Metabolizam

Metabolizam ili izmjena tvari je skup kemijskih reakcija koje se odvijaju u živom organizmu kako bi
održali život. Ti procesi omogućuju organizmu da raste, da se razmnožava, da održava svoju strukturu i
reagira na okolinu. Prema metaboličkim reakcijama, metabolizam se dijeli u dvije kategorije:

 Katabolizam kojim se razgrađuje organska tvar (npr. nakupljanje energije staničnim disanjem)

 Anabolizam koji koristi energiju za izgradnju staničnih djelova (biosinteza organske tvari) kao što su
npr. proteini i nukleinske kiseline.

Kemijske reakcije metabolizma su podijeljene u metaboličke puteve u kojima se određeni kemijski spoj
pretvara u neki drugi uz pomoćenzima. Enzimi su ključni u metabolizmu zato što omogućuju organizmu da
brzo i efikasno izvodi biološki poželjne, ali termodinamičkinepovoljne kemijske reakcije, u kojemu enzimi
djeluju kao katalizatori. Enzimi omogućuju i kontrolu metaboličkih puteva, kao odgovor na promjene u
staničnoj okolini ili neki drugi podražaj.

Neki od osnovnih metaboličkih puteva u organizmu čovjeka su:

 Metabolizam aminokiselina koje se međusobno povezuju peptidnom vezom i

oblikuju polipeptide tj. proteine

 Metabolizam ugljikohidrata
 Metabolizam masti

Metabolizam pojedinog organizma određuje koji će kemijski spojevi se koristiti kao hranjive tvari, a koji
kao otrovi. Tako na primjer, nekiprokarioti koriste vodikov-sulfid, kao hranjivu tvar dok je većini životinja
otrov. Iznenađujuća je sličnost osnovnih metaboličkih puteva među velikim brojem vrsta. Tako na
primjer karboksilna kiselina, međuprodukta u ciklusu limunske kiseline, je prisutna u svim organizmima,
odbakterija kao što je Escherichia coli pa do velikih višestaničnih organizama, npr. slon.

Bazalni metabolizam je naziv za količinu energije koja je potrebna za održavanje osnovnih životnih funkcija
organizma.

Katabolizam

Katabolizam je skupina metaboličkih procesa koji razgrađuju velike složene molekule. Glavna svrha
razgradnje složenih molekule je dobivanje manjih molekula koje kasnije služe kao "materijal" za izgradnju
složenih spojeva za potrebe organizma (anaboličke reakcije), a procesi se koristi i za dobivanje energije.

Kataboličke reakcije se razlikuju od organizma do organizma, pa se prema načinu na koji organizmi

dobivaju energiju i ugljik mogu i podijeliti. Organizmi koji koriste organske molekule kao izvor energije
nazivaju se organotrofni organizmi, dok litotrofni organizmi koriste anorganske spojeve, a fototrofni
organizmi sunčevu svjetlost koriste kao potencijalni izvor kemijske energije. Svi ovi različiti oblici
metabolizma ovise oredoks reakcijama koje uključuju prijenos elektrona sa reducirane molekule donora
(npr. organske molekule, voda, amonijak, vodikov sulfid ili ion željeza), na molekulu akceptor elektrona (npr.
kisik, nitrat ili sulfat).

Anabolizam

Anabolizam je niz metaboličkih proces izgradnje složenih molekula, za koje se troše prekursori i
energija nastala katabolizmom. Složene molekule koje uglavnom čine stanične strukture, nastaju
postupno, korak po korak iz malih jednostavnih molekula. Anabolizam se odvija u tri osnovna koraka.
U prvom koraku nastaju prekursori složenih molekula kao što
su aminokiseline, monosaharidi, isoprenoidi i nukleotidi. U drugom koraku prekursori se aktiviraju,
vezanjem energije iz ATPa, a u trećem koraku se prekurosri spajaju u složene spojeve kao što
suproteini, polisaharidi, lipidi i nukleinske kiseline.

Organizmi se međusobno razlikuju prema tome koliko molekula mogu izgraditi u svojim stanicama.
Autotrofni organizmi kao što su biljke mogu izgraditi složene molekule kao što su polisaharidi i proteini
iz jednostavnih molekula poput ugljikov dioksid i voda (fotosinteza). Za razliku od njih, heterotrofnim
organizmima potrebni su izvori složenijih molekula kao što su aminokiseline i monosaharidi, kako bi
izgradile svoje složene molekule. Organizmi se mogu dalje podijeliti na fotoautotrofne i
fotoheterotrofne čiji je izvor energije sunce, i na kemoautotrofne i kemoheterotrofne čiji je izvor
energije reakcija oksidacije anorganskih tvari.

Energija
Oksidativna fosforilacija
U procesu oksidativne fosforilacije elektroni nastali u metaboličkim putevima kao što je npr. krebsova
ciklusa prenose se na molekulu kisik pri čemu se nastala energija koristi za sintezu ATP-a.
U eukariota prijenos elektrona obavlja niz proteinskih kompleksa na unutrašnjoj
membranimitohondrija. Taj niz proteina koriste energiju nastalu prijenosom elektrona za
izpumpavanje protona izvan mitohondrija i čini respiratorni lanac. Proteinski kompleksi djeluju tako da
prenose elektron iz jednog aktivnog mjesta u kompleksu na drugo, pri čemu u svakoj reakciji elektron
gubi malu količinu energija, koje se na taj način vrlo efikasno koristi za ispumpavanje protona izvan
mitohondrija. Izpumpavanjem protona nastaje na membrani mitohondrija elektrokemijski gradijent,
zbog razlike u koncetraciji protona. Izpumpani protoni se vraćaju unutar mitohondrija pomoću
enzima ATP sintaza koji koristi njihov protok niz gradijent sa sintezu ATP-a iz ADP-a. Taj protok se
može koristiti i za drug procese u stanici.

Energija iz sunčeve svjetlosti

Energiju iz sunčeve svjetlosti biljke, određene skupine bakterija i protista, pretvaraju kemijsku energiju
uz stvaranje oeganskih spojeva iz anorganske tvari u procesu fotosinteze.

Energija iz anorganskih spojeva [uredi]

Kemolitotrofni organizmi su određeni prokarioti koji energiju dobivaju oksidacijom anorganskih
spojeva. Ovi organizmi mogu koristiti vodik, spojeve koje sadrže reducirani sumpor (sulfid, vodikov
sulfid, tiosulfat), željezo(II)-oksid ili amonijak kao elektron donore. Elektroni se u respiratornom lancu
iskorištavaju za dobivanje ATP-a, dok su elektron akceptori molekule kao npr. kisik ili nitriti. Ovi
procesi koji se odvijaju u mikroorganizmima mogu biti od velike važnosti kao što je npr. nitrifikacija tla.
Adenozin trifosfat
Adenozin trifosfat ili ATP je glavno unutarstanično skladište energije. Stanica može normalno funkcionirati i
obavljati redovne životne funkcije samo kad na raspolaganju ima dovoljnu količinu ATP-a tj. energije.
Najveća količina ATP-a kod životinja nastaje u mitohondrijima u kojima se oslobađa energija potrebna za
sintezu (stanično disanje). Kod biljaka, značajni proizvođači ATP-a su i kloroplasti u kojima se koristi
energija fotosinteze.

Građa ATP-a

Adenozin trifosfat građen je od dušične baze adenina, monosaharida riboze i tri fosfata. Prvi je fosfat na
ribozu vezan čvrstom kovalentnom vezom koja nije energetski bogata. Druga su dva fosfata međusobno
vezana fosfatnom vezom, koja je vrlo bogata energijom. Tu energiju stanica dobiva hidrolizom fosfata.

Fosforilacija i hidroliza ATP-a

U fosfatnim vezama energija se dobiva staničnim procesom fosforilacije.Fosforilacija je proces pri kojemu
se na adenozin monofosfat (AMP) veže dodatni fosfat energetski bogatom vezom i nastaje adenozin
difosfat(ADP) nakon toga još jedan fosfat se veže na drugi i nastaje treća energijom bogata fosfatna veza
(dobivamo ATP). Proces fosforilacije odvija se u mitohondrijima a energija koja se ulaže u veze je ona koja
se dobiva iz staničnog disanja.

Za svoje aktivnosti stanica troši energiju koju je pohranila u fosfatne veze pomoću hidrolize. Hidroliza ATP-
a je proces obrnut od fosforilacije, pri kojem dolazi do pucanja zadnje fosfatne veze i odcjepljenja zadnjeg
fosfata. Pri tome nastaje ADP, energetski siromašniji spoj koji sadrži samo jednu energijom bogatu vezu.
Ako je stanici potrebno još energije ona odcjepljuje još jedan fosfat, puca i druga veza te se oslobađa
energija koja je dalje potrebna stanici.
Fotosinteza
Fotosinteza je proces u kojem se svjetlosna energija pretvara u kemijsku pohranjenu u organskim
molekulama. Osim u biljkama, fotosinteza se obavlja i u nekim bakterijama i algama, dakle organizmima
koji u svojim stanicama imajuklorofil i obično su zelene boje. Osnovni biološki "proizvodni" proces koji
pokreće sav život na zemlji događa se u kloroplastima, malim organelama u citoplazmi biljnihstanica,
pogonska energija je svjetlosna energija, odnosno energija sunca, a "sirovine" koje se troše su jednostavne
i sveprisutne: voda i ugljični dioksid. Proizvod su složeni ugljikovi spojevi - ugljikohidrati.

Svojevrstan nusproizvod ovog procesa je - kisik bez kojega na Zemlji jednostavno ne bi bilo života u obliku
kakvog ga znamo.

Proces fotosinteze prikazan kemijskom jednadžbom: 6CO2 + 12H2O —> C6H12O6+ 6O2 + 6H2O

Primarne reakcije fotosinteze

Primarne reakcije se odvijaju u grana tvorevinama kloroplasta. Induciraju ih fotoni koji "udaraju" u molekulu
klorofila te iz nje izbijaju elektron koji pomoću prenosioca dolazi do koenzima NADP+ i s H+ ionom
preostalim iz fotolize vode tvori NADPH

Fotoliza vode je proces u kojem se molekula vode razlaže na H+ i OH- ion pomoću sunčeve svjetlosti.

4H2O -->4H+ + 4OH-

H+ ioni se spajaju s NADP+, a OH- ioni reagiraju međusobno 4OH- ---> 2H2O + O2 +4e- Elektroni nastali u
reakciji nadoknađuju elektrone izbijene iz molekula klorofila. Pri prolasku kroz fotosisteme elektroni dio
svoje energije ugraduju u molekule ATP.

Produkti primarnih reakcija fotosinteze su: ATP i NADPH.

Sekundarne reakcije fotosinteze (Calvinov ciklus)

One su neovisne o svijetlosti i događaju se u stromi kloroplasta.

Ugljikov dioksid iz zraka se veže na šećer pentozu pomoću enzima rubiska (karboksiklaza) te tvore
nestabilnu molekulu C6 koja se raspada na 2 molekule 3-fosfoglicerilne kiseline ili 3-PGA. 3-PGA je stabilna
molekula koja izlazi iz strome u citoplazmu stanice te tvori saharozu(koja putuje po
biljci), glukozu ili fruktozu .Dio glukoze(višak) u kloroplastu se pretvara u škrob te nakuplja u
zrnca(asimilacijski škrob). Tjekom noći taj se škrob razgrađuje na glukozu koja dalje putuje po biljci.

Ovo je fotosinteza C3 biljaka. Postoje još i C4 biljke i CAM biljke.

Stanično disanje
Stanično disanje je skup metaboličkih reakcija i procesa koji se odvijaju u stanici a služe za
oslobađanje energije koja se kasnije ulaže u proizvodnju adenozin trifosfata.

Pojednostavljena kemijska formula: C6H12O6 + 6O2 → 6CO2+ 6H2O

Kada glukoza uđe u stanicu odvija se proces glikolize kojim od jedne molekule glukoze nastaju 2
molekule pirogrožđane kiseline i 2 molekuleadenozin trifosfata. Ukoliko u stanici nema dovoljno kisika u
citoplazmi započinje anaeroban metabolički proces fermentacije ili alkoholnog vrenja. Tim procesom iz 2
molekule pirogrožđne kiseline nastaju 2 molekule alkohola i 2 molekule ugljičnog dioksida. Takvim
anaerobnim procesom stanica ne dobiva energiju već obnavlja H + prijenosnike za nove reakcije glikolize.

Ukoliko u stanici postoji dovoljna količina kisika odvija se aeroban metaboličnki proces pri kojem
pirogrožđana kiselina ulazi u mitohondrijstanice i spaja se s koenzimom A. Nastaje acetil koenzim A koji
ulazi u proces krebsovog ciklusa. Krebsov ciklus odvija se u matriksu mitohondrija te u nj. još ulaze voda,
adenozin difosfat i prijenosnici elektrona NAD+ i FAD. U krebsovom ciklusu acetil CoA razgrađuje se do
CO2 te se oslobađa koenzim A koji se potom vraća u proces. Razgradnjom acetil koenzima A oslobađa se
energija koja se veže za adenozin difosfat te nastaju dvije nove molekule adenozin trifosfata. Nastali
vodikovi ioni vežu se za prijenosnike.

Prijenosnici zajedno s adenozin difosfatom i kisikom ulaze u dišni lanac ili procese oksidativne fosforilacije.
Dišni lanac se odvija na unutarnjoj membrani mitohondrija gdje povećana količina vodikovih iona uzrokuje
stvaranje protonskog gradijenta zbog kojeg se vodikovi ioni izbacuju preko membrane. Isti ioni vraćaju se
kroz membranu gdje se nalaze ATP sintetaze. Povratak iona oslobađa energiju koja se pohranjuje u obliku
kemijske veze ATP-a.

Energetski rezultat dišnog lanca je ukupno 34 molekule adenozin trifosfata. Staničnim disanjem, stoga, uz
glikolizu i krebsov ciklus nastaje ukupno 38 molekula adenozin trifosfata, ali se i potroše 2 molekule ATP-a u
Krebsovom ciklusu, te stoga, u stanici nastaje 36 upotrebljivih molekula ATP-a.
Vrenje ili fermentacija po proces alkoholnog vrenja. Fermentacijom se mogu proizvesti neke vrste
alkoholnih pića.

Za fermentaciju alkohola je potrebna:

 voda
 kvasac
 odgovarajuća temperatura
 šećer

Fermentacija se odvija bez nazočnosti kisika, a dobiva se etanol i ugljični dioksid. Alkoholnom
fermentacijom može dobiti maksimalno 15% alkoholne otopine.