‫‪Applied Psychological Research Quarterly‬‬ ‫فصلنامه پژوهشهاي کاربردي روانشناختي‬

‫‪2015, 6(1), 151-159‬‬ ‫‪9119, 6)9(, 959-951‬‬

‫بررسی اثربخشی آموزش تحرک و جهتیابی بر مهارتهای حرکتی کودکان با آسیب بینایی‬
‫‪A study on the effectiveness of mobility and orientation training on the motor‬‬
‫‪skills of children with visual impairment‬‬
‫*‬
‫‪Samaneh Drickvand‬‬ ‫سمانه دریکوند‬
‫**‬
‫‪Firuze Sajedi‬‬ ‫فیروزه ساجدی‬
‫***‬
‫‪Guita Movallali‬‬ ‫گیتا مولّلی‬
‫****‬
‫‪Hojjatala Haghgoo‬‬ ‫حجتاله حقگو‬

‫‪Abstract‬‬
‫‪The purpose of the present study was to investigate‬‬
‫‪the effectiveness of mobility and orientation‬‬
‫‪training on the motor skills of children with visual‬‬
‫‪impairment. 30 male students with visual‬‬
‫‪impairment (15 subjects in control group and 15‬‬
‫‪subjects in experimental group) with age ranging‬‬
‫‪from 7 to 11 years from Shahid Mohebbi School in‬‬
‫‪Tehran were selected. The participants were and‬‬
‫‪randomly assigned to experimental and control‬‬
‫‪groups according to motor performance that was‬‬
‫‪performed‬‬ ‫‪by‬‬ ‫‪Oseretsky‬‬ ‫‪Lincoln‬‬
‫‪development test. The experimental group‬‬
‫‪participated in a training program for 20 sessions of‬‬
‫‪45 minute and the control group performed their‬‬
‫‪daily activities. Data collection was carried out for‬‬
‫‪all participants in the form of pre-test, post-test and‬‬
‫‪follow-up. In order to compare the two groups, the‬‬
‫‪statistical model of multivariate analysis of‬‬
‫‪covariance was used. The results showed a‬‬
‫‪significant difference in the experimental group‬‬
‫‪compared with the control group in terms of motor‬‬
‫‪skills (P<0/001). Thus, it can be said that the‬‬
‫‪training program of mobility and orientation can be‬‬
‫‪useful to improve the motor skills of children with‬‬
‫‪visual impairment.‬‬
‫‪Keywords: mobility and orientation, motor skills,‬‬
‫‪visual impairment, children‬‬
‫چکیده‬
‫هدف پژوهش حاضر‪ ،‬بررسي تأثیر آموزش تحرک و جهتیابي بر‬
‫مهارتهاي حرکتي کودکان با آسیب بینایي بود‪ .‬تعداد ‪13‬‬
‫دانشآموز پسر با آسیب بینایي (‪ 95‬نفر گروه کنترل و ‪ 95‬نفر گروه‬
‫آزمایش) در دامنه سني ‪ 7‬تا ‪ 99‬سال از مدرسه شهید محبي تهران‬
‫به صورت هدفمند انتخاب شدند‪ .‬شرکتکنندگان بر اساس عملکرد‬
‫حرکتي که به وسیله آزمون رشد حرکتي لینکلن ازرتسکي انجام‬
‫گرفت‪ ،‬همسان و در گروههاي آزمایش و کنترل به صورت تصادفي‬
‫گماشته شدند‪ .‬گروه آزمایش در برنامه آموزشي به مدت ‪ 03‬جلسه‬
‫‪motor‬‬
‫‪ 95‬دقیقهاي شرکت کردند و گروه کنترل به فعالیتهاي روزمره‬
‫پرداختند‪ .‬جمعآوري اطالعات براي کل شرکت کنندگان به شکل‬
‫پیشآزمون‪ ،‬پس آزمون و پیگیري انجام گرفت‪ .‬به منظور مقایسه دو‬
‫گروه‪ ،‬از مدل آماري تحلیل کواریانس چند متغیره استفاده گردید‪.‬‬
‫نتایج حاصل تفاوت معناداري را در گروه آزمایش در مقایسه با گروه‬
‫کنترل در مهارتهاي حرکتي)حرکات درشت) نشان دادند‬
‫(‪ .)P<3/339‬بنابراین‪ ،‬ميتوان گفت برنامه آموزشي تحرک و‬
‫جهتیابي ميتواند برنامه مناسبي جهت افزایش مهارتهاي حرکتي‬
‫درکودکان با آسیب بینایي باشد‪.‬‬
‫واژههای کلیدی‪ :‬تحرک و جهتیابي‪ ،‬مهارتهاي حرکتي‪ ،‬آسیب‬
‫بینایي‪ ،‬کودکان‬

‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫‪email:s.drickvand@.g.mail.com‬‬ ‫* دانشجوي کارشناسي ارشد روانشناسي و آموزش کودکان‬
‫استثنایي‪ ،‬مرکز تحقیقات توانبخشي اعصاب اطفال دانشگاه علوم بهزیستي و توانبخشي‪ ،‬تهران‪ ،‬ایران‬
‫** استاد مرکز تحقیقات توانبخشي اعصاب اطفال دانشگاه علوم بهزیستي و توانبخشي‪ ،‬تهران‪ ،‬ایران‬
‫*** نویسنده مسئول‪ :‬دانشیار مرکز تحقیقات توانبخشي اعصاب اطفال وگروه روانشناسي و آموزش کودکان استثنایي‪ ،‬دانشگاه علوم بهزیستي و‬
‫‪email: drgmovallali@gmail.com‬‬ ‫توانبخشي‪ ،‬تهران‪ ،‬ایران‬
‫**** دانشیار گروه کاردرماني دانشگاه علوم بهزیستي و توانبخشي‪ ،‬تهران‪ ،‬ایران‬

‫‪Received: 6 Mar 2014‬‬ ‫‪Accepted: 2 Jun 2015‬‬ ‫پذیرش‪11/93/90 :‬‬ ‫دریافت‪10/90/95 :‬‬
 ‫فصلنامه پژوهشهاي کاربردي روانشناختي‪ ،‬علمي‪ -‬پژوهشي‪ ،‬شماره ‪ ،9‬سال ششم‬

‫مقدمه‬
‫آسیب بینایي (بینایي کاهش یافته یا نابینایي کامل) روي تمام ابعاد رشدي کودک تأثیر ميگذارد‪ .‬از‬
‫آنجاکه سیستم بینایي در ایجاد بسیاري از جنبههاي اولیه رشد مانند هوشیاري‪ ،‬تعادل‪ ،‬کارکردهاي‬
‫حرکتي ظریف و درشت‪ ،‬مفاهیم فضایي‪ ،‬زبان و یادگیري نقش دارد‪ ،‬بنابراین کودکان مبتال به آسیب‬
‫جدي بینایي و نابینا به لحاظ تحول حرکتي‪ -‬ذهني و روانشناختي در معرض خطر هستند (بوکینگ هام‬
‫و همکاران‪ .)0331 ،‬سیستم بینایي بیشترین اطالعات را براي ما در طول زندگي فراهم ميآورد‪ .‬وقتي‬
‫بینایي شخص دچار آسیب است‪ ،‬توانایي شخص براي بدست آوردن اطالعات در مورد محیط کم ميشود‪.‬‬
‫یکي از این توانایيها حرکت امن و مؤثر در محیط یا تحرک است‪ .‬کاهش تحرک براي کسي که به طور‬
‫کامل نابیناست‪ ،‬بیشتر واضح است و اشخاص با آسیب بینایي مشکالت بیشتري در کاربرد تحرک نسبت‬
‫به اشخاص با دید طبیعي دارند‪ .‬حرکت مستقل یک هدف مهم است که بشر هر روز زندگي به آن نیاز‬
‫دارد و براي افرادي که دچار آسیب بینایي هستند‪ ،‬این نوعي چالش است (لیو و همکاران‪.)0399 ،‬‬
‫شخص با آسیب بینایي نیاز به حرکت دارد تا خود را در جهان بیابد و به باالترین سطح اعتماد به نفس و‬
‫استقالل براي مشارکت در زندگي روزمره دست یابد‪ ،‬این در حالي است که رشد حرکتي در این کودکان‬
‫دچار تأخیر ميباشد و به کندي صورت ميگیرد (چین چن‪ .)0390 ،‬ایجاد تأخیر در مهارتهاي حرکتي‬
‫ناشي از این واقعیت است که ادراک کافي که به نوزادان با آسیب بینایي اجازه دهد تا هماهنگي حرکتي‬
‫– دیداري و کنترل حرکتي را جایگزین کنند‪ ،‬وجود ندارد (ریمر و همکاران‪ .)0399 ،‬نتایج نشان دادهاند‬
‫که عملکرد فیزیکي کلي در کودکان با آسیب بینایي صرف نظر از سن و جنس در مقایسه با کودکان بینا‬
‫پایینتر است و این مشکل بزرگي است‪ ،‬زیرا افراد با آسیب بینایي به سطح باالتري از عملکرد فیزیکي‬
‫براي اجراي فعالیتهاي روزانه نیاز دارند‪ .‬اگر سطح عملکرد فیزیکي پایین باشد‪ ،‬شخص قادر به پاسخ‬
‫درست نخواهد بود و در این کودکان احساسهاي مخرب‪ ،‬دروننگري و اجتناب از فعالیتهاي فیزیکي و‬
‫اجتماعي ظاهر خواهد شد (گرگوال و همکاران‪ .)0399 ،‬مطالعات نشان ميدهند که آموزش اضافي و‬
‫تمرین‪ ،‬تأثیر قاطع در بدست آوردن توانایيهاي حرکتي خواهد داشت و تکنیکهاي آموزشي‪ ،‬سطح‬
‫مهارتهاي حرکتي کودکان با آسیب بینایي را افزایش ميدهد و کیفیت زندگي آنها را باال ميبرد‬
‫(البودزکي و تاسیمسکي‪ .)0391 ،‬تحرک و جهتیابي مجموعهاي از این تکنیکها هستند که به‬
‫اشخاص با آسیب بینایي اجازه ميدهند با شناخت محل و جهت مسیر در محیطشان حرکت ایمن و‬
‫کارآمد داشته باشند و به طور معناداري انعطافپذیري و استقالل را در کودکان با آسیب بینایي افزایش‬
‫ميدهد (هاگنر‪.)0395 ،‬‬
‫تحقیقات مختلف اثربخشي آموزش تحرک و جهتیابي را بر مهارتهاي حرکتي نشان دادهاند‪ .‬هاگنر‬
‫)‪ (0395‬طي مطالعهاي به این نتیجه رسید که افراد با آسیب بینایي در معرض خطرهاي خاص رفت و‬

‫‪950‬‬
‫بررسي اثربخشي آموزش تحرک و جهتیابي بر مهارتهاي حرکتي کودکان با ‪...‬‬

‫آمد در جادهها هستند که این خطرات ميتواند از طریق کسب مهارتها و شیوههاي مقابلهاي مانند‬
‫آموزش تحرک و جهتیابي کاهش یابند‪ .‬ریمر و همکاران (‪ )0399‬طي تحقیقي با عنوان بهبود‬
‫مهارتهاي حرکتي ظریف در کودکان با آسیب بینایي‪ ،‬از طریق آموزش این مهارتها طي ‪ 90‬جلسه به‬
‫مدت ‪ 6‬هفته بر روي ‪ 00‬کودک با آسیب بینایي و ارزیابي از طریق کتاب راهنما (‪ )Manuvis‬براي‬
‫کودکان ‪ 6‬تا ‪ 90‬سال با آسیب بینایي به این نتیجه دست یافتند که مهارتهاي حرکتي ظریف کودکان‬
‫بعد از آموزش باال رفت و سرعت عمل آنها افزایش یافت‪ .‬بروکا (‪ )0393‬در مطالعهاي به این نتیجه‬
‫رسید که تکنیکهاي تحرک و جهتیابي به طور معنادار انعطافپذیري و استقالل را در کودکان با آسیب‬
‫بینایي باال ميبرد و رفتارهاي حرکتي آنها را افزایش ميدهد‪ .‬الهوو و همکاران (‪ )0395‬و چین چن و‬
‫ینلینب (‪ )0399‬در پژوهشهاي خود به این نتیجه رسیدند که آموزش مهارتهاي تحرک و جهتیابي‬
‫مهارتهاي حرکتي افراد با آسیب بینایي را افزایش ميدهد‪ .‬ما در این پژوهش بر آن هستیم که جهت‬
‫ارتقاء مهارتهاي حرکتي کودکان با آسیب بینایي از برنامه آموزش تحرک و جهتیابي استفاده کنیم که‬
‫عالوه بر جنبه ذهني که مربوط به جهتیابي‪ ،‬تحرک را که بر جنبه فیزیکي نیز تأکید دارد‪ ،‬در بر گیرد و از‬
‫برنامه آموزشي که در مدارس به صورت روتین اجرا ميشود‪ ،‬گستردهتر و کاربرديتر باشد‪.‬‬

‫روش‬
‫این پژوهش یک مطالعه نیمه تجربي با طرح پیشآزمون‪ -‬پسآزمون است که با هدف تعیین تأثیر‬
‫آموزش تحرک و جهتیابي بر مهارتهاي حرکتي کودکان با آسیب بینایي انجام گرفت‪.‬‬
‫جامعه و نمونهگیري‪ :‬جامعه آماري شامل تمامي کودکان ‪ 7‬تا ‪ 99‬سال با آسیب بینایي در مرکز استثنایي‬
‫شهید محبي شهر تهران بودند‪ .‬در این مطالعه از روش نمونهگیري در دسترس و مبتني بر هدف استفاده‬
‫شد‪ .‬نمونههاي مورد مطالعه در این پژوهش مشابه مطالعات پیشین (افروز و همکاران‪ )9137 ،‬براي هر‬
‫گروه ‪ 95‬نفر و در مجموع ‪ 13‬نفر ازکودکان سن ‪ 7 -99‬سال با آسیب بینایي انتخاب شدند‪ ،‬که با در نظر‬
‫گرفتن معیارهاي ورود و خروج و به طور تصادفي در گروههاي آزمایش و کنترل قرار گرفتند‪ .‬مالکهاي‬
‫ورود شامل؛ کودکاني که در پیشآزمون از هر آیتم آزمون لینکن ازرتسکي نمره حداقل ‪ 3 -9‬کسب‬
‫نمایند‪ ،‬دامنه سني ‪ 7‬تا ‪ 99‬سال‪ ،‬داراي هوش طبیعي (‪ )13-993‬درج شده در پرونده کودک‪ ،‬کودکان با‬
‫آسیب بینایي عمیق‪ ،‬درج شده در پرونده کودک‪ .‬مالکهاي خروج شامل؛ وجود اختاللهاي حسي دیگر‬
‫(شنوایي‪ ،‬المسه) یا وجود معلولیت جسمي‪ ،‬شرکت در برنامه مشابه با برنامه آموزشي به کار رفته در‬
‫پژوهش حاضر‪ ،‬غیبت در جلسات آموزشي (بیش از ‪ 0‬جلسه)‪ .‬سپس با رعایت مالحظات اخالقي و بیان‬
‫اهداف پژوهش‪ ،‬با آگاهسازي والدین و مربیان و کسب اجازه از آنها‪ ،‬رضایت نامه کتبي از والدین و‬
‫دانشآموزان براي شرکت در این پژوهش اخذ شد‪ .‬همچنین به دانشآموزان اطمینان داده شد هر وقت‬

‫‪951‬‬
 ‫فصلنامه پژوهشهاي کاربردي روانشناختي‪ ،‬علمي‪ -‬پژوهشي‪ ،‬شماره ‪ ،9‬سال ششم‬

‫که بخواهند‪ ،‬ميتوانند از پژوهش خارج شوند‪ ،‬نسبت به شرکت در این پژوهش هیچ اصرار و اجباري‬
‫نیست‪ ،‬نام و هویت و اطالعات افراد محرمانه باقي خواهد ماند و نتایج بدست آمده با کسب رضایت از‬
‫تک تک افراد گروه در اختیار افراد و نهادها قرار خواهد گرفت‪.‬‬
‫ابزار‬
‫مقیاس رشد حرکتي لینکن – ازرتسکي‪ 9‬از جمله ابزارهاي بهکار برده شده در این پژوهش است‪ .‬این‬
‫مقیاس به منظور ارزیابي توانایي حرکتي کودکان سنین ‪ 5‬تا ‪ 99‬سال طراحي شده است و به صورت‬
‫انفرادي اجرا ميشود و حدود یک و نیم ساعت وقت الزم دارد و داراي ‪ 16‬ماده در‪ 6‬خرده مقیاس شامل‪:‬‬
‫هماهنگي عمومي ایستا‪ ،‬هماهنگي عمومي پویا‪ ،‬هماهنگي دستي پویا‪ ،‬سرعت حرکتي‪ ،‬حرکات ارادي‬
‫همزمان‪ -‬متقارن‪ ،‬حرکات ارادي ناهمزمان‪ -‬نامتقارن ميباشد (قاسمي کهریزسنگي و همکاران‪،9119 ،‬‬
‫فرید‪ .)9136 ،‬خردهآزمونهاي این مقیاس از صفر تا سه نمرهگذاري ميشود‪ .‬اعتبار این آزمون با استفاده‬
‫از روش بازآزمایي ‪ 33‬درصد برآورد شده و روایي این آزمون ‪ 67‬درصد بدست آمده است (یوسفیان‪،‬‬
‫‪.)9119‬‬
‫روش اجرا‬
‫جهت آموزش گروه مداخله از برنامه آموزش تحرک و جهتیابي استفاده شد‪ .‬هدف از این برنامه ارتقاء‬
‫مهارتهاي حرکتي در کودکان با آسیب بینایي بود‪ .‬این برنامه برگرفته شده از کتاب "فنون جهتیابي‬
‫و حرکت" (هیل و پاندر‪ ،)9133،‬کتاب "‪( "Visual impairment hand book‬پوناني و راول‪،‬‬
‫‪ )0333‬و پژوهش با عنوان "برنامه تحرک و جهتیابي در مدارس عمومي" بود (چیدل‪ .)0333 ،‬پس از‬
‫انتخاب آزمودنيها بر اساس پرونده تحصیلي و مالکهاي ورود و خروج‪ ،‬به منظور پیشآزمون تست‬
‫لینکن ازرتسکي را براي آنها اجرا کردیم‪ .‬سپس آزمودنيها به دو گروه کنترل و آزمایش تقسیم شدند و‬
‫برنامه آموزشي روي گروه آزمایش در ‪ 03‬جلسه ‪ 95‬دقیقهاي هفتهاي ‪ 1‬جلسه توسط مربي ورزش‬
‫نابینایان اجرا شد‪ .‬پس از اتمام جلسه آخر آزمون لینکن ازرتسکي به عنوان پسآزمون مجددا بر روي دو‬
‫گروه اجرا شد‪ 0 .‬ماه پس از اجراي پژوهش براي اطمینان از پایدار ماندن تأثیر آموزش‪ ،‬مجدداً آزمون‬
‫ذکرشده جهت پیگیري براي آنها اجرا شد‪ .‬در بررسي نتایج پژوهش‪ ،‬جهت بررسي طبیعي بودن توزیع‬
‫دادهها از آزمون کولموگروف‪ -‬اسمیرنف‪ ،‬براي همگني واریانس گروهها از آزمون لوین و براي معنادار‬
‫بودن یا نبودن فرضیهها از تحلیل کواریانس چند متغیره استفاده گردید‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫‪. Linklon oseresky motor development scale‬‬

‫‪959‬‬
‫بررسي اثربخشي آموزش تحرک و جهتیابي بر مهارتهاي حرکتي کودکان با ‪...‬‬

‫محتواي جلسات آموزشي به شرح زیر بود‪:‬‬

‫جلسه اول‪ :‬آموزش در مورد شناخت بدن و تربیت شنوایي‪ -‬آشنایي با مفاهیم جهتیابي‬
‫جلسه دوم‪ ،‬سوم و چهارم‪ :‬آموزش در مورد "شناخت بدن و تربیت شنوایي کودک"‪ .‬از جمله آشنایي با‬
‫نحوه کارکرد قسمتهاي مختلف بدن‪ ،‬تشخیص محل اشیا از روي انعکاس صوتي‬
‫جلسه پنجم و ششم‪ :‬آموزش مهارت آرمیدهسازي و توضیح در مورد اثرات منفي تنش عضالني روي‬
‫مهارتهاي حرکتي‬
‫جلسه هفتم و هشتم‪ :‬چگونگي استفاده از تمرین ذهني توام با تمرین بدني‬
‫جلسه نهم‪ ،‬دهم‪ ،‬یازدهم‪ :‬آشنایي با جهتهاي جغرافیایي‪ -‬درک مفهوم چرخشها و توانایي اجراي آنها‬
‫جلسه دوازدهم و سیزدهم‪ :‬چگونگي استفاده از راهنماي بینا‬
‫جلسه چهاردهم‪ ،‬پانزدهم و شانزدهم‪ :‬آموزش حفاظت از خود‬
‫جلسه هفدهم‪ ،‬هجدهم‪ ،‬نوزدهم‪ :‬آموزش مهارتهاي مربوط به استفاده از عصا‬
‫جلسه بیستم‪ :‬مرور تمرینات قبلي و پسآزمون‬

‫یافتهها‬
‫گروه نمونه شامل ‪ 13‬پسر با آسیب بینایي با میانگین سني ‪ 1/06±9/07‬و دامنه سني ‪ 7‬تا ‪ 99‬سال بودند‬
‫که همگي در سطح آسیب بینایي عمیق قرار داشتند‪ .‬از طریق مصاحبه با والدین و مسئولین مدرسه معلوم‬
‫شد که والدین این دانشآموزان از نظر اقتصادي در سطح نزدیک به متوسط قرار دارند و سواد آنها از‬
‫سطح تحصیالت ابتدایي تا تحصیالت آکادمي متغیر است‪ .‬همانطور که جدول ‪ 9‬نشان ميدهد‪ ،‬میانگین‬
‫گروههاي آزمایش و کنترل در پیشآزمون تفاوتي ندارد‪ .‬نتایج به دست آمده از مقایسه نمره کلي‬
‫مهارتهاي حرکتي در مرحله پسآزمون و پیگیري در دو گروه با کنترل کردن اثر پیشآزمون حاکي از‬
‫این است که پس از شرکت در جلسات آموزش تحرک و جهتیابي‪ ،‬نمره کلي کودکاني که در گروه‬
‫آزمایش شرکت داشتند‪ ،‬نسبت به آنهایي که در گروه کنترل جایگزین شده بودند‪ ،‬افزایش معناداري‬
‫داشته است (‪ )P<3/339‬و توانستهاند این افزایش را دو ماه پس از آزمون حفظ کنند‪ ،‬جدول ‪ .0‬بنابراین‪،‬‬

‫با توجه به اندازه اثر مشاهده شده‪ ،‬به احتمال زیاد انجام ‪ 03‬جلسه تمرین تحرک و جهتیابي ميتواند به‬
‫طور چشمگیري سبب افزایش مهارتهاي حرکتي در کودکان با آسیب بینایي شود‪ .‬قابل ذکر است‪ ،‬نتایج‬
‫آزمون لوین در مورد پیش فرض همگني واریانسهاي نمرات متغیرهاي پژوهش و نرمال بودن توزیع‬
‫نمرات بررسي شد و فرض صفر براي تساوي واریانسهاي نمرات دو گروه در متغیرهاي پژوهش تأیید‬
‫گردید‪ .‬به عبارت دیگر پیش فرض همگني واریانسها برقرار است‪ .‬همچنین پیش فرض نرمال بودن‬
‫توزیع نمرات نیز تأیید گردید‪.‬‬
‫‪955‬‬
 ‫فصلنامه پژوهشهاي کاربردي روانشناختي‪ ،‬علمي‪ -‬پژوهشي‪ ،‬شماره ‪ ،9‬سال ششم‬

‫جدول ‪ -1‬مقایسه میانگین نمره مهارتهای حرکتی در مراحل پیشآزمون‪ ،‬پسآزمون و پیگیری‬
‫در گروه آزمایش و کنترل‬
‫پیگیری‬ ‫پسآزمون‬ ‫پیشآزمون‬ ‫گروه‬
‫متغیر پژوهش‬
‫میانگین (‪±‬انحراف معیار)‬ ‫میانگین (‪ ±‬انحراف معیار)‬ ‫میانگین (‪±‬انحراف معیار)‬

‫‪6/96±71/33‬‬ ‫‪77/51±6/60‬‬ ‫‪57/51±5/99‬‬ ‫آزمایش‬ ‫مهارت‪-‬‬

‫هاي‬
‫حرکتي‬
‫‪9/31±63/93‬‬ ‫‪5/93±51/66‬‬ ‫‪9/59±57/51‬‬ ‫کنترل‬

‫‪P≤0/01‬‬

‫جدول ‪ -2‬مقایسه نمره مهارتهای حرکتی در مرحله پسآزمون و پیگیری در دو گروه‬

‫با کنترل کردن اثر پیشآزمون‬
‫توان آماری‬ ‫ضریب اثر‬ ‫سطح معناداری‬ ‫درجه آزادی‬ ‫آزمون‬
‫‪1/000‬‬ ‫‪.744‬‬ ‫‪./000‬‬ ‫‪64/012‬‬ ‫پسآزمون‬

‫‪./999‬‬ ‫‪.579‬‬ ‫‪./000‬‬ ‫‪30/265‬‬ ‫پيگیري‬

‫بحث و نتیجهگیری‬
‫در پژوهش حاضر هدف کلي بررسي آموزش تحرک و جهتیابي بر مهارتهاي حرکتي کودکان با آسیب‬
‫بینایي بود که به صورت فرضیه جهتدار ارائه شد‪ .‬بعد از ‪ 03‬جلسه آموزش نتایج نشان داد که تفاوت‬
‫معنيداري در نمرات مهارتهاي حرکتي دانشآموزان گروه آزمایش نسبت به دانشآموزان گروه کنترل‬
‫در پسآزمون وجود دارد که نشانگر تاثیر مثبت آموزش تحرک و جهتیابي در افزایش میزان مهارتهاي‬
‫حرکتي کودکان با آسیب بینایي است (‪ ،)P>3/339‬بنابراین فرضیه پژوهش تأیید ميشود‪ .‬عالوه بر این‬
‫نتایج حاصل از مطالعه پیگیري نشان داد که تأثیر ایجاد شده بر گروه آزمایش در افزایش میزان مهارت‬
‫حرکتي دو ماه پس از آموزش نیز ادامه داشته است‪ .‬نتایج این پژوهش با مطالعات بالشوا (‪ ،)0335‬بروکا‬
‫(‪ )0393‬و هاگنر (‪ )0395‬همخوان ميباشد‪ .‬در تبیین این یافته ميتوان گفت کودکان با آسیب بینایي در‬
‫انجام مهارتهاي حرکتي دچار تأخیر هستند‪ .‬ترس از صدمات ناشي از تصادم با اجسام‪ ،‬نگراني از حرکت‬
‫به سوي اجسام ناآشنا و بيانگیزگي حرکتي از عوامل محدودکننده مهارتهاي حرکتي در آنها محسوب‬
‫ميشود و لذا در این زمینه نیازمند یک برنامه آموزشي هستند (لیو و همکاران‪ .)0399 ،‬یکي از این‬
‫‪956‬‬
‫بررسي اثربخشي آموزش تحرک و جهتیابي بر مهارتهاي حرکتي کودکان با ‪...‬‬

‫برنامهها‪ ،‬برنامه تحرک و جهتیابي است‪ .‬این برنامه بازخوردهاي حسي مختلف ایجاد ميکند که این‬
‫بازخوردها باعث باال رفتن آگاهي افراد و یکپارچگي حواس گوناگون وي شده و او را در جهت کسب‬
‫توانایيهاي ذهني و عملکردي یاري ميدهد (پارسایي‪ .)9111 ،‬در مهارتهاي حرکتي ساده‪ ،‬تمرین در‬
‫هر شکلي بهتر از بيتمریني است‪ ،‬اما وقتي پیچیدگي مهارت بیشتر شود‪ ،‬بهتر است از تمرینات ذهني و‬
‫بدني بهطور توامان استفاده شود (الرسون و فرایدین‪ .)0336 ،‬افروز و همکاران (‪ )9137‬طي پژوهشي به‬
‫این نتیجه رسیدند که دانشآموزان نابینایي که آموزش تمرین ذهني دریافت کرده بودند‪ ،‬به طور معناداري‬
‫در مهارتهاي حرکتي نمره باالتري نسبت به آن دسته که آموزش ندیده بودند‪ ،‬بدست آوردند‪ .‬ریمر و‬
‫همکاران (‪ )0399‬طي تحقیقي با عنوان بهبود مهارتهاي حرکتي ظریف در کودکان با آسیب بینایي‪ ،‬از‬
‫طریق آموزش این مهارتها طي ‪ 90‬جلسه به مدت ‪ 6‬هفته بر روي ‪ 00‬کودک با آسیب بینایي به این‬
‫نتیجه دست یافتند که مهارتهاي حرکتي ظریف کودکان بعد از آموزش باال رفت و سرعت عمل آنها‬
‫افزایش یافت‪ .‬لیو و همکاران (‪ )0399‬طي پژوهشي با عنوان تحرک‪ ،‬ایمني و تجارب عابران پیاده نابینا و‬
‫کم بینا در استرالیا با استفاده از آموزش مهارتهاي تحرک و جهت یابي و سنجش از طریق پرسشنامه‬
‫نشان دادند افرادي که تجارب مثبت در این برنامهها داشتهاند‪ ،‬در مهارتهاي حرکتي توسعه یافتند و از‬
‫زیرساختها و الگوهاي پیچیده تعامل با محیط زیست آگاهي بیشتري کسب کردند و مهارتهاي تحرک‬
‫و جابجایيشان افزایش یافت‪.‬‬

‫نتیجهگیری‬
‫نتایج این تحقیق نشان داد که استفاده از برنامه تحرک و جهتیابي بر بهبود مهارتهاي حرکتي‬
‫کودکان با آسیب بینایي تاثیر دارد و طبق مطالعات پیشین شرکت در تمرینات بدني براي کودکان با‬
‫آسیب بینایي داراي اهمیت است و عالوه بر اینکه باعث بهبود مهارتهاي حرکتي و تعادل ميشود‪ ،‬به‬
‫عنوان یک شیوه توانبخشي مي تواند باعث رشد و توسعه تصور بدني‪ ،‬آگاهي فضایي‪ ،‬تحرک و جهت‬
‫یابي‪ ،‬افزایش ظرفیت جسماني‪ ،‬بهبود کنترل بدن و افزایش ارتباطات اجتماعي در کودکان با آسیب‬
‫بینایي شود و زیربنایي براي سالمتي مطلوب فراهم کند؛ بنابراین این پژوهش بر اهمیت برخورداري و‬
‫کسب زندگي فعال در کودکان با آسیب بینایي تأکید ميکند‪.‬‬
‫سپاسگزاری‬
‫از کلیه کودکان شرکتکننده در این پژوهش و مسئولین محترم مدرسه شهید محبي استان تهران که‬
‫همکاري الزم را در انجام این پژوهش داشتند‪ ،‬تشکر و قدرداني ميگردد‪.‬‬

‫‪957‬‬
 ‫ سال ششم‬،9 ‫ شماره‬،‫ پژوهشي‬-‫ علمي‬،‫فصلنامه پژوهشهاي کاربردي روانشناختي‬

‫منابع‬
‫ بررسي‬.)9137( ‫ خواجه پور‬،‫ لیال‬،‫ شفیعي فرد‬،‫ یعقوب‬،‫ حمایت طلب‬،‫ رسول‬،‫ رستمي‬،‫ رضا‬،‫ یوسفي‬،‫ علمدار‬،‫ غالمعلي‬،‫افروز‬
-16 ،‫ شماره هفتم‬،‫ مجله علوم روانشناختي‬،‫تأثیر آموزش تمرین ذهني بر روي پیشرفت هاي حرکتي دانش آموزان نابینا‬
05
11 -93 ،‫ شماره پنجاه و پنج‬،‫ ماهنامه پیک توانا‬،‫ تحرک و جهتیابي‬.)9111( ‫ فرزانه‬،‫پارسایي‬
‫ نشریه تعلیم و‬.‫ حرکتي بر درمان اختالل خواندن و نوشتن دانش آموزان‬-‫ اثربخشي تمرینات ادراکي‬.)9136( ‫ محبوبه‬،‫فرید‬
03-13 ،‫ شماره چهارم‬،‫تربیت استثنایي‬
– ‫ تاثیر یک برنامه ریتمیک بر توانایيهاي ادراکي‬.)9119( ‫ لیال‬،‫ حیدري‬،‫ حمید‬،‫ صالحي‬،‫ غالم علي‬،‫قاسمي کهریزسنگي‬
75-10 ،‫ شماره نهم‬،‫ ورزشي‬-‫ نشریه رشد یادگیري حرکتي‬.‫حرکتي کودکان کم توان ذهني آموزش پذیر‬
‫ انتشارات دانشگاه علوم‬،‫ تهران‬،‫ جلد اول‬،‫ فرشته‬،‫ ترجمه موصلي‬،‫ فنون تحرک و جهتیابي‬،‫ پورویس‬،‫ پاندر‬.‫ اووت‬،‫هیل‬
.)9136 ،‫بهزیستي و توانبخشي (تاریخ انتشار به زبان اصلي‬
.‫ دانشگاه تبریز‬،‫ پایاننامه کارشناسي ارشد‬.‫ ارزیابي مهارتهاي حرکتي کودکان نابینا و کمبینا‬.)9119( ‫ محمود‬،‫یوسفیان‬

Balashova, Y (2005) "First orentation and mobility taecher preparation program in

Russia," International Congress Series, 789-792.
Borca, C.V (2010), Effective strategies for developing independence in movement
and travel of blind students," Procedia Social and Behavioral Sciences, 20, 4310-
4313.
Buckingham ,G. Cant ,J.S, Goodale ,M.A (2009)" Living in a material world: how
visual cues to material properties affect the way that we lift objects and perceive
their weight,". J Neurophysiol ,102(6). 3111-8.
Cheadle,B (2008). "A good orientation and mobility program in the public
schools,".The National Federation of the Blind Magazine for Parents and
Teachers of Blind ChildreN, 27(2).
CHienchen,CH (2012). "Orientation and mobility of the visually impaired in a blind
baseball training method, " Journal of physical education and sports
management. 3(2), 20-26.
Chien chen,CH. Yenlinb, SH (2011)." Fitness of visual impaired students: The
impact of rope Jumping exercise on physical," 32(1),25-29.
Greguola,M. Gobbib, F. Carrariob (2014). "Physical activity practice, body image
and visual impairment:A comparison between Brazilian and Italian children and
adolescents," 35(1), 21-26
Hogner,N (2015) " Chalenges in Traffic for blind and visually impaired people and
strategies for their safe participation. KlinMonblAugenheilkd," Doi: 10:
10105/S- 0035-1545729
Labudzki, J. Tasiemski ,T (2013)." Physical activity and life satisfaction in blind
and visual impairmed individuals," Human movement, 14(3), 21-26.
Lahav,O . Schloerb, D.W, Srinivasan, M.A (2015)." Rehabilitation program
integrating virtual environment to improve orientation and mobility skills for
people who are blind," Computeduc, 80,1-140.
953
... ‫بررسي اثربخشي آموزش تحرک و جهتیابي بر مهارتهاي حرکتي کودکان با‬

Larsson , L. Frandin,K (2006). " Body awareness and dance – based Training for
Persons with Acquired Blindness – effects on Balance and Gait Speed," visual
impairment research, 8, 25-40.
Liu, S. Oxley,M (2012). Bleechmore, J. Langford, "Mobility, safety and experiences
of blind and low vision pedestrians in Victoria , Australia, From: Trid.
Trb.org/view. 1250809.
Punani, B, Rawal, N (2000) "Visual impairment handbook".‫؛‬From:
www.bpaindia.org/pdf/VIB%20chapter-IV.pdf.
Reimer A.M , Cox, R.F.A, Nijhuis-Van der Sanden, M.W.G, Boonstra S,F.N.(2011)
" Improvement of fine motor skills in children with visual impairment, An
explorative study,". Research in Developmental Disabilities,32,1924–33.

951