.6.3b: Caùc daïng soùng logic ba pha,

Trang 35 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 36 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

0 1 0 0 1 1 0 0 0 1 1 1 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 noäi dung chöông trình ROM

Daïng soùng nghòch löu

Trang 37 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 38 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 39 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 40 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 41 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 42 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc

Trang 43 chuong 5 nghich luu va bien tan.doc