CHÖÔNG 6 BOÄ NGUOÀN BAÙN DAÃN MOÄT CHIEÀU

Boä nguoàn baùn daãn (ôû ñaây goïi taét laø boä nguoàn) laø caùch goïi khaùc cuûa boä bieán ñoåi
(BBÑ) hay thieát bò ñieän töû coâng suaát vì nhö ta ñaõ bieát, naêng löôïng cung caáp cho taûi coâng
nghieäp ñöôïc laáy töø BBÑ vaø boä nguoàn moät chieàu laø noäi dung cuûa chöông baét ñaàu cuûa phaàn
khaûo saùt öùng duïng cuûa ñieän töû coâng suaát.
Trong caùc chöông töø I ñeán V, caùc öùng duïng cuõng ñaõ ñöôïc giôùi thieäu moät caùch ngaén
goïn vôùi muïc ñích giuùp ngöôøi hoïc coù caùi nhìn troïn veïn veà boä bieán ñoåi ñöôïc khaûo saùt. Boán
chöông cuûa phaàn öùng duïng, töø VI ñeán IX seõ daønh cho caùc nhoùm öùng duïng chính cuûa ñieän töû
coâng suaát, goàm caùc boä nguoàn moät chieàu, boä ñieàu khieån ñoäng cô moät chieàu, boä ñieàu khieån
ñoäng cô xoay chieàu vaø boä nguoàn taàn soá cao.
VI.1 BOÄ NGUOÀN BAÙN DAÃN MOÄT CHIEÀU VAØ PHAÂN LOAÏI:
1. Boä nguoàn baùn daãn vaø boä nguoàn moät chieàu:
Sô ñoà khoái ñaày ñuû cuûa boä Loïc Loïc
Boä
nguoàn baùn daãn ñöôïc trình baøy treân Löôùi ñaàu vaøo Bieá n ñoå i ñaàu ra Taûi
hình VI.1.1. Caùc phaàn töû coâng suaát (*) (*)
(doøng ñieän lôùn) bao goàm boä loïc ñaàu
vaøo, boä bieán ñoåi hay maïch ñieän töû
Maï ch
coâng suaát vaø boä loïc ngoû ra. Boä loïc ñaàu Phaù t xung
vaøo luoân caàn thieát trong caùc heä thoáng Baû o veä
chaát löôïng cao nhaèm haïn cheá nhieãu
khi ngaét ñieän chuyeån maïch taïo ra hay Ñieàu khieå n Phaû n hoà i
töø ngoaøi coù theå taùc ñoäng vaøo boä bieán voø ng kín
ñoåi. Boä loïc ngoû ra duøng ñeå caûi thieän (*)
chaát löôïng ñieän naêng cung caáp cho taûi.
Hai boä loïc naøy coù theå bò boû qua khi ta Ñaë t
caân nhaéc giöõa giaù thaønh cuûa boä nguoàn Hình VI.1.1 Sô ñoà khoái ñaày ñuû moä boä nguoàn baùn daãn,
vaø chaát löôïng hoaït ñoäng. khoái coù daáu (*) laø coù theå khoâng caàn
Caùc khoái tín hieäu bao goàn maïch phaùt xung, ñieàu khieån voøng kín vaø baûo veä.
Vôùi noäi dung laø thieát keá vaø ñieàu khieån boä bieán ñoåi duøng cho caùc taûi cuï theå, chöông VI
baét ñaàu töø khaûo saùt ñaëc tính taûi. Sau ñoù, caùc yeâu caàu cho phaàn thieát keá vaø ñieàu khieån boä bieán
ñoåi ñöôïc phaùt bieåu cuøng vôùi caùc giaûi phaùp cuõng nhö tính toaùn. Khoâng chæ phaân tích nguyeân
lyù, moät soá sô ñoà maïch ñieän, heä thoáng ñieàu khieån voøng kín hay thieát bò coâng nghieäp cuï theå
cuõng ñöôïc giôùi thieäu nhaèm cung caáp moät caùi nhìn thöïc teá hôn veà caùc boä bieán ñoåi ñaõ ñöôïc söû
duïng trong coâng nghieäp. Ngoaøi ra, moät soá kieán thöùc cô sôû lieân quan cuõng ñöôïc giôùi thieäu ñeå
sinh vieân coù theå theo doõi noäi dung deã daøng hôn.
Boä nguoàn moät chieàu baùn daãn duøng ñeå chæ caùc boä bieán ñoåi cung caáp ñieän moät chieàu
cho caùc loaïi taûi khaùc nhau. Nhö vaäy noù goàm caûù boä ñieàu khieån ñoäng cô ñieän moät chieàu. Khaùc
vôùi caùc boä nguoàn xoay chieàu, ña soá caùc boä nguoàn moät chieàu ñeàu coù cuøng sô ñoà khoái vaø
nguyeân lyù ñieàu khieån duø chuùng coù khaùc bieät veà nguoàn, taûi, maïch ñoäng löïc hay ñieàu khieån.
Do ñoù, moät soá noäi dung cuûa chöông seõõ ñöôïc khaùi quaùt thaønh nhöõng lyù luaän chung vaø ta coù
theå thaáy söï öùng duïng chuùng trong nhöõng chöông keá tieáp.
2. Phaân loaïi boä nguoàn moät chieàu:

Trang 1/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

 Boä nguoàn moät chieàu coù theå phaân loaïi theo nhieàu caùch, ôû ñaây ta chæ xeùt hai nhoùm:
phaân loaïi theo boä bieán ñoåi (BBÑ) ñöôïc söû duïng vaø theo tính chaát taûi. Caùch ñaàu tieân quyeát
ñònh caáu truùc boä bieán ñoåi trong khi caùch thöù hai cho bieát moät soá ñaëc tính caàn thieát phaûi coù
(hay khoâng caàn) cuûa sô ñoà.
- Theo boä bieán ñoåi: Coù hai loaïi boä nguoàn moät chieàu töông öùng vôùi hai BBÑ ñöôïc söû
duïng: BBÑ ñieàu khieån pha vaø BBÑ aùp moät chieàu.
Boä nguoàn moät chieàu duøng BBÑ ñieàu khieån pha:
1. (Bieán aùp) --> Chænh löu (ñieàu khieån pha)
2. BBÑ aùp AC --> Bieán aùp taàn soá löôùi--> Chænh löu D
Coøn goïi laø boä nguoàn chænh löu, trong ñoù ( ) laø khoái coù theå khoâng caàn. Boä chænh löu
ñieàu khieån pha coù theå duøng Diod, SCR hay hoãn hôïp. Trong sô ñoà khoái 2, aùp löôùi sau khi ñieàu
khieån pha, qua bieán aùp ñöôïc chænh löu diod seõ coù daïng aùp ngoû ra cuûa boä chænh löu ñieàu
khieån khoâng hoaøn toaøn. Nhö vaäy hai sô ñoà khoái naøy töông ñöông vaø trong moät soá tröôøng
hôïp, sô ñoà khoái thöù 2 toû ra hieäu quaû hôn sô ñoà khoái 1.
Boä nguoàn moät chieàu duøng BBÑ aùp moät chieàu:
3. [Bieán aùp --> Chænh löu D --> loïc] --> BBÑ
4. [Chænh löu D -> loïc] -> BBÑ -> Bieán aùp taàn soá cao -> Chænh löu D
Khi duøng nguoàn moät chieàu, caùc khoái [ ] khoâng coù.
Nhoùm naøy coøn ñöôïc goïi laø boä nguoàn xung hay caáp ñieän ñoùng ngaét (switching power
supply), laø söï phaùt trieãn cuûa caùc boä caáp ñieän moät chieàu loaïi tuyeán tính, duøng ñeå cung caáp
ñieän moät chieàu coù oån aùp trong phoøng thí nghieäm hay coâng nghieäp. ÔÛ sô ñoà khoái 3, boä bieán
ñoåi thöïc hieän chöùc naêng oån aùp, thay cho maïch oån aùp tuyeán tính coù hieäu suaát raát thaáp. Trong
sô ñoà khoái 4, BBÑ laø loaïi flyback hay nghòch löu moät pha söû duïng bieán aùp taàn soá cao, nhôø ñoù
giaûm giaù thaønh, taêng hieäu suaát.
Trong caùc boä nguoàn treân, maïch loïc ngoû ra laø moät löïa choïn, coù theå laø LC ñeå coù ñöôïc
aùp ra phaúng hay khoâng caàn neáu taûi laø ñoäng cô moät chieàu…
So saùnh hai loaïi:
Nhoùm Öu Nhöôïc
Ñieàu khieån pha coâng suaát lôùn (MW) nhôø taàn soá ñoùng ngaét beù (taàn soá löôùi)
duøng SCR => maïch loïc ngoû ra coù trò soá lôùn
BBÑ aùp moät chieàu Taàn soá laøm vieäc cao neân aûnh coâng suaát ñeán 100kw neáu duøng
höôûng haøi baäc cao nhoû transistor, duøng thyristor yeâu caàu
maïch taét
- Phaân loaïi theo daïng taûi: Boä nguoàn moät chieàu coù theå coù nhöõng daïng taûi sau: ñoäng cô
moät chieàu, taûi ñieän hoùa, ñieän coâng ngheä, caùc maïch ñieän töû,… Tuy nhieân chuùng coù theå chia
laøm hai nhoùm:
• taûi aùp: Taûi caàn aùp ra phaúng, tieâu bieåu laø thieát bò ñieän töû. Vôùi daïng taûi naøy phaûi
duøng maïch loïc LC ôû ngoû ra BBÑ. Coù theå nhaän xeùt laø caùc boä nguoàn ñieàu khieån pha
khoâng thích hôïp baèng caùc boä caáp ñieän ñoùng ngaét vì coù giaù trò LC maïch loïc taêng

Trang 2/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

 cao do taàn soá laøm vieäc thaáp.
• taûi doøng: goàm caùc taûi coøn laïi - khoâng caàn aùp ra phaúng. Trong tröôøng hôïp caàn doøng
phaúng ñeå giaûm toån hao, taêng chaát löôïng hoaït ñoäng cuûa taûi, coù theå duøng cuoän
khaùng noái tieáp. Trong moät soá raát ít tröôøng hôïp, ñeå doøng ra thaät phaúng môùi duøng
loïc LC. Ví duï: caùc boä nguoàn duøng cho ñieän phaân trong coâng nghieäp thöôøng khoâng
caàn maïch loïc vì ñieän trôû cuûa taûi thöôøng khoâng beù nhöng trong caùc boä naïp accu,
ngoû ra thöôøng coù cuoän daây hay ñieän trôû ñeå gaùnh cheânh leäch giöõa xung aùp ngoû ra
vaø söùc ñieän ñoäng cuûa taûi, haïn cheá bieân ñoä doøng naïp.
Moät ñaëc tính khaùc caàn löu yù laø yeâu caàu caùch ly nguoàn – taûi khi duøng ñieän löôùi. Nhaèm
ñaûm baûo an toaøn cho nguôøi vaän haønh maùy, vaø haïn cheá doøng roø qua taûi xuoáng ñaát, ngöôøi ta
phaûi duøng bieán aùp deå caùch ly löôùi – taûi cho caùc boä nguoàn.
VI.2 BOÄ NGUOÀN CHÆNH LÖU:
Laø boä nguoàn baùn daãn moät chieàu cho pheùp cung caáp coâng suaát lôùn vaø raát lôùn nhôø söû
duïng Diod hay SCR, coù sô ñoà khoái 1 vaø 2 ñaõ ñöôïc giôùi thieäu. Vì caùc sô ñoà chænh löu ñaõ ñöôïc
khaûo saùt raát chi tieát trong chöông III neân muïc naøy seõ giôùi thieäu caùc böôùc ñeå thieát keá moät boä
nguoàn coâng suaát lôùn vaø trình baøy chi tieát vôùi boä nguoàn chænh löu.
1. Caùc böôùc thieát keá boä nguoàn baùn daãn:
- Thieát keá sô boä maïch ñoäng löïc: Töø caùc yeâu caàu cuûa taûi, ta choïn sô ñoà, duøng caùc quan
heä gaàn ñuùng vaø caùc giaû söû caàn thieát (do khoâng ñuû soá lieäu) ñeå tính choïn caùc thoâng soá maïch
ñoäng löïc. Sô ñoà coù theå phaûi ñöôïc choïn laïi neáu coù thoâng soá tính ra khoâng chaáp nhaän ñöôïc.
- Kieåm tra heä thoáng ñaõ choïn baèng caùch tính toaùn chính xaùc hay söû duïng coâng cuï moâ
phoûng ñeå coù hoaït ñoäng cuûa maïch vôùi caùc phaàn töû maïch ñoäng löïc ñaõ choïn. Neáu keát quaû
khoâng phuø hôïp, coù theå choïn laïi thoâng soá maïch hay ñoåi phöông aùn (trôû laïi böôùc thieát keá sô
boä). Cuõng coù theå thöïc hieän nhieàu thieát keá sô boä vaø seõ choïn ra thieát keá toái öu sau böôùc kieåm
tra naøy.
- Tính toaùn heä thoáng ñieàu khieån vaø baûo veä, laäp baûn veõ laép ñaët vaø xaây döïng quy trình
thi coâng, thöû nghieäm, hieäu chænh.
Sau khi thi coâng, thöû nghieäm vaø hieäu chænh xong, ta coù ñöôïc saûn phaåm (neáu cheá taïo
ñôn chieác) hay saûn phaåm maãu (baûn cheá thöû) trong tröôøng hôïp saûn xuaát haøng loaït cuøng vôùi
baûn thieát keá vaø quy trình saûn xuaát. Khoâng loaïi tröø khaû naêng laøm laïi caùc böôùc treân neáu keát
quaû khoâng thoûa ñaùng.
2. Thieát keá sô boä chænh löu ñieàu khieån pha (ÑKP):
Goàm caùc böôùc sau:
a. Choïn sô ñoà chænh löu: Caàn caân nhaéc caùc yeáu toá:
• Coù söû duïng bieán aùp (BA) hay khoâng:
BA coù hai nhieäm vuï: thay ñoåi taàm aùp ra vaø caùch ly ñieän nguoàn – taûi. AÙp ngoû vaøo boä
chænh löu phaûi coù giaù trò thích hôïp nhaèm traùnh BBÑ laøm vieäc daøi haïn ôû goùc kích lôùn coù chaát
löôïng aùp ra keùm vaø coù heä soá coâng suaát thaáp. Caùch ly ñieän nguoàn – taûi ñaõm baûo an toaøn cho
ngöôøi vaän haønh vaø traùnh nhieãu gaây ra do doøng roø cuûa löôùi ñi qua BBÑ coù theå laøm cho BBÑ
hoaït ñoäng khoâng toát. Thoâng thöôøng, chæ coù caùc boä ñieàu khieån ñoäng cô moät chieàu coù theå chænh
löu tröïc tieáp töø löôùi.

Trang 3/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

 • Moät pha hay nhieàu pha:
Sô ñoà nhieàu pha phöùc taïp nhöng chaát löôïng ngoû ra cao (nhaáp nhoâ aùp ra coù taàn soá cao vaø
bieân ñoä beù), cho pheùp coâng suaát taûi lôùn hôn vaø taûi ñeàu treân ba pha löôùi.
• Sô ñoà tia hay caàu:
Sô ñoà tia caàn söû duïng trung tính vaø coù doøng moät chieàu qua nguoàn, chæ thích hôïp coâng suaát
trung bình vaø nhoû. Veà nguyeân taéc, trung tính chæ duøng cho chieáu saùng vaø maïch ño löôøng.
• Caàu ñieàu khieån hoaøn toaøn (SCR) hay khoâng hoaøn toaøn (SCR + D):
Sô ñoà coù söû duïng diod coù aùp ra luoân lôùn hôn zero neân khoâng traû naêng löôïng veà löôùi ñöôïc,
hoaït ñoäng khoâng ñoái xöùng (coù haøi baäc chaün) laøm haïn cheá coâng suaát nhöng coù öu ñieåm laø ñôn
giaûn, giaù haï, khi goùc ñieàu khieån pha khoâng quaù lôùn thì coù heä soá coâng suaát cao.
• Söû duïng caùc sô ñoà ñaëc bieät:
- noái tieáp, song song caùc boä chænh löu: thöôøng söû duïng khi coâng suaát lôùn vaø raát lôùn,
cho pheùp caûi thieän daïng soùng doøng ngoû vaøo vaø aùp ngoû ra BBÑ.
- Sô ñoà 6 pha coù khaùng caân baèng (hình III.4.11b) chính laø song song hai sô ñoà 3 pha
hình tia. Laø sô ñoà chænh löu coù doøng qua caùc chænh löu beù nhaát, thích hôïp vôùi öùng duïng coù
doøng taûi raát lôùn.
- Söû duïng BBÑ aùp AC ôû phiaù sô caáp bieán aùp vaø duøng chænh löu diod ôû thöù caáp:
Ñaây laø sô ñoà coù hieäu quaû kinh teá raát cao trong hai tröôøng hôïp sau:
• AÙp ra beù (chuïc V) vaø doøng taûi lôùn (haøng nghìn A): Chi phí ñaàu tö giaûm do thay
theá chænh löu SCR baèng D coù giaù haï beân thöù caáp raát ñaùng keå so vôùi chi phí trang
bò BBÑ aùp xoay chieàu ôû sô caáp. Chi phí vaän haønh cuõng caûi thieän ñaùng keå vì suït aùp
thuaän SCR cao gaáp ñoâi suït aùp thuaän cuûa D.
• AÙp ra lôùn (chuïc nghìn V), doøng ra beù (chuïc A): Khi aùp ra raát cao, caàn noái tieáp
nhieàu chænh löu. Söû duïng diod seõ hieäu quaû raát nhieàu vì ñaõ traùnh ñöôïc vieäc noái tieáp
nhieàu SCR raát phöùc taïp vaø toán keùm.
b. Tính toaùn ñieän aùp vaø goùc kích SCR:
Sau khi choïn ñöôïc sô ñoà, ta caàn phaûi tính toaùn thoâng soá cuûa bieán aùp. AÙp ngoû ra BBÑ
phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toá: aùp nguoàn, tæ soá bieán aùp, goùc ñieàu khieån pha, cheá ñoä doøng taûi vaø
caùc suït aùp trong maïch. Suït aùp trong maïch bao goàm:
- Suït aùp treân chænh löu: 1 V/ Diod vaø 2 V / SCR
- Suït aùp do chuyeån maïch khi doøng lieân tuïc.
- Suït aùp nguoàn hay bieán aùp (do khi tính toaùn ta laáy giaù trò aùp thöù caáp ôû khoâng taûi) vaø
treân daây daãn.
Nhö vaäy coù quaù nhieàu thoâng soá ñeå coù theå töø aùp ngoû ra caàn thieát tính ñöôïc tæ soá bieán
aùp moät caùch chính xaùc. Khi tính toaùn sô boä, coù theå öôùc löôïng suït aùp toång coäng töø 15% - 20%,
söû duïng coâng thöùc cuûa cheá ñoä doøng lieân tuïc <>vaø goùc kích toái thieåu laø 10 – 15o.
Neáu sô ñoà khoâng duøng bieán aùp, vieäc kieåm tra phaïm vi ñieàu chænh goùc ÑKP laø caàn
thieát, traùnh goùc ñieàu khieån pha toái thieåu αmin quaù lôùn ( > 40 - 50O) laøm giaûm caùc chæ tieâu
naêng löôïng cuûa heä thoáng. Khi ñoù coù theå phaûi duøng bieán aùp giaûm aùp. Goùc αmin ñöôïc tính ôû

Trang 4/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

aùp ra laø cao nhaát (tính caû caùc suït aùp).
Goùc kích toái ña: Thöôøng choïn khoaûng 150 O vôùi 2 lyù do sau: Neáu khoâng laøm vieäc ôû cheá
ñoä nghòch löu, aùp ra ôû α > 150 O thöôøng raát beù, Neáu coù laøm vieäc ôû cheá ñoä nghòch löu, goùc
nghòch löu an toaøn cuõng coù theå laáy baèng 30 O , neáu khoâng coù yeâu caàu aùp nghòch löu cao.
Ví duï 1: Choïn sô ñoà vaø tính thoâng sôù cô baûn cuûa boä chænh löu 220VDC/100A doøng cho
ñieàu khieån ñoäng cô moät chieàu kích töø ñoäc laäp, löôùi coâng nghieäp 380VAC ba pha.
Giaûi: Vì coâng suaát taûi laø 220 x 100 = 22kW khoâng nhoû vaø ñeå coù chaát löôïng aùp ra cao,
ta choïn chænh löu caàu 3 pha.Ñeå cung caáp ñöôïc 220V cho taûi, aùp ra boä chænh löu baèng Uo
= 1.2 x 220 = 264 V (khi öôùc löôïng suït aùp toång coäng khoaûng 20%). Giaû söû khoâng duøng bieán aùp
vaø doøng taûi lieân tuïc, goùc kích toái thieãu laø:
3 6
Uo = U ⋅ cos α <III.3.6> => αmin = cos-1[264/(2.34 x 220)] = 59o.
2π
Trò soá naøy khaù lôùn, coù theå laøm giaûm chaát löôïng hoaït ñoäng cuûa heä thoáng, ta tính toaùn laïi
vôùi vieäc duøng bieán aùp. Giaû söû goùc kích toái thieåu αmin = 15o, aùp thöù caáp cuûa bieán aùp baèng U =
264 /(2.34 x cos 15o) = 116.8V suy ra tæ soá bieán aùp (noái YY) k = 116.8/220 = 0.53.
Ghi chuù:
- Vôùi coâng suaát 22kW laø ôû möùc ñoä trung bình, coù theå söû duïng sô ñoà caàu 3 pha ñieàu
khieån khoâng hoaøn toaøn (SCR+D). Nhöng vì noù coù theå laøm hoaït ñoäng cuûa bieán aùp khoâng toát do
coù caùc haøi baäc chaün neân sô ñoà ñieàu khieån hoaøn toaøn ñaõ ñöôïc choïn (ta ñang choïn höôùng thieát
keá heä thoáng chaát löôïng cao).
- Neáu löôùi coù coâng suaát lôùn (ñeå doøng 100A treân trung tính laø coù theå chaáp nhaän ñöôïc) vaø
ñeå giaûm giaù thaønh, coù theå choïn sô ñoà chænh löu 3 pha hình tia. Khi ñoù aùp ra coù theå khoâng ñuû
giaù trò 220V cho ñoäng cô khi taûi ñònh möùc.
c. Tính choïn chænh löu vaø bieán aùp:
- Ñònh möùc aùp chænh löu: AÙp khoaù cöïc ñaïi treân chænh löu luoân baèng giaù trò max cuûa aùp
daây.
Ví duï: Coù theå chöùng minh ñieän aùp laøm vieäc cöïc ñaïi Ulvmax cuûa chænh löu caàu moät pha
baèng 2 hieäu duïng aùp löôùi, chænh löu caàu ba pha baèng 2 3 = 6 aùp pha, chænh löu duøng
bieán aùp coù ñieåm giöõa baèng 2 2 aùp pha.
Löu yù heä soá an toaøn ñieän aùp cuûa linh kieän baùn daãn ñöôïc choïn > 2.
- Ñònh möùc doøng chænh löu vaø doøng qua BA (neáu coù):
Töø giaù trò doøng taûi cho tröôùc Io, ta coù theå tính giaù trò doøng ñieän qua caùc phaàn töû maïch
ñieän khi giaû ñònh ñöôïc daïng doøng taûi cuûa boä chænh löu, löu yù Io laø giaù trò trung bình. Coù theå
choïn moät trong 3 daïng sau phuï thuoäc cheá ñoä laøm vieäc cuûa taûi, xeáp theo thöù töï nhaáp nhoâ taêng
daàn:
* Doøng taûi phaúng – lieân tuïc: taûi coù L Io
lôùn hay laøm vieäc ôû goùc ñieàu khieån pha beù

0 2

Trang 5/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

 * Doøng xung hình sin: taûi coù L lôùn Imax
Io
nhöng laøm vieäc ôû goùc ñieàu khieån pha lôùn,
ví duï ñoäng cô moät chieàu laøm vieäc ôû aùp
khaù beù so vôùi ñònh möùc 0 2

* Xung tam giaùc: taûi coù L beù (hay baèng I max

0) vaø laøm vieäc ôû goùc ñieàu khieån pha lôùn Io

0 2

Vieäc choïn daïng doøng nhaèm muïc ñích naâng cao ñoä chính xaùc cho thieát keá sô boä.
Nhö ñaõ giôùi thieäu ôû chöông II, caùc linh kieän coâng suaát coù theå choïn sô boä baèng giaù trò
trung bình hay hieäu duïng trong khi daây daãn hay bieán aùp caàn choïn theo giaù trò hieäu duïng vì
chuùng phaùt noùng do ñieän trôû. Coù theå chöùng minh ñònh möùc doøng theo giaù trò trung bình khoâng
phuï thuoäc daïng soùng trong khi ñònh möùc doøng theo hieäu duïng taêng theo ñoä meùo daïng. Caùch
thöù hai chính xaùc hôn ñoái vôùi chænh löu.
Ñeå tính toaùn, ta veõ daïng doøng qua caùc phaàn töû cuûa maïch vaø tính ñöôïc doøng qua chuùng
hay söû duïng coâng thöùc cho ôû caùc baûng toång keát.
Ví duï tính toaùn doøng qua caùc phaàn töû coù theå xem laïi chöông chænh löu (muïc III.4.3):
1. Thieát keá boä chænh löu cho ñieàu khieån ñoäng cô DC kích töø ñoäc laäp 400 V/ 200A töø löôùi
ñieän 3 pha 380V (aùp daây): choïn sô ñoà, tính toaùn caùc thoâng soá hoaït ñoäng cuûa boä chænh löu ñieàu
khieån pha, tính doøng trung bình, aùp ngöôïc cöïc ñaïi SCR, doøng hieäu duïng qua caùc phaàn töû maïch
khaùc.
Choïn chænh löu caàu 3 pha (khoâng duøng BA): Vdo = 1.35*380 = 514V
AÙp ra caàn thieát Uo = 1.2 * 400 = 480 = Vdo.cos α => α . Giaù trò naøy ñuû nhoû ñeå vieäc
khoâng duøng BA laø hôïp lyù.
Doøng trung bình qua SCR 200/3 A aùp ngöôïc max treân SCR 380* 2 V, doøng hieäu duïng
löôùi ñieän: 200 2 / 3 A
2. Thieát keá boä chænh löu cho ñieàu khieån ñoäng cô DC kích töø ñoäc laäp 180 V/ 20A töø löôùi
ñieän coâng nghieäp 220V/380V:
Choïn chænh löu caàu 1 pha 4 SCR (khoâng duøng BA) söû duïng aùp pha vì coâng suaát ñoäng cô
coøn beù, sô ñoà 1 pha ñôn giaûn:
Udo = 0.9*220 = 198V
AÙp ra caàn thieát Vo = 1.2 * 180 = 216 > 198 V cho thaáy caàn söû duïng bieán aùp taêng aùp
hay söû duïng ñaàu vaøo laø chænh löu aùp daây (380V) ñeå ñoäng cô coù theå hoaït ñoäng ôû cheá ñoä ñònh
möùc.
Trong thöïc teá ta vaãn coù theå söû duïng aùp pha vaø bieát raèng ñoäng cô seõ khoâng theå coù taûi
ñònh möùc ôû toác ñoä ñònh möùc ñöôïc: α MIN = 0 Vo = 198 V => aùp ñoäng cô khi ñoù coøn
198/1.2 = 165 V, töông öùng vôùi khoaûng 165/180 = 91% toác ñoä ñònh möùc. Caùc tính toaùn naøy
thöïc hieän vôùi öôùc löôïng toång caùc suït aùp baèng 20% aùp ñaët vaøo ñoäng cô.
Doøng trung bình qua SCR 20/2 aùp ngöôïc max treân SCR 220* 2 V, doøng hieäu duïng
löôùi ñieän: 20 A.

Trang 6/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

 Coù theå choïn sô ñoà ñieàu khieån khoâng hoaøn toaøn (SCR + Diode), khi ñoù ñònh möùc caùc
linh kieän ñöôïc choïn theo ñieàu kieän laøm vieäc xaáu nhaát, vôùi goùc daãn lôùn nhaát baèng π töông öùng
vôùi doøng taûi ñònh möùc baèng 20 A => doøng trung bình qua SCR vaø diode baèng 20/2 vaø doøng
qua diode phoùng ñieän laø 20 A (töông öùng goùc daãn 2π)
d. Tính choïn maïch loïc ngoû ra:
Nhö ñaõ giôùi thieäu trong phaàn sô ñoà khoái, maïch loïc ngoû ra coù theå khoâng caàn trong caùc
boä nguoàn. Ta cuõng bieát raèng aùp ra cuûa boä bieán ñoåi luoân chöùa soùng haøi baäc cao vaø cuõng ñaõ
ñaùnh giaù aûnh höôûng cuûa noù treân taûi nhöng boä loïc ngoû ra chæ ñöôïc söû duïng khi thaät söï caàn
thieát, khi coù yeâu caàu haïn cheá nhaáp nhoâ doøng, aùp ngoû ra vì noù laøm taêng giaù thaønh, kích thöôùc
cuûa boä nguoàn. Vieäc tính choïn thoâng soá boä loïc ngoû ra cuûa boä nguoàn moät chieàu ñaõ ñöôïc giôùi
thieäu trong phaàn khaûo saùt BBÑ töông öùng, ôû ñaây chæ lieät keâ moät soá boä nguoàn moät chieàu coù
maïch loïc:
- Boä caáp ñieän cho caùc maïch ñieän töû caàn aùp ra phaúng, oån ñònh luoân coù loïc LC ngoû ra.
Löu yù töï caûm taûn cuûa bieán aùp cuõng caàn tính vaøo L cuûa maïch loïc.
- Caùc boä naïp accu coâng suaát lôùn thöôøng coù cuoän khaùng noái tieáp taûi ñeå haïn cheá nhaáp
nhoâ doøng naïp do ñieän trôû trong cuûa accu thöôøng raát beù. Caùc boä ñieàu khieån ñoäng cô moät chieàu
coù theå caàn cuoän khaùng san baèng ñeå laøm cho doøng taûi lieân tuïc, momen ít nhaáp nhoâ.
- Moät soá tröôøng hôïp boä nguoàn xi maï kim loaïi coù loïc LC ñeå laøm phaúng doøng ñieän theo
yeâu caàu cuûa coâng ngheä.
3. Ñieàu khieån boä nguoàn chænh löu:
Nhö ñaõ giôùi thieäu ôû hình VI.1.1, heä thoáng ñieàu khieån boä nguoàn noùi chung vaø chænh löu
bao goàm:
- Maïch phaùt xung: coù nhieäm vuï cung caáp xung tín hieäu ñieàu khieån caùc ngaét ñieän theo
tín hieäu ñieàu khieån töø khoái ñieàu khieån voøng kín. Maïch phaùt xung ñieàu khieån pha ñaõ ñöôïc
giôùi thieäu chi tieát ôû III.6, coù theå tham khaûo ñaëc tính vi maïch ñieàu khieån pha TCA785 (thuoäc
hoï TCA78x) ôû phaàn phuï luïc.
- Khoái baûo veä: Trong boä nguoàn baùn daãn, ngoaøi caùc baûo veä cô baûn ñaõ ñöôïc giôùi thieäu
trong chöông I laø ngaét ngoû vaøo hay taét tín hieäu ñieàu khieån SCR khi xaûy ra söï coá trong heä
thoáng, chöùc naêng baûo veä coøn deã daøng ñöôïc tích hôïp vaøo khoái ñieàu khieån voøng kín nhaèm haïn
cheá ngoû ra (doøng, aùp…) khoâng ra ngoaøi vuøng laøm vieäc cho pheùp, traùnh caùc khaû naêng hö hoûng
coù theå xaûy ra.
- Khoái ñieàu khieån voøng kín: Coù nhieäm vuï ñieàu khieån ngoû ra BBÑ ñeå boä nguoàn coù tính
chaát mong muoán baèng caùch xöû lyù tín hieäu phaûn hoài töø taûi hay beân trong BBÑ vaø tín hieäu ñaët
theo caùc nguyeân lyù ñieàu khieån töï ñoäng. Boä nguoàn moät chieàu, boä nguoàn noùi chung vaø haàu heát
thieát bò ñieàu khieån coâng nghieäp ñeàu söû duïng heä thoáng ñieàu khieån nhieàu voøng seõ ñöôïc giôùi
thieäu chi tieát ôû VI.4.

VI.3 BOÄ NGUOÀN XUNG (SWITCHING POWER SUPPLY):

Caùc boä nguoàn xung hay boä caáp ñieän ñoùng ngaét coù sô ñoà khoái 3, 4 ôû muïc VI.1, vôùi
trung taâm laø BBÑ aùp moät chieàu hay boä nghòch löu duøng transistor laøm vieäc ôû haøng chuïc hay
traêm KHz cho pheùp giaûm kích thöôùc, giaù thaønh. Do ñoù boä nguoàn xung ñöôïc söû duïng phoå bieán
trong caùc thieát bò ñieän töû daân duïng, laøm nguoàn cho caùc khoái ñieàu khieån, ño löôøng trong caùc

Trang 7/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

 thieát bò coâng nghieäp.
1. Sô ñoà oån aùp ñoùng ngaét thay theá oån aùp tuyeán tính:
Töø nhöõng naêm 70, BBÑ aùp moät chieàu laøm vieäc ¼ maët phaúng taûi ñaõ ñöôïc duøng ñeå thay
theá caùc maïch oån aùp tuyeán tính vaø ñöôïc goïi laø oån aùp ñoùng ngaét. Ñeå coù aùp ra baèng phaúng,
maïch loïc LC luoân ñöôïc söû duïng. Maïch oån aùp ñoùng ngaét coù nhöõng ñaëc ñieåm:
- Öu: hieäu suaát cao nhôø ñaõ thay ñoåi töø cheá ñoä laøm vieäc cuûa linh kieän coâng suaát töø
khueách ñaïi thaønh ñoùng ngaét, nhôø ñoù giaûm ñöôïc kích thöôùc taûn nhieät vaø giaù thaønh heä thoáng.
- Nhöôïc: coù nhaáp nhoâ aùp ra, maïch ñieàu khieån phöùc taïp nhöng ñöôïc khaéc phuïc baèng
caùch söû duïng vi maïch chuyeân duøng.
ΔV S1
io

+ Q1 Io + L

D1
V Io
V
Ñieàu khieån v
_ Vo _
o
C
Taûi

Hình VI.3.1 OÅn aùp tuyeán tính Hình VI.3.2 OÅn aùp ñoùng ngaét

Sau ñoù, sô ñoà naøy haàu nhö ñaõ bò thay theá trong caùc boä nguoàn xung, khi vieäc ñöa BBÑ
ra tröôùc bieán aùp giaûm aùp cho pheùp söû duïng bieán aùp taàn soá cao coù kích thöôùc raát nhoû so vôùi
bieán aùp duøng taàn soá löôùi vaø giaù thaønh thaápï ñeå ta coù ñöôïc caùc boä nguoàn xung ngaøy nay. Coù
hai daïng BBÑ ñöôïc söû duïng: ôû taàm coâng suaát beù (<200W) caùc sô ñoà Flyback ñöôïc söû duïng
vaø ôû taàm lôùn hôn thì chuû yeáu laø boä nghòch löu moät pha.
2. Caáp ñieän ñoùng ngaét (boä nguoàn xung) söû duïng nghòch löu:
T1
+
D1 L1
C1 S1 C3
S1
1
Q
2 3
Dao ñoäng tam giaùc
2
V CLK
u -Q
T1 ÑB
4
_ C2 S2 6
D2
S2
5
Uñk

Hình VI.3.2a: maïch ñoäng löïc phaàn nghòch Hình VI.3.2b maïch ñieàu khieån ñieàu roäng xung daåy
löu cuûa caáp ñieän ñoùng ngaét (boä nguoàn xung)- sô
keùo
ñoà nöûa caàu
Boä nghòch löu coù theå duøng cho boä caáp ñieän ñoùng ngaét coù sô ñoà khoái 4 ñöôïc giôùi thieäu
ôû muïc 1, bieán ñoåi ñieän moät chieàu thaønh xoay chieàu, cung caáp cho bieán aùp taàn soá cao. Nhôø
laøm vieäc ôû taàn soá cao (>25KHz), kích thöôùc, giaù thaønh bieán aùp vaø maïch loïc ngoû ra giaûm
ñaùng keå. Sô ñoà naøy cho pheùp boä bieán ñoåi khoâng bò giôùi haïn coâng suaát nhö caùc sô ñoà flyback.
Hình VI.3.2a cho ta sô ñoà söû duïng nghòch löu nöûa caàu. ÔÛ coâng suaát lôùn hôn 300W,
ngöôøi ta thöôøng duøng sô ñoà caàu (4 transistor). Ñeå giöõ oån ñònh ñieän aùp ngoû ra, noù ñöôïc phaûn
hoài ñeå thay ñoåi ñoä roäng xung boä nghòch löu. Vôùi sô ñoà nöûa caàu, ta chæ coù theå ñieàu khieån
khoâng hoaøn toaøn baèng caùch thay ñoåi tröïc tieáp ñoä roäng xung ñieàu khieån transistor. Ngoû ra moät
chieàu laáy ôû thöù caáp T1 laø bieán aùp giaûm (taêng) aùp, sau khi chænh löu vaø loïc phaúng. Vôùi nhaän

Trang 8/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

xeùt ñieän aùp sau chænh löu laïi coù daïng ñieàu roäng xung, ngöôøi ta coøn goïi nguyeân lyù ñieàu khieån
boä bieán ñoåi naøy laø ñieàu roäng xung ñaåy keùo (push-pull). Hình VI.3.2b laø maïch ñieàu roäng xung
ñaåy keùo vaø caùc daïng aùp . Ñaây laø phaàn loõi cuûa TL494 laø vi maïch ñieàu khieån boä nguoàn xung
thoâng duïng.
Ví duï tính toaùn boä nguoàn xung duøng nghòch löu moät pha:
Tính toaùn maïch ñoäng löïc boä caáp ñieän duøng nghòch löu (sô ñoà ½ caàu hình V.8.1), ngoû ra
5V/20 A, ngoû vaøo 260 VDC.
- Choïn taàn soá ngoû ra 20 Khz, ñoä roäng xung töông ñoái α = ton/T= 0.5.
=> bieân ñoä aùp thöù caáp 5/0.5 = 10 V.
Giaû söû diod caàu suït aùp toång 0.6 V
(duøng diod Schotky), bieân ñoä thöù caáp bieán
aùp Sô caáp bieán aùp
aùp laø 10 + 0.6 = 10.6 V. Bieân ñoä sô caáp laø
½ aùp nguoàn moät chieàu (nghòch löu nöõa caàu): v
o
=> tæ soá bieán aùp: 260 / (2 * 10.6) = 12.3. i
Thöù caáp bieán aùp
Io o sau chænh löu
Phaân tích daïng doøng => trò trung
bình doøng qua L1 cuõng chính laø doøng taûi Io,
giaû söû doøng qua Diod laø phaúng => bieân ñoä
Hình VI.3.2c Daïng doøng, aùp sau chænh löu thöù
cuûa noù cuõng laø Io = 20 A.
caáp bieán aùp.
Choïn doøng trung bình qua D laø kat. Io = 1.5 * 20 = 30 A; aùp qua D > 10 V, choïn 25
V, loaïi Schotky.
Hieäu duïng cuoän daây thöù caáp 20 / 2 = 14 A , hieäu duïng cuoän daây sô: 14 / 12.3 = 1.2 A
Choïn ngaét ñieän nghòch löu theo bieân ñoä doøng qua noù, baèng 20 /12.3 = 1,6 A
Choïn transistor ñoùng ngaét coâng suaát, doøng ñònh möùc 5 A / 600 V.

5. Sô ñoà boä nguoàn xung Flyback:

Maïch ñoäng löïc boä nguoàn xung duøng sô ñoà Flyback ñaõ ñöôïc giôùi thieäu chi tieát ôû
chöông IV, Caùc sô ñoà cuï theå coù theå tìm ñöôïc ôû taøi lieäu caùc haõng cung caáp vaø ôû phuï luïc (phaàn
cuoái chöông).

6. Sô ñoà baûo veä quaù aùp cho ngaét ñieän trong boä nguoàn xung Flyback:
Hình VI.2.3 laø laø maïch ñoäng löïc vaø caùc daïng aùp boä nguoàn xung söû duïng BBÑ aùp moät
chieàu loaïi flyback duøng bieán aùp, coù boä baûo veä xung aùp goàm diod phuïc hoài nhanh D, tuï ñieän
C vaø ñieän trôû R. MosFET Q laø ngaét ñieän S, coù aùp cöïc Drain laø vD coù daïng treân hình khi
khoâng coù maïch baûo veä xung aùp. Khi Q taét, doøng töø hoaù sô caáp chuyeån sang thöù caáp ñeå cung
caáp cho maïch taûi. Coù theå chöùng minh laø vD baèng hai laàn aùp nguoàn V luùc naøy. Cuõng töø hình
veõ naøy, ta quan saùt ñöôïc laø khi Q vöøa ngaét, ta coù xung quùa aùp raát cao, toàn taïi trong thôøi gian
raát ngaén xuaát hieän do quaù trình chuyeån doøng töø sô caáp sang thöù caáp bieán aùp khoâng xaûy ra töùc
thôøi. Thôøi gian naøy xuaát hieän do caùc LC kyù sinh trong bieán aùp T, noù taïo ra quaù aùp cho Q vaø
laøm giaûm hieäu suaát cuûa BBÑ. Tuï ñieän C cuûa maïch baûo veä laøm giaûm bieân ñoä xung quaù aùp,
ñieän trôû R phaûi tieâu thuï ñöôïc naêng löôïng xung aùp naøy trong phaàn coøn laïi cuûa chu kyø ñeå C coù
theå naïp ñöôïc ôû chu kyø keá tieáp.

Trang 9/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

 V
v
C
2V
C R v
D
v T
C
D
v V
D
Q
Q off Q on t

Hình VI.3.3: Boä baûo veä quaù aùp xung cho BBÑ flyback gheùp bieán aùp.
Baøi taäp: Töø moâ taû hoaït ñoäng cuûa boä baûo veä xung aùp, bieän luaän söï aûnh höôûng leân ñieän
aùp vD luùc Q khoùa cuûa vieäc thay ñoåi giaù trò ñieän trôû R.

7. Sô ñoà boä nguoàn xung duøng BBÑ aùp moät chieàu loaïi Forward:
ÔÛ coâng suaát nhoû, ta coù theå gaëp sô ñoà boä nguoàn xung V+

treân hình VI.2.4. Vì nguoàn cung caáp naêng löôïng cho taûi khi T1 D2
L1
ngaét ñieän Q ñoùng neân noù thuoäc nhoùm Forward. Töông töï C1

nhö bieán aùp xung kích SCR khi coù thôøi gian nghæ beù, caàn Q
phaûi giaûi phoùng naêng löôïng töø hoùa loõi saét vaø maïch traû naêng
löôïng veà löôùi qua diod D1 ñöôïc söû duïng. Löu yù cöïc tính caùc D1
cuoän daây cuûa bieán aùp treân hình VI.3.4.
Ñeå yù, maïch kích SCR xung roäng hình II.4.6b coù theå Hình VI.3.4: Boä nguoàn xung loaïi
Forward duøng 1 ngaét ñieän.
söû duïng nhö boä nguoàn xung coù caùch ly (khoâng oån aùp).
Baøi taäp: Veõ daïng doøng aùp treân caùc phaàn töû maïch ñieän hình VI.3.4, cho bieát nguyeân lyù
ñeå choïn soá voøng cuoän daây traû naêng löôïng.
VI.4 HEÄ THOÁNG ÑIEÀU KHIEÅN VOØNG KÍN BOÄ NGUOÀN MOÄT CHIEÀU:
Muïc naøy giôùi thieäu moät sô ñoà ñieàu khieån voøng kín ñöôïc söû duïng raát phoå bieán khoâng
nhöõng chæ trong boä nguoàn moät chieàu hay thieát bò ñieän töû coâng suaát khaùc, maø coøn ôû caùc boä
ñieàu khieån coâng nghieäp, khi ñoái töôïng laø heä thoáng quaùn tính. Do ñoù, caùc vaán ñeà ñöôïc khaûo
saùt trong muïc naøy coù theå ñöôïc duøng cho ñieàu khieån voøng kín caùc boä bieán ñoåi noùi chung, töø
caáp ñieän cho maïch ñieän töû hay thieát bò ñieän phaân ñeán ñieàu khieån ñoäng cô trong chöông sau.
1. Baøi toaùn ñieàu khieån boä bieán ñoåi (BBÑ):
Ngoaøi tính caùch laø moät heä thoáng töï ñoäng (HTTÑ) - yeâu caàu ñaûm baûo chaát löôïng ngoû
ra trong cheá ñoä tónh (xaùc laäp) vaø ñoäng (quaù ñoä) - BBÑ coøn coù hai baøi toaùn quan troïng sau:
- Doøng ñieän qua BBÑ hay caùc ñaïi löôïng cuûa taûi phuï thuoäc doøng ñieän (nhö momen
cuûa ñoäng cô moät chieàu) phaûi ñöôïc haïn cheá khoâng vöôït quaù giaù trò cho pheùp.
- Ñieàu khieån quaù trình khôûi ñoäng vaø döøng BBÑ. Ngöôøi ta thöôøng taêng aùp ñaët vaøo taûi
töø töø khi khôûi ñoäng BBÑ goïi laø khôûi ñoäng meàm (soft start). Thôøi gian khôûi ñoäng coù theå choïn
töø vaøi miligiaây ñeán nhieàu phuùt phuï thuoäc taûi. Quaù trình döøng BBÑ cuõng töông töï nhöng ít
ñöôïc chuù troïng hôn trong thöïc teá.

Trang 10/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

 Ñeå giaûi caùc baøi toaùn treân, coù theå vaän duïng lyù thuyeát ÑKTÑ vaø coù theå söû duïng nhieàu
sô ñoà hieäu chænh khaùc nhau. Tuy nhieân, trong thöïc teá caùc BBÑ coâng nghieäp coù moät sô ñoà
ñieàu khieån voøng kín gioáng nhau, ñoù laø heä thoáng ñieàu khieån (HTÑK) nhieàu voøng. HTÑK naøy
coøn goïi laø ñieàu khieån traïng thaùi hay toïa ñoä vì caùc bieán caàn ñieàu khieån cuõng laø caùc bieán traïng
thaùi hay caùc toïa ñoä cuûa maët phaúng pha bieãu dieãn heä thoáng.
2. HTÑK toïa ñoä:

Ñoái töôïng
ÑKx2 ÑKx1
ñaët2 ñaët1
x1 x2
+ PID + PID P2
P1
_ _

phaûn hoài
Hình VI.4.1 Sô ñoà khoái heä thoáng ñieàu khieån nhieàu voøng (hai voøng)
Moät caùch toång quaùt, heä thoáng ñieàu khieån toïa ñoä laø heä thoáng moät ñaàu vaøo vaø moät ñaàu
ra (SISO) coù sô ñoà khoái nhö hình VI.4.1, bao goàm:
- ñoái töôïng ñieàu khieån laø nhieàu khoái noái tieáp (treân hình laø hai khoái noái tieáp P1 vaø P2),
thöôøng laø BBÑ, taûi cuûa noù vaø caùc maùy saûn xuaát . Ngoû ra cuûa caùc khoái naøy seõ laø nhöõng thoâng
soá caàn ñieàu khieån, thöôøng laø caùc bieán traïng thaùi cuûa ñoái töôïng ñöôïc ñieàu khieån, ôû hình treân
laø x1, x2.
- Boä ñieàu khieån hay hieäu chænh (HC) noái tieáp coù soá löôïng baèng soá khoái cuûa ñoái töôïng,
coù phaûn hoài aâm laø caùc bieán traïng thaùi cuûa ñoái töôïng, thöôøng ñöôïc goïi laø boä ñieàu khieån caùc
bieán töông öùng. Ngoû ra cuûa boä HC voøng ngoaøi laø tín hieäu ñaët cho voøng trong. Ví duï treân hình
VI.4.1 heä thoáng coù hai voøng, vôùi bieán traïng thaùi x1, coù boä ñieàu khieån ÑKx1 vaø tín hieäu ñaët1
laø ngoû ra cuûa boä ÑKx2. Neáu ñoái töôïng coù n khoái noái tieáp töông öùng n bieán traïng thaùi caàn
ñieàu khieån, HT seõ coù n voøng vôùi n boä hieäu chænh noái tieáp.
HTÑK toïa ñoä cho pheùp ñieàu khieån ñöôïc caùc bieán traïng thaùi x1, x2 ... trong quaù ñoä
cuõng nhö xaùc laäp. Caùc bieán traïng thaùi ñöôïc ñieàu khieån theo tín hieäu ñaët töông öùng. Chaát
löôïng quaù ñoä (ñoäng hoïc) cuûa HT ñöôïc ñaûm baûo baèng quaù trình hieâïu chænh caùc voøng. Ñaëc tính
tónh (xaùc laäp) khoâng gioáng vôùi caùc heä thoáng thoâng thöôøng do coù caùc khaâu baûo hoøa. Treân hình
VI.4.1, khi caùc boä hieäu chænh khoâng bò baûo hoøa, ngoû ra x2 seõ ñöôïc ñieàu khieån theo tín hieäu
ñaët2. Khi boä ñieàu khieån ÑKx2 bò baûo hoøa, ngoû ra ñaët1 cuûa noù baèng haèng soá vaø ñaây chính
laø giaù trò giôùi haïn cuûa x1. Nhö vaäy, vaãn laø heä SISO nhöng ta coù theå ñieàu khieån nhöõng bieán
traïng thaùi cuûa heä thoáng baèng giaù trò ñaët (voøng ngoaøi cuøng) hay giôùi haïn (caùc voøng trong).
U
Ví duï: Vôùi boä nguoàn moät chieàu, ta coù hai voøng.
Voøng ngoaøi laø ñieàu khieån ñieän aùp x2 = U, voøng trong laø U
lv
ñieàu khieån doøng ñieän x1 = I. Ñaây laø 2 thoâng soá cuûa maët
phaúng taûi U, I cho bieát söï laøm vieäc cuûa BBÑ (hình VI.4.2).
Bình thöôøng, voøng ñieâuø khieån ngoaøi giöõ aùp ra oån ñònh ôû
giaù trò Ulv . Khi taûi taêng, aùp ra giaûm laøm taêng sai leäch
I I
voøng ngoaøi, boä ñieàu khieån aùp taêng tín hieäu ñaët cho boä gh

Trang 11/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

ñieàu khieån doøng cuûa voøng trong cho pheùp doøng taûi taêng . Hình VI.4.2: BBĐ ổn áp và hạn dòng
Nhôø ñoù aùp treân taûi ñöôïc giöõ oån ñònh (laøm vieäc oån aùp) cho
ñeán khi boä ñieàu khieån aùp baûo hoøa. Khi ñoù heä thoáng seõ laøm vieäc treân ñaëc tính haïn doøng I = Igh
vì tín hieäu ñaët cuûa boä ñieàu khieån doøng khoâng thay ñoåi. Vaäy nhôø heä thoáng ñieàu khieån hai voøng,
boä nguoàn DC bình thöôøng giöõ oån ñònh aùp ra ôû giaù trò laøm vieäc U = Ulv vaø haïn cheá doøng ôû giaù
trò I = Igh khi bò quaù taûi.
Coù theå lyù luaän töông töï ñeå thaáy raèng sô ñoà ñieàu khieån naøy cuõng hoaït ñoäng vôùi boä naïp
accu (hay caùc thieát bò ñieän hoùa khaùc laøm vieäc ôû ñaëc tính oån doøng, haïn cheá aùp cöïc ñaïi), chæ
khaùc nhau ôû ñieåm laøm vieäc trong cheá ñoä bình thöôøng.
Baøi taäp: Trong heä thoáng ñieàu khieån nhieät ñoä, ta coù hai voøng töông öùng vôùi hai bieán:
nhieät ñoä daây ñoát (hay nguoàn nhieät) vaø nhieät ñoä vuøng caàn nung (söû duïng nhieät). Haõy cho bieát
taùc duïng cuûa ñieàu khieån hai voøng ñoái vôùi heä thoáng naøy.
Quan saùt: Hai boä nguoàn oån aùp coù haïn doøng (boä caáp ñieän oån aùp) vaø oån doøng coù giôùi
haïn aùp (boä naïp accu) coù cuøng sô ñoà ñieàu khieån, chæ khaùc caùch vaän haønh.
3. Hieäu chænh HT heä thoáng ñieàu khieån toïa ñoä:
Moät caùch toång quaùt, ñeå coù theå ñieàu khieån ñöôïc n bieán traïng thaùi nhö ñaõ giôùi thieäu ôû
muïc 1, ta coù theå tính toaùn hieäu chænh theo lyù thuyeát ñieàu khieån töï ñoäng laàn löôït n voøng töø
trong ra ngoaøi, voøng trong sau khi hieäu chænh trôû thaønh moät phaàn cuûa ñoái töôïng voøng ngoaøi.
Trong thöïc teá, vôùi nhaän xeùt laø haàu heát caùc ñoái töôïng coâng nghieäp chæ bao goàm caùc
khoái quaùn tính (haøm truyeàn chæ coù cöïc ôû phaàn aâm truïc thöïc) heä thoáng ñieàu khieån toïa ñoä duøng
trong coâng nghieäp ñeàu söû duïng hieäu chænh PID vôùi phöông phaùp khöû cöïc – zero ñeå ñöa heä
thoáng kín veà caùc kieåu maãu (model) vôùi chaát löôïng bieát tröôùc.
a. Hai HT maãu (model):
- HT Toái öu module: Haøm truyeàn
voøng hôû phaûn hoài ñôn vò sau hieäu chænh coù
daïng:
1
Wh1 ( s) =
2 ⋅ T ⋅ s ⋅ (T ⋅ s + 1)
Hình VI.4.3 Giaûn ñoà Bode Wh1 cuûa HT toái öu module
HT kín voâ sai vôùi ngoû vaøo haøm naác, coù döï tröõ pha 65O , döï tröõ bieân laø voâ cuøng (giaûn
ñoà Nyquyist khoâng caét truïc thöïc). Quaù trình quaù ñoä coù daïng baäc hai tôùi haïn, voït loá POT
= 4.3% , thôøi gian leân 4.7T vaø thôøi gian ñaït 95% bieân ñoä xaùc laäp laø 7 T.
HT toái öu module laø khoái cô sôû, cho pheùp thöïc hieän algorit hieäu chænh PID cho HTÑK
toïa ñoä (nhieàu voøng).
- HT Toái öu ñoái xöùng: Haøm truyeàn voøng hôû phaûn hoài ñôn vò sau hieäu chænh coù daïng:
(4 ⋅ T ⋅ s + 1)
Wh2 ( s) =
8 ⋅ T 2 ⋅ s2 ⋅ (T ⋅ s + 1)
HT toái öu ñoái xöùng laø keát quaû cuûa khaâu hieäu chænh coù tích phaân moät ñoái töôïng coù
khaâu tích phaân ñeå nhaän ñöôïc hai cöïc ôû goác toïa ñoä. Khaâu tích phaân cuûa boä hieäu chænh laø caàn
thieát ñeå ñaûm baûo heä thoáng seõ khoâng sai soá theo nhieãu. Giaûn ñoà Bode coù hai ñieåm gaûy ñoái
xöùng qua ñieåm caét truïc hoaønh ωc (hình VI.4.4a).

Trang 12/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

 HT kín voâ sai vôùi ngoû vaøo haøm doác, coù döï tröõ pha 36O, döï tröõ bieân voâ cuøng, voït loá
POT = 43% , thôøi gian leân laø 3 T, thôøi gian quaù ñoä laø 14.6 T .

Hình VI.4.4a: Giaûn ñoà Bode Wh2 cuûa HT toái öu ñoái

xöùng
Moät caùch toång quaùt, zero heä hôû sau
khi hieäu chænh coù daïng (Tn.s+1). Quaù ñoä
haøm naác cuûa heä thoáng vôùi caùc giaù trò Tn/T
khaùc nhau ñöôïc veõ treân hình VI.4.4b. Vaø phuï
thuoäc vaøo ñaùp öùng mong muoán maø Tn coù theå Hình VI.4.4a: Quaù ñoä haøm naác cuûa HT toái öu ñoái
lôùn hôn 4T (Xem giaûn ñoà Bode tröôøng hôïp xöùng vôùi caùc giaù trò cuûa Tn khaùc nhau.
toång quaùt treân hình VI.4.6).
Vôùi Tn = 4T, heä thoáng ñaùp öùng nhanh (thôøi gian leân 3T) nhöng voït loá cao. Ñeå haïn
cheá nhöôïc ñieåm naøy, caàn söû duïng tín hieäu ñaët laø haøm doác hay noái tieáp tín hieäu ñaët moät khaâu
quaùn tính thôøi haèng T.
Kieåu maãu toái öu module ñöôïc duøng cho caùc voøng trong (lyù do ñöôïc giaûi hích ôû muïc c.
keá tieáp) vaø coù theå hieäu chænh toái öu ñoái xöùng hay module cho voøng ngoaøi cuøng phuï thuoäc ñaëc
tính mong muoán cuûa heä thoáng.
b. Hieäu chænh PID (vi tích phaân tæ leä): coù daïng:
(Ta s + 1)(Tb s + 1)
HC = K p + K i / s + K d s =
Ti s
trong ñoù:
Kp, Ki, Kd: laø caùc heä soá khueách ñaïi töông öng vôùi caùc khaâu tæ leä, tích phaân, vi phaân
ñöôïc söû duïng khi ñieàu khieån baèng chöông trình.
Ta, Tb , Ti laø caùc thôøi haèng, ñöôïc söû duïng khi tính toaùn hieäu chænh. Haøm truyeàn PID coù
hai zero vaø moät cöïc ôû goác toïa ñoä. Theo nguyeân lyù khöû cöïc – zero, caùc zero ñöôïc duøng ñeå
loaïi boû caùc cöïc khoâng mong muoán. Ñeå heä thoáng coù ñaùp öùng nhanh, ta öu tieân loaïi boû caùc thôøi
haèng lôùn (cöïc gaàn goác toïa ñoä). Khaâu tích phaân ñöôïc theâm vaøo nhaèm trieät tieâu sai soá xaùc laäp,
nhöng thôøi haèng tích phaân Ti xaùc ñònh ñaëc tính quaù ñoä mong muoán.

Khi cho caùc heä soá baèng 0, ta nhaän ñöôïc caùc sô ñoà ñieàu khieån P, PD, I, PI:
1 1
Hieäu chænh P HC = K p = hieäu chænh I HC = K i / s =
Ti Ti s
(Ta s + 1) (Ta s + 1)
Hieäu chænh PD HC = K p + K d s = hieäu chænh PI HC = K p + K i / s =
Ti Ti s

Sau ñaây laø caùc ví duï hieäu chænh PID duøng nguyeân lyù khöû cöïc-zero:

Trang 13/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

 - Ñoái töôïng baäc 2 coù vaø khoâng coù tích phaân:
K Hieäu chænh PI ñeå coù toái öu module
W=
(T1s + 1) (T2 s + 1)
T 1 > T2
K
W= Hieäu chænh PI ñeå coù toái öu ñoái xöùng
s (T2 s + 1)
vaø P ñeå coù toái öu module
- Ñoái töôïng baäc 3 khoâng coù tích phaân:

Hieäu chænh PID ñeå coù toái öu module

K
W= T 1 > T2 > T3
(T1s + 1)(T2 s + 1)(T3 s + 1)
(Ta s + 1)(Tb s + 1)
HC =
Ti s

vôùi Ta = T1; Tb = T2; Ti/K = 2.T3

Hình VI.4.5: Hieäu chænh heä thoáng baäc 3 veà toái öu

module.
- Ñoái töôïng baäc 3 coù tích phaân:
K
W= T 1 > T2
s (T1s + 1)(T2 s + 1)

Hieäu chænh PID ñeå coù toái öu ñoái

xöùng (hình ):
Ta = T1; Tb = 4.T2; Ti/K = 8.(T2)2
vaø PD ñeå coù toái öu module
1
HC = (Ta s + 1)
Ti

Choïn Ta = T1; Ti/K = 2.T2

Hình VI.4.6: Hieäu chænh heä thoáng baäc 3 coù tích phaân
veà toái öu ñoái xöùng vôùi Tn thay ñoåi.
Nhaän xeùt: Vôùi boä hieäu chænh PID, ta chæ coù theå khöû ñöôïc 2 zero, do ñoù maãu soá haøm
truyeàn ñoái töôïng caàn ñöa veà baäc 3 keå caû tích phaân.
c. Caùc haøm truyeàn gaàn ñuùng:
Ñeå coù theå thöïc hieän vieäc hieäu chænh heä thoáng nhieàu voøng caùc heä thoáng coâng nghieäp
theo nguyeân lyù khöû cöïc – zero nhö muïc b. ta caàn phaûi söû duïng moät soá quan heä gaàn ñuùng döïa
treân cô sôû laø ñaëc tính pha hai HT coù cuøng giaù trò trong vuøng khaûo saùt :
- Ñeå coù theå tieáp tuïc hieäu chænh caùc voøng ngoaøi, ñoái töôïng cuûa noù phaûi laø heä quaùn tính.
Suy ra haøm truyeàn voøng trong sau khi hieäu chænh cuõng phaûi laø moät khaâu quaùn tính (coù cöïc ôû
phaàn aâm truïc thöïc). Ñaëc tính pha - taàn soá trong hình VI.4.7 cho thaáy coù theå thay theá heä thoáng

Trang 14/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

toâí öu module baèng haøm truyeân töông ñöông baäc 1 nhö sau:
Wh1 1 1
Wk1 = =
1 + Wh1 2T .s (T .s + 1) + 1 2T .s + 1

Do ñoù, caùc voøng trong chæ coù theå hieäu chænh thaønh toái öu module ñeå coù theå thöïc hieän
vieäc hieäu chænh tieáp tuïc caùc voøng ngoaøi sau khi thay theá caùc voøng trong baèng haøm truyeàn
töông ñöông.

1 1 1 1
(a) So saùnh vaø (b) So saùnh vaø
j 2w + 1 j 2w( jw + 1) + 1 jw + 1 (1 + jw / n) n
Hình VI.4.7: So saùnh ñaëc tính pha – taàn soá cuûa caùc haøm truyeàn töông ñöông, ta nhaän xeùt
chuùng coù cuøng ñaëc tính ôû caùc giaù trò pha ≤ 60o , cho pheùp thay theá laãn nhau.
- Thu goïn nhieàu khaâu quaùn tính coù haèng soá thôøi gian beù veà quaùn tính baäc nhaát ñeå
giaûm baäc maãu soá caùc haøm truyeàn ñoái töôïng coù baäc > 3:
K K
Wh =
(T1.s + 1)(T2 .s + 1)∏ (Tn s + 1) (T1.s + 1)(T2 .s + 1)(∑ Tn .s + 1)
n n

trong ñoù Tn laø caùc thôøi haèng beù. Nhôø coâng thöùc gaàn ñuùng naøy maø ta coù theå söû duïng
hieäu chænh khöû cöïc-zero ñoái töôïng quaùn tính coù baäc cao hôn 3. Treân hình VI.4.7b, ôû giaù trò
pha ≤ 60o , moät cöïc ôû 1/T coù ñaëc tính töông töï nhö n cöïc ôû 1/nT.
- Töông töï, khaâu treã thôøi gian τ cuõng töông ñöông vôùi quaùn tính baäc 1 thôøi haèng τ.
K
Wh = K .e −τ s
(τ .s + 1)
Ví duï: Haõy choïn vaø tính caùc boä hieäu chænh cuûa heä thoáng ñieàu khieån hai voøng, coù ñoái
töôïng laø hai khaâu quaùn tính noái tieáp nhö sau:
⎡ 100 ⎤ x1 ⎡ 1 ⎤ x 2
⎯⎯
u
→⎢ ⎥ ⎯⎯→ ⎢ ⎥ ⎯⎯→
⎣ (0.05s + 1) (0.2s + 1)(2 s + 1) ⎦
2
⎣ 2.s ⎦
Voøng trong:

Trang 15/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

 100 100
- Ñöa ñoái töôïng veà baäc 3: H 1 =
(0.05s + 1) (0.2 s + 1)(2s + 1)
2
(0.1s + 1)(0.2 s + 1)(2s + 1)
(Ta.s + 1)(Tb.s + 1)
- hieäu chænh PID: HC1 = ñeå coù HT toái öu module
Ti.s
choïn T = 0.1 ñeå HT coù ñaùp öùng laø nhanh nhaát, haøm truyeàn voøng hôû sau khi hieäu chænh:
1
HC1* H 1 =
0.2 s (0.1s + 1)
=> Ta = 0.2, Tb = 2 vaø Ti = 0.2*100 = 20 vaø haøm truyeàn voøng kín sau hieäu chænh:
1 1
Wk1 = (haøm truyeàn töông ñöông giaûm baäc)
0.2 s (0.1s + 1) + 1 0.2s + 1
1 1
Voøng ngoaøi: ñoái töôïng caàn hieäu chænh: Wh = Wk1* H 2 = . ,
2 s (0.2s + 1)
1
- Coù theå choïn hieäu chænh P: HC 2 = Kp = ñeå coù HT toái öu moñun:
Ti
1 1
HC 2*Wh = . => Ti.2 = 0.4 => Ti = 0.2 hay Kp = 5
0.4 s (0.2s + 1)
- hay hieäu chænh PI ñeå coù haøm truyeàn sau hieäu chænh laø toái öu ñoái xöùng vôùi T = 0.2:
Ta s + 1 1 1 (4Ts + 1) 1
HC 2*Wh = i i ≡ .
Ti s 2s (0.2 s + 1) 2 2
8T s (Ts + 1)

=> Ta = 4T =0.8; 2*Ti = 8T2 => Ti = 0.16

e. YÙ nghiaõ thöïc tieãn cuûa hieäu chænh toïa ñoä:
Nhö ñaõ giôùi thieäu ban ñaàu, HT ñieàu chænh toïa ñoä ñöôïc söû duïng roäng raõi trong coâng
nghieäp vì noù raát deã söû duïng vaø coù tính phoå quaùt cao. Thuaät toaùn hieäu chænh nhö trình baøy ôû
treân cho thaáy PID coù theå hieäu chænh heä thoáng quaùn tính coù baäc baát kyø, ñaây chính laø moâ hình
cuûa ña soá maùy moùc coâng nghieäp. Vì theá, caùc boä ñieàu khieån coâng nghieäp (ñoäng cô, quaù trình)
luoân tích hôïp saün boä PID vaø ngöôøi söû duïng chæ caàn chænh caùc thoâng soá PID laø HT coù theå hoaït
ñoäng vôùi chaát löôïng coù theå chaáp nhaän ñöôïc. Thuaät toaùn chænh ñònh thoâng soá boä hieäu chænh
goàm 2 phaàn: caùch hieäu chænh PID moät bieán traïng thaùi (moät voøng) vaø hieäu chænh heä nhieàu
voøng.
- Hieäu chænh PID: Nguyeân taéc hieäu chænh laø quan saùt quaù trình quaù ñoä vôùi ñaàu vaøo
haøm naác, thay ñoåi caùc Ki, Kp, Kd ñeán khi coù quaù ñoä mong muoán. Ñoái vôùi caùc thieát bò ÑTCS
(boä nguoàn, boä ñieàu khieån ñoäng cô), ngöôøi ta chæ cung caáp hieäu chænh PI vì chính BBÑ laø moät
nguoàn nhieãu taàn soá cao (baèng taàn soá ñoùng ngaét cuûa ngaét ñieän) vaø nhö theá chæ coù boä ñieàu
khieån quaù trình (vò trí, nhieät, aùp suaát, löu löôïng... ) môùi caàn hieäu chænh PID.
Ñaàu tieân, ta cho Ki, Kd baèng khoâng, taêng daàn Kp ñeán khi heä thoáng baét ñaàu coù voït loá
(hay gaàn voït loá). Sau ñoù taêng daàn Ki ñeán khi coù coù ñaùp öùng tôùi haïn (voït loá < 5%) khi hieäu
chænh thaønh toái öu modun hay quaù ñoä daïng baäc hai (dao ñoäng 1- 2 chu kyø) ñeå söû duïng. Boå
sung Kd ñeå giaûm voït loá neáu caàn.
- Hieäu chænh HT nhieàu voøng: Chænh töøng boä ñieàu khieån, töø voøng trong daàn ra voøng
ngoaøi. Khi hieäu chænh caùc voøng trong, caàn giaûm caùc giaù trò baûo hoøa cuûa caùc boä ñieàu khieån

Trang 16/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

voøng ngoaøi ñeå tín hieäu ñaët cuûa voøng trong laø khoâng ñoåi: ta quan saùt ñöôïc quaù trình quaù ñoä
haøm naác cuûa voøng trong.
Ví duï boä ñieàu khieån toác ñoä ñoäng cô coù hai bieán laø doøng ñieän (voøng trong) vaø toác ñoä
(voøng ngoaøi). Ñeå hieäu chænh doøng ñieän, ta haïn cheá doøng (möùc baûo hoøa cuûa voøng toác ñoä) ñeán
noåi ñoäng cô khoâng ñuû momen ñeå quay, nhö vaäy ta khoâng coù quaù ñoä toác ñoä vaø coù theå quan saùt
ñöôïc quaù ñoä haøm naác cuûa doøng ñieän. Khi chænh xong voøng doøng ñieän, taêng möùc haïn cheá
doøng ñeå ñoäng cô coù ñuû momen quay vaø ta seõ quan saùt ñöôïc quaù ñoä toác ñoä.
3. Caùc maïch ñieän thöôøng duøng:
a. Boä hieäu chænh PID duøng 1 OPAM:
R21
C6 R24 C7 C4 R22 VR2 C5

R26 VR3
7

U7

4
3 VR1
2 U6
6
Ui 2 --Ufh
6
Uo R27
3
U
ñk
4

Uñaë t

7
Hình VI.4.8 (a) Sô ñoà nguyeân lyù boä hieäu chænh PID (b) Sô ñoà thöïc teá: PID --> sôùm treã pha, chæ coù vi
phaân ôû ñöôøng phaûn hoài.
b. Boä hieäu chænh PID duøng 4 OPAM: .
Tæ leä
Hình VI.4.8.c (Xem taøi lieäu ÑKTÑ) Cho pheùp chænh
ñoäc laäp töøng thaønh phaàn PID
Vi phaâ n +
Ui Uo

Tích phaâ n
c. Maïch haïn cheá bieân ñoä:
Vì ngoû ra cuûa boä hieäu chænh voøng ngoaøi laø tín hieäu ñaët cuûa boä hieäu chænh voøng trong,
möùc baûo hoøa cuûa boä hieäu chænh voøng ngoaøi seõ xaùc ñònh giôùi haïn cuûa bieân ñoä ngoû ra cuûa voøng
trong. Caùc maïch thay ñoåi möùc baûo hoøa (haïn cheá bieân ñoä) ngoû ra KÑTT thöôøng duøng.
-- VCC
R3
R6
4

D7 2 U1
6
VR1 Ui 3
Uo
U10
4

D4 R13 +VCC
2
Hình VI.4.9 (b)
7
7

6
Ui R31 3 3
Uo 6 Maïch duøng
2
U3 VR KÑTT phuï
7

Hình VI.4.9 (a) Maïch haïn cheá bieân ñoä ngoû

ra duøng diod (baûo hoøa ôû V1 > 0) 0.01uF 10K

d. Maïch taïo haøm doác (RAMP):

Khi tín hieäu ñaët cuûa caùc BBÑ laø haøm naác, HT luoân coù voït loá ngoû ra khaù cao do sai soá
quaù lôùn ban ñaàu, nhaát laø khi söû duïng kieåu maãu toái öu ñoái xöùng. trong coâng nghieäp, tín hieäu
Hình VI.4.10 Maïch taïo haøm doác vaø öùng duïng

Trang 17/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

 --V
wñ
C1
v(t) R1

4
2 U1
wñ 6
3
t POT2 Vo
D1 R3 V

7
0 tkñ t

7
Ñoà thò toác ñoä ñaët cuûa truyeàn 3
6
ñoäng naâng haï buoàng thang maùy U2
2
POT1
Hình 5 : tín hieäu ñaët haøm RAMP
(b) (c) R4

4
(a) 0.01uF 10k

ñaët thöôøng coù daïng haøm doác, hay ít ra laø haøm muõ (1 – e-t/T) cuûa maïch naïp tuï. ÔÛ nhöõng heä
thoáng ñieàu khieån caùc chuyeån ñoäng coù ngöôøi nhö ôû thang maùy, khoâng chæ tín hieäu ñaët maø caùc
ñaïo haøm cuûa noù cuõng caàn lieân tuïc ñeå traùnh gia toác vaø ñoä giaät lôùn, taïo caûm giaùc an toaøn, thoaûi
maùi cho ngöôøi söû duïng. Hình VI.4.10c cho ta moät maïch ñieän taïo haøm doác duøng hai KÑTT.
Loïc nhieãu vaø caùch ly: Trong hình R/2 R/2

VI.4.8, caùc boä loïc hình T duøng RC loïc nhieãu Vi Vo

ôû ñaàu vaøo vaø caùch ly giöõa caùc taàng ñeå choáng 104
caùc khaû naêng caøi hay dao ñoäng cuûa khueách
ñaïi thuaät toaùn.
Hình VI.4.10: Loïc T giöõa caùc taàng: ñieän trôû R
taùch laøm ñoâi, theâm vaøo tuï ñieän 0.1 uF

PHUÏ LUÏC CHÖÔNG 6

VI MAÏCH ÑIEÀU KHIEÅN BOÄ NGUOÀN XUNG 3842

1. GIÔÙI THIEÄU CHUNG:
Phaàn phuï luïc naøy giôùi thieäu hoï vi maïch 3842..3846, ñieàu khieån boä nguoàn xung loaïi FLYBACK,
söû duïng MOSFET. Ngöôøi ta goïi nhoùm vi maïch naøy laø ñieàu roäng xung loïai doøng ñieän (current mode
PWM) khaùc vôùi nguyeân taéc PWM moâ taû ôû II.5.1. MosFET seõ daãn ñieän töø ñaàu chu kyø vaø seõ bò khoùa khi
doøng vöôït qua giaù tri ñaët bôûi ngoû ra boä hieäu chænh. Nguyeân taéc ñieàu khieån nhö vaäy raát thích hôp vôùi caùc
BBÑ loaïi flyback bieán ñoåi naêng löôïng qua trung gian doøng ñieän. Caùc vi maïch trong nhoùm chæ khaùc nhau
vaøi thoâng soá phuï thuoäc maõ soá. Tieáp ñaàu ngöõ cho bieát nhaø cheá taïo, soá ñaàu töø 1 (1842) ñeán 3 (3842)
phuï thuoäc nhieät ñoä laøm vieäc.

Trang 18/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

 Hình PL4.1 Sô ñoà khoái vaø moâ taû chaân EC 3842, soá chaân trong ngoaëc khi söû duïng voû DIP14.
Vi maïch EC 3842 laø boä ñieàu cheá ñoä roäng xung loaïi doøng ñieän, chuyeân duøng cho BBÑ flyback
coù sô ñoà khoái hình PL4.1, caáp ñieän ñeán 30 volt (phuï thuoäc maõ soá) , bao goàm:
- Maïch oån aùp 5V / 20 mA (chaân 8/14) cho maïch ngoaøi vaø aùp chuaån 2.5 V cho maïch khueách
ñaïi sai soá ERROR AMPLIFIER (boä hieäu chænh).
- Maïch baûo veä giaûm aùp nguoàn caáp ñieän Under Voltage Lock Out, khoâng cho maïch laøm vieäc khi
nguoàn giaûm xuoáng döôùi giaù trò cho pheùp (phuï thuoäc maõ soá).
- Boä dao ñoäng taàn soá cöïc ñaïi laø 500 kHz, chænh baèng RC ôû chaân 4/7.
- Ngoû ra laùi MosFET duøng maïch boå phuï transistor, doøng tieâu bieåu +/- 200mA.
- Maïch khueách ñaïi sai soá ERROR AMPLIFIER (thöïc chaát laø boä hieäu chænh voøng kín) coù ngoû vaøo
laø tín hieäu ñaët V REF = 2.5 V vaø tín hieäu phaûn hoài Voltage Feedback Input (chaân 2/3), taùc ñoäng leân boä
phaùt xung ñieàu roäng sao cho sai leäch ngoû vaøo cuûa noù giaûm veà 0.
- Söï ñieàu cheá ñoä roäng xung loaïi doøng ñieän thöïc hieän baèng boä so saùnh doøng vaø set-reset flip-
flop. Boä so saùnh doøng coù hai ngoû vaøo laø ñieän aùp tæ leä vôùi doøng ñieän taûi I SENSE vaø ngoû ra maïch
khueách ñaïi sai soá ERROR AMP. Khi I SENSE > ngoû ra ERROR AMP (sau khi giaûm aùp), boä so saùnh seõ
leân 1, reset RS FF vaø MosFET bò khoùa. Nhö vaäy giaù trò ñænh doøng qua MosFET seõ ñöôïc xaùc ñònh bôûi sai
leäch ñieän aùp phaûn hoài so vôùi giaù trò ñaët. RS FF chæ ñoåi traïng thaùi, cho pheùp MosFET laøm vieäc khi baét
ñaàu chu kyø laøm vieäc môùi (caùc daïng soùng treân hình PL4. 2).
- Ñoä roäng xung töông ñoái α cöïc ñaïi coù theå khoáng cheá baèng caùch choïn tuï dao ñoäng CT . Ñoái
vôùi vi maïch maõ soá töø 3844 – 3846, trò soá naøy laø 0.5. Ñieàu naøy raát khaùc so vôùi lyù thuyeát laø phaïm vi
thay ñoåi töø 0 .. 1. Lyù do laø ñeå traùnh baûo hoøa cuoän daây.

Trang 19/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

 hình PL4. 2: Caùc daïng soùng ôû caùc chaân khi thay ñoåi ñoä roäng xung.
3. Maïch tieâu bieåu:
Hình PL4.3 laø sô ñoà boä nguoàn xung duøng vi maïch 3842 (3844). Sô ñoà naøy tieåu bieåu cho caùc
maïch nguoàn loïai flyback, trong ñoù ngaét ñieän IGBT thöôøng ñöôïc thay theá baèng MosFET.
Naêng löôïng ñöôïc cung caáp töø löôùi qua baûo veä quaù aùp duøng varistor vaø boä giaûm nhieãu LC. RTC
laø ñieän trôû thay ñoåi theo nhieät, haïn cheá doøng naïp tuï loïc nguoàn C1, C2 khi ñoùng nguoàn. R3 laø ñieän trôû
caáp nguoàn ban ñaàu ( ñieàn trôû moài) cho maïch ñieàu khieån, nguoàn thaät söï cho maïch ñieàu khieån laáy töø
bieán aùp, chænh löu qua D1.
R8, C4 laø hai phaàn töû xaùc ñònh taàn soá dao ñoäng. R9, C5 laø maïch phaûn hoài doøng qua IGBT, ñöa
vaøo so saùnh.
Vieäc oån ñònh ñieän aùp ngoû ra thöïc hieän qua vi maïch oån aùp song song TL431, so saùnh aùp ra vaø
chuaån 2.5V beân trong ñeå thay ñoåi doøng phaân cöïc OPTRON PC817. Transistor ôû ngoû ra OPTRON seõ
thay ñoåi doøng cöïc thu vaø laøm thay ñoåi ñoä roäng xung laùi IGBT.

Hình PL4.3 Sô ñoà boä nguoàn xung coù vaø khoâng coù duøng vi maïch TL431. Doøng taûi caûm nhaän veà
qua RC tröôùc khi vaøo so saùnh ñeå loïc boû gai doøng ban ñaàu khi turn-on MosFET.

Trang 20/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

 PHUÏ LUÏC 2: Vi maïch ñieàu roäng xung TL494
1. Moâ taû:
TL494 laø vi maïch cuûa haûng Texas Instrument ñaïi dieän cho nhoùm vi maïch ñieàu khieån
caáp ñieän ñoùng ngaét (nguoàn xung) loaïi söû duïng nghòch löu (muïc II.5.2 – hình II.5.4) hay UPS
offline coâng suaát beù, bao goàm:
- Boä dao ñoäng raêng cöa duøng RC taïo soùng mang cho boä ñieàu roäng xung, taàn soá laøm
vieäc töø 1 kHz ñeán 300 kHz.

- Boä so saùnh Dead time control comparator xaùc ñònh beà roäng xung toái ña, lôùn nhaát khi
ñieän aùp chaân DTC baèng 0.

Trang 21/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

 - Boä so saùnh PWM ñònh beà roäng xung theo aùp ngoû ra cuûa caùc boä khueách ñaïi sai soá.
Hai boä so saùnh naøy taùc ñoäng möùc thaáp neân xung ra coång OR seõ laø xung coù beà roäng beù hôn.
- Pulse steering Flip Flop laø boä chia hai, keát hôïp vôùi coång NOR ôû ngoû ra cho ta taùc
ñoäng ñaåy keùo: hai transistor ngoû ra Q1 vaø Q2 luaân phieân laøm vieäc. Chaân 13 (output control)
coù theå caáâm taùc ñoäng cuûa Flip Flop, khi ñoù Q1 vaø Q2 laøm vieäc gioáng nhau. Hai transistor naøy
coù cöïc E vaø C noái ra ngoaøi thuaän tieän cho thieát keá maïch ñoäng löïc.
- Hai boä khueách ñaïi sai soá laø caùc khueách ñaïi thuaät toaùn coù theå ñöôïc duøng ñeå phaûn hoài
oån ñònh ñieän aùp ngoû ra vaø baûo veä boä bieán ñoåi. Ñeå yù ngoû ra coù caùc diod vaø taûi baèng nguoàn
doøng 0.7 mA noái xuoáng GND laøm cho ñieän aùp chaân 3 seõ coù trò soá cuûa ngoû ra cao hôn vaø
xung heïp hôn.
- Vi maïch coøn coù nguoàn chuaån 5 V ôû
chaân 14.
2. Sô ñoà thöû nghieäm:
- Caùc ngoû vaøo khueách ñaïi thuaät toaùn
ñöôïc noái ñeå caùc ngoû ra laø thaáp nhaát ñeå khoâng
coøn taùc duïng. Cöïïc E cuûa Q1, Q2 noái GND: taûi
laáy ôû cöïc C
- Vieäc thöû nghieäm thöïc hieän qua vieäc
thay ñoåi aùp ôû hai chaân DTC vaø FEEDBACK
vôùi caùc daïng soùng ño ñöôïc ôû hình trang sau. Ñeå
yù taûi ôû chaân FEEDBACK laø ngoàn doøng 0.7 mA
neân ta coù theå ñieàu khieån chaân naøy baèng bieán
trôû 10k noái nguoàn REF 5 V ôû chaân 14.

3. Taàn soá dao ñoäng raêng cöa coù theå tính theo ñoà thò sau:

Trang 22/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

 4. Maïch boä nguoàn maùy tính ATX duøng TL494

Trang 23/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

Trang 24/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A


Baûng tra tính toaùn chænh löu diod/SCR

Trang 25/ chuong 2 Ñieän töû coâng suaát II A

Sô ñoà Phía Phiaù Bieán aùp
Chænh löu moät chieàu xoay chieàu Van Thöù caáp Sô caáp Ct phaïm vi söû duïng
Teân Hình Vdo/Vf n wU n gi Ia/Ido Vm/Vdo Is/Ido Cs mIp/Id Cp
o
Baùn soùng coù 0.45 2 2 Ñeán 0.5 kW
diod phoùng ñieän 4 1.21 4 0.9 05 3.14 0.707 1.57 0.5 1.11 1.34 Bieán aùp bò baûo hoøa töø
6 .. 6...
Caàu moät pha 0.9 2 3 Ñeán vaøi kW
4 0.48 5 0.9 0.5 1.57 1 1.11 1 1.11 1.11 trong ngaønh vaän taûi
6 7 ñieän deán vaøi MW
8... 9..
Moät pha coù 0.9 2 3 Ñeán vaøi kW
ñieåm giöûa 4 0.48 5 0.9 0.5 3.14 0.707 1.57 1 1.11 1.34 caàn bieán aùp
6 7
8... 9..
Ba pha tia 1.17 3 0.19 2 nhoû hôn kW (coù BA)
6 4 0.33 2.09 0.82 (1.21) (0.82) (1.21) (1.21) bieán aùp bò baûo hoaø; vaøi
9... 5... kW khi khoâng BA
Ba pha tia , 1.17 3 2 Ñeán vaøi kW
bieán aùp noái 6 0.19 4 0.83 0.33 2.09 0.58 1.71 0.47 1.21 1.46 caàn bieán aùp
zigzag 9 5
12... 7...
Ba pha caàu , 2.34 6 5 Ñeán vaøi MW
bieán aùp noái sao/ 12 0.042 7 0.96 0.33 1.05 0.82 1.05 0.82 1.05 1.05 khoâng caàn bieán aùp
sao 18 11
24... 13...
Saùu pha tia coù 1.17 6 5 1.32 Ñeán vaøi traêm kW
cuoän khaùng 12 0.042 7 0.96 0.167 2.09 0.289 1.48 0.41 1.05 ( keå caû caàn bieán aùp
18 11 CK )
24... 13...

Vdo : Trò trung bình aùp ra chænh löu . Ido : Trò soá doøng ñieän taûi , giaû söû laø lieân tuïc , phaúng .PDC : Coâng suaát ngoû ra ( moät chieàu ) Vf : Ñieän aùp pha ngoû vaøo . n : baäc cuûa caùc soùng haøi .
2 2 1/2
wU = Vn∑ / Vdo , trong ñoù Vn∑ = ( VRMS - Vdo ) : Giaù trò hieäu duïng cuûa thaønh phaàn xoay chieàu . gi = I1/ IRMS : tæ soá thaønh phaàn cô baûn haøi doøng ñieän treân giaù trò hieäu duïng .Ia :
Giaù trò trung bình doøng qua van . Vm : Giaù trò cöïc ñaïi cuõa aùp ngöôïc treân van . Is : Giaù trò hieäu duïng doøng ñieän thöù caáp bieán aùp . Ip : Giaù trò hieäu duïng doøng ñieän sô caáp bieán aùp . m : tæ
soá bieán aùp ( aùp sô caáp / aùp thöù caáp ) . Cs =Ss / PDC , Cp = Sp/ PDC , Ct = St/ PDC trong ñoù Ss , Sp , St laàn löôït laø coâng suaát bieåu kieán cuûa thöù caáp , sô caáp vaø trung bình cuûa bieán
aùp chænh löu .