ANKARA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

FİZİK MÜHENDİSLİĞİ

808564 YARI İLETKENLERİN OPTİK ÖZELLİKLERİ

CCD KAMERALAR (CHARGE COUPLED DEVICE CAMERAS)

EBRU ARSLAN
2017
İÇİNDEKİLER

ÖZET ………………………………………………………………………………….3
GİRİŞ ………………………………………………………………………………….4
TARİHÇE……………………………………………………………………………5
CCD YAPISI………………………………………………………………………6
CCD ÇEŞİTLERİ…………………………………………………………………..
TARAMA BİÇİMLERİ ……………………………………………………………8
CCD VE CMOS SENSÖR KARŞILAŞTIRMASI…………………………….
SONUÇ VE YORUM……………………………………………………………..9
KAYNAKÇA…………………………………………………………………………10
ÖZET

CCD sensörler optik görüntülerin elektrik sinyallerine dönüştürülmesinde en yaygın

olarak kullanılan aygıtlardır. Çalışma mantığı fotoelektrik etkiye ve yarıiletken fiziğine
dayanır. Günümüzde profesyonel fotoğraf makinelerinde ve uzay araştırmalarında
kullanılan teleskoplarda yer alır. Standart fotoğraf makinelerinde yaygınlaşmamasının
sebebi CMOS sensörlere göre üretiminin zor ve pahalı oluşu ayrıca çok fazla yer
kaplamasıdır. Fakat düşük ışıkta daha net görüntüler elde edilebilmesi yönü ile kalite
olarak önde olduğu söylenebilir. Ekonomik açıdan dezavantajı dışındaki bir diğer husus
ise direk yoğun ışık altında net görüntü verememesidir. Bu yazı CCD sensörler
hakkında temek düzeyde bilgi vermek amacıyla hazırlanmıştır.
GİRİŞ

Amatör fotoğraf makinelerinden ,milyon dolarlık uzay teleskoplarına kadar uzanan

yelpazede görüntü oluşumu en basit ifade ile ışığın bir sensör yardımı ile toplanması
prensibine dayanır. Gelen ışınları sensör üzerinde toplamaya yarayan bir mercek,
sensörden işlenmiş olarak gelen ışık sinyalini işleyecek olan DSP’ye aktaran ara birim
AFE, kamerayı oluşturan temel unsurlardır.

Şekil:1

Kameranın gözü sensördür. Sensörler ccd ( charge coupled device ) ve cmos

( complimentary metal oxide semiconductor) olabilir. Sensör, ışık kaynağından gelen
fotonları yakalayarak foto elektronları oluşturur ve cell adı verilen hücrelerde toplayarak
koordinatları ile beraber saklar. Daha sonra ışık elektronik sinyallere dönüşür ve
işlenmek üzere görüntü işlemcilere gönderilir. Burada işlenen sinyaller dijital sinyale
dönüştürülüp hafıza kartlarına depolanır.

CCD çalışma mantığı; yağmur damlalarının kovalarda biriktirilerek aktarılmasına

benzetilir. Foto elektronların oluşumu yağmur damlalarıyla, elektronların toplanması
kovalarla, yükün iletilmesi iletim bandıyla ve yükün okunması cihazın tartılması ile
özdeşleştirilmiştir.
Şekil: 2 (http://www.lpa.ens.fr/spip.php?article258&lang=en , 2017)

TARİHÇE

Willard Boyle ve George Smith Bell Laboratuarlarında bilgisayarlar için yarıiletken

hafıza araştırması yapmaktalar iken 1969 yılının ekim ayında planlarından bir miktar
saparak CCD sensörleri icat ettiler.

Bell Laboratuarı araştırmacıları Boyle ve Smit’in CCD sensörünü kullanarak 1970

yılında ilk katı hal video kamerayı yaptılar. 1975 yılında ise televizyon yayınlarında
kullanılabilecek görüntü kalitesine sahip kameraya ulaşılmış oldu.

1983 yılına gelindiğinde teleskoplar CCD sensörler ile donatılmıştı. Son 25 yıldır
Hubble uzay teleskopunun CCD kameraları ile muhteşem fotoğraflar elde etmekteyiz.

1991 yılında Kodak, foto muhabirlerini hedefleyen ilk dijital kamera sistemini çıkardı.
Nikon Kamera 1.3 Mega piksel CCD sensör içeren Kodak ile donatılmıştı.

1995 yılına gelindiğinde çok pahalı olmayan, yüksek çözünürlüğe sahip CCD
sensörlerin yapılmasıyla her yerde tüketici dijital kameraları bulmak mümkün
kılınmıştır.
CCD YAPISI

Ccd sensörlerin temeli metal oksit yarıiletkenlere dayanır. MOS ( metal oxide
semiconductor) diye tabir edilen bu yarıiletken devre elemanları üzerinde genellikle
oksit ince filmlerle kaplı silikon alt taşlardan oluşmaktadır. Bu oksit çoğunlukla SiO2
olup diğer materyallerle de katkılanabilir.

Yarıiletkenlerde negatif yüklü elektronlar ve pozitif yüklü deşikler olmak üzere iki çeşit
mobil taşıyıcı vardır. Arsenik ya da fosfor ile katkılayarak negatif taşıyıcı yoğunluğu
arttırılabilir. Bu işleme n tipi katkılama denir. Öte yandan katkısız yarıiletken
malzemeye Boron ekleyerek pozitif taşıyıcı yoğunluğuna sahip p tipi yarıiletken elde
edilebilir.

Şekil :3 (LINCOLN LABORATORY JOURNAL VOLUME 16, NUMBER 2, 2007 , 2017)

MOS kapasitör p tip malzemeden yapılmış ve gate pozitif beslemeye sahipken, elektrik
alanın bir sonucu olarak deşikler gate alanından geri püskürtülür. Yukarıdaki resimde
açık renk ile gösterilen deşiklerden arındırılmış tüketim bölgesi silikon yüzeyinde
elektronların birikmesi için uygun koşullar yaratır. Görüntü sensörlerinde bu elektronlar
ışığın soğurulması ile meydana gelir, fakat aynı zamanda termal sürecin bir sonucu
olarak da ortaya çıkarak karanlık akım diye tabir edilen olayı meydana getirebilir.
Sensörü soğutmak, düşük ışık seviyesi uygulamalarında önemli bir husus olan bu termal
üretimi bastırır.

CCD'ye yol açan kavramsal buluş, bir gate in altında tutulan bir elektron paketinin,
yukarıdaki şekilde gösterildiği gibi iki geçide uygulanan doğru gerilim dizisi ile bitişik
bir MOS kapasitörüne kaydırılabileceğinin farkedilmesiydi. Birinci kapasitör gate
indeki voltaj azalırken diğerindeki artar. Bu iletim süreci mükemmel değildir her
halükarda malzeme kusurlarından ötürü tuzaklanarak kalan elektronlar olacaktır. Bu
işleme uygulanan metrik, her aktarım sırasında geride kalan şarj paketinin fraksiyonu
olan yük transferinin verimsizliği (CTI) 'dir. CCD sensörler her zaman bu sorunu en aza
indirmek için silicon yüzey üzerine n tipi katkılanmış gömülü tabaka denilen
malzemeden yapılırlar. Elektronlar bu tabaka içinde bulunurlar ve yüzey halleri diye
adlandırılan çok sayıda tuzağın bulunduğu silikon / SiO ara yüzünden kaçınırlar.

Şekil:4 (LINCOLN LABORATORY JOURNAL VOLUME 16, NUMBER 2, 2007,2017)

CCD ÇEŞİTLERİ

CCD sensörler fabrikasyon metodlarına ve hassasiyet seviyelerine göre iki gruba

ayrılırlar.

a) Kalın, önden aydınlatmalı CCD : Gelen ışığın bir kısmı yüzey elektrotları
tarafından soğurulur, bir kısmı da yansıtılır. Elektrotların yapısı gereği yansıma
önleyici kaplama yapılamaz ve bu sebeple kuantum verimliliği düşüktür. Daha
ziyade amatör uygulamalarda kullanılmaktadır.
b) İnceltilmiş , arkadan aydınlatmalı CCD: Üretim esnasında inceltme tekniği
kullanılarak 15 mikrometre kalınlığa ulaşılır. Işık arka taraftan soğurulduğu için
elektrotların fotonları engellemesinin önüne geçilmiş olur. Yansıma önleyici
kaplama uygulanarak verimlilik arttırılabilir. Bilimsel amaca hizmet eden
cihazlarda ve astronomide inceltilmiş arkadan aydınlatmalı CCD sensörler
kullanılır.

TARAMA BİÇİMLERİ

Genellikle, n-boyutlu bir nesne, "n artı bir" olası biçimde taranabilir.

Sıfır boyutlu ya da noktasal taramada yüklerin hareket etmesine ve her hangi bir yere
taşınmasına gerek yoktur. Sadece bir kollektör ile bilginin hücreler arasında
aktarılmasına ihtiyaç olmadığı gibi CCD sensörlerde kullanılmazlar.

Bir boyutlu ya da çizgisel tarayıcılar feed-through diye tabir edilen tüm sayfayı baştan
sona tarayan tarayıcılarda kullanılır. Bu formatta çizgisel CCD sırası pixel dizilerini
çekmeye yarar. Sıra taraması iki boyutlu görüntü oluşturmak için aşağı doğru da
tarayabilir. Bu format video ve fotoğraf makinalarında alan taraması için kullanılır.

Bu düzenleme ile iki boyutlu sıra foto dedektörleri öncelikle ışık görüntüsünü
yakalamaya ve sonrasında kova takımı sitilinde ( bucket-bride style) çıkışa iletmede
kullanılır. Bu transfer elektrik yükünün dönüşümlü olarak ardışık hücrerde çiftlenmesi
ve ayırılmasıyla mümkün olur.

CCD VE CMOS SENSÖR KARŞILAŞTIRMASI

CCD sensörler okuma teknikleri sebebiyle oluşturulan görüntünün tek tipliliği yüksek
ve kalitelidir. Ayrıca ışığa çok duyarlıdırlar ve aydınlatması az olan ortamda bile net
görüntüler elde edilebilmesine olanak sağlarlar. Arka plandaki gürültü seviyesi ve
bozunum düşüktür. Ayrıca inceltilmiş, arkadan aydınlatmalı sensörlerde yansıtıcı
yüzeyler kullanılarak kuantum verimlilikte yüzde yüze ulaşmak mümkün kılınmıştır.

Öte yandan CCD sensörler çalışmaları esnasında çok fazla enerji harcarlar ve yüzey
alanları büyüktür. Bu sebeple enerji tüketiminin önemli olduğu cep telefonu gibi
alanlarda uygulama imkanı bulamazlar. Direk ve çok parlak ışık altında aynı görüntü
kalitesini yakalayamazlar. Bir diğer dezavantajı da üretim tekniklerinin meşakatli ve
pahalı oluşudur.

CMOS sensörler ise sadece görüntüleme amacıyla kullanılmayıp bellek ve mikroişlemci

gibi birçok uygulama alanına sahip olduğu için CCD sensörlere göre çok daha fazla
yaygınlaşmış, ticarileşmiş ve aynı zamanda çok fazla çalışma yapıldığı için teknoloji
olarak da çok fazla yol katetmiştir. Günümüzde CCD ve CMOS sensörler arasındaki
kalite farkı çok azalmıştır. Uygulamada çok fazla yer bulmasının diğer sebepleri
arasında. yüzey alanlarının küçük olması ve enerji tüketiminin minimum düzeyde
olması gösterilebilir.

CMOS sensörlerin dezavantajlarına gelecek olursak, en başta çalışma prensibine

değinebiliriz. Piksel bazlı dönüşüm işlemi uygulandığı için CCD sensörlerdeki tek
tipliliği yakalamak zordur. Ayrıca gürültü ve bozunum oranı da CCD sensörlerden daha
kötüdür. Düşük ışıkta net görüntü vermezler ve iyi bir aydınlatmaya ihtiyaç duyarlar.

SONUÇ VE YORUM

Bilgisayar belleği olarak planlanmış fakat daha sonradan görüntüleme sektörüne yön
vermiş olan CCD sensörler ve uygulama alanları, CMOS sensörlere göre üstünlükleri ve
dezavantajları hakkındaki temel bilgilerimizi ele alacak olursak çözünürlük, hassasiyet
ve diğer bir çok parametre açısından mükemmel sonuçlar verdiği çıkarımına
ulaşabiliriz. Ekonomik açıdan dezavantaja sahip olmasının başlıca nedeni CMOS
sensörlerin günümüzde çok daha geniş bir yelpazede kendisine yer buluyor olmasıdır.
En iyi görüntü kalitesine CCD sensörler ile ulaşılıyor olsa da unutulmaması gereken
nokta bir kameradaki tek değişken parametre sensörler değildir. Mercekler gibi diğer
elemanlar da görüntü kalitesini etkileyen faktörlerdir.

Birden fazla değişkene sahip kamera sisteminde hangi tip sensör kullanımının doğru
olacağı kullanım amacına ve kişinin beklentine bağlıdır.
KAYNAKÇA

Barry E. Burke, James A. Gregory, Michael Cooper, Andrew H. Loomis, Douglas J.

Young,
Thomas A. Lind, Peter Doherty, Peter Daniels, Deborah J. Landers, Joseph Ciampi,
Kay F. Johnson, and Peter W. O’Brien , “CCD Imager Development for Astronomy” ,
2007

Philip Felber “Charged Coupled Device” , 2002

Steve Kinney , Director of Technical Pre Sales JAI. INC

Can Sancak, Görüntülü İletişim ve Güvenlik Sistemleri Teknik Ürün Yöneticisi

https://www.slideshare.net/darshilshah940098/charge-coupled-
deviceccd?qid=b62f7076-3314-488c-a2e0-dd0d4202ccd6&v=&b=&from_search=2

https://www.slideshare.net/PrachiDave3/charged-coupled-device

https://books.google.com.tr/books?hl=tr&lr=&id=rkgBkbDie7kC&oi=fnd&pg=PR13&
dq=charge+coupled+device+bucket&ots=_xtNXjXHP4&sig=Akty053pgDrbGpGH3Q
DA0YWBQEs&redir_esc=y#v=onepage&q=charge%20coupled%20device%20bucket
&f=false

https://www.elprocus.com/know-about-the-working-principle-of-charge-coupled-
device/

http://www.lpa.ens.fr/spip.php?article258&lang=en

http://tanitimfilmi.blogcu.com/ccd-ve-cmos-sensorlerin-arasindaki-farklar/5972151