Geoinformacione tehnologije

Predstavljanje Zemlje i koordinatni sistemi

Predstavljanje Zemlje (1)
„ Površina Zemlje je nepravilnog oblika i ne može se potpuno tačno
opisati matematički
„ Za matematički opis koriste se dva geometrijska tela: sfera i
elipsoid
„ Sfera je manje precizna aproksimacija i koristi se kod velikih
razmera
„ Elipsoid je najpreciznija aproksimacija Zemlje koja ima svoj
analitički oblik. Dobija se rotacijom elipse oko male ose.
„ Elipsoid se predstavlja pomoću velike (a) i male poluose (b) ili
preko jedne poluose i faktora spljoštenosti (f)
a
f =
a−b

elipsoid
Predstavljanje Zemlje (2)
„ Geodetski datum je elipsoid za koji je definisano i rastojanje od centra
Zemlje. Često se termini elipsoid i datum koriste kao sinonimi.
Geodetski datum predstavlja osnovu za definisanje koordinatnog
sistema.
„ Ukoliko se geodetskim datumom predstavlja čitava Zemlja onda se on
naziva globalni ili geocentrični (jer se centar poklapa sa centrom
Zemlje), a ukoliko se aproksimira deo Zemljine površine naziva se
lokalni ili regionalni.

globalni (geocentrični) i lokalni datum

 Tipovi koordinata (1)
„ Kartezijanske – pravougle trodimenzionalne koordinate (Dekartov pravougli
koordinatni sistem). Predstavljaju rastojanje od koordinatnog početka do
tačke izraženo u metrima po osama:
‰ x – u ravni ekvatora usmerena ka presečnoj tački ekvatora i griničkog meridijana
‰ y – u ravni ekvatora, pomerena za 90° od X-ose
‰ z – usmerena u pravcu severnog pola
„ Elipsoidne (geodetske, krivolinijske) koordinate izražene kao geografska
širina (∅), geografska dužina(λ) i visina (h). Predstavljaju uglove koje
zaklapaju normale na elipsoid kroz tačku na površini elipsoida sa ravnima
ekvatora (geografska širina) i centralnog meridijana (geografska dužina).
Visina predstavlja rastojanje od tačke do elipsoida po normali na elipsoid, pa
se naziva i elipsoidna ili normalna visina.

kartezijanske koordinate (x, y, z) elipsoidne koordinate (∅, λ, h)

Tipovi koordinata (2)
„ Tranfsormacije iz kartezijanskih u elipsoidne i iz elipsoidnih u
kartezijanske koordinate se nazivaju geografske transformacije.
„ Da bi se transformacija mogla izvršiti potrebno je poznavati
parametre elipsoida (dve poluose ili poluosu i spljoštenost).

Transformacija kartezijanske – Transformacija elipsoidne - kartezijanske

elipsoidne koordinate: koordinate:

Geografska širina: x:
⎡ z ⎤
φ = arctan ⎢ ⎥ x = (a + h) cos φ cos λ
⎢⎣ ( x + y ) ⎥⎦
2 2

Geografska dužina: ⎡ y⎤ y:
λ = arctan ⎢ ⎥
⎣x⎦ y = (a + h) cos φ cos λ

Elipsoidna visina:
z:
h = x2 + y2 + z 2 − a z = (a + h) sin φ
Datumska transformacija
„ Koordinatni sistem je definisan u odnosu na neki geodetski datum. Ukoliko je
potrebno tačku iz jednog koordinatnog sistema prikazati u drugom
koordinatnom sistemu potrebno je izvršiti datumsku transformaciju.
„ Datumska transformacija konvertuje koordinate tačke date u koordinatnom
sistemu A u koordinate u koordinatnom sistemu B.
„ Za transformaciju je potrebno poznavati sedam parametara pa se naziva i
sedmo-parametarska transformacija. Naziva se još i Helmertova transformacija.

⎡X ⎤ ⎡ 1 εZ − εY ⎤ ⎡X ⎤ ⎡t X ⎤
⎢Y ⎥ = (1 + s ) ⋅ ⎢− ε 1 ε X ⎥⎥ ⋅ ⎢⎢ Y ⎥⎥ + ⎢⎢ tY ⎥⎥
⎢ ⎥ ⎢ Z
⎢⎣ Z ⎥⎦ B ⎢⎣ ε Y −εX 1 ⎥⎦ ⎢⎣ Z ⎥⎦ A ⎢⎣ t Z ⎥⎦
s – faktor skaliranja
εx, εy, εz – uglovi rotacije za ose x,y i z (u rad)
tx, ty, tz – translacija koordinatnog početka po osama (u m)
X, Y, Z – kartezijanske koordinate tačke

„ Pri merenju GPS-om, datumska transformacija je obavezan korak koji obavlja

softver. GPS koristi koordinatni sistem zasnovan na WGS84 elipsoidu. Državni
koordinatni sistem Srbije je zasnovan na Bessel 1841 elipsoidu.
 Kartografske projekcije
Kartografska projekcija predstavlja aproksimaciju zakrivljene površi elipsoida na
ravnoj površi. Svaka projekcija unosi određena izobličenja, jer je nemoguće
projektovati zakrivljenu na ravnu površ bez deformacije
„ U zavisnosti od toga na šta se ƒ U zavisnosti od položaja normale
projetkuju zraci: ravni ili ose konusa ili cilindra:
¾ Perspektivne (ravan), ¾ Polarne (normala ravni ili osa konusa
¾ Konusne (konus), ili cilindra poklapa se sa osom
Zemlje),
¾ Cilindrične (cilindar)
¾ Poprečne (normala ravni, odnosno
„ U zavisnosti od položaja centra osa konusa ili cilindra prolazi kroz
projektovanja: ravan ekvatora),
¾ Ortografske (centar je u ∞), ¾ Kose (normala ravni, odnosno osa
¾ Spoljne (centar je na konačnoj konusa ili cilindra sa obrtnom osom
udaljenosti van Zemlje), zaklapa ugao 0°<φ<90°)
¾ Stereografske (centar je na samoj ƒ U zavisnosti od veličine koja se NE
površini Zemlje) menja u projekciji:
¾ Centralne (centar se nalazi u ¾ Konformne (uglovi su jednaki)
centru Zemlje) ¾ Ekvivalentne (površina)
¾ Ekvidistantne (razmera)
Kartografske projekcije

Centralna, poprečna i kosa perspektivna

projekcija

Centralna konusna projekcija

Centralna, poprečna i kosa cilindrična projekcija

 Gaus-Krigerova projekcija
„ Državni koordinatni sistem Srbije je zasnovan na Gauss-Krüger-ovoj (poprečnoj
Merkatorovoj) projekciji. Ona preslikava površ elipsoida na cilindar poprečno
postavljen u odnosu na elipsoid. Razvijanjem cilindra u ravan, dobija se ravna površ.
„ Meridijan po kojem cilindar dodiruje elipsoid naziva se centralni meridijan.

Gauss-Krüger (poprečna Merkatorova) projekcija

„ Udaljavanjem od centralnog meridijana greška projekcije se povećava, pa je zato

Zemlja izdeljena na zone, čiji su centralni meridijani udaljeni po 3 stepena geografske
dužine. Svaka zona se prostire po 1.5 stepeni zapadno i istočno od centralnog
meridijana.
„ Zona koja za centralni meridijan ima Grinič je nulta zona. Najveći deo teritorije Srbije
se nalazi u sedmoj zoni (sa centralnim meridijanom na 21° istočne geografske dužine),
a manji deo, na krajnjem zapadu je u šestoj zoni (centralni meridijan je na 18° istočne
geografske dužine).
 Ravanske koordinate (grid, state-plane)
„ U državnom koordinatnom sistemu Srbije tačke su predstavljene
koordinatama položaja (X,Y) i nadmorskom (ortometrijskom) visinom (H).
„ X koordinata predstavlja rastojanje u metrima od Ekvatora, u pravcu
severa, u ravni Gauss-Krüger projekcije.
„ Y koordinata je kompleksna i njeno tumačenje se razlikuje od tumačenja
X koordinate. Prva cifra Y koordinate označava zonu GK projekcije (7 –
sedma zona, 6 – šesta zona). Centralnom meridijanu se dodeljuje
vrednost 500000. Ova vrednost se naziva lažni istok i time onemogućuje
pojavu negativnih vrednosti koordinata (do koje bi došlo da centralni
meridijan ima koordinatu 0). Y koordinata se izražava u metrima.
„ Pri definisanju koordinatnog sistema u GPS ili nekom drugom GIS
softveru potrebno je definisati parametre projekcije. Vrednosti za Srbiju:
‰ Tip projekcije: poprečna Merkatorova (transverse Mercator) ili Gauss-Krüger
‰ Centralna paralela: 0°
‰ Centralni meridijan: 21° (sedma zona GK7), 18° (šesta zona GK6)
‰ Lažni sever: 0m
‰ Lažni istok: 500000m
‰ Faktor razmere: 0.9999
„ Neke aplikacije traže unos oznake zone u okviru lažnog istoka (7500000
umesto 500000 za GK7), iako se naznači centralni meridijan.
Univerzalna poprečna Merkatorova projekcija –
UTM
„ Zemljina kugla je podeljena u 60 južnih i severnih
zona pri čemu svaka zona zauzima po 6 stepeni
geografske dužine (6 meridijana).

Parametar Oznaka Vrednost

Velika poluosa a 6378137.000m
Faktor spljoštenosti 1/f 298.2572229329
Rotacija po X osi Rx 0°00’00.00000“
Rotacija po Y osi Ry 0°00’00.00000“
Rotacija po Z osi Rz 0°00’00.00000“
Translacija po X osi ∆x 0.000m
Translacija po Y osi ∆y 0.000m
Translacija po Z osi ∆z 0.000m
Univerzalna poprečna Merkatorova projekcija – UTM
UTM u Evropi
 Merenje u različitim projekcijama

Korišćena projekcija Sever/ Geografska Istok/ Geografska Nadmorska

širina dužina visina
Gaus
Kriger/Bačka 5011786.229 7410024.120 76.136

UTM 5010791.506 409621.248 76.156

WGS 84 45°14'41.48445"N 19°51'13.34408"E 76.752
 Geoid i visine
„ Visina tačke u odnosu na površ elipsoida naziva se elipsoidna ili normalna visina (h).
Ona se u najvećem broju slučajeva ne poklapa sa nadmorskom visinom, jer je
nadmorska visina rastojanje do površine koja predstavlja srednji nivo mora koji se
najčešće ne poklapa na površinom elipsoida.
„ Geometrijsko telo čija se površ poklapa sa srednjim nivoom mora se naziva geoid.
Površ se proteže ispod kontinenata, zadržavajući osobinu ekvipotencijalnosti
(konstantnog gravitacionog potencijala) u svakoj tački.
„ Visina definisana u odnosu na geoid se naziva nadmorska ili ortometrijska visina (H).
„ Geoid nije moguće opisati analitički.
„ Razlika izmedju površi elipsoida i geoida sa naziva geoidna undulacija (N), i
omogućuje definisanje veze između normalne i nadmorske visine (H=h-N).

geoid
 GPS koordinate
„ GPS sistem koristi koordinatni sistem zasnovan na datumu WGS84 (World
Geodetic System)
„ Koordinate se izvorno računaju kao kertezijanske, ali se konvertuju u
elipsoidne.
„ Za potrebe prikazivanja tačaka na kartama koje su u nekoj projekciji ili
upoređivanja podataka sa podacima koji su u drugom koordinatnom sistemu,
potrebno je definisati: parametre datumske transformacije (ukoliko datum
koordinatnog sistema karte nije WGS84), parametre projekcije i model
geoida.
„ Primer procesa konverzije (u državni koordinatni sistem Srbije)
GPS Bessel 1841 GK koordinate
7-parametarska Bessel 1841 geografska projekcija
koordinate transformacija koordinate (X,Y,Z) transformacija koordinate (∅,λ,h) (X,Y)
(X,Y,Z)

WGS 84 model geoida Nadmorska

geografska visina (H)
transformacija (∅,λ,h)

„ Napomena: za precizno određivanje nadmorske visine potrebno je

poznavanje modela lokalnog geida koji za Srbiju nije definisan, pa se koristi
globalni (EGM96 – Earth Gravitational Model 1996)