Professional Documents
Culture Documents
Nhà máy thủy điện Lã Văn Út ĐHBKHN 1 PDF
Nhà máy thủy điện Lã Văn Út ĐHBKHN 1 PDF
Nhµ m¸y
thñy ®iÖn
Hµ néi 12 - 2005
Më ®Çu
z 1, v 1 , p 1
W
H
II ΔH
I z2, v2, p2
▼0 II
XÐt mét khèi n−íc W ®ang chuyÓn ®éng t¹i I-I. Theo lý thuyÕt ®éng lùc häc chÊt
láng, n¨ng l−îng chøa trong khèi n−íc W nμy cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc sau:
⎛ p1 α 1v12 ⎞
E1 = ⎜⎜ z1 + + ⎟γ w , kgm
⎝ γ 2 g ⎟⎠
Trong ®ã: z1 - ®é cao cña mÆt c¾t I-I;
γ - träng l−îng riªng cña n−íc (1000 kg/m3);
v1, p1 - vËn tèc vμ ¸p suÊt trung b×nh cña dßng ch¶y t¹i mÆt c¾t I-I;
g = 9,81 m/sec2 - gia tèc r¬i tù do bëi träng tr−êng.
α1 - hÖ sè hiÖu chØnh kÓ ®Õn sù ph©n bè kh«ng ®Òu cña dßng ch¶y trªn
mÆt c¾t. NÕu vËn tèc nh− nhau trªn toμn bé diÖn tÝch mÆt c¾t th× α1 = 1. Ng−îc l¹i,
cÇn lÊy gi¸ trÞ kh¸c ®i, tÝnh theo c«ng thøc:
∫∫ω u dω
3
Hå chøa ®Ëp
ΔH
NM Ho
II
I Nói ®åi
S«ng cò
®Ëp
NM
I
Vïng ngËp n−íc II
Ho
èng dÉn kÝn
S«ng c¹n
NM
BÓ ®iÒu tiÕt
Kªnh dÉn
§Ëp thÊp
NM
S«ng c¹n
DÔ thÊy, −u ®iÓm næi bËt cña NMT§ kªnh dÉn lμ vèn ®Çu t− nhá, c«ng suÊt æn
®Þnh (Ýt phô thuéc vμo møc n−íc). §Þa h×nh thÝch hîp cho NMT§ kªnh dÉn lμ vïng
nói ®åi, n¬i cã c¸c dßng s«ng (suèi) dèc ch¶y tõ trªn cao xuèng. Còng cã khi lμ n¬i
cã 2 con s«ng ch¶y c¹nh nhau víi møc n−íc chªnh lÖch lín. Trong tr−êng hîp nμy
kªnh ®−îc x©y dùng dÉn n−íc tõ dßng s«ng cã møc n−íc cao sang dßng s«ng cã
møc n−íc thÊp. Nhμ m¸y ®−îc x©y dùng gÇn bê s«ng cã møc n−íc thÊp vμ x¶ n−íc
vμo dßng s«ng nμy.
S«ng c¹n
§Ëp thÊp
NM
Nh−îc ®iÓm chÝnh cña NMT§ kiÓu kªnh dÉn lμ kh«ng cã hå chøa n−íc, do ®ã
kh«ng cã kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt n−íc vμ ®iÒu chØnh c«ng suÊt. Kh¾c phôc nh−îc ®iÓm
nμy trong nhiÒu tr−êng hîp, víi ®Þa h×nh cho phÐp, ng−êi ta x©y dùng c¸c hå nh©n
t¹o ë c¸c vÞ trÝ cao (cuèi cña c¸c kªnh dÉn hë). Tuy nhiªn khi ®ã vèn ®Çu t− tæng
céng cña c«ng tr×nh l¹i t¨ng lªn.
Mét vÝ dô ®iÓn h×nh cho NMT§ kªnh dÉn ë ViÖt Nam lμ thñy ®iÖn §a Nhim. Nhμ
m¸y nμy ®−îc x©y dùng tõ nh÷ng n¨m 60 (cña thÕ kû tr−íc). Kªnh gåm 2 èng kÝn
dμi gÇn 3 km dÉn n−íc tõ thung lòng trªn ®Ønh cao nguyªn §μ L¹t (hå §a Nhim)
xuèng vïng ®Êt thÊp t¹o ra cét n−íc tíi 1020 m. Nhê cét n−íc rÊt lín nªn chØ víi
l−u l−îng nhá c«ng suÊt nhμ m¸y ®· rÊt ®¸ng kÓ.
3. Nhµ m¸y thñy ®iÖn kiÓu hçn hîp vµ nguyªn t¾c chung n©ng cao c«ng suÊt
cho c¸c nhµ m¸y thñy ®iÖn
§Ëp
Hå chøa
H0
H'0
NM
Víi nh÷ng ®Þa h×nh thÝch hîp, b»ng viÖc kÕt hîp x©y dùng dËp víi kªnh dÉn, cã thÓ
t¹o ra NMT§ cã c«ng suÊt lín, vèn ®Çu t− l¹i nhá. S¬ ®å ®iÓn h×nh cña NMT§
kiÓu hçn hîp nh− trªn h×nh (1.5). Hå x©y dùng ®−îc ë vÞ trÝ cao trong khi cã vÞ trÝ
thÊp h¬n ®Ó bè trÝ nhμ m¸y (n¬i ®Æt tua-bin n−íc vμ m¸y ph¸t). TËn dông chªnh
lÖch ®é cao phÝa d−íi ®Ëp cã thÓ n©ng c«ng suÊt nhμ m¸y lªn ®¸ng kÓ trong khi chØ
cÇn ®Çu t− thªm dμn èng dÉn n−íc tõ trªn cao xuèng thÊp. èng dÉn kÝn b¶o toμn
cét ¸p nªn cét n−íc vÉn ®−îc tÝnh tõ mÆt tho¸ng cña hå (trªn cao) ®Õn møc n−íc h¹
l−u phÝa sau nhμ m¸y. Ngoμi −u ®iÓm vÒ kinh tÕ, nhμ m¸y cßn tæ hîp ®−îc c¸c −u
®iÓm cña NMT§ kiÓu ®Ëp vμ kiÓu kªnh dÉn nh−: cã cét n−íc cao, c«ng suÊt æn
®Þnh, cã kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt nhê hå chøa.
Nhμ m¸y thñy ®iÖn Yaly vμ nhμ m¸y thñy ®iÖn Huéi Qu¶ng (ch−a x©y dùng) lμ
nh÷ng vÝ dô rÊt ®iÓn h×nh cña NMT§ kiÓu hçn hîp ë ViÖt Nam. Hå chøa n−íc cña
NMT§ Yaly cã ®é cao 515 m (so víi møc n−íc biÓn). Ng−êi ta x©y dùng mét
®−êng hÇm dÉn n−íc tõ hå xuèng vÞ trÝ thÊp (305 m) dμi tíi h¬n 4km ®Ó cung cÊp
n−íc cho nhμ m¸y (n¬i l¾p ®Æt c¸c tua-bin vμ m¸y ph¸t). §Ëp vμ hå t¹o ra cét n−íc
kh«ng lín (15m) nh−ng cã ý nghÜa tËp trung l−u l−îng n−íc. HÇm kÝn tÝch lòy cét
n−íc rÊt lín (thªm gÇn 200m), nhê thÕ c«ng suÊt cña NMT§ ®−îc n©ng lªn rÊt cao
(720 MW).
Tõ cÊu tróc cña c¸c NMT§ ®· nªu (gÆp phæ biÕn nhÊt trong thùc tÕ) dÔ thÊy ®−îc
nguyªn t¾c chung n©ng cao c«ng suÊt cho c¸c NMT§: ®ã lμ c¸c biÖn ph¸p tËp
trung l−u l−îng vμ tËp trung ®é dèc (cét n−íc). Hå chøa cho phÐp tËp trung l−u
l−îng (cã thÓ cña nhiÒu dßng ch¶y) cßn ®Ëp vμ kªnh dÉn tËp trung cét n−íc. Thùc
chÊt lμ tËp trung c¸c l−îng n−íc vÒ vÞ trÝ cao so víi n¬i cã thÓ x©y dùng nhμ m¸y
(cμng thÊp cμng tèt).
Trong ph−¬ng ¸n NMT§ kiÓu ®Ëp (h×nh 1.1) n¨ng l−îng lóc ®Çu cña khóc s«ng tõ
I-I ®Õn II-II ph©n bè gÇn nh− ®ång ®Òu theo chiÒu dμi (®é dèc lßng s«ng gÇn nh−
nhau). Nhê cã ®Ëp d©ng n−íc lªn cao, ®é dèc dßng ch¶y tr−íc ®Ëp gi¶m nhiÒu (chØ
cßn l¹i b»ng ΔH), ®éng n¨ng dßng ch¶y còng gi¶m nhiÒu do tiÕt diÖn hå më réng
(biÕn thμnh thÕ n¨ng). Khi vËn tèc n−íc ch¶y trong hå ®ñ nhá th× ΔH còng nhá,
khi ®ã gÇn nh− toμn bé ®é dèc cña dßng ch¶y tËp trung vÒ phÇn cuèi (tõ tr−íc ®Ëp
cho ®Õn mÆt c¾t II-II), nãi kh¸c ®i, n¨ng l−îng dßng ch¶y ®−îc tËp trung ®Õn phÝa
tr−íc ®Ëp. Víi ph−¬ng ¸n sö dông kªnh dÉn, ®é dèc cña kªnh lμm thay ®æi mËt ®é
ph©n bè n¨ng l−îng cña dßng ch¶y. PhÇn ®Çu cña kªnh cã ®é dèc rÊt nhá ®Ó n¨ng
l−îng tËp trung vμo cuèi.
Còng cÇn nãi thªm lμ, do èng kÝn b¶o toμn ®−îc cét ¸p nªn chØ cÇn tËp trung n¨ng
l−îng dßng ch¶y ®Õn tr−íc c¸c èng dÉn kÝn, toμn bé n¨ng l−îng sÏ ®−îc nhËn ë
®Çu ra. Lîi dông ®Æc ®iÓm nμy ng−êi ta cã thÓ chän c¸c vÞ trÝ thuËn lîi ®Ó tËp trung
n¨ng l−îng, vÝ dô c¸c hå chøa, bÓ chøa n−íc trªn cao. §Ó tËp trung l−u l−îng, cã
thÓ sö dông c¸c ®Ëp thÊp ®Ó chÆn vμ ®æi h−íng dßng ch¶y, còng cã thÓ dïng b¬m.
H×nh (1.6) minh häa ph−¬ng ¸n tËp trung cét n−íc b»ng b¬m. Thùc chÊt ph−¬ng ¸n
nμy lμ tËp trung l−u l−îng n−íc cã cét n−íc H1 vμo vÞ trÝ cã cét n−íc H2 so víi nhμ
m¸y. B¬m cÇn sö dông n¨ng l−îng ®iÖn ®Ó n©ng cao cét n−íc tr−íc khi tËp trung
vμo hå chøa, nh−ng bï l¹i cã thÓ tËn dông ®−îc nguån n¨ng l−îng cña c¸c dßng
ch¶y n»m trªn ®Þa h×nh kh«ng thuËn lîi dÉn n−íc ®Õn nhμ m¸y.
BÓ chøa n−íc
Tr¹m b¬m
H2
H1 NM
Z m
Hmin Hmin Møc n−íc biÓn
Cèng
BiÓn Hmin Møc n−íc vÞnh
Hmin
VÞnh t
NM P MW
H0 VÞnh
BiÓn
t1 t2 t3 t4 t5 t6 t7
t
a) b)
H×nh (1.7) m« t¶ cÊu tróc vμ ho¹t ®éng cña NM§ thñy triÒu ch¹y ®¬n. C«ng tr×nh
chÝnh cña nhμ m¸y vÉn lμ ®Ëp ng¨n n−íc t¹i cöa vÞnh. Cã hÖ thèng cèng ®Ó ®iÒu
khiÓn cét n−íc. HÖ thèng dÉn n−íc vμo tua-bin cña cña NM§ thñy triÒu th−êng cã
c¸c van mét chiÒu ®¶m b¶o cho n−íc ch¶y qua tua-bin theo mét chiÒu duy nhÊt
trong khi n−íc vμo ra tõ biÓn ®Õn vÞnh ®æi chiÒu theo chu kú. §iÒu khiÓn cét n−íc
b»ng hÖ thèng cèng theo thêi gian lªn xuèng cña thñy triÒu (t−¬ng øng víi ngμy
©m lÞch) lμ ph−¬ng thøc vËn hμnh c¬ b¶n cña NM§ thñy triÒu. CÇn lùa chän ®óng
thêi ®iÓm chuyÓn ®æi ph−¬ng thøc vËn hμnh (h×nh 1.7,b):
t1 - §ãng cèng, kh«ng ch¹y m¸y (chê ®Õn cét n−íc Hmin) ;
t2 - §ãng cèng, ch¹y m¸y (ph¸t c«ng suÊt thiÕt kÕ) ;
t3 - Më cèng, ngõng m¸y (n−íc vÞnh h¹ xuèng b»ng møc n−íc biÓn);
t4 - §ãng cèng, kh«ng ch¹y m¸y (chê ®Õn cét n−íc Hmin) ;
t5 - §ãng cèng, ch¹y m¸y (ph¸t c«ng suÊt thiÕt kÕ);
t6 - Më c«ng, ngõng m¸y (n−íc vÞnh d©ng lªn b»ng møc n−íc biÓn);
t7 - LÆp l¹i nh− giai ®o¹n t1.
Do ph¶i cã c¸c thêi gian chê cét n−íc ®¹t ®Õn quy ®Þnh vËn hμnh nªn c«ng suÊt
cña NM§ thñy triÒu ph¸t kh«ng liªn tôc vμ nhμ m¸y cÇn ®−îc nèi lμm viÖc víi hÖ
thèng. Ngoμi ra, tua-bin cña NM§ thñy triÒu cßn cÇn ®−îc chÕ t¹o ®Æc biÖt ®Ó
thÝch hîp lμm viÖc víi cét n−íc thÊp, nhê thÕ kho¶ng thêi gian lμm viÖc trong chu
kú (øng víi H ≥ Hmin ) cã thÓ kÐo dμi.
VÞnh th−êng cã thÓ tÝch rÊt lín, ®ñ n−íc cung cÇp cho nhiÒu tæ m¸y ®ång thêi vËn
hμnh. V× thÕ c«ng suÊt tæng cña c¸c NM§ thñy triÒu cã thÓ rÊt lín, hμng n¨m cung
cÊp cho hÖ thèng mét l−îng ®iÖn n¨ng ®¸ng kÓ.
§Ó cã ®iÖn n¨ng ph¸t liªn tôc, ng−êi ta còng t¹o ra NM§ thñy triÒu lμm viÖc theo
nhiÒu phÇn kh¸c nhau cña hå (vÞnh). Tuy nhiªn khi ®ã ®iÖn n¨ng tæng nhËn ®−îc
lu«n thÊp h¬n cña nhμ m¸y lμm viÖc theo chu kú ®¬n.
Trªn thÕ giíi nhiÒu NM§ thñy triÒu ®−îc x©y dùng víi c«ng suÊt rÊt lín. NM§
thñy triÒu Rance (Ph¸p) víi c«ng suÊt 400MW, hμng n¨m cung cÊp tíi 500.000
kWh ®iÖn n¨ng. ë LX cò, sau khi x©y dùng thö nghiÖm NM§ thñy triÒu ®Çu tiªn
400kW vμo n¨m 1968 (ë vïng biÓn Baenxova) ®· x©y dùng hμng lo¹t NM§ thñy
triÒu c«ng suÊt lín vμo nh÷ng n¨m 1981-1985. §iÓn h×nh lμ c¸c NM§ thñy triÒu
Lumb 300 MW, Mezen vμ Tugur (10.000MW), Pengin 30.000 MW. Vïng vÞnh
Fandi cña Canada cã c¸c nhμ m¸y Kamberland 1000MW, Kouwid 4000MW. ë
Anh cã nhμ m¸y ®iÖn thñy triÒu Severn 4000MW.
b. Nhµ m¸y thñy ®iÖn tÝch n¨ng
§©y lμ kiÓu NMT§ kh«ng sö dông n¨ng l−îng cña dßng s«ng mμ nhiÖm vô cña nã
chØ lμ biÕn ®æi 2 chiÒu: ®iÖn n¨ng cña HT§ thμnh c¬ n¨ng cña n−íc vμ ng−îc l¹i.
V× kh«ng sö dông n¨ng l−îng cña dßng s«ng nªn vÞ trÝ x©y dùng NMT§ tÝch n¨ng
th−êng ®−îc chän ë nh÷ng n¬i cã vÞ trÝ cao thuËn lîi x©y dùng ®−îc hå, bªn c¹nh
khu vùc thÊp lu«n cã n−íc (dßng s«ng, ®Çm n−íc hoÆc bê biÓn) ®Ó cã thÓ b¬m
n−íc lªn hå vμ tho¸t n−íc cho nhμm m¸y. −u tiªn c¸c vÞ trÝ gÇn c¸c trung t©m phô
t¶i ®Ó gi¶m tæn thÊt cho l−íi. §«i khi cã thÓ kÕt hîp x©y dùng víi NMT§ th−êng
(kiÓu hçn hîp) ë nh÷ng dßng s«ng nhá nh−ng l¹i cã hå cao, dung tÝch rÊt lín ®Ó
ph¸t triÓn thªm c¸c tæ m¸y lμm viÖc theo kiÓu tÝch n¨ng.
H0
NM
H×nh (1.8) m« t¶ NMT§ tÝch n¨ng cã s¬ ®å gièng nh− NMT§ kiÓu hçn hîp. Sù
kh¸c biÖt chñ yÕu ë ®©y lμ trong nhμ m¸y võa cã tua-bin n−íc võa cã b¬m. Tua-bin
®Ó quay m¸y ph¸t ®iÖn khi cÇn ph¸t ®iÖn n¨ng vμo HT§, cßn b¬m sö dông ®iÖn
l−íi ®Ó b¬m n−íc lªn hå. Ng−êi ta còng chÕ t¹o kiÓu tua-bin n−íc ®Æc biÖt, cã thÓ
lμm viÖc c¶ ë chÕ ®é b¬m (m¸y ph¸t còng lμm viÖc ®−îc ë chÕ ®é ®éng c¬ ®ång
bé).
VÒ chÕ ®é lμm viÖc, NMT§ tÝch n¨ng ho¹t ®éng theo giê trong ngμy. Vμo nh÷ng
giê cao ®iÓm cña phô t¶i hÖ thèng, NMT§ tÝch n¨ng sö dông n−íc cña hå ch¹y
tua-bin, quay m¸y ph¸t ®iÖn ®Ó ph¸t ®iÖn vμo hÖ thèng cßn vμo nh÷ng giê thÊp
®iÓm cña phô t¶i - nhμ m¸y sö dông ®iÖn l−íi ch¹y b¬m ®Ó ®−a n−íc lªn hå.
HiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña NMT§ tÝch n¨ng rÊt lín. Nhê kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh c«ng
suÊt nhanh trong ph¹m vi réng (tõ ©m sang d−¬ng) mμ HT§ lμm viÖc kinh tÕ h¬n:
c¸c NMN§ ®−îc lμm viÖc æn ®Þnh trong ph¹m vÞ c«ng suÊt cã hiÖu suÊt cao, kh«ng
ph¶i ®ãng c¾t lß (do ®ã kh«ng mÊt chi phÝ khëi ®éng), tæn thÊt ®iÖn n¨ng trªn l−íi
còng gi¶m (theo chÕ ®é vËn hμnh tèi −u). Nãi chung c¸c hiÖu qu¶ trªn (tÝnh b»ng
tiÒn) th−êng lín h¬n rÊt nhiÒu lÇn so víi chi phÝ tæn thÊt n¨ng l−îng (do 2 lÇn biÕn
®æi) ë chÝnh b¶n th©n NMT§ tÝch n¨ng. Cã thÓ hiÓu ®¬n gi¶n hiÖu qu¶ cña NMT§
tÝch n¨ng nh− lμ kh¶ n¨ng c¾t ®Ønh vμ bï ®¸y biÓu ®å phô t¶i tæng hÖ thèng. Nhê
thÕ khi vËn hμnh tèi −u, chi phÝ vËn hμnh chung cña toμn hÖ thèng gi¶m nhiÒu, ®Æc
biÖt trong tr−êng hîp cã mét tØ lÖ lín c¸c NMN§ lμm viÖc víi hiÖu suÊt thay ®æi
(khi ®iÒu chØnh c«ng suÊt). Khi trong HT§ cã nhiÒu NM§ kh«ng mong muèn ®iÒu
chØnh c«ng suÊt vμ kh«ng cã kh¶ n¨ng gi¶m thÊp c«ng suÊt (N§ than, NM§
nguyªn tö) th× vai trß cña c¸c NMT§ tÝch n¨ng cμng quan träng h¬n.
Mét ®iÓm ®¸ng chó ý lμ tæn thÊt n¨ng l−îng qua 2 lÇn biÕn ®æi ë NMT§ tÝch n¨ng
kh¸ lín (tíi gÇn 30%) vμ phô thuéc nhiÒu vμo cét n−íc. Cét n−íc cμng cao th× tØ lÖ
tæn thÊt cμng Ýt (hiÖu suÊt biÕn ®æi l¬n h¬n), do ®ã vÞ trÝ cã hå cao sÏ thuËn lîi cho
viÖc lùa chän x©y dùng NMT§ tÝch n¨ng.
Trªn thÕ giíi ®ang cã mét sè l−îng lín c¸c NMT§ tÝch n¨ng vËn hμnh. HÇu nh−
c¸c HT§ lín cã tØ lÖ ®¸ng kÓ c¸c nhμ m¸y nhiÖt ®iÖn vμ ®iÖn nguyªn tö ®Òu ®−îc
nghiªn cøu x©y dùng NMT§ tÝch n¨ng. ë c¸c HT§ thuéc LX cò nhiÒu NMT§ tÝch
n¨ng ®−îc x©y dùng ngay ngo¹i « c¸c thμnh phè lín (cung cÊp th¼ng ®Õn trung t©m
phô t¶i) nh− Kiev (285 MW), Matxc¬va 1200 MW, Litva 1600 MW, Leningrad
(1300 MW), Trung ¸ (2000 MW), §nhep (2200 MW), Kanhep (3600 MW). ë
Ph¸p hμng chôc NMT§ tÝch n¨ng ®−îc ph¸t triÓn ®ång thêi víi qu¸ tr×nh x©y dùng
c¸c NM§ nguyªn tö nh»m ®¶m b¶o nhu cÇu ®iÒu chØnh c«ng suÊt vμ tÝch lòy ®iÖn
n¨ng. T¹i ViÖt Nam c¸c dù ¸n x©y dùng NMT§ tÝch n¨ng ®· b¾t ®Çu ®−îc nghiªn
cøu. Khã kh¨n chñ yÕu lμ ph¶i lùa chän ®−îc c¸c vÞ trÝ thÝch hîp (míi ®¶m b¶o
tÝnh kinh tÕ vμ hiÖu suÊt lμm viÖc).
1.3. c¸c c«ng tr×nh vµ thiÕt bÞ chÝnh cña nhµ m¸y thñy ®iÖn
Tuy cã c¸c ph−¬ng ¸n kh¸c nhau x©y dùng NMT§, nh−ng nãi chung trong mçi
c«ng tr×nh thñy ®iÖn ®Òu cã c¸c thμnh phÇn chÝnh sau:
1) C«ng tr×nh cét n−íc (®Ëp, kªnh dÉn, b¬m ...);
2) C«ng tr×nh ®iÒu tiÕt n−íc (hå chøa, bÓ ®iÒu tiÕt, cèng...);
3) ThiÕt bÞ biÕn ®æi n¨ng l−îng (tua-bin, m¸y ph¸t, ®éng c¬, b¬m);
4) ThiÕt bÞ ph©n phèi ®iÖn (m¸y biÕn ¸p, m¸y c¾t ®iÖn, dao c¸ch ly, thanh dÉn,
thanh gãp ...);
5) C¸c c«ng tr×nh phô (èng dÉn n−íc vμo tuabin, thiÕt bÞ ch¾n r¸c, c«ng tr×nh x¶ lò,
®Ëp trμn, c«ng tr×nh x¶ c¸t, ...).
Ngoμi ra cßn cã thÓ cã c¸c c«ng tr×nh khai th¸c lîi Ých tæng hîp nguån n−íc: ©u
tÇu, ®−êng c¸ ®i, cèng lÊy n−íc ...
C¨n cø vμo ®Þa h×nh cô thÓ, cÇn ph¶i nghiªn cøu nh÷ng c¸ch bè trÝ hîp lý cho c¸c
c«ng tr×nh trªn. §iÒu kiÖn tù nhiªn th−êng mu«n h×nh mu«n vÎ, c¸ch bè trÝ kh¸c
nhau cßn tïy thuéc nhiÒu vμo chiÒu cao cét n−íc còng nh− kÕt cÊu cña ®Ëp (®Ëp
®Êt, ®Ëp bª t«ng, ®Ëp ®¸ ®æ...). Trªn h×nh 1.9 thÓ hiÖn c¸ch bè trÝ cña mét sè
NMT§ kiÓu ®Ëp. Khi ®Ëp thÊp (d−íi 25m), cã kÕt cÊu bª t«ng ng−êi ta th−êng bè
trÝ tßa nhμ NMT§ (n¬i ®Æt tua-bin, m¸y ph¸t ®iÖn) liÒn víi ®Ëp, phÝa h¹ l−u (sau
®Ëp). Trong tr−êng hîp nμy, t−êng cña nhμ m¸y còng ®ång thêi chÞu lùc nh− mét
phÇn cña ®Ëp. N−íc ®−îc ®−a trùc tiÕp vμo tua-bin theo hÖ thèng ®−êng dÉn xuyªn
qua thμnh ®Ëp (h×nh 1-9,a).
4
7
1 3 6
2
9
3
8
a)
c)
4
10
5
2 4
11
6 7
5
3
9
3
b) d)
Còng víi kÕt cÊu bª t«ng nh−ng cét n−íc cao h¬n (trªn 25m) th× cÇn ph¶i bè trÝ
riªng tßa nhμ NMT§ t¸ch rêi khái ®Ëp, ë vÞ trÝ thÊp phÝa h¹ l−u. C¸ch bè trÝ nh−
vËy sÏ thuËn lîi cho viÖc t¨ng c−êng ®é bÒn cña ®Ëp b»ng c¸ch thay ®æi h×nh d¹ng
2 m¸ bªn cña nã (h×nh 1.9,b). Trong tr−êng hîp nμy ®Ó ®−a n−íc vμo tua-bin cÇn
x©y dùng thªm hÖ thèng èng dÉn víi cöa nhËn vμ th¸p ®iÒu ¸p (khi cét n−íc lín,
èng dÉn n−íc ®i xa). Víi ®Ëp cã kÕt cÊu lâi ®Êt hoÆc ®¸ ®æ th× vÞ trÝ tßa nhμ NMT§
lu«n ®−îc bè trÝ ë phÝa sau. §ã lμ v× h×nh d¹ng ®Ëp trong tr−êng hîp nμy th−êng
®−îc më réng vÒ 2 phÝa, èng dÉn n−íc kÐo dμi, cã cöa nhËn n−íc vμ giÕng ®iÒu ¸p
®Æt riªng (h×nh 1.9,c,d).
4 6
3 1 2 9
S«ng §. Nai
C¸c tr−êng hîp cét n−íc rÊt cao th−êng thuéc vÒ NMT§ kiÓu kªnh dÉn. Bè trÝ c¸c
c«ng tr×nh trªn mÆt b»ng th−êng nh− h×nh 1.3 vμ h×nh 1.4. Nãi chung, do ®Þa h×nh
thùc tÕ t¹i c¸c khu vùc x©y dùng NMT§ mu«n h×nh mu«n vÎ nªn c¸ch bè trÝ rÊt ®a
d¹ng. C¸c vÝ dô trªn chØ minh häa mét sè nguyªn t¾c chung. Kh«ng bao giê gÆp 2
NMT§ cã bè trÝ hoμn toμn nh− nhau. H×nh 1.10 lμ vÝ dô cô thÓ bè trÝ mÆt b»ng cña
NMT§ TrÞ An. §Ó t¹o nªn hå chøa cÇn x©y dùng mét sè c«ng tr×nh ®Ëp vμ ®ª ng¨n
n−íc. §Ëp trÇn ®−îc x©y dùng t¸ch rêi h¼n víi ®Ëp chÝnh. TËn dông c¸c vïng n−íc
s©u lμm hå chøa ng−êi ta t¹o ra 2 khu vùc hå chÝnh, hå phô th«ng víi nhau bëi
kªnh dÉn (nh»m ng¨n båi l¾ng lßng hå).
1.4. vÊn ®Ò sö dông tæng hîp c¸c lîi Ých cña nguån n−íc
Khi x©y dùng mét c«ng tr×nh thñy ®iÖn ngoμi lîi Ých vÒ ®iÖn n¨ng cßn rÊt cÇn ph¶i
chó ý ®Õn c¸c lîi Ých tæng hîp kh¸c cña nguån n−íc ®Ó cã thÓ phèi hîp khai th¸c
tèi ®a hiÖu qu¶ theo nhiÒu môc ®Ých: phôc vô t−íi tiªu, chèng lò lôt, cung cÊp n−íc
ngät, ph¸t triÓn thñy s¶n, du lÞch ... §ång thêi còng ph¶i hÕt søc quan t©m ®Õn c¸c
t¸c ®éng g©y ¶nh h−ëng xÊu tíi m«i tr−êng (tù nhiªn, x· héi), ¸p dông c¸c biÖn
ph¸p cÇn thiÕt gi¶m thiÓu t¸c h¹i xuèng ®Õn møc an toμn.
Tr−íc hÕt, lîi dông mùc n−íc ®−îc d©ng cao trong hå, cã thÓ x©y dùng hÖ thèng
n«ng giang phôc vô t−íi tiªu (nÕu xung quanh nhμ m¸y cã khu vùc h¹n h¸n, kh«ng
ph¸t triÓn ®−îc n«ng nghiÖp). NhiÒu tr−êng hîp thùc tÕ ®· gÆp, lîi Ých nμy cã ý
nghÜa kinh tÕ lín. Mét vÝ dô ®iÎn h×nh th−êng nªu cho NMT§ x©y dùng ë Ai CËp
(víi ®Ëp Aswan ng¨n s«ng Nin). Nhê x©y dùng nhμ m¸y nμy mμ mét diÖn tÝch lín
®Êt ®ai kh« c»n ë Ai CËp vμ Xu®¨ng ®−îc t−íi n−íc. NÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn
dμi l©u ®· nhanh chãng thu håi vèn ®Çu t− cho c¶ nhμ m¸y.
Mét lîi Ých kh¸c, lu«n ®−îc coi lμ g¾n liÒn víi viÖc x©y dùng c¸c NMT§ kiÓu ®Ëp
®ã lμ kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕu lò b»ng hå. Vμo mïa lò, n−íc dån nhiÒu xuèng h¹ l−u,
nÕu m−a lò kÐo dμi th× nguy c¬ ngËp lôt rÊt lín. Khi ®ã viÖc gi÷ n−íc l¹i trong hå
phÝa th−îng nguån lμ biÖn ph¸p h÷u hiÖu tr¸nh ®−îc sù cè (vì ®ª) g©y ngËp lôt
phÝa h¹ l−u. Ngμy nay ng−êi ta cßn rÊt nhÊn m¹nh ®Õn nhu cÇu cung cÊp n−îc
ngät: n−íc lμ tμi nguyªn quý cña mçi quèc gia, do d©n sè vμ nhu cÇu ph¸t triÓn
n«ng nghiÖp t¨ng lªn nhiÒu. Hå chøa cña c¸c NMT§ cßn lμ c¸c kho dù tr÷ n−íc,
tõ ®ã cã thÓ truyÒn dÉn vμ ph©n phèi tiÕt kiÖm cho mäi nhu cÇu (gi¶m mÊt m¸t do
ch¶y ngÊm, bèc h¬i), ®Æc biÖt nh»m cung cÊp ®ñ n−íc s¹ch cho c¸c thμnh phè lín.
Ngoμi c¸c lîi Ých trªn, viÖc x©y dùng c¸c NMT§ cßn t¹o ®iÒu kiÖn cho ph¸t triÓn
du lÞch, nu«i trång thñy s¶n, ph¸t triÓn v¨n hãa x· héi c¸c khu vùc miÒn nói ...
Tr¸i ng−îc víi c¸c lîi Ých, mét néi dung quan träng kh¸c còng cÇn ®−îc quan t©m
liªn quan ®Õn viÖc x©y dùng NMT§ ®ã lμ c¸c t¸c ®éng ®èi víi m«i tr−êng. Vïng
ngËp n−íc cña hå cã thÓ chiÕm diÖn tÝch lín, trªn ®ã cã ®Êt ®ai n«ng nghiÖp, khu
d©n c−, c¸c c«ng tr×nh v¨n hãa cã ý nghÜa lÞch sö ... dÉn ®Õn c¸c mÊt m¸t vμ mét
l−îng vèn ®Çu t− lín cÇn phô thªm ®èi víi c«ng tr×nh thñy ®iÖn (cho ®Òn bï di d©n,
b¶o tån c¸c di tÝch ...). Ngoμi ra t¸c ®éng nμy cßn ¶nh h−ëng ®Õn m«i tr−êng x·
héi, ®Õn cuéc sèng b×nh th−êng cña hμng chôc ngμn d©n.
Trong nh÷ng møc ®é kh¸c nhau, x©y dùng NMT§ cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn m«i
tr−êng tù nhiªn, khÝ hËu (tïy theo ®Þa h×nh cô thÓ). Ch¼ng h¹n, vËn tèc dßng ch¶y
thay ®æi cã thÓ g©y båi l¾ng phÝa h¹ l−u, cöa s«ng. Møc n−íc thay ®æi lμm ¶nh
h−ëng ®Õn ®é Èm vμ khÝ hËu c¸c khu vùc ven s«ng. Nh÷ng ph−¬ng ¸n chÆn n−íc,
®æi dßng, nh»m tËp trung l−u l−îng vμ n©ng cao cét n−íc (h×nh 1.11) ®«i khi g©y ra
h¹n h¸n kh« c»n cho c¶ nh÷ng khu vùc réng lín. Trong nh÷ng tr−êng hîp nh− vËy,
th−êng c¸ch kh¾c phôc lμ ph¶i thay ®æi l¹i toμn bé ph−¬ng ¸n nhμ m¸y (gi¶m c«ng
suÊt hoÆc ngõng h¼n) ®Ó tr¶ l¹i ®iÒu kiÖn tù nhiªn ban ®Çu cho dßng s«ng.
§Ëp ng¨n
Kªnh dÉn Vïng ®Êt kh«
S«ng c¹n
BiÓn
H×nh 1.11
Tuy nhiªn, khi lËp dù ¸n còng nh− thiÕt kÕ nÕu qu¸ thËn träng ®Ò phßng, sî x¶y ra
c¸c t×nh huèng t−¬ng tù còng cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng thiÖt h¹i ®¸ng tiÕc. VÝ dô còng
ph−¬ng ¸n trªn nh−ng dßng s«ng bÞ chÆn chØ ch¶y qua vïng nói ®åi (kh«ng d©n c−)
th× viÖc ¸p dông ph−¬ng ¸n tËp trung n−íc sÏ ®em l¹i hiÖu qu¶ lín mμ kh«ng cã
hËu qu¶ nμo vÒ m«i tr−êng. NÕu bá qua ph−¬ng ¸n nμy c«ng suÊt cña NMT§ bÞ
gi¶m ®i ®¸ng kÓ. Thùc hiÖn tÝnh to¸n tØ mØ c¸c t¸c ®éng m«i tr−êng, ®¸nh gi¸ ®óng
møc c¸c ¶nh h−ëng bÊt lîi, ¸p dông mäi biÖn ph¸p gi¶m thiÓu t¸c h¹i xuèng ®Õn
møc an toμn, trong khi chó ý ®Õn c¸c ph−¬ng ¸n khai th¸c tèi ®a lîi Ých ®iÖn n¨ng
lμ hÕt søc cÇn thiÕt.
Trong mét sè tr−êng hîp cßn ph¶i chó ý c¶ ®Õn c¸c ¶nh h−ëng gi¸n tiÕp ®èi víi
nh÷ng c«ng tr×nh cã s½n xung quanh NMT§. Ch¼ng h¹n, ¶nh h−ëng lμm t¨ng cÊp
®éng ®Êt côc bé (cßn gäi lμ ®éng ®Êt thø cÊp) do x©y dùng NMT§. HiÖn t−îng nμy
th−êng x¶y ra ®èi víi c¸c NMT§ lín, kiÓu ®Ëp. Khèi n−íc cña hå ®Ì nÆng trªn mÆt
®Êt, khi b¾t ®Çu tÝch n−íc ®−a nhμ m¸y vμo vËn hμnh, cã thÓ lμm t¨ng cÊp ®éng ®Êt
(l©u dμi sau ®ã hoÆc trong mét thêi gian). HiÖn t−îng nμy rÊt cÇn ®−îc quan t©m
®èi víi khu vùc th−êng xuyªn cã ®éng ®Êt vμ cã nh÷ng c«ng tr×nh lín ®· ®−îc x©y
dùng tr−íc khi cã NMT§.
1.5. C¸c ®Æc ®iÓm cña nhµ m¸y thñy ®iÖn
So víi nhμ m¸y nhiÖt ®iÖn, NMT§ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng ®¸ng chó ý nh− sau:
1. Nhµ m¸y thñy ®iÖn sö dông nguån n¨ng l−îng v« tËn cña thiªn nhiªn.
Nh− ®· biÕt, NMT§ sö dông n¨ng l−îng cña c¸c dßng n−íc tù nhiªn ®Ó biÕn ®æi
thμnh ®iÖn n¨ng (trõ thñy ®iÖn tÝch n¨ng), ®ã lμ nguån n¨ng l−îng v« tËn, g¾n liÒn
víi sù tån t¹i vÜnh viÔn cña c¸c dßng s«ng, dßng suèi, thñy triÒu ... NÕu kh«ng x©y
dùng NMT§, hoÆc x©y dùng chËm th× n¨ng l−îng cña dßng s«ng còng liªn tôc mÊt
®i, biÕn thμnh c¸c d¹ng n¨ng l−îng v« Ých kh¸c (biÕn thμnh c«ng bμo mßn ®Êt ®¸,
vËn chuyÓn phï xa, biÕn thμnh nhiÖt n¨ng táa vμo m«i tr−êng ...). Nh− vËy −u tiªn
ph¸t triÓn thñy ®iÖn còng ®ång nghÜa víi tËn dông n¨ng l−îng tù nhiªn, tiÕt kiÖm
®−îc c¸c d¹ng nhiªn liÖu cã thÓ phôc vô cho nhiÒu môc ®Ých.
Trªn mét khÝa c¹nh kh¸c, ®Æc ®iÓm nμy cßn thÓ hiÖn −u thÕ v−ît tréi cÇn ®−îc kÓ
thªm cho c¸c dù ¸n thñy ®iÖn khi nghiªn cøu, so s¸nh c¸c ph−¬ng ¸n quy ho¹ch
ph¸t triÓn nguån. Ch¼ng h¹n, sau (20 - 25) n¨m (lμ thêi gian tÝnh to¸n cho c¸c dù
¸n) c¸c nhμ m¸y nhiÖt ®iÖn nãi chung kh«ng cßn sö dông ®−îc n÷a (c¹n kiÖt nguån
nhiªn liÖu t¹i chç, kh«ng cßn phï hîp vÞ trÝ cho nguån nhiªn liÖu míi v.v...) vμ dù
¸n kÕt thóc. §èi víi NMT§ sau thêi gian trªn sÏ vÉn cßn lμ mét nhμ m¸y lμm viÖc
b×nh th−êng do lu«n ®−îc duy tu, söa ch÷a lín vμ hiÖn ®¹i hãa tæ m¸y. C¸c dßng
s«ng vÉn tiÕp tôc cung cÊp ®Òu n¨ng l−îng cho nhμ m¸y ho¹t ®éng. C¸c c«ng tr×nh
bª t«ng, ®Êt ®¸ cã tuæi thä kÐo dμi h¬n rÊt nhiÒu so víi thêi h¹n tÝnh to¸n. Còng v×
®Æc ®iÓm nμy, cÇn ph¶i chó ý nhiÒu h¬n ®Õn c¸c lîi Ých dμi l©u cña dù ¸n thñy ®iÖn.
Mét vÞ trÝ cã nhiÒu tiÒm n¨ng thñy ®iÖn mμ x©y dùng c«ng tr×nh víi quy m« nhá
(do thiÕu vèn ®Çu t− ch¼ng h¹n) sÏ kh«ng cßn kh¶ n¨ng ph¸t triÓn thªm sau nμy.
2. Nhµ m¸y thñy ®iÖn cã chi phÝ vËn hµnh thÊp, vËn hµnh ®¬n gi¶n, dÔ dµng
thùc hiÖn tù ®éng hãa.
Nhiªn liÖu cÇn sö dông ë c¸c nhμ m¸y nhiÖt ®iÖn th−êng chiÕm phÇn tØ lÖ lín trong
chi phÝ vËn hμnh. Kh«ng cã phÇn chi phÝ nμy lμm cho NMT§ cã gi¸ thμnh ®iÖn
n¨ng s¶n xuÊt (gi¸ ®iÖn n¨ng néi bé) rÊt thÊp. So víi nhμ m¸y nhiÖt ®iÖn, NMT§
kh«ng cã phÇn lß, gia c«ng nhiªn liÖu, gi¶m nhiÒu ®−îc c«ng søc vËn hμnh. Lß h¬i
lμ bé phËn vËn hμnh phøc t¹p trong nhμ m¸y nhiÖt ®iÖn, tua-bin h¬i lμm viÖc víi ¸p
suÊt h¬i lín, nhiÖt ®é cao, tèc ®é quay nhanh, g©y c¨ng th¼ng cho ng−êi phôc vô.
VËn hμnh NMT§ cßn nhÑ nhμnh h¬n do ®iÒu kiÖn m«i tr−êng tèt, thùc hiÖn tù
®éng hãa ®−îc ë hÇu hÕt c¸c bé phËn ... Sè ng−êi phôc vô ë NMT§ th−êng Ýt h¬n
kho¶ng 8-10 lÇn so víi nhμ m¸y nhiÖt ®iÖn. NMT§ Bratxkaia 4500MW (LX cò)
chØ biªn chÕ 320 ng−êi, nhμ m¸y Kratxno-iaxkaia 5000 MW còng chØ cã 350 ng−êi
phôc vô. Trong khi ®ã c¸c nhμ m¸y nhiÖt ®iÖn cïng c«ng suÊt (ë Nga) cÇn biªn chÕ
®Õn 8000 ng−êi. Nhμ m¸y thñy ®iÖn Th¸c Bμ theo biªn chÕ lóc ®Çu chØ cá 72 ng−êi
(kÓ c¶ 13 ng−êi lμm c«ng t¸c hμnh chÝnh).
3. NMT§ cã vèn ®Çu t− lín thêi gian x©y dùng l©u.
Bï l¹i víi −u ®iÓm vÒ chi phÝ vËn hμnh thÊp, NMT§ l¹i cã nh−îc ®iÓm lín ®ã lμ
vèn ®Çu t− cao, thêi gian x©y xùng kÐo dμi. Th−êng vèn ®Çu t− cao tËp trung vμo
c¸c c«ng tr×nh cét n−íc vμ ®iÒu tiÕt (x©y dùng ®Ëp, hå chøa, kªnh, èng dÉn kÝn ...).
Nh÷ng c«ng tr×nh nμy th−êng ®ßi hái mét khèi l−îng lín bªt«ng, s¾t thÐp. ViÖc san
lÊp mÆt b»ng, kh¬i s©u lßng hå tr−íc khi x©y dùng ®Ëp ®ßi hái rÊt nhiÒu thêi gian
c«ng søc cha kÓ ®Õn nh÷ng c«ng tr×nh ph¶i x©y dùng liªn quan tr−íc ®ã nh− ®−êng
giao th«ng, di d©n, x©y dùng khu ë cho ng−êi lao ®éng,... SuÊt vèn ®Çu t− cho
NMT§ (tÝnh cho 1 ®¬n vÞ c«ng suÊt ®Æt) th−êng gÊp tõ 5 ®Õn 10 lÇn cña nhμ m¸y
nhiÖt ®iÖn (trõ nh÷ng NMT§ cã ®Þa h×nh x©y dùng hÕt søc thuËn lîi). Thêi gian
x©y dùng th−êng kÐo dμi tõ 5 ®Õn 10 n¨m. Nh÷ng NMT§ lín cã thÓ ph¶i x©y dùng
kÐo dμi hμng vμi chôc n¨m. NMT§ Hßa B×nh khëi ®−îc c«ng x©y dùng n¨m 1979,
sau 9 n¨m míi ®−a vμo vËn hμnh tæ m¸y ®Çu tiªn (1988), vμ kh¸nh thμnh víi ®Çy
®ñ 8 tæ m¸y n¨m 1994. Víi kü thuËt hiÖn ®¹i NMT§ Tam HiÖp cña Trung Quèc
(18200 MW) b¾t ®Çu ®−îc x©y dùng 1994, dù kiÕn kh¸nh thμnh n¨m 2009. Nhμ
m¸y thñy ®iÖn S¬n La cña ViÖt Nam ®−îc khëi c«ng x©y dùng ngμy 2 th¸ng 12
n¨m 2005, dù kiÕn ph¸t ®iÖn tæ m¸y ®Çu tiÖn vμo n¨m 2012. Vèn ®Çu t− lín thêi
gian x©y dùng l¹i l©u (chËm hoμn vèn) lμ mét ®Æc ®iÓm lμm khã kh¨n ph¸t triÓn
thñy ®iÖn ®èi víi c¸c n−íc cã vèn ®Çu t− h¹n hÑp.
4. X©y dùng NMT§ cã thÓ ®em l¹i nhiÒu lîi Ých tæng hîp cña nguån n−íc
nh−ng ®ång thêi còng cã thÓ cã nh÷ng ¶nh h−ëng bÊt lîi vÒ sinh th¸i m«i
tr−êng (xem môc 1.4).
5. Nguån n−íc cung cÊp cho c¸c NMT§ (tõ c¸c dßng ch¶y tù nhiªn) thay ®æi
theo thêi gian (phô thuéc khÝ hËu, thêi tiÕt).
§©y còng lμ mét ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt so víi nhiÖt ®iÖn, rÊt cÇn ®−îc quan t©m khi
thiÕt kÕ vËn hμnh NMT§. L−îng n−íc ch¶y vÒ NMT§ trong mïa kh« (mïa c¹n)
th−êng nhá h¬n rÊt nhiÒu so víi mïa m−a (mïa lò). L−îng n−íc tæng hμng n¨m
ch¶y qua NMT§ còng kh«ng gièng nhau (cã tÝnh ngÉu nhiªn). TËn dông thÓ tÝch
hå chøa nh»m lμm t¨ng kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt cho NMT§ (tÝch n−íc mïa lò ®Ó sö
dông trong mïa c¹n) lμ mét trong nh÷ng môc tiªu c¬ b¶n khi v¹ch c¸c ph−¬ng ¸n
thñy ®iÖn (nh−ng ®ång thêi ph¶i chó ý ®Õn ¶nh h−ëng m«i tr−êng). MÆt kh¸c, do
®Æc ®iÓm nμy trong quy ho¹ch ph¸t triÓn nguån ®iÖn cÇn ph¶i tÝnh ®Ðn giíi h¹n vÒ
l−îng n−íc theo mïa cña c¸c NMT§. Trong HT§ cã tØ lÖ c«ng suÊt thñy ®iÖn cμng
lín th× dù phßng ph¶i cμng cao míi ®¶m b¶o ®−îc an ninh n¨ng l−îng.
Trong vËn hμnh (khi c«ng suÊt NMT§ vμ dung tÝch hå chøa ®· x¸c ®Þnh) viÖc lËp
ra c¸c ph−¬ng ¸n ®iÒu tiÕt tèi −u dßng ch¶y (dμi h¹n, ng¾n h¹n) cã ý nghÜa rÊt quan
träng trong viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ cho NMT§ nãi riªng vμ toμn hÖ thèng
nãi chung.
Ch−¬ng 2
C¸c ®Æc tr−ng cña dßng ch¶y tù nhiªn
Q m3/s
1 2 3 4 5 t
n¨m
H×nh 2.1. Chuçi sè liÖu thñy v¨n
DÔ thÊy ®Æc tr−ng chu kú cña chuçi sè liÖu thñy v¨n bëi c¸c dßng ch¶y tù nhiªn
phô thuéc thêi tiÕt, khÝ hËu. Theo vßng quay cña tr¸i ®Êt xung quanh mÆt trêi, khÝ
hËu thêi tiÕt cã tÝnh chu kú n¨m. Ngoμi ra do ¶nh h−ëng phøc t¹p cña ®Þa h×nh, lùc
hÊp dÉn cña mÆt tr¨ng chuçi thñy v¨n ®«i khi cßn cã tÝnh chu kú nhiÒu n¨m.
1.BiÓu ®å thñy v¨n.
BiÓu ®å thñy v¨n biÓu thÞ diÔn biÕn cña l−u l−îng n−íc trªn s«ng theo chu kú n¨m.
BiÓu ®å ®−îc x©y dùng trªn c¬ së chuçi sè liÖu thñy v¨n theo c¸c ph−¬ng ph¸p x¸c
xuÊt thèng kª, d¹ng ®iÓn h×nh nh− trªn h×nh 2.2. C¸c sè liÖu x©y dùng biÓu ®å (khi
cho d−íi d¹ng b¶ng sè) cã thÓ ®−îc tÝnh lμ l−u l−îng n−íc trung b×nh ngμy, trung
b×nh 5 ngμy, trung b×nh tuÇn, cã khi lμ trung b×nh th¸ng. Mçi dßng s«ng cã thÓ x©y
dùng mét biÓu ®å thñy v¨n ®iÓn h×nh (khi dßng ch¶y t−¬ng ®èi ®ång ®Òu), mét vμi
biÓu ®å(cho c¸c n¨m n−íc to, n¨m n−îc trung b×nh, n¨m n−íc nhá) hoÆc cho mét
vμi n¨m cô thÓ.
Q m3/s
DÔ thÊy, biÓu ®å thñy v¨n trong mét chõng mùc nμo ®ã thÓ hiÖn tÝnh quy luËt cña
dßng ch¶y. TÝnh chu kú vμ æn ®Þnh cña dßng ch¶y cho phÐp x©y dùng c¸c biÓu ®å
thñy v¨n ®iÓn h×nh cho dßng s«ng. BiÓu ®å thñy v¨n v× thÕ cã ý nghÜa øng dông lín
trong c¸c tÝnh to¸n thiÕt kÕ vμ vËn hμnh NMT§. Tuy nhiªn, do ®Æc tÝnh thay ®æi
ngÉu nhien cña dßng ch¶y c¸c sè liÖu ®−îc tÝnh theo biÓu ®å thñy v¨n chØ cã ý
nghÜa trung b×nh x¸c suÊt. Gi¸ trÞ thùc tÕ l−u l−îng n−íc cña dßng s«ng ë thêi
®iÓm tÝnh to¸n cô thÓ nμo ®ã cã thÓ kh¸c so víi gi¸ trÞ ®· x¸c ®Þnh ®−îc. Còng
chÝnh v× thÕ c¸c tÝnh to¸n vÒ thñy n¨ng lu«n ph¶i chó ý ®Õn c¸c ph−¬ng ¸n dù
phßng, nh»m ®¶m b¶o ®é tin cËy cung cÊp ®iÖn ®èi víi hÖ thèng.
2. 2. C¸c ®¹i l−îng trung b×nh
BiÓu ®å thñy v¨n lμ sè liÖu ®Çy ®ñ nhÊt ®Æc tr−ng cho mçi dßng s«ng, tuy nhiªn
ng−êi ta cßn ®−a ra c¸c nh÷ng ®¹i l−îng cã ý nghÜa trung b×nh. Chóng ®−îc sö
dông trong c¸c tr−êng hîp kh¸c nhau rÊt thuËn tiÖn.
1. L−u l−îng n−íc trung b×nh n¨m.
T
∑Q i
Qtb nam = i =1
[m 3 / s ],
T
trong ®ã: Qi - trÞ sè l−u l−îng n−íc trung b×nh cña ngμy thø i;
T- Thêi gian trong n¨m tÝnh b»ng ngμy (T=365 hoÆc 366).
2. L−îng n−íc trung b×nh n¨m:
W = Qtb n¨m . 31,54.106 [m3].
ë ®©y, 31,54 106 chÝnh lμ thêi gian cña mét n¨m tÝnh b»ng sec.
Cã thÓ hiÓu W chÝnh lμ tæng l−îng n−íc cña dßng s«ng ch¶y qua nhμ m¸y thñy
®iÖn tõ ®Çu n¨m ®Õn cuèi n¨m. ë c¸c NMT§ ng−êi ta cßn hay gäi lμ l−îng n−íc
vÒ trong n¨m. N¨m n−íc vÒ nhiÒu th× NMT§ ®−îc mïa, ng−îc l¹i lμ mÊt mïa thñy
®iÖn.
3. L−îng n−íc trung b×nh nhiÒu n¨m:
W1 + W2 + ... + Wn
W0 = [m 3 ];
n
Trong ®ã : n - sè n¨m thèng kª sè liÖu;
Wi - l−îng n−íc trung b×nh cña n¨m thø i.
4. L−u l−îng n−íc trung b×nh nhiÒu n¨m:
n
∑Q tb nam i
W0
Q0 = i =1
= 6
[m 3 / s ],
n 31,54.10
§Ó cã ý nghÜa tin cËy cho Q0 vμ W0, sè n¨m tÝnh to¸n n ph¶i ®ñ lín (n ≥ 50n¨m).
5. HÖ sè lÖch dßng:
HÖ sè lÖch dßng cña n¨m thø i:
Wi Qtb nam i
ki = = .
W0 Q0
DÔ thÊy, ki > 1 - n¨m i lμ n¨m n−íc to;
ki < 1 - n¨m i lμ n¨m n−íc nhá;
ki = 1 - n¨m i lμ n¨m n−íc trung b×nh;
6. §é æn ®Þnh dßng:
§Æc trùng biÕn déng cña dßng ch¶y trªn s«ng ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng ®é æn ®Þnh dßng
tÝnh theo c«ng thøc sau:
n
∑ (k i − 1) 2
Cv = i =1
,
n −1
cßn ®é kh«ng ®èi xøng:
n
n∑ (k i − 1) 3
Cs = i =1
.
(n − 1)(n − 2)C v3
Khi dßng s«ng æn ®Þnh tuyÖt ®èi (ki = 1) th× Cv =0. Khi ki > 1 hoÆc ki<1 ®Òu lμm
cho Cv lín lªn. Nh− vËy Cv lu«n lu«n d−¬ng vμ Cv cμng lín th× ®Æc tr−ng cho dßng
s«ng cμng kÐm æn ®Þnh (dßng ch¶y thay ®æi nhiÒu tõ n¨m nμy qua n¨m kh¸c). C¸c
dßng s«ng th«ng th−êng cã Cv = (0,2-0,25), cßn Cs ≈ 2Cv.
2.3. C¸c ®−êng cong ®¶m b¶o n−íc
1. §−êng cong tÇn suÊt ®¶m b¶o n−íc.
§−êng cong tÇn suÊt ®¶m b¶o n−íc lμ quan hÖ gi÷a l−u l−îng n−íc cña dßng s«ng
víi trÞ sè x¸c suÊt mμ dßng ch¶y ®¶m b¶o ®−îc trÞ sè l−u l−îng n−íc cña nã kh«ng
nhá h¬n mét trÞ sè ®· cho. Thùc tÕ ®−êng cong tÇn suÊt ®¶m b¶o ®−îc x©y dùng
trªn c¬ së lý thuyÕt thèng kª x¸c suÊt. Ph©n bè x¸c xuÊt xuÊt hiÖn trÞ sè l−u l−îng
n−íc trªn s«ng cã thÓ tÝnh ®−îc theo chuçi sè liÖu thñy v¨n, tõ ®ã x©y dùng ®−êng
cong x¸c xuÊt ®¶m b¶o l−u l−îng n−íc kh«ng nhá h¬n gi¸ trÞ cho tr−íc. D¹ng ®iÓn
h×nh cña ®−êng cong tÇn suÊt ®¶m b¶o n−íc cña c¸c con s«ng nh− trªn h×nh 2.3,b.
Mét ®iÓm (a) trªn d−êng cong tÇn suÊt ®¶m b¶o n−íc cho phÐp x¸c ®Þnh trªn trôc
hoμnh trÞ sè x¸c xuÊt mμ dßng ch¶y ®¶m b¶o ®−îc l−u l−îng n−íc cña nã kh«ng
nhá h¬n gi¸ trÞ x¸c ®Þnh ®−îc trªn trôc tung (theo (a)). ViÕt theo ký hiÖu x¸c xuÊt:
p a = P{Qs ≥ Qa }.
Cã thÓ hiÓu lμ, víi yªu cÇu cung cÊp l−u l−îng n−íc lμ Qs th× dßng ch¶y nμy (cã
®−êng cong tÇn xuÊt ®¶m b¶o n−íc nh− h×nh vÏ) chØ cã thÓ ®¶m b¶o kh«ng bÞ thiÕu
víi x¸c xuÊt lμ pa. Râ rμng víi mét dßng ch¶y x¸c ®Þnh nÕu yªu cÇu cung cÊp n−íc
cμng lín th× x¸c xuÊt ®¶m b¶o cung cÊp sÏ cμng nhá vμ ng−îc l¹i. Nãi theo c¸ch
kh¸c, ®−êng cong tÇn xuÊt ®¶m b¶o n−íc ®Æc tr−ng cho ®é tin cËy cung cÊp n−íc
theo yªu cÇu cña dßng ch¶y.
Qs Qs
(a)
Qa
Q50%
Q90%
n p
0 pa 50 90 100 %
a) b)
Cã 2 trÞ sè l−u l−îng n−íc Qs x¸c ®Þnh theo ®−êng cong tÇn suÊt ®¶m b¶o n−íc
®−îc sö dông nhiÒu nhÊt, ®ã lμ c¸c l−u l−îng n−íc øng víi tÇn xuÊt 90% vμ l−u
l−îng n−íc 50% (còng ®−îc ký hiÖu lμ Q90% vμ Q50%). TrÞ sè l−u l−îng n−íc 90%
th−êng ®−îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh trÞ sè c«ng suÊt ®¶m b¶o, ®ã lμ trÞ sè c«ng suÊt cña
NMT§ cã ®é tin cËy ph¸t ®iÖn t−¬ng ®−¬ng víi c«ng suÊt nhiÖt ®iÖn. Cã thÓ tÝnh
theo c«ng thøc:
N®b = 9,81.η.H.Q90%.
TrÞ sè nμy ®−îc dïng trong c¸c tÝnh to¸n luËn chøng so s¸nh ph−¬ng ¸n x©y dùng
nguån gi÷a thñy ®iÖn vμ nhiÖt ®iÖn.
TrÞ sè l−u l−îng n−íc 50% cã thÓ ®−îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ s¬ bé s¶n l−îng ®iÖn
n¨ng cña NMT§ (cã hå chøa n−íc) khi luËn chøng hiÖu qu¶ kinh tÕ cña nhμ m¸y
lμm viÖc trong hÖ thèng.
2.4. ®−êng cong thêi gian ®¶m b¶o n−íc
Cã ý nghÜa t−¬ng tù nh− ®−êng cong tÇn suÊt ®¶m b¶o n−íc ng−êi ta x©y dùng
®−êng cong thêi gian ®¶m b¶o n−íc (h×nh 2.4,b). Mét ®iÓm trªn d−êng cong nμy
x¸c ®Þnh trªn trôc hoμnh kho¶ng thêi gian trong n¨m mμ dßng ch¶y ®¶m b¶o ®−îc
l−u l−îng n−íc cña nã kh«ng nhá h¬n gi¸ trÞ x¸c ®Þnh ®−îc trªn trôc tung. Nh− vËy
®−êng cong thêi gian ®¶m b¶o n−íc còng ®Æc tr−ng cho ®é tin cËy cung cÊp n−íc
theo yªu cÇu. L−u l−îng yªu cÇu cung cÊp cμng lín th× cμng cã ng¾n thêi gian
trong n¨m cã thÓ ®¶m b¶o ®ñ n−íc (chØ trong mïa lò).
Q m3/s Q m3/s
t1 + t 2 + ... + t n
t=
t1 t2 t3 tn n
Qa
1 2 3 n t
0 ta T
a) b)
H×nh 2.4
§−êng cong thêi gian ®¶m b¶o n−íc còng lμ mét sè liÖu cÇn thiÕt, th−êng ®−îc
dïng ®Ó tÝnh to¸n quy ho¹ch söa ch÷a c¸c tæ m¸y.
2.5. §−êng cong lòy tÝch
§Ó biÓu diÔn vμ tÝnh to¸n dßng ch¶y ng−êi ta ®−a ra kh¸i niÖm ®−êng cong lòy
tÝch. §−êng cong lòy tÝch lμ quan hÖ gi÷a tæng l−îng n−íc cña dßng ch¶y tÝnh tõ
mét gèc thêi gian nμo ®ã ®Õn thêi ®iÓm ®−îc xÐt víi kho¶ng thêi gian ®· tr«i qua.
VÒ to¸n häc, nÕu ký hiÖu tæng l−îng n−íc cña dßng ch¹y tÝnh tõ thêi ®iÓm 0 ®Õn
thêi ®iÓm t lμ W th× cã thÓ viÕt:
t
W (t ) = ∫ Q(t )dt .
0
Trong ®ã: Q0 - lμ mét h»ng sè tïy ý (cã thø nguyªn l−u l−îng n−íc). Q0 th−êng
®−îc chän b»ng trÞ sè l−u l−îng n−íc trung b×nh (cã thÓ lμm trßn) cña dßng ch¶y
trong chu kú biÕn thiªn (mét n¨m).
W m3 W' m3
WT
Q0t
W1
A
W1 B T t
t1
C
tgα =WT/T=Q0 - Q0t
α T t
t1
a) b)
H×nh 2.5
H×nh 2.5. thÓ hiÖn t−¬ng quan so s¸nh gi÷a ®−êng cong lòy tÝch biÓu diÔn trong hÖ
täa ®é vu«ng gãc vμ hÖ täa ®é xiªn. §−êng th¼ng t−¬ng øng víi hμm -Q0.t chÝnh lμ
trôc hoμnh xiªn gãc cña hÖ täa ®é xiªn. Nh− vËy hÖ täa ®é xiªn cã ba trôc biÓu
diÔn: trôc th¼ng ®øng biÓu diÔn tæng l−îng n−íc ch¶y (tÝnh b»ng m3), trôc thêi gian
n»m ngang vμ trôc hoμnh xiªn gãc. Trong hÖ täa ®é xiªn rÊt dÔ biÓu diÔn vμ tÝnh
to¸n víi ®−êng cong lòy tÝch v× nã chØ lμ ®−êng cong dao ®éng hai bªn trôc n»m
ngang.
Trong hÖ täa ®é xiªn (h×nh 2.5,b) tæng l−îng n−íc ch¶y tõ t=0 ®Õn t1 nμo ®ã còng
b»ng kho¶ng c¸ch tõ ®−êng cong ®Õn trôc hoμnh xiªn gãc (®é dμi AC). §Ó tÝnh trÞ
sè nμy ta cã thÓ dãng tõ ®iÓm A trªn ®−êng cong theo h−íng song song víi trôc
hoμnh xiªn gãc ®Õn trôc tung (®iÓm W1). ThËt vËy (lÊy tØ lÖ ®é dμi tÝnh theo m3),
ta cã:
AC = AB + BC = W'(t1) + Q0.t1 = W1 .
MÆt kh¸c còng tõ quan hÖ trªn cã thÓ viÕt:
W1 = AB + Q0.t1 ,
nghÜa lμ ta cã thÓ tÝnh l−îng n−íc tæng ®Õn t1 b»ng c¸ch x¸c ®Þnh kho¶ng c¸ch AB
tõ ®−êng cong ®Õn trôc n»m ngang (cã kÓ dÊu), sau ®ã céng víi l−îng Q0. t1 lu«n
tÝnh ®−îc. NhËn xÐt nμy còng cho thÊy, trong hÖ täa ®é xiªn, ®−êng cong lòy tÝch
cã thÓ biÓu diÔn rÊt dμi theo thêi gian (kh«ng cÇn vÏ trôc hoμnh xiªn gãc). §Ó tÝnh
l−îng n−íc tæng ®Õn mét thêi ®iÓm t bÊt kú còng chØ cÇn ®o kho¶ng c¸ch tõ ®−êng
cong ®Õn trôc n»m ngang (sau ®ã céng víi trÞ sè Q0.t).
2. §Æc ®iÓm cña ®−êng cong lòy tÝch (trong hÖ täa ®é xiªn)
SÏ rÊt cã lîi khi ®Ó ý ®Õn mét sè ®Æc ®iÓm cña ®−êng cong lòy tÝch.
- Khi l−u l−îng n−íc cña dßng ch¶y kh«ng ®æi: Q(t) = Q = const , ®−êng cong lòy
tÝch lμ ®−êng th¼ng:
t
W ' (t ) = ∫ Q dt − Q0 .t = (Q − Q0 ).t
0
Q m3/s
Q(t1)
α
0 Q(t2)=Q0
W m3 β
Q(t3)
α 0' Q=0
t
0 t1 t2 t3 t4 t5 t6
β
- Q0.t
H×nh 2.6
Dùa vμo ®é nghiªng cña tiÕp tuyÕn cã thÓ thÊy ngay tõ h×nh 2.6, l−u l−îng n−íc t¹i
c¸c thêi ®iÓm : Q(t1) > Q0, Q(t2) = Q0, Q(t3) < Q0. Giai ®o¹n tõ 0 ®Õn t2 vμ tõ t4
®Õn t5 lμ mïa n−íc to cßn c¸c giai ®o¹n tõ t2 ®Õn t4 vμ t5 ®Õn t6 lμ mïa n−íc nhá
(Q(t)<Q0). Xung quanh t2, t4, t5 vμ t6 lμ giai ®o¹n dßng ch¶y cã l−u l−îng n−íc
trung b×nh.
Ngoμi ra dùa vμo quan hÖ tØ lÖ gi÷a ®é nghiªng cña tiÕp tuyÕn (tgα) vμ trÞ sè l−u
l−îng n−íc ng−êi ta cßn t¹o ra mét c«ng cô tÝnh to¸n gäi lμ biÓu ®å tØ lÖ xÝch h×nh
tia (h×nh 2.6). BiÓu ®å ®−îc x©y dùng nh− sau:
XuÊt ph¸t tõ mét ®iÓm O trªn cïng mÆt ph¼ng víi ®−êng cong lòy tÝch vÏ mét
®o¹n th¼ng n»m ngang (chiÒu dμi tïy chän) vμ mét tia song song víi trôc hoμnh
xiªn gãc. Qua ®iÓm cuèi cña ®o¹n th¼ng n»m ngang dùng mét ®−êng th¼ng ®øng,
c¾t ®−êng th¼ng xiªn gãc t¹i O'. §−êng th¼ng nμy ®−îc dïng lμm trôc täa ®é tÝnh
trÞ sè l−u l−îng n−íc (do chiÒu dμi tÝnh tõ O' tØ lÖ víi (tgβ+tgα) = Q0+Q(t) ). §Ó
chia ®óng tØ lÖ xÝch cÇn chó ý lμ ®o¹n th¼ng ®øng n»m gi÷a tia n»m ngang (øng víi
Q = Q0) vμ tia song song víi trôc hoμnh xiªn gãc (Q = 0 ) cã ®é dμi (tÝnh theo ®¬n
vÞ cña l−u l−îng n−íc) chÝnh b»ng Q0.
BiÓu ®å tØ lÖ xÝch h×nh tia cho phÐp x¸c ®Þnh ®−îc trÞ l−u l−îng n−íc t¹i thêi ®iÓm
bÊt kú tõ ®−êng cong lòy tÝch. VÝ dô dùa vμo biÓu ®å tØ lÖ xÝch h×nh tia trªn h×nh
2.6 cã thÓ ®äc ®−îc gi¸ trÞ cô thÓ cña Q(t1), Q(t2) vμ Q(t3) theo ®iÓm c¾t cña c¸c tia
song song víi tiÕp tuyÕn t¹i t1, t2 vμ t3.
Sö dông biÓu ®å tØ lÖ xÝch h×nh tia cßn cã thÓ x©y dùng ®−îc ®−êng cong lòy tÝch
cña dßng ch¶y (khi biÕt chuçi sè liÖu thñy v¨n). C¸c b−íc thùc hiÖn nh− sau:
- TÝnh l−u l−îng n−íc trung b×nh Q0 (theo n¨m hoÆc nhiÒu n¨m);
- Chän tØ lÖ xÝch vμ vÏ trôc tung (tÝnh tæng l−îng n−íc) vμ trôc n»m ngang (tÝnh
thêi gian);
- Dùa vμo Q0 vÏ trôc hoμnh xiªn gãc;
- X©y dùng biÓu ®å tØ lÖ xÝch h×nh tia;
- XuÊt ph¸t tõ gèc thêi gian vÏ nèi tiÕp c¸c ®o¹n th¼ng cã ®é nghiªng tØ lÖ víi l−u
l−îng n−íc trong mçi ®o¹n (®é nghiªng x¸c ®Þnh theo biÓu ®å tØ lÖ xÝch h×nh tia).
- Cã thÓ lμm tr¬n ®−êng gÊp khóc thμnh ®−êng cong lòy tÝch cÇn x©y dùng (t−¬ng
®−¬ng víi phÐp néi suy l−u l−îng n−íc trong mçi ®o¹n).
H×nh 2.7 minh häa ®−êng cong lòy tÝch vÏ theo sè liÖu l−u l−îng n−íc trung b×nh
th¸ng, cho trong b¶ng chuçi thñy v¨n 1 n¨m.
B¶ng 2.1. Chuçi l−u l−îng n−íc theo biÓu ®å thñy v¨n (12 th¸ng)
t 1 2 3 4 5 11 12
Qs Q1 Q2 Q3 Q4 ... ... ... Q11 Q12
Q m3/s
W' m3
Q4
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 t
O Q0 0
Q3
Q1
Q2
Q12 -Q0t
Hå chøa n−íc ë c¸c NMT§ cã ý nhÜa rÊt quan träng trong viÖc ®iÒu tiÕt dßng
ch¶y. Nhê kh¶ n¨ng tÝch n−íc vμo hå, sö dông n−íc vμo nh÷ng thêi gian hîp lý mμ
nhμ m¸y cã chÕ ®é vËn hμnh tèi −u ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Ngoμi ra hå chøa
n−íc ë c¸c NMT§ cßn cã ý nghÜa khai th¸c lîi Ých tæng hîp nguån n−íc víi
nh÷ng môc ®Ých kh¸c nhau nh− : phôc vô t−íi tiªu, chèng lò lôt, cung cÊp n−íc
ngät ... §Ó cã thÓ tÝnh to¸n ®em l¹i hiÖu qu¶ tèi ®a theo c¸c môc ®Ých ®· nªu cÇn
ph¶i biÕt rÊt râ c¸c sè liÖu ®Æc tr−ng cho hå. C¸c sè liÖu vμ ®Æc tÝnh hå ®−îc quyÕt
®Þnh bëi ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh còng nh− chiÒu cao c¸c c«ng tr×nh ®Ëp vμ bê hå. H·y
xÐt c¸c ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña hå qua s¬ ®å h×nh 3.1,a.
Z m
MNDCB Z3
Vdt MNDBT Z2
MNTL
Vhi
MNDC Z1
0 V1 V2 V3 m3
a) b)
Møc n−íc chÕt lμ møc n−íc thÊp nhÊt trong hå tÝnh ë phÝa th−îng l−u cña ®Ëp, khi
®ã nhμ m¸y thñy ®iÖn cã thÓ vËn hμnh l©u dμi, ®¶m b¶o c¸c chØ tiªu kinh tÕ-kü
thuËt quy ®Þnh. Còng cã thÓ hiÓu MNC lμ giíi h¹n d−íi cña møc n−íc vËn hμnh
trong c¸c ®iÒu kiÖn lμm viÖc b×nh th−êng cña nhμ m¸y. NÕu vËn hμnh tïy tiÖn
xuèng d−íi MNC th× sÏ rÊt l·ng phÝ n−íc bëi cïng l−u l−îng n−íc Q c«ng suÊt
ph¸t ra rr¸t nhá, ®iÖn n¨ng nhËn ®−îc Ýt. MÆt kh¸c, MNC ®· ®−îc tÝnh theo c¸c
®iÒu kiÖn lμm viÖc an toμn cho tua bin. NÕu vËn hμnh ë cét n−íc thÊp, dßng ch¶y
qua tua bin cã thÓ ë d¹ng chuyÓn ®éng rèi (xuÊt hiÖn c¸c bät khÝ) lμm mßn c¸nh
tua bin (cßn gäi lμ hiÖn t−îng x©m thùc cña n−íc), g©y rung ®éng vμ ph¸t nãng
trôc quay.
3. Møc n−íc d©ng c−ìng bøc (MNDCB)
Møc n−íc d©ng c−ìng bøc (cßn gäi lμ møc n−íc gia c−êng) lμ møc n−íc cao nhÊt
trong hå tÝnh ë phÝa th−îng l−u cña dËp, khi ®ã NMT§ cã thÓ lμm viÖc ng¾n h¹n,
t¹m thêi trong c¸c ®iÒu kiÖn cña thiªn tai, lò lôt. Møc n−íc d©ng c−ìng bøc n»m
cao h¬n MNDBT kh«ng nhiÒu (th−êng chØ mét vμi mÐt), tuy nhiªn do mÆt hå më
réng nªn thÓ tÝch n−íc t¨ng thªm ®¸ng kÓ. Vμo mïa lò, nhê thÓ tÝch nμy mét l−îng
n−íc lín cña dßng ch¶y cã thÓ gi÷ l¹i trong hå (kh«ng cÇn x¶ trμn qua ®Ëp) lμm
gi¶m nguy c¬ ngËp lôt phÝa h¹ l−u. Còng cÇn nãi thªm lμ, trong ®iÒu kiÖn vËn hμnh
ng¾n h¹n, viÖc d©ng n−íc lªn cao h¬n MNDBT (trong mét giíi h¹n nμo ®ã) vÉn
®¶m b¶o ®−îc møc ®é an toμn cÇn thiÕt. §ã lμ do cã nh÷ng yÕu tè lμm gi¶m thÊp
nguy c¬ ph¸ vì ®Ëp. Ch¼ng h¹n, coi x¸c suÊt xuÊt hiÖn ®éng ®Êt cÊp cao trong thêi
gian ng¾n cã thÓ bá qua th× hÖ sè an toμn cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh víi cÊp ®éng ®Êt
thÊp h¬n, còng kh«ng cÇn tÝnh ®Õn ¶nh h−ëng cña hiÖn t−îng ngÊm n−íc lμm yÕu
bê ®Ëp (nÕu vËn hμnh l©u dμi trªn MNDBT, n−íc cã thÓ ngÊm xa, lμm gi¶m ®é
cøng cña ®Êt). XÐt ®Õn nh÷ng kh¶ n¨ng nμy ng−êi ta cè g¾ng n©ng MNDCB lªn
cμng cao cμng tèt (trong ph¹m vi cã thÓ) phôc vô môc ®Ých chèng lò lôt. NMT§
Hßa B×nh cã MNDBT lμ 115 m, MNDCB ban ®Çu ®−îc tÝnh 117 m (hiÖn t¹i n©ng
lªn møc 118 m).
4. Dung tÝch h÷u Ých cña hå
Dung tÝch h÷u Ých cña hå lμ phÇn thÕ tÝch hå n»m gi÷a MNDBT vμ MNC (vïng
Vhi trªn h×nh vÏ). VÒ ý nghÜa dung tÝch h÷u Ých cña hå chÝnh lμ phÇn thÓ tÝch cã thÓ
sö dông ®Ó ®iÒu tiÕt dßng ch¶y. Dung tÝch h÷u Ých cã thÓ nhá h¬n nhiÒu so víi
dung tÝch tæng céng cña hå bëi trong ®iÒu kiÖn b×nh th−êng kh«ng ®−îc vËn hμnh
møc n−íc bªn trªn MNDBT còng nh− bªn d−íi MNC. Dung tÝch h÷u Ých lμ th«ng
sè quan träng nhÊt cña hå chøa n−íc, nã ®−îc sö dông trong hÇu hÕt c¸c tÝnh to¸n
thiÕt kÕ vμ vËn hμnh NMT§.
5. Dung tÝch dù tr÷
Dung tÝch dù tr÷ lμ phÇn thÓ tÝch hå n»m gi÷a MNDBT vμ MNDCB. VÒ ý nghÜa sö
dông dung tÝch dù tr÷ chÝnh lμ phÇn thÓ tÝch hå ®−îc phÐp sö dông thªm trong ®iÒu
kiÖn thiªn tai, lò lôt.
6. Dung tÝch phßng lò vµ møc n−íc tr−íc lò
Dung tÝch phßng lò (Vphl) lμ phÇn dung tÝch hå dïng cho môc ®Ých ®iÒu tiÕt nh»m
h¹n chÕ thiªn tai, lò lôt. Dùa trªn c¬ së c¸c sè liÖu dù b¸o khÝ t−îng thñy v¨n (dù
b¸o ®Ønh lò) hμng n¨m cÇn tiÕn hμnh tÝnh to¸n x¸c ®Þnh dung tÝch phßng lò cÇn
thiÕt (bμi to¸n ®iÒu tiÕt lò). Yªu cÇu cña bμi to¸n lμ ®¶m b¶o an toμn cho b¶n th©n
c«ng tr×nh thñy ®iÖn vμ tr¸nh ®−îc ngËp lôt phÝa h¹ l−u trong thêi gian xuÊt hiÖn
®Ønh lò. Dung tÝch phßng lò ®−îc tÝnh tõ MNDCB xuèng ®Õn mét møc n−íc gäi lμ
møc n−íc tr−íc lò (MNTL). Dung tÝch phßng lò th−êng lín h¬n dung tÝch dù tr÷
nªn MNTL cã thÓ n»m d−íi MNDBT vμ cã phÇn thÓ tÝch dïng chung gi÷a môc
®Ých ®iÒu tiÕt lò vμ ®iÒu chØnh c«ng suÊt vËn hμnh. Khi ®ã, ®iÒu tiÕt lò cã thÓ ¶nh
h−ëng ®Õn s¶n l−îng ®iÖn n¨ng (gi¶m thÊp). Dung tÝch dù tr÷ cμng lín th× ®iÒu tiÕt
lò cμng Ýt ¶nh h−ëng ®Õn s¶n xuÊt ®iÖn n¨ng.
7. Dung tÝch chÕt
Dung tÝch chÕt lμ phÇn thÓ tÝch hå n»m d−íi MNC. PhÇn thÓ tÝch nμy kh«ng tham
gia vμo qu¸ tr×nh ®iÒu tiÕt nh−ng còng rÊt cÇn thiÕt (dung tÝch tèi thiÓu) ®Ó ®¶m b¶o
m«i sinh lßng hå vμ c¸c vÊn ®Ò kh¸c.
8. Dung tÝch båi l¾ng
Dung tÝch båi l¾ng lμ phÇn dung tÝch hå øng víi cao tr×nh båi l¾ng. §©y chÝnh lμ
phÇn dung tÝch hå s½n sμng lμm nhiÖm vô l−u tr÷ l−îng bïn c¸t l¾ng ®äng tõ dßng
ch¶y ®¶m b¶o cho hå chøa lμm viÖc b×nh th−êng. Cã thÓ sau thêi gian dμi phÇn nμy
bÞ d©ng cao lÊn chiÕm phÇn trªn. Khi ®ã cÇn cã c¸c biÖn ph¸p kü thuËt ®Ó c¶i t¹o
lßng hå (n¹o vÐt, x¶ l¾ng trong mïa lò).
3.2. c¸c ®−êng cong ®Æc tÝnh hå
1. §Æc tÝnh thÓ tÝch
Lμ ®−êng cong quan hÖ gi÷a thÓ tÝch n−íc cã trong hå víi møc n−íc th−îng l−u.
Quan hÖ to¸n häc th−êng biÓu diÔn ®Æc tÝnh thÓ tÝch ë d¹ng V = f(Z), tuy nhiªn
®−êng cong ®Æc tÝnh th−êng ®−îc vÏ víi trôc th¼ng ®øng biÓu diÔn møc n−íc
th−îng l−u Z (h×nh 3.1,b). Thùc tÕ, ®−êng cong ®−îc x©y dùng d−íi d¶ng b¶ng sè
(cã thÓ tiÖm cËn gi¶i tÝch khi sö dông) dùa vμo c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau: m«
h×nh hãa, ®o ®¹c, tÝnh to¸n. M« h×nh hãa lßng hå vμ c¸c c«ng tr×nh ®Çu mèi ë giai
®o¹n ®Çu ®· cã thÓ cho phÐp x©y dùng ®−êng cong ®Æc tÝnh thÓ tÝch, dïng ngay
vμo nhiÒu tÝnh to¸n luËn chøng kinh tÕ kü thuËt. Dùa vμo ®−êng cong ®Æc tÝnh thÓ
tÝch cã thÓ biÕt ngay l−îng n−íc ®ang cã ë trong hå khi biÕt møc n−íc th−îng l−u.
NhiÒu th«ng sè quan träng kh¸c cña hå cã thÓ nhËn ®−îc tõ ®−êng cong ®Æc tÝnh
thÓ tÝch : dung tÝch h÷u Ých, dung tÝch dù tr÷, dung tÝch phßng lò ...
Z Z m
m
ΔV1-2
Z2 F=φ(Z)
Z1
chiÒu Q t¨ng
V F
0 m3 0 F1 F2 m2
a) b)
H×nh 3.2
Do mÆt hå thùc tÕ kh«ng hoμn toμn n»m ngang (®−êng chÊm chÊm trªn h×nh 3.1,a),
trong khi ®Æc tÝnh thÓ tÝch ®−îc x¸c ®Þnh theo møc n−íc th−îng l−u tr−íc ®Ëp nªn
®Æc tÝnh thÓ tÝch cã ®Æc tr−ng ®éng: phô thuéc l−u l−îng n−íc Q vËn hμnh (h×nh
3.2,a). H¬n n÷a theo thêi gian ®Æc tÝnh thÓ tÝch còng bÞ biÕn d¹ng: do båi l¾ng lßng
hå, cïng møc n−íc th−îng l−u thÓ tÝch n−íc trong hå ngμy cμng Ýt h¬n nÕu kh«ng
cã biÖn ph¸p kü thuËt c¶i t¹o l¹i lßng hå.
2. §Æc tÝnh diÖn tÝch mÆt hå
Cïng víi ®−êng cong ®Æc tÝnh thÓ tÝch ng−êi ta còng x©y dùng ®−êng cong ®Æc
tÝnh diÖn tÝch mÆt hå (h×nh 3.2,b). §ã lμ ®−êng cong thÓ hiÖn quan hÖ gi÷a diÖn
tÝch mÆt n−íc hå víi møc n−íc th−îng l−u F = φ(Z). DÔ thÊy, c¸c ®−êng cong ®Æc
tÝnh thÓ tÝch vμ diÖn tÝch cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, bëi vÒ to¸n häc cã thÓ viÕt:
Z ∂V ΔV
V ( Z ) = ∫0 F ( Z )dZ hay F ( Z ) = ≈ . (3.1)
∂Z ΔZ
Tr−êng hîp riªng, F(Z) = const (bê hå th¼ng ®øng) ta cã V = F.Z .
Trong c¸c tÝnh to¸n ®iÒu tiÕt, rÊt th−êng hay x¸c ®Þnh l−îng n−íc (thÓ tÝch) n»m
gi÷a hai møc n−íc Z1 ®Õn Z2 cña hå. Khi ®ã, theo ®−êng cong diÖn tÝch, ΔV1-2
b»ng trÞ sè diÖn tÝch phÇn g¹ch chÐo trªn h×nh 3.2,b, víi c¸c c«ng thøc gÇn ®óng:
1
ΔV1− 2 ≈ ( F1 + F2 )( Z 2 − Z 1 )
2 (3.2)
1
hay ΔV1− 2 ≈ ( F1 + F2 + F1 F2 )( Z 2 − Z 1 )
3
C¸ch x©y dùng vμ ®Æc ®iÓm cña ®−êng cong ®Æc tÝnh diÖn tÝch còng t−¬ng tù nh−
®Æc tÝnh thÓ tÝch (cã ®Æc tÝnh ®éng theo l−u l−îng n−íc Q).
Cã thÓ nãi ®Æc tÝnh thÓ tÝch vμ diÖn tÝch lμ c¸c ®Æc tr−ng quan träng nhÊt cña hå
bëi nã chøa hÇu hÕt c¸c th«ng tin cÇn thiÕt.
3. §Æc tÝnh møc n−íc h¹ l−u
Møc n−íc h¹ l−u cã ¶nh h−ëng ®Õn chiÒu cao cét n−íc cña NMT§. Ngoμi ra phôc
vô cho nhiÒu môc ®Ých tÝnh to¸n kh¸c rÊt cÇn biÕt sù thay ®æi møc n−íc h¹ l−u. VÞ
trÝ mÆt c¾t s«ng x¸c ®Þnh ®Ó tÝnh to¸n møc n−íc h¹ l−u th−êng ®−îc chän t¹i cöa
kªnh x¶ ra cña NMT§.
Zhl m
Q m3/s
v A2
αA
2g v B2
A αB
2g
Z1 B
pA/γ pB/γ H H0
ZA vC2 C
αC
ZB 2g
pC/γ Z2
ZC
A B C
H×nh 3.4
Thùc chÊt khi ®ã lμ suy ra trÞ sè c«ng suÊt cña NMT§ dùa vμo chªnh lÖch n¨ng
l−îng cña khóc s«ng tõ A ®Õn C. Mäi mÊt m¸t n¨ng l−îng sau khi biÕn tõ c¬ n¨ng
sang ®iÖn n¨ng ®−îc nhËp vμo hiÖu suÊt chung cña nhμ m¸y. H¬n n÷a ®· coi gÇn
®óng bá qua c¶ phÇn chªnh lÖch n¨ng l−îng g©y ra do thay ®æi vËn tèc vμ ¸p suÊt
dßng ch¶y. Khi thùc hiÖn c¸c tÝnh to¸n ®ßi hái ®é chÝnh x¸c cao (®Æc biÖt c¸c tÝnh
to¸n vËn hμnh) cÇn x¸c ®Þnh ®Çy ®ñ h¬n c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn cét n−íc. Trong
tr−êng hîp nμy cét n−íc tÝnh to¸n cña NMT§ (cßn gäi lμ cét n−íc lμm viÖc) ®−îc
x¸c ®Þnh lμ hiÖu sè cét ¸p cña dßng ch¶y ë phÝa tr−íc vμ phÝa sau tuabin, t¸ch riªng
phÇn tæn thÊt kªnh dÉn vμ ®−êng èng dÉn n−íc trªn c¸c c«ng tr×nh ®−a n−íc vμo
tßa nhμ NMT§ (n¬i ®Æt c¸c tæ m¸y). Theo s¬ ®å trªn h×nh 3.4 cét n−íc toμn phÇn
(tÝnh tõ phÝa tr−íc dÕn phÝa sau NMT§) sÏ lμ:
pA α A v A2 pC α C vC2
H ful = ( Z A + + ) − (Z C + + ) = E A − EC .
γ 2g γ 2g
Cßn cét n−íc tÝnh to¸n hay cét n−íc lμm viÖc ®−îc tÝnh lμ:
pB α B v B2 pC α C vC2
H = (Z B + + ) − (Z C + + ) = E B − EC .
γ 2g γ 2g
Nh− vËy cét n−íc tÝnh to¸n cña NMT§ chÝnh b»ng chªnh lÖch c¬ n¨ng tÝnh cho
1m3 n−íc cña dßng ch¶y tr−íc khi vμo vμ sau khi ra khái tuabin. Ta còng cã :
H = Hful - ΔHK
Trong ®ã, ΔHK tæn thÊt cét ¸p trªn ®o¹n AB (cña kªnh vμ èng dÉn).
Tõ h×nh vÏ ta cã :
α A v A2 α C vC2 α A v A2 α C vC2
H ful = E A − EC = ( Z 1 + ) − (Z 2 + ) = H0 + − .
2g 2g 2g 2g
Hay cã thÓ viÕt :
H = H 0 − ΔH K − ΔH d = H 0 − ΔH . (3.3)
α C vC2 α A v A2
víi ΔH d = − lμ phÇn ®éng n¨ng chªnh lÖch cña dßng ch¶y ë phÝa tr−íc
2g 2g
vμ phÝa sau NMT§. Th«ng th−êng n−íc ra khái tua bin cã tèc ®é lín h¬n tèc ®é
dßng ch¶y tr−íc ®Ëp (rÊt nhá), do ®ã ΔHd > 0 vμ thÓ hiÖn nh− mét phÇn n¨ng l−îng
bÞ mÊt m¸t.
TÝnh víi l−u l−îng n−íc Q lμm viÖc, chªnh lÖch c¬ n¨ng cña dßng ch¶y tr−íc vμ
sau khi ®i qua tua bin (trong 1 sec):
N = γ.Q.H [kgm/s] = 9,81.Q.H [kW].
C«ng suÊt truyÒn cho phÇn quay cña tuabin (víi hiÖu suÊt ηT):
NTB = 9,81.ηT .Q.H [kW].
Sau khi biÕn ®æi qua m¸y ph¸t ®iÖn (hiÖu suÊt ηF) ta cã c«ng suÊt ®iÖn nhËn ë ®Çu
cùc m¸y ph¸t : NT§ = 9,81ηFηTQH = 9,81ηQH [kW].
DÔ nhËn thÊy r»ng, cét n−íc tÝnh to¸n phô thuéc phøc t¹p vμo chÕ ®é lμm viÖc cña
nhμ m¸y. Theo (3.3) ta cã:
H(Q,Qx) = Z1(Q)-Z2(Q+Qx)- ΔH(Q).
H×nh 3.5 minh häa sù biÕn thiªn cét n−íc tÝnh to¸n theo Q (khi l−u l−îng dßng
s«ng Qs kh«ng thay ®æi, cßn l−u l−îng x¶ Qx = 0).
Z m H m
Z1 H0=Z1-Z2
H=H0-ΔH
ΔH
Z2
Q m3/s Q m3/s
Q1 Q2
H×nh 3.5
C¸c ®iÓm gÉy trªn ®Æc tÝnh thÓ hiÖn sù thay ®æi ®ét biÕn cña tæn thÊt cét ¸p khi
thay ®æi sè tæ m¸y lμm viÖc. Víi cïng l−u l−îng n−íc vËn hμnh tæng, khi ®−a thªm
tæ m¸y vμo vËn hμnh, tèc ®é dßng ch¶y trªn c¸c ®−êng dÉn song song sÏ gi¶m ®i,
tæn thÊt ®−êng dÉn gi¶m ®ét ngét. Sù thay ®æi phi tuyÕn cña ®Æc tÝnh cét n−íc lμm
cho bμi to¸n ®iÒu ®iÕt trë nªn phøc t¹p. Khi møc n−íc hå Ýt thay ®æi vμ coi tæn thÊt
cét ¸p lμ nhá (th−êng chØ chiÕm tõ 2% ®Õn 2,5%) bμi to¸n ®−îc gi¶i víi cét n−íc
cè ®Þnh sÏ ®¬n gi¶n h¬n nhiÒu.
3.4. ph−¬ng tr×nh c©n b»ng n−íc cña hæ chøa
Khi tÝnh to¸n ®iÒu tiÕt dßng ch¶y cÇn ph¶i biÕt ®−îc tr¹ng th¸i lμm viÖc cña hå,
nh− sù thay ®æi møc n−íc, thÓ tÝch n−íc cßn l¹i trong hå... DÔ thÊy, thÓ tÝch n−íc
trong hå phô thuéc vμo t−¬ng quan gi÷a c¸c l−îng n−íc ch¶y vμo vμ ch¶y ra khái
hå, ®ång thêi cã quan hÖ mËt thiÕt víi møc n−íc th−îng l−u (theo c¸c ®−êng cong
®Æc tÝnh). Ph−¬ng tr×nh thiÕt lËp mèi quan hÖ gi÷a c¸c ®¹i l−îng trªn gäi lμ ph−¬ng
tr×nh c©n b»ng n−íc cña hå chøa. Theo nguyªn lý c©n b»ng n−íc (®óng cho mét
dung tÝch chøa n−íc bÊt kú), tæng c¸c l−îng n−íc ch¶y vμo hå trong kho¶ng thêi
gian Δt x¸c ®Þnh ph¶i c©n b»ng víi tæng c¸c l−îng n−íc ch¶y ra khái hå céng víi
thÓ tÝch n−íc gi÷ l¹i trong hå (còng trong Δt). Víi hå chøa, trong tr−êng hîp
chung (xÐt ®Õn mäi l−îng n−íc cã thÓ), ta cã thÓ viÕt nh− sau:
ΔWs = ΔW + ΔWx + ΔWr + ΔWtl + ΔV . (3.4)
Trong ph−¬ng tr×nh trªn:
ΔWs - thÓ tÝch n−íc tõ dßng s«ng ch¶y vμo hå;
ΔW - thÓ tÝch n−íc sö dông (ch¶y ra khái hå qua tua bin cña NMT§);
ΔWx - thÓ tÝch n−íc x¶ (trμn qua ®Ëp);
ΔWr - thÓ tÝch n−íc mÊt m¸t do rß rØ qua c¸c c«ng tr×nh ®Ëp vμ lßng hå, kÓ c¶
l−îng n−íc bèc h¬i;
ΔWtl - thÓ tÝch n−íc dïng cho môc ®Þch thñy lîi (t−íi, tiªu, cung cÊp n−íc ngät);
ΔV - thÓ tÝch n−íc gi÷ l¹i trong hå.
TÊt c¶ c¸c l−îng n−íc trªn ®Òu ®−îc xÐt ch¶y trong kho¶ng thêi gian Δt; Khi xÐt
kho¶ng Δt ®ñ ng¾n (l−u l−îng n−íc coi nh− kh«ng ®æi ta cã d¹ng viÕt kh¸c gÇn
®óng cña (3.4):
ΔV = Qs Δt - (Q + Qx + Qr + Qtl ) Δt . (3.5)
Cã thÓ hiÓu c¸c l−u l−îng n−íc trong (3.5) ®−îc tÝnh víi trÞ sè trung b×nh trong Δt.
NÕu chia c¶ hai vÕ cña ph−¬ng tr×nh (3.4) cho Δt vμ lÊy giíi h¹n khi Δt → 0 ta cã
ph−¬ng tr×nh c©n b»ng c¸c trÞ sè l−u l−îng n−íc nh− sau:
dV
Qs = Q + Qx + Qr + Qtl + ; (3.6)
dt
Sè h¹ng cuèi nhËn ®−îc do ¸p dông ®Þnh nghÜa ®¹o hμm ®èi víi hμm V(t). Ph−¬ng
tr×nh ®óng víi mäi thêi ®iÓm t tÝnh l−u l−îng n−íc vμ thÓ tÝch n−íc trong hå.
MÆt kh¸c, xÐt V lμ hμm hîp cña t qua Z(t) ta cã:
dV ∂V dZ dZ
= = F (Z ) .
dt ∂Z dt dt
Thay vμo (3.6) ta cã:
dZ
F (Z ) = Qs − Q − Qx − Qr − Qtl (3.7)
dt
Ph−¬ng tr×nh (3.7) lμ d¹ng ®ñ cña ph−¬ng tr×nh c©n b»ng n−íc cña hå trong tr−êng
hîp chung nhÊt. Tuy nhiªn, thùc tÕ ng−êi ta hay sö dông c¸c d¹ng gÇn ®óng, ®¬n
gi¶n h¬n. Tr−íc hÕt cã thÓ tÝnh t−¬ng ®−¬ng l−u l−îng n−íc Qr vμ Qtl vμo Qs. §ã lμ
v× c¸c l−u l−îng n−íc nμy còng th−êng ®−îc −íc l−îng (dù b¸o) vμ cho d−íi d¹ng
chuçi sè liÖu nh− biÓu ®å Qs cña dßng s«ng. Khi ®ã cã thÓ tÝnh tr−íc:
Q's = Qs - Qr - Qtl ,
thay vμo (3.7) ta cã:
dZ
F (Z ) = Qs' − Q − Qx . (3.8)
dt
C¸c tÝnh to¸n theo l−u l−îng n−íc trung b×nh, th−êng ¸p dông (3.5), víi c¸ch tÝnh
gÇn ®óng thÓ tÝch ΔV theo møc n−íc ë thêi ®iÓm ®Çu vμ cuèi kho¶ng Δt nh− c¸c
biÓu thøc (3.2).
Ph−¬ng tr×nh c©n b»ng n−íc cña hå lμ mét trong nh÷ng m« t¶ to¸n häc c¬ b¶n
trong bμi to¸n ®iÒu tiÕt dßng ch¶y.
3.5. x¸c ®Þnh thÓ tÝch n−íc trong hå theo ®−êng cong lòy tÝch
NÕu vÏ trªn cïng mét ®å thÞ ®−êng cong lòy n−íc ch¶y vμo hå vμ ®−êng cong lòy
tÝch n−íc ch¶y ra khái hå th× cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc ngay thÓ tÝch n−íc cã ë trong hå
(t¹i mçi thêi ®iÓm ): chÝnh b»ng kho¶ng c¸ch gi÷a 2 ®−êng cong. DÔ hiÓu ®−îc
®iÒu nμy bëi tÝnh tõ gèc thêi gian ®Õn mét thêi ®iÓm bÊt kú th× tæng khèi n−íc cña
dßng ch¶y (ch¶y vμo hoÆc ra khái hå) b»ng kho¶ng c¸ch kho¶ng c¸ch tõ ®−êng
cong lü tÝch ®Õn trôc hoμnh xiªn gãc. Trong khi ®ã, chªnh lÖch khèi n−íc gi÷ l¹i
trong hå :
ΔV = WV - WR ,
chÝnh lμ chªnh lÖch gi÷a 2 kho¶ng c¸ch, nªn ph¶i b»ng kho¶ng c¸ch gi÷a 2 ®−êng
cong (h×nh 3.6).
Khi ΔV < Vhi th× kho¶ng c¸ch gi÷a 2 ®−êng cong còng lμ thÓ tÝch n−íc ®ang cã
trong hå (ch−a ®Çy). NÕu ΔV > Vhi th× kho¶ng c¸ch b»ng Vhi + Qx¶ (hå ®Çy n−íc vμ
cã x¶ trμn).
W m3
WV
WR
b
ΔV
VH V'H V"H
a t
0
ta T
H×nh 3.6
Ng−êi ta còng ®Æt bμi to¸n x¸c ®Þnh dung tÝch hå chøa sao cho cã ®ñ kh¶ n¨ng san
b»ng ho¶n toμn dßng ch¶y, nghÜa lμ mét thÓ tÝch hå lín tèi thiÓu mμ cã thÓ sö dông
n−íc ®Òu ®Æn quanh n¨m (lu«n b»ng l−u l−îng n−íc trung b×nh). H·y xÐt ®−êng
cong lòy tÝch n−íc ch¶y vμo hå cña mét dßng s«ng nμo ®ã. Do tÝnh chÊt chu kú cña
dßng ch¶y, ta cã thÓ chän ®iÓm ®Çu vμ cuèi cña mét n¨m tÝnh to¸n lμ tïy ý, gi¶ sö
chän lμ thêi ®iÓm cã l−u l−îng n−íc trung b×nh. Víi c¸ch chän cho n¨m cô thÓ nμy
tiÕp tuyÕn t¹i ®iÓm ®Çu vμ cuèi víi ®−êng cong sÏ trïng víi trôc n»m ngang. Nh−
vËy nÕu vËn hμnh víi l−u l−îng n−íc kh«ng ®æi (b»ng Qtb) th× trôc n»m ngang
còng trïng víi ®−êng cong lòy tÝch n−íc ch¶y ra khái hå. ThÓ tÝch n−íc trong hå
khi ®ã chÝnh b»ng kho¶ng c¸ch gi÷a ®−êng cong lòy tÝch víi trôc n»m ngang. ThÓ
tÝch n−íc gi÷ l¹i trong hå sÏ lín nhÊt vμo thêi ®iÓm ta x¸c ®Þnh ®−îc b»ng c¸ch vÏ
tiÕp tuyÕn n»m ngang tiÕp xóc phÝa trªn víi ®−êng cong lòy tÝch n−íc ch¶y vμo hå.
Kho¶ng c¸ch ab x¸c ®Þnh thÓ tÝch hå chøa ®ñ lín cho phÐp san b»ng hoμn toμn
dßng ch¶y. DÔ thÊy, tõ 0 ®ªn ta tÝch n−íc vμo hå, tõ ta ®Õn T sö dông n−íc tõ hå.
Mçi n¨m cã l−u l−îng n−íc trung b×nh vμ ®−êng cong lòy tÝch kh¸c nhau, cÇn tÝnh
cho nhiÒu n¨m ®Ó chän ra thÓ tÝch lín nhÊt cÇn thiÕt cho ®iÒu tiÕt san b»ng hoμn
toμn dßng ch¶y (xem h×nh vÏ).
ThÓ tÝch ®ñ lín cña hå ®¶m b¶o san b»ng hoμn toμn dßng ch¶y, x¸c ®Þnh nh− trªn
th−êng cã trÞ sè kh¸ lín (chiÕm tõ 25% - 40% l−îng n−íc trung b×nh n¨m cña
dßng ch¶y). Thùc tÕ c¸c hå th−êng cã trÞ sè nhá h¬n nhiÒu, do ®ã chØ cã kh¶ n¨ng
®iÒu tiÕt h¹n chÕ.
Ch−¬ng 4
®iÒu tiÕt dßng ch¶y
4.1. ý nghÜa vµ ph©n lo¹i ®iÒu tiÕt
1. §iÒu tiÕt dßng ch¶y theo nhu cÇu ®iÒu chØnh c«ng suÊt NMT§
ChÕ ®é thay ®æi cña dßng ch¶y tù nhiªn th−êng kh«ng phï hîp víi nhu cÇu cung
cÊp ®iÖn. Ch¼ng h¹n, xÐt trong chu kú mét n¨m th× l−u l−îng n−íc trªn s«ng thay
®æi rÊt m¹nh, t−¬ng øng víi biÓu ®å thñy v¨n (h×nh 4.1,a), trong khi ®ã ®iÖn n¨ng
tiªu thô hμnh th¸ng cña phô t¶i hÖ thèng l¹i rÊt Ýt thay ®æi. Nh− vËy vμo mïa lò
l−îng n−íc vÒ qu¸ nhiÒu, kh«ng thÓ sö dông hÕt theo c«ng suÊt vËn hμnh c¸c tæ
m¸y, cßn mïa c¹n l−u l−îng n−íc cña dßng ch¶y qu¸ Ýt kh«ng ®¸p øng ®ñ cho nhu
cÇu ph¸t ®iÖn. XÐt trong ph¹m vi ng¾n h¬n, vÝ dô mét ngμy ®ªm, th× l−u l−îng
n−íc hÇu nh− ch−a thay ®æi, trong khi ®ã biÓu ®å c«ng suÊt phô t¶i tæng hÖ thèng
l¹i thay ®æi rÊt lín theo ca kÝp lμm viÖc cña c¸c nhμ m¸y xÝ nghiÖp vμ nhu cÇu ®iÖn
sinh ho¹t (h×nh 2.2,b).
P,Q
Pt
P,Q
QS
Pt QS
t t
365 ngμy 24 giê
a) b)
H×nh 4.1
VÊn ®Ò ®Æt ra lμ cã thÓ tËn dông tèi ®a kh¶ n¨ng tÝch n−íc cña hå ®iÒu tiÕt l¹i dßng
ch¶y nh»m ®¸p øng tèt nhÊt cho nhu cÇu ph¸t ®iÖn (ch−a nãi ®Õn c¸c lo¹i ®iÒu tiÕt
kh¸c). Hå cμng lín th× hiÖu qu¶ ®iÒu tiÕt cμng cao.
Môc tiªu chung cña bμi to¸n ®iÒu tiÕt dßng ch¶y lμ nh»m ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ
cao nhÊt, xÐt trong ph¹m vi toμn hÖ thèng. Tuy nhiªn, tïy theo ®iÒu kiÖn ng−êi ta
thùc hiÖn c¸c bμi to¸n kh¸c nhau, môc tiªu cô thÓ cña mçi tr−êng hîp cã thÓ kh«ng
gièng nhau, do chØ khai th¸c ®−îc mét ph−¬ng diÖn nhÊt ®Þnh cña hiÖu qu¶ kinh tÕ.
VÝ dô ®iÒu tiÕt ®Ó s¶n l−îng ®iÖn n¨ng c¶ n¨m cña NMT§ ®¹t ®−îc cao nhÊt. Khi
®ã hiÖu qu¶ kinh tÕ cña viÖc ®iÒu tiÕt lμ tËn dông ®−îc tèi ®a nguån n¨ng l−îng rÎ
tiÒn tõ dßng s«ng. Tr−êng hîp ®iÒu tiÕt, vËn hμnh NMT§ lμm cho biÓu ®å ph¸t
c«ng suÊt cña c¸c NMN§ hîp lý, hiÖu suÊt ®¹t cao, th× hiÖu qu¶ kinh tÕ l¹i lμ gi¶m
chi phÝ nhiªn liÖu cho c¸c NMN§. Môc tiªu cña c¸c lo¹i ®iÒu tiÕt phôc vô lîi Ých
tæng hîp (®iÒu tiÕt lò, t−íi tiªu, cÊp n−íc sinh ho¹t ...) cßn hoμn toμn kh¸c n÷a.
2. Ph©n lo¹i ®iÒu tiÕt
a. Theo thêi gian, ng−êi ta chia ra c¸c lo¹i ®iÒu tiÕt sau:
- §iÒu tiÕt ngμy;
- §iÒu tiÕt tuÇn;
- §iÒu tiÕt mïa;
- §iÒu tiÕt n¨m;
- §iÒu tiÕt nhiÒu n¨m;
ViÖc ph©n lo¹i theo thêi gian lμ nh»m x¸c ®Þnh kho¶ng thêi gian thùc hiÖn tÝnh
to¸n ®iÒu tiÕt. Víi nh÷ng kho¶ng thêi gian kh¸c nhau, m« t¶ to¸n häc vμ hμm môc
tiªu cña bμi to¸n cã thÓ hoμn toμn kh¸c nhau. §ã lμ v× kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®iÒu tiÕt
vμ hiÖu qu¶ ®em l¹i kh«ng gièng nhau.
Trong ph¹m vi mét ngμy ®ªm, l−u l−îng cña dßng ch¶y hÇu nh− kh«ng thay ®æi
trong khi phô t¶i hÖ thèng l¹i thay ®æi nhiÒu, chØ cã thÓ ®Æt bμi to¸n ®iÒu chØnh
c«ng suÊt NMT§ (còng cã nghÜa lμ thay ®æi l−u l−îng dßng ch¶y) sao cho hÖ
thèng cã lîi nhÊt. Kh«ng cã kh¶ n¨ng lμm t¨ng thªm s¶n l−îng ®iÖn n¨ng cho
NMT§ bëi l−îng n−íc kh«ng ®æi. H¬n n÷a, bμi to¸n còng chØ cã thÓ thùc hiÖn khi
hå v¬i, cßn kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh møc n−íc trong hå (ngoμi mïa lò). Thùc ra bμi
to¸n ®iÒu tiÕt n−íc cho NMT§ trong tr−êng hîp nμy n»m trong bμi to¸n chung cña
hÖ thèng: ph©n bè tèi −u c«ng suÊt cho c¸c NM§ víi HT§ hçn hîp thñy nhiÖt
®iÖn. Tuy nhiªn, xÐt riªng c¸c NMT§ ng−êi ta còng th−êng ¸p dông c¸c ph−¬ng
ph¸p riªng ®¬n gi¶n h¬n (ch−¬ng 5). KÕt qu¶ cña bμi to¸n ®iÒu tiÕt ngμy (dï thùc
hiÖn theo ph−¬ng ph¸p nμo) còng ®Òu cã d¹ng chung lμ ®iÒu chØnh c«ng suÊt
NMT§ theo phÇn ®Ønh cña biÓu ®å phô t¶i tæng hÖ thèng (h×nh 4.2). Khi ®ã c¸c
NMN§ cã kh¶ n¨ng lμm viÖc víi biÓu ®å ph¸t b»ng ph¼ng h¬n.
N N
NT§
Ntb
NT§
Ntb
a) a)
t t
t1 t2 24 h 7 ngμy
Q Q
Q
Qtb Q
Qtb
b) t b) t
t1 t2 24 h 7 ngμy
Z Z
Z
Z
Ztb Ztb
c) t c) t
t1 t2 24 h 7 ngμy
§iÒu tiÕt tuÇn còng cã ý nghÜa t−¬ng tù nh− ®iÒu tiÕt ngμy. L−u l−îng n−íc trªn
s«ng trong ph¹m vi mét tuÇn còng vÉn ®−îc coi nh− kh«ng ®æi. C¸c ngμy lμm viÖc
(tõ thø 2 ®Õn thø s¸u) ®iÖn n¨ng tiªu thô nhiÒu h¬n ngμy thø s¸u vμ thø bÈy. §iÒu
tiÕt tuÇn thùc chÊt lμ thay ®æi trÞ sè l−u l−îng n−íc trung b×nh c¸c ngμy trong tuÇn
®Ó ®¸p øng sù t¨ng ®iÖn n¨ng sö dông c¸c ngμy lμm viÖc (®Çu tuÇn) vμ gi¶m ®iÖn
n¨ng trong c¸c ngμy nghØ cuèi tuÇn. Trªn h×nh 4.3,a,b,c minh häa sù thay ®æi trÞ sè
trung b×nh ngμy vÒ c«ng suÊt, l−u l−îng vμ møc n−íc trong hå. §−êng møc n−íc
vÏ b»ng nÐt ®øt trªn h×nh 4.3,c biÓu thÞ sù thay ®æi møc n−íc c¶ trong ph¹m vi
ngμy, Môc tiªu cña ®iÒu tiÕt tuÇn còng lμ gi¶m chi phÝ vËn hμnh tæng trong hÖ
thèng.
So víi ®iÒu tiÕt ngμy vμ ®iÒu tiÕt tuÇn, ®iÒu tiÕt n¨m cã nh÷ng ®Æc tr−ng hoμn toμn
kh¸c, kh«ng thÓ coi l−u l−îng n−íc trªn s«ng lμ Ýt thay ®æi. H¬n n−a, ®©y cßn lμ
nguyªn nh©n h¹n chÕ hiÖu qu¶ khai th¸c thñy n¨ng cña NMT§. V× vËy nhiÖm vô
cña ®iÒu tiÕt n¨m lμ lμm cho dßng ch¶y ®ång ®Òu h¬n nh»m khai th¸c tèi ®a n¨ng
l−îng cña dßng ch¶y.
Q Q
QS QS
QTD(t)
max max
QTD QTD(t) QTD
cÊp n−íc tÝch n−íc cÊp n−íc cÊp n−íc tÝch n−íc x¶ cÊp n−íc
t t
365 ngμy 365 ngμy
a) b)
H×nh 4.4 thÓ hiÖn hiÖu qu¶ cña bμi tãan ®iÒu tiÕt n¨m b»ng hå chøa (tr−êng hîp hå
®ñ lín vμ tr−êng hîp cã thÓ tÝch h¹n chÕ). NÕu kh«ng ®iÒu tiÕt th× vμ môc lò
NMT§ chØ cã thÓ vËn hμnh víi l−u l−îng tèi ®a QTDmax , x¶ toμn bé l−u l−îng n−íc
thõa, trong khi mïa c¹n chØ cã thÓ vËn hμnh víi l−u l−îng rÊt nhá theo dßng ch¶y
tù nhiªn cña dßng s«ng. NÕu hå ®ñ lín cã thÓ vËn hμnh quanh n¨m víi l−u l−îng
n−íc cùc ®¹i (b»ng l−u l−îng n−íc trung b×nh cña dßng s«ng), toμn bé l−u l−îng
n−íc thõa tÝch trong mïa lò ®−îc dïng võa hÕt trong mïa c¹n. Khi hå cã dung tÝch
h¹n chÕ, cã mét phÇn n−íc thõa trong mïa lò bÞ x¶ trμn. Tuy nhiªn, l−îng n−íc
tÝch lòy ®−îc ®Çy hå n©ng l−u l−îng n−íc vËn hμnh trong mïa c¹n lªn thªm ®¸ng
kÓ, cïng víi cét n−íc còng ®−îc d©ng cao. HiÖu qu¶ "tËn dông n−íc dßng ch¶y" vμ
hiÖu qu¶ "d©ng cao cét n−íc" cña ®iÒu tiÕt n¨m lμm s¶n l−îng ®iÖn n¨ng NMT§ lμ
t¨ng lªn ®¸ng kÓ.
Ng−êi ta cung th−êng chia bμi to¸n ®iÒu tiÕt n¨m thμnh 2 mïa riªng biÖt ®Ó gi¶i
(mïa n−íc lªn vμ mïa n−íc xuèng) v× chóng cã nh÷ng ®Æc tr−ng ®éc lËp t−¬ng ®èi.
W m3
Vhi san b»ng dßng ch¶y n¨m Vhi san b»ng dßng ch¶y nhiÒu n¨m
QS
1 2 3 4 5 6 7 n¨m
H×nh 4.5
§iÒu tiÕt nhiÒu n¨m, ®−îc xÐt ®Õn khi hå cã dung tÝch lín (v−ît trªn thÓ tÝch san
b»ng hoμn toμn dßng ch¶y theo chu kú mét n¨m), trong khi dßng ch¶y biÕn ®éng
nhiÒu víi chu kú dμi h¹n (nhiÒu n¨m). NhiÒu dßng s«ng cã chu kú dμi h¹n kh¸ râ
rÖt, vÝ dô cø 6 n¨m l¹i cã mét n¨m n−íc cùc ®¹i, mét n¨m n−íc cùc tiÓu (h×nh 4.5).
NÕu hå cã dung tÝch lín, cã thÓ tÝch ®Çy hå vμo cuèi nh÷ng n¨m n−íc to råi dïng
dÇn vμo nöa chu kú n−íc c¹n. Khi hå ®ñ lín còng cã thÓ san b»ng hoμn toμn dßng
ch¶y theo chu kú nhiÒu n¨m. H×nh 4.5 vÏ ®−êng cong lòy tÝch nhiÒu n¨m cña dßng
ch¶y cã chu kú 6 n¨m. T−¬ng tù nh− chu kú mét n¨m, cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc dung
tÝch hå chøa ®ñ lín san b»ng hoμn toμn dßng ch¶y nhiÒu n¨m theo ®−êng cong lòy
tÝch.
b. Theo tÝnh chÊt ®iÒu tiÕt, ng−êi ta chia ra 2 lo¹i : ®iÒu tiÕt ng¾n h¹n vμ ®iÒu tiÕt
dμi h¹n. Trong ®ã ®iÒu tiÕt ngμy vμ ®iÒu tiÕt tuÇn t−¬ng øng víi ®iÒu tiÕt ng¾n h¹n,
®iÒu tiÕt mïa, ®iÒu n¨m vμ ®iÒu tiÕt nhiÒu n¨m t−¬ng øng víi ®iÒu tiÕt dμi h¹n.
C¸ch ph©n lo¹i nh− trªn kh«ng ®¬n thuÇn chia l¹i kho¶ng thêi gian mμ chñ yÕu lμ
do cã sù kh¸c nhau vÒ tÝnh chÊt gi÷a ®iÒu tiÕt ng¾n h¹n vμ ®iÒu tiÕt dμi h¹n.
Víi ®iÒu tiÕt dμi, thùc chÊt vÒ c¸ch thøc ®iÒu tiÕt lμ ®iÒu chØnh l¹i dßng ch¶y vèn
thay ®æi nhiÒu tr¬ nªn Ýt thay ®æi h¬n cho phï hîp víi nhu cÇu cung cÊp ®iÖn (®Òu
®Æn). VÒ môc tiªu ®iÒu tiÕt th× ®iÒu tiÕt dμi h¹n nh»m tËn dông tèi ®a n¨ng l−îng
dßng n−íc, lμm t¨ng s¶n l−îng ®iÖn n¨ng cña nhμ m¸y thñy ®iÖn lªn møc cùc ®¹i.
Cßn víi ®iÒu tiÕt ng¾n h¹n, ng−îc l¹i, thùc hiÖn ®iÒu chØnh dßng ch¶y vèn Ýt thay
®æi trë thμnh thay ®æi nhiÒu h¬n, phï hîp víi biÕn ®éng cña biÓu ®å c«ng suÊt t¶i.
Môc tiªu ®iÒu tiÕt lμ lμm gi¶m chi phÝ vËn hμnh tæng cña hÖ hèng xuèng ®Õn møc
cùc tiÓu.
Do cã sù kh¸c nhau c¬ b¶n vÒ ®iÒu tiÕt dμi h¹n vμ ng¾n h¹n nªn ph−¬ng ph¸p tÝnh
to¸n ®iÒu tiÕt còng kh¸c nhau. Trong ch−¬ng nμy chñ yÕu xÐt ph−¬ng ph¸p ®iÒu
tiÕt dμi h¹n víi chu kú 1 n¨m.
4.2. tÝnh to¸n ®iÒu tiÕt dµi h¹n dßng ch¶y theo ph−¬ng ph¸p
®å thÞ
I. Bµi to¸n
XÐt bμi to¸n ®iÒu tiÕt dμi h¹n trong chu kú mét n¨m. Cã thÓ m« t¶ nh− sau:
- Cho tr−íc biÓu ®å thñy v¨n cña dßng s«ng. Thùc chÊt lμ cho chuçi gi¸ trÞ l−u
l−îng n−íc cña n¨m tÝnh to¸n. Tïy theo møc ®é ®Çy ®ñ cña sè liÖu, gi¸ trÞ ®−îc
cho cña l−u l−îng n−íc cã thÓ lμ trÞ sè trung b×nh ngμy, trung b×nh tuÇn, 1/2 th¸ng,
thËm chÝ trung b×nh th¸ng.
- Cho tr−íc dung tÝch h÷u Ých cña hå, cét n−íc cùc ®¹i Hmax, c¸c ®Æc tÝnh hå
(®−êng cong ®Æc tÝnh thÓ tÝch, ®Æc tÝnh møc n−íc th−îng l−u, h¹ l−u ...).
- Cho trÞ sè l−u l−îng n−íc lín nhÊt cã thÓ lμm viÖc cña c¸c tua bin QTmax.
Yªu cÇu: x¸c ®Þnh trÞ sè l−u l−îng n−íc vËn hμnh cña NMT§ ë c¸c kho¶ng thêi
gian trong n¨m, sao cho s¶n l−îng ®iÖn n¨ng tæng cña NMT§ ®¹t trÞ sè cùc ®¹i.
Yªu cÇu trªn chÝnh lμ hμm môc tiªu cña ®iÒu tiÕt dμi h¹n (trong tr−êng hîp xÐt ®éc
lËp hiÖu qu¶ ®iÒu tiÕt cña NMT§). C¸c yªu cÇu kh¸c cã thÓ coi lμ giíi h¹n vËn
hμnh : c«ng suÊt vËn hμnh tèi thiÓu cña tæ m¸y (hoÆc l−u l−îng ®¶m b¶o Ýt nhÊt)
theo nhu cÇu hÖ thèng, giíi h¹n møc n−íc cao nhÊt, thÊp nhÊt trong hå, l−îng n−íc
®Ó l¹i trong hå ë cuèi chu kú ®iÒu tiÕt ...).
Còng cÇn nãi thªm vÒ hμm môc tiªu trong bμi to¸n ®iÒu tiÕt dμi h¹n dßng ch¶y. §Ó
t×m cùc trÞ hμm môc tiªu lμ s¶n l−îng ®iÖn n¨ng, nãi chung, ®ßi hái ph¶i m« t¶
hμm vμ sö dông nh÷ng ph−¬ng ph¸p to¸n häc phøc t¹p. §ã lμ v× bμi to¸n chøa
nhiÒu quan hÖ vμ giíi h¹n phi tuyÕn. T−¬ng øng víi c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ (vÒ c¸c
®iÒu kiÖn rμng buéc, ph−¬ng ph¸p gi¶i) ng−êi ta sö dông nh÷ng hμm môc tiªu gÇn
®óng t−¬ng ®−¬ng kh¸c nhau. Khi ¸p dông ph−¬ng ph¸p ®å thÞ, bμi to¸n th−êng
®−îc m« t¶ hμm môc tiªu lμ lμm gi¶m l−îng n−íc x¶ xuèng møc thÊp nhÊt, trong
khi ®¶m b¶o l−u l−îng n−íc vËn hμnh ®ång ®Òu nhÊt cã thÓ ®−îc. Lý thuyÕt vμ c¸c
tÝnh to¸n cô thÓ cho thÊy kÕt qu¶ ®iÖn n¨ng nhËn ®−îc rÊt gÇn víi gi¸ trÞ cùc ®¹i.
Ngoμi ra, nhμ m¸y cßn ®¶m b¶o ®−îc rμng buéc vÒ yªu cÇu cña hÖ thèng: ph¸t
c«ng suÊt ®Òu ®Æn gi÷a c¸c mïa.
II. Ph−¬ng ph¸p gi¶i
Ta xÐt ph−¬ng ph¸p ®å thÞ víi viÖc sö dông c¸c ®−êng cong lòy tÝch. Bμi to¸n ®−îc
thùc hiÖn theo c¸c b−íc sau:
B−íc 1: Dùa vμo sè liÖu thñy v¨n ®· cho vÏ ®−êng cong lòy tÝch n−íc ch¶y vμo hå
(tõ dßng s«ng). Nãi chung c¸c sè liÖu ®−îc cho d−íi d¹ng b¶ng sè, nªn ®−êng
cong lòy tÝch ®−îc vÏ gÇn ®óng theo ®−êng gÊp khóc vμ lμm tr¬n trªn h×nh (xem
ch−¬ng 2).
B−íc 2: Dùa vμo trÞ sè dung tÝch h÷u Ých hå chøa, vÏ mét ®−êng cong n»m d−íi vμ
c¸ch ®Òu ®−êng cong lòy tÝch n−íc ch¶y vμo hå, mét ®o¹n b»ng Vhi. §−êng cong
võa vÏ ®−îc gäi lμ ®−êng cong kiÓm tra. DÔ thÊy r»ng ®−êng cong lòy tÝch n−íc
®iÒu tiÕt qua tua bin cña NMT§ (®ang cÇn vÏ) chØ cã thÓ n»m gi÷a hai ®−êng cong
nãi trªn. §ã lμ v× tÝnh tõ gèc thíi gian ®Õn mét thêi ®iÓm bÊt kú th× tæng l−îng
n−íc ch¶y ra khái hå chØ cã thÓ b»ng hoÆc nhá h¬n tæng l−îng n−íc ch¶y vμo. H¬n
n÷a, kho¶ng c¸ch gi÷a 2 ®−êng cong lòy tÝch chÝnh b»ng l−îng n−íc chªnh lÖch.
Nh− vËy, khi l−îng n−íc chªnh lÖch nhá h¬n hoÆc b»ng Vhi th× ®ã chÝnh lμ l−îng
n−íc gi÷ l¹i trong hå. Lóc ®ã, ®−êng cong lòy tÝch l−u l−îng n−íc ch¶y ra khái hå
(còng chÝnh lμ l−u l−îng n−íc vËn hμnh) n»m bªn trªn ®−êng cong kiÓm tra. NÕu
thÓ tÝch n−íc chªnh lÖch lín h¬n Vhi cã nghÜa lμ hå ph¶i x¶ trμn, khi ®ã ®−êng
cong lòy tÝch n−íc ch¶y ra khái hå (bao gåm l−u l−îng n−íc vËn hμnh vμ l−u l−îng
n−íc x¶) sÏ c¾t vμ ®i xuèng d−íi ®−êng cong kiÓm tra. Kho¶ng c¸ch n»m d−íi biÓu
thÞ thÓ tÝch n−íc x¶.
B−íc 3: vÏ ®−êng cong lòy tÝch l−u l−îng n−íc ®iÒu tiÕt tèi −u tõ ®Çu ®Õn cuèi chu
kú ®iÒu tiÕt (h×nh 4.6).
QT
W 0
Q0
QS
Vhi QP
Q'P
Q=0
QP
t"5 t'2 t'3
0 t1 t2 t3 t4 t'5 t5 T t'1 t'4
§−¬ng cong kiÓm tra
Q''P
Vhi
T
0
t1 t2 t3 t4 t5 t'1 t'2 t'3 t'4
H×nh 4.6
§Ó thuËn lîi cho viÖc tÝnh to¸n, chu kú ®iÒu tiÕt ®−îc chän sao cho thêi ®iÓm ®Çu
(t = 0) vμ thêi ®iÓm cuèi (t = T) trïng víi giai ®o¹n cuèi cña mïa n−íc c¹n (hoÆc
cuèi mïa lò). Trªn h×nh vÏ ®· chän c¸c thêi ®iÓm nμy t−¬ng øng víi thêi ®iÓm
cuèi cña mïa c¹n. C¸ch chän nμy cho phÐp ta vÏ ngay ®−îc phÇn ®Çu cña ®−êng
cong lòy tÝch. §ã lμ v× vμo giai ®o¹n cuèi cña mïa mïa n−íc c¹n, ph−¬ng ¸n vËn
hμnh tèi −u cña nhμ m¸y lμ sö dông hÕt n−íc cña hå, nh»m cã thÓ tÝch hå lín nhÊt
tÝch n−íc mïa lò s¾p tíi. Lóc nμy møc n−íc trong hå lμ thÊp nhÊt (b»ng møc n−íc
chÕt), thÓ tÝch n−íc gi÷ l¹i b»ng 0, ®−êng cong lòy tÝch l−u l−îng n−íc vËn hμnh
(ch¶y ra) ph¶i vÏ trïng víi ®−êng cong lòy tÝch n−íc ch¶y vμo hå (kho¶ng c¸ch
b»ng 0). Nh− vËy giai ®o¹n nμy l−u l−îng n−íc vËn hμnh còng gi÷ võa ®óng b»ng
l−u l−îng n−íc cña dßng ch¶y. Qu¸ tr×nh vËn hμnh nh− trªn còng chØ cã thÓ kÐo
dμi ®Õn thêi ®iÓm t1, lμ thêi ®iÓm mμ l−u l−îng n−íc trªn s«ng ®· kh¸ lín, ®óng
b»ng QTmax (lμ l−u l−îng n−íc tæng lín nhÊt cã thÓ vËn hμnh qua c¸c tua bin). Sau
thêi ®iÓm nμy l−u l−îng n−íc trªn s«ng tiÕp tôc t¨ng lªn, c¸c tua bin cÇn vËn hμnh
víi trÞ sè tèi ®a kh«ng ®æi lμ QTmax. §−êng cong lòy tÝch t−¬ng øng víi giai ®o¹n
nμy cã thÓ vÏ ®−îc trïng víi ®−êng th¼ng tiÕp tuyÕn, tiÕp xóc víi ®−êng cong lòy
tÝch n−íc ch¶y vμo hå t¹i t1 . §é nghiªng cña tiÕp tuyÕn cã thÓ x¸c ®Þnh nhê biÓu
®å tØ lÖ xÝch h×nh tia, t−¬ng øng víi trÞ sè QTmax ®· biÕt (xem h×nh xÏ). Tõ sau t1 l−u
l−îng n−íc trªn s«ng lín h¬n l−u l−îng n−íc vËn hμnh nªn cã mét l−îng n−íc thõa
®−îc tÝch tr÷ l¹i trong hå. ThÓ tÝch n−íc gi÷ l¹i chÝnh b»ng kho¶ng c¸ch gi÷a hai
®−êng cong luy tÝch. Tõ h×nh vÏ cã thÓ thÊy ®−îc ®Õn thêi ®iÓm t2 th× hå ®Çy n−íc
(®−êng cong lòy tÝch n−íc ch¶y ra khái hå ch¹m ®Õn ®−êng cong kiÓm tra).
Sau thêi ®iÓm t2 l−u l−îng n−íc trªn s«ng tiÕp tôc lín h¬n l−u l−îng n−íc vËn hμnh
(vÉn ®ang vËn hμnh tèi ®a b»ng QTmax), hå ®· ®Çy n−íc nªn ph¶i x¶ mét l−îng n−íc
thõa qua ®Ëp. ThÓ tÝch n−íc x¶ t−¬ng øng víi diÖn tÝch n»m d−íi ®−êng cong kiÓm
tra (®−îc v¹ch ®en trªn h×nh vÏ). Qu¸ tr×nh x¶ còng chØ cÇn kÐo dμi ®Õn thêi ®iÓm
t3. §ã lμ thêi ®iÓm mμ l−u l−îng n−íc cña s«ng ®· gi¶m ®i, trë l¹i b»ng QTmax (cã
thÓ vËn hμnh hÕt ®−îc). Ph−¬ng ¸n vËn hμnh sau t3 lμ vËn hμnh víi toμn bé l−u
l−îng n−íc ch¶y vμo (b»ng QS) nh»m tiÕp tôc gi÷ cho hå ®Çy n−íc mét thêi gian
sau mïa lò. H¬n n÷a l−u l−îng lóc nμy vÉn kh¸ lín. §−êng cong lòy tÝch cÇn vÏ ë
giai ®o¹n nμy trïng víi ®−êng cong kiÓm tra (v× hå lu«n ®Çy n−íc). ViÖc sö dông
n−íc hå ®−îc b¾t ®Çu tõ thêi ®iÓm t4 kÐo dμi ®Õn t5. §©y lμ mïa n−íc c¹n, ph−¬ng
¸n ®iÒu tiÕt ®−îc chän lμ vËn hμnh víi trÞ sè l−u l−îng n−íc kh«ng ®æi, x¸c ®Þnh
theo ®é nghiªng cña ®−êng th¼ng tiÕp tuyÕn, tiÕp xóc phÝa trªn víi ®−êng cong
kiÓm tra t¹i t4 vμ tiÕp xu¸c phÝa d−íi víi ®−êng cong lòy tÝch n−íc ch¶y vμo hå t¹i
t5. Trªn h×nh vÏ cña biÓu ®å tØ lÖ xÝch h×nh tia ta x¸c ®Þnh ®−îc trÞ sè nμy lμ QP. Sau
thêi ®iÓm t5 hå hÕt n−íc (®−êng cong ®iÒu tiÕt ch¹m ®Õn ®−êng cong kiÓm tra),
®ång thêi còng lμ giai ®o¹n cuèi cña mïa n−íc c¹n (gièng nh− tr¹ng th¸i tai t = 0)
nªn ph−¬ng ¸n ®iÒu tiÕt ®−îc thùc hiÖn lÆp l¹i nh− ë giai ®o¹n ®Çu.
§−êng cong lòy tÝch ®iÒu tiÕt võa vÏ chÝnh lμ ph−¬ng ¸n vËn hμnh tèi −u cña
NMT§ (theo nghÜa ®· nªu). Mäi ph−¬ng ¸n vËn hμnh kh¸c ®Òu hoÆc lμ lμm cho
l−îng n−íc x¶ t¨ng lªn, hoÆc lμm cho c«ng suÊt ph¸t kh«ng cßn ®ång ®Òu. H·y xÐt
thªm vÒ kho¶ng thêi gian tõ t4 ®Õn t5 . NÕu cho vËn hμnh víi l−u l−îng n−íc Q'P >
QP (®−êng cong lòy tÝch ®iÒu tiÕt sÏ ph¶i n»m cao h¬n) th× tõ h×nh vÏ thÊy r»ng ®Õn
thêi ®iÓm t'5 hå ®· hÕt n−íc. Thêi ®iÓm t'5 míi ®ang ë gi÷a mïa lò, do ®ã nhμ m¸y
sÏ ph¶i vËn hμnh víi c«ng suÊt rÊt nhá, t−¬ng øng víi l−u l−îng n−íc cña mïa c¹n.
Ng−îc l¹i nÕu cho nhμ m¸y vËn hμnh víi Q"P < QP (®−êng ®iÒu tiÕt sÏ n»m thÊp
h¬n) th× còng tõ h×nh vÏ thÊy r»ng, hå kh«ng lóc nμo hÕt n−íc suèt trong mïa c¹n.
H¬n n÷a ®Õn thêi ®iÓm t"5 t× hå l¹i ®Çy n−íc mat t"5 míi chØ lμ cuèi mïa c¹n nªn
nhμ m¸y sÏ ph¶i x¶ mét l−îng n−íc rÊt lín vμo mïa lò tiÕp sau. Râ rμng vËn hμnh
víi l−u l−îng n−íc QP ®· x¸c ®inhlμ hîp lý. Còng cã thÓ xÐt t−¬ng tù cho c¸c
kho¶ng thêi gian kh¸c.
Sau khi cã ®−êng cong lü tÝch ®iÒu tiÕt tèi −u, ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc mäi th«ng sè
vËn hμnh kh¸c cña nhμ m¸y ë mäi kho¶ng thêi gian trong n¨m : trÞ sè l−u l−îng
n−íc vËn hμnh, thÓ tÝch n−íc trong hå, møc n−íc th−îng l−u, møc n−íc h¹ l−u, cét
n−íc cña nhμ m¸y tõ ®ã tÝnh ®−îc c«ng suÊt vËn hμnh cña NMT§ vμ s¶n l−¬ng
®iÖn n¨ng c¶ n¨m. H×nh 4.7. minh häa kÕt qu¶ tÝnh to¸n mét sè ®¹i l−îng ®· nªu.
V
Vhi
T t
t1 t2 t3 t4 t5 t'1 t'2 t'3 t'4
Z
Zdbt
Zch T t
t1 t2 t3 t4 t5 t'1 t'2 t'3 t'4
Zhl
Zhl(t)
t
t1 t2 t3 t4 t5 T t'1 t'2 t'3 t'4
Q QS
QTmax QT(t)
T t
t1 t2 t3 t4 t5 t'1 t'2 t'3 t'4
PT§
T t
t1 t2 t3 t4 t5 t'1 t'2 t'3 t'4
H×nh 4.7
- X¸c ®Þnh biÕn thiªn thÓ tÝch n−íc trong hå (dùa vμo kho¶ng c¸ch gi÷a ®−êng
cong lòy tÝch n−íc ch¶y vμo hå vμ ®−êng cong l−u l−îng n−íc ®iÒu tiÕt).
- BiÕt thÓ tÝch n−íc trong hå cã thÓ tÝnh ®−îc møc n−íc th−îng l−u theo ®−êng
cong ®Æc tÝnh thÓ tÝch hå.
- BiÕt trÞ sè l−u l−îng n−íc vËn hμnh QT vμ l−u l−îng n−íc x¶ Qx x¸c ®Þnh møc
n−íc h¹ l−u theo ®−êng cong ®Æc tÝnh møc n−íc h¹ l−u.
- TÝnh cét n−íc cña NMT§:
H = Z (Q) − Z hl (QT + Qx ) − ΔH (QT )
- X¸c ®Þnh c«ng suÊt cña NMT§:
PT§ = 9,81ηHQT .
- TÝnh s¶n l−îng ®iÖn n¨ng c¶ n¨m cña NMT§:
ETD = ∑ PTD (t i )Δt i
ti
QS
QTmax
Vhi
QT
t
0
2. Tr−êng hîp cã nhiÒu nhµ m¸y thñy ®iÖn x©y dùng nèi tiÕp trªn cïng mét
dßng s«ng
Khi cã nhiÒu NMT§ x©y dùng nèi tiÕp trªn cïng mét dßng s«ng th× thùc hiÖn ®iÒu
tiÕt ë mét nhμ m¸y cã thÓ cã ¶nh h−ëng ®Õn c¸c nhμ m¸y ®iÖn cßn l¹i. Th«ng
th−ëng chØ viÖc ®iÒu tiÕt ë c¸c NMT§ phÝa trªn cã ¶nh h−ëng ®Õn c¸c NMT§ phÝa
d−íi. ¶nh h−ëng ng−îc l¹i khi c¸c NMT§ ë rÊt gÇn nhau, møc n−íc h¹ l−u cña
NMT§ phÝa trªn bÞ ¶nh h−ëng bëi møc n−íc ®iÒu tiÕt phÝa d−íi.
TÝnh to¸n ®iÒu tiÕt trong tr−îng hîp nμy cÇn ®−îc thùc hiÖn teo thø tù: NMT§ phÝa
trªn tr−íc, phÝa d−íi sau. L−u l−îng n−íc ch¶y vμo hå tÝnh to¸n cho NMT§ phÝa
d−íi ®−îc lÊy b»ng l−u l−¬ng dßng ch¶y tù nhiªn (khi ch−a cã sù ®iÒu tiÕt nμo) trõ
®i tæng thÓ tÝch c¸c l−îng n−íc bÞ gi÷ l¹i ë c¸c hå phÝa trªn, tÝnh trong mét ®¬n vÞ
thêi gian vμ t¹i cïng mét thêi ®iÓm. Trong thùc hμnh, viÖc trõ nμy dÔ dμng thùc
hiÖn ®−îc theo c¸c ®−êng cong lòy tÝch.
Qtt1 = QS
Qtt 2 = QS − ΔV1
T§1
Qtt 3 = QS − ΔV1 − ΔV2
T§2
Qtt1=Qs
ΔV1
W
QS
ΔV1 Qtt2=Qs-ΔV1
ΔV2
H×nh 4.8
H×nh 4.8 minh häa kÕt qu¶ thùc hiÖn tÝnh to¸n ®iÒu tiÕt cho 2 nhμ m¸y thñy ®iÖn
kiÓu ®Ëp x©y dùng nèi tiÕp trªn mét dßng s«ng. §iÒu tiÕt ë NMT§ thø 2 (phÝa
d−íi) ®−îc gi¶ thiÕt tháa m·n ph−¬ng ph¸p sîi chØ c¨ng.
Cã thÓ nhËn thÊy r»ng, khi thùc hiÖn ®iÒu tiÕt ®ång thêi c¸c NMT§ x©y dùng nèi
tiÕp trªn mét dßng s«ng, hiÖu qu¶ lu«n lu«n ®−îc t¨ng thªm so víi khi chØ cã mét
nhμ m¸y. Nhμ m¸y cμng n»m phÝa d−íi th× hiÖu qu¶ "céng thªm" cμng cao. §ã lμ
v× sau mçi ®iÒu chØnh ë NMT§ phÝa trªn dßng ch¶y l¹i ®ång ®Òu h¬n. L−îng n−íc
x¶ ë NMT§ phÝa d−íi gi¶m ®−îc, cét n−íc còng d©ng cao vμ ®ång ®Òu nªn ®iÖn
n¨ng thu ®−îc lín.
IV. TÝnh to¸n ®iÒu tiÕt nhiÒu n¨m
Khi dung tÝch hå lín cã thÓ tËn dông ®Ó ®iÒu tiÕt nhiÒu n¨m. Ph−¬ng ph¸p ®å thÞ
gi¶i bμi to¸n ®iÒu tiÕt nhiÒu n¨m hoμn toμn t−¬ng tù nh− ®iÒu tiÕt n¨m. V× hå lín
ng−êi ta th−êng ¸p dông ban ®Çu theo ph−¬ng ph¸p sîi chØ c¨ng. NÕu trong mïa lò
nμo ®ã, theo ph−¬ng ph¸p sîi chØ c¨ng nhËn ®−îc gi¸ trÞ QT > QTmax th× còng ph¶i
hiÖu chØnh l¹i v× cã x¶ trμn. Trªn h×nh 4.9 minh häa ®−êng cong ®iÒu tiÕt ®iÒu tiÕt
nhiÒu n¨m khi hå cã dung tÝch h¹n chÕ, t−¬ng øng víi sè liÖu cña h×nh 4.5.
W m3
QS
Vhi
QT
x¶ t
1 2 3 4 5 6 7 n¨m
H×nh 4.5
Ngoμi c¸c tÝnh to¸n theo ®Æc tr−ng thêi gian (sö dông chuçi sè liÖu l−u l−îng n−íc
thèng kª theo lÞch thêi gian), víi ®iÒu tiÕt nhiÒu n¨m ng−êi ta cßn thùc hiÖn tÝnh
to¸n theo ®Æc tr−ng x¸c suÊt. Mét trong c¸c bμi to¸n thuéc lo¹i nμy lμ x©y dùng
quan hÖ gi÷a x¸c suÊt ®¶m b¶o n−íc p cho l−îng n−íc sö dông Wp víi dung tÝch
h÷u Ých cña hå Vhi. C¸c ®¹i l−îng th−êng ®−îc tÝnh trong hÖ ®¬n vÞ t−¬ng ®èi:
Wp Whi
α= ; β=
W0 W0
Trong ®ã: W0 - lμ l−îng n−íc trung b×nh nhiÒu n¨m, ®−îc lÊy lμm l−îng c¬ b¶n
tÝnh to¸n thÓ tÝch n−íc.
Quan hÖ gi÷a c¸c ®¹i l−îng trªn ®−îc x©y dùng cho dßng s«ng cô thÓ, ®· biÕt tr−íc
c¸c ®Æc tr−ng dßng ch¶y nh− ®−êng cong tÇn suÊt ®¶m b¶o n−íc (còng tÝnh trong
hÖ ®¬n vÞ t−¬ng ®èi), ®é æn ®Þnh dßng Cv, ®é kh«ng ®èi xøng Cs . Khi ®ã, nÕu cho
tr−íc 2 trong 3 ®¹i l−îng (α, β, p) sÏ x¸c ®Þnh ®−îc ngay ®¹i l−îng thø 3. VÝ dô
cho tr−íc thÓ tÝch h÷u Ých cña hå β, x¸c xuÊt ®¶m b¶o n−íc p, tõ ®−êng cong quan
hÖ: β = f (α , p )
cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc l−îng n−íc ®¶m b¶o (tÇn suÊt p) lμ α, víi trÞ sè : Wp = αW0.
Ng−êi ta còng x©y dùng quan hÖ tæng hîp h¬n, xÐt ®Õn c¶ sù thay ®æi cña hÖ sè Cv
( vμ coi Cs = 2Cv) x©y dùng ®−êng cong quan hÖ d¹ng:
β = f (α , C v , p ) .
HÖ sè α th−êng ®−îc chän x©y dùng tõ 0,2 ®Õn 0,9 cßn p trong pham vi tõ 75%
®Õn 97%. §−êng cong sau khi x©y dùng ®−îc cã thÓ dïng vμo nhiÒu môc ®Ých tÝnh
to¸n kh¸c nhau xÐt ®Õn c¸c ®Æc tr−ng x¸c suÊt cña dßng ch¶y.
4.3. BiÓu ®å ®iÒu phèi hå chøa
Nh− ®· biÕt (trong ch−¬ng 2), c¸c ®Æc tr−ng thñy v¨n ®−a ra vμ sö dông cho c¸c
tÝnh to¸n ®iÒu tiÕt dßng ch¶y ®Òu dùa vμo chuçi c¸c sè liÖu thèng kª qu¸ khø. C¸c
®Æc tr−ng nμy nãi chung chØ cã ý nghÜa trung b×nh x¸c xuÊt, bëi dßng ch¶y cã ®Æc
tÝnh ngÉu nhiªn. Trong vËn hμnh NMT§ th−êng kh«ng cã ®−îc c¸c dù b¸o dμi h¹n
tin cËy nªn cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng sai kh¸c ®¸ng kÓ, ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ khai
th¸c thñy n¨ng vμ ®é tin cËy cung cÊp ®iÖn cho hÖ thèng. §Ó xö lý c¸c t×nh huèng
sai lÖch ng−êi ta nghiªn cøu c¸c quy t¾c vËn hμnh hå chøa theo tr¹ng th¸i hiÖn thùc
cña hå. Mét trong nh÷ng quy t¾c vËn hμnh nh− vËy ®−îc thÓ hiÖn d−íi d¹ng biÓu
®å gäi lμ biÓu ®å ®iÒu phèi n−íc cña hå chøa. BiÓu ®å gióp cho ng−êi vËn hμnh
chñ ®éng trong mäi t×nh huèng, xö lý ®óng, kh¾c phôc ®−îc nh÷ng biÕn ®éng bÊt
th−êng cña dßng ch¶y còng nh− nh÷ng yªu cÇu ®ét xuÊt vÒ nhu cÇu n−íc vμ nhu
cÇu n¨ng l−îng.
Trôc hoμnh cña biÓu ®å ®iÒu phèi biÓu thÞ thêi gian trong n¨m (theo lÞch), trôc
tung biÓu thÞ thÓ tÝch n−íc hoÆc møc n−íc trong hå.
1
Z m
II
I 2 5 I
III
IV
4
t
5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 th¸ng
Víi c¸c ®−êng cong giíi h¹n x©y dùng ®−îc, biÓu ®å ®iÒu phèi chia ra thμnh c¸c
vïng sau (h×nh 4.6):
I- Vïng chèng x¶ thõa (vËn hμnh víi c«ng suÊt tèi ®a);
II- Vïng vËn hμnh b×nh th−êng (ph¸t c«ng suÊt n©ng cao trªn møc ®¶m b¶o theo
®iÒu tiÕt tèi −u);
III- Vïng ph¸t theo c«ng suÊt ®¶m b¶o;
IV- Vïng cung cÊp ®iÖn h¹n chÕ (gi¶m thÊp xuèng d−íi c«ng suÊt ®¶m b¶o).
§Ó ph©n chia c¸c vïng trªn, cÇn x©y dùng c¸c ®−êng ®ång møc sö dông l−u l−îng
n−íc (hay cïng c«ng suÊt ph¸t trung b×nh ngay ®ªm) cña NMT§.
§−êng giíi h¹n quan träng nhÊt lμ ®−êng ®ång møc ph¸t c«ng suÊt ®¶m b¶o
(®−êng 2 trªn h×nh 4.6). Møc n−íc ë d−íi ®−êng nμy kh«ng cho phÐp NMT§ ph¸t
lªn trªn c«ng suÊt ®¶m b¶o tÝnh to¸n, nh»m duy tr× ph¸t c«ng suÊt ®−îc æn ®Þnh l©u
dμi (kh«ng bÞ thiÕu n−íc). C«ng suÊt ®¶m b¶o tÝnh to¸n lμ c«ng suÊt ph¸t thÊp
nh−ng cã ®é tin cËy cao (víi tÇn xuÊt ®¶m b¶o n−íc 90%) cã xÐt ®Õn kh¶ n¨ng
®iÒu tiÕt tèi −u dßng ch¶y (cña n¨m n−íc ®iÓn h×nh tÝnh to¸n). C«ng suÊt nμy, gi¶
thiÕt ®· tÝnh ®−îc vμ t−¬ng øng víi l−u l−îng n−íc ®¶m b¶o Qp. §Ó x©y dùng
®−êng giíi h¹n nãi trªn cÇn dùa vμo sè liÖu dßng ch¶y cña c¸c n¨m cã l−îng n−íc
gÇn víi l−îng n−íc cña n¨m tÝnh to¸n (ký hiÖu lμ Wp). Sè liÖu dßng ch¶y cña n¨m
thø i, ®−îc quy chuÈn b»ng c¸ch nh©n víi tØ sè Wp/Wi (Wi lμ l−îng n−íc cña n¨m
thø i ®· lùa chän). Nöa ®−êng cong phÝa mïa c¹n ®−îc x©y dùng b»ng c¸ch gi¶i
bμi to¸n ®iÒu tiÕt ng−îc (tõ cuèi mïa c¹n) víi gi¶ thiÕt cuèi mïa c¹n hå hÕt n−íc
(ë møc n−íc chÕt) vμ l−u l−îng n−íc sö dông gi÷ kh«ng thay ®æi b»ng Qp. Nöa
®−êng cong t−¬ng øng víi mïa lò còng ®−îc thùc hiÖn t−¬ng tù nh−ng xuÊt ph¸t tõ
cuèi mïa lò, víi møc n−íc d©ng b×nh th−êng (®−êng 1 trªn h×nh vÏ). KÕt qu¶ sÏ
nhËn ®−îc c¸c ®−êng cong kh¸c nhau (cho mçi n¨m). VÏ ®−êng bao phÝa trªn c¸c
®−êng cong nμy, ta ®−îc ®−êng cong giíi h¹n 2 cÇn vÏ.
GÆp nh÷ng n¨m ®Æc biÖt Ýt n−íc (t−¬ng øng víi tÇn suÊt trªn 90%) cÇn vËn hμnh
víi l−u l−îng n−íc h¹n chÕ ®Ó kh«ng ph¶i gi¶m ®ét biÕn kh¶ n¨ng cung cÊp ®iÖn
cña NMT§. Th−êng tÝnh víi kh¶ n¨ng vËn hμnh b»ng 0,8Qp. §Ó x©y dùng ®−êng
cong giíi h¹n trong tr−êng hîp nμy cÇn chän ra c¸c n¨m Ýt n−íc ®Æc biÖt trong
chuçi thèng kª. Quy ®æi l−u l−îng n−íc mçi n¨m vÒ n¨m tÝnh to¸n vμ thùc hiÖn
tÝnh to¸n ®iÒu tiÕt ng−îc tõ cuèi mïa c¹n, gi÷ l−u l−îng n−íc kh«ng ®æi b»ng
0,8Qp. KÕt qu¶ nhËn ®−îc ®−êng cong 3 nh− trªn h×nh vÏ (lμ ®−êng bao phÝa trªn
cña c¸c ®−êng cong ®· tÝnh to¸n). §«i khi ng−êi ta cßn x©y dùng thªm ®−êng giíi
h¹n øng víi l−u l−îng b»ng 0,6Qp ®Ó ¸p dông cho nh÷ng n¨m qu¸ Ýt n−íc. C¸ch
x©y dùng còng t−¬ng tù. Møc n−íc hå xuèng d−íi ®−êng cong nμy cÇn gi¶m c«ng
suÊt chØ cßn 60% so víi c«ng suÊt ®¶m b¶o (®−êng 4).
§−êng cong ph©n chia ra vïng vËn hμnh chèng x¶ thõa n»m bªn trªn vïng ph¸t
c«ng suÊt n©ng cao. Khi møc n−íc n»m trªn ®−êng giíi h¹n nμy (trong vïng chèng
x¶ thõa) cÇn cho nhμ m¸y vËn hμnh víi l−u l−îng n−íc tèi ®a QTmax. §©y lμ vïng,
theo tÝnh to¸n, nÕu kh«ng vËn hμnh tèi ®a ch¾c ch¾n ph¶i x¶ thõa. §−êng cong
®−îc x©y dùng dùa vμo sè liÖu c¸c n¨m n−íc to (tÇn suÊt d−íi 10%). Sè liÖu ®−îc
quy ®æi vÒ n¨m cã tÇn suÊt (1-p), nghÜa lμ nh©n víi tØ sè W(1-p)/Wi. §−êng giíi h¹n
trong tr−êng hîp nμy t−¬ng øng víi ®−êng bao phÝa d−íi cña c¸c ®−êng cong tÝnh
to¸n. §−êng cong x©y dùng ®−îc th−êng chØ tån t¹i trong mïa c¹n vμ ®Çu mïa lò
(®−êng 4 trªn h×nh 4.6), bëi trong mïa lò c«ng suÊt th−êng ph¶i ph¸t n©ng cao ®Õn
tèi ®a míi ®¶m b¶o tèi −u (®Ó l−îng n−íc x¶ Ýt nhÊt). Vïng ph¸t n©ng cao vμ vïng
chèng x¶ thõa trong mïa lò trïng nhau. H¬n n÷a, cuèi mïa lò cßn cã thÓ cã c¶
kho¶ng thêi gian ph¶i x¶ thõa b¾t buéc, kh«ng thÓ vËn hμnh chèng x¶ thõa.
BiÓu ®å x©y dùng ®−îc nh− trªn míi chØ lμ c¬ së cho biÓu ®å ®iÒu phèi. Trong thùc
tÕ ®Ó ¸p dông thμnh quy tr×nh vËn hμnh ng−êi ta cßn xem xÐt thªm lêi gi¶i tèi −u
cña bμi to¸n ®iÒu tiÕt c¸c n¨m (qu¸ khø) ®Ó hiÖu chØnh c¸c ®−êng cong, còng nh−
hiÖu chØnh theo kinh nghiÖm vËn hμnh l©u n¨m cho biÓu ®å ®iÒu phèi. Lý do cã thÓ
hiÖu chØnh c¸c ®−êng cong giíi h¹n lμ v× cã nh÷ng phÇn ranh giíi kh«ng ch¾c ch¾n
(gi÷a ®−êng bao phÝa trªn vμ phÝa d−íi c¸c ®−êng cong). Ngoμi ra xuÊt ph¸t tõ ®Æc
®iÓm hÖ thèng c«ng suÊt yªu cÇu ®¶m b¶o cã thÓ kh¸c nhau. Môc ®Ých cuèi cïng
cña viÖc hiÖu chØnh lμ gi÷ cho c«ng suÊt vËn hμnh æn ®Þnh (Ýt bÞ ph¸ vì xuèng d−íi
c«ng xuÊt yªu cÇu) vμ s¶n l−îng ®iÖn n¨ng thu ®−îc tèi ®a.
DÔ nhËn thÊy r»ng, nÕu tu©n thñ biÓu ®å ®iÒu phèi th× chØ tån t¹i vïng t−¬ng ®èi
hÑp gi÷a ®−êng 2 vμ ®−êng 5 (vïng ph¸t n©ng cao) cÇn x¸c ®Þnh c«ng suÊt ph¸t cô
thÓ theo tÝnh to¸n tèi −u còng nh− c¸c yªu cÇu kh¸c cña hÖ thèng.
4.4. TÝnh to¸n ®iÒu tiÕt dµi h¹n theo c¸c ph−¬ng ph¸p sè
I. Bµi to¸n
§Ó tÝnh to¸n ®iÒu tiÕt dμi h¹n dßng ch¶y theo c¸c ph−¬ng ph¸p sè ng−êi ta th−êng
m« t¶ bμi to¸n d−íi d¹ng m« h×nh ®iÒu khiÓn tèi −u.
1. Hµm môc tiªu (cùc ®¹i hãa s¶n l−îng ®iÖn n¨ng trong chu kú tÝnh to¸n):
T
E = ∫ PTD (t )dt ⇒ Max (1)
0
Trong ®ã, Δti cã thÓ chän lμ c¸c th¸ng trong n¨m (hoÆc ng¾n h¬n). Thêi ®iÓm cuèi
mçi kho¶ng chia th−êng ®−îc ®¸nh sè thø tù trïng víi sè thø tù cña kho¶ng.
Trong tr−êng hîp nμy rμng buéc c©n b»ng n−íc ®−îc sö dông trªn c¬ së (3.6) vμ
®−a vÒ d¹ng:
Δ V i = ( Q si − Q i − Q xi − Q ri − Q tli ) Δ t i (6)
C¸c trÞ sè l−u l−îng n−íc trong ph−¬ng tr×nh ®−îc hiÓu lμ trÞ sè trung b×nh trong
kho¶ng Δti. ThÓ tÝch n−íc ΔVi tÝch l¹i trong hå b»ng hiÖu thÓ tÝch n−íc hå t¹i thêi
®iÓm ti (cuèi kho¶ng Δti) vμ thêi ®iÓm ti-1:
ΔVi = Vi − Vi −1 (7)
Víi ph−¬ng tr×nh c©n b»ng n−íc d¹ng (6) vμ (7) th× sö dông ®Æc tÝnh thÓ tÝch hå sÏ
thuËn lîi h¬n ®Æc tÝnh diÖn tÝch. Cã thÓ tÝnh ®−îc thÓ tÝch n−íc hå t¹i thêi ®iÓm ®Çu
vμ cuèi kho¶ng xÐt theo c¸c møc n−íc th−îng l−u:
Vi = f ( Z i )
(8)
Vi −1 = f ( Z i −1 )
II. C¸c ph−¬ng ph¸p g¶i
1. Ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch ®éng rêi r¹c
Bμi to¸n ®−îc m« t¶ theo (5), (6), (7) vμ (8). C¸c rμng buéc kh¸c gièng nh− trong
tr−êng hîp chung.
§Ó thÊy râ ý nghÜa cña ph−¬ng ph¸p ta minh häa thuËt to¸n theo s¬ ®å h×nh häc.
Gi¶ thiÕt chu kú tÝnh to¸n T ®−îc chia ra lμm N kho¶ng (t¹i c¸c ®iÓm chia t0 =0, t1,
t2, ..., TN=T). Sè thø tù kho¶ng ®−îc lÊy trïng víi ®iÓm chia cuèi kho¶ng. Møc
n−íc hå ®−îc rêi r¹c hãa thμnh M møc t¹i c¸c gi¸ trÞ Z1 = Zch, Z2, Z3, ..., ZM = Zdbt.
Z
ZM
G
ZS E D
B
ZR
A
Z2
F
Z1 t
0 t1 t2 ti-1 ti tN-2 tN-1 T
tèi −u trong I
tèi −u trong II
Theo thuËt to¸n QH§ cña Belman quü ®¹o tèi −u cÇn ®−îc x¸c ®Þnh ng−îc tõ cuèi
qu¸ tr×nh vÒ phÝa ®Çu. §ã lμ v× theo nguyªn lý tèi −u "phÇn cuèi cña mét quü ®¹o
tèi −u còng lμ mét quü ®¹o tèi −u". NÕu t×m ®−îc phÇn cuèi cña quü ®¹o tèi −u th×
®ã lμ phÇn tèi −u ch¾c ch¾n.
Trë l¹i bμi to¸n, ta xÐt tõ thêi ®iÓm tN-2 ®Õn cuèi qu¸ tr×nh. Gi¶ sö quü ®¹o tèi −u
toμn côc ®i tõ ®iÓm O vÒ ®Õn tN-2 r¬i vμo ®iÓm A. Khi ®ã ®Ó t×m nèt phÇn cßn l¹i
cña quü ®¹o tèi −u ta chØ cÇn xÐt M ph−¬ng ¸n quü ®¹o. §ã lμ c¸c quü ®¹o xuÊt
ph¸t tõ A ®i vÒ T qua M møc n−íc (nh− vÏ trªn h×nh). Víi mçi quü ®¹o ng¾n nμy
(chØ gåm 2 ®o¹n nhá ΔtN-1 vμ ΔtN) cã thÓ tÝnh ®−îc l−îng ®iÖn n¨ng s¶n xuÊt ra cña
nhμ m¸y nÕu vËn hμnh theo mçi ph−¬ng ¸n. So s¸nh M trÞ sè ®iÖn n¨ng ta x¸c ®Þnh
®−îc quü ®¹o tèi −u (t−¬ng øng víi l−îng ®iÖn n¨ng lín nhÊt). Ch¼ng h¹n ®ã lμ
®−êng nÐt liÒn xuÊt ph¸t tõ A ®Õn T nh− trªn h×nh vÏ.
Quü ®¹o tèi −u ®i tõ ®Çu qu¸ tr×nh ®Õn thêi ®iÓm tN-2 cã thÓ kh«ng r¬i vμo ®iÓm A
(c¸c tÝnh to¸n ë trªn chØ lμ mét gi¶ thiÕt). Cã tÊt c¶ M kh¶ n¨ng kh¸c nhau vÒ vÞ trÝ
cña quü ®¹o tèi −u (tÝnh theo møc n−íc) t¹i thêi ®iÓm tN-2. CÇn thùc hiÖn tÝnh to¸n
t−¬ng tù cho c¸c tr−êng hîp cßn l¹i. KÕt qu¶ víi mçi møc n−íc ta nhËn ®−îc mét
quü ®¹o tèi −u xuÊt ph¸t tõ tN-2 ®Õn T (c¸c ®−êng nÐt liÒn trªn h×nh vÏ).
TiÕp theo, xÐt t¹i thêi ®iÓm tN-3. Gi¶ thiÕt quü ®¹o tèi −u ®i tõ ®Çu qu¸ tr×nh ®Õn
thêi ®iÓm nμy r¬i vμo ®iÓm B. DÔ thÊy, ®Ó t×m quü ®¹o tèi −u xuÊt ph¸t tõ B ®Õn
cuèi qu¸ tr×nh còng chØ cÇn so s¸nh M ph−¬ng ¸n quü ®¹o. §ã lμ c¸c quü ®¹o xuÊt
ph¸t tõ B, nèi víi c¸c ®−êng nÐt liÒn ®· x¸c ®Þnh ®−îc (®i tõ tN-2 ®Õn T) nh− trªn
h×nh vÏ. Cßn rÊt nhiÒu quü ®¹o kh¸c kh«ng cÇn xÐt ®Õn bëi ch¾c ch¾n kh«ng ph¶i
lμ quü ®¹o tèi −u. Ta cã thÓ chøng minh ®−îc ®iÒu nμy dùa vμo nguyªn lý tèi −u.
ThËt vËy, gi¶ thiÕt tån t¹i quü ®¹o tèi −u ®i tõ B ®Õn T n»m ngoμi M quü ®¹o võa
nªu, ch¼ng h¹n quü ®¹o ®i theo ®−êng BCDT. Khi ®ã, s¶n l−îng ®iÖn n¨ng cña quü
®¹o BCDT lμ lín nhÊt. Ta viÕt ®−îc t−¬ng quan sau:
ΔE(BCDT) > ΔE(BEFT) > ΔE(BCGT)
H¬n n÷a theo nguyªn lý tèi −u cña Belman, phÇn cuèi cña quü ®¹o nμy (xuÊt ph¸t
tõ C) còng ph¶i cã ®iÖn n¨ng lín nhÊt so víi tÊt c¶ c¸c quü ®¹o cïng xuÊt ph¸t tõ C
®Õn T. Trong khi ®ã,
ΔE(BCDT) = ΔE(BC) + ΔE(CDT) ;
ΔE(BCGT) = ΔE(BC) + ΔE(CGT) ;
Suy ra: ΔE(CDT) > ΔE(CGT).
T−¬ng quan cuèi cïng nhËn ®−îc l¹i kh«ng ®óng víi kÕt qu¶ ®· tÝnh to¸n, bëi ®iÖn
n¨ng cña tÊt c¸c c¸c quü ®¹o xuÊt ph¸t tõ C ®· ®−îc so s¸nh ®Çy ®ñ vμ chän ra quü
®¹o CGT cã trÞ sè ®iÖn n¨ng lín nhÊt (vμ vÏ thμnh nÐt liÒn).
M©u thuÉn nμy tån t¹i ®èi víi mäi quü ®¹o gi¶ thiÕt lμ tèi −u nh−ng kh«ng n»m
trong sè M quü ®¹o ®· chän ban ®Çu (chøng minh t−¬ng tù), nghÜa lμ quü ®¹o tèi
−u chØ cã thÓ lμ BEFT.
Do vÞ trÝ B cña quü ®¹o tèi −u ®i tõ ®Çu qu¸ tr×nh ®Õn thêi ®iÓm tN-3 còng chØ lμ gi¶
thiÕt. Ta ph¶i tÝnh thªm t−¬ng tù cho M-1 møc n−íc kh¸c cßn l¹i vμ chän ra M
ph−¬ng ¸n tèi −u vμ ®¸nh dÊu b»ng ®−êng nÐt liÒn (trªn h×nh kh«ng vÏ).
C¸ch thùc hiÖn t−¬ng tù cã thÓ tiÕp tôc cho ®Õn tËn thêi ®iÓm t1 vμ nhËn ®−îc M
®−êng nÐt liÒn kÐo dμi tõ T. Cuèi cïng, tõ t0 vÏ c¸c tia nèi ®iÓm O duy nhÊt víi c¸c
®−êng nÐt liÒn ta cã M quü ®¹o. So s¸nh ®iÖn n¨ng cña M quü ®¹o nμy ta nhËn
®−îc quü ®¹o tèi −u toμn côc (c¶ qu¸ tr×nh).
DÔ nhËn thÊy r»ng mçi b−íc lïi vÒ phÝa ®Çu qu¸ tr×nh ®Òu chØ cÇn so s¸nh M2
ph−¬ng ¸n quü ®¹o. C¶ qu¸ tr×nh cÇn so s¸nh N.M2 ph−¬ng ¸n, Ýt h¬n nhiÒu so víi
MN ph−¬ng ¸n tæng céng. ThuËt to¸n vÉn cho phÐp nhËn ®−îc lêi gi¶i tèi −u toμn
côc. §ã chÝnh lμ −u ®iÓm cña thuËt to¸n QH§.
Khi thùc hiÖn tÝnh to¸n b»ng m¸y, sau mçi b−íc thùc hiÖn cÇn ghi l¹i M quü ®¹o
tèi −u víi c¸c l−îng ®iÖn n¨ng t−¬ng øng. §Ó so s¸nh M quü ®¹o ë b−íc tiÕp theo
ta chØ cÇn céng thªm ®iÖn n¨ng cña ®o¹n quü ®¹o kÐo dμi.
Ng−êi ta còng thiÕt lËp c¸c biÓu thøc chung ®Ó tÝnh ®iÖn n¨ng cho mçi ®o¹n nhá
quü ®¹o nh− sau. Gi¶ thiÕt ®o¹n nhá xuÊt ph¸t tõ thêi ®iÓm ti-1 víi møc n−íc ZR
®Õn møc n−íc ZS ë thêi ®iÓm ti.
- Dùa vμo ®Æc tÝnh thÓ tÝch cña hå ta tÝnh ®−îc thÓ tÝch n−íc trong hå t−¬ng øng t¹i
ti-1 vμ ti lμ Vi-1 vμ Vi. Tõ ®ã ta tÝnh ®−îc ΔVi = Vi-Vi-1 .
- ThÓ tÝch n−íc x¶ ®−îc x¸c ®Þnh theo l−îng n−íc thõa trong Δti :
ΔWth = (QSi-QTmax). Δti - ΔVi.
ΔWX = Wth khi Wth > 0 . (9)
Trong tr−êng hîp nμy c¸c tæ m¸y ®−îc x¸c ®Þnh lμ vËn hμnh tèi ®a víi l−u l−îng
n−íc b»ng QTmax.
- Khi l−îng n−íc x¶ b»ng 0 (Wth cã gi¸ trÞ ©m), l−u l−îng n−íc vËn hμnh (trung
b×nh) trong Δti ®−îc tÝnh theo ph−¬ng tr×nh c©n b»ng n−íc (3.6) :
ΔVi
Qi = (Qsi − Qri − Qtli ) − (10)
Δt i
- TÝnh møc n−íc th−îng l−u trung b×nh trong kho¶ng thêi gian Δt i :
Z i + Z i −1
Z= .
2
Ng−êi ta cßn hay tÝnh møc n−íc th−îng l−u trung b×nh theo ®Æc tÝnh thÓ tÝch (®−îc
Vi + Vi −1
coi lμ cã xÊp xØ tèt h¬n). Tr−íc hÕt tÝnh: Vtb = , sau ®ã tõ ®Æc tÝnh thÓ tÝch
2
x¸c ®Þnh møc n−íc th−îng l−u Z (còng mang ý nghÜa trung b×nh).
- X¸c ®Þnh møc n−íc h¹ l−u trung b×nh theo ®Æc tÝnh møc n−íc h¹ l−u: Zhl =
ψ(Q+Qx) ;
- X¸c ®Þnh tæn thÊt cét n−íc: ΔH = ξ(Qi) .
TÝnh c«ng suÊt ph¸t (trung b×nh) cña NMT§ trong Δt i :
PT§i = 9,81.η.(Z - Zhl - ΔH).Qi . (11)
- L−îng ®iÖn n¨ng s¶n xuÊt ra trong Δt i :
ΔEi = PT§i. Δti .
Thñ tôc trªn ®óng cho mäi ®o¹n quü ®¹o nhá nªn rÊt thuËn lîi trong c¸c tÝnh to¸n
b»ng ch−¬ng tr×nh.
Còng cÇn nãi thªm lμ, thuËt to¸n tr×nh bÇy trªn chñ yÕu cã ý nghÜa minh häa
ph−¬ng ph¸p, trong ®ã ®· cã nh÷ng gi¶ thiÕt ®¬n gi¶n hãa. Khi ¸p dông thùc tÕ, tïy
theo ®Æc ®iÓm cña nhμ m¸y vμ hÖ thèng cÇn bæ sung hoÆc thay ®æi m« h×nh bμi
to¸n cho thÝch hîp. VÝ dô, cÇn xÐt ®Õn ®Çy ®ñ c¸c giíi h¹n vËn hμnh mμ trong m«
h×nh võa nªu míi chØ xÐt duy nhÊt møc n−íc trong hå ë d¹ng ®¬n gi¶n nhÊt (ch−a
kÓ ®Õn yªu cÇu cña ®iÒu tiÕt lò). Cuèi mïa c¹n kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i ®iÒu tiÕt hå
xuèng møc n−íc chÕt (møc n−íc cuèi trë thμnh biÕn tù do cã thÓ lùa chän), kÓ c¶
l−îng n−íc x¶ còng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i tÝnh víi lóc vËn hμnh cùc ®¹i c¸c tæ m¸y.
Khi ®ã thuËt to¸n x¸c ®Þnh gi¸ trÞ ΔEi vμ s¬ ®å lùa chän quü ®¹o sÏ phøc t¹p h¬n,
tuy vÉn dùa trªn nguyªn lý tèi −u cña Belman.
2. Ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch phi tuyÕn (QHPT)
§Ó gi¶i bμi to¸n ®iÒu tiÕt dμi h¹n dßng ch¶y theo ph−¬ng ph¸p QHPT cÇn thiÕt ph¶i
rêi r¹c hãa biÕn thêi gian. C¸c biÕn cßn l¹i ®−îc x¸c ®Þnh t¹i c¸c ®iÓm chia tÝnh
to¸n (cã thÓ nhËn mäi gi¸ trÞ trong ph¹m vi cã thÓ). Nh− vËy vÉn sö dông m« h×nh
hμm môc tiªu (5), ph−¬ng tr×nh c©n b»ng n−íc d¹ng (6) vμ (7), nh−ng møc n−íc cã
thÓ biªn thiªn liªn tôc.
H·y xÐt kü h¬n vÒ c¸c biÕn ®éc lËp cña bμi to¸n. Gi¶ thiÕt kho¶ng thêi gian còng
®−îc chia ra lμm N kho¶ng t¹i c¸c ®iÓm chia t0 = 0, t1, t2, ..., tN=T. Nh− vËy møc
n−íc th−îng l−u trong hå t¹i N thêi ®iÓm cã thÓ coi lμ c¸c biÕn ®éc lËp. Møc n−íc
hå ban ®Çu Z0 cã thÓ coi lμ ®· biÕt nÕu tÝnh to¸n ®iÒu tiÕt nèi theo chuçi l−u l−îng
n−íc tõng n¨m, nÕu tÝnh theo chu kú thñy v¨n ®iÓn h×nh cã thÓ coi Z0 = ZN. NghÜa
lμ lu«n cã N m−íc n−íc cÇn t×m. Còng nh− trong ph−¬ng ph¸p QH§, l−u l−îng
n−íc x¶ cã thÓ coi lμ phô thuéc (tÝnh víi QTmax) hay ®éc lËp. Trong tr−êng hîp coi
lμ biÕn ®éc lËp sè biÕn cña bμi to¸n t¨ng lªn ®¸ng kÓ (thªm N biÕn), trong khi lêi
gi¶i tèi −u nhËn ®−îc kh«ng kh¸c nhiÒu so víi tr−êng hîp tÝnh phô thuéc vμo
QTmax.
Nh− vËy trong tr−êng hîp chung, hμm môc tiªu (5) chøa 2N biÕn ®éc lËp:
ET§(Z1, Z2, ..., ZN, Q1, Q2, ..., QN) → max .
Khi chÊp nhËn rμng buéc (9) hμm chØ cßn N biÕn møc n−íc. ChÊp nhËn thªm m−íc
n−íc ë cuèi mïa c¹n: Z0 = ZN = Zch ta cã N-1 biÕn ®éc lËp. C¸c biÕn trung gian
®−îc ®−a vμo hμm môc tiªu vμ c¸c rμng buéc nh»m lμm ®¬n gi¶n biÓu thøc hμm .
a. Hµm môc tiªu:
Sö dông (11) ta cã biÓu thøc cô thÓ h¬n cña hμm môc tiªu:
N
ETD = ∑ 9,81.η .Δt i .( Z tb i − Z hl i − ΔH i ).Qi → max (12)
i =1
C¸c ®¹i l−îng trong hμm môc tiªu ®Òu lμ trÞ sè trung b×nh trong kho¶ng .
b. C¸c rµng buéc:
- Ph−¬ng tr×nh c©n b»ng n−íc cho mçi kho¶ng:
V i − V i −1 = ( Q si − Q i − Q xi − Q ri − Q tli ) Δ t i (13)
- C¸c quan hÖ hμm tÝnh to¸n cho c¸c ®¹i l−îng trong mçi kho¶ng i :
+ Møc n−íc th−îng l−u trung b×nh: Ztb i = 0,5.(Zi+Zi-1) ;
+ §Æc tÝnh thÓ tÝch: Vi = f(Zi) ;
+ §Æc tÝnh møc n−íc h¹ l−u: Zhl i = ψ(Qi+Qxi) ; (14)
+ §Æc tÝnh tæn thÊt cét n−íc: ΔHi = ξ(Qi) ;
+ §Æc tÝnh hiÖu suÊt : ηi = χ(Qi,Hi) ;
- C¸c giíi h¹n :
+ Møc n−íc th−îng l−u: Zmin(ti) ≤ Zi ≤ Zmax(ti) ;
+ L−u l−îng vËn hμnh tèi thiÓu: Qmin i ≤ Qi ≤ Qmax i . (15)
+ Giíi h¹n ®iÖn n¨ng cung cÊp : Emin ti ≤ ΔEti ≤ Emax ti
ΔEti = 9,81.η. Δti .(Ztb i - Zhl - ΔHi).Qi .
C¸c rμng buéc (13) - (15) t−¬ng øng víi i = 1, 2, ..., N.
§Ó ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p gi¶i QHPT (vÝ dô thuËt to¸n gradien) ng−êi ta th−êng
xÊp xØ c¸c hμm thùc nghiÖm f, ψ, ξ, χ b»ng biÓu thøc gi¶i tÝch (hiÖu suÊt η cßn
®−îc coi lμ h»ng sè).
¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p QHPT lμ cã m« t¶ to¸n häc ®¬n gi¶n. Nh−îc ®iÓm
chung lμ cã kh¶ n¨ng kh«ng héi tô ®Õn lêi gi¶i hoÆc chØ nhËn ®−îc lêi gi¶i tèi −u
côc bé. Tuy nhiªn víi bμi to¸n ®iÒu tiÕt dμi h¹n dßng ch¶y, c¸c quan hÖ hμm kh«ng
phøc t¹p l¾m nªn nh−îc ®iÓm trªn Ýt g©y khã kh¨n trong c¸c tÝnh to¸n øng dông.
Ch−¬ng 5
chÕ ®é lμm viÖc ngμy cña nhμ m¸y thñy ®iÖn
trong hÖ thèng ®iÖn (®iÒu tiÕt ng¾n h¹n)
P MW
ΔE1 ΔE2 ΔE3
ΔE E
ΔP1 ΔE1 MWh
ΔP2 ΔE2
ΔP3 ΔE3
ΔE
ET§
t
0 24 h
H×nh 5.1
Dùa vμo c¸c cÆp sè (ΔP1,ΔE1), (ΔP2,ΔE2), (ΔP3,ΔE3), ..., (ΔPn,ΔEn) vÏ ®−îc täa ®é
cña c¸c ®iÓm t−¬ng øng trªn ®−êng cong n¨ng l−îng. Nèi chóng l¹i ta ®−îc toμn
bé ®−êng cong (h×nh 5.1).
Víi ®−êng cong n¨ng l−îng ta dÔ dμng x¸c ®Þnh ®−îc l−îng ®iÖn n¨ng ΔE cña mét
phÇn bÊt kú biÓu ®å n»m giíi h¹n gi÷a 2 ®o¹n th¼ng n»m ngang, ng−îc l¹i cã thÓ
c¾t phÇn biÓu ®å t−¬ng øng víi l−îng ®iÖn n¨ng cho tr−íc (xem h×nh vÏ). §ã còng
chÝnh lμ nh÷ng thao t¸c x¸c ®Þnh biÓu ®å c«ng suÊt vËn hμnh ngμy cña NMT§ theo
ph−¬ng ph¸p ®å thÞ.
5.3. ph−¬ng ph¸p ®å thÞ x©y dùng biÓu ®å c«ng suÊt vËn hµnh
ngµy cña nhµ m¸y thñy ®iÖn lµm viÖc trong hÖ thèng
I. Bµi to¸n
C¸c sè liÖu cÇn ®−îc cho tr−íc gåm:
- BiÓu ®å phô t¶i tæng cña hÖ thèng (®−îc dù b¸o trong ph¹m vi mét ngμy ®ªm);
- L−u l−îng n−íc trung b×nh (Qtb) vμ cét n−íc trung b×nh (Htb) tèi −u, ®· x¸c ®Þnh
®−îc tõ lêi gi¶i cña bμi to¸n ®iÒu tiÕt dμi h¹n;
- C«ng suÊt lín nhÊt cã thÓ vËn hμnh cña NMT§ (Nkd);
- Dung tÝch ®iÒu tiÕt ngμy cña hå (Vng).
CÇn ph¶i x©y dùng biÓu ®å c«ng suÊt vËn hμnh ngμy (PT§(t)) cña NMT§ sao cho
gi¶m ®−îc chi phÝ vËn hμnh cña hÖ thèng xuèng møc thÊp nhÊt.
Nh− ®· nãi trªn, tiªu chuÈn tèi −u ë ®©y ®−îc hiÓu theo ý nghÜa t×m vÞ trÝ cao nhÊt
cho biÓu ®å NMT§ trong biÓu ®å phô t¶i tæng hÖ thèng. Nhμ m¸y ph¶i ®¶m b¶o sö
dông hÕt l−îng n−íc trong ngμy, tÝnh theo lêi gi¶i cña bμi to¸n ®iÒu tiÕt dμi h¹n.
II. Ph−¬ng ph¸p gi¶i
Bμi to¸n ®−îc gi¶i theo ph−¬ng ph¸p ®å thÞ, sö dông ®−êng cong n¨ng l−îng. CÇn
chia ra c¸c tr−êng hîp kh¸c nhau tïy thuéc vμo t−¬ng quan l−îng n−íc víi dung
tÝch hå vμ c«ng suÊt ®Æt (hay c«ng suÊt kh¶ dông) cña NMT§.
1. Tr−êng hîp NMT§ kh«ng bÞ giíi h¹n vÒ dung tÝch hå vµ c«ng suÊt nhµ m¸y
§ã lμ tr−êng hîp tÝnh to¸n cho mïa c¹n, khi l−îng n−íc dßng ch¶y rÊt Ýt, hå v¬i,
cã thÓ ®¶m b¶o tháa m·n chÕ ®é ®iÒu tiÕt tèi −u kh«ng h¹n chÕ. C¸c b−íc thùc hiÖn
nh− sau:
- §Çu tiªn, víi biÓu ®å phô t¶i tæng hÖ thèng ®· cho, x©y dùng ®−êng cong n¨ng
l−îng (theo ph−¬ng ph¸p trong môc 5.2).
- TiÕp theo, tÝnh l−îng ®iÖn n¨ng cã thÓ s¶n xuÊt ra trong mét ngμy ®ªm cña
NMT§. Víi gi¶ thiÕt tæn thÊt do ®iÓu chØnh lμ bÐ cã thÓ bá qua (xem phÇn sau), ta
cã thÓ tÝnh l−îng ®iÖn n¨ng nμy theo c¸c gi¸ trÞ trung b×nh (nh− kh«ng ®iÒu chØnh):
ET§ = 24. Ptb = 24. 9,81.η. Htb.Qtb
= 9,81.η. Htb.Wng
ë ®©y, còng ký hiÖu Wng = 24.Qtb lμ l−îng n−íc ®−îc phÐp sö dông trong ngμy.
Nh− vËy, l−îng ®iÖn n¨ng tÝnh ®−îc theo c«ng thøc trªn còng chÝnh lμ l−îng ®iÖn
n¨ng cÇn ph¸i ph¸t trong ngμy ®èi víi nhμ m¸y, theo yªu cÇu cña ®iÒu tiÕt dμi h¹n.
- BiÓu ®å vËn hμnh cña NMT§ ®−îc x©y dùng b»ng c¸ch x¸c ®Þnh phÇn ngän cña
biÓu ®å phô t¶i tæng hÖ thèng t−¬ng øng víi diÖn tÝch b»ng ET§.
P MW
0 ET§ E
MWh
E®t
ET§
Nkd
P MW
Nkd
Pmax
E®t
Ptb
t t
0 24 h 0 t1 t2 24 h
a) b)
H×nh 5.2
Khi ®· cã ®−êng cong n¨ng l−îng th× viÖc x¸c ®Þnh phÇn biÓu ®å nh− vËy rÊt ®¬n
gi¶n: chØ cÇn ®Æt ®o¹n cã chiÒu dμi b»ng ET§ trªn trôc n¨ng l−îng (tÝnh tõ ®iÓm gèc
0), dãng xuèng ®−êng cong n¨ng l−îng, råi dãng ngang sang biÓu ®å (h×nh 5,2,a).
DÔ nhËn thÊy, trong tr−êng hîp nμy, viÖc lùa chän biÓu ®å c«ng suÊt vËn hμnh cho
NMT§ (h×nh 5.2,b) theo c¸ch nªu trªn lμ hîp lý. Tr−íc hÕt biÓu ®å ®¶m b¶o sö
dông võa ®óng l−îng n−íc ®· cho (x¸c ®Þnh theo lêi gi¶i bμi to¸n ®iÒu tiÕt dμi
h¹n). Cã thÓ kh¼ng ®Þnh ®iÒu nμy v× l−îng ®iÖn n¨ng s¶n xuÊt ra trong ngμy ®óng
b»ng ET§ (®· ®−îc tÝnh theo l−îng n−íc). BiÓu ®å chiÕm vÞ trÝ cao nhÊt trªn phÇn
ngän cña biÓu ®å phô t¶i tæng hÖ thèng, nªn phÇn biÓu ®å cßn l¹i b»ng ph¼ng, ®¶m
b¶o cho c¸c NMN§ lμm viÖc víi hiÖu suÊt cao, gi¶m ®−îc chi phÝ nhiªn liÖu
(t−¬ng øng víi môc tiªu cña ®iÒu tiÕt ng¾n h¹n). Ngoμi ra, c¸ch lùa chän biÓu ®å
nh− trªn cßn cho phÐp NMT§ tham gia tèi ®a vμo c©n b»ng c«ng suÊt hÖ thèng giê
cao ®iÓm (cßn gäi lμ phñ ®Ønh biÓu ®å phô t¶i).
Tuy nhiªn biÓu ®å x©y dùng nh− trªn còng chØ cã thÓ vËn hμnh ®−îc nÕu kh«ng vi
ph¹m c¸c giíi h¹n vÒ c«ng suÊt ph¸t vμ dung tÝch ®iÒu tiÕt cña hå (nh− ®· gi¶
thiÕt). CÇn kiÓm tra l¹i c¸c ®iÒu kiÖn sau:
Pmax ≤ Nkd ;
W®t ≤ Vng .
Trong ®ã, Pmax - lμ trÞ sè c«ng suÊt ph¸t lín nhÊt theo biÓu ®å;
W®t - lμ thÓ tÝch n−íc lín nhÊt cÇn tÝch vμo hoÆc lÊy ra tõ hå chøa trong
ph¹m vi mét ngμy ®ªm.
Wng - Dung tiÕt ngμy cña NMT§ t¹i thêi gian tÝnh to¸n (x¸c ®Þnh theo
møc n−íc trung b×nh trong hå vμ ®Æc tÝnh thÓ tÝch).
TrÞ sè Pmax cã thÓ x¸c ®Þnh trùc tiÕp tõ biÓu ®å (sau ®ã so s¸nh víi Nkd ®Ó kiÓm tra
®iÒu kiÖn). TrÞ sè W®t cÇn ph¶i x¸c ®Þnh qua c¸c c«ng thøc tÝnh to¸n.
Gi¶ thiÕt ®−êng c«ng suÊt trung b×nh c¾t biÓu ®å t¹i c¸c thêi ®iÓm t1 vμ t2. C«ng
suÊt nμy t−¬ng øng víi l−u l−îng n−íc vËn hμnh kh«ng ®æi b»ng Qtb. Nh− vËy, theo
biÓu ®å vËn hμnh, trong c¸c kho¶ng thêi gian tõ 0 ®Õn t1 vμ tõ t2 ®Õn 24 giê n−íc
®−îc tÝch vμo hå (l−u l−îng n−íc vËn hμnh nhá h¬n Qtb), cßn tõ t1 ®Õn t2 n−íc ®−îc
lÊy ra ®Ó ph¸t n©ng cao c«ng suÊt. L−îng n−íc tÝch vμo vμ lÊy ra b»ng nhau (b»ng
W®t), ta tÝnh ®−îc:
t2
1
= E dt .
9,81.η .H tb
Trong ®ã, ký hiÖu E®t lμ l−îng ®iÖn n¨ng t−¬ng øng víi phÇn ngän biÓu ®å (phÇn
n»m bªn trªn trÞ sè c«ng suÊt trung b×nh). L−îng ®iÖn n¨ng nμy cã thÓ tÝnh trùc
tiÕp theo diÖn tÝch phÇn ngän biÓu ®å hoÆc tÝnh theo ®−êng cong n¨ng l−îng (h×nh
5.2,a), thay vμo biÓu thøc trªn ta tÝnh ®−îc W®t. So s¸nh W®t víi Vhi ®Ó kiÓm tra
®iÒu kiÖn giíi h¹n vÒ dung tÝch hå. NÕu cã ®iÒu kiÖn nμo ®ã kh«ng tháa m·n, cÇn
ph¶i x¸c ®Þnh l¹i biÓu ®å ®Ó tÝnh ®Õn ®iÒu kiÖn nμy.
2. Tr−êng hîp NMT§ bÞ giíi h¹n vÒ c«ng suÊt ph¸t, dung tÝch hå chøa ®ñ lín
§©y cã thÓ lμ tr−êng hîp tÝnh to¸n cho mïa n−íc trung b×nh. Hå cã dung tÝch lín,
®ñ ®Ó cã thÓ tËp trung toμn bé l−îng n−íc phñ ®Ønh biÓu ®å phô t¶i nh− tr−êng hîp
trªn. Tuy nhiªn, víi l−îng n−íc nhiÒu h¬n, ®Ønh nhän cña biÓu ®å phô t¶i cã thÓ
lμm cho nhμ m¸y kh«ng ®¸p øng giíi h¹n vÒ c«ng suÊt ph¸t.
§Ó tr¸nh x¶y ra kh¶ n¨ng nμy cÇn ph¶i giíi h¹n chiÒu cao phÇn ngän cña biÓu ®å.
§ã lμ phÇn c«ng suÊt ph¸t lªn trªn trÞ sè c«ng suÊt trung b×nh, tham gia phñ ®Ønh
biÓu ®å phô t¶i. PhÇn cßn l¹i cña biÓu ®å (gäi lμ phÇn gèc) ®−îc lùa chän sao cho
sö dông hÕt l−îng n−íc cßn l¹i.
P MW
0 E®t E
E®t MW
P® h
ET§-E®t
Ptb P MW
ET§-E®t Pmax
P®t N®
E®t
Ptb
t t
0 24 h 0 24 h
a) b)
H×nh 5.3
Gi¶ thiÕt c«ng suÊt tèi ®a cã thÓ ph¸t cña nhμ m¸y lμ Nkd (cßn gäi lμ c«ng suÊt kh¶
dông), trÞ sè cã thÓ b»ng c«ng suÊt ®Æt N® hoÆc nhá h¬n (bÞ gi¶m do ®iÒu kiÖn kü
thuËt hoÆc do yªu cÇu hÖ thèng). C«ng suÊt trung b×nh tÝnh ®−îc theo l−îng n−íc:
Ptb = 9,81.η. Htb.Qtb .
Khi ®ã c«ng suÊt ®Ønh (do ®iÒu tiÕt) : P® = Nkd - Ptb. C«ng suÊt nμy x¸c ®Þnh phÇn
ngän biÓu ®å c«ng suÊt NMT§ trªn ®Ønh cña biÓu ®å phô t¶i tæng hÖ thèng. PhÇn
ngän cã l−îng ®iÖn n¨ng t−¬ng øng (ký kiÖu lμ E®t) cã thÓ tÝnh ®−îc nhê ®−êng
cong n¨ng l−îng (h×nh 5.3,a).
PhÇn gèc cña biÓu ®å ®−îc x©y dùng b»ng c¸ch sö dông mét tam gi¸c vu«ng cã
c¹nh gãc vu«ng n»m ngang chiÒu dμi b»ng ET§-E®t, c¹nh gãc vu«ng th¼ng ®øng
b»ng Ptb. DÞch chuyÓn tam gi¸c vu«ng däc theo ®−êng cong n¨ng l−îng (gi÷
nguyªn ph−¬ng cña c¸c c¹nh) sao cho cã mét ®Ønh cña c¹nh huyÒn tr−ît theo
®−êng cong. VÞ trÝ mμ c¶ hai ®Ønh thuéc c¹nh huyÒn cïng n»m trªn ®−êng cong
n¨ng l−îng sÏ x¸c ®Þnh phÇn gèc biÓu ®å (dãng 2 ®Ønh c¹nh huyÒn sang biÓu ®å ®Ó
cã c¸c giíi h¹n trªn vμ d−íi - h×nh 5.3,a).
BiÓu ®å võa x©y dùng ®−îc (h×nh 5.3,b) tháa m·n ®iÒu kiÖn sö dông ®óng l−îng
n−íc ®· cho, bëi l−îng ®iÖn s¶n suÊt ra (t−¬ng øng víi diÖn tÝch biÓu ®å) b»ng ET§.
BiÓu ®å còng ®· n»m ë c¸c vÞ trÝ cao nhÊt cã thÓ ®−îc trong biÓu ®å phô t¶i tæng hÖ
thèng.
Víi c¸ch x©y dùng nh− trªn, ®iÒu kiÖn giíi h¹n vÒ c«ng suÊt sÏ lu«n lu«n tháa
m·n, bëi Pmax = P® +(N®-P®) = Nkd . ChØ cßn cÇn kiÓm tra ®iÒu kiÖn giíi h¹n vÒ dung
tÝch hå. T−¬ng tù nh− tr−êng hîp tr−íc, ®iÒu kiÖn cÇn kiÓm tra lμ:
W®t ≤ Vng.
Trong ®ã W®t - lμ thÓ tÝch n−íc lín nhÊt cÇn tÝch vμo hoÆc lÊy ra tõ hå, trÞ sè cã thÓ
tÝnh theo c«ng thøc:
1
wdt = E dt ,
9,81.η .H tb
víi E®t - lμ ®iÖn n¨ng phÇn ngän cña biÓu ®å ®· x¸c ®Þnh ®−îc. So s¸nh W®t víi Vng
®Ó kiÓm tra giíi h¹n vÒ dung tÝch hå. NÕu ®iÒu kiÖn kh«ng tháa m·n, cÇn ph¶i x©y
dùng l¹i biÓu ®å cã xÐt ®Õn ®iÒu kiÖn nμy.
Trong tr−êng hîp ®ang xÐt, ng−êi ta cßn hay x©y dùng biÓu ®å theo c¸ch kh¸c
(h×nh 5.4). §Ó khèng chÕ chiÒu cao biÓu ®å, ng−êi ta sö dông mét tam gi¸c vu«ng
cã c¹nh gãc vu«ng th¼ng ®øng b»ng N® cßn c¹nh gãc vu«ng n»m ngang b»ng ET§.
DÞch chuyÓn tam gi¸c vu«ng däc theo ®−êng cong n¨ng l−îng (gi÷ nguyªn ph−¬ng
cña c¸c c¹nh) sao cho cã mét ®Ønh cña c¹nh huyÒn tr−ît theo ®−êng cong. VÞ trÝ
mμ c¶ hai ®Ønh thuéc c¹nh huyÒn cïng n»m trªn ®−êng cong n¨ng l−îng sÏ x¸c
®Þnh biÓu ®å c«ng suÊt vËn hμnh cña NMT§ (h×nh 5.4,a). Tr−êng hîp nμy ®Ó kiÓm
tra ®iÒu kiÖn giíi h¹n vÒ dung tÝch hå, cÇn tÝnh W®t theo trÞ sè E®t tõ biÓu ®å ®· x©y
dùng ®−îc (h×nh 5.4,b).
BiÓu ®å nhËn ®−îc cã d¹ng ®¬n gi¶n h¬n (vÒ ph−¬ng diÖn sö dông ®Ó vËn hμnh),
l¹i tËn dông ®−îc dung tÝch ®iÒu tiÕt cña hå. Tuy nhiªn, theo ý nghÜa "san b»ng"
phÇn cßn l¹i cña biÓu ®å phô t¶i hÖ thèng th× hiÖu qu¶ ®iÒu tiÕt cã thÓ kÐm h¬n so
víi c¸ch x©y dùng tr−íc. Sai sè ®−îc coi lμ cho phÐp ®èi víi ph−¬ng ph¸p ®å thÞ.
Thùc ra, xÐt theo gi¸ trÞ cùc tiÓu hμm môc tiªu cña bμi to¸n ®iÒu tiÕt ng¾n h¹n,
d¹ng biÓu ®å vËn hμnh cña NMT§ cã thÓ kh¸c nhau nhiÒu, trong khi gi¸ trÞ hμm
môc tiªu kh«ng kh¸c nhau ®¸ng kÓ (nhÊt lμ khi cã nhiÒu NMT§ cïng ph¸t c«ng
suÊt trong mét khu vùc). Lóc ®ã yÕu tè vËn hμnh thuËn tiÖn (Ýt ph¶i ®iÒu chØnh), dÔ
x©y dùng biÓu ®å... l¹i ®−îc coi lμ tiªu chuÈn quyÕt ®Þnh cho viÖc lùa chän (c¸c
biÓu ®å t−¬ng ®−¬ng nhau vÒ mÆt hiÖu qu¶).
P MW
0 E
MW
ET§ h
ET§
Nkd
P MW
Pmax
E®t
Nkd
Ptb
t t
0 24 h 0 t1 t2 24 h
a) b)
H×nh 5.4
Tõ c¸ch x©y dùng biÓu ®å, còng nhËn thÊy r»ng víi cïng mét NMT§ víi dung tÝch
hå chøa x¸c ®Þnh, l−îng n−íc dßng ch¶y cμng Ýt th× biÓu ®å n»m ë vÞ trÝ cμng cao
trong biÓu ®å phô t¶i hÖ thèng (vμ ng−îc l¹i). Ng−êi ta còng nhËn xÐt thμnh quy
t¾c chung lμ vÒ mïa c¹n NMT§ lμm viÖc ë chÕ ®é phñ ®Ønh cßn mïa lò NMT§
lμm viÖc ë chÕ ®é ch¹y ®¸y. ViÖc dÞch biÓu ®å xuèng vÞ trÝ thÊp (trong mïa n−íc)
lμm cho diÖn tÝch biÓu ®å t¨ng lªn (t−¬ng øng víi l−îng n−íc sö dông nhiÒu h¬n)
nh»m tr¸nh l−îng n−íc x¶ thõa. TËn dông ®iÖn n¨ng thñy ®iÖn trong mïa n−íc (chi
phÝ vËn hμnh rÊt thÊp) lu«n lu«n lμ ph−¬ng ¸n cã lîi h¬n cho x¶ thõa vμ ph¸t t¨ng
c«ng suÊt nhiÖt ®iÖn (kÓ c¶ víi hiÖu suÊt cao).
3. Tr−êng hîp NMT§ cã h¹n chÕ vÒ dung tÝch hå, c«ng suÊt ph¸t ch−a ®Õn giíi
h¹n
§©y còng lμ tr−êng hîp tÝnh to¸n cho mïa n−íc trung b×nh, nh−ng nhμ m¸y cã
dung tÝch hå nhá. Còng t−¬ng tù nh− khi bÞ giíi h¹n bëi c«ng suÊt ph¸t tèi ®a,
tr−êng hîp nμy, biÓu ®å còng ®−îc coi gåm hai phÇn: phÇn ngän vμ phÇn gèc.
PhÇn ngän lμ phÇn biÓu ®å n»m bªn trªn trÞ sè c«ng suÊt trung b×nh, sö dông l−îng
n−íc b»ng W®t cña hå ®Ó ph¸t t¨ng c«ng suÊt, phñ ®Ønh cho biÓu ®å phô t¶i. PhÇn
gèc - n»m d−íi trÞ sè c«ng suÊt trung b×nh, sö dông l−îng n−íc cßn l¹i (sau khi
tÝch vμo hå l−îng n−íc b»ng W®t). Do thÓ tÝch hå nhá nªn ®Ó tËn dông tèi ®a kh¶
n¨ng ®iÒu tiÕt cña hå, phÇn ngän ®−îc x©y dùng sao cho W®t = Vng.
1
MÆt kh¸c ta cã quan hÖ: wdt = E dt . Suy ra: E®t = 9,82.η.Htb.Vhi. NghÜa lμ,
9,81.η .H tb
cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc ®iÖn n¨ng cña phÇn ngän.
Dùa vμo E®t , phÇn ngän ®−îc x©y dùng b»ng c¸ch x¸c ®Þnh phÇn ®Ønh cao nhÊt cña
biÓu ®å, t−¬ng øng víi diÖn tÝch b»ng E®t.
P MW
0 E®t E
E®t MW
h
ET§-E®t
Ptb P MW
ET§-E®t
Pmax
E®t
Ptb
t t
0 24 h 0 24 h
a) b)
H×nh 5.5
PhÇn gèc cña biÓu ®å ®−îc x©y dùng b»ng c¸ch sö dông mét tam gi¸c vu«ng cã
c¹nh gãc vu«ng n»m ngang chiÒu dμi b»ng ET§ - E®t. c¹nh gãc vu«ng th¼ng ®øng
b»ng Ptb. DÞch chuyÓn tam gi¸c theo ®−êng cong n¨ng l−îng, vÞ trÝ mμ c¶ hai ®Ønh
thuéc c¹nh huyÒn cïng n»m trªn ®−êng cong sÏ x¸c ®Þnh phÇn gèc cña biÓu ®å
(h×nh 5.5,a). BiÓu ®å c«ng suÊt vËn hμnh cña NMT§ nhËn ®−îc b»ng c¸ch céng
(t−¬ng øng theo thêi gian) hai phÇn nãi trªn (h×nh 5.5,b).
Còng nh− c¸c tr−êng hîp tr−íc, vËn hμnh theo biÓu ®å th× l−îng ®iÖn n¨ng nhËn
®−îc trong mét ngμy ®ªm b»ng E = E®t+(ET§-E®t ) = ET§ (t−¬ng øng víi l−îng n−íc
cho phÐp sö dông). PhÇn biÓu ®å phô t¶i hÖ thèng cßn l¹i còng t−¬ng øng víi kh¶
n¨ng ®−îc san b»ng tèi ®a - ®¶m b¶o tÝnh tèi −u theo môc tiªu ®iÒu tiÕt ng¾n h¹n.
Trong tr−êng hîp nμy ®iÒu kiÖn giíi h¹n vÒ dung tÝch hå lu«n lu«n tháa m·n, bëi
theo c¸ch x©y dùng ta lu«n cã W®t = Vng. ChØ cßn cÇn kiÓm tra ®iÒu kiÖn giíi h¹n
vÒ c«ng suÊt ph¸t Pmax ≤ Nkd. §iÒu kiÖn nμy dÔ dμng kiÓm tra ®−îc khi x©y dùng
xong biÓu ®å, x¸c ®Þnh ®−îc trÞ sè Pmax. NÕu ®iÒu kiÖn kh«ng tháa m·n còng cÇn
x©y dùng l¹i biÓu ®å.
4. Tr−êng hîp NMT§ bÞ giíi h¹n c¶ vÒ dung tÝch håvµ c«ng suÊt ph¸t
Mïa n−íc to vμ trung b×nh, cã thÓ ph¶i xÐt ®Õn ®ång thêi c¸c giíi h¹n vÒ thÓ tÝch
hå chøa vμ c«ng suÊt ph¸t. C¸c tr−êng hîp 2 vμ 3 võa xÐt ë trªn, nÕu giíi h¹n kiÓm
tra kh«ng tháa m·n th× sÏ ®−îc ®−a vÒ tr−êng hîp nμy. Còng cÇn nãi thªm lμ, trong
gi÷a mïa lò, nãi chung NMT§ cÇn ®−îc lμm viÖc liªn tôc ë chÕ ®é giíi h¹n tèi ®a
c¶ vÒ c«ng suÊt ph¸t vμ møc n−íc trong hå (theo môc tiªu ®iÒu tiÕt dμi h¹n). Khi
®ã bμi to¸n ®iÒu tiÕt ngμy kh«ng ®−îc ®Æt ra (biÓu ®å n»m trong phÇn ®¸y thÊp
nhÊt cña biÓu ®å phô t¶i tæng hÖ thèng). Tuy nhiªn ngay khi l−îng n−íc yªu c©u sö
dông kh«ng ph¶i lμ tèi ®a vμ hå cßn v¬i (Vng ≠ 0), cã thÓ tËn dông hå ®Ó ®ång thêi
®iÒu tiÕt ng¾n h¹n. §iÒu kiÖn ®iÒu tiÕt vÉn lμ tham gia tèi ®a vμo c«ng suÊt ®Ønh
trong khi ®¶m b¶o sö dông hÕt l−îng n−íc tÝnh to¸n trong ngμy.
Tõ c¸ch tÝnh to¸n x©y dùng biÓu ®å cho tr−êng hîp chØ cã mét giíi h¹n (hoÆc vÒ
c«ng suÊt hoÆc vÒ dung tÝch hå) nªu trªn, cã thÓ suy ra c¸ch x©y dùng t−¬ng tù cho
tr−êng hîp cã c¶ 2 giíi h¹n. §Ó tháa m·n c¶ hai ®iÒu kiÖn th× ®iÖn n¨ng phÇn ngän
ph¶i ®−îc giíi h¹n nhá h¬n hoÆc b»ng trÞ sè E®t tÝnh to¸n.
Khi bÞ giíi h¹n vÒ c«ng suÊt, ®iÖn n¨ng E®t ®−îc tÝnh theo trÞ sè c«ng suÊt ®Ønh:
P® = Nkd - Ptb , cßn theo giíi h¹n vÒ dung tÝch hå cÇn x¸c ®Þnh:
E®t = 9,82.η.Htb.Vng.
Gi¸ trÞ nhá h¬n cña E®t tÝnh ®−îc theo 2 ®iÒu kiÖn trªn ®−îc lÊy ®Ó x¸c ®Þnh phÇn
ngän biÓu ®å. PhÇn gèc ®−îc x¸c ®Þnh theo l−îng ®iÖn n¨ng cßn l¹i hoμn toμn
t−¬ng tù nh− 2 tr−êng hîp trªn.
Tuy nhiªn, trong tr−êng hîp nμy ng−êi ta th−êng x©y dùng biÓu ®å ph¸t c«ng suÊt
cho NMT§ theo c¸ch kh¸c, nh»m tËn dông tèi ®· kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt cña hå: phÇn
ngän ®−îc x©y dùng theo ®iÒu kiÖn: W®t = Vng.
P MW
0 E
E®t E®t MW
h
N®-Ptb
ET§-E®t P MW
Ptb
Pmax
ET§-E®t
E®t
Ptb
t t
0 24 h 0 24 h
a) b)
H×nh 5.6
T−¬ng tù tr−êng hîp trªn ta tÝnh ®−îc l−îng ®iÖn n¨ng phÇn ngän:
E®t = 9,82.η.Htb.Vng.
Dùa vμo trÞ sè E®t , phÇn ngän ®−îc x©y dùng b»ng c¸ch sö dông mét tam gi¸c
vu«ng cã c¹nh gãc vu«ng n»m ngang b»ng E®t, c¹nh gãc vu«ng th¼ng ®øng b»ng
Nkd - Ptb. PhÇn gèc ®−îc x©y dùng b»ng c¸ch sö dông mét tam gi¸c vu«ng kh¸c cã
c¹nh gãc vu«ng n»m ngang chiÒu dμi b»ng ET§ - E®t, c¹nh gãc vu«ng th¼ng ®øng
b»ng Ptb. DÞch chuyÓn c¸c tam gi¸c vu«ng nãi trªn däc theo ®−êng cong n¨ng
l−îng, cã thÓ t×m ®−îc vÞ trÝ phÇn ngän vμ phÇn gèc cña biÓu ®å (h×nh 5.6,a). BiÓu
®å tæng hîp c«ng suÊt vËn hμnh cña NMT§ nhËn ®−îc b»ng c¸ch céng hai phÇn
nãi trªn (h×nh 5.6,b).
Trong tr−êng hîp nμy nÕu biÓu ®å ®· x©y dùng ®−îc th× c¸c ®iÒu kiÖn giíi h¹n
lu«n tháa m·n. Ta cã Pmax = Nkd vμ W®t = Vng.
BiÓu ®å cã thÓ kh«ng x©y dùng ®−îc khi chän sai tr−êng hîp tÝnh to¸n. Ch¼ng h¹n,
khi dÞch chuyÓn c¸c tam gi¸c biÓu ®å nhËn ®−îc cã phÇn chung. Khi ®ã cÇn chän
l¹i tr−êng hîp ®Ó x©y dùng biÓu ®å.
III. Mét sè tr−êng hîp kh¸c
1. Tr−êng hîp cã thªm giíi h¹n c«ng suÊt theo c¸c ®iÒu kiÖn kü thuËt
Mét sè NMT§ cã yªu cÇu kh«ng ®−îc gi¶m c«ng suÊt ph¸t xuèng d−íi mét trÞ sè
Pmin nμo ®ã (t−¬ng øng víi l−îng ®iÖn n¨ng tèi thiÓu Emin), ch¼ng h¹n, yªu cÇu ®¶m
b¶o møc n−íc h¹ l−u (cho giao th«ng, nu«i trång thñy s¶n ...), yªu cÇu gi÷ sè tæ
m¸y cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o æn ®Þnh tÜnh hÖ thèng.
P MW
0 E
MW
ET§-Emin
h
Nkd-Pmin
P MW
ET§-Emin
Pmax
Nkd
Emin
Pmin
Pmin
t t
0 24 h 0 24 h
a) b)
H×nh 5.7
Trong tr−êng hîp nμy ph−¬ng ph¸p x©y dùng biÓu ®å vÉn t−¬ng tù nh− tr−êng hîp
trªn. §Ó ®¶m b¶o giíi h¹n d−íi vÒ c«ng suÊt (phÇn ®¸y), tr−íc khi thùc hiÖn x©y
dùng biÓu ®å cÇn trõ trÞ sè Pmin (vμ l−îng ®iÖn n¨ng Emin) vμo biÓu ®å phô t¶i tæng
hÖ thèng, vμ mét sè ®¹i l−îng tÝnh to¸n. Sau khi x©y dùng biÓu ®å, l¹i céng c¸c trÞ
sè nãi trªn vμo phÇn biÓu ®å nhËn ®−îc. H×nh 5.7 minh häa c¸ch thùc hiÖn x©y
dùng biÓu ®å cho tr−êng hîp hå cã dung tÝch ®ñ lín, nh−ng c«ng suÊt bÞ giíi h¹n
c¶ Pkd (giíi h¹n trªn) vμ Pmin (giíi h¹n d−íi).
2. Tr−êng hîp cã nhiÒu NMT§ cïng vËn hµnh trong HT§
Ph−¬ng ph¸p x©y dùng biÓu ®å c«ng suÊt cho mçi NMT§ trong tr−êng hîp nμy
vÉn t−¬ng tù nh− khi chØ cã mét NMT§. ChØ cÇn chó ý ®ªn thø tù thùc hiÖn biÓu
®å: tõ NMT§ cã l−îng n−íc Ýt tr−íc, cã l−îng n−íc nhiÒu h¬n sau.
§Ó so s¸nh t−¬ng quan l−îng n−íc cÇn dùa vμo thêi gian lμm viÖc cùc ®¹i cña c¸c
nhμ m¸y:
ETĐ năă
Tmax = , [h] .
Nđ
Trong ®ã ET§ n¨m - lμ s¶n l−îng ®iÖn n¨ng trung b×nh c¶ n¨m cña NMT§. Nhμ m¸y
cã Tmax lín h¬n ®−îc coi lμ cã l−îng n−íc nhiÒu h¬n.
ViÖc thùc hiÖn theo thø tù trªn ®· mÆc nhiªn ®¶m b¶o cho tÝnh tèi −u c¸c biÓu ®å
NMT§. §ã lμ v× nhμ m¸y cã l−îng n−íc Ýt sÏ chiÕm vÞ trÝ cao h¬n so víi NMT§
cã l−îng n−íc nhiÒu h¬n (chän sau trong biÓu ®å phô t¶i hÖ thèng cßn l¹i), t−¬ng
øng víi quy t¾c chung lùa chän vÞ trÝ tèi −u cho biÎu ®å c«ng suÊt NMT§.
Qtb
n¨ng t¨ng thªm do cét n−íc cao
Ýt h¬n ®iÖn n¨ng bÞ gi¶m do cét
n−íc thÊp. §ã lμ nguyªn nh©n
g©y ra tæn thÊt cña ®iÒu tiÕt
t ngμy. MÆt kh¸c, do mÆt hå loang
0 24 réng khi møc n−íc d©ng cao,
Z m Ztl
nªn cïng l−îng n−íc tÝch vμo vμ
Htb
lÊy ra lμ W®t, møc n−íc th−îng
Zhl t l−u d©ng cao lªn bªn trªn trÞ sè
0 24 trung b×nh sÏ Ýt h¬n khi bÞ gi¶m
thÊp so víi trÞ sè nμy. Nh− vËy
H×nh 5.8 cét n−íc sÏ bÞ gi¶m nhiÒu h¬n lμ
®−îc t¨ng thªm. Mét nguyªn nh©n kh¸c cã thÓ còng gãp phÇn vμo tæn thÊt ®iÒu tiÕt
ngμy lμ sù gi¶m thÊp hiÖu suÊt tæ m¸y khi ph¶i vËn hμnh víi c«ng suÊt thay ®æi.
Tuy nhiªn tæn thÊt ®iÒu tiÕt ngμy cã thÓ ®−îc coi lμ nhá. Th−êng kh«ng v−ît qu¸
(3-5)%. Tæn thÊt chiÕm tØ lÖ cao khi NMT§ cã cét n−íc thÊp vμ l−u l−îng n−íc
vËn hμnh lín. Trong tr−êng hîp nμy th−êng ph¶i xÐt ®Õn ¶nh h−ëng tæn thÊt khi
tÝnh to¸n ®iÒu tiÕt ngμy (cã thÓ ph¶i h¹n chÕ ®iÒu chØnh hoÆc thay ®æi d¹ng biÓu
®å).
5.6. X©y dùng biÓu ®å c«ng suÊt vËn hµnh ngµy cña NMT§ theo
ph−¬ng ph¸p sè
Nh− trªn ®· nãi, ®iÒu tiÕt ng¾n h¹n ë NMT§ thuéc vÒ bμi to¸n vËn hμnh tèi −u hÖ
thèng ®iÖn trong tr−êng cã hîp hçn thñy ®iÖn, nhiÖt ®iÖn. §Ó gi¶i bμi to¸n theo c¸c
ph−¬ng ph¸p sè (tÝnh to¸n b»ng m¸y tÝnh) cÇn m« t¶ to¸n häc ®Çy ®ñ cho hμm môc
tiªu, c¸c rμng buéc vμ lùa chän ph−¬ng ph¸p gi¶i phï hîp. C¸c néi dung nμy ®·
®−îc tr×nh bÇy kü trong gi¸o tr×nh riªng (xem gi¸o tr×nh "Tèi −u hãa chÕ ®é cña hÖ
thèng ®iÖn" vμ c¸c tμi liÖu liªn quan). Trong phÇn nμy chØ xem xÐt bμi to¸n d−íi
gãc ®é nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan khi cã sù tham gia cña NMT§ trong hÖ thèng.
1. Tr−êng hîp bá qua ¶nh h−ëng cña sù thay ®æi cét n−ícvµ ¶nh h−ëng cña c¸c
giíi h¹n
Khi cét n−íc cã thÓ coi lμ kh«ng ®æi th× quan hÖ gi÷a l−îng n−íc tiªu hao Q vμ
c«ng suÊt ph¸t P cña NMT§ cã d¹ng quan hÖ hμm Q(P) hoμn toμn x¸c ®Þnh. Trong
tr−êng hîp chung ®Æc tÝnh tiªu hao n−íc cã d¹ng Q(P,H). §Ó ®¬n gi¶n, xÐt HT§ cã
mét NMN§ ®¼ng trÞ nh−ng cã m nhμ m¸y thñy ®iÖn. §Æc tÝnh tiªu hao nhiªn liÖu
B(PN) cña NMN§ vμ ®Æc tÝnh tiªu hao n−íc Qk(Pk) cña mçi NMT§ ®· biÕt. L−îng
n−íc ®−îc sö dông trong ngμy cña c¸c NMT§ ®· ®−îc cho, hoÆc tÝnh ®−îc theo
l−u l−îng n−íc trung b×nh:
Wng k = 24.3600.Qtb k. k=1,2,...,m.
Còng gi¶ thiÕt cho tr−íc biÓu ®å phô t¶i tæng hÖ thèng P(t) ®−îc dù b¸o chi tiÕt cho
tõng giê trong ngμy.
a. Hµm môc tiªu:
XÐt hμm môc tiªu cña bμi to¸n lμ cùc tiÓu chi phÝ nhiªn liÖu tæng trong ngμy cña
NMN§. Cã thÓ m« t¶ nh− sau:
n
BΣ = ∑ B( PN t )Δt → min ; (5.1)
t =1
Trong ®ã, PN t - lμ c«ng suÊt ph¸t trong kho¶ng thêi gian t cña NMN§;
Δt - thêi gian cña kho¶ng t trong ngμy. Th−êng chän n=24, Δt =1h.
b. C¸c rµng buéc (viÕt víi n=24, Δt =1h):
- C©n b»ng c«ng suÊt trong HT§:
f t = P N t + P1t + P2 t + ... + Pm t − Pt − ΔPt = 0 ; t = 1,2,...,24. (5.2)
Trong c¸c ph−¬ng tr×nh rμng buéc, ký hiÖu P1t, P2t, ...,Pmt - lμ c«ng suÊt cña c¸c
NMT§ ë giê t, Pt vμ ΔPt lμ c«ng suÊt phô t¶i vμ tæn thÊt c«ng suÊt trong l−íi cña
HT§ trong giê t. Wk - lμ l−îng n−íc ®−îc sö dông trong ngμy cña NMT§ k.
Do kh«ng xÐt ®Õn ¶nh h−ëng cña c¸c giíi h¹n, bμi to¸n cã thÓ gi¶i b»ng ph−¬ng
ph¸p Lagrange. Ta thiÕt lËp hμm Lagrange:
24 24 m
φ = ∑ B( PN t ) + ∑ λ N t f t + ∑ λk ϕ k → min. (5.4)
t =1 t =1 k =1
Trong ®ã ký hiÖu λNt vμ λk - lμ c¸c nh©n tö Lagrange (nh− c¸c biÕn cÇn x¸c ®Þnh).
§¹o hμm hμm Lagrange theo tÊt c¶ c¸c biÕn vμ c¸c nh©n tö ta cã hÖ ph−¬ng tr×nh
x¸c ®Þnh lêi gi¶i tèi −u. Ta cã:
∂φ ∂B ⎛ ∂ΔP ⎞
= + λ N t ⎜1 − ⎟=0.
∂PN t ∂PN t ⎜ ∂P ⎟ (5.5)
⎝ N t ⎠
t = 1, 2, ..., 24 .
∂φ ⎛ ∂ΔP ⎞
= λ N t ⎜1 − ⎟ + λk ∂Qk = 0 .
∂Pk t ⎜ ⎟
⎝ ∂PN t ⎠ ∂Pk t (5.6)
t = 1, 2, ..., 24 ; k = 1, 2, ..., m.
∂φ
= f t = P N t + P1t + P2 t + ... + Pm t − Pt − ΔPt = 0 ;
∂λ N t (5.7)
t = 1,2,...,24
∂φ 24
= ϕ k = ∑ Qk ( Pk t ) − Wk = 0;
∂λk t =1 (5.8)
k = 1,2,..., m.
Nh− vËy ta cã ®ñ sè ph−¬ng tr×nh ®Ó t×m ®−îc 24x(1+m) biÕn c«ng suÊt ph¸t tõng
giê cho NMN§ vμ m NMT§, 24 nh©n tö λNt vμ m nh©n tö λk ;
Kh«ng dõng l¹i ë ph−¬ng ph¸p gi¶i hÖ trªn, ta xÐt ®Õn mèi quan hÖ cña c¸c ®¹i
l−îng tèi −u. Tr−íc hÕt, ®Æt thªm c¸c ký hiÖu:
∂B
b= - lμ suÊt t¨ng t−¬ng ®èi tiªu hao nhiªn liÖu cña NMN§;
∂PN
∂Qk
qk = - lμ suÊt t¨ng t−¬ng ®èi tiªu hao nhiªn liÖu cña NMN§ thø k;
∂Pk
∂ΔP
σN = - lμ suÊt t¨ng t−¬ng ®èi tæn thÊt c«ng suÊt l−íi theo c«ng suÊt NMN§;
∂PN
∂ΔP
σk = -lμ suÊt t¨ng t−¬ng ®èi tæn thÊt c«ng suÊt l−íi theo c«ng suÊt NMT§ k.
∂Pk
Tõ (5.5) ta cã:
bt
− λN t = ; t = 1,2,...,24. (5.9)
1−σ N t
λk t q k t
− λk t = ; t = 1,2,...,24; k = 1,2,..., m. (5.10)
1−σ kt
Tõ (5.9) vμ (5.10) cã thÓ viÕt ®iÒu kiªn tèi −u (cho mçi thêi ®iÓm bÊt kú):
b λq λq λ q
= 1 1 = 2 2 = ... = m m ; (5.11)
1−σ N 1−σ1 1−σ 2 1−σ m
Nh− vËy trong suèt thêi gian vËn hμnh, ®Ó ®¶m b¶o tèi −u, mçi nhμ m¸y thñy ®iÖn
ph¶i gi÷ ®−îc quan hÖ víi NMN§ theo biÓu thøc sau:
−1
⎛ b ⎞⎛ q1 ⎞
λ1 = ⎜⎜ ⎟⎟⎜⎜ ⎟⎟ ;
⎝1−σ N ⎠⎝ 1 − σ 1 ⎠
−1
⎛ b ⎞⎛ q 2 ⎞
λ2 = ⎜⎜ ⎟⎟⎜⎜ ⎟⎟ ;
⎝1−σ N ⎠⎝ 1 − σ 2 ⎠
...
−1
⎛ b ⎞⎛ q m ⎞
λm = ⎜⎜ ⎟⎟⎜⎜ ⎟⎟ ;
⎝1−σ N ⎠⎝ 1 − σ m ⎠
®ång thêi ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn rμng buéc (5.2) vμ (5.3).
Dùa vμo c¸c quan hÖ vμ ®iÒu kiÖn nªu trªn ng−êi ta x©y dùng thuËt to¸n ph©n bè
tèi −u c«ng suÊt cho c¸c NM§ trong HT§ thñy nhiÖt ®iÖn hçn hîp, kh«ng cÇn gi¶i
theo hÖ (5.5)-(5.8).
Tr−íc hÕt ta xÐt ý nghÜa cña c¸c nh©n tö λk vμ c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh trÞ sè cña nã.
§Ó ®¬n gi¶n ta xÐt hÖ thèng chØ cã 1 NMN§ vμ 1 NMT§, bá qua tæn hao c«ng
suÊt. §iÒu kiÖn ph©n bè tèi −u c«ng suÊt gi÷a 2 nhμ m¸y sÏ lμ: b = λq.
MÆt kh¸c ta cã:
−1
ΔB ΔQ ⎛ ΔB ⎞⎛ ΔQ ⎞
b= ; q= . Khi ®ã: λ = ⎜⎜ ⎟⎟⎜⎜ ⎟⎟ .
ΔPN ΔPTĐ ⎝ ΔPN ⎠⎝ ΔPTĐ ⎠
XÐt c¸c sè gia nh− nhau vÒ c«ng suÊt gi÷a NMT§ vμ NMN§: ΔPN = ΔPT§ , ta cã:
ΔB
λ= .
ΔQ
Nh− vËy, λ lμ sè ®o hiÖu qu¶ sö dông n−íc cña NMT§ lμm viÖc trong hÖ thèng
thñy nhiÖt ®iÖn hçn hîp. Quan hÖ ΔB = λΔQ cho biÕt l−îng nhiªn liÖu tiÕt kiÖm
®−îc khi sö dông l−îng n−íc lμ ΔQ ë NMT§. TrÞ sè λ cμng lín th× hiÖu qu¶ sö
dông n−íc cμng cao.
MÆt kh¸c, khi NMT§ cã hå chøa n−íc ®ñ lín, c«ng suÊt ph¸t kh«ng bÞ h¹n chÕ th×
l−îng n−íc cã thÓ sö dông vμo bÊt cø lóc nμo trong ngμy. Khi ®ã chÕ ®é vËn hμnh
tèi −u sÏ ph¶i t−¬ng øng víi chÕ ®é ®¶m b¶o cho hiÖu qu¶ sö dông n−íc lμ ®ång
®Òu trong suèt thêi kú tÝnh to¸n. (V× nÕu
B
cßn chªnh lÖch th× viÖc ®iÒu chØnh l¹i sÏ
cho ph−¬ng ¸n cã lîi h¬n). B2 b α2
HÖ sè λ g¾n liÒn víi c¸c th«ng sè cña
NMT§, ®ã lμ cét n−íc vμ l−îng n−íc.
Tr−íc hÕt xÐt quan hÖ cña hÖ sè nμy theo a α1
B1
l−îng n−íc tiªu hao ΔQ trong khi cét
n−íc kh«ng ®æi. Gäi phô t¶i tæng hÖ
PN
thèng lμ P = PN§1 + PT§1.
PN1 PN2
Víi tr¹ng th¸i ph©n bè nμy (®iÓm a trªn
H×nh 5.9
h×nh 5.9) nhiªn liÖu tiªu hao lμ B1, suÊt
t¨ng t−¬ng ®èi tiªu hao nhiªn liªu lμ: b1 = tgα1 cßn hiÖu qu¶ sö dông n−íc lμ
b1
λ= .
q1
B©y giê gi¶ thiÕt cho NMT§ lμm viÖc víi c«ng suÊt nhá h¬n, PT§2 . Khi ®ã theo
®iÒu kiÖn c©n b»ng c«ng suÊt, NMN§ sÏ cã c«ng suÊt PN2 lín h¬n, sao cho P =
PN2+PT§2. ë tr¹ng th¸i ph©n bè míi nμy NMT§ vËn hμnh víi Q2 < Q1, cßn NMN§
vËn hμnh víi nhiªn liªu tiªu hao B2>B1, t−¬ng øng víi suÊt t¨ng t−¬ng ®èi b2 =
b2
tgα2, hÖ sè hiÖu qu¶ sö dông n−íc: λ = . Tõ d¹ng cña ®Æc tÝnh tiªu hao nhiªn
q2
liÖu vμ tiªu hao n−íc dÔ thÊy r»ng b2 > b1, q2 < q1 , khi ®ã λ2 > λ1. NghÜa lμ hiÖu
qu¶ sö dông n−íc tØ lÖ nghÞch víi c«ng suÊt ph¸t cña NMT§. VÒ ý nghÜa, cã thÓ
gi¶i thÝch ®iÒu nμy, khi thñy ®iÖn gi¶m c«ng suÊt, NMN§ ph¶i lμm viÖc trong miÒn
kÐm kinh tÕ cña ®Æc tÝnh tiªu hao ®Ó ®¶m b¶o c©n b»ng c«ng suÊt. Mçi mÐt khèi
n−íc vËn hμnh t¨ng thªm khi ®ã sÏ tiÕt kiÖm ®−îc nhiÒu nhiªn liÖu h¬n do gi¶m t¶i
®−îc ë c¸c trang thiÕt bÞ ®ang ph¶i vËn hμnh kÐm kinh tÕ.
HÖ sè λ tØ lÖ thuËn víi cét n−íc bëi v× víi c«ng suÊt nh− nhau cét n−íc cμng lín th×
l−îng n−íc tiªu hao cμng Ýt (h×nh 5.11).
λ
PT§ 1
PT§ 2
λ
PT§ 3
W H
H×nh (5.12) vÏ s¬ ®å khèi cña ch−¬ng tr×nh tÝnh ph©n bè tèi −u c«ng suÊt trong
HT§ hçn hîp thñy nhiÖt ®iÖn, x©y dùng dùa vμo c¸c ®iÒu kiÖn tèi −u võa nªu,
kh«ng cÇn gi¶i trùc tiÕp hÖ ph−¬ng tr×nh Lagrange. S¬ ®å khèi m« t¶ cho tr−êng
hîp chØ cã mét NMN§ vμ mét NMT§. Tuy nhiªn cã thÓ më réng cho tr−êng hîp
chung h¬n.
C¸c khèi chÝnh bao gåm:
Khèi 1,2 - NhËp c¸c d÷ liÖu ®Çu, bao gåm c«ng suÊt phô t¶i tæng hÖ thèng (tõng
giê), ®Æc tÝnh tiªu hao B(PN) vμ Q(PT§), ®Æc tÝnh tæn thÊt ΔP(PN), ΔP(PT§), l−îng
n−íc ®−îc sö dông cña NMT§ Wng. Cã thÓ tÝnh vμ cho c¸c ®Æc tÝnh ë d¹ng suÊt
t¨ng t−¬ng ®èi b(PN) vμ q(PT§), ®Æc tÝnh tæn thÊt σN(PN), σ(PT§).
Cho c«ng suÊt ban ®Çu cña NMT§ (gi¸ trÞ trung b×nh) PT§.
Khèi 3,4 - G¸n c«ng suÊt tõng giê cña NMT§ theo trÞ sè PT§.
Khèi 5 - HiÖu chØnh c«ng suÊt tõng giê cña NMT§ theo c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c nhau,
b»ng c¸ch t¨ng hoÆc gi¶m c«ng suÊt theo bËc ΔP.
Khèi 6 - KiÓm tra giíi h¹n c«ng suÊt NMT§. NÕu kh«ng tháa m·n, quay trë vÒ 5
®Ó hiÖu chØnh (c«ng suÊt qu¸ cao thùc hiÖn dÊu trõ trong (5), qu¸ thÊp - thùc hiÖn
dÊu céng).
Khèi 7 vμ 8 - TÝnh vμ kiÓm tra giíi h¹n c«ng suÊt cña NMN§. NÕu kh«ng tháa
m·n, quay trë vÒ 5 ®Ó hiÖu chØnh (c«ng suÊt qu¸ cao thùc hiÖn dÊu céng trong (5),
qu¸ thÊp thùc hiÖn dÊu trõ).
1
8
Vµo d÷ liÖu P(t),
B(PN§),Q(PT§),Wng, ...
9
b*t = bt/(1-σN t)
2
14
6 sai
sai Δλt = 0
PT§ min ≤ PT§ t ≤PT§ max 3
®óng
®óng 15 17
7
PN§ t = Pt - PT§ t WT§ = ΣQtΔt PT§ = PT§ ± ΔPT§
5
8 16
sai
PN§ min ≤ PN§ t ≤PN§ max ΔW = WT§-Wng = 0
sai
®óng ®óng
9 KÕt thóc
H×nh 5.12
Khèi 9,10,11 - TÝnh trÞ sè cña hÖ sè λ (theo tõng giê). V× ph©n bè ch−a tèi −u nªn
c¸c trÞ sè kh«ng b»ng nhau.
Khèi 12, 13 - TÝnh chªnh lÖch hÖ sè λ so víi trÞ sè trung b×nh.
Khèi 14 - KiÓm tra trÞ sè vμ dÊu cña Δλ. NÕu trÞ sè chªnh lÖch cßn lín, trë vÒ khèi
5, hiÖu chØnh c«ng suÊt NMT§. LÊy dÊu ©m trong 5 nÕu Δλ d−¬ng vμ ng−îc l¹i.
Khèi 15,16,17 - TÝnh vμ kiÓm tra l−îng n−íc sö dông. NÕu kh«ng tháa m·n trë vÒ
4, hiÖu chØnh c«ng suÊt NMT§ theo dÊu cña ΔW.
Bμi to¸n kÕt thóc khi ®é lÖch ΔW cã trÞ sè ®ñ nhá.
2. Tr−êng hîp xÐt ®Õn biÕn thiªn cét n−íc vµ c¸c giíi h¹n
Hμm môc tiªu (5.1) vμ c¸c rμng buéc (5.2) vμ (5.3) vÉn nh− tr−êng hîp trªn. Tuy
nhiªn, quan hÖ gi÷a l−u l−îng n−íc vËn hμnh víi c«ng suÊt NMT§ kh«ng cßn x¸c
®Þnh ®−îc ë d¹ng ®Æc tÝnh tiªu hao Q(P) mμ phô thuéc nhiÒu ®¹i l−îng cïng thay
®æi. Víi mçi NMT§ thø k ta cã:
C«ng suÊt: Pk t = 9,81.η.Hk t .Qk t ;
Cét n−íc: Hk t = (Zk t - Zhl k t - ΔHk t). (5.12)
L−u l−îng: Qk t = Qtb k + ΔQk t ;
§Æc tÝnh møc n−íc h¹ l−u: Zhl k = φ(Q+Qx).
Trong ®ã: Qtb vμ ΔQ t−¬ng øng lμ l−u l−îng n−íc trung b×nh (®· biÕt) vμ l−u l−îng
n−íc ®iÒu tiÕt. TrÞ sè ΔQk t < 0 t−¬ng øng víi lóc hå ®−îc tÝch n−íc, ΔQk t > 0 lóc
hå cÊp thªm n−íc cho sö dông.
C¸c ®iÒu kiÖn giíi h¹n ®−îc ®−a thªm vμo:
- Giíi h¹n møc n−íc th−îng l−u vμ h¹ l−u:
Zk min ≤ Zk t ≤ Zk max
Zhl k min ≤ Z hl k t ≤ Zhl k max (5.13)
- Giíi h¹n c«ng suÊt ph¸t:
Pk min ≤ Pk t ≤ Pk max
PN min ≤ PN t ≤ PN max (5.14)
§Ó cã c¸c trÞ sè giíi h¹n (cùc ®¹i, cùc tiÓu) ®−a vμo tÝnh to¸n, cÇn ph¶i c¨n cø vμo
c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ cña nhμ m¸y vμ c¸c yªu cÇu vËn hμnh. VÝ dô, giíi h¹n trªn cña
møc n−íc th−îng l−u cã thÓ lμ møc n−íc d©ng b×nh th−êng, còng cã thÓ ph¶i thÊp
h¬n theo yªu cÇu phßng lò. Møc n−íc h¹ l−u x¸c ®Þnh bíi yÕu tè ngËp lôt vμ yªu
cÇu giao th«ng... §èi víi c«ng suÊt ph¸t cña NMT§, giíi h¹n trªn cÇn ®−îc x¸c
®Þnh theo quan hÖ víi cét n−íc vËn hμnh vμ giíi h¹n hiÖu suÊt tua bin (h×nh 5.13).
Víi c¸c tua bin kiÓu Fransis vμ Kaplan cã thÓ viÕt:
⎧N khi H ≥ H tt
Pmax = ⎨ đ (5.15)
⎩aH + b khi H < H tt
Trong ®ã a vμ b lμ c¸c hÖ sè x¸c
H m
®Þnh theo ®Æc tÝnh lμm viÖc cña
tua bin (h×nh 5.13). Hmax
Møc n−íc th−îng l−u vμ h¹ l−u,
còng nh− tæn thÊt cét ¸p ΔH cã
Htt
quan hÖ phøc t¹p víi l−u l−îng
n−íc vËn hμnh vμ l−îng n−íc x¶. Hmin
V× thÕ tÝnh to¸n víi ®iÒu kiÖn giíi ChiÒu t¨ng hiÖu suÊt
∑ ΔQ
ΔQk t < 0
kt Δt = ∑ (Q
Qk t < Qtb k
tb k − Qk t )Δt ≤ Vng . (5.16)
Thùc ra, ®Ó x¸c ®Þnh thÓ tÝch ®iÒu tiÕt Vng còng cÇn xÐt ®Õn ®Æc tÝnh hå vμ ®Æc tÝnh
møc n−íc th−îng l−u vμ hiÖn tr¹ng cña hå. Tuy nhiªn, viÖc tÝnh Vng ®¬n gi¶n h¬n
vμ cã thÓ lÊy c¸c gi¸ trÞ gÇn ®óng.
Giíi h¹n møc n−íc h¹ l−u th−êng xuÊt ph¸t tõ c¸c nhu cÇu tæng hîp ph¶i ®iÒu tiÕt
n−íc (giao th«ng, cÊp n−íc, chèng lò ...), cã thÓ thay b»ng ®iÒu kiÖn giíi h¹n theo
l−u l−îng n−íc tèi thiÓu vËn hμnh:
Qkmin ≤ Qk t ≤ Qk max . (5.17)
XÐt thªm c¸c quan hÖ vμ c¸c rμng buéc giíi h¹n nh− ®· nªu, bμi to¸n ph©n bè tèi
−u c«ng suÊt trong HT§ nãi chung vμ x©y dùng biÓu ®å vËn hμnh ng¾n h¹n cho
NMT§ nãi riªng ®ßi hái ph¶i sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p to¸n häc phøc t¹p (nh−
QHTT nguyªn thùc hçn hîp, QHPT, QH§...).
Còng cÇn nãi thªm lμ ¶nh h−ëng cña cét n−íc ®Õn lêi gi¶i cña bμi to¸n x©y dùng
biÓu ®å vËn hμnh tèi −u cho NMT§ kh«ng gièng nhau. C¸c NMT§ cã hå chøa
n−íc lín (cã kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt n¨m) th−êng cã møc n−íc th−îng l−u thay ®æi
kh«ng nhiÒu khi thùc hiÖn ®iÒu tiÕt ngμy, chØ cÇn xÐt ®Õn khi ®Æc tÝnh møc n−íc h¹
l−u thay ®æi m¹nh. C¸c NMT§ cã cét n−íc cao th× møc ®é ¶nh h−ëng thay ®æi cét
n−íc còng rÊt Ýt, cã thÓ bá qua khi tÝnh to¸n.
Ch−¬ng 6
tÝnh to¸n kinh tÕ - kü thuËt nhμ m¸y thñy ®iÖn
6.1. C¸c chØ tiªu kinh tÕ - kü thuËt chñ yÕu
1. C«ng suÊt ®Æt vµ s¶n l−îng ®iÖn n¨ng
C«ng suÊt ®Æt N® lμ tæng c«ng suÊt (t¸c dông) ®Þnh møc cña tÊt c¶ c¸c tæ m¸y l¾p
®Æt trong NMT§ (cßn ®−îc gäi lμ c«ng suÊt l¾p m¸y). C«ng suÊt tù dïng (kÓ c¶
khi ®Æt riªng tæ m¸y ph¸t tù dïng) ®Òu ®−îc tÝnh vμo cho c«ng suÊt ®Æt.
C«ng suÊt ®Æt lμ trÞ sè quan träng nhÊt cña NMT§, ®Æc tr−ng cho quy m« cña nhμ
m¸y. TrÞ sè hîp lý cña c«ng suÊt ®Æt cÇn ®−îc lùa chän xuÊt ph¸t tõ c¸c ®Æc tr−ng
tù nhiªn cña dßng s«ng, vÞ trÝ x©y dùng NMT§, ®iÒu liÖn ®Þa chÊt, lßng hå... cïng
hμng lo¹t c¸c yÕu tè an toμn kh¸c.
Bªn c¹nh kh¸i niÖm vÒ c«ng suÊt ®Æt cßn E MWh
AP ®/kWh AE ®/kWh
aP aE
AE
AP
aE
aP
N® N®
kW kW
a) b)
H×nh 6.3
- SuÊt vèn ®Çu t− tÝnh cho 1 ®¬n vÞ s¶n l−îng ®iÖn n¨ng th−êng cã gi¸ trÞ nhá nhÊt
trong ph¹m vi c«ng suÊt ®Æt nμo ®ã cña NMT§ (h×nh 6.3,b). Khi c«ng suÊt ®Æt
chän qu¸ nhá, l−îng n−íc cña dßng s«ng kh«ng ®−îc tËn dông ®Ó ph¸t ®iÖn s¶n
l−îng ®iÖn n¨ng thÊp, suÊt vèn ®Çu t− trung b×nh tÝnh cho 1 ®¬n vÞ s¶n l−îng ®iÖ
n¨ng sÏ lín. Ng−îc l¹i, t¨ng qu¸ cao c«ng suÊt ®Æt, vèn ®Çu t− t¨ng nhiÒu trong khi
s¶n l−îng ®iÖn n¨ng bÞ h¹n chÕ do thiÕu n−íc cho c¸c tæ m¸y ®Æt thªm cuèi cïng.
Tuy nhiªn kh«ng ph¶i suÊt vèn ®Çu t− tÊp nhÊt t−¬ng øng víi ph−¬ng ¸n tèi −u cña
c«ng suÊt ®Æt lùa chän. §ã lμ v× khi lμm viÖc trong hÖ thèng tÝnh tèi −u cÇn ®−îc
x¸c ®Þnh theo hiÖu qu¶ chung.
3. Gi¸ thµnh ®iÖn n¨ng néi bé
Gi¸ thμnh ®iÖn n¨ng néi bé s lμ chØ tiªu quan träng nhÊt cña NM§ nãi chung vμ
NMT§ nãi riªng. TrÞ sè cña gi¸ thμnh ®iÖn n¨ng néi bé cña NMT§ ®−îc tÝnh b»ng
tØ sè gi÷a chÝ phÝ vËn hμnh hμng n¨m CΣ ®Ó s¶n suÊt ®iÖn n¨ng vμ s¶n l−îng ®iÖn
n¨ng tÝnh ë thanh c¸i cung cÊp cña NMT§ (trõ ®iÖn tù dïng):
CΣ
s= [đ / kWh] .
ETĐ năă
Chi phÝ vËn hμnh hμng n¨m cña NMT§ bao gåm c¸c thμnh phÇn sau:
1) PhÝ tæn vËn hμnh: l−¬ng c«ng nh©n, chi phÝ söa ch÷a b¶o d−ìng th−êng xuyªn,
c¸c chi phÝ phô (b¶o vÖ m«i tr−êng, c«ng t¸c phÝ...).
2) Chi phÝ cho sö ch÷a lín, ®−îc tÝnh theo hÖ sè khÊu hao hao mßn trang thiÕt bÞ.
C¸c chi phÝ trªn hÇu nh− kh«ng phô thuéc vµo s¶n l−îng ®iÖn n¨ng (còng nh−
l−îng n−íc) v× thÕ gi¸ thμnh ®iÖn n¨ng néi bé sÏ gi¶m khi l−îng n−íc vÒ trong
n¨m cña NMT§ lín vμ ng−îc l¹i. Khi tÝnh to¸n kinh tÕ kü thuËt ng−êi ta hay sö
dông gi¸ thμnh ®iÖn n¨ng trung b×nh. Khi ®ã cã thÓ tÝnh gÇn ®óng s¶n l−îng ®iÖn
n¨ng theo thêi gian sö dông c«ng suÊt lín nhÊt Tmax T§ :
CΣ cp
s= = [đ / kWh] .
N đ .Tmax TĐ Tmax TĐ
CΣ
TrÞ sè : c p = [đ / kW ] ®−îc gäi lμ suÊt chi phÝ vËn hμnh hμng n¨m cña NMT§
Nđ
tÝnh cho 1 ®¬n vÞ c«ng suÊt ®Æt. Thùc ra, ®èi víi NMT§ gi¸ thμnh ®iÖn n¨ng néi bé
cßn chÝnh lμ suÊt chi phÝ vËn hμnh hμng n¨m tÝnh cho mét ®¬n vÞ s¶n l−îng ®iÖn
n¨ng.
So s¸nh víi NMN§, ta còng cã tÊt c¶ c¸c kh¸i niÖm trªn nh−ng néi dung tÝnh to¸n
cã thay ®æi.
- Trong chi phÝ vËn hμnh hμng n¨m CΣ ngoμi thμnh phÇn kh«ng ®æi tÝnh nh− víi
NMT§ cßn cã thμnh phÇn thay ®æi tØ lÖ víi s¶n l−îng ®iÖn n¨ng. §ã chÝnh lμ chi
phÝ nhiªn liÖu. Cã thÓ tÝnh ngay cho 1 kWh ë d¹ng:
sN1 = cb [®/kWh].
Trong ®ã: b - suÊt nhiªn liÖu tiªu hao tÝnh cho 1 ®¬n vÞ ®iÖn n¨ng, [kg/kWh].
c - gi¸ nhiªn liÖu tÝnh to¸n [®/kg].
Khi ®ã, ®èi víi NMN§:
CΣ N cN
s = s N1 + = sN1 + [đ / kWh] .
E N năă Tmax N
- X©y dùng NMN§ g¾n liÒn víi ®Çu t− khai th¸c vμ vËn chuyÓn nhiªn liÖu (bÕn
c¶ng, ®−êng s¾t, kho chøa...). V× thÕ trong vèn ®Çu t− tæng, ngoμi thμnh phÇn tÝnh
cho c¸c c«ng tr×nh thuéc nhμ m¸y cßn cã thªm thμnh phÇn vèn ®Çu t− cho c¬ së
khai th¸c vμ vËn chuyÓn nhiªn liÖu Vnhl. L−îng nhiªn liÖu tiªu hao tØ lÖ víi ®iÖn
n¨ng s¶n suÊt cña NMN§, v× thÕ suÊt vèn ®Çu t− cho c¬ së s¶n suÊt vμ vËn chuyÓn
nhiªn liÖu cÇn tÝnh cho 1 ®¬n vÞ ®iÖn n¨ng s¶n xuÊt cña NMN§:
Vnhl
aN1 = [đ / kWh] .
E N năă
CÇn chó ý lμ víi NMN§ vèn ®Çu t− tæng tØ lÖ víi c«ng suÊt ®Æt vμ s¶n l−îng ®iÖn
n¨ng, nªn suÊt vèn ®Çu t− trung b×nh vμ suÊt vèn ®Çu t− khi ®Æt thªm c«ng suÊt lμ
nh− nhau.
6.2. TÝnh to¸n lùa chän c¸c th«ng sè chñ yÕu cña NMT§
Khi x©y dùng dù ¸n, thiÕt kÕ NMT§ cÇn thiÕt ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc c¸c th«ng sè chñ
yÕu nh−: møc n−íc d©ng b×nh th−êng, dung tÝch h÷u Ých cña hå vμ c«ng suÊt ®Æt
cña nhμ m¸y. C¸c th«ng sè nμy quyÕt ®Þnh hiÖu qu¶ kinh tÕ, c¸c ®Æc tÝnh kü thuËt
vËn hμnh cña nhμ m¸y. Ngoμi ®Æc tr−ng dßng ch¶y vμ ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh, viÖc lùa
chän c¸c th«ng sè c¬ b¶n cña NMT§ cßn phô thuéc nhiÒu vμo nhu cÇu sö dông
®iÖn. H¬n n÷a viÖc lùa chän c¸c th«ng sè còng phô thuéc lÉn nhau: c«ng suÊt ®Æt
chØ tÝnh ®−îc khi cho tr−íc chiÒu cao møc n−íc vμ dung tÝch h÷u Ých cña hå.
Ng−îc l¹i ®Ó tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu kinh tÕ - kü thuËt cho lùa chän møc n−íc l¹i cÇn
th«ng qua trÞ sè c«ng suÊt ®Æt, trong khi th«ng sè nμy cßn phô thuéc vμo ®iÒu kiÖn
hÖ thèng ®iÖn.
§Ó thùc hiÖn ®−îc ng−êi ta th−êng gi¶ thiÕt tr−íc c¸c ph−¬ng ¸n kh¸c nhau vÒ møc
n−íc, tÝnh to¸n lùa chän trong sè c¸c ph−¬ng ¸n nμy. Víi mçi ph−¬ng ¸n tiÕn hμnh
x¸c ®Þnh c«ng suÊt ®Æt hîp lý (tèi −u) trong ®iÒu kiÖn hÖ thèng ®· cho.
Trong c¸c tÝnh to¸n thùc tÕ, ng−êi ta th−êng ®−a ra kh«ng Ýt h¬n 3 møc n−íc d©ng
b×nh th−êng (ë mét vÞ trÝ x©y dùng). Víi mçi møc n−íc d©ng b×nh th−êng l¹i ®−îc
xÐt (3-4) møc n−íc chÕt (còng quyÕt ®Þnh dung tÝch h÷u Ých).
I. TÝnh to¸n lùa chän c«ng suÊt ®Æt
1. Nguyªn t¾c chung
Do NMT§ cã thêi gian ho¹t ®éng l©u dμi nªn c¸c dù ¸n thñy ®iÖn cÇn ph¶i ®−îc
tÝnh Ýt nhÊt víi thêi h¹n (15-20) n¨m. C«ng suÊt ®Æt cña NMT§ còng cÇn ®−îc
xem xÐt trong quan hÖ lμm viÖc víi hÖ thèng, t−¬ng lai Ýt nhÊt trong kho¶ng thêi
gian nμy. Cã c¸c quan ®iÓm kh¸c nhau khi chän ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn dù ¸n:
- Ph−¬ng ph¸p so s¸nh ph−¬ng ¸n th«ng qua c¸c chØ tiªu kinh tÕ tμi chÝnh (NPV,
IRR, B/C).
- Ph−¬ng ph¸p lùa chän ph−¬ng ¸n theo tiªu chuÈn tèi −u (chi phÝ tÝnh to¸n Z).
- Ph−¬ng ph¸p so s¸nh víi ®èi t−îng nhiÖt ®iÖn thay thÕ.
Mçi ph−¬ng ph¸p cã −u nh−îc ®iÓm riªng nªn th−êng ®−îc phèi hîp ¸p dông. ë
giai ®o¹n ®Çu ®Ó luËn chøng tiÒn kh¶ thi vμ kh¶ thi, ph−¬ng ph¸p dùa vμo c¸c chi
tiªu ph©n tÝch kinh tÕ - tμi chÝnh tá ra thÝch hîp. TÝnh kh¶ thi cña tÊt c¶ c¸c ph−¬ng
¸n møc n−íc (tæ hîp MNDBT vμ MNC) víi c«ng suÊt ®¶m b¶o (tÝnh theo l−îng
n−íc dßng ch¶y, ch−a xÐt ®iÒu kiÖn hÖ thèng) cá thÓ kiÓm tra ®−îc theo c¸c chØ
tiªu NPV, IRR, B/C. Thùc chÊt ë giai ®o¹n nμy cã thÓ coi c¸c dù ¸n ®éc lËp víi
vèn ®Çu t− h¹n chÕ hoÆc kh«ng h¹n chÕ nªn c¸c ph−¬ng ¸n cã NPV>0 ®Òu ®−îc
coi lμ kh¶ thi, ®−a vμo so s¸nh tiÕp.
Trong b−íc tÝnh to¸n tiÕp theo, c«ng suÊt ®Æt ®−îc xem xÐt ®Õn ®iÒu kiÖn hÖ thèng
vμ chän ra c«ng suÊt ®Æt cuèi cïng (t¹m gäi lμ tèi −u) cho mçi ph−¬ng ¸n møc
n−íc. TÝnh hîp lý (hay tèi −u vÒ c«ng suÊt ®Æt) cho mçi ph−¬ng ¸n møc n−íc rÊt
phô thuéc vμo ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng vμ chÕ ®é lμm viÖc cña nã.
C¸c NMT§ kh«ng cã hå chøa n−íc rÊt mong muèn ph¸t ®iÖn theo chÕ ®é cña
dßng ch¶y tù nhiªn: ph¸t b»ng ph¼ng theo biÓu ®å ng¾n h¹n vμ thay ®æi s¶n l−îng
®iÖn n¨ng cung cÊp theo mïa. Trong khi ®ã phô thuéc vμo hîp ®ång mua b¸n ®iÖn
hay nhu cÇu hÖ thèng biÓu ®å ph¸t cã thÓ bÞ giíi h¹n, hoÆc theo d¹ng ®Þnh s½n.
C¸c NMT§ cã hå chøa n−íc cã thÓ tham gia ®iÒu tiÕt (tõ ®iÒu tiÕt ngμy trë lªn)
chñ yÕu bÞ giíi h¹n bëi kh¶ n¨ng cung cÊp ®iÖn n¨ng theo mïa. PhÝa hÖ thèng giíi
h¹n phÇn c«ng suÊt tham gia phñ ®Ønh cña nhμ m¸y, tïy thuéc vμo biÓu ®å phô t¶i
tæng vμ nhu cÇu c«ng suÊt dù phßng söa ch÷a.
C¸c yÕu tè trªn ¶nh h−ëng ®Õn quyÕt ®Þnh lùa chän trÞ sè c«ng suÊt ®Æt cuèi cïng.
Trong giíi h¹n quy ®Þnh, c¸c NMT§ cã thÓ lùa chän c«ng suÊt ®Æt thªm (v−ît lªn
trªn trÞ sè c«ng suÊt ®¶m b¶o) sao cho cã lîi nhÊt vÒ ®Çu t− kinh tÕ. Nãi chung, trÞ
sè c«ng suÊt ®¶m b¶o lμ trÞ sè c«ng suÊt tèi thiÓu cho c«ng suÊt ®Æt bëi c¸c tæ m¸y
lu«n lu«n ®ñ n−íc (trõ khi bÞ giíi h¹n bëi c¸c ®iÒu kiÖn phi kinh tÕ). Cã nªn ®Æt
thªm c¸c tæ m¸y lμm viÖc theo mïa hay kh«ng phô thuéc giíi h¹n cho phÐp (tõ
phÝa hÖ thèng hay hîp ®ång) vμ l−îng n−íc cßn d− theo mïa.
Do cμng cã nhiÒu tæ m¸y ®Æt thªm th× thêi gian cßn d− n−íc theo mïa cμng ng¾n
(t−¬ng øng víi ®−êng cong thêi gian ®¶m b¶o n−íc), hiÖu qu¶ ®Æt thªm c«ng suÊt
cμng gi¶m, nªn nguyªn t¾c chung cña viÖc lùa chän c«ng suÊt ®Æt lμ t¨ng dÇn tõng
b−íc trÞ sè c«ng suÊt cho ®Õn khi hiÖu qu¶ kinh tÕ kh«ng cßn nh− mong muèn. Khi
®ã nhËn ®−îc trÞ sè c«ng suÊt ®Æt cuèi cïng.
Cã thÓ ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau khi ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña l−îng c«ng
suÊt ®Æt thªm tïy thuéc c¸c ®iÒu kiÖn tÝnh to¸n.
Víi c¸c dù ¸n thñy ®iÖn nhá th−êng chØ cã c¸c hîp ®ång mua b¸n ®iÖn (quy ®Þnh
gi¸ ®iÖn vμ c¸c giíi h¹n biÓu ®å). §«i khi cßn bÞ giíi h¹n bëi kh¶ n¨ng truyÒn t¶i
cña l−íi. Trong tr−êng hîp nμy cã thÓ tÝnh to¸n kh¸ ®¬n gian theo thêi gian thu håi
vèn ®Çu t− cña c¸c tæ m¸y ®Æt thªm. Gi¸ b¸n ®iÖn vμ ®Æc tr−ng l−îng n−íc cña
dßng ch¶y lμ nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh.
Víi dù ¸n x©y dùng c¸c NMT§ lín, viÖc lùa chän c«ng suÊt ®Æt th−êng ph¶i xuÊt
ph¸t tõ c¸c ®Æc tr−ng hÖ thèng. Ph−¬ng ph¸p phæ biÕn nhÊt lμ so s¸nh hiÖu qu¶ víi
mét ®èi t−îng nhiÖt ®iÖn thay thÕ vÒ mäi ph−¬ng diÖn: tham gia c©n b»ng c«ng
suÊt cho phô t¶i, phôc vô dù phßng söa ch÷a, gi¶m gi¸ thμnh ®iÖn n¨ng...
§èi t−îng nhiÖt ®iÖn thay thÕ lμ mét dù ¸n x©y dùng NMN§ cã tÝnh kh¶ thi cao,
hiÖu qu¶ nhÊt trong cïng thêi gian luËn chøng x©y dùng NMT§. Ng−êi ta th−êng
hay chän NMN§ kiÓu ng−ng h¬i lμm ®èi t−îng thay thÕ. HiÖu qu¶ kinh tÕ khi ®Æt
thªm mét ®¬n vÞ c«ng suÊt ë ®èi t−îng nhiÖt ®iÖn thay thÕ th−êng Ýt thay ®æi,
trong khi víi NMT§ - v−ît tréi lóc ®Çu, sau gi¶m nhanh theo chiÒu t¨ng c«ng suÊt.
C«ng suÊt ®Æt cuèi cïng cña NMT§ ®−îc lùa chän tr−íc khi tÝnh v−ît tréi vÒ kinh
tÕ kh«ng cßn n÷a.
TÝnh hîp lý cña ph−¬ng ph¸p trªn cã thÓ gi¶i thÝch nh− sau.
- Dù ¸n x©y dùng NMT§ ®−îc lËp nªn xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu ph¸t triÓn c«ng suÊt hÖ
thèng. NÕu kh«ng x©y dùng NMT§, ch¾c ch¾n ph¶i cã mét dù ¸n kh¸c t¨ng thªm
nguån ph¸t.
- Chän hiÖu qu¶ t−¬ng ®−¬ng ph¸t triÓn c«ng suÊt thñy ®iÖn vμ nhiÖt ®iÖn lμm cho
tØ lÖ c«ng suÊt ph¸t trong hÖ thèng ngμy cμng hîp lý h¬n.
2. ChØ tiªu v−ît tréi vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕcña NMT§ so víi ®èi t−îng thay thÕ
Gi¶ thiÕt t¨ng thªm c«ng suÊt ®Æt ë NMT§ mét l−îng c«ng suÊt lμ ΔN® l−îng ®iÖn
n¨ng ph¸t cña nã t¨ng ®−îc lμ ΔET. Tuy nhiªn ®Ó cã thªm l−îng c«ng suÊt nμy
NMT§ cÇn t¨ng thªm l−îng vèn ®Çu t− lμ ΔVT, chi phÝ vËn hμng n¨m t¨ng thªm
mét trÞ sè lμ ΔCT. Theo c¸c ký hiÖu ®· dïng ta cã:
ΔVT§ = ap. ΔN® .
ΔCT§ = cp. ΔN® .
Gi¶ thiÕt viÖc t¨ng c«ng suÊt ®Æt NMT§ trÞ sè ΔN® cho phÐp gi¶m ®−îc c«ng suÊt
ë ®èi t−îng nhiÖt ®iÖn thay thÕ lμ ΔNth , ®ång thêi gi¶m ®−îc l−îng ®iÖn n¨ng lμ
ΔEN . Khi ®ã, t−¬ng øng vèn ®Çu t− vμ chi phÝ vËn hμnh ë ®èi t−îng nhiÖt ®iÖn thay
thÕ còng gi¶m ®−îc:
ΔVth = aN. ΔNN + aN1. ΔEN .
ΔCth = cN. ΔNN + sN1. ΔEN .
SuÊt vèn ®Çu t− aN ký hiÖu ë ®©y chØ tÝnh cho phÇn vèn ®Çu t− c¸c c«ng tr×nh thuéc
ph¹m vi nhμ m¸y.
Tiªu chuÈn v−ît tréi vÒ hiÖu qu¶ c«ng suÊt ®Æt thªm cña NMT§ t−¬ng øng víi ®iÒu
kiÖn sau:
ΔVTĐ − ΔVth
T= ≤ Ttc .
ΔCth − ΔCTĐ
Víi c¸c dù ¸n NMT§ th−êng lÊy thêi gian thu håi vèn ®Çu t− tiªu chuÈn T®m = 10
n¨m.. Sö dông hÖ sè hiÖu qu¶ ®Çu t− ®Þnh møc: r = 1/T®m cã thÓ viÕt l¹i thμnh:
r.ΔVTĐ + ΔCTĐ ≤ r.ΔVth + ΔCth .
Thay c¸c biÓu thøc tÝnh cô thÓ cña ΔVT§ , ΔCT§ , ΔVth , ΔCth vμo bÊt ®¼ng thøc
trªn, sau ®ã chia c¶ 2 vÕ cho ΔN® ta cã:
cp + r.ap ≤ φ (cN + r.aN) + ψ(sN1+r.aN1).Tmax T§ ,
víi c¸c hÖ sè míi ®−îc ®Æt :
ΔN N
ϕ= - hÖ sè thay thÕ c«ng suÊt ;
ΔN đ
ΔE N
ψ= - hÖ sè thay thÕ ®iÖn n¨ng.
ΔETĐ
Ta còng ®Æt thªm c¸c ký hiÖu:
p
zTĐ = c p + r.a p - suÊt chi phÝ tÝnh to¸n tÝnh cho mét ®¬n vÞ c«ng suÊt ®Æt thªm
cña NMT§;
z thp = c N + r.a N - suÊt chi phÝ tÝnh to¸n tÝnh cho mét ®¬n vÞ c«ng suÊt ®Æt thªm
cña ®èi t−îng nhiÖt ®iÖn thay thÕ;
z thE = s N 1 + r.a N 1 - suÊt chi phÝ tÝnh to¸n cho tiªu hao nhiªn liÖu ë ®èi t−îng nhiÖt
®iÖn thay thÕ khi s¶n xuÊt mét ®¬n vÞ ®iÖn n¨ng;
Khi ®ã cã thÓ viÕt gän tiªu chuÈn v−ît tréi ë d¹ng:
p
zTĐ ≤ ϕ .z thp + ψ .z thE .Tmax TĐ . (6.1)
CÇn chó ý lμ, trong khi biÕn ®æi c¸c biÓu thøc ta ®Æt: ΔET§ = ΔNđ .Tmax T§ , v× thÕ
cÇn hiÓu Tmax T§ lμ thêi gian lμm viÖc cùc ®¹i cña l−îng c«ng suÊt ®Æt thªm ΔN® ,
còng b»ng thêi gian ®ñ n−íc tm cho l−îng c«ng suÊt ΔNđ (h×nh 6.4,b).
Tiªu chuÈn (6.1) sÏ ®−îc dïng ®Ó kiÓm tra tÝnh v−ît tréi cña NMT§ ë mçi b−íc
t¨ng c«ng suÊt ®Æt cÇn lùa chän.
3. ý nghÜa cña c¸c hÖ sè thay thÕ φ vµ ψ
Ta ®· gi¶ thiÕt r»ng c¸c l−îng c«ng suÊt ΔNđ , ΔNN vμ ®iÖn n¨ng ΔET§ , ΔEth thay
thÕ ®−îc t−¬ng ®−¬ng cho nhau trong hÖ thèng (mÆc dï trÞ sè cña chóng kh¸c nhau
theo c¸c hÖ sè φ vμ ψ).
a. HÖ sè thay thÕ c«ng suÊt φ
ΔN N
Theo ®Þnh nghÜa ta cã: ϕ = suy ra ΔNN = φ.ΔNđ . BiÓu thøc cho thÊy hÖ sè φ
ΔN đ
®Æc tr−ng cho hiÖu qu¶ c«ng suÊt cña NMT§ thay thÕ cho c«ng suÊt cña ®èi t−îng
nhiÖt ®iÖn tay thÕ. HÖ sè φ cμng lín th× hiÖu qu¶ c«ng suÊt cña NMT§ ®èi víi hÖ
thèng cμng cao.
φ > 1 - c«ng suÊt cña NMT§ thay thÕ ®−îc cho mét l−îng c«ng suÊt lín h¬n cña
nhiÖt ®iÖn thay thÕ, φ < 1 hiÖu qu¶ thay thÕ kÐm h¬n, cßn φ = 1 c«ng suÊt cã hiÖu
qu¶ t−¬ng ®−¬ng.
H·y xÐt kü h¬n c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn gi¸ trÞ cña hÖ sè φ. Víi cïng mét l−îng
c«ng suÊt ®Æt thªm nh− nhau t¹i NMT§ vμ NMN§ thay thÕ, nÕu ®ñ n−íc th× kh¶
n¨ng ®¸p øng c«ng suÊt cho nhu cÇu phô t¶i hÖ thèng cña NMT§ sÏ cao h¬n. §ã lμ
v× c«ng suÊt tù dïng ë NMT§ nhá h¬n ®¸ng kÓ. Tæn thÊt truyÒn c«ng suÊt trªn l−íi
tõ NMT§ ®Õn phô t¶i cã thÓ lín h¬n ®«i chót so víi NMN§ nh−ng vÒ tæng thÓ vÉn
cho gi¸ trÞ φ > 1. XÐt theo ®−êng cong tÇn suÊt ®¶m b¶o n−íc, dÔ thÊy giíi h¹n ®Ó
cã hÖ sè c«ng suÊt φ ≥ 1 n»m trªn, gÇn víi l−u l−îng n−íc ®¶m b¶o (h×nh 6.4,a).
Q Q
N N
φ=0 φ=0
b
ΔN®
0<φ<1 N® 0<φ<1
a
a) b)
H×nh 6.4
Thùc ra, khi l−îng c«ng suÊt ®Æt thªm n»m trªn gi¸ trÞ c«ng suÊt ®¶m b¶o nã ®·
kh«ng cßn hiÖu qu¶ thay thÕ cho bÊt cø l−îng c«ng suÊt phô t¶i nμo trong hÖ thèng.
V× thÕ chØ cã thÓ kh¼ng ®Þnh φ > 1 trong vïng c«ng suÊt cña NMT§ nhá h¬n c«ng
suÊt ®¶m b¶o.
L−îng c«ng suÊt ®Æt thªm lªn trªn trÞ sè c«ng suÊt ®¶m b¶o cña NMT§ chØ cã thÓ
lμm viÖc theo mïa nªn kh«ng coi lμ c©n b»ng ®−îc cho phô t¶i. NÕu thiÕu c«ng
suÊt cho phô t¶i vÉn ph¶i ®Æt thªm tõ NMN§ thay thÕ. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i lóc
Êy lu«n lu«n cã φ = 0 , bëi nÕu thiÕu c«ng suÊt dù phßng söa ch÷a nã vÉn thay thÕ
®−îc cho c«ng suÊt NMN§. §Æc ®iÓm cña c«ng suÊt dù phßng söa ch÷a lμ cã thÓ
sö dông theo mïa (kh«ng liªn tôc), Vμo mïa n−íc c«ng suÊt ®Æt thªm ë NMT§ cã
thÓ ho¹t ®éng ph¸t bï cho c¸c tæ m¸y nghØ söa ch÷a. Nh− vËy nÕu hÖ thèng ®ang
cßn nhu cÇu dù phßng söa ch÷a th× 0 < φ < 1. Gi¶ thiÕt giíi h¹n c«ng suÊt dù
phßng cßn ®Õn khi c«ng suÊt ®Æt cña NMT§ t¨ng ®Õn ®−êng giíi h¹n b (h×nh
6.4,a). §ã còng lμ ®−êng giíi h¹n φ = 0 .
Khi c«ng suÊt ®Æt lªn trªn ®−êng b, φ = 0 v× kh«ng cßn thay thÕ ®−îc cho bÊt cø
l−îng c«ng suÊt nμo.
b. HÖ sè thay thÕ ®iÖn n¨ng ψ
ΔE N
Theo ®Þnh nghÜa ta cã ψ = , suy ra ΔEN = ψ.ΔET§ . Nh− vËy hÖ sè ψ ®Æc
ΔETĐ
tr−ng cho hiÖu qu¶ thay thÕ ®iÖn n¨ng cña NMT§. ψ > 1 - ®iÖn n¨ng ph¸t ra tõ
NMT§ thay thÕ ®−îc cho mét l−îng ®iÖn n¨ng nhiÒu h¬n tõ nhiÖt ®iÖn thay thÕ, ψ
< 1 hiÖu qu¶ thay thÕ kÐm h¬n, cßn ψ = 1 ®iÖn n¨ng cã hiÖu qu¶ t−¬ng ®−¬ng. DÔ
thÊy ®iÖn n¨ng ®· ph¸t ®−îc tõ NMT§ th× kh«ng cßn phô thuéc l−îng n−íc. HiÖu
qu¶ cung cÊp cho nhu cÇu tiªu thô chØ cßn phô thuéc vμo l−îng hao hôt do tù dïng
vμ mÊt m¸t truyÒn t¶i. NMT§ cã ®iÖn n¨ng tù dïng nhá nh−ng th−êng xa phô t¶i
nªn tæn thÊt truyÒn t¶i nhiÒu h¬n. Tæng thÓ, bï trõ lμm cho hÖ sè ψ cã trÞ sè gÇn víi
1. ChÝnh x¸c n»m trong ph¹m vi ψ = (1,0 - 1,06). Khi tÝnh gÇn ®óng lÊy ψ = 1. LÊy
lín h¬n khi tæn thÊt truyÒn t¶i nh− nhau.
4. TÝnh to¸n lùa chän c«ng suÊt ®Æt theo c¸c tr−êng hîp kh¸c nhau
a. Tr−êng hîp φ > 1 (c«ng suÊt ®¶m b¶o).
§©y lμ tr−êng hîp tÝnh to¸n cho nh÷ng b−íc ban ®Çu cña qu¸ tr×nh t¨ng c«ng
suÊt, tiªu chuÈn v−ît tréi ®−îc ®¸nh gi¸ theo (6.1). Do chØ tÝnh víi l−îng c«ng suÊt
p p
®Æt thªm, nªn suÊt chi phÝ tÝnh to¸n tÝnh cho NMT§ zTĐ th−êng nhá h¬n so zTĐ
cña NMN§ (do ap<aN , cp<cN). Khi ®ã, theo (6.1) víi φ > 1 ch¾c ch¾n bÊt ®¼ng
thøc tháa m·n. §iÒu nμy cã nghÜa lμ viÖc lùa chän c«ng suÊt ®Æt thªm th−êng chØ
cÇn b¾t ®Çu tõ tr−êng hîp 0 < φ < 1, víi c«ng suÊt ®Æt chän lín h¬n N®b.
b. Tr−êng hîp 0 < φ < 1.
ChØ thùc hiÖn tÝnh to¸n theo tr−êng hîp nμy khi biÕt râ trong hÖ thèng cßn nhu cÇu
ph¶i ®Æt thªm c«ng suÊt dù phßng söa ch÷a. NÕu kh«ng t¨ng c«ng suÊt ®Æt ë
NMT§ th× ph¶i t¨ng thªm c«ng suÊt ë NMN§ thay thÕ. Nhu cÇu dù phßng söa
ch÷a th−êng ®−îc tÝnh theo ®iÖn n¨ng, ®ã lμ v× cã thÓ lËp kÕ ho¹ch söa ch÷a hîp lý
nÕu cã c«ng suÊt nhμn rçi ë bÊt cø thêi gian nμo. §iÖn n¨ng söa ch÷a cho mét tæ
m¸y cã thÓ tÝnh ®−îc b»ng tÝch cña thêi gian söa ch÷a víi c«ng suÊt tæ m¸y cã thÓ
vËn hμnh (nÕu lμm viÖc). Nh− vËy, dù phßng söa ch÷a ®−îc coi lμ t−¬ng ®−¬ng nÕu
nÕu ®iÖn n¨ng tÝnh theo c¸c c«ng suÊt dù phßng lμ nh− nhau. Ng−êi ta cßn gäi lμ
quy t¾c c©n b»ng ®iÖn n¨ng söa ch÷a (kh«ng c©n b»ng theo c«ng suÊt söa ch÷a).
Víi c¸c l−îng c«ng suÊt ®Æt thªm cho dù phßng söa ch÷a ΔNN vμ ΔNđ ta cã ®iÖn
n¨ng söa ch÷a t−¬ng øng lμ:
ΔETĐ
sc
= ΔN đ .t m ; ΔEthsc = ΔN N .(T − t sc ) .
Trong tm - thêi gian cã n−íc cho ΔNđ (h×nh 6.4,b).
tsc - thêi gian söa ch÷a cho chÝnh c¸c tæ m¸y ®Æt thªm ë NMN§ thay thÕ.
T - thêi gian c¶ n¨m.
Theo quy t¾c c©n b»ng ®iÖn n¨ng söa ch÷a ta cã:
ΔN đ .t m = ΔEthsc = ΔN N .(T − t sc )
Tõ ®ã suy ra:
tm
ΔN N = ΔN đ = ϕ .ΔN đ
T − t sc
Th−êng cã thÓ lÊy gÇn ®óng trong tÝnh to¸n:
tm t
ϕ= ≈ m. (6.2)
T − t sc T
Sö dông gi¸ trÞ φ tÝnh ®−îc theo biÓu thøc trªn ë mçi b−íc tÝnh to¸n cïng víi tiªu
chuÈn (6.1), cã thÓ thùc hiÖn qu¸ tr×nh t¨ng c«ng suÊt ®Æt ®Ó lùa chän trÞ sè hîp lý.
Cã thÓ gÆp mét trong hai tÝnh huèng sau:
- Tiªu chuÈn v−ît tréi (6.1) kh«ng cßn tháa m·n tr−íc khi ®Õn trÞ sè giíi h¹n nhu
cÇu dù phßng söa ch÷a. Qu¸ tr×nh tÝnh to¸n kÕt thóc, nhËn ®−îc trÞ sè c«ng suÊt ®Æt
cuèi cïng tr−íc khi bÊt ®¼ng thøc (6.1) ®æi dÊu.
- Tiªu chuÈn v−ît tréi (6.1) lu«n lu«n tháa m·n cho ®Õn khi c«ng suÊt ®Æt ®Õn trÞ
sè giíi h¹n, hÕt nhu cÇu c«ng suÊt dù phßng. Qu¸ tr×nh tÝnh to¸n ®−îc tiÕp tôc víi
trÞ sè φ = 0.
c. Tr−êng hîp φ = 0.
Qu¸ tr×nh tÝnh to¸n cã thÓ chuyÓn sang tr−êng hîp nμy khi kh«ng cã (hoÆc rÊt Ýt)
nhu cÇu ®Æt thªm c«ng suÊt dù phßng söa ch÷a. C¸c hÖ thèng cã tØ lÖ thñy ®iÖn cao
th−êng ®· cã s½n c«ng suÊt dù phßng söa ch÷a (kh«ng thÓ chuyÓn thμnh c«ng suÊt
c©n b»ng cho phô t¶i) nªn nhu cÇu ®Æt thªm c«ng suÊt dù phßng s÷a ch÷a còng Ýt.
C¸ch tÝnh to¸n trong tr−êng hîp nμy chØ cã mét thay ®æi ®¬n gi¶n trong tiªu chuÈn
(6.1) lμ lÊy trÞ sè φ = 0 . Ta cã thÓ viÕt l¹i (thay Tmax T§ = tm):
p
zTĐ ≤ ψ .z thE .t m (6.3)
DÔ thÊy kh¶ n¨ng tháa m·n tiªu chuÈn v−ît tréi lóc nμy chñ yÕu phô thuéc vμo trÞ
sè tm. H¬n n÷a, tÝnh v−ît tréi vÒ kinh tÕ cho l−îng c«ng suÊt ®Æt thªm ë NMT§
trong tr−êng hîp nμy chØ tr«ng chê vμo s¶n l−îng ®iÖn n¨ng rÎ tiÒn cã thªm ®−îc
vμo mïa n−íc. C«ng suÊt ®Æt cμng lín th× thêi gian ®ñ n−íc cho nh÷ng tæ m¸y ®Æt
thªm cuèi cïng cμng nhá - hiÖu qu¶ kinh tÕ sÏ cμng kÐm. ý nghÜa nμy ph¶n ¸nh
qua sù gi¶m dÇn trÞ sè vÕ ph¶i cña (6.3).
§Õn giíi h¹n, bÊt ®¼ng thøc (6.3) kh«ng cßn tháa m·n, nhËn ®−îc trÞ sè c«ng suÊt
®Æt cuèi cïng cho NMT§.
II. TÝnh to¸n lùa chän møc n−íc d©ng b×nh th−êng
Møc n−¬c d©ng b×nh th−êng (MNDBT) lμ th«ng sè chñ yÕu nhÊt cña c«ng tr×nh
thñy ®iÖn. MNDBT quyÕt ®Þnh quy m« vμ kÝch th−íc cña c«ng tr×nh, vïng ngËp
n−íc, dung tÝch h÷u Ých cña hå, c«ng suÊt ®Æt vμ s¶n l−îng ®iÖn n¨ng cña nhμ m¸y.
Nã còng lμ th«ng sè quan träng ¶nh h−ëng ®Õn nhiÖm vô tæng hîp cña dù ¸n thñy
lîi, thñy ®iÖn. ChÝnh vÝ thÕ MNDBT bao giê còng ®−îc ph©n tÝch luËn chøng tr−íc,
xÐt ®Õn mäi yÕu tè cã thÓ ¶nh h−ëng. Trªn c¬ së ®ã lùa chän møc n−íc chÕt
(MNC), c«ng suÊt ®Æt cña m¸y vμ c¸c th«ng sè cßn l¹i kh¸c.
Nh− trªn ®· nãi, bμi to¸n lùa chän MNDBT, thuËn lîi h¬n c¶ lμ thùc hiÖn theo
c¸ch so s¸nh ph−¬ng ¸n. ThiÕt lËp mét lo¹t c¸c ph−¬ng ¸n thiÕt kÕ NMT§ víi c¸c
MNDBT kh¸c nhau. C¸c ph−¬ng ¸n kh¸c nhau vÒ chiÒu cao møc n−íc theo trÞ sè
ΔH ®· chän, ®ång thêi ph¶i tháa m·n c¸c ®iÒu kiÖn khèng chÕ.
C¸c ®iÒu kiÖn khèng chÕ møc n−íc cao nhÊt th−êng ®−îc kÓ ®Õn gåm:
- §iÒu kiÖn mèc biªn giíi quèc gia. Trong mäi tr−êng hîp khai th¸c vËn hμnh
NMT§ møc n−íc hå kh«ng ®−îc ¶nh h−ëng ®Õn vïng ®Êt cña n−íc l¸ng giÒng.
Nh− vËy chiÒu cao ®Ëp vμ MNDBT ph¶i chän thÊp h¬n møc n−íc s«ng ë biªn giíi
mét trÞ sè ®ñ ®Ó khi vËn hμnh víi møc n−íc gia c−êng th× ®iÒu kiÖn kh«ng x©m
ph¹m biªn giíi vÉn ®−îc ®¶m b¶o.
- §iÒu kiÖn ®Þa chÊt, ®Æc biÖt lμ sù mÊt n−íc lßng hå. Khi hå n»m trong khu vùc
nói ®¸ v«i th× ®é cao c¸c hang ®éng (cßn gäi lμ hiÖn t−îng karst) chÝnh lμ giíi h¹n
cña chiÒu cao MNDBT. §ã lμ v× hiÖn t−îng ®Þa chÊt biÕn ®æi khi ngËp n−íc c¸c
khu vùc ®ã diÔn ra rÊt phøc t¹p kh«ng cã kh¶ n¨ng xö lý (lÊp nhÐt) ®Ó gi÷ n−íc hå.
- §iÒu kiÖn ®Þa h×nh tù nhiªn. §ã lμ nh÷ng dÇu hiÖu ®Þa h×nh mμ ng−êi thiÕt kÕ biÕt
ngay kh«ng nªn chän MNDBT lªn cao h¬n, vÝ dô khi ®ã ph¶i x©y rÊt nhiÒu ®Ëp
phô, hay ®Ëp phô qu¸ lín (dμi).
Chªnh lÖch møc n−íc ΔH th−êng ®−îc lÊy (1-2)m, khi ®Ëp cao cã thÓ lÊy tíi 10m.
§Ó lùa chän MNDBT hîp lý nhÊt trong sè c¸c ph−¬ng ¸n ®· v¹ch ra cÇn ph¶i dùa
vμo c¸c chØ tiªu kinh tÕ (chi phÝ, lîi nhuËn). Ng−êi ta còng hay thùc hiÖn theo thø
tù t¨ng dÇn chiÒu cao møc n−íc. ë mçi b−íc, cÇn tÝnh ®−îc sù thay ®æi (sè gia) vÒ
vèn ®Çu t−, chi phÝ vËn hμnh vμ thu nhËp hμng n¨m (®iÖn n¨ng). Dùa trªn sù thay
®æi nμy cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc ph−¬ng ¸n tèi −u (dùa vμo NPV hay thêi gian thu håi
vèn ®Çu t− chªnh lÖch).
Khi MNDBT thay ®æi cÇn ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc t−¬ng ®èi chÝnh x¸c vμ ®Çy ®ñ c¸c
l−îng thay ®æi vÒ vèn ®Çu t−, chi phÝ vËn hμnh vμ lîi Ých. §ã lμ yªu cÇu quan träng
®−îc ®Æt ra cho giai ®o¹n lËp dù ¸n thiÕt kÕ NMT§. CÇn xem xÐt c¸c néi dung sau
khi n©ng cao møc n−íc mét l−îng ΔH :
- T¨ng thªm vèn ®Çu t− vμ chi phÝ vËn hμnh do thay ®æi quy m« c¸c c«ng tr×nh ®Çu
mèi (®Ëp cao h¬n, ®Òn bï di d©n nhiÒu h¬n ...).
- T¨ng thªm vèn ®Çu t− vμ chi phÝ vËn hμnh cho trang thiÕt bÞ (tæ m¸y, thiÕt bÞ ph©n
phèi, m¸y biÕn ¸p, ®−êng d©y t¶i ®iÖn ...).
- Sù thay ®æi (t¨ng, gi¶m) vèn ®Çu t− vμ chi phÝ vËn hμnh ®èi víi c¸c c«ng tr×nh
thñy ®iÖn bËc thang hoÆc l©n cËn (do ¶nh h−ëng ®iÒu tiÕt còng nh− ¶nh h−ëng thay
®æi møc n−íc th−îng l−u, h¹ l−u).
- Sù thay ®æi vèn ®Çu t− vμ chi phÝ vËn hμnh cña c¸c c«ng tr×nh phôc vô lîi Ých
tæng hîp nguån n−íc.
- Gi¶m vèn ®Çu t− vμ chi phÝ vËn hμnh cho ®èi t−îng thay thÕ.
2) Sù thay ®æi lîi Ých (hμng n¨m)
- T¨ng thªm s¶n l−îng ®iÖn n¨ng hμng n¨m thu ®−îc do t¨ng ®−îc c«ng suÊt ®Æt
còng nh− cét n−íc.
- Thay ®æi (t¨ng, gi¶m) s¶n l−îng ®iÖn n¨ng ë c¸c NMT§ bËc thang hoÆc l©n cËn.
ViÖc tÝnh s¶n l−îng ®iÖn n¨ng khi thay ®æi MNDBT rÊt phøc t¹p. Tr−íc hÕt cÇn xÐt
®Õn sù thay ®æi c«ng suÊt ®Æt, b»ng c¸ch lùa chän l¹i theo ph−¬ng ph¸p nªu trong
môc trªn. Sau ®ã thùc hiÖn bμi to¸n ®iÒu tiÕt n¨m víi c¸c gi¶ thiÕt vÒ MNC.
Sau khi so s¸nh hiÖu qu¶ kinh tÕ cßn ph¶i xÐt ®Õn hμng lo¹t c¸c yÕu tè an toμn kh¸c
nh−: hiÖu qu¶ chèng lò, an toμn vì ®Ëp, ¶nh h−ëng m«i tr−êng, an ninh quan sù ...
míi cã thÓ chän ®−îc MNDBT.
III. TÝnh to¸n lùa chän møc n−íc chÕt (MNC)
Còng nh− MNDBT ®Ó chän MNC, tr−íc hÕt cÇn xÐt ®Õn c¸c rμng buéc kü thuËt.
Cã c¸c rμng buéc chñ yÕu sau:
- Rµng buéc vÒ bè trÝ c«ng t×nh: MNC ph¶i ®ñ cao ®Ó bè trÝ thuËn tiÖn cöa nhËn
n−íc vμ cÊp n−íc.
Theo ®iÒu kiÖn nμy mÐo d−íi cña cöa nhËn n−íc ph¶i cao h¬n cao tr×nh bèi l¸ng
mËot kho¶ng ®ñ ®Ó kh«ng cho bïn c¸t ®¸y kÐo vμo. Cßn mÐp trªn cña cöa nhËn
n−íc ph¶i thÊp h¬n MNC mét kho¶ng ®Ó kh«ng sinh phÔu xãay cuèn kh«ng khÝ
nÐn vμo tua bin. Nh− vËy tÝnh theo ®é cao:
MNC ≥ MNBL + a1 + HCNN + a2
Trong ®ã : MNBL - lμ cao tr×nh båi l¾n bïn c¸t;
a1 - kho¶ng dù tr÷ an toμn chèng bïn c¸t ®¸y kÐo vμo cöa nhËn n−íc;
HCNN - chiÒu cao cña cöa nhËn n−íc;
a2 - kho¶ng dù tr÷ an toμn chèng ph¸t sinh phÔu xo¸y khÝ.
Møc n−íc båi l¾ng MNBL phô thuéc chiÒu cao ®¸y hå vμ l−îng c¸t båi l¾ng tÝnh
to¸n (trong chu kú tuæi thä), cßn HCNN, a1, a2 ®−îc tÝnh to¸n theo nh÷ng tiªu chuÈn
thiÕt kÕ (cã c¸c tμi liÖu h−íng dÉn riªng).
- Rµng buéc vÒ ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña tua bin.
Cét n−íc lμm viÖc cña tua bin cã giíi h¹n tèi ®a, tèi thiÓu, phô thuéc vμo ®Æc tÝnh
lμm viÖc cña nã (h×nh 5.13). Giíi h¹n nμy chñ yÕu nh»m ®¶m b¶o cho tua bin ®−îc
lμm viÖc trong vïng cã hiÖu suÊt cao. ë giai ®o¹n thiÕt kÕ ng−êi ta ph¶i c¨n cø vμo
cét n−íc ®Þnh møc cña NMT§ ®Ó chän tua bin. Th«ng th−êng tua bin chØ ®¶m b¶o
®−îc hiÖu suÊt cao trong ph¹m vi dao ®éng cét n−íc ΔH = (0,3-0,4)H®m (tÝnh tõ
MNDBT), víi:
H®m = MNDBT - Zhl(Q0);
Trong ®ã: Zhl(Q0) - lμ møc n−íc h¹ l−u tÝnh víi l−u l−îng n−íc trung b×nh nhiÒu
n¨m Q0.
§©y còng chÝnh lμ chiÒu s©u lμm viÖc giíi h¹n cña hå (cßn gäi lμ chiªu s©u khai
th¸c). Nh− vËy theo ®iÒu kiÖn lμm viÖc cña tua bin:
MNC ≥ MNDBT - HLV gh
HLV gh ®−îc x¸c ®Þnh c¨n cø vμo trÞ sè ΔH vμ c¸c ®iÒu kiÖn giíi h¹n kü thuËt kh¸c
cña tua bin.
- Rµng buéc vÒ ®iÒu kiÖn m«i sinh lßng hå:
MNC ≥ Zmin
Trong ®ã Zmin - lμ møc n−íc hå tèi thiÓu ®Ó ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr−êng cho
nu«i trång thñy s¶n, vÖ sinh lßng hå vμ æn ®Þnh møc n−íc ngÇm cho khu vùc xunh
quanh.
C¸c møc n−íc tháa m·n ®iÒu kiÖn rμng buéc ®Òu cã thÓ ®−îc ®−a vμo so s¸nh theo
c¸c chØ tiªu kinh tÕ-kü thuËt. CÇn ph©n biÖt c¸c tr−êng hîp kh¸c nhau theo kh¶
n¨ng ®iÒu tiÐt cña hå.
a. Hå chøa ®iÒu tiÕt n¨m.
NhiÖm vô chÝnh cña hå ®iÒu tiÕt n¨m lμ t¨ng s¶n l−îng ®iÖn n¨ng cho NMT§ vμ
t¨ng c«ng suÊt ph¸t trong thêi kú Ýt n−íc (n©ng cao c«ng suÊt ®¶m b¶o). V× thÕ nÕu
xem nh− MNDBT ®· biÕt th× bμi to¸n lùa chän MNC còng chÝnh lμ bμi to¸n lùa
chän chiÒu s©u lμm viÖc cña hå sao cho s¶n l−îng ®iÖn n¨ng c¶ n¨m cña NMT§ lμ
lín nhÊt.
Víi mét gi¶ thiÕt vÒ chiÒu s©u lμm viÖc cña hå (hay MNC) ta hoμn toμn cã thÓ x¸c
®Þnh ®−îc s¶n l−îng ®iÖn n¨ng cùc ®¹i s¶n xuÊt ra trong mét n¨m cña NMT§. S¶n
l−îng ®iÖn n¨ng ë ®©y lμ cùc ®¹i theo c¸ch tÝnh to¸n ®iÒu tiÕt tèi −u hå chøa víi
biÓu ®å thñy v¨n ®· cho.
TÝnh víi c¸c ph−¬ng ¸n MNC kh¸c nhau ta cã thÓ x©y dùng ®−îc ®−êng cong quan
hÖ gi÷a s¶n l−îng ®iÖn n¨ng (cùc ®¹i) hμng n¨m víi chiÒu s©u lμm viÖc cña hå.
Quan hÖ nμy cã mét trÞ sè cùc ®¹i, t−¬ng øng víi chiÒu s©u lμm viÖc tèi −u.
Cã thÓ gi¶i thÝch sù tån t¹i gi¸ trÞ cùc ®¹i cña ®−êng cong quan hÖ nh− sau. Khi
t¨ng chiÒu s©u lμm viÖc cña hå mét l−îng ΔHLV t−¬ng øng víi viÖc h¹ MNC xuèng
thÊp vμ lμm t¨ng thªm dung tÝch hå chøa mét l−îng lμ ΔV. Cã 2 nguyªn nh©n dÉn
®Õn c¸c l−îng ®iÖn n¨ng thay ®æi: l−îng ®iÖn n¨ng t¨ng (ký hiÖu lμ ΔE1) do sö
dông thªm l−îng n−íc ΔV tÝch lòy trong hå tõ, l−îng ®iÖn n¨ng gi¶m ( ký hiÖu lμ
ΔE2) do vËn hμnh l−îng n−íc dßng ch¶y víi cét n−íc thÊp h¬n. Khi gi¶m liªn tiÕp
c¸c trÞ sè ΔHLV b»ng nhau ®Ó t¨ng ®é s©u lμm viÖc th× E1 t¨ng chËm dÇn (do lßng
hå hÑp l¹i ΔV bÐ ®i, cét n−íc còng thÊp dÇn). Trong khi ®ã E2 vÉn gi¶m ®Òu do
c«ng suÊt tØ lÖ víi cét n−íc.
Trªn h×nh 6.5 thÓ hiÖn c¸c ®−êng cong quan hÖ nãi trªn, tÝnh víi c¸c n¨m cã l−îng
n−íc kh¸c nhau (n¨m nhiÒu n−íc, n¨m n−íc trung b×nh vμ n¨m Ýt n−íc). Khi l−îng
n−íc gi¶m thÊp, cùc trÞ dÞch chuyÓn vÒ phÝa t¨ng thªm chiÒu s©u lμm viÖc (nghÜa lμ
gi¶m MNC xuèng thÊp, n©ng cao dung tÝch h÷u Ých cña hå).
ChiÒu s©u lμm viÖc ®−îc −u tiªn chän cho n¨m Ýt n−íc nh»m n©ng cao c«ng suÊt
®¶m b¶o cho nhμ m¸y. Thùc ra, khi tÝnh s¶n l−îng ®iÖn n¨ng theo ph−¬ng ¸n ®iÒu
tiÕt dμi h¹n tèi −u (san b»ng dßng ch¶y) th× kÕt qu¶ còng t−¬ng øng n©ng cao c«ng
suÊt ®¶m b¶o.
En¨m En¨m
N¨m nhiÒu n−íc.
N¨m Ýt n−íc.
HLV3 HLV3
HLV2 H'LV3
HLV1
HLV hay Vhi HLV hay Vhi
CÇn chó ý lμ, khi cã c¸c NMT§ bËc thang, cïng ®−îc x©y dùng trªn mét dßng
s«ng, th× c¸c sè gia ®iÖn n¨ng do t¨ng thªm chiªu s©u lμm viÖc ë mçi NMT§ cÇn
ph¶i ®−îc tÝnh ®Õn ë tÊt c¶ c¸c NMT§ kh¸c. Bμi to¸n ®iÒu tiÕt ph¶i ®−îc thùc hiÖn
phèi hîp nh− ®· tr×nh bÇy trong ch−¬ng 4. Nãi chung hiÖu qu¶ tæng hîp lu«n lu«n
cao h¬n khi chØ cã mét nhμ m¸y. H¬n n÷a chiÒu s©u lμm viÖc c¸c hå cã xu h−íng
t¨ng thªm (h×nh 6.6).
VÒ nguyªn t¾c, viÖc lùa chän c¸c th«ng sè cho NMT§ nãi chung vμ MNC nãi
riªng ph¶i tu©n theo c¸c chØ tiªu kinh tÕ-kü thuËt. V× thÕ c¸c tÝnh to¸n nªu trªn chØ
®−îc coi lμ b−íc lùa chän s¬ bé cho MNC, h¬n n÷a míi chØ t−¬ng øng víi mét
MNDBT ®· cho. Møc n−íc chÕt lùa chän cuèi cïng cho NMT§ chØ cã ®−îc sau
c¸c tÝnh to¸n lùa chän phèi hîp MNDBT vμ c«ng suÊt dÆt cña nhμ m¸y.
b. Hå chøa ®iÒu tiÕt nhiÒu n¨m.
Môc ®Ých cña ®iÒu tiÕt nhiÒu n¨m kh«ng ph¶i lμ lμm t¨ng s¶n l−îng ®iÖn n¨ng
hμng n¨m mμ lμm t¨ng c«ng suÊt ®¶m b¶o vμ ®iÖn n¨ng ®¶m b¶o. Khi t¨ng chiÒu
s©u lμm viÖc th× dung tÝch h÷u Ých cña hå chøa t¨ng, tuy nhiªn l−îng n−íc sö dông
hμng n¨m hÇu nh− kh«ng thay ®æi. §ã lμ v×, víi hå ®iÒu tiÕt nhiÒu n¨m, khi ®−îc
®iÒu tiÕt tèi −u nãi chung kh«ng ph¶i x¶ n−íc thõa. Trong khi ®ã h¹ thÊp MNC sÏ
lμm h¹ thÊp møc n−íc nãi chung, dÉn ®Õn s¶n l−îng ®iÖn n¨ng trung b×nh gi¶m
xuèng. C«ng suÊt ®¶m b¶o vμ ®iÖn n¨ng ®¶m b¶o t¨ng ®−îc lμ do cã sù ph©n bè
l−îng n−íc tõ n¨m nhiÒu n−íc sang n¨m Ýt n−íc. Lîi Ých cña viÖc t¨ng thªm c«ng
suÊt vμ ®iÖn n¨ng ®¶m b¶o lμ lμm cho l−îng c«ng suÊt vμ ®iÖn n¨ng cña NMT§
tham gia c©n b»ng ®−îc cho phô t¶i hÖ thèng nhiÒu h¬n. Chªnh lÖch gi÷a chi phÝ
(kÓ c¶ l−îng ®iÖn n¨ng trung b×nh bÞ gi¶m) vμ lîi Ých sÏ lμ c¬ së ®Ó lùa chän MNC
tèi −u. Nh− vËy víi hå ®iÒu tiÕt nhiÒu n¨m MNC cÇn ®−îc gi¶ thiÕt vμ lùa chän
®ång thêi víi qu¸ tr×nh tÝnh to¸n lùa chän MNDBT vμ c«ng suÊt ®Æt.
c. Hå ®iÒu tiÕt ng¾n h¹n (ngµy vµ tuÇn)
Khi hå nhá kh«ng ®Æt ra cho NMT§ nhiÖm vô tham gia ®iÒu tiÕt dμi h¹n. VÝ dô khi
toμn bé l−îng n−íc cña hå chØ ®ñ sö dông trong mét sè Ýt ngμy (1 tuÇn trë xuèng).
Trong tr−êng hîp nμy, khi tÝnh to¸n s¬ bé (chän MNDBT vμ N®), nÕu kh«ng vi
ph¹m c¸c giíi h¹n th× cã thÓ chän MNC sao cho ®ñ ®Ó diÒu tiÕt ngμy hoμn toμn.
Dung tÝch ®iÒu tiÕt ngμy hoμn toμn cã thÓ tÝnh theo phÇn ®Ønh cña biÓu ®å phô t¶i
tæng hÖ thèng. BiÕt Qtb vμ Htb trong mïa Ýt n−íc cã thÓ tÝnh ®−îc Ptb vμ ET§. Cho
c«ng suÊt cña NMT§ phñ ®Ønh biÓu ®å phô t¶i tæng hÖ thèng víi gi¶ thiÕt hå chøa
cã dung tÝch ®ñ lín (xem ch−¬ng 5) sau ®ã x¸c ®Þnh W®t. Khi ®ã dùa vμo ®iÒu kiÖn
W®t = Vhi suy ra MNC.
Sau khi chän xong MNDBT vμ N® cho NMT§, MNC cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh l¹i theo
c¸c chØ tiªu kinh tÕ - kü thuËt.