‫ﺷﻤﺎره ‪ ،6‬ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪ ،1392‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 59‬ﺗﺎ ‪67‬‬ ‫ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻋﻠﻤﯽ‪-‬ﭘﮋوﻫﺸﯽ روشﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و ﻋﺪدي در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻣﻌﺪن‬

‫ﭘﺎﯾﺪاري ﻣﻐﺎر ﺳﻨﮕﯽ ﺑﺎ ﻧﺮماﻓﺰار ‪ ،FLAC3D‬ﺑﺮاي ﻃﺮاﺣﯽ اوﻟﯿﻪ ﻣﺨﺰن‬

‫زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي ﮔﺎز ﻓﺸﺮده ﺷﻬﺮ اردﺑﯿﻞ‬
‫‪3‬‬
‫ﺣﺴﯿﻦ اﯾﻤﺎﻧﯽ ‪ ،1‬ﻣﻬﺪي ﺣﺴﯿﻨﯽ‪ ،2 ‬ﺣﺴﯿﻦ ﺟﻼﻟﯽ ﻓﺮ‬
‫‪-1‬داﻧﺸﺠﻮي ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮوه ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻣﻌﺪن‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ )ه( ﻗﺰوﯾﻦ‬
‫‪ - 2‬اﺳﺘﺎدﯾﺎر‪ ،‬ﮔﺮوه ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻣﻌﺪن‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻣﺎمﺧﻤﯿﻨﯽ )ه( ﻗﺰوﯾﻦ‬
‫‪ - 3‬داﻧﺸﯿﺎر‪ ،‬ﮔﺮوه ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﯿﺪ ﺑﺎﻫﻨﺮ ﮐﺮﻣﺎن‬

‫)درﯾﺎﻓﺖ ﻣﺮداد ‪ ، 92‬ﭘﺬﯾﺮش آذر ‪(92‬‬

‫ﭼﮑﯿﺪه‬

‫اﻣﺮوزه ذﺧﯿﺮهﺳﺎز ي ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﻓﻀﺎﻫﺎي زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ راﻫﮑﺎر اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻬﺖ ﮐﻨﺘﺮل ﺑﺎزار ﻣﺼﺮف ﺑﻪ وﯾﮋه در ﻣﺎهﻫﺎي‬
‫ﺳﺮد ﺳﺎل ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر روشﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺟﻬﺖ ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﮔﺎز اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪ :‬ذﺧ ﯿﺮه ﺳﺎزي در ﻣﯿﺪانﻫﺎي ﺗﺨﻠﯿﻪ ﺷﺪه ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬آﺑﺨﻮانﻫﺎ ) ﺳﻔﺮهﻫـﺎي آب زﯾﺮزﻣﯿﻨـﯽ(‪ ،‬ﺣﻔﺮﯾـﺎت ﻧﻤﮑـﯽ‪،‬‬
‫ﺣﻔﺮﯾﺎت ﺳﻨﮕﯽ )ﺣﻔﺮﯾﺎت ﺳﻨﮕﯽ آﺳﺘﺮدار ﯾﺎ ﺑﺪون آﺳﺘﺮ( و ﻣﻌﺎدن ﻣﺘﺮوﮐﻪ ﮐﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻫﺮ ﮐﺪام از اﯾـﻦ روشﻫـﺎ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ژﺋﻮﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ و ﻫﯿﺪروﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ از ﻗﺒﯿﻞ ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮي‪ ،‬ﺗﺨﻠﺨﻞ‪ ،‬ﺗﺮاز ﺳﻔﺮه آب زﯾﺮزﻣﯿﻨـﯽ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﻓﺸـﺎري و‬
‫ﮐﺸﺸﯽ ﺳﻨﮓ و ﻧﯿﺰ ﻓﺸﺎر داﺧﻠﯽ ﮔﺎز ذﺧﯿﺮه ﺷﺪه ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺿﻤﻦ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺮاﯾﻂ زﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ‪،‬‬
‫ﻫﯿﺪروژﺋﻮﻟﻮژي و ژﺋﻮﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ ﺳﻨﮓﻫﺎ ي ﻣﺤﺪوده ﻣﻮردﻧﻈﺮ )ﻣﻨﻄﻘﻪ اردﺑﯿﻞ( ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ روش ذﺧﯿﺮه ﺳﺎزي ﮔﺎز ﻓﺸﺮدهﺷﺪه ﺗﻌﯿـﯿﻦ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ارزﯾﺎﺑﯽﻫﺎ و ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎي اوﻟﯿﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ذﺧﯿﺮه ﺳﺎزي‪ ،‬در ﻫﺮ دو ﺣﺎﻟﺖ ﺣﻔﺮﯾﺎت ﺳـﻨﮕﯽ ﺑـﺪون آﺳـﺘﺮ و ﺑـﺎ آﺳـﺘﺮ‪،‬‬
‫اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﺧﻮاص ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ ﺳﻨﮓ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮردﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﻋﻤﻖ ﻗﺮارﮔﯿﺮي ﻣﻐـﺎر ﺑـﺪون آﺳـﺘﺮ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 235‬ﻣﺘﺮ و ﻣﻐﺎر ﺑﺎ آﺳﺘﺮ ‪ 81‬ﻣﺘﺮ‪ ،‬ﺗﺨﻤﯿﻦ زده ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن اﯾﺠﺎد ﺣﻔﺮﯾﺎت ﺳـﻨﮕﯽ ﺑـﺎ آﺳـﺘﺮ از اوﻟﻮﯾـﺖ ﺑﯿﺸـﺘﺮي‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﯿﻞ ﭘﺎﯾﺪاري ﻣﺨﺰن ذﺧﯿﺮه ﺳﺎزي از روش ﻋﺪدي اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﺪم وﺟﻮد ﻧﺎﭘﯿﻮﺳـﺘﮕﯽ‪،‬‬
‫ﻧﺮم اﻓﺰار ‪ FLAC3D‬اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽﻫﺎي اﻃﺮاف ﻣﻐﺎر ﺑﺎ آﺳﺘﺮ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﮐﻤﺘﺮ از‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽﻫﺎي ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه از رواﺑﻂ ﺳﺎﮐﻮراﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻐﺎر ذﺧﯿﺮهﺳﺎز ي ﭘﺎﯾﺪار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و اﻣﮑﺎن ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي‬
‫ﮔﺎز در اﯾﻦ ﻣﻐﺎر ﺑﺎ ﻓﺸﺎر داﺧﻠﯽ ‪ 2‬ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﮑﺎل ﻣﯿﺴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮐﻠﻤﺎت ﮐﻠﯿﺪي‬

‫ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺣﻔﺮﯾﺎت ﺳﻨﮕﯽ ﺑﺎ آﺳﺘﺮ و ﺑﺪون آﺳﺘﺮ‪ ،‬ﮔﺎز ﻓﺸﺮده‪.‬‬

‫‪ ‬ﻋﻬﺪه دار ﻣﮑﺎﺗﺒﺎت‪meh_hosseini18@yahoo.com :‬‬

‫ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻋﻠﻤﯽ‪-‬ﭘﮋوﻫﺸﯽ روشﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و ﻋﺪدي در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻣﻌﺪن‬ ‫ﺣﺴﯿﻦ اﯾﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻬﺪي ﺣﺴﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﺟﻼﻟﯽﻓﺮ‬

‫ﻣﺨﺰن ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ ﻗﺒﻼً ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺤـﻞ ﺗﺠﻤـﻊ ﻣـﻮاد‬ ‫‪ -1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﯿﻦ ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي ﮔﺎز ﺑﺎ‬
‫اﯾﻦ روش در ﺳـﺎل ‪ 1915‬ﺑـﺎ ﺗﺰرﯾـﻖ ﮔـﺎز در ﻣﯿـﺪان ﮔـﺎزي‬ ‫ﻫﺪف از ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻋﺮﺿﻪ و‬
‫ﺗﺨﻠﯿﻪﺷﺪه در وﻻﻧﺪﮐﺎﺳﺘﯽ )‪ (Voland kastie‬ﮐﺎﻧﺎدا ﺻﻮرت‬ ‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﯾﮏ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎص ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬دوﻣﯿﻦ ﺗﺰرﯾﻖ ﺑﺮاي ذﺧﯿﺮه ﺳﺎزي ﮔﺎز در ﺳـﺎل ‪1916‬‬ ‫از ﻗﺒﯿﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮ اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف و ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺼـﻠﯽ ﻣﺼـﺮف ﮔـﺎز‬
‫در ﻣﯿﺪان ﻧﻔﺘﯽ زوار )‪ (zoar‬آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﺟﻨﻮب ﺑﻮﻓـﺎﻟﻮ اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﺑﺮاي روزﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺮد زﻣﺴﺘﺎن اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﺟـﺰء اﯾـﻦ ﮐـﻪ‬
‫ﺷﺪ و در ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻣـﻮرد در ﺳـﺎل ‪ 1919‬در ﻣﯿـﺪان ﮐﻨﺘـﺎﮐﯽ‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ اﻫﺪاف راﻫﺒ‪‬ﺮدي از ﻗﺒﯿﻞ اﻣﮑـﺎن ﺧﺮﯾـﺪ و ﻓـﺮوش‬
‫)‪ (Kentucky‬ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و ﺗﺎ ﺳـﺎل ‪ 1930‬ﻣﻘـﺪار ﮐـﻞ‬ ‫ﮔﺎز ﻧﯿﺰ اﺷﺎره ﮐﺮد ]‪ .[1‬اوﻟﯿﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻮﻓﻖ در ذﺧﯿﺮهﺳـﺎزي‬
‫ﮔﺎز ذﺧﯿﺮه ﺷﺪه در اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ روش ﺑـﻪ ‪216000000m3‬‬ ‫ﮔﺎز در ﺳﺎل ‪ 1915‬از ﻃﺮﯾﻖ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺨـﺰن ﺗﺨﻠﯿـﻪﺷـﺪه‬
‫رﺳﯿﺪ ]‪ .[2‬در اﯾﺮان ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ذﺧﯿﺮه ﺳﺎزي ﮔﺎز ﭼﻨـﺪ ﺳـﺎﻟﯽ‬ ‫ﮔﺎزي در ﮐﺸﻮر ﮐﺎﻧﺎدا ﻣﻮرداﺟﺮا واﻗﻊ ﺷﺪ ]‪.[2‬‬
‫اﺳﺖ آﻏﺎز ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﭘﺮوژه ذﺧﯿﺮهﺳـﺎزي ﮔـﺎز در‬ ‫ﺑــﻪ ﻃــﻮر ﮐﻠــﯽ ﻣــﯽﺗــﻮان اﻧــﻮاع روشﻫــﺎي ﻣﺨﺘﻠــﻒ‬
‫ﺗﺎﻗﺪﯾﺲ ﺳﺮاﺟﻪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺨﺰن ﮔﺎزي ﺗﺨﻠﯿﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮد ]‪:[3‬‬
‫ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾـﻦ ﺗﺎﻗـﺪﯾﺲ داراي ‪ 28‬ﮐﯿﻠـﻮﻣﺘﺮ‬ ‫‪ ‬ﻣﻐﺎرﻫﺎي ﻧﻤﮑﯽ‬
‫ﻃﻮل و ﺣﺪود ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 6‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﻋﺮض اﺳﺖ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﺄﺳﯿﺴﺎت ﺳﺎﻟﯿﺎن ﻣﺘﻤﺎدي ﺟﻬﺖ ذﺧﯿـﺮهﺳـﺎزي‬
‫ﻣﺘﻘﺎرن دارد ] ‪.[4‬‬
‫ﮔﺎز ﻣﻮرداﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر اﯾﻦ روش در‬
‫‪ ‬اﯾﺠﺎد ﻣﻐﺎر در ﺳﻨﮓﻫﺎي ﺳﺨﺖ‬ ‫ﺳـــﺎل ‪ 1916‬در اﯾـــﺎﻻتﻣﺘﺤـــﺪه آﻣﺮﯾﮑـــﺎ در ﻣﯿﺸـــﯿﮕﺎن‬
‫در ﻃﻮل ‪ 20‬ﺳﺎل ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﯾـﮏ ﻓﻨـﺎوري ذﺧﯿـﺮهﺳـﺎزي‬ ‫ﻣﻮرداﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺪﯾﺪ ﺗﺤﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﯿﻦ ﻣﻐـﺎر‬ ‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺪت زﻣﺎن زﯾﺎدي از اﯾﺠﺎد اﯾﻦﮔﻮﻧـﻪ ﻣﻐﺎرﻫـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻨﮕﯽ آﺳﺘﺮ دار در ﺳﻮﺋﺪ ﺑﺮاي ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي ﮔﺎز ﺗﺤﺖ ﻓﺸـﺎر‬ ‫روش اﻧﺤﻼﻟــﯽ ﻣ ـﯽﮔــﺬرد‪ ،‬اﻣــﺎ ﺑــﻪﮐــﺎرﮔﯿﺮي آنﻫــﺎ ﺑــﺮاي‬
‫ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه در اﺳـﮑﺎﻟﻦ )‪ ،(Skallen‬در ﺟﻨـﻮب ﻏﺮﺑـﯽ‬ ‫ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ ﯾﮏ اﺑـﺪاع ﺟﺪﯾـﺪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﻐﺎرﻫـﺎي‬
‫ﺳﻮﺋﺪ ﺣﻔﺎري ﮐﺎر در ﭘﺎﯾﺎن ﺳﺎل ‪ 2000‬ﺑﻪ اﺗﻤـﺎم رﺳـﯿﺪ ]‪.[5‬‬ ‫درون ﻧﻤﮏ ﺑﺎ ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻧﻤﮏ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪي آب ﺧﺎﻟﺺ ﺷﮑﻞ‬
‫ﻧﯿﺎز ﺑـﻪ ﺣﻤﺎﯾـﺖ از ﺻـﻨﻌﺘﯽ ﺷـﺪن ﺳـﺮﯾﻊ از ﺳـﺎل ‪ 1970‬و‬ ‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻓﻦ آوري ﺟﺪﯾﺪ ﻣـﯽﺗـﻮان ﻓﻀـﺎﻫﺎﯾﯽ ﺑـﺎ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺑﺤﺮان ﻧﻔﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺷـﺪ ﻣﻐﺎرﻫـﺎي زﯾﺮزﻣﯿﻨـﯽ در‬ ‫ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﻫﺰار ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ در ﻧﻤﮏ اﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮد ﮐﻪ دﯾﻮارﻫـﺎي‬
‫ﭼﯿﻦ ﺑﺮاي ذﺧﯿﺮه ﺳﺎزي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ]‪.[6‬‬ ‫آن ﻧﯿﺰ ﭘﺎﯾﺪار اﺳﺖ ]‪.[3‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﭘﯽ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻧﻔﺘـﯽ ﮐـﺮه در ﺳـﺎل ‪ ،1979‬اوﻟـﯿﻦ‬ ‫‪ ‬آﮐﯿﻮﻓﺮﻫﺎ )ﺳﻔﺮهﻫﺎي آب زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ(‬
‫ﭘﺮوژه ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻧﻔﺖ در ﺳﺎل ‪ 1981‬آﻏﺎز ﺷـﺪ‪،‬‬
‫اوﻟﯿﻦ ﭘﺮوژه اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺨﺎزن ﺳﻔﺮهﻫﺎي آب زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ‬
‫ﭘــﺲ از آن ﭘــﻨﺞ ﻣﻐــﺎر ﺑــﺪون آﺳــﺘﺮ در اﯾــﻦ ﮐﺸــﻮر ﺑــﺮاي‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻮع دوم ﻣﺨﺎزن ﮔﺎز زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ در اﯾﺎﻟﺖ اﯾﻠﯽ ﻧﻮﯾﺰ‬
‫ذﺧﯿﺮه ﺳﺎزي ﮔﺎز ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ و ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ‬
‫آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﺳﺎل ‪ 1953‬ﺑﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖ ‪ 300‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ‬
‫در اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ ]‪.[7‬‬
‫ﻣﻮرد ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ]‪.[2‬‬
‫ﻫــﺮ ﯾــﮏ از اﯾــﻦ روشﻫــﺎ ﺑــﺎ ﺗﻮﺟــﻪ ﺑــﻪ وﯾﮋﮔ ـﯽﻫــﺎي‬
‫ژﺋﻮﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ و ﻫﯿﺪروﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ ﻣﻨﻄﻘـﻪ از ﻗﺒﯿـﻞ ﻧﻔﻮذﭘـﺬﯾﺮي‪،‬‬ ‫‪ ‬ﻣﻌﺎدن ﻣﺘﺮوﮐﻪ‬
‫ﺗﺨﻠﺨﻞ‪ ،‬ﺗﺮاز ﺳﻔﺮه آب زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻓﺸﺎري و ﮐﺸﺸﯽ‬ ‫در ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدن ﻣﺘﺮوﮐﻪ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖﻫﺎي ﭼﻨﺪاﻧﯽ‬
‫ﺳﻨﮓ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﺷﻮد و از ﻟﺤﺎظ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﯿـﺰ ﻫﺰﯾﻨـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻣﺎدهﺳﺎزي‪ ،‬ﻧﺮخ ﺑﺮداﺷﺖ و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺠﺪد ﺑﺎﯾـﺪ ﻣـﺪ‬
‫‪ ‬ﻣﯿﺪانﻫﺎي ﮔﺎزي و ﻧﻔﺘﯽ ﺗﺨﻠﯿﻪ ﺷﺪه‬
‫ﻧﻈﺮ ﻗـﺮار ﮔﯿـﺮد‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﺧﺼﻮﺻـﯿﺎت اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ روش ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬ ‫ذﺧﯿﺮه ﺳﺎزي ﮔﺎز در ﻣﺨـﺎزن ﻫﯿـﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ ﺗﺨﻠﯿـﻪﺷـﺪه‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ و اﻗﺘﺼﺎديﺗـﺮﯾﻦ روش ﻫـﺎ اﺳـﺖ‪ .‬زﯾـﺮا ﯾـﮏ‬

‫‪60‬‬
‫ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻋﻠﻤﯽ‪-‬ﭘﮋوﻫﺸﯽ روشﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و ﻋﺪدي در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻣﻌﺪن‬ ‫ﭘﺎﯾﺪاري ﻣﻐﺎر ﺳﻨﮕﯽ ﺑﺎ ﻧﺮماﻓﺰار ‪... FLAC3D‬‬

‫ﺷﺪه و آﺳﺘﺮ ﺑﻨﺪي ﻓﻘﻂ ﻣﺴـﺌﻮل ﺟﻠـﻮﮔﯿﺮي از ﺗـﺮاوش ﮔـﺎز‬ ‫در ﮐﺸﻮر اﯾﺮان ﻧﯿﺰ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﺮدﺳـﯿﺮ و ﻣﻨـﺎﻃﻘﯽ ﮐـﻪ‬
‫اﺳــﺖ‪ .‬در ﻃــﺮح ذﺧﯿ ـﺮهﺳــﺎزي زﯾﺮزﻣﯿﻨــﯽ ﮔــﺎز ﻓﺸــﺮده ﺑــﺎ‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ آن ﻫﺎ از ﻣﺨﺎزن ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز زﯾـﺎد اﺳـﺖ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺎﯾﻖ ﺑﻨﺪي ﻫﯿﺪرودﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﯾﮏ ﮔﺮادﯾﺎن آب در ﻫﻤﻪ ﺟﻬـﺎت‬ ‫ﻣﺰاﯾﺎي ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﺪه ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪ ذﺧﯿـﺮهﺳـﺎزي ﮔـﺎز ﻓﺸـﺮده ﺑـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﺳﻘﻒ ﺣﻔﺮﯾﺎت ﺑﺎﯾﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﺗـﺎ از‬ ‫روشﻫــﺎي ﻣﻨﺎﺳــﺐ اﺳــﺖ‪ .‬اﺳــﺘﺎن اردﺑﯿــﻞ ﮐــﻪ از ﻣﻨــﺎﻃﻖ‬
‫ﻧﺸﺖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﺑﯿﺮون ﻣﻐﺎر ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻋﻤﻖ ﻣﻐﺎر ﻧﯿﺰ ﻓﻘﻂ‬ ‫ﺳﺮدﺳﯿﺮ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣـﯽ رود ﻧﯿﺎزﻣﻨـﺪ ﭼﻨـﯿﻦ ﻣﺨـﺎزﻧﯽ‬
‫ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻓﺸﺎر ﮔـﺎز داﺧﻠـﯽ و ﻓﺸـﺎر آب زﯾﺮزﻣﯿﻨـﯽ ﺗﻌﯿـﯿﻦ‬ ‫اﺳﺖ؛ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﺮﮐﺖ ﮔﺎز اﺳـﺘﺎن اردﺑﯿـﻞ‪،‬‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻋـﺎﯾﻖﺑﻨـﺪي ﻫﯿـﺪرودﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﺣـﺪ اﮐﺜـﺮ‬ ‫اﻣﮑﺎنﺳﻨﺠﯽ و ﻃﺮاﺣﯽ اﯾﻦ ﻧـﻮع ﻣﺨـﺎزن ﻣﻮردﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻗـﺮار‬
‫ﻓﺸﺎر ﮔﺎز در ﻣﻐﺎر در ﻣﺤﺪوده ‪ 70‬ﺗﺎ ‪ 100‬ﺑﺎر اﺳﺖ ]‪.[8‬‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ -1 -2‬ﻣﻐﺎرﻫﺎي ﺑﺪون آﺳﺘﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﻋﻤﻖ زﯾﺎد‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت زﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ اوﻟﯿﻪ اﻧﺠـﺎم ﮔﺮﻓﺘـﻪ در ﻣﻨﻄﻘـﻪي‬
‫ﻣﻮردﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﻮﯾﺎي آن اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﻣﺤـﺪوده ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ‬
‫اﮔﺮ از آب زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﻧﺸـﺖ ﮔـﺎز اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫زﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﺎﻗﺪ ﮔﻨﺒﺪﻫﺎي ﻧﻤﮑﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺪانﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ و ﮔﺎزي‬
‫ﺷﻮد ﻣﻐﺎر ﯾﺎ ﺳﺎزه ﺑﺎﯾﺪ در ﻋﻤﻖ ﻣﻌﯿﻨﯽ زﯾـﺮ ﺳـﻄﺢ اﯾﺴـﺘﺎﺑﯽ‬ ‫ﺗﺨﻠﯿ ـﻪﺷــﺪه و ﻣﻌــﺪن ﻣﺘﺮوﮐــﻪ زﯾﺮزﻣﯿﻨــﯽ ﻣﻨﺎﺳــﺐ ﺟﻬــﺖ‬
‫ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﺳـﻄﺢ اﯾﺴـﺘﺎﺑﯽ و ﻓﺸـﺎر ﺑﺤﺮاﻧـﯽ ﮔـﺎز‬
‫ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي ﺑﻮده‪ ،‬ﭘﺲ در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ روشﻫﺎي ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي‬
‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺧﻄﯽ اﺳﺖ )ﺷـﮑﻞ ‪ (1‬و ﻣـﯽﺗـﻮان آن را ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫را ﻧﻤ ـﯽﺗــﻮان ﺑــﻪ ﮐــﺎر ﺑــﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨــﯿﻦ ﺑﺮرﺳ ـﯽﻫــﺎي اوﻟﯿــﻪ‬
‫راﺑﻄﻪ ‪ 1‬ﺑﯿﺎن ﮐﺮد ]‪:[9‬‬
‫زﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﺸـﺎن ﻣـﯽدﻫـﺪ روش ذﺧﯿـﺮه ﺳـﺎزي ﮔـﺎز در‬
‫‪Pg  a  b.H‬‬ ‫)‪(1‬‬ ‫ﻣﻐﺎرﻫﺎي اﯾﺠﺎدﺷﺪه در ﺳﻨﮓ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﺘﺎﻧﺴـﯿﻞ ﻣﻄﻠـﻮب‬
‫ﮐﻪ در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ‪ Pg‬ﻓﺸﺎر ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﮔﺎز )ﻣﮕﺎﭘﺎﺳـﮑﺎل(‪H ،‬‬ ‫ﺟﻬﺖ ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي در ﺳﻨﮓ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻄﺢ اﯾﺴﺘﺎﺑﯽ )ﻣﺘﺮ(‪ a, b ،‬ﺛﺎﺑـﺖ ﻫـﺎي ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ ﺗﻌـﺪاد‪،‬‬
‫‪ -2‬ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي ﮔﺎز در ﻣﻐﺎرﻫﺎي اﯾﺠﺎدﺷﺪه در ﺳـﻨﮓ‬
‫ﻫﻨﺪﺳﻪ ﺳﻄﺢ و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻐﺎرﻫﺎ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﺖ‬

‫اﯾﺠــﺎد ﻣﻐــﺎر در ﺳــﻨﮓﻫــﺎي ﺗــﻮدهاي ﺑــﺎ ﻣﻘﺎوﻣــﺖ ﺑــﺎﻻ و‬

‫ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮي ﮐﻢ ﮐﻪ ﺗﺮﺟﯿﺤﺎً در زﯾﺮ ﺳﻄﺢ آب زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻗـﺮار‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﮔﺰﯾﻨﻪ ﺑﺮاي ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﺟﺮاﯾـﯽ اﻣﮑـﺎن اﺟـﺮاي ذﺧﯿـﺮهﺳـﺎزي در ﻫـﺮ‬
‫ﻣﺤﯿﻄﯽ وﺟﻮد دارد وﻟﯽ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﺤﯿﻂ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ژﺋﻮﻣﮑـﺎﻧﯿﮑﯽ‬
‫ﭘﺎﯾﺪار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي اﺟﺮا ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﮐﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ در اﻧﺘﺨــﺎب ﺳــﺎﺧﺘﮕﺎه ﭘـﺮوژهﻫــﺎي ذﺧﯿـﺮهﺳــﺎزي‪،‬‬
‫زﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻫﯿﺪروژﺋﻮﻟﻮژي و ﺧﻮاص ﻣﮑﺎﻧﯿﮏ ﺳﻨﮕﯽ ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ : 1‬ﻓﺸﺎر ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﮔﺎز و ﺳﻄﺢ آب زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ] ‪[9‬‬
‫ﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫‪-2 -2‬ﻣﻐﺎرﻫﺎي ﻋﺎﯾﻖ ﺑﻨﺪي ﺷﺪه درﻋﻤﻖ ﮐﻢ‬ ‫ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺗﺮاوش ﮔﺎز ﻓﺸـﺮده ﺷـﺪه )ﻓﺸـﺎر ﮔـﺎز‬
‫از ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻫﺎي اﯾﻦ ﻃﺮح ﻣﯽﺗﻮان ﺑـﻪ واﺑﺴـﺘﮕﯽ ﮐـﻢ آن ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳـﺖ ﺑـﻪ ‪ 70‬اﻟـﯽ ‪ 150‬ﺑـﺎر ﺑﺮﺳـﺪ( از داﺧـﻞ ﻣﻐـﺎر‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻫﯿﺪروﻟﻮژﯾﮑﯽ اﺷﺎره ﮐﺮد‪ .‬در اﯾـﻦ ﺟـﺎ ﻏﺸـﺎء ﭘﻮﺳـﺘﻪ‬ ‫ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي‪ ،‬دو ﻧﻮع ﻋﺎﯾﻖﺑﻨﺪي وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫ﺟﻬﺖ ﻋﺎﯾﻖ ﺑﻨﺪي و ﺳﻨﮕﯽ ﮐﻪ آن را در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺮاي ﺗﺤﻤﻞ‬ ‫‪ ‬ﻋﺎﯾﻖﺑﻨﺪي ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي آﺳﺘﺮ )ﺣﻔﺮﯾﺎت آﺳﺘﺮ ﺷﺪه(‬
‫ﻓﺸﺎرﻫﺎي داﺧﻠﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗـﺮار ﻣـﯽﮔﯿـﺮد‪ .‬ﻧﮑﺘـﻪ ﺣـﺎﺋﺰ‬ ‫‪ ‬ﻋﺎﯾﻖﺑﻨﺪي ﻫﯿﺪرودﯾﻨﺎﻣﯿﮏ )ﺣﻔﺮﯾﺎت ﺑﺪون آﺳﺘﺮ(‬
‫اﻫﻤﯿﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻃﺮحﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﺑـﺎﻻي‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ آﺳﺘﺮ ﺑﻨﺪي ﺷﺪه ﻣﻘﺎوﻣﺖ و وزن ﭘﻮش ﺳـﻨﮓ‪،‬‬
‫ﺳﻨﮓ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮده درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺧﺼﻮﺻـﯿﺎت ﻧﻔﻮذﭘـﺬﯾﺮي‬
‫ﻋﻤﻖ ﻣﻮردﻧﯿﺎز ﺟﻬﺖ ﻓﺸﺎر داﺧﻠﯽ ﮔﺎز را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬در‬
‫ﮐﻤﺘﺮ اﻫﻤﯿﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ]‪.[8‬‬
‫اﯾﻦ ﺟﺎ ﻓﺸﺎر داﺧﻠﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻨﮓﻫﺎي اﻃـﺮاف ﻣﻐـﺎر ﺗﺤﻤـﻞ‬

‫‪61‬‬
‫ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻋﻠﻤﯽ‪-‬ﭘﮋوﻫﺸﯽ روشﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و ﻋﺪدي در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻣﻌﺪن‬ ‫ﺣﺴﯿﻦ اﯾﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻬﺪي ﺣﺴﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﺟﻼﻟﯽﻓﺮ‬

‫‪ .3‬ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻣﺨﺰن ﺑﻪ ﺧﻄﻮط اﺻﻠﯽ ﻟﻮﻟﻪ ﮔﺎز و ﯾﺎ ﻣﺮﮐﺰ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﺧﻄﻮط ﺗﻮزﯾﻊ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ ﻫﻤـﻪ ﺗـﻮده ﺳـﻨﮓ‬
‫ﺑﺎﻻي ﻣﻐـﺎر ﻧﻔﻮذﻧﺎﭘـﺬﯾﺮ و ﻧﺎﻣﺘﺨﻠﺨـﻞ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑـﻪ ﺑﻬﺘـﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻮده ﺳﻨﮓ اﻃﺮاف ﻣﻐﺎر‬
‫ﻧﺎﻣﺘﺨﻠﺨﻞ و ﺗﻮده ﺳﻨﮕﯽ ﮐﻪ دورﺗﺮ از ﻣﻐـﺎر ﻗـﺮار ﻣـﯽﮔﯿـﺮد‬
‫ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﺧﻮد ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑـﺎ ﻧﻔـﻮذ آب ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻮده ﺳﻨﮓ اﻃﺮاف ﻣﻐﺎر‪ ،‬ﻋﺎﯾﻖﺑﻨﺪي ﻻزم ﺟﻬﺖ ﺟﻠـﻮﮔﯿﺮي از‬
‫ﻧﺸﺖ ﮔﺎز ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدد ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺷﻬﺮ اردﺑﯿـﻞ‬
‫ﮐﻪ در ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت رﺳﻮﺑﺎت دﺷـﺖ‪ ،‬ﭘﺎدﮔﺎﻧـﻪﻫـﺎي‬
‫آﺑﺮﻓﺘﯽ ﺟﻮان و ﻣﺨﺮوط اﻓﮑﻨﻪﻫﺎ و در ﻋﻤﻖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﭘﺮوﻓﯿـﻞ‬
‫ﻣﻘﺎﻃﻊ زﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﮔـﺪازه ﻫـﺎي ﺑﺮﺷـﯽ‪،‬‬
‫ﺑﺮش ﻫﺎي وﻟﮑﺎﻧﯿﮑﯽ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﺎ ﻗﻄﻌـﺎت ﭘﯿﺮوﮐﺴـﻦ آﻧـﺪزﯾﺖ و‬
‫ﺑﺎزاﻟﺖ و ﮐﻤﺘﺮ ﮔﺪازهﻫﺎي ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ ﭘﯿﺮوﮐﺴـﻦ آﻧـﺪزﯾﺖ اﺳـﺖ‬
‫)ﺷﮑﻞ ‪-2‬اﻟﻒ(‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﺳﻄﺢ آب زﯾﺮزﻣﯿﻨـﯽ و‬
‫ﻧﻮع ﺳﻨﮓ ﻣﻨﻄﻘﻪ )ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗـﻮدهاي و ﻣﻘـﺎوم ﺑـﻮدن( ﺑـﺮاي‬
‫اﯾﺠﺎد ﻣﻐـﺎر ﺑـﺪون ﭘﻮﺷـﺶ ﺟﻬـﺖ ذﺧﯿـﺮهﺳـﺎزي ﻣﻨﺎﺳـﺐ‬
‫ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻣﮑﺎنﯾﺎﺑﯽ ﺟﻬﺖ ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﻣﻐﺎر‬
‫اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ داراي ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -3‬زﻣﯿﻦﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮردﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫اﺳﺘﺎن اردﺑﯿﻞ ﺑﯿﻦ ﻃﻮل ﻫـﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿـﺎﯾﯽ ´‪ 48˚ 55‬ﺗـﺎ ´‪17‬‬
‫˚‪ 44‬ﺷـﺮﻗﯽ و ﻋــﺮضﻫــﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿــﺎﯾﯽ´‪ 42˚39‬ﺗــﺎ´‪37˚ 06‬‬
‫ﺷﻤﺎﻟﯽ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻣﺴﺎﺣﺖ اﺳﺘﺎن ‪ 17881‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﻮده‬
‫و ﻣﺮﮐﺰ آن ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن اردﺑﯿـﻞ اﺳـﺖ‪ .‬ارﺗﻔـﺎع از ﺳـﻄﺢ درﯾـﺎ‬
‫‪ 1314‬ﻣﺘﺮ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻄﻠﻖ دﻣﺎ ‪ -33/8‬درﺟـﻪ ﺳـﺎﻧﺘﯽﮔـﺮاد و‬
‫ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻣﻄﻠﻖ دﻣﺎ ‪ 38/2‬درﺟﻪ ﺳـﺎﻧﺘﯽﮔـﺮاد اﺳـﺖ‪ .‬از ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﻮرﻓﻮﻟــﻮژي ﺣــﺪود ﯾــﮏ ﺳــﻮم ورﻗــﻪ ‪ 1:100000‬را دﺷــﺖ‬
‫اردﺑﯿﻞ ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ رﺳﻮﺑﺎت آﺑﺮﻓﺘﯽ از ﺟﻨﺲ ﺳﯿﻠﺖ‬
‫و رس ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ارﺗﻔﺎﻋـﺎت ﺳـﺒﻼن از ﮔـﺪازهﻫـﺎي‬
‫آﺗﺸﻔﺸــﺎﻧﯽ ﺗﺸــﮑﯿﻞ ﺷــﺪه و ﺑــﻪ ﻋﻠــﺖ ﻣﻘﺎوﻣــﺖ در ﺑﺮاﺑــﺮ‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﯾﻦ ﮐﻮه ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘـﻪ را ﺑـﺎ درهﻫـﺎي ﺗﻨـﮓ و‬
‫ژرف ﺑﻪ وﺟﻮد آورده‪ ،‬وﻟﯽ ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﺟﻨﻮب ﺑﻪ ﻋﻠﺖ رﺧﺴـﺎره‬
‫ﺳﺴـﺖ ﻣـﺎرﻧﯽ ﺑﯿﺸـﺘﺮ در ﻣﻌــﺮض ﻓﺮﺳـﺎﯾﺶ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘــﻪ و‬
‫ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﯽ ﭘﺴﺘﯽ را ﺑﺎ دره ﻫـﺎي ﮐـﻢ ژرﻓـﺎ و ﻣﻼﯾـﻢ ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻣﺘﻮﺳــﻂ وزن ﻣﺨﺼــﻮص ﺳــﻨﮓﻫــﺎ ‪ 25000‬ﻧﯿــﻮﺗﻦ ﺑــﺮ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ آن اﺷـﺎره ﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﮑـﺎنﯾـﺎﺑﯽ در‬
‫ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﮓ ﻫﺎي ﺗﻮدهاي ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑـﺎﻻ و ﻧﻔﻮذﭘـﺬﯾﺮي‬
‫‪ ‬ﻋﻤﻖ ﺗﺮاز آب زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ‪ 1345‬ﻣﺘﺮ ]‪.[10‬‬ ‫ﮐﻢ ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﮔﺰﯾﻨﻪ ﺑﺮاي ذﺧﯿﺮه ﺳـﺎزي ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ازاﯾـﻦرو ﺑـﺎ‬
‫ﺑﺮرﺳـﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌــﺎت اوﻟﯿـﻪ ﻧﻘﺸــﻪي زﻣـﯿﻦﺷﻨﺎﺳـﯽ ﻣﻨﻄﻘــﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﮐﻪ در آن ﻣﻐﺎر ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ و آﺳﺘﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻨﮓﻫﺎي اﯾﻦ اﺳﺘﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻧﻮع ﺳﻨﮓﻫـﺎي‬
‫اﺳﺖ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت زﯾﺮ اﻟﺰاﻣﯽ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ روﻧـﺪ‪ .‬ﻣﻨـﺎﻃﻘﯽ ﺑـﺎ ﺳـﻨﮓﻫـﺎي آﻫﮑـﯽ‬
‫‪ .1‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺎﻻي ﺗﻮده ﺳﻨﮓﻫﺎي اﻃﺮاف ﻣﻐﺎر‬
‫ﻣﺎﺳﻪﺳﻨﮓ و ﻣﺎرن و ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﮓ ﻫﺎي ﺗﻨﺎوب ﺗـﻮف‪،‬‬
‫‪ .2‬ﻣﻨﻄﻘــﻪ ﻣــﻮردﻧﻈﺮ ﻋــﺎري از ﻫــﺮ ﻧــﻮع ﮔﺴــﻞ و‬
‫ﺗــﻮف ﺑــﺮش‪ ،‬ﭘــﻮﻣﯿﺲ‪ ،‬ﻻﻫــﺎر و آﻫــﮏ آب ﺷــﯿﺮﯾﻦ‪ ،‬داراي‬
‫ﻧﺎﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻣﻘﯿﺎس ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﻌﺪاد ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي در ﻣﻐﺎر ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻣﺨﺰن ﺑﻪ ﺧﻄﻮط اﺻﻠﯽ ﻟﻮﻟﻪ ﮔﺎز و ﯾﺎ ﻣﺮﮐﺰ‬
‫ﺑﻪﻃﻮرﮐﻠﯽ ﺑﺮاي ﻣﮑﺎنﯾﺎﺑﯽ ﺳﺎﯾﺖ ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﺧﻄﻮط ﺗﻮزﯾﻊ‪.‬‬
‫دو روش ﻣﻐﺎرﻫﺎي ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي ﺑﺪون آﺳـﺘﺮ و ﺑـﺎ آﺳـﺘﺮ‪ ،‬دو‬
‫ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﮐﻪ در ﺣﺎﺷﯿﻪ روﺳـﺘﺎي اﻟﻤـﺎس‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﯾﺪ در اﻟﻮﯾﺖ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ و از ﺳﻨﮓ آﻫﮏ ﺗﻮدهاي ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﺑـﺎﻻ و ﺑـﺪون‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﮐﻪ در آن ﻣﻐﺎر ﺑﺪون آﺳﺘﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫درزه ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺮاي ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي ﮔـﺎز در ﻣﻐـﺎر ﺑـﺎ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت زﯾﺮ را دارا ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﭘﻮﺷﺶ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺷﺪ )ﺷﮑﻞ ‪ -2‬ب(؛ ﮐﻪ ﭘـﺲ‬
‫‪ .1‬ﺳﻄﺢ اﯾﺴﺘﺎﺑﯽ ﺑﺎ ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ ﻧﺒﺎﯾﺪ اﺧـﺘﻼف ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫از ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺻﺤﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﮐـﻪ در ﻓﺎﺻـﻠﻪي ﺣـﺪود ‪5‬‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪاي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﻗﺘﺼﺎدي(‪.‬‬
‫ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﯽ روﺳﺘﺎي اﻟﻤﺎس ﻗـﺮار دارد‪ ،‬از ﻟﺤـﺎظ‬
‫‪ .2‬ﻣﻨﻄﻘﻪ از ﻟﺤﺎظ ژﺋﻮﺗﮑﻨﯿﮑﯽ ﺑﺎﯾﺪ داراي ﺳﻨﮓ ﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣـﺖ و ﺳـﺨﺘﯽ ﺗﻮﺳـﻂ ﭼﮑـﺶ اﺷـﻤﯿﺖ در ﻣﺮﺣﻠـﻪ اول‬
‫ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺎﻻ و ﻧﻔﻮذﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ارزﯾﺎﺑﯽ ﺷـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﺮاي اﻃﻼﻋـﺎت ﺗﮑﻤﯿﻠـﯽ از ﻣﺤـﻞ‬

‫‪62‬‬
‫ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻋﻠﻤﯽ‪-‬ﭘﮋوﻫﺸﯽ روشﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و ﻋﺪدي در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻣﻌﺪن‬ ‫ﭘﺎﯾﺪاري ﻣﻐﺎر ﺳﻨﮕﯽ ﺑﺎ ﻧﺮماﻓﺰار ‪... FLAC3D‬‬

‫‪ ‬ﻓﺸﺎر ﺑﯿﺸﯿﻨﻪ ﮔﺎز ﻣﺨﺰن ‪ 20‬ﺑﺎر‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﺷـﺪ و در آزﻣﺎﯾﺸـﮕﺎه ﻣﮑﺎﻧﯿـﮏ ﺳـﻨﮓ ﺧـﻮاص‬
‫‪ ‬ﺗﺮاز آب در ﻋﻤﻖ ‪ 35‬ﻣﺘﺮي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ ﺳﻨﮓ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻃﺒﻖ ﺟﺪول )‪ (1‬ﺑﻪ دﺳـﺖ‬
‫‪ ‬ﻣﺘﻮﺳﻂ ارﺗﻔﺎع ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮردﻣﻄﺎﻟﻌﻪ از ﺳﻄﺢ درﯾـﺎ ‪1380‬‬ ‫آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺮ ‪ ،‬از دو روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد ]‪.[10‬‬ ‫‪-1- 4‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻋﻤﻖ ﻣﻐﺎر ﺑﺪون آﺳﺘﺮ‬

‫ﻋﻤﻖ ﻣﻮردﻧﯿﺎز ﺟﻬﺖ اﯾﺠﺎد ﻣﻐﺎر ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ‪:‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :1‬ﺧﻮاص ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ ﺳﻨﮓ آﻫﮏ ﺗﻮدهاي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮاي ﻃﺮاﺣﯽ و اﺳﺘﻔﺎده در ﻣﺪل‬

‫ﻣﺪول ﯾﺎﻧﮓ‬ ‫ﺿﺮﯾﺐ‬ ‫زاوﯾﻪ اﺻﻄﮑﺎك‬ ‫ﭼﺴﺒﻨﺪﮔﯽ‬ ‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﺸﺸﯽ‬ ‫ﻓﺸﺎر داﺧﻠﯽ‬ ‫ﺟﺮم ﻣﺨﺼﻮص‬
‫ﻧﻮع ﺳﻨﮓ‬
‫)‪(GPa‬‬ ‫ﭘﻮاﺳﻦ‬ ‫)درﺟﻪ(‬ ‫)‪(MPa‬‬ ‫)‪(MPa‬‬ ‫ﮔﺎز )‪(MPa‬‬ ‫)‪(gr/cm3‬‬
‫‪15/5‬‬ ‫‪0/22‬‬ ‫‪65/5‬‬ ‫‪9/41‬‬ ‫‪9/66‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2/46‬‬ ‫آﻫﮏ‬

‫)ب( ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺴﺘﻌﺪ روش ﻣﻐﺎر ﺑﺎ آﺳﺘﺮ]‪[10‬‬ ‫ﺷﮑﻞ ‪) :2‬اﻟﻒ( ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺴﺘﻌﺪ روش ﻣﻐﺎر ﺑﺪون آﺳﺘﺮ‬

‫ﭼﻮن ﺣﺠﻢ ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﺷﺪه ﺑـﺮاي اﯾـﻦ ﻃـﺮح‬ ‫در روش اول ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺎده ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ‬
‫)‪ 28000‬ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ( ﻣﻘﺪار ﮐﻤﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻃﺮح اﯾﺠﺎد‬ ‫ﻓﺸﺎر آب ﻋﻤﻖ ﻣـﻮردﻧﻈﺮ ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﺰرگﺗـﺮ ﯾـﺎ ﻣﺴـﺎوي ﻓﺸـﺎر‬
‫ﯾﮏ ﻣﻐﺎر ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ‪ 15‬و ﻋﺮض ‪ 12‬ﻣﺘﺮ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﯿﺸﯿﻨﻪ ﺗﺰرﯾﻖ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ از ﺗﺮاوش ﮔﺎز ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﮐﻨـﺪ )راﺑﻄـﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿـﻞ ﺿـﺮاﯾﺐ ‪ a‬و ‪ b‬از ﺟـﺪول ‪ 2‬ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﯿـﺐ‪- 0/37‬‬ ‫‪.[9] (2‬‬
‫ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﮑﺎل و ‪ 0/0095‬ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﮑﺎل اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬ ‫‪Pmax   w H‬‬ ‫)‪( 2‬‬
‫‪Pg  a  b.H‬‬
‫‪2  0.37  0.0095H‬‬ ‫ﮐﻪ ‪ Pmax‬ﺑﯿﺸﯿﻨﻪ ﻓﺸﺎر ﺗﺰرﯾﻖ )ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﮑﺎل(‪ H ،‬ﻋﻤﻖ آب‬
‫‪H  249.5m‬‬ ‫زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ )ﻣﺘﺮ( اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷـﻮد ‪ ،‬اﺧـﺘﻼف ﻋـﺪدي ‪49/5‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ذﮐﺮﺷﺪه‪ ،‬ﻋﻤﻖ ﻣﻮردﻧﯿﺎز ﺟﻬﺖ اﯾﺠـﺎد‬
‫ﻣﺘﺮ ﺑﺮاي ﻋﻤﻖ ﻣﻐـﺎر در دو روش ﺑـﺎﻻ‪ ،‬ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺣﺎﺷـﯿﻪ‬ ‫ﻣﻐﺎر ﺑﺮاي ﻃﺮح ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮدد‪:‬‬
‫اﻣﻨﯿﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪Pmax 2000000‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 200‬‬
‫‪-2-4‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻋﻤﻖ ﻣﻐﺎر ﺑﺎ آﺳﺘﺮ‬ ‫‪w‬‬ ‫‪10000‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺪاﻗﻞ ﻋﻤﻖ اﯾﺠﺎد ﻣﻐﺎر‪ 200 ،‬ﻣﺘﺮ زﯾﺮ ﺳﻄﺢ اﯾﺴـﺘﺎﺑﯽ‬
‫ﻋﻤﻖ ﻣﻮردﻧﯿﺎز ﺟﻬﺖ اﯾﺠﺎد ﻣﻐﺎر ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ‪:‬‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪63‬‬
‫ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻋﻠﻤﯽ‪-‬ﭘﮋوﻫﺸﯽ روشﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و ﻋﺪدي در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻣﻌﺪن‬ ‫ﺣﺴﯿﻦ اﯾﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻬﺪي ﺣﺴﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﺟﻼﻟﯽﻓﺮ‬

‫‪ ‬وزن ﻣﺨﺼــﻮص ﺳــﻨﮓ ﻣﻨﻄﻘــﻪ ‪ 24600‬ﻧﯿــﻮﺗﻦ ﺑــﺮ‬ ‫‪ ‬ﻓﺸﺎر ﺑﯿﺸﯿﻨﻪ ‪ 20‬ﺑﺎر‬

‫ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد ]‪.[10‬‬ ‫‪ ‬ﺗﺮاز آب زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ در ﻋﻤﻖ ‪ 239‬ﻣﺘﺮي‬
‫‪ ‬ﻣﺘﻮﺳــﻂ ارﺗﻔــﺎع ﻣﻨﻄﻘــﻪ ﻣﻮردﻣﻄﺎﻟﻌــﻪ از ﺳــﻄﺢ درﯾــﺎ‬
‫‪1584‬ﻣﺘﺮ‬
‫ﺟﺪول ‪ :2‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺿﺮاﯾﺐ ‪ a‬و ‪ b‬ﺑﺮاي ﻣﻐﺎرﻫﺎي ﺑﺪون آﺳﺘﺮ )ﻋﺮض ﭘﺎﯾﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﻋﺮض ﻣﻐﺎر ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ(]‪[9‬‬

‫ﺗﻌﺪاد ﻣﻐﺎر‬
‫ارﺗﻔﺎع )ﻣﺘﺮ(‬ ‫ﻋﺮض )ﻣﺘﺮ(‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬
‫)‪a (MPa‬‬ ‫)‪b (KPa‬‬ ‫)‪a (MPa‬‬ ‫)‪b (KPa‬‬ ‫)‪a (MPa‬‬ ‫)‪b (KPa‬‬ ‫)‪a (MPa‬‬ ‫)‪b (KPa‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪-0.227‬‬ ‫‪9.52‬‬ ‫‪-0.405‬‬ ‫‪9.5‬‬ ‫‪-0.6‬‬ ‫‪9.48‬‬ ‫‪-0.725‬‬ ‫‪9.41‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪-0.284‬‬ ‫‪9.54‬‬ ‫‪-0.533‬‬ ‫‪9.51‬‬ ‫‪-0.756‬‬ ‫‪9.41‬‬ ‫‪-0.923‬‬ ‫‪9.32‬‬
‫‪10‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪-0.31‬‬ ‫‪9.52‬‬ ‫‪-0.581‬‬ ‫‪9.43‬‬ ‫‪-0.882‬‬ ‫‪9.34‬‬ ‫‪-1.039‬‬ ‫‪9.17‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪-0.365‬‬ ‫‪9.54‬‬ ‫‪-0.606‬‬ ‫‪9.36‬‬ ‫‪-0.97‬‬ ‫‪9.24‬‬ ‫‪-1.174‬‬ ‫‪9.11‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪-0.338‬‬ ‫‪9.53‬‬ ‫‪-0.53‬‬ ‫‪9.46‬‬ ‫‪-0.769‬‬ ‫‪9.41‬‬ ‫‪-0.927‬‬ ‫‪9.33‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪-0.37‬‬ ‫‪9.5‬‬ ‫‪-0.681‬‬ ‫‪9.44‬‬ ‫‪-0.933‬‬ ‫‪9.29‬‬ ‫‪-1.156‬‬ ‫‪9.21‬‬
‫‪15‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪-0.415‬‬ ‫‪9.49‬‬ ‫‪-0.737‬‬ ‫‪9.35‬‬ ‫‪-1.107‬‬ ‫‪9.22‬‬ ‫‪-1.296‬‬ ‫‪9.03‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪-0.46‬‬ ‫‪9.48‬‬ ‫‪-0.805‬‬ ‫‪9.31‬‬ ‫‪-1.219‬‬ ‫‪9.11‬‬ ‫‪-1.436‬‬ ‫‪8.92‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪-0.414‬‬ ‫‪9.5‬‬ ‫‪-0.678‬‬ ‫‪9.45‬‬ ‫‪-0.912‬‬ ‫‪9.34‬‬ ‫‪-1.114‬‬ ‫‪9.27‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪-0.473‬‬ ‫‪9.49‬‬ ‫‪-0.824‬‬ ‫‪9.39‬‬ ‫‪-1.131‬‬ ‫‪9.22‬‬ ‫‪-1.327‬‬ ‫‪9.05‬‬
‫‪20‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪-0.532‬‬ ‫‪9.47‬‬ ‫‪-0.868‬‬ ‫‪9.27‬‬ ‫‪-1.285‬‬ ‫‪9.09‬‬ ‫‪-1.49‬‬ ‫‪8.85‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪-0.597‬‬ ‫‪9.48‬‬ ‫‪-0.953‬‬ ‫‪9.22‬‬ ‫‪-1.43‬‬ ‫‪8.99‬‬ ‫‪-1.626‬‬ ‫‪8.7‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪-0.544‬‬ ‫‪9.49‬‬ ‫‪-0.882‬‬ ‫‪9.38‬‬ ‫‪-1.155‬‬ ‫‪9.18‬‬ ‫‪-1.366‬‬ ‫‪9.014‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪-0.605‬‬ ‫‪9.49‬‬ ‫‪-0.951‬‬ ‫‪9.26‬‬ ‫‪-1.316‬‬ ‫‪9.04‬‬ ‫‪-1.552‬‬ ‫‪8.83‬‬
‫‪25‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪-0.657‬‬ ‫‪9.47‬‬ ‫‪-1.034‬‬ ‫‪9.2‬‬ ‫‪-1.469‬‬ ‫‪8.93‬‬ ‫‪-1.694‬‬ ‫‪8.67‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪-0.694‬‬ ‫‪9.44‬‬ ‫‪-1.129‬‬ ‫‪9.17‬‬ ‫‪-1.588‬‬ ‫‪8.82‬‬ ‫‪-1.795‬‬ ‫‪8.49‬‬
‫‪20‬‬ ‫‪-0.68‬‬ ‫‪9.5‬‬ ‫‪-1.074‬‬ ‫‪9.31‬‬ ‫‪-1.394‬‬ ‫‪9.05‬‬ ‫‪-1.581‬‬ ‫‪8.79‬‬
‫‪25‬‬ ‫‪-0.696‬‬ ‫‪9.44‬‬ ‫‪-1.132‬‬ ‫‪9.2‬‬ ‫‪-1.518‬‬ ‫‪8.9‬‬ ‫‪-1.75‬‬ ‫‪8.65‬‬
‫‪30‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪-0.743‬‬ ‫‪9.42‬‬ ‫‪-1.231‬‬ ‫‪9.19‬‬ ‫‪-1.627‬‬ ‫‪8.77‬‬ ‫‪-1.847‬‬ ‫‪8.45‬‬
‫‪35‬‬ ‫‪-0.852‬‬ ‫‪9.48‬‬ ‫‪-1.312‬‬ ‫‪9.15‬‬ ‫‪-1.848‬‬ ‫‪8.78‬‬ ‫‪-2.069‬‬ ‫‪8.42‬‬

‫در اﯾﻦ روش ﭼﻮن وزن ﻻﯾﻪﻫـﺎي ﺳـﻨﮕﯽ ﻓﻮﻗـﺎﻧﯽ ﻣﻐـﺎر‬

‫‪-5‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﭘﺎﯾﺪاري ﻣﺨـﺰن ذﺧﯿـﺮهﺳـﺎزي ﺑـﻪ ﮐﻤـﮏ‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺤﻤﻞ ﻓﺸـﺎر داﺧﻠـﯽ ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﻗـﺮار ﻣـﯽﮔﯿﺮﻧـﺪ‬
‫ﻧﺮماﻓﺰار ‪FLAC3D‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ ‪ 3‬ﻣﯽﺗﻮان ﻋﻤﻖ ﻣﻮردﻧﯿـﺎز ﺑـﺮاي‬
‫اﯾﺠﺎد ﻣﻐﺎر را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﮐﺎﻧـﺪال در ﺳـﺎل ‪ 1986‬ﻧـﺮماﻓـﺰار ‪ FLAC‬را ﺑـﺮاي ﺗﺤﻠﯿـﻞ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺮ روي ﯾﮏ رﯾـﺰ راﯾﺎﻧـﻪ ‪ IMB‬ﻃﺮاﺣـﯽ ﮐـﺮد‪.‬‬ ‫‪h  Pmax‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﻧﺮماﻓﺰار ‪ FLAC3D‬ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻔﺎﺿـﻞ ﻣﺤـﺪود ﺳـﻪ ﺑﻌـﺪي‬ ‫ﮐﻪ ‪ ‬ﻣﺘﻮﺳﻂ وزن ﻣﺨﺼﻮص ﺳﻨﮓﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺑﺮاﺑـﺮ ﺑـﺎ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻓﺘﺎر ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي‬ ‫‪ 24600‬ﻧﯿﻮﺗﻦ ﺑﺮ ﻣﺘﺮﻣﮑﻌـﺐ‪ h ،‬ﻋﻤـﻖ از ﺳـﻄﺢ زﻣـﯿﻦ و‬
‫ﺧﺎك‪ ،‬ﺳﻨﮓ و ﯾﺎ دﯾﮕﺮ ﻣﻮاد را ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺰدﯾﮏ‬ ‫‪ Pmax‬ﻓﺸﺎر ﺑﯿﺸﯿﻨﻪ داﺧﻠﯽ ﮔﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪:‬‬
‫ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﺤﺪوده ﺷﮑﺴﺖ‪ ،‬رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن‬
‫‪24600h  2000000‬‬
‫دﻫﻨﺪ را ﻣﺪل ﺳﺎزي ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ در ﺳـﺎل ﻫـﺎي اﺧﯿـﺮ‬
‫‪h  81m‬‬
‫ﮔﺴﺘﺮش زﯾﺎدي ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﺷـﺮﮐﺖ ﻣﺸـﺎورهاي‬ ‫ﭘﺲ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺣﺪاﻗﻞ ﻋﻤـﻖ ﻣﻮردﻧﯿـﺎز ﺑـﺮاي اﯾﺠـﺎد‬
‫آﯾﺘﺴﮑﺎ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ]‪ .[11‬ﻧﺮماﻓـﺰار ‪ FLAC3D‬اﻣﮑـﺎن‬ ‫ﻣﻐﺎر ﺑﺎ آﺳﺘﺮ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮردﻧﻈﺮ ‪ 81‬ﻣﺘﺮ اﺳـﺖ‪ .‬از ﻣﯿـﺎن دو‬
‫ﻣﺪل ﮐﺮدن ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻪ ﺑﻌﺪي ﺑﺮاي‬ ‫روش ذﺧﯿﺮه ﺳﺎزي اﯾﺠﺎد ﻣﻐﺎر ﺑﺎ آﺳﺘﺮ و ﺑﺪون آﺳﺘﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﮐﺎرﺑﺮ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺟـﻮاب ﻫـﺎي دﻗﯿـﻖﺗـﺮ را‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻐﺎر در ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺪون آﺳﺘﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻐـﺎر ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽ ﺳﺎزد و ﺑﺮاي ﻣﺪلﺳﺎزي در ﻣﺤﯿﻂﻫﺎي ﭘﯿﻮﺳـﺘﻪ و‬ ‫آﺳﺘﺮ و ﺧﺼﻮﺻﺎً در اﯾـﻦ ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﺑـﺎ ﻓﺸـﺎر ذﺧﯿـﺮهﺳـﺎزي ‪2‬‬
‫ﯾﺎ ﺷﺒﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ رود‪ .‬ﭼﻮن در ﻣﺤﺪوده ﻣﺪلﺳﺎزي‬ ‫ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﮑﺎل‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ اﻗﺘﺼﺎدي روش ذﺧﯿﺮه ﺳـﺎزي ﻣﻐـﺎر ﺑـﺎ‬
‫ﻧﺎﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻣﺤﯿﻂ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺳـﺖ و ﻣـﯽﺗـﻮان از‬ ‫آﺳﺘﺮ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪64‬‬
‫ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻋﻠﻤﯽ‪-‬ﭘﮋوﻫﺸﯽ روشﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و ﻋﺪدي در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻣﻌﺪن‬ ‫ﭘﺎﯾﺪاري ﻣﻐﺎر ﺳﻨﮕﯽ ﺑﺎ ﻧﺮماﻓﺰار ‪... FLAC3D‬‬

‫ﻣﯿﻠﯽﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ 4‬ﺑﯿﺸﯿﻨﻪ ﮐﺮﻧﺶ ﺑﺮﺷـﯽ در‬ ‫اﯾﻦ ﻧﺮم اﻓﺰار اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿـﻖ ﺗﺤﻠﯿـﻞ ﭘﺎﯾـﺪاري‬
‫ﺣﺪود ‪ 2/3×10-4‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺨﺰن ذﺧﯿﺮه ﺳﺎزي در دو ﺑﺨﺶ اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﺑﺨﺶ‬
‫‪FLAC3D 3.00‬‬
‫‪Step 7000 Model Perspective‬‬
‫اول ﻣﺨﺰن ﻗﺒﻞ از ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز و در ﺑﺨﺶ دوم ﻣﺨﺰن ﭘـﺲ از‬
‫ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﺪدي ﻣﺪل‬
‫‪11:09:34 Wed Oct 05 2011‬‬

‫‪Center:‬‬ ‫‪Rotation:‬‬
‫‪X: -7.105e-015‬‬ ‫‪X: 0.000‬‬
‫‪Y: 2.500e+001‬‬ ‫‪Y: 0.000‬‬
‫‪Z: -1.500e+000‬‬
‫‪Dist: 2.324e+002‬‬
‫‪Z: 350.000‬‬
‫‪Mag.: 3.05‬‬
‫‪Ang.: 22.500‬‬
‫رﻓﺘﺎري ﻣﻮﻫﺮ‪ -‬ﮐﻮﻟﻤﺐ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ در‬
‫‪Contour of Displacement Mag.‬‬
‫‪Magfac = 0.000e+000‬‬
‫‪1.1649e-004 to 5.0000e-004‬‬
‫ﻃﺮاﺣﯽﻫﺎي اوﻟﯿﻪ آزﻣﺎﯾﺶ ﻫﺎي ﺑﺮﺟـﺎي اﻧـﺪازه ﮔﯿـﺮي ﺗـﻨﺶ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﺷﻮد ‪ .‬ﻟﺬا ﺗﻨﺶ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺮﺟـﺎي ﻗـﺎﺋﻢ ﺑﺮاﺑـﺮ ﻋﻤـﻖ‬
‫‪5.0000e-004 to 1.0000e-003‬‬
‫‪1.0000e-003 to 1.5000e-003‬‬
‫‪1.5000e-003 to 2.0000e-003‬‬
‫‪2.0000e-003 to 2.5000e-003‬‬
‫‪2.5000e-003 to 3.0000e-003‬‬

‫روﺑﺎره )‪ (z‬ﺿﺮب در وزن ﻣﺨﺼﻮص روﺑﺎره )‪ (γ‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬

‫‪3.0000e-003 to 3.5000e-003‬‬
‫‪3.5000e-003 to 4.0000e-003‬‬
‫‪4.0000e-003 to 4.5000e-003‬‬
‫‪4.5000e-003 to 4.8311e-003‬‬

‫ﺷــﺪه اﺳــﺖ و ﺗــﻨﺶ اﻓﻘــﯽ ﻧﯿــﺰ از راﺑﻄــﻪ )‪ (4‬ﺗﺨﻤــﯿﻦ زده‬

‫‪Interval = 5.0e-004‬‬
‫‪Sketch‬‬
‫‪Magfac = 0.000e+000‬‬
‫‪Linestyle‬‬

‫ﻣﯽﺷﻮد ]‪.[12‬‬
‫‪Itasca Consulting Group, Inc.‬‬
‫‪Minneapolis, MN USA‬‬
‫‪12.6‬‬
‫ﺷﮑﻞ‪ :3‬ﮐﻨﺘﻮرﻫﺎي ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ در اﻃﺮاف ﻣﻐﺎر ﻗﺒﻞ از ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز‬
‫‪h ‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪v‬‬ ‫)‪( 4‬‬
‫‪z‬‬
‫‪FLAC3D 3.00‬‬
‫‪Step 7000 Model Perspective‬‬
‫در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ‪  v‬و ‪  h‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﮕﺎﭘﺎﺳـﮑﺎل و ‪) z‬ﻋﻤـﻖ‬
‫‪11:10:31 Wed Oct 05 2011‬‬

‫‪Center:‬‬
‫‪X: -7.105e-015‬‬
‫‪Rotation:‬‬
‫‪X: 0.000‬‬
‫روﺑﺎره ‪ 81‬ﻣﺘﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ( ﺑـﺮ ﺣﺴـﺐ ﻣﺘـﺮ‬
‫‪Y: 2.500e+001‬‬ ‫‪Y: 0.000‬‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻨﺶ ﻋﻤـﻮدي ‪ 2/2‬ﻣﮕﺎﭘﺎﺳـﮑﺎل و‬

‫‪Z: -1.500e+000‬‬ ‫‪Z: 350.000‬‬
‫‪Dist: 2.324e+002‬‬ ‫‪Mag.: 1.95‬‬
‫‪Ang.: 22.500‬‬

‫ﺗﻨﺶ اﻓﻘﯽ ‪ 6/4‬ﻣﮕﺎﭘﺎﺳﮑﺎل از راﺑﻄﻪ ‪ 4‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣـﯽآﯾـﺪ‪ .‬در‬

‫‪Contour of Shear Strain Increment‬‬
‫‪Magfac = 0.000e+000‬‬
‫‪Gradient Calculation‬‬
‫‪7.4882e-006 to 2.5000e-005‬‬

‫ﺿــﻤﻦ در ﺗﺤﻠﯿــﻞﻫــﺎي ﻋــﺪدي ﻣــﺪول ﺑﺎﻟــﮏ )‪9/2 (K‬‬

‫‪2.5000e-005 to 5.0000e-005‬‬
‫‪5.0000e-005 to 7.5000e-005‬‬
‫‪7.5000e-005 to 1.0000e-004‬‬
‫‪1.0000e-004 to 1.2500e-004‬‬

‫ﮔﯿﮕﺎﭘﺎﺳﮑﺎل و ﻣﺪول ﺑﺮﺷﯽ)‪ 6/3 (G‬ﮔﯿﮕﺎﭘﺎﺳﮑﺎل ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده‬

‫‪1.2500e-004 to 1.5000e-004‬‬
‫‪1.5000e-004 to 1.7500e-004‬‬
‫‪1.7500e-004 to 2.0000e-004‬‬
‫‪2.0000e-004 to 2.2500e-004‬‬
‫‪2.2500e-004 to 2.2604e-004‬‬

‫از رواﺑﻂ ‪ 5‬و‪ 6‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪Interval = 2.5e-005‬‬
‫‪Sketch‬‬
‫‪Magfac = 0.000e+000‬‬
‫‪Linestyle‬‬

‫‪E‬‬
‫‪Itasca Consulting Group, Inc.‬‬ ‫‪K‬‬ ‫)‪(5‬‬
‫‪Minneapolis, MN USA‬‬
‫) ‪3(1  2‬‬
‫ﺷﮑﻞ‪ :4‬ﮐﻨﺘﻮرﻫﺎي ﮐﺮﻧﺶ ﺑﺮﺷﯽ در اﻃﺮاف ﻣﻐﺎر ﻗﺒﻞ از ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز‬ ‫‪E‬‬
‫‪G‬‬ ‫)‪(6‬‬
‫) ‪2(1  ‬‬
‫‪ -2 -5‬ﺣﻞ ﻣﺪل ﺑﻌﺪ از ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز‬
‫ﮐﻪ در اﯾﻦ رواﺑـﻂ ‪ E‬ﻣـﺪول ﯾﺎﻧـﮓ و ‪ ‬ﺿـﺮﯾﺐ ﭘﻮاﺳـﻮن‬
‫در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﺪدي ﻣﺨـﺰن در ﺷـﺮاﯾﻄﯽ ﺑﺮرﺳـﯽ‬ ‫اﺳﺖ]‪.[11‬‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﮔﺎز ﺑﻪ داﺧﻞ ﻣﺨﺰن ﯾﺎ ﻣﻐﺎر ﺗﺰرﯾـﻖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫‪ -1 -5‬ﺣﻞ ﻣﺪل ﻗﺒﻞ از ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﺨﺰن‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺳﻄﻮح داﺧﻠﯽ ﻣﻐﺎر ﻓﺸـﺎري ﻣﻌـﺎدل ‪ 2‬ﻣﮕﺎﭘﺎﺳـﮑﺎل‬
‫ﯾﮑﯽ از ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺗﺤﻠﯿﻞ ﭘﺎﯾﺪاري ﺗﻮﻧـﻞ‬
‫وارد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ در اﯾـﻦ ﺷـﺮاﯾﻂ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﻣﯿﺰان ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ و ﻧـﺮخ ﮐـﺮﻧﺶ در‬
‫وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻐﺎر از ﻟﺤﺎظ ﭘﺎﯾﺪاري ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد )ﺷﮑﻞ ‪.(5‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐـﻪ در ﺷـﮑﻞ ‪ 5‬ﻣﺸـﺎﻫﺪه ﻣـﯽﺷـﻮد ﺑﯿﺸـﯿﻨﻪ‬ ‫اﻃﺮاف ﺳﺎزه زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺑـﺮآورد ﻣﯿـﺰان ﺟﺎﺑﺠـﺎﯾﯽ در‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﻌﺪ از ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ‪ 3/5×10-3‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ‬ ‫اﻃﺮاف ﻓﻀﺎي زﯾﺮزﻣﯿﻨـﯽ ﻣـﯽﺗـﻮان ﺑـﻪ ﭘﺎﯾـﺪاري و ﯾـﺎ ﻋـﺪم‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ‪ 6‬ﺑﯿﺶﺗﺮﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﮐـﺮﻧﺶ ﺑﺮﺷـﯽ‪1/3×10 -4‬‬ ‫ﭘﺎﯾﺪاري ﺳﺎزه ﻣﻮردﻧﻈﺮ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﯿـﺰان ﺟﺎﺑﺠـﺎﯾﯽ و‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺮخ ﮐﺮﻧﺶ در اﻃﺮاف ﺣﻔﺮﯾﺎت زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﮐﻤﺘﺮ و ﯾﺎ ﻣﺴـﺎوي‬
‫ﻣﻘﺪار ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐـﻪ ﺳـﺎزه‬
‫ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﭘﺎﯾﺪار اﺳﺖ‪ .‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ از ﺷﮑﻞ ‪ 3‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷـﻮد ﺑﯿﺸـﯿﻨﻪ‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﻗﺒـﻞ از ﺗﺰرﯾـﻖ ﮔـﺎز ﺑـﻪ داﺧـﻞ ﻣﻐـﺎر ﻣﻌـﺎدل ‪4/8‬‬

‫‪65‬‬
‫ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻋﻠﻤﯽ‪-‬ﭘﮋوﻫﺸﯽ روشﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و ﻋﺪدي در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻣﻌﺪن‬ ‫ﺣﺴﯿﻦ اﯾﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻬﺪي ﺣﺴﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺣﺴﯿﻦ ﺟﻼﻟﯽﻓﺮ‬

‫ﺗﻮﻧــﻞﻫــﺎي ﻣﻬﻨﺪﺳــﯽ ﭘﯿﺸــﻨﻬﺎد ﺷــﺪه اﺳــﺖ‪ .‬در ﮐﺎرﻫــﺎي‬ ‫‪FLAC3D 3.00‬‬

‫‪Step 7000 Model Perspective‬‬
‫‪11:01:38 Wed Oct 05 2011‬‬

‫ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﮐﻪ ﮐﺮﻧﺶ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺗﻮده ﺳﻨﮓ ﺑﺰرگﺗﺮ‬ ‫‪Center:‬‬

‫‪X: -7.105e-015‬‬
‫‪Y: 2.500e+001‬‬
‫‪Rotation:‬‬
‫‪X: 0.000‬‬
‫‪Y: 0.000‬‬
‫‪Z: -1.500e+000‬‬ ‫‪Z: 190.000‬‬

‫از ﮐﺮﻧﺶ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺳﻨﮓ ﺑﮑﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯽﺗﻮان از ﮐﺮﻧﺶ ﺑﺤﺮاﻧﯽ‬

‫‪Dist: 2.324e+002‬‬ ‫‪Mag.: 2.44‬‬
‫‪Ang.: 22.500‬‬

‫‪Contour of Displacement Mag.‬‬

‫ﺳﻨﮓ ﺑﮑﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻄﺢ ﻫﺸـﺪار ﺑـﺮاي ﭘﺎﯾـﺪاري ﺗﻮﻧـﻞ در‬ ‫‪Magfac = 0.000e+000‬‬
‫‪4.4257e-006 to 5.0000e-004‬‬
‫‪5.0000e-004 to 1.0000e-003‬‬
‫‪1.0000e-003 to 1.5000e-003‬‬

‫ﺗﻮده ﺳﻨﮓ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟـﺖ ﺿـﺮﯾﺐ اﯾﻤﻨـﯽ ﺑـﻪ‬
‫‪1.5000e-003 to 2.0000e-003‬‬
‫‪2.0000e-003 to 2.5000e-003‬‬
‫‪2.5000e-003 to 3.0000e-003‬‬
‫‪3.0000e-003 to 3.5000e-003‬‬

‫ﺻﻮرت ﺧﻮدﮐﺎر ﺑﯿﻦ ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 3‬در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﻨﻈـﻮر ﻣـﯽﺷـﻮد‪.‬‬

‫‪3.5000e-003 to 3.5290e-003‬‬
‫‪Interval = 5.0e-004‬‬
‫‪Sketch‬‬
‫‪Magfac = 0.000e+000‬‬

‫ﻃﺒﻖ راﺑﻄﻪ )‪ (8‬در اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﺮﻧﺶ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ‬

‫‪Linestyle‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪Itasca Consulting Group, Inc.‬‬
‫‪Minneapolis, MN USA‬‬

‫‪log  cr  0.25 log(155000)  1.22‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :5‬ﮐﻨﺘﻮرﻫﺎي ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ در اﻃﺮ اف ﻣﻐﺎر ﺑﻌﺪ از ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز‬
‫‪  cr  0.003‬‬
‫‪FLAC3D 3.00‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺗﻮده ﺳﻨﮓ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان‬ ‫‪Step 7000 Model Perspective‬‬
‫‪11:02:57 Wed Oct 05 2011‬‬

‫از راﺑﻄﻪ )‪ (10‬اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪Center:‬‬ ‫‪Rotation:‬‬
‫‪X: -7.105e-015‬‬ ‫‪X: 0.000‬‬
‫‪Y: 2.500e+001‬‬ ‫‪Y: 0.000‬‬
‫‪Z: -1.500e+000‬‬ ‫‪Z: 190.000‬‬
‫‪Dist: 2.324e+002‬‬ ‫‪Mag.: 1.95‬‬
‫‪Ang.: 22.500‬‬

‫‪U cm   cr .a‬‬ ‫)‪(10‬‬ ‫‪Contour of Shear Strain Increment‬‬

‫‪Magfac = 0.000e+000‬‬
‫‪Gradient Calculation‬‬
‫‪1.0562e-005 to 2.0000e-005‬‬

‫در راﺑﻄﻪ )‪ a (10‬ﺷﻌﺎع ﺗﻮﻧـﻞ ‪ 6‬ﻣﺘـﺮ )ﻗـﺒﻼً ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از‬

‫‪2.0000e-005 to 4.0000e-005‬‬
‫‪4.0000e-005 to 6.0000e-005‬‬
‫‪6.0000e-005 to 8.0000e-005‬‬
‫‪8.0000e-005 to 1.0000e-004‬‬

‫ﺟﺪول ‪ 2‬ﻋﺮض ﺗﻮﻧﻞ ‪ 12‬ﻣﺘﺮ در ﻧﻈـﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﺪه ﺑـﻮد( و‬

‫‪1.0000e-004 to 1.2000e-004‬‬
‫‪1.2000e-004 to 1.3257e-004‬‬
‫‪Interval = 2.0e-005‬‬
‫‪Sketch‬‬
‫‪ U cm‬ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﺤﺮاﻧﯽ اﺳﺖ ‪ .‬ﭘﺲ در ﻣﺨﺰن ﻣﻮردﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪:‬‬ ‫‪Magfac = 0.000e+000‬‬
‫‪Linestyle‬‬

‫‪U cm  0.003 6  0.018m‬‬

‫‪Itasca Consulting Group, Inc.‬‬
‫‪Minneapolis, MN USA‬‬

‫ﮐﺮﻧﺶ ﺑﺮﺷﯽ ﺑﺤﺮاﻧـﯽ در ﺣﺎﻟـﺖ ﺳـﻪ ﻣﺤـﻮره ) ‪ (  c‬ﺑـﺎ‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :6‬ﮐﻨﺘﻮرﻫﺎي ﮐﺮﻧﺶ ﺑﺮﺷﯽ در اﻃﺮاف ﻣﻐﺎر ﺑﻌﺪ از ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﺮﻧﺶ ﺑﺤﺮاﻧﯽ در ﺣﺎﻟﺖ ﻓﺸـﺎري ﻣﺤﺼـﻮر ﻧﺸـﺪه‬
‫) ‪ (  cr‬و ﻧﺴــﺒﺖ ﭘﻮاﺳــﻮن ) ‪ ( ‬از راﺑﻄــﻪ )‪ (11‬ﺑــﻪ دﺳــﺖ‬ ‫‪ -6‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﭘﺎﯾﺪاري ﻣﻐﺎر ذﺧﯿﺮه ﺳﺎزي ﮔﺎز ﻓﺸـﺮده ﺑـﺎ‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از روش ﮐﺮﻧﺶ ﺑﺤﺮاﻧﯽ‬
‫‪ c  (1   ). cr‬‬ ‫)‪(11‬‬
‫ﺳﺎﮐﻮراﯾﯽ و آداﺋﻮﭼﯽ در ﺳـﺎل ‪ 1988‬ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬
‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪:‬‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﯽ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﺮ روي ﺗﻮﻧـﻞﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺗﺮازﻫـﺎي‬
‫ﻫﺸﺪار ﺧﻄﺮ را ﺑﻪ ﺻﻮرت رواﺑـﻂ ﺗﺤﻠﯿﻠـﯽ )‪ (7‬ﺗـﺎ )‪ (9‬اراﺋـﻪ‬
‫‪ c  (1  0.22)  0.003  3.66e  3‬‬
‫دادﻧﺪ ]‪.[13‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﮐﺮﻧﺶ ﺑﺮﺷﯽ ﺣﺎﺻﻞﺷﺪه از ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﺪدي ﻗﺒـﻞ از‬
‫ﺗﺰرﯾﻖ ﮔـﺎز ) ‪ (2/3×10-4‬و ﺑﻌـﺪ از ﺗﺰرﯾـﻖ ﮔـﺎز )‪،(1/3×10-4‬‬ ‫ﺗﺮاز ﻫﺸﺪار‬
‫‪log  cr  0.25 log E  0.85‬‬
‫ﺧﻄﺮ ‪1‬‬
‫)‪( 7‬‬
‫ﮐﻤﺘﺮ از ﮐﺮﻧﺶ ﺑﺮﺷﯽ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ) ‪ (3/66×10-3‬اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﺗﺮاز ﻫﺸﺪار‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻣﻐﺎر ﭘﺎﯾﺪار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪log  cr  0.25 log E  1.22‬‬
‫ﺧﻄﺮ ‪2‬‬
‫)‪( 8‬‬
‫ﺗﺮاز ﻫﺸﺪار‬
‫‪ -7‬ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي‬ ‫‪log  cr  0.25 log E  1.59‬‬
‫ﺧﻄﺮ ‪3‬‬
‫)‪( 9‬‬

‫از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎمﺷﺪه ﭘﯿﺮاﻣﻮن ذﺧﯿﺮه ﺳﺎزي زﯾﺮزﻣﯿﻨـﯽ ﮔـﺎز‬ ‫در رواﺑﻂ اراﺋـﻪ ﺷـﺪه ﺗﻮﺳـﻂ ﺳـﺎﮐﻮراﯾﯽ و آداﺋـﻮﭼﯽ‪E ،‬‬
‫ﻓﺸﺮده ﺑﻪ روش اﯾﺠﺎد ﻣﻐﺎر در ﺳﻨﮓ ﺳﺨﺖ ﻧﺘﺎﯾﺞ زﯾﺮ ﻗﺎﺑـﻞ‬ ‫ﻣﺪول ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ ﭘﺬﯾﺮي ﺗﻮدهﺳﻨﮓ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﮐﯿﻠﻮﮔﺮم ﻧﯿـﺮو‬
‫اﺳﺘﻨﺘﺎج اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﺮ ﺳﺎﻧﺘﯿﻤﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ و ‪ εcr‬ﮐﺮﻧﺶ ﺑﺤﺮاﻧﯽ اﺳـﺖ‪ .‬ﺗـﺮاز ﻫﺸـﺪار‬
‫ﺧﻄـﺮ‪ 2‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺒﻨـﺎ ﺑـﺮاي ﻃﺮاﺣـﯽ ﺳﯿﺴـﺘﻢ ﻧﮕﻬــﺪاري‬

‫‪66‬‬
‫ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻋﻠﻤﯽ‪-‬ﭘﮋوﻫﺸﯽ روشﻫﺎي ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و ﻋﺪدي در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻣﻌﺪن‬ ‫ﭘﺎﯾﺪاري ﻣﻐﺎر ﺳﻨﮕﯽ ﺑﺎ ﻧﺮماﻓﺰار ‪... FLAC3D‬‬

‫‪[3] Tek, M.R., 1996,"natural gas underground‬‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اوﻟﯿﻪ ﻣﮑﺎنﯾﺎﺑﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﮐﻪ در‬ ‫‪(1‬‬
‫‪storage Inventory and Deliverability", Pennwell‬‬
‫‪book university of Michigan, Vol. 456.‬‬ ‫‪ 5‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨـﻮب ﻏﺮﺑـﯽ روﺳـﺘﺎي اﻟﻤـﺎس ﻗـﺮار دارد‬
‫‪[4] http://ugs.nigc.ir/Site.aspx.‬‬ ‫ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ﻣﻐﺎر ﺑﺎ آﺳﺘﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪[5] Glamheden, R., Curtis, p., 2006,"Excavation of a‬‬
‫‪cavern for high-pressure storage of natural gas",‬‬ ‫ﻋﻤﻖ ﻣﺨﺰن ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي ﮔﺎز در ﺻﻮرت اﺳﺘﻔﺎده از ﻧـﻮع‬ ‫‪(2‬‬
‫‪Tunnelling and Underground Space Technology,‬‬ ‫ﻣﺨﺰن ﺑﺪون آﺳﺘﺮ ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 235‬ﻣﺘﺮ از ﺳﻄﺢ زﻣـﯿﻦ و در‬
‫‪Vol. 21, pp. 56–67.‬‬
‫‪[6] Li, Z., Wang, K., Wang, A., Liu, H.,‬‬ ‫ﺻﻮرت اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺨﺰن ﺑﺎ آﺳﺘﺮ اﯾﻦ ﻋﻤـﻖ ﺣـﺪاﻗﻞ ‪81‬‬
‫‪2009,"Experimental study of water curtain‬‬
‫ﻣﺘﺮ از ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪performance for gas storage in anunderground‬‬
‫‪cavern", Journal of Rock Mechanics and‬‬ ‫ﭼﻮن ﺣﺠﻢ ذﺧﯿﺮه ﺳﺎزي ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﺷﺪه ﺑـﺮاي اﯾـﻦ ﻃـﺮح‬ ‫‪(3‬‬
‫‪Geotechnical Engineering, Vol. 1, pp. 89–96.‬‬
‫‪[7] Cha, S., Lee, J., Lee, D., Amantini, E., Lee, K.,‬‬
‫)‪ 28000‬ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ( ﻣﻘﺪار ﮐﻤﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي اﯾـﻦ ﻃـﺮح‬
‫‪2006, "Engineering characterization of hydraulic‬‬ ‫اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﻣﻐﺎر ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ‪ 15‬و ﻋﺮض ‪ 12‬ﻣﺘﺮ )ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫‪properties in a pilot rock cavern for underground‬‬
‫‪LNG storage", Engineering Geology, Vol. 84, pp.‬‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺪول ‪ (2‬ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪229–243.‬‬ ‫ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﺪدي ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻧﺮماﻓﺰار ‪ FLAC3D‬ﻧﺸﺎن‬ ‫‪(4‬‬
‫‪[8] Kovari, k., 1993,"Basic consideration on Storage‬‬
‫‪of Compressed Natural Gas in Chambers", Rock‬‬ ‫ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ اﻃﺮاف ﻣﻐﺎر ﺑﺎ آﺳﺘﺮ ﻗﺒـﻞ و ﺑﻌـﺪ از‬
‫‪Mech, Rock Engng, Vol. 27, pp. 1-27.‬‬ ‫ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ داﺧﻞ ﻣﻐﺎر از ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪[9] Liang, J., Lindblom, U., 1994,"Critical Pressure‬‬
‫‪for Gas Storage in Unlined Rock Caverns", Vol. 4,‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻐﺎر ﭘﺎﯾﺪار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪pp. 377-381.‬‬
‫]‪ [10‬ﺧﺪاﺑﻨــﺪه‪ ،‬اﻟــﻒ‪ ،1379 ،‬ﮔــﺰارش زﻣــﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳــﯽ ورﻗــﻪ‬ ‫‪ -8‬ﺗﺸﮑﺮ و ﻗﺪرداﻧﯽ‬
‫‪ 1:100،000‬اردﺑﯿﻞ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن زﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﮐﺸﻮر‪.‬‬
‫]‪ [11‬ﻗﺎﺳﻢ ﭘﻮر‪ ،‬ﻧﺎدر و ﭘﻨﺎه ﺑـﺮ‪ ،‬ﺑﻬﻨـﺎم‪، 1388 ،‬ﺗﺤﻠﯿـﻞ ﭘﺎﯾـﺪاري‬ ‫از ﮐﺎرﻣﻨﺪان ﺷﺮﮐﺖ ﮔﺎز اﺳﺘﺎن اردﺑﯿـﻞ ﺑـﻪ ﺧﺼـﻮص ﺟﻨـﺎب‬
‫ﻓﻀﺎﻫﺎي زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻧـﺮم اﻓـﺰار‪ ، FLAC 3D‬ﺟﻬـﺎد‬ ‫آﻗﺎي ﻣﻬﻨﺪس ﻣﻌﺰ و ﺟﻨﺎب آﻗﺎي ﺣﻘﯿﺮي ﮐﻪ ﺑﺎ اﺟـﺮاي اﯾـﻦ‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ ﺻﻨﻌﺘﯽ اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪.‬‬ ‫ﭘﺮوژه ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺸﮑﺮ و ﻗﺪرداﻧﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬
‫]‪ [12‬رﺣﯿﻤــﯽ‪ ،‬ب‪ ، .‬ﺷــﻬﺮﯾﺎر‪ ،‬ك‪ .‬و ﺷــﺮﯾﻒ زاده‪ ،‬م‪،1388 ،.‬‬
‫"ﺑﺮآورد ﺗﺠﺮﺑﯽ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ژﺋﻮﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ و ﺗﻨﺶ ﻫﺎي ﺑﺮﺟﺎي ﺗﻮده‬ ‫‪ -9‬ﻣﺮاﺟﻊ‬
‫ﺳﻨﮓ ﻣﺴﯿﺮ ﺗﻮﻧﻞ ﺷﻤﺎره ﯾﮏ راه آﻫﻦ ﻗﺰوﯾﻦ‪-‬رﺷـﺖ"‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﻻت ﻫﺸﺘﻤﯿﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺗﻮﻧﻞ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﺪرس‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫‪[1] Jongpradist, P., Kongkitkul W. & Tunsakul, J.,‬‬
‫‪2009, "Investigation of failure behavior of rock mass‬‬
‫‪[13] Sakurai, S., 1983,"Direct strain Evaluation‬‬
‫‪around gas storage cavern with physical model‬‬
‫‪Technique in construction of underground opening",‬‬
‫‪test", Rock Mechanics, Fuenkajorn & Phien-wej‬‬
‫‪In proc 22 U.S. symp, Rock Mech. Boston,pp. 278-‬‬
‫‪(eds).‬‬
‫‪282.‬‬
‫]‪ [2‬دﺧﺎﻧﯽ‪ ،‬و‪ ،.‬ﻓﺮزاد‪ ،‬ا‪"،1388،.‬ﮔﺴﺘﺮش ﮔـﺎز ﻃﺒﯿﻌـﯽ در ﻗـﺮن‬
‫ﺑﯿﺴﺘﻢ"‪،‬ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻓﻨﯽ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﻧﻔﺖ اﯾﺮان‪.‬‬

‫‪67‬‬